Сапаға қойылатын талаптардың сипаттамасы
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Өнім сапасын сынау, бақылау және оның қауіпсіздігі
( Халал мысалында
) ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Өнім сапасын жоғарлату
1. Өнімді сертификаттау
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Өнімді сертификаттау
сызбалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
3. Импортталатын өнімнің
сертификатталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4. Қазақстан Республикасында халал өнімді сынау, бақылау және оның
қауіпсіздігін қамтамасыз ету
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5. Құндылықтық бағытталған басқару жүйесі ислам көзқарасы бойынша
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Халал тағам өнімдері - өндіру, дайындау, жеткізу және
сақтау ... ... ... .
2.1. Сойыс процессі. Сойыс үшін пневматиклық соққы құралы ... ... ... ...
2.2. Ет жане ет
тағамдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
2.3. Ет және ет өнімдерінің қауіпсіздігіне қойылатын талаптар
техникалық
регламенті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
.
.
.
. 3. Халал индустриясының құрылуы
1. Халал индустриясы өркені өскен өндіріс
.
.
.
.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған әдебиет
тертізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.
Кіріспе
Жалпы осы тақырыпқа кiрiспес бұрын “халал” сөзiнiң өзi қандай мағына
бiлдiретiнiне тоқталсақ, артықтық етпес. Ислам дiнiнде ол рұқсат
етiлген, мақұлданған, дұрыс деген ұғымға ие. Былайша айтқанда
харамға қарама-қайшы мәнде қолданылады. Халалдың қазақшасы адал
болса, харам арам деген ойды бiлдiретiнi ақиқат.Өкiнiшке қарай,
барлық жерде бiрдей мал санитарлық талапқа сай сойылып, оның өнiмдерi
сапалы түрде сатылады деуге әлi ерте. Халал деген атпен тауарлардың
өтiмдi келетiнiн бiлетiн кейбiр пысықай кәсiпкерлердiң күмәндi өнiмдерiн
оның арасына араластырып жiбермесiне кiм кепiл. Сондықтан азық-түлiктiң
халал екенiне көз жеткiзiп алмайынша сатып алуға және тұтынуға асықпаған
жөн секiлдi.
1. Өнім сапасын сынау, бақылау және оның қауіпсіздігі
Сапаны ақылау деп, бекітілген талаптар бойынша өнім сапасына әсер
ететін, қасиеттері немесе процедуралардың (үрдістердің) санды немесе сапалы
сипаттамасына сәйкес екендігін тексеруді айтады.
Сапаны баскаруды ұйыдастыруды – ол нормативтік-техникалық құжаттарға
толық сәйкес өнімдерді өндіруді қамтамасыз етуде бағытталған техникалық
және админимтративтік (әкімшілік) шаралар жүйесі.
Бақылаудың мақсаты объектісінің жағдайы, оның қаситетерінің
көрсеткіштері мен белгілері туралы ақпараттар алуда және алынған
нәтижелерді жобалау- конструкторлық құжаттарға және басқа да құжаттарда
бекітілген талаптармен салыстыру.
Сапаны бақылауға бақылауға қойылатын талаптар келесілерді қамтиды:
- өнімді жургізілетін сынаулар түрлері;
- сынаудың қайталану мерзімі;
- сынауға арналған сынама мен тңдауларды дайындау мен сұрыптау;
- бақылауды жүргізу тері;
- өнім сапасын нормативті құжаттар талаптарына сәйкестігілі туралы
талқылау критерийі мен бақылау үрдісынің параметрлері;
- бақылау- өлшеу аппаратурасына, приборлар мен құралдарға керекті
дәлдікті көрсетуге қойылатын талаптар, онымен қатар сынау стенділері мен
қондырғыларға қойылатын талаптар;
- бақылау нәтиделерін өңдеу тәсілдері;
- бақылау нәтижелер қаттама формасы.
Өнімнің қамтитын аумағына қарай бақылау екі турге бөлінеді:
Жаппай және таңдаулы:
Жаппай бақылауда бақыланатын партияның барлық бұйымдары тексеріледі,
ал таңдаулыда тек қана бақыланатын бұйым партиясының бір бөлігі ғана, олар
таңдалған деп аталады.
Жаппай бақылау көбінесе келесі жағдайда қолданылады:
• Жаңа өнімдерді жоғарыда, егер технологиялық операциялардың
орындалу сапасы әрі қарай тексерілмейтін болса;
• Егер бақылайтын өнім бірлігі автоматты және жартылай автоматты
және тоасыз ағынды орындалатын операцияларда қаралған немесе
жартылай өзінің қасиетін жогалтатын жағдайда;
• Бақылаудың еңбек көмегі коп болғанда.
Өнімнің бақылауға түсу сипаттамасына қарай, келесі бақылау түрлері
болады:
Үзіліссіз бақылау – бақылауда бақыланатын параметр туралы ақпараттар
үздіксіз түсіп турады;
Мерзімді бақылау – бақыланатын параметр туралы ақпараттар бекітілген
уақыт аралығында түседі;
Жедел бқылау фирма стандартында бекітіліп айтылған және жедел уақыт
шамасы жағдайында жүргізіледі;
Кіріс бақылауы – бұл тұтынушығатүскен өнімді әкелушінің бақылауы;
Операциялық бақылау - өнім немесе үрдісті орындалу кеінде немесе
белгілі операция біткенен кейн жүргізілетін бақылау;
Қабылдау бақылауы – бұл бақылаудың өндіру үрдісінің ең ақырғы
бақылуы, мұнда құрастырма кешенді тексеру іске асырылады.
Бақылаудың объектіге әсер етуіне айланысты, ол бүлдіретін және
бүлдірмейтін бақылауға бөлінеді.
Өнімді жасау және оның өмірінің, сатысына қарай бақылаудың екі түрі
болады - өндірісті жне пайдалану.
Өндірісті бақылау көбінесе барлық көмекші, дайындау және
технологиялық операциялардықамтиды. Пайдалану бақылау объектілеріне
пайдаланудағы бұйымдар және пайдалану үрдістері жатады.
Бақылаудың негізгі шешетін сұратарына спа көрсеткіштерін анықтауы
жатады. Сапаның көрсеткіштерін анықтау ол жай өлшеуду шешетін сұрақтар, ол
аспапшы немесе срапшы әдістермен шешіледі. Осылардың кейбір түрлерін тіімге
алуға органалептикалық және әлеуметтік әдістер жатады.
Өнім сапасын бақылау субъектілерінің жалпы жиынтығын басқару деңгейі
және басқару турлері бойынша жіктеуге болады.
Факторлардың маңыздылығын айқындауды анықтайды өнім сапасына норамиві
құжаттар тарапарына сәйкестілігітуралы талқылау критерийі мен бақылау
үрдісінің параметрлері; Ішінара бақылау әдісінің теориялық негізінен
қалаған және оны әрі қарай дамытқанкөрнекті математикалық Я.Беркулли,
П.С.Лаплас, К.Ф.Гаусс, С.Д. Пуассон, П.Л. Чебышев, А.М. Япунов, А.А.Марков
сияқты ғалымдар.
Ішінара бақылаудың басқа зерттеулерімен салыстырғанда өзіне тән
ерекшеліктері бар және оған мыналар жатады:
- Ішінара бақылауды жүргізу кезінде жалпы жиынтықтың барлық бірліктері
үшін іріктеуге алыну мүмкіншіліктері ортақ және олардың кез-келген
жеке бөліктері кездейсок зертеуге алынады;
- Ішінера бақылауды жүргізер алдындағы негізгі бір мәселе, оның
көлемінің жалпы жиынтық бірліктеріндегі үлес мөлшерін анықтау болып
табылады. Сонымен, осы көрсетілген мәселелер шешілгенде ғана ішінара
бақылаудың нәтижесінен алынып көрсеткіштер жалпы жиынтық
көрсеткіштеріне жақын болады, яғни оны толық түрінде сипаттай алады.
Демек, бұл-ішінара бақылау жұмысы ғылыми жүйеде дұрыс жүргізілген
деген ұғым және одан алынған көрсеткіштер дәлдікті көрсетеді
Сериялы іріктеу. Бұл тәсілде жалпы жиынтық бірліктерінен іріктеп
алу кездейсоқ жеке-дара жүргізілмей, сериялармен, топтармен алынып, әрі
серия, топ бірліктері жаппай бақылауға толығымен алынады, ал шыққан
қорытынды көрсеткіштер жалпы жиынтыққа тартылады. Мұнда қайта немесе
қайталанбайтын іріктеу әдісі қолданылады. Сериялы топты іріктеуді жүргізу
өте жеңіл және оған шығын аз жұмсалады. Бірак зерттеуге алынған
бірліктердің біргелкі іріктеліп алынбауына байланысты мұндағы жіберілетін
кездейсоқ қателер басқа іріктеуге қарағанда көбірек кездеседі. Сондықтан
оны азайту үшін іріктеуге алынатын серияның, топтың санын көбейткеніміз
болады.
Құрама іріктеу. Мұнда жоғарыда көрсетілген іріктеу тәсілдерінің
бірнеше түрі қатар қолданылады. Мысалы, сериялы мен жай кездейсоқ іріктеу
немесе механикалық пен жай кездейсоқ іріктеу бір мезетте қолданылады және
т.б. Құрама іріктеудің көрсеткіштерін есептеу әр түрлі тәсілмен, яғни
іріктеу сатылығна байланысты есептелінеді. Осыған орай өзі бір сатылы
және көп сатылы болып екіге бөлінеді.
Бір сатылы іріктеу. Бақылаудың бұл түрінде іріктеліп алынған
бірліктер сол мезетте зерттеліп, тез қорытынды жасалады. Мысалы,
спортлота ойындары жай кездейсоқ тәсілмен бір-ақ рет ойналады немесе
өндірілген өнімнің сапасын зерттеу үшін бір топ, серия толығымен
бақылауға алынады және оған қорытынды жасалады.
Көп сатылы іріктеу. Бұл тәсілде жалпы жыйынтықты алдымен ірі
топтарға, содан кейін көлемі, мөлшері бойынша кіші және одан да кіші
топтарға бөлу арқылы бақылауға алынатын топты немесе жеке бірлікті
іріктеп алғанша ақырына дейін бірнеше сатыда жүргізіледі. Мұндай екі, үш
және одан да көп сатылы іріктеу жүргізіден аулақтау болғанымыз
дұрыс.Себебі әр сатыда іріктеліп алынған бірліктер саны іріктеу тәсілдері
әр түрлі болады. Өндіріс бойынша зерттеу жүргізетін болсақ одан алдымен
цехтан бастаймыз, содан кейін ішінен, одан кең шар және ұжым шарды
іріктеп аламыз. Мұндай жағдайда әрбір саты сайын іріктеу тәсілін түрі
өзгеріп отыруы мүмкін. Сонымен үш сатылы іріктеу қолданылады және бұдан
зерттеліп отырған бірліктердің типке бөлуіне тығыз байланысты екендігін
көрсетуге болады.
Көп фазалы іріктеу деп бақылауға алынған бірліктердін барлығынан
керекті бір мәліметтердің қысқа түрінде алуын, ал содан кейін оның кейбір
бөліктерінен кеңейтңлген, ұлғайтылған бағдарлама бойынша қосымша
көрсеткіштердің жиынақтастырлуы айтады. Іріктеу екі,үш,төрт және т.б.
фазадан тұруы мүмкін. Әр фаза бойынша зерттеуге алынған бірліктер саны
бақылаудың аяғына дейін бастапқы сандық көлемін өзгертпейді. Көп фазалы
іріктеу тәсәлі зерттеу жұмысын әр түрлі бағытта жүргізудің негізі болып
табылады. Оның өзінше бір ерекшелкгі сол, мқнда алдынғы фазада алынған
көрсеткіштен кейінгі фаза көрсеткіштерін қосымша толықтырып, сипаттап
отырады.
Көп фазалы іріктеу көп сатылы іріктеумен байланысты болуы мүмкін
демек көп сатылы іріктеудің көп іріктеу деп те айтуға болады.
Шағын іріктеу егер ішінара бақылау кезеңде іріктеуге алынган
бірліктердің сандық көлемі 20-дан аспайтын болса анда оны шағын іріктеу
деп атайды. Ішінара бақылаудың принципі бойынша іріктеуге алынған
бірліктер көлемі неғұрым көп болған сайын, одан шыққан көрсеткіштеріне
жақын болады. Бірақ, солай бола тұра, кейбір жағдайда тексеруге аздаған
ғана, тіпті бес-алты бірліктің алынуы да мүмкін. Бұл тәсіл көбінесе,
өнімнің сапасын анықтау үшін, яғни пайдалануға жарамай қалғандарын жою
ушін қолданылады.
Бақылау-сапа басқару жүйесінің өндірістегі аса маңызды қызметінің
бірі болып табылады. Жүйе қызметінің нақтылы жеткен жетістіктерімен
жоспарланған нәтижелері дәл осы бақылау проццесі кезінде салыстырылады.
Өнім сапасын бақылаудың қазіргі әдістері үлкен маңызға ие болуда, өнім
сапасын бақылау жүйесі өзара байланысты бақылау объектілері мен
субъектілері, өнім сапасын бағалау әдісі, құралдары мен түрлері,өнімнің
айналым кезеңдері, сапаны басқару деңгейлерінің жарамсыз алдын алу іс-
шараларының біртұтас жиынтығы.
ГОСТ16504-81 бақылау түрін белгілі бір қасиеттері бойынша бақылау
турінің көптілігі олардың жүйелігін қажет етеді. Бұл жуйенің негізіне
салынған көрсеткіштер кестеде көрсетілген.
Өнімнің бақыланған түрін қолдануына байланысты оларды бұзатын
баұылау және бұзбайтын бақылау деп бөлуге болады.
Бұзатын бақылау өнімді кейінгі қолдануға жарамсыз етеді және сондай-
ақ көптеген шығындарға әкеп соғады, нәтижесінде оның көрсеткіштері
жарамсыз деп анықталады. Осы себептерге байланысты соңғы кезде бұзбайтын
бақылауды дайындауға көптеген назар аударылып жатыр, бұл жанама
бақылаудың нәтижесіне сондай-ақ рентгендікжәне инфроқызыл сәуле беретін
техниканы беретін электрониканы және т.б. жаңа бұйымдарды қолдануды талап
етеді. Сонымен бір тек қана бұзатын бақылауды қолданылатын жағдайларда
бар, соның ішінде:
Біріншіден, функцияларды жалпы бақылау, көрсеткіштеріне жататын
сапаны бұзатын бақылау кезінде қыйын, ал кейбір жағдайларда елеуі мүлде
мүмкін емес көп молшердегі бірлік көрсеткіштерінің сапасы.
Екіншіден, кейде экономикалық тұрғыда өнімдердің белгілі бірлігін
жою, бақылау жүргізуге кететін шығындарды жұмсаудан тиімдірек болады.
Қабылдау бақылауы – бұл дайын өнімді бақылау, қолданылуына және
оның жарамдылығына шешім қабылдайтын нәтиже. Бұл өнімді шығару
процессіндегі ең маңызды қорытынды этапы болып табылады.
Бақылаудың тиімді жүйесі көптеген жағдайларда шығарылатын өнімнің
сапалық деңгейіне дер кезінде тікелей мақсатта әсер етуі, жұмыста
кездесуі мүмкін барлық кемшіліктерді алдын алу оларды жедел түрінде
анықтау және аз шығын жұмсай отырып мүмкіндігін береді.
Өнім сапасын бақылау объктілері мен субъектілері.
Техникалық бақылау объектілерінің аты-жөні 1-12-ге дейін шартты
белгілгілері мен нөмерленіп былайша беріледі:
- Бұйымды өндіріске әзірлеу, өндіру айналымға жіберу, пайдалану және
жөндеу процесстерін реттейтін стандарт, техникалық шарт,
конструкторлық, технологиялық және басқада нормативті техникалық
құжаттарды әзірлеу әдістері;
- Кооперация бойынша алынатын шикізат, материал, жартылай өнделген және
дайын өнімдермен жабдықтаушы бұйымдардың сапасы;
- Өз өндірісіндегі шикізат, матерал, жартылай өнделген және дайын
өнімдері мен жабдықтаушы бұйымның сапасы;
- Қолданылған құрал-сайман технологиялық жабдықтардың техникалық деңгейі
мен жағдайы, технологияның үздіктігі;
- Техникалық іс-қимылдарды атқарушыларымен басқару апаратының мамандық
деңгейі;
- Өндірістегі технологиялық тәртіп және жұмыскерлердің еңбек саласы;
- Өнімді техникалық бақылау, сынау әдістері, бақылау, өлшеу
апараттарымен құрал- саймандардың техникалық мүмкіндігімен жағдайы;
- Жасалатын деталь, жинақ бірліктері мен дайын өнімдердің сапасы;
- Бұйымдарды буып-түю сапасы, сақтау, тасымалдау, құралдарымен
ережелері;
- Тұтынушы тарапынан бұйымды пайдалану, техникалық кутім жасау және
диагностика ережелері, оларды орындау.
Бақылау объектілері ретінде технологиялық кұжаттарға сәйкес өнім
немесе оны жасау, сактау тасымалдау, жөндеу үрдісі қарастырылады.
Өнімді өндіру үрдісі негізіндегі сапаны бақылау сұлбасы (схеме-)
суретте көрсетілген.
Бақылау объектілері бір бөлік белгілермен сипатталады, олар міндетті
бақыланатын объектінің қасиеттерінің санды және сапалы
сипаттамаларынан тұрады. Бағыттылатын белгілі құралы бақылау
объектісіне байланысты болды.
Бақылауды жүргізгенде бақылау объетісін, бақылау әдісін, бақылыуды
жүргізушіні және бақылауды жүргізуге арналған норматифті құжаттарды
анықтауға өте маңызды.
1.1Өнім сапасын жоғарылату
Сапа - объектінің белгіленген немесе болжамалы қажеттілікті қамтамасыз
етуге сәйкес көрсеткіштер жиынтығы (ИСО 8402). Сапа деген ұғым үш элементті
қамтиды: объект, қажеттілік және көрсеткіштер. Осыған байланысты сапаның
мәнін толық түсіну үшін осы элементтерді талдау керек.
Объект ретінде іс-қимылдар немесе процесс, өнім, қызмет көрсету,
мекеме, жүйе мен жеке тұлға немесе осылардың сан қилы қиыстырулары болуы
мүмкін. Осындай қиыстырулардың мысалы ретінде өмір сапасын алуға болады.
Шетелдерде, ал соңғы кезде біздің елімізде де, тұтынушылардың мүддесі мен
құқығын қорғау мәселесін осы өмір сапасы тұрғысынан қарастырады. Бұл ұғым
адамның қажеттілігін қамтамасыз етудің көптеген жағдайларын қамтиды: тауар
мен қызмет көрсету сапасын, қоршаған ортаны қорғау, адамның денсаулығын
сақтау, білім беру сапасын және басқалар. Оқулық та сапа коммерцияға, оның
негізгі объектілері - өнімге (тауарға), процеске және қызмет көрсетуге
қатысты қарастырылады.
Өнім - процестің немесе көрсетілген қызметтің нәтижесі.
Процесс - өнімнің өмірлік циклінің процестерін қоса алғанда, қандай да бір
тапсырылған нәтижеге жету жөніндегі өзара байланысты және дәйекті іс-
қимылдар (жұмыстар) жиынтығы. Көрсетілетін қызмет - беруші мен тұтынушының
тікелей өзара іс-қимылының және берушінің тұтынушы қажеттіліктерін
қанағаттандыру жөніндегі ішкі қызметінің қорытындылары.Тауар - ерікті
иесіздендірілетін, бір тұлғадан екінші тұлғаға сатып алу - сату келісімі
бойынша өтетін кез келген зат.Сапаның екінші элементі - қажеттілік.
Қажеттілік сатылы түрде болады. Оның төменгі сатысында тамақ өнімдерінің
көмегімен қамтамасыз етілетін қауіпсіздікке қажеттілік . Сатының жоғары
деңгейінде эстетикалық қажеттілік, шығармашылықтағы қажеттілік орналасады.
Бүгінгі күнде ішкі, әсіресе сыртқы рынокта бәсекеге түсу үшін
тұтынушылардың бағалауларындағы өзгерістерді уақытылы болжап, келешектегі
қажеттілікті біліп отыру керек. Доктор Э.Демингтің (сапаны жан-жақты
басқарудың теориясы мен әдістемелері саласындағы ірі ғалым, Жапон
ғажайыбының авторы) сөзімен айтқанда, тұтынушы өзіне керегін алуы керек,
қай уақытта керек болса сол уақытта және қандай түрде қаласа, сондай түрде
алуы керек.
Сапаның үшінші элементі - көрсеткіштер. Көрсеткіштер сапалық және сандық
болып екіге бөлінеді. Сапалық көрсеткіштер - материалдың түсі, бұйымның
түрі, т.б. Сандық көрсеткіштер (параметрлер) тауарды қолдану шеңбері мен
жағдайын анықтау және сапаны бағалау үшін қолданылады. Сапа көрсеткіші -
тауар сапасына жататын бір немесе бірнеше қасиеттерінің сандық сипаттамасы.
Сапа көрсеткіші тауардың қажеттілікті қамтамасыз ету мүмкіндігін сандық
көрсеткіштермен сипаттайды. Көрсеткіштер әр түрлі өлшемдермен келтіріледі
немесе өлшемсіз болады. Көрсеткіштерді қарастырғанда олардың атауы мен мәні
анықталады.
2. Сапаға қойылатын талаптардың сипаттамасы
Көпшілік тауарлар мен қызмет көрсетуге қойылатын талаптар: қолдану жағдайы,
қауіпсіздігі, экологиялылығы, сенімділігі, эргономикалылығы, ресурстарды
үнемдеу мүмкіндігі, технологиялылығы, эстетикалылығы. Қолдану жағдайына
байланысты талаптар: өнімнің орындалуға тиісті (өнімділік, дәлдік,
калориялық, қызметтің орындалу жылдамдығы) негізгі функцияларын анықтайтын
қасиеті, яғни функционалдық жарамдылығы, шикізат пен материалдардың құрамы
мен құрылымы, сыйысымдылығы және өзара алмасымдылығы. Эргономикалық
талаптар - қолдану ыңғайлылығын қамтамасыз ету үшін бұйым конструкциясын
адам организмінің ерекшеліктерімен келістіру. Ресурстарды үнемдеу талабы -
шикізатты, материалдарды, отынды, энергияны және еңбек ресурстарын тиімді
пайдалану. Қауіпсіздік талаптары - зиян келтіруі мүмкін қауіп- қатерді
болдырмау. Сенімділік талаптары - белгіленген функцияларды берілген режимде
және қолдану жағдайында, техника- лық қызмет көрсетуде, сақтауда және
тасымалдауда орындай алу қабілетін сипаттайтын барлық параметрлерге
белгіленген шек аралығын әр уақытта сақтау. Экологиялық талаптар - өнімді
өндіру, пайдалану және көдеге жарату кездерінде оның қоршаған ортаға зиянды
әсерін болдырмау. Технологиялылыққа қатысты талаптар - енімге сапа
көрсеткіштері белгіленіп қойған жағдайда оны дайындауды, қолдануды,
жөндеуді аз шығынмен жүргізуге бейімділігі. Эстетикаға қатысты талаптар -
өнім мен қызмет көрсетудің көркемдік бейнені өрнектей алуына, адамның сезім
мүшелері арқылы қалыптасатын форма белгілері негізінде (түсі, көлемдік
конфигурациясы, бұйымды әрлеу сапасы) әлеуметтік-мәдениеттік құндылығын
көрсете алуына қойылатын талаптар. Міндетті талаптардың құрамын анықтағанда
мына жағдайларды ескеру қажет:
1. Заңдарға және стандарттарға сәйкес міндетті талаптардың тізімі кеңейіп
отыруы мүмкін. Мысалы, функционалдық жарамдылық есебінен.
2. Кейбір тауарлар түрлерінде сенімділік талабы қауіпсіздік талабымен
үйлеседі (тамақ өнімдерінің сақталуы, жол көлігінің толассыз жұмыс
істеуі).Орындалуға тиісті талаптарды қамтитын стандарттардың ережелері
нормалар деп аталады. Егер норманың сандық сипаттамасы болса, оны
норматив деп атайды.
Жалпы, өнім сапасын жақсарту экономиканы үдемелі дамытуға және қоғамдық
өндірістің тиімділігін көтеруге, жалпы қоғамның және жекелеген
тұтынушылардың сұранымын өтеуге мүмкіндік береді. Мұның әлеуметтік зор
маңызы бар. Соған қоса сапаны жақсарту арқылы белгілі бір заттың тұрмыста
қолданылу мерзімін ұлғайта аламыз. Міне, осы арқылы оларға деген сұраным да
сирейді, яғни көп уақытқа қолданылуға жарайтын нәрселерді тұтынушылар
еселеп сатып ала бермейді.
Өнім сапасының жақсаруын біз өндіріс тиімділігінің артуы мен халықтың
әлеуметтік-тұрмыс жағдайының жақсара түсуі деп білеміз. Еліміздің
экономикасындағы басты міндет те осыған, яғни халықтың әл-ауқатын жақсарта
түсуге, нарықты сапалы, әрі мол тауарлармен толтыруға бағытталады.
Өнім сапасын жақсарту жолындағы еңбек және технологиялық тәртіптің
бұзылуы бойынша, еңбек заңдарына сәйкес, жұмысшылар мен қызметкерлер
материалдық және тәртіп жөніндегі жауапкершілікке тартылады.
Тауардың сапасы тауартанудағы көкейкесті мәселелердің бірі болып
саналады. Күнделікті өмірде сауда орындарына түрлі бағыттарға жұмсалатын,
шикізат құрамы мен сыртқы безендірілуі жағынан бір-біріне ұқсамайтын
көптеген тауарлар түседі. Соған қоса халықтың талғам-сұранысы да бір
қалыпта тұрып қалмай, үнемі өзгеріс үстінде болады.
Сапаны басқару жүйесін енгізу кәсіпорында мынадай міндеттерді шешуге
мүмкіндік береді:
- жоғары сапалы өнімнің тұрақтылығын қамтамасыз ету;
- өнім көлемін ұлғайту және оны сататын нарықты (рынокты) табу;
- жоғары бағада сататын өнімді көбейту мүмкінділігін қарастыру;
- өнімнің бәсекеге жарамдылығы және қаржы жағдайының тұрақтылығы
жөніндегі проблемаларды шешу.
Сонымен, өнімнің сапасын басқару әрбір кәсіпорындарда жүйелі түрде іске
асқан жөн.
Өнім сапасы мен бәсекеге қабілеттілік мәселелері қазіргі таңда әмбебап
сипатқа ие. Әрбір мемлекеттің экономика және әлеуметтік дамуы, кез-келген
тұтынушының өміріне тікелей әсер ететін тауар сапасы мәселесінің қаншалықты
сәтті шешілуіне байланысты . Біздің экономикалық және әлеуміттік
қиындықтардың терең себептерін , соңғы он жылдықтарда экономикалық өсудің
төмендеп бара жатқанын қарқыны түсіндіретін обьективті фактор бір жақты,
Батыстағы дамыған мемлекеттердің өмір сүру деңгейі мен өндіріс
тиімділігінің жоғары болуының себептері екінші жақтан болса, бұл
өндірілетін және шығарылатын тауардың сапасчы болып табылады.
Өнімнің сапасы – бұл белгілі мұқтаждықты қанағаттандыруға улкен
себепші өнімнің пайдалылығының жиынтық ерекшелігі мен кәсіпорынның маңызды
көрсеткіштерінің бірі болып саналады. Өнімнің сапалылығы тек техникалық
,тауар тану ғана емес, сонымен қатар ең маңызды экономикалық санаты болып
табылады.Экономикалық санаты ретінде ол тұтыну құқына тығыз байланысты.
Егер де тұтыну құны – бұл жалпы алғанда тауардың пайдалылығы болса, ал
өнімнің сапалылығы – бұл оны пайдаланудағы нақтылы жағдайда тұтыну құнының
деңгейінің көрінуі.
Өнім сапасы – Өндіріс тиімділігінің жоғарлануының, кәсіпорынның
бәсекеге қабілетінің, елдің өмірлік деңгейінің өсуінің маңызды факторы,
көптеген әлеуметтік мәселелердің шешілуінің амалы. Сонымен қатар, ол
қоғамдық еңбектің өнімділігінің өсіуіне, қор қайтымына, материалдық
ресурстардың үнемделуіне ықпалын тигізеді.
Қоғамдың қажеттіліктің өсуі, ғылыми техникалық процестің жоғары қарқыны
сапа мәселесіне күрделі кешендік мінездеме береді.
Сапа –бұл экономикалық категория, ол тұтынуше құны құн,
тиімділік, баға, пайда, материалдық қызығушылық түсініктерімен
тығыз байланысты. Сапаны зерттеу арқылы сапаның өндіріс тиімділігімен
байланысын, баға қалыптасудағы сапаның ролі, еңбек өнімдлігінің
көрсеткіштерін анықтау , өнімнің өзіндік құнын және тағы басқа мәселелерді
түсінуге болады.
Сапа –бұл көптеген ерекшеліктер мен әртүрлі аспектілерді
қамтитын,қиын және әмбебап категориялы мақсаттарды пайдалану. Мақсаттарды
пайдалану мен сапаны қарастырғанда негізгі аспектілерге мыналарды жатқызуға
болады: философиялық,әлеуметтік ,техникалық,экономикалық,құқықтық.
Философиялық тұрғыдан қарағанда сапа қарастырылған обьектінің маңызды
айқындылығыныбілдіреді, оның арқасында ол арнйы болып басқа обьектіден
өзгешілігі болады. Сонымен қатар сапа көптеген обьектілерді өзгешілігі
болады. Сонымен қатар сапа көптеген обьектілерді жүйелендіріп біріктіреді,
яғни олар бірыңғай болады. Сапаның категориясы адамның обьективті нақтылығы
, білім сатысын үйлестіреді. Зерттеудің кезеңінде ең бірінші обьект бір
немесе бірнеше қасиеттермен ерекшеленеді. Философиялық көзқарасты
қарағанда, қасиет бұл бұл әрекеттестікте бола алатын белгілі обьектінің
сапа жағын обьектілергі қатысты білдіру әдісі. Кейінірек сапа көптеген
қасиеттерге ие болады. Өйткені әрбір обьект басқа заттармен және
құбылыстармен өзара байланысты, ол өте көп санды қасиеттерге ие болады.
Бірақ сапаның жүйелеп белгілеуі табысты болмайды. Бұл белгілі материалды
обьектілрге жатады. Өнімге байланысты болса, онда сапа категориясы тек жеке
қасиеттерге келтіріле алмайды, ол бұл обьектінің маңызды қасиеттерінің
біріккен бүкіл функционалды сипатттамасын білдіру керек. Сөйтіп
философиялық сапа обьективті шартты түрде тұрақты , ішкі белгілі обьектінің
мәнін құрайды.
Әлеуметтік сапа обьектісі зерттелінетін обьектіге субьектілердің және
барлық қоғамның қатынасымен байланысты,мысалы сәйкестендірілетін өнімдер
мен қызметтерге белгілі тұтынушылардың қабылдауы және қатынасы. Сонымен
қатар тегория ретінде қарастырылады, ол мәдениеттің дәрежесіне,
тұтынушылардың табысына жане т.т. байланысты болады.
Техникалық сапа обьектілері зерттелетін обьектінің саны мен сапасына
байланысты. Егер философиялық сапа аспектісі бірыңғай обьектінің сапасын
бөлуден тұратын болса ал инженер сапасның мағынасын қарастырғанда, оның
мазмұнына белгілі мағынасын салады. Зерттеу обьектісі білімдегі техникалық
заңдылықтар және физикалық, электромеханикалық және бірдей белгіленгін
басқа қасиеттері болып табылады. Инженерлік позицияда сапа зерттеуі ұқсас
обьектіні қарастырған обьектімен салыстьру болып табылады. Ол зерттеудің
мақсатына байланысты алынады.
Экономикалық позициядағы сапа зерттілінетін обьектінің тұтыу сапа
зерттелінетін обьектінің тұтыну немесе тұтыну бағасының қорытындысы ретінде
қарастырылады. Бір обьектінің басқа обьектіден тұтынуы әр түрлі болады ,
өйткені кез келген бұл сапа тұтынушылармен әр түрлі бағаланады.экономикалық
тұрғыдан қарағанды, сапаның қаншылықты қажетті екенін білу қажет. Өйткені
кез келген жоғары сапа жақсы болмайды, яғни техникалық және экономикалық
тұрғыдан қарағанда сапаның қарама-қайшылықтары бар. Ол диалектикалық мінез
атқарады және шығару мен тұтыну обьектілерінің қосымшы арасындағы
байланыстармен түсіндіріледі. Сондықтан техникалық және экономикалық сапа
аспектілері бірге қарастырылады. Ол сапа дәрежесін бағалау кезінде маңызды
болады.
Сапаның құқықтық аспектісі техникалық құжаттардың өндіруіне , оны өңдеу
ретін өткізу, енгізу және орындауы, сонымен қатар есепке алу жатады.
Құқықтық тұрғыдан қарағанда , сапа обьектінің қасиеттерінің бірігуі ретінде
орындалады, ол нормативтік құжатында бекітелген талаптарға жауап береді.
Бәсекеге қабілеттілік пен сапа өндірушіге тауарды өндіріп және оны
шығарып өткізуіне мүмкіндік береді. Сапа- бұл көптеген факторлардың
бірігуін көрсетеді. Динамикамен ұлттық экономиканың даму деңгейінен белгілі
бір үрдісті құру және басқаруға дейін көрсетітін интелектуалдық
көрсеткіш.Ашық нарықтық экономиканың бәсекелестілік ортасыз болмайтын
тәжірибе көрсетті. Сондықтан тауар өндірушілердің басты мақсаты оныңсапасын
жақсарту болып табылады. Бұл өз кезегінде мемлкеттің экономикалық дамуын
қалыптастырады.
Бәсекелестік фактор – бұл тауар өндірушілердің әрдайым өзінің тауарлар
сапасын және бәсекеге түсуін, қамтамасыз ету үшін мәжбүрлейтін фактор болып
қаралады,ал нарық солардың нәтижелерін бағалаушы ретінде болады. Дамыған
бәсеке нарығында маркетинг тауардың сапасымен бәсеке жайында көптеген оның
1.3. Өнімді сертификаттау негіздері
Қазақстан Республикасы аумағында өнімді сертификаттау ерікті және
міндетті сипатта болуы мүмкін. Міндетті растауда өнімнің адам өміріне
және денсаулығына қауіпсіздігін, олардың мүлігін және қоршаған ортаны
қорғауды қамтамасыз ететін техникалық регламенттердің, нақты
стандарттарын және басқа да нормативті құжаттардың міндетті талаптарын
сәйкестігі расталады.
Міндетті сертификатттауға жататын өнім тізбесін және өнімнің
сәйкестігін, сәйкестік деклорациясы арқылы растайтын тізбелі Қазақстан
Республикасының үкіметі бекітеді.
Ерікті сертификаттауда өнімнің сәйкестігі стандарттарға немесе
басқада өтінуші таңдаған нормативті құжаттарға, және де өтінішінің арнайы
талаптарына сәйкестігін растайды. Шетелден әкелінген өнімді
сертификаттауды сертификациялық сынау арқылы немесе берілген құжаттарына
сәйкестік өтінішін қарау немесе ПМГ – 36, ҚР СТ 3.9 және осы стандарттың
талаптарына сай шетел сертификатын тану арқылы жүргізіледі. Республика да
танымға жататын сәйкестік сертификаты болмаған жағдайларда өнімнің
үлгісін Қазақстан Республикасының әрекеттік техникалық регламенттерінде
немесе нормативті құжаттарында бекітілген қауіпсіздік көрсеткіштеріне
сәйкес сертификатциялық сынақ жүргізу арқылы жүзеге асырылады.
Өтінілген немесе соған ұқсас өнімге республикадағы нормативтік
құжаттың болмаған жағдайында өнімді жіберетін ел (фирма) өтініш ұсынған
нормативті құжаттарына сәйкес жүргізеді.
Өнім сәйкестігін растауды тіркеу саласына сәйкес сертификаттау
жөніндегі тіркелген органдар, ал олар жоқ болса өкілетті орган берген
сертификаттау жөніндегі жұмыстарды жүргізуге біржолғы рұқсат бойынша
құзыретті мекемелер жүргізіледі..
Қазақстан Республикасының МСЖ аясында сертификаттау сынақтарын
өткізуге тек аккредиттелген сынақ зертханалары (орталықтары), өнімді
сертификаттау кезінде қолданылатын нормативті құжаттарда көрсетілген
сынақтардың өз аккредитациясы аясында ғана өткізе алады. Сертификаттау
кезінде аккредиттелген сынақ зертханалары жоқ болған жағдайда өкілетті
ұйым аккредиттелмеген, бірақ сынақтың объективті нәтижесін бере алатын
сынақ зертханасында өткізуге біржолғы рұқсаты бойынша өткізіледі.
Өтінуші сәйкестікті растауға шығатын барлығ шығынды оның
нәтижесіне қарамай сертификаттау ұйымы мен сынақ зертханалары мен отырған
келісім бойынша түгел төлейді. Келісім тек сертификаттау ұйымымен ғана
жасалуы мүмкін, бұл жағдайда өнімнің сәйкестігін жүргізуде
қатынасушылармен есепті өзі айырысады.
Өнімнің сәйкестігін растау жұмыстарына төлемақы төлеу тәртібі ҚР
СТ 50.3.01 тәртібінде бекітілген.
Осы стандартың негізінде сертификаттау ұйымдары беріктікті өнімді
сертификаттауды жүргізудің нақты процедураларын бекітітін (егер олар
бұрын әзірленбеген болса) арнайы тәртіптерді, Қазақстан Республикасының
МСЖ [1], [2] аккредиттеу куәлігі бойынша және осы стандарттың талаптарын
сай әзірлейді. Өнімді сертификттау арқылы сәйкестігін растауды жүргізу.
Өнімді сертификаттау жұмыстарын жүргізк реті былай:
Қазақстан Республикасының МСЖ өнімді сертификаттау жұмыстарын
жүргізуді мына реттермен көздейді:
- сертификаттау ұйымына өтініш беру (сәйкестік өтінішін) және оны қарау;
- өтініш (сәйкестік өтінішін) қарау, сертификаттау үлгілерін таңдау
нәтижелері бойынша шешім қабылдау;
- өтініуші мен сертификаттау ұйымының арасында сертификаттау жұмыстарын
жүргізу туралы келісімге отыру;
- өтінілген өнімді ұқсастыру, үлгі іріктеу және оны сынақ зертханаларын
жүргізу туралы келісімге отыру;
- өтінілген өнімді ұқсастыру үлгі іріктеу және оны сынақ зертханаларына
жіберу;
- Өтінілген өнімнің үлгілерін сертификаттау сынақтарын жүргізу және де
басқа да сертификаттау үлгілері бойынша жұмыстарды жүргізу;
- Сынақ нәтижесін талдау немесе сәйкестік өтініші бойынша берілген
құжаттарды қарау;
-сәйкестік сертификатын беру мүмкіншілігін ьеру туралы шешім қабылдау;
- сертификатты Қазақстан Республикасының МСЖ мемлекеттік тізіміне тіркеу
және оны өтінушіге беру, сейкестік белгісімен өнімді таңбалау (егер ол
сертификаттау үлгісі бойынша көзделген бойынша) құқығын беру;
- өнімнің сертификатталған сипаттарының тұрақтыығына және сакпаның
менеджмент жүйесінің жүзеге асуына (егерол сертификаттау үлгісі көзделген
болса) инспекциялық бақылау жүргізу;
-өнімді сертификаттау туралы ақпарат беру;
Өтініш беру және оны қарау
Өнімді сертификаттауды өтушінің аккредиттеу аясына осы өнім кіретін
сертификаттау ұйымына берген өтініші негізінде жүргізіледі.
Өтініш сертификаттау ұйымымен бірлесе отырып өнімді сертификаттау
үшін сертификаттау үлгісін таңдайды.
Осы өнімді сертификаттайтын бірнеше ұйым болған жағдайдв өтінуші
өз өтінішін оның кез-келгеніне жіберуі мүмкін.
Сертификаттау ұйымы, өтініш алынған және және тіркелген күннен
бастап 2 апта ішінде, өтінушіге өтінішті қарау негізінде шығарылған
шешімді және өтінілген өнімді сертификаттау жұмыстарын жүргізуге арналған
2 дана келісімді жібереді.
Шағын кәсіпкер субъектері үшін бұл жұмыс бір апта ішінде
жүргізілуі тиіс. Өтініш бойынша қабылданған шешімде сертификаттаудың
негізгі жағдайлары көрсетіледі: ұсынылған сертификаттау үлгісі сынақ
зертханасы сертификатталған өнімге өткізілетін инспекциялық бақылау.
Өтініш бойынша қабылданған шешімнің көшірмесін өнімді
сертификаттауға қатысушыларға жібереді.
Өтінішті қанағаттандырылмаған жағдайда сертификаттау ұйымы өтініш
бойын шешімімен бірге нақты негіздегі бас тарту мен бірге оны меншікті
құжаттарын қайырады.
Өтінуші өнімді сертификаттау жұмыстарын жүргізуге келіскен
жағдайда, ол сертификаттау ұйымына өзі қол қойған келісімнің бір данасын
және осы келісімде көрсетілген шамадағы алдын-ала тқлем ақысын
сертификаттау ұйымының есепшотына жіберілген туралы құжат көшірмесіне
бірге жібереді.
Сонымен бірге өтінуші, қажетіне орай, сертификаттау ұйымымен
өтінілген өнімнің үлгісін іріктеу мерзімін келіседі.
Үлгіні іріктеу және өнімді ұқсастыру.
Өтінілген өнімнің үлгіні сертификаттау ұйымы іріктейді. Қажетіне
орай сертификаттау ұйымы үлгі іріктеуді аккредиттелген сынақ зертханасына
жүктеуі мүмкін.
Сертификаттау ұйымы үлгі іріктеуді өтінушінің өзінеде жүктеуі
мүмкін. Бұл жағдайда өтінуші бұйрығымен тағайындалған үш адамнан кем емес
тұратын тәуелсіз ұйымдардың өкілдерінің құралған білікті коммиссия үлгіні
іріктейді. Комиссия мүшелерінің жұмыс төлемінің өтінуші төлейді.
Іріктелетін үлгі саны оны іріктеу әдістері, ұқсастыру және сақтау
өтінілетін өнімнің нормативті құжаттарында көрсетілген талаптарына сәйкес
болуы тиіс. Бұндай нормативтік құжат жоқ болғанда немесе олардың
талаптары жетімсіз болғанда, үлгіні сертификатту ұйымы қабылдаған
әдістерге немесе басқа құжаттарға сәйкес іріктейді. Іріктелетін үлгінің
конструкциясы, құрамы және өндіру технологиясы тұтынушыға (тапсырушыға)
жіберілетін, өтінілген өніммен бірдей болуытиіс.
ҚР СТ 1014 талаптарына сәйкес қажетті түріне ұқсастырылған,
іріктелген үлгіні іріктеген адамдардың (комиссияның) көз алдында
қапталады және пломбыланады (егер оның қажеттілігі немесе мүмкіншілігі
болса). Содан соң іріктеу актісі және құрамы мен мазмұны сертификаттау
ұйымы бекіткен техникалық құжаттың есептелген данасымен бірге стандарттау
ұйымы анықтағанаккредиттелген зертханаға орталыққы жіберіледі. Өнімді
сертификаттау кезінде қолданыладын үлгілеімен іс істеуді ҚР ЕР 50.3.19
жағдайларын басшылыққа алу қажет.
1.4. Өнімді сертификаттау сызбалары
Өнімді сертификаттау Мемлекеттік сертификаттау жүйесі орнатқан сызба
бойынша жүргізіледі.Сертификаттау сызбасы өнім сәйкестігін бағалаудағы
үшінші жақтың іс-әрекетінің құрамы мен кезектілігі. Сертификаттау жүйесі
бірнеше сертификаттау схемасын қарастырады. Схеманы таңдау кезінде
өндірістің ерекшелігі, нақты өнімді сынау мен пайдалану, дәлелдеудің талап
етілген деңгейі және өтініш берушінің мүмкін шығындары ескерілуі керек.
Дәлелдеу тәсілі ретінде мыналар қолданылады:
• сынау,
• қосымша құжаттармен бірге сәйкестік туралы декларацияны қарасыру;
• өндіріс жағдайын талдау;
• инспекциялық бақылау.
сертификаттау схемалары сериялық шығарылатын өнімдерді
сертификаттауда, схемалар шығарылып қойған өнімді сертификаттау
қолданылады.
1 схеманы шектеулі, реализация көлемі алдын-ала келісілген өнімге қолдану
ұсынылады.
2 схеманы ұзақ мерзімді келісім шарт бойынша түскен импортталушы өнімді
сертификаттауда немесе сериялы өнімді түрлі келісім шарт бойынша тұрақты
жеткізу кезінде қолдануға болады.
3 схеманы өндірісінің тұрақтылығы күмәнсіз болатын сериялы өнімді
сертификаттау кезінде қолданылады.
4 схеманы өнім сипаттамасының тұрақтылығын жан-жақты және қатаң бақылау
қажет болғанда қолданады.
5-6 схемаларды мына жағдайларға сәйкес өнімдерді сертификаттауда
қолданылады:
- сынауға алынған үлгінің көлемі шығарылатын өнімді объективті бағалау
үшін жеткіліксіз;
- технологиялық үрдістер ішкі факторларға сезімтал;
- шығарылатын өнім сипаттамасының тұрақтылығына жоғарғы талап қойылған;
- өнімнің жарамдылық мерзімі сынауды ұйымдастыру мен өткізу қажетті
уақыттан аз.
- өнімді түрлендіруді жекелей ауыстыру сипатына ие;
- өнімді тек тұтынушы монтаждағаннан кейін сынауға болады.
Нақты бұйымды сертификаттауды қарастырмай, тек қосалқы бұйымдарды
сертификаттау үшін ұсынылатындығымен ерекшеленеді.
Жабдықтаушының импортталатын өнімі сертификаттауда қолдануға
болады. Егер бұл өнімнің сипаттамалары және олардың мәндері ҚР-сы
террриториясында жүретін нормативтік құжаттар талаптарына сәйкес келсе
соған орай сапа жүйесіне сертификаты болса.
Берілген өнімді өндіру және оның реализациясы бір сипатты болған
жағдайда (партия, бірлік өнім) қолдану ұсынылады.
Импортталатын өнім үшін келесі жағдайларда қолдану ұсынылады:
• кіші және орта бизнес және кәсіпкерлер үшін;
• жеке қажеттіліктер мен өндіріс үшін өнімді тасымалдауда (өндіріске
арналған шикізаттар мен жартылай фабрикаттар, аспаптар мен құралдар,
қондырғылар және т.б.)
• аймақта сынақ лабораториясы жоқ болған жағдайда өнімді басқа кәсіпорын
пайдалануы үшін тасымалдау кезінде.
Өнімі ретсіз шығарылатын немесе аз көлемде өндіруді
жалғастыратын отандық өндірушілердің өнімдерін сертификаттауда.
o Схемаларды біртекті өнімнің келесі топтарын сертификаттауға
қолдануға жіберілмейді:
• балаларға арналған тамақ өнімдері;
• ойыншықтар;
• автомобиль жанар-жағар майы;
• дәрі-дәрмек құралдары;
o Кіші кәсіпорын субъектілері өтініш берген өнімді сертификаттауда
қолданған жөн.
Өнімді сертификаттауды жүргізу тәртібі
ҚР-ң мемлекеттік сертификаттау жүйесінің нормативтік құжаттары келесідей
өнімді сертификаттауды жүргізу тәртіптерін қарастырады:
• сертификаттау ұйымына өтініш беру;
• өтінішті қарастырғаннан кейінгі қорытындыны өтініш берушіге жолдама
ретінде жіберу;
• өтініш беруші мен сертификаттау органының арасындағы өнімге
сертификаттау жұмыстарын жүргізу туралы келісім-шартты орнату;
• берілген өнімнің үлгісін таңдап алу, оларды идентификациялау және
сынақ зертханасына жіберу;
• берілген өнімге және басқа қызметтерге сертификаттау жұмыстарын
жүргізу;
• өндіріс жағдайының анализі (таңдап алынған схемаға байланысты);
• алынған қорытынды анализі сәйкестік сертификатын беру жөніндегі шешім
қабылдау;
• сәйкестік сертификатын беру және оны ҚР МСЖ Мемлекеттік реестрге
тіркеу;
• сәйкестік Белгісімен сертификатталған өнімді таңбалау;
• инспекторлық бақылау жүргізіп отыру.
1.5. Импортталатын өнімнің сертификатталуы
Сертификаттау тек отандық өнімдердің ғана емес, сонымен қатар
импортталатын өнімдердің адам өміріне қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
Импортталатын өнімнің сертификатталуының өзектілігі республикамыздың
нарығында импортты тауардың үлесі көп болуымен де байланысты.
Қазақстан Республикасының территориясына кіргізілетін өнім тек
кедендік тексерістен өтіп қоймай, егер міндетті сертификаттауға жататын
болса, онда бұл өнім сертификаттаудан өтеді.
Импортталатын өнімнің сенртификатталуының тәртібі мен
процедуралары ҚР СТ 3.9-97 орнатылады.
Импортталатын өнім келесідей жолдармен сертификатталады:
• Шетелдік сәйкестік сертификатын қабылдау;
• Сертификат берген ұйыммен куәландырылған шетелдік сәйкестік
сертификатының көшірмесін қабылдау;
• Импортталатын өнімнің сертификаты.
Тез бұзылатын (тауарлар) және олардың сақталуы белгілі бір климаттық
жағдайды талап ететін (температурасы, ылғалдылығы, қысымы) өнімдер
кедендік ұйыммен анықталатын кедендік тіркеуден кезектен тыс өткізіледі.
Мұндай өнімдерге келесілер жатқызылады:
• көкөніс пен саңырауқұлақтар,повидлалар және көкөніс пюресі;
• жеміс-жидектер және олардан жасалынған пюре мен повидлалар;
• ет және ет өнімдері, эндокриндік шикізаттар;
• сүт және сүт өнімдері;
• жұмыртқа және жұмыртқа меланжы;
• балық, балық өнімдері және рактар;
• нан және нан өнімдері;
• тез бұзылатын кондитер өнімдері.
Шетелдік сәйкестік сертификатын біздің елде мақұлдау үшін сертификаттау
органына келесілер жіберіледі:
• Өтініш;
• Шетелдік сәйкестік сертификатының түпнұсқасы немесе оның куәландырған
көшірмесі;
• Ілестірме құжаттар - өнім пайда болуы туралы сертификат, жеткізу
туралы келісім-шарт, инвойс немесе есеп-фактура, сапа менеджмент
жүйесінің немесе өндірістің сәйкестілігінің сертификаты, гигиеналық
немесе ветеринарлық қорытынды, фитосанитарлық сертификат.
Содан кейін ұсынылған құжаттардың сараптамасы мен өнім идентификациясы
жүргізіледі.
Сәйкестік сертификатын қабылдағанда өнім сынақтан өтпеген
жағдайда, ұсынылған сертификат ҚР МСЖ бекіткен сәйкестік сертификатына
ауыстырылады.
Сертификатау кезінде қауіпсіздігі дәлелденбеген импортталатын
өнім Қазақстан Республикасына әкелуіне тиым салынады.
• Қазақстан Республикасының территориясына міндетті емес сертификаттауға
жататын келесі өнімдер кіреді:
• Шетел мемлекеттері мен халықаралық ұйымдар және олардың персоналдары
қолданатын жеке заттары;
• Жеке тұлғалардың алып келетін және де ол өндіріс үшін, коммерциялық
қызмет үшін қолданылмайтын заттар (өнім, тауар). Бірақ бұларға жаңа
және бұрын соңды қолданылған автомобильдер жатпайды.
Елімізге сақтау мерзіміне 2 ай қалған өнімдерді әкелуге рұқсат
берілмейді.
Бұл ұйымдар өтінішке жауап беретін әр түрлі формадағы ұйым базасында
құралады. Аккредиттеу аумағындағы сертификаттау органы мынандай функцияны
орындайды:
• Өндірушілердің, сатушылардың, орындаушылардың жұмысын атқарудағы және
өнімнің сәйкестілігі туралы өтініштерді қарастырады.
• Сәйкестілікке жататын өнімді анықтайды.
• Сәйкестілікті анықтауға арналған жұмыстарды өткізеді және дұрыс
нәтижеге сүйене отырып, сәйкестілік сертификатын береді.
• Сәйкестілік декларациясын қабылдау мақсатында өндірушінің өтініші
бойынша қосымша жұмыстар орындайды.
• Сәйкестілік декларациясын тіркейді.
• Сәйкестілік сертификаттаудан өткен өнім мен қызметтің реестірін
өткізеді.
• Сертификаттау сызбасына байланысты өнімге, қызметке, жұмысқа, сапа
жүйесіне инспекциялық бақылау орнату және нормативті өтінішке сай
келмеген өнімді тоқтату, берілген сертификаттауды шектету.
• Сәйкестілікке сай емес өнімді тоқтату және оның сертификаттауын алу
мәселесін Мемлекеттік бақылау және қадағалау ұйымына хабарлау.
Сәйкестілікті анықтауға арналған жұмыстарды атқаратын ұйым аккредиттеу
процедурасынан өту керек. Аккредитацияланған ұйымдар сертификаттауды
ортақ өткізу керек.
• Қазақстан Республикасының заңына сай сертификаттаумен айналысатын
орган сертификаттау тәртібін бұзғаны үшін жауапқа тартылады.
Сынақ зертханалары – нормативті құжаттар өтінішіне сай келетін өнімнің
сәйкестілігін анықтайтын аккредитация аумағындағы сынақтар өткізу үшін
қатысады. Сынақ зертханалары сәйкестілікті анықтау жолында жеке ұйым
немесе заңды тұлға бола алады. Сынақ зертханаларының негізгі функциясы-
стандартты әдістемені қолдана отырып, сертификат сынағын өткізу. Сынақ
нәтижелері ҚР МСТ нормативті құжаттар орнатқан сынақ хаттамасында
тіркеледі.
Заңды тұлғалардың құрылым бөлімдеріне қарайтын зертханада сертификатты
сынақ өткізу сертификаттау ұйымының мүшесінің қатысуымен өтеді.
Қазақстан Республикасының заңына байланысты сынақ зертханалары
өнімді сынау нәтижесінің төмен болғаны үшін жауапқа тартылады.
Сертификаттау мақсатында сынақ өткізетін ұйым стандарттау, метрология
және сертификаттау ұйымының аккредитеуінен өтуі керек.
Аккредитация аумағындағы консалтингтік қызмет көрсету ұйымына өнімнің
сертификациясының, үрдістің, жұмыс пен қызметтің сынақ зертханасы
органының аккредитацияға дайын заңды тұлғалары кіреді.
Эксперт-аудиторлар - сәйкестілікті анықтайтын куәлігі бар маман. Ол
өнім сапасының, үрдістің, қызметтің, жұмыстың, сапа жүйесінің, сынақ
зертханалары мен сертификаттау органдарды аккредиттеу жолында жұмыс
істейтін маман. Эксперт-аудиторлар сынақ өткізудің дұрыстығын қамтамасыз
етеді. Мемлекеттік сертификат жүйесінде эксперт-аудиторлардың өтінішін
анықтайтын нормативті құжаттар тіркелген.
Стандарттауға қатысушылар. Сертификат жүйесінің қызметін пайдаланатын
жай және заңды тұлғаларды өтініш берушілер деп атайды. Егер, шығарылатын
және өндірілетін өнім сертификаттау заңының аумағында болса, онда
жоғарыда айтылған тұлғалар сәйкестілігін декларацияға тиісті өнімнің
сәйкестілігін нақтылау керек.
Сертификаттауға қатысушылардың қатарына тұтынушылар да кіреді.
Сертификаттау қызметі тұтынушыларына мынадай бағыт керек:
1. Өнім сапасының жоғарылығы және қауіпсіздігі.
2. Өнім нарығы мен қызметі туралы толық хабарда болу.
3. Сапасыз тауардың тұтынушының өмірі мен денсаулығына алып келетін
қауіпсіздігі үшін шығын ақысын төлеу.
Отандық өндірушілерді қолдау үшін және сертификаттау шығынын азайту
үшін ҚР-ң мемлекеттік сертификаттау жүйесінде сәйкестікті бекіту үшін
халықаралық талаптарға сай келетін сәйкестік декларацияны қабылдады.
Бірақ бұл тек отандық өнімдерге ғана қолдана алады, ал импортталаты
өнімдерге қолданбайды.
Сәйкестік декларациясы міндетті сертификаттауға жататын және 2003
жылдың 22 қаңтарында Қазақстан Республикасының Өкіметінің №77 Қаулысымен
бекітілген Сәйкестік декларациясына жататын өнімдер тізіміне кіретін
өнімдерге ғана қолданады.
Өнім өндіруші (сатушы, жеткізуші) өнімнің орнатылған талаптарына
сәйкестігін дәлелдейтін құжаттармен ғана сәйкестік декларациясын алуына
болады.
Сәйкестік декларациясы біркелкі талаптарға сай бекітілген белгілі бір
өнім түріне немесе өнім тобына қолданылады.
Сәйкестік декларация мемстандарт бекіткен форма түрінде толтырылады
және оған өнім өндірушінің (жеткізуші, сатушы) қолы қойылады.
Өнім өндіруші (жеткізуші, сатушы) сәйкестік декларациясын алғаннан
кейін өнімнің қауіпсіздігіне және сапасына Қазақстан Республикасының
заңдылық актілеріне сәйкес толықтай жауап береді.
Өнім өндіруші (жеткізуші, сатушы) алған сәйкестік декларациясы
сертификаттау жөніндегі ұйымында тіркеледі.
Тіркеуге жіберілген сәйкестік декларациямен бірге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Өнім сапасын сынау, бақылау және оның қауіпсіздігі
( Халал мысалында
) ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Өнім сапасын жоғарлату
1. Өнімді сертификаттау
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Өнімді сертификаттау
сызбалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
3. Импортталатын өнімнің
сертификатталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4. Қазақстан Республикасында халал өнімді сынау, бақылау және оның
қауіпсіздігін қамтамасыз ету
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5. Құндылықтық бағытталған басқару жүйесі ислам көзқарасы бойынша
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Халал тағам өнімдері - өндіру, дайындау, жеткізу және
сақтау ... ... ... .
2.1. Сойыс процессі. Сойыс үшін пневматиклық соққы құралы ... ... ... ...
2.2. Ет жане ет
тағамдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
2.3. Ет және ет өнімдерінің қауіпсіздігіне қойылатын талаптар
техникалық
регламенті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
.
.
.
. 3. Халал индустриясының құрылуы
1. Халал индустриясы өркені өскен өндіріс
.
.
.
.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған әдебиет
тертізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.
Кіріспе
Жалпы осы тақырыпқа кiрiспес бұрын “халал” сөзiнiң өзi қандай мағына
бiлдiретiнiне тоқталсақ, артықтық етпес. Ислам дiнiнде ол рұқсат
етiлген, мақұлданған, дұрыс деген ұғымға ие. Былайша айтқанда
харамға қарама-қайшы мәнде қолданылады. Халалдың қазақшасы адал
болса, харам арам деген ойды бiлдiретiнi ақиқат.Өкiнiшке қарай,
барлық жерде бiрдей мал санитарлық талапқа сай сойылып, оның өнiмдерi
сапалы түрде сатылады деуге әлi ерте. Халал деген атпен тауарлардың
өтiмдi келетiнiн бiлетiн кейбiр пысықай кәсiпкерлердiң күмәндi өнiмдерiн
оның арасына араластырып жiбермесiне кiм кепiл. Сондықтан азық-түлiктiң
халал екенiне көз жеткiзiп алмайынша сатып алуға және тұтынуға асықпаған
жөн секiлдi.
1. Өнім сапасын сынау, бақылау және оның қауіпсіздігі
Сапаны ақылау деп, бекітілген талаптар бойынша өнім сапасына әсер
ететін, қасиеттері немесе процедуралардың (үрдістердің) санды немесе сапалы
сипаттамасына сәйкес екендігін тексеруді айтады.
Сапаны баскаруды ұйыдастыруды – ол нормативтік-техникалық құжаттарға
толық сәйкес өнімдерді өндіруді қамтамасыз етуде бағытталған техникалық
және админимтративтік (әкімшілік) шаралар жүйесі.
Бақылаудың мақсаты объектісінің жағдайы, оның қаситетерінің
көрсеткіштері мен белгілері туралы ақпараттар алуда және алынған
нәтижелерді жобалау- конструкторлық құжаттарға және басқа да құжаттарда
бекітілген талаптармен салыстыру.
Сапаны бақылауға бақылауға қойылатын талаптар келесілерді қамтиды:
- өнімді жургізілетін сынаулар түрлері;
- сынаудың қайталану мерзімі;
- сынауға арналған сынама мен тңдауларды дайындау мен сұрыптау;
- бақылауды жүргізу тері;
- өнім сапасын нормативті құжаттар талаптарына сәйкестігілі туралы
талқылау критерийі мен бақылау үрдісынің параметрлері;
- бақылау- өлшеу аппаратурасына, приборлар мен құралдарға керекті
дәлдікті көрсетуге қойылатын талаптар, онымен қатар сынау стенділері мен
қондырғыларға қойылатын талаптар;
- бақылау нәтиделерін өңдеу тәсілдері;
- бақылау нәтижелер қаттама формасы.
Өнімнің қамтитын аумағына қарай бақылау екі турге бөлінеді:
Жаппай және таңдаулы:
Жаппай бақылауда бақыланатын партияның барлық бұйымдары тексеріледі,
ал таңдаулыда тек қана бақыланатын бұйым партиясының бір бөлігі ғана, олар
таңдалған деп аталады.
Жаппай бақылау көбінесе келесі жағдайда қолданылады:
• Жаңа өнімдерді жоғарыда, егер технологиялық операциялардың
орындалу сапасы әрі қарай тексерілмейтін болса;
• Егер бақылайтын өнім бірлігі автоматты және жартылай автоматты
және тоасыз ағынды орындалатын операцияларда қаралған немесе
жартылай өзінің қасиетін жогалтатын жағдайда;
• Бақылаудың еңбек көмегі коп болғанда.
Өнімнің бақылауға түсу сипаттамасына қарай, келесі бақылау түрлері
болады:
Үзіліссіз бақылау – бақылауда бақыланатын параметр туралы ақпараттар
үздіксіз түсіп турады;
Мерзімді бақылау – бақыланатын параметр туралы ақпараттар бекітілген
уақыт аралығында түседі;
Жедел бқылау фирма стандартында бекітіліп айтылған және жедел уақыт
шамасы жағдайында жүргізіледі;
Кіріс бақылауы – бұл тұтынушығатүскен өнімді әкелушінің бақылауы;
Операциялық бақылау - өнім немесе үрдісті орындалу кеінде немесе
белгілі операция біткенен кейн жүргізілетін бақылау;
Қабылдау бақылауы – бұл бақылаудың өндіру үрдісінің ең ақырғы
бақылуы, мұнда құрастырма кешенді тексеру іске асырылады.
Бақылаудың объектіге әсер етуіне айланысты, ол бүлдіретін және
бүлдірмейтін бақылауға бөлінеді.
Өнімді жасау және оның өмірінің, сатысына қарай бақылаудың екі түрі
болады - өндірісті жне пайдалану.
Өндірісті бақылау көбінесе барлық көмекші, дайындау және
технологиялық операциялардықамтиды. Пайдалану бақылау объектілеріне
пайдаланудағы бұйымдар және пайдалану үрдістері жатады.
Бақылаудың негізгі шешетін сұратарына спа көрсеткіштерін анықтауы
жатады. Сапаның көрсеткіштерін анықтау ол жай өлшеуду шешетін сұрақтар, ол
аспапшы немесе срапшы әдістермен шешіледі. Осылардың кейбір түрлерін тіімге
алуға органалептикалық және әлеуметтік әдістер жатады.
Өнім сапасын бақылау субъектілерінің жалпы жиынтығын басқару деңгейі
және басқару турлері бойынша жіктеуге болады.
Факторлардың маңыздылығын айқындауды анықтайды өнім сапасына норамиві
құжаттар тарапарына сәйкестілігітуралы талқылау критерийі мен бақылау
үрдісінің параметрлері; Ішінара бақылау әдісінің теориялық негізінен
қалаған және оны әрі қарай дамытқанкөрнекті математикалық Я.Беркулли,
П.С.Лаплас, К.Ф.Гаусс, С.Д. Пуассон, П.Л. Чебышев, А.М. Япунов, А.А.Марков
сияқты ғалымдар.
Ішінара бақылаудың басқа зерттеулерімен салыстырғанда өзіне тән
ерекшеліктері бар және оған мыналар жатады:
- Ішінара бақылауды жүргізу кезінде жалпы жиынтықтың барлық бірліктері
үшін іріктеуге алыну мүмкіншіліктері ортақ және олардың кез-келген
жеке бөліктері кездейсок зертеуге алынады;
- Ішінера бақылауды жүргізер алдындағы негізгі бір мәселе, оның
көлемінің жалпы жиынтық бірліктеріндегі үлес мөлшерін анықтау болып
табылады. Сонымен, осы көрсетілген мәселелер шешілгенде ғана ішінара
бақылаудың нәтижесінен алынып көрсеткіштер жалпы жиынтық
көрсеткіштеріне жақын болады, яғни оны толық түрінде сипаттай алады.
Демек, бұл-ішінара бақылау жұмысы ғылыми жүйеде дұрыс жүргізілген
деген ұғым және одан алынған көрсеткіштер дәлдікті көрсетеді
Сериялы іріктеу. Бұл тәсілде жалпы жиынтық бірліктерінен іріктеп
алу кездейсоқ жеке-дара жүргізілмей, сериялармен, топтармен алынып, әрі
серия, топ бірліктері жаппай бақылауға толығымен алынады, ал шыққан
қорытынды көрсеткіштер жалпы жиынтыққа тартылады. Мұнда қайта немесе
қайталанбайтын іріктеу әдісі қолданылады. Сериялы топты іріктеуді жүргізу
өте жеңіл және оған шығын аз жұмсалады. Бірак зерттеуге алынған
бірліктердің біргелкі іріктеліп алынбауына байланысты мұндағы жіберілетін
кездейсоқ қателер басқа іріктеуге қарағанда көбірек кездеседі. Сондықтан
оны азайту үшін іріктеуге алынатын серияның, топтың санын көбейткеніміз
болады.
Құрама іріктеу. Мұнда жоғарыда көрсетілген іріктеу тәсілдерінің
бірнеше түрі қатар қолданылады. Мысалы, сериялы мен жай кездейсоқ іріктеу
немесе механикалық пен жай кездейсоқ іріктеу бір мезетте қолданылады және
т.б. Құрама іріктеудің көрсеткіштерін есептеу әр түрлі тәсілмен, яғни
іріктеу сатылығна байланысты есептелінеді. Осыған орай өзі бір сатылы
және көп сатылы болып екіге бөлінеді.
Бір сатылы іріктеу. Бақылаудың бұл түрінде іріктеліп алынған
бірліктер сол мезетте зерттеліп, тез қорытынды жасалады. Мысалы,
спортлота ойындары жай кездейсоқ тәсілмен бір-ақ рет ойналады немесе
өндірілген өнімнің сапасын зерттеу үшін бір топ, серия толығымен
бақылауға алынады және оған қорытынды жасалады.
Көп сатылы іріктеу. Бұл тәсілде жалпы жыйынтықты алдымен ірі
топтарға, содан кейін көлемі, мөлшері бойынша кіші және одан да кіші
топтарға бөлу арқылы бақылауға алынатын топты немесе жеке бірлікті
іріктеп алғанша ақырына дейін бірнеше сатыда жүргізіледі. Мұндай екі, үш
және одан да көп сатылы іріктеу жүргізіден аулақтау болғанымыз
дұрыс.Себебі әр сатыда іріктеліп алынған бірліктер саны іріктеу тәсілдері
әр түрлі болады. Өндіріс бойынша зерттеу жүргізетін болсақ одан алдымен
цехтан бастаймыз, содан кейін ішінен, одан кең шар және ұжым шарды
іріктеп аламыз. Мұндай жағдайда әрбір саты сайын іріктеу тәсілін түрі
өзгеріп отыруы мүмкін. Сонымен үш сатылы іріктеу қолданылады және бұдан
зерттеліп отырған бірліктердің типке бөлуіне тығыз байланысты екендігін
көрсетуге болады.
Көп фазалы іріктеу деп бақылауға алынған бірліктердін барлығынан
керекті бір мәліметтердің қысқа түрінде алуын, ал содан кейін оның кейбір
бөліктерінен кеңейтңлген, ұлғайтылған бағдарлама бойынша қосымша
көрсеткіштердің жиынақтастырлуы айтады. Іріктеу екі,үш,төрт және т.б.
фазадан тұруы мүмкін. Әр фаза бойынша зерттеуге алынған бірліктер саны
бақылаудың аяғына дейін бастапқы сандық көлемін өзгертпейді. Көп фазалы
іріктеу тәсәлі зерттеу жұмысын әр түрлі бағытта жүргізудің негізі болып
табылады. Оның өзінше бір ерекшелкгі сол, мқнда алдынғы фазада алынған
көрсеткіштен кейінгі фаза көрсеткіштерін қосымша толықтырып, сипаттап
отырады.
Көп фазалы іріктеу көп сатылы іріктеумен байланысты болуы мүмкін
демек көп сатылы іріктеудің көп іріктеу деп те айтуға болады.
Шағын іріктеу егер ішінара бақылау кезеңде іріктеуге алынган
бірліктердің сандық көлемі 20-дан аспайтын болса анда оны шағын іріктеу
деп атайды. Ішінара бақылаудың принципі бойынша іріктеуге алынған
бірліктер көлемі неғұрым көп болған сайын, одан шыққан көрсеткіштеріне
жақын болады. Бірақ, солай бола тұра, кейбір жағдайда тексеруге аздаған
ғана, тіпті бес-алты бірліктің алынуы да мүмкін. Бұл тәсіл көбінесе,
өнімнің сапасын анықтау үшін, яғни пайдалануға жарамай қалғандарын жою
ушін қолданылады.
Бақылау-сапа басқару жүйесінің өндірістегі аса маңызды қызметінің
бірі болып табылады. Жүйе қызметінің нақтылы жеткен жетістіктерімен
жоспарланған нәтижелері дәл осы бақылау проццесі кезінде салыстырылады.
Өнім сапасын бақылаудың қазіргі әдістері үлкен маңызға ие болуда, өнім
сапасын бақылау жүйесі өзара байланысты бақылау объектілері мен
субъектілері, өнім сапасын бағалау әдісі, құралдары мен түрлері,өнімнің
айналым кезеңдері, сапаны басқару деңгейлерінің жарамсыз алдын алу іс-
шараларының біртұтас жиынтығы.
ГОСТ16504-81 бақылау түрін белгілі бір қасиеттері бойынша бақылау
турінің көптілігі олардың жүйелігін қажет етеді. Бұл жуйенің негізіне
салынған көрсеткіштер кестеде көрсетілген.
Өнімнің бақыланған түрін қолдануына байланысты оларды бұзатын
баұылау және бұзбайтын бақылау деп бөлуге болады.
Бұзатын бақылау өнімді кейінгі қолдануға жарамсыз етеді және сондай-
ақ көптеген шығындарға әкеп соғады, нәтижесінде оның көрсеткіштері
жарамсыз деп анықталады. Осы себептерге байланысты соңғы кезде бұзбайтын
бақылауды дайындауға көптеген назар аударылып жатыр, бұл жанама
бақылаудың нәтижесіне сондай-ақ рентгендікжәне инфроқызыл сәуле беретін
техниканы беретін электрониканы және т.б. жаңа бұйымдарды қолдануды талап
етеді. Сонымен бір тек қана бұзатын бақылауды қолданылатын жағдайларда
бар, соның ішінде:
Біріншіден, функцияларды жалпы бақылау, көрсеткіштеріне жататын
сапаны бұзатын бақылау кезінде қыйын, ал кейбір жағдайларда елеуі мүлде
мүмкін емес көп молшердегі бірлік көрсеткіштерінің сапасы.
Екіншіден, кейде экономикалық тұрғыда өнімдердің белгілі бірлігін
жою, бақылау жүргізуге кететін шығындарды жұмсаудан тиімдірек болады.
Қабылдау бақылауы – бұл дайын өнімді бақылау, қолданылуына және
оның жарамдылығына шешім қабылдайтын нәтиже. Бұл өнімді шығару
процессіндегі ең маңызды қорытынды этапы болып табылады.
Бақылаудың тиімді жүйесі көптеген жағдайларда шығарылатын өнімнің
сапалық деңгейіне дер кезінде тікелей мақсатта әсер етуі, жұмыста
кездесуі мүмкін барлық кемшіліктерді алдын алу оларды жедел түрінде
анықтау және аз шығын жұмсай отырып мүмкіндігін береді.
Өнім сапасын бақылау объктілері мен субъектілері.
Техникалық бақылау объектілерінің аты-жөні 1-12-ге дейін шартты
белгілгілері мен нөмерленіп былайша беріледі:
- Бұйымды өндіріске әзірлеу, өндіру айналымға жіберу, пайдалану және
жөндеу процесстерін реттейтін стандарт, техникалық шарт,
конструкторлық, технологиялық және басқада нормативті техникалық
құжаттарды әзірлеу әдістері;
- Кооперация бойынша алынатын шикізат, материал, жартылай өнделген және
дайын өнімдермен жабдықтаушы бұйымдардың сапасы;
- Өз өндірісіндегі шикізат, матерал, жартылай өнделген және дайын
өнімдері мен жабдықтаушы бұйымның сапасы;
- Қолданылған құрал-сайман технологиялық жабдықтардың техникалық деңгейі
мен жағдайы, технологияның үздіктігі;
- Техникалық іс-қимылдарды атқарушыларымен басқару апаратының мамандық
деңгейі;
- Өндірістегі технологиялық тәртіп және жұмыскерлердің еңбек саласы;
- Өнімді техникалық бақылау, сынау әдістері, бақылау, өлшеу
апараттарымен құрал- саймандардың техникалық мүмкіндігімен жағдайы;
- Жасалатын деталь, жинақ бірліктері мен дайын өнімдердің сапасы;
- Бұйымдарды буып-түю сапасы, сақтау, тасымалдау, құралдарымен
ережелері;
- Тұтынушы тарапынан бұйымды пайдалану, техникалық кутім жасау және
диагностика ережелері, оларды орындау.
Бақылау объектілері ретінде технологиялық кұжаттарға сәйкес өнім
немесе оны жасау, сактау тасымалдау, жөндеу үрдісі қарастырылады.
Өнімді өндіру үрдісі негізіндегі сапаны бақылау сұлбасы (схеме-)
суретте көрсетілген.
Бақылау объектілері бір бөлік белгілермен сипатталады, олар міндетті
бақыланатын объектінің қасиеттерінің санды және сапалы
сипаттамаларынан тұрады. Бағыттылатын белгілі құралы бақылау
объектісіне байланысты болды.
Бақылауды жүргізгенде бақылау объетісін, бақылау әдісін, бақылыуды
жүргізушіні және бақылауды жүргізуге арналған норматифті құжаттарды
анықтауға өте маңызды.
1.1Өнім сапасын жоғарылату
Сапа - объектінің белгіленген немесе болжамалы қажеттілікті қамтамасыз
етуге сәйкес көрсеткіштер жиынтығы (ИСО 8402). Сапа деген ұғым үш элементті
қамтиды: объект, қажеттілік және көрсеткіштер. Осыған байланысты сапаның
мәнін толық түсіну үшін осы элементтерді талдау керек.
Объект ретінде іс-қимылдар немесе процесс, өнім, қызмет көрсету,
мекеме, жүйе мен жеке тұлға немесе осылардың сан қилы қиыстырулары болуы
мүмкін. Осындай қиыстырулардың мысалы ретінде өмір сапасын алуға болады.
Шетелдерде, ал соңғы кезде біздің елімізде де, тұтынушылардың мүддесі мен
құқығын қорғау мәселесін осы өмір сапасы тұрғысынан қарастырады. Бұл ұғым
адамның қажеттілігін қамтамасыз етудің көптеген жағдайларын қамтиды: тауар
мен қызмет көрсету сапасын, қоршаған ортаны қорғау, адамның денсаулығын
сақтау, білім беру сапасын және басқалар. Оқулық та сапа коммерцияға, оның
негізгі объектілері - өнімге (тауарға), процеске және қызмет көрсетуге
қатысты қарастырылады.
Өнім - процестің немесе көрсетілген қызметтің нәтижесі.
Процесс - өнімнің өмірлік циклінің процестерін қоса алғанда, қандай да бір
тапсырылған нәтижеге жету жөніндегі өзара байланысты және дәйекті іс-
қимылдар (жұмыстар) жиынтығы. Көрсетілетін қызмет - беруші мен тұтынушының
тікелей өзара іс-қимылының және берушінің тұтынушы қажеттіліктерін
қанағаттандыру жөніндегі ішкі қызметінің қорытындылары.Тауар - ерікті
иесіздендірілетін, бір тұлғадан екінші тұлғаға сатып алу - сату келісімі
бойынша өтетін кез келген зат.Сапаның екінші элементі - қажеттілік.
Қажеттілік сатылы түрде болады. Оның төменгі сатысында тамақ өнімдерінің
көмегімен қамтамасыз етілетін қауіпсіздікке қажеттілік . Сатының жоғары
деңгейінде эстетикалық қажеттілік, шығармашылықтағы қажеттілік орналасады.
Бүгінгі күнде ішкі, әсіресе сыртқы рынокта бәсекеге түсу үшін
тұтынушылардың бағалауларындағы өзгерістерді уақытылы болжап, келешектегі
қажеттілікті біліп отыру керек. Доктор Э.Демингтің (сапаны жан-жақты
басқарудың теориясы мен әдістемелері саласындағы ірі ғалым, Жапон
ғажайыбының авторы) сөзімен айтқанда, тұтынушы өзіне керегін алуы керек,
қай уақытта керек болса сол уақытта және қандай түрде қаласа, сондай түрде
алуы керек.
Сапаның үшінші элементі - көрсеткіштер. Көрсеткіштер сапалық және сандық
болып екіге бөлінеді. Сапалық көрсеткіштер - материалдың түсі, бұйымның
түрі, т.б. Сандық көрсеткіштер (параметрлер) тауарды қолдану шеңбері мен
жағдайын анықтау және сапаны бағалау үшін қолданылады. Сапа көрсеткіші -
тауар сапасына жататын бір немесе бірнеше қасиеттерінің сандық сипаттамасы.
Сапа көрсеткіші тауардың қажеттілікті қамтамасыз ету мүмкіндігін сандық
көрсеткіштермен сипаттайды. Көрсеткіштер әр түрлі өлшемдермен келтіріледі
немесе өлшемсіз болады. Көрсеткіштерді қарастырғанда олардың атауы мен мәні
анықталады.
2. Сапаға қойылатын талаптардың сипаттамасы
Көпшілік тауарлар мен қызмет көрсетуге қойылатын талаптар: қолдану жағдайы,
қауіпсіздігі, экологиялылығы, сенімділігі, эргономикалылығы, ресурстарды
үнемдеу мүмкіндігі, технологиялылығы, эстетикалылығы. Қолдану жағдайына
байланысты талаптар: өнімнің орындалуға тиісті (өнімділік, дәлдік,
калориялық, қызметтің орындалу жылдамдығы) негізгі функцияларын анықтайтын
қасиеті, яғни функционалдық жарамдылығы, шикізат пен материалдардың құрамы
мен құрылымы, сыйысымдылығы және өзара алмасымдылығы. Эргономикалық
талаптар - қолдану ыңғайлылығын қамтамасыз ету үшін бұйым конструкциясын
адам организмінің ерекшеліктерімен келістіру. Ресурстарды үнемдеу талабы -
шикізатты, материалдарды, отынды, энергияны және еңбек ресурстарын тиімді
пайдалану. Қауіпсіздік талаптары - зиян келтіруі мүмкін қауіп- қатерді
болдырмау. Сенімділік талаптары - белгіленген функцияларды берілген режимде
және қолдану жағдайында, техника- лық қызмет көрсетуде, сақтауда және
тасымалдауда орындай алу қабілетін сипаттайтын барлық параметрлерге
белгіленген шек аралығын әр уақытта сақтау. Экологиялық талаптар - өнімді
өндіру, пайдалану және көдеге жарату кездерінде оның қоршаған ортаға зиянды
әсерін болдырмау. Технологиялылыққа қатысты талаптар - енімге сапа
көрсеткіштері белгіленіп қойған жағдайда оны дайындауды, қолдануды,
жөндеуді аз шығынмен жүргізуге бейімділігі. Эстетикаға қатысты талаптар -
өнім мен қызмет көрсетудің көркемдік бейнені өрнектей алуына, адамның сезім
мүшелері арқылы қалыптасатын форма белгілері негізінде (түсі, көлемдік
конфигурациясы, бұйымды әрлеу сапасы) әлеуметтік-мәдениеттік құндылығын
көрсете алуына қойылатын талаптар. Міндетті талаптардың құрамын анықтағанда
мына жағдайларды ескеру қажет:
1. Заңдарға және стандарттарға сәйкес міндетті талаптардың тізімі кеңейіп
отыруы мүмкін. Мысалы, функционалдық жарамдылық есебінен.
2. Кейбір тауарлар түрлерінде сенімділік талабы қауіпсіздік талабымен
үйлеседі (тамақ өнімдерінің сақталуы, жол көлігінің толассыз жұмыс
істеуі).Орындалуға тиісті талаптарды қамтитын стандарттардың ережелері
нормалар деп аталады. Егер норманың сандық сипаттамасы болса, оны
норматив деп атайды.
Жалпы, өнім сапасын жақсарту экономиканы үдемелі дамытуға және қоғамдық
өндірістің тиімділігін көтеруге, жалпы қоғамның және жекелеген
тұтынушылардың сұранымын өтеуге мүмкіндік береді. Мұның әлеуметтік зор
маңызы бар. Соған қоса сапаны жақсарту арқылы белгілі бір заттың тұрмыста
қолданылу мерзімін ұлғайта аламыз. Міне, осы арқылы оларға деген сұраным да
сирейді, яғни көп уақытқа қолданылуға жарайтын нәрселерді тұтынушылар
еселеп сатып ала бермейді.
Өнім сапасының жақсаруын біз өндіріс тиімділігінің артуы мен халықтың
әлеуметтік-тұрмыс жағдайының жақсара түсуі деп білеміз. Еліміздің
экономикасындағы басты міндет те осыған, яғни халықтың әл-ауқатын жақсарта
түсуге, нарықты сапалы, әрі мол тауарлармен толтыруға бағытталады.
Өнім сапасын жақсарту жолындағы еңбек және технологиялық тәртіптің
бұзылуы бойынша, еңбек заңдарына сәйкес, жұмысшылар мен қызметкерлер
материалдық және тәртіп жөніндегі жауапкершілікке тартылады.
Тауардың сапасы тауартанудағы көкейкесті мәселелердің бірі болып
саналады. Күнделікті өмірде сауда орындарына түрлі бағыттарға жұмсалатын,
шикізат құрамы мен сыртқы безендірілуі жағынан бір-біріне ұқсамайтын
көптеген тауарлар түседі. Соған қоса халықтың талғам-сұранысы да бір
қалыпта тұрып қалмай, үнемі өзгеріс үстінде болады.
Сапаны басқару жүйесін енгізу кәсіпорында мынадай міндеттерді шешуге
мүмкіндік береді:
- жоғары сапалы өнімнің тұрақтылығын қамтамасыз ету;
- өнім көлемін ұлғайту және оны сататын нарықты (рынокты) табу;
- жоғары бағада сататын өнімді көбейту мүмкінділігін қарастыру;
- өнімнің бәсекеге жарамдылығы және қаржы жағдайының тұрақтылығы
жөніндегі проблемаларды шешу.
Сонымен, өнімнің сапасын басқару әрбір кәсіпорындарда жүйелі түрде іске
асқан жөн.
Өнім сапасы мен бәсекеге қабілеттілік мәселелері қазіргі таңда әмбебап
сипатқа ие. Әрбір мемлекеттің экономика және әлеуметтік дамуы, кез-келген
тұтынушының өміріне тікелей әсер ететін тауар сапасы мәселесінің қаншалықты
сәтті шешілуіне байланысты . Біздің экономикалық және әлеуміттік
қиындықтардың терең себептерін , соңғы он жылдықтарда экономикалық өсудің
төмендеп бара жатқанын қарқыны түсіндіретін обьективті фактор бір жақты,
Батыстағы дамыған мемлекеттердің өмір сүру деңгейі мен өндіріс
тиімділігінің жоғары болуының себептері екінші жақтан болса, бұл
өндірілетін және шығарылатын тауардың сапасчы болып табылады.
Өнімнің сапасы – бұл белгілі мұқтаждықты қанағаттандыруға улкен
себепші өнімнің пайдалылығының жиынтық ерекшелігі мен кәсіпорынның маңызды
көрсеткіштерінің бірі болып саналады. Өнімнің сапалылығы тек техникалық
,тауар тану ғана емес, сонымен қатар ең маңызды экономикалық санаты болып
табылады.Экономикалық санаты ретінде ол тұтыну құқына тығыз байланысты.
Егер де тұтыну құны – бұл жалпы алғанда тауардың пайдалылығы болса, ал
өнімнің сапалылығы – бұл оны пайдаланудағы нақтылы жағдайда тұтыну құнының
деңгейінің көрінуі.
Өнім сапасы – Өндіріс тиімділігінің жоғарлануының, кәсіпорынның
бәсекеге қабілетінің, елдің өмірлік деңгейінің өсуінің маңызды факторы,
көптеген әлеуметтік мәселелердің шешілуінің амалы. Сонымен қатар, ол
қоғамдық еңбектің өнімділігінің өсіуіне, қор қайтымына, материалдық
ресурстардың үнемделуіне ықпалын тигізеді.
Қоғамдың қажеттіліктің өсуі, ғылыми техникалық процестің жоғары қарқыны
сапа мәселесіне күрделі кешендік мінездеме береді.
Сапа –бұл экономикалық категория, ол тұтынуше құны құн,
тиімділік, баға, пайда, материалдық қызығушылық түсініктерімен
тығыз байланысты. Сапаны зерттеу арқылы сапаның өндіріс тиімділігімен
байланысын, баға қалыптасудағы сапаның ролі, еңбек өнімдлігінің
көрсеткіштерін анықтау , өнімнің өзіндік құнын және тағы басқа мәселелерді
түсінуге болады.
Сапа –бұл көптеген ерекшеліктер мен әртүрлі аспектілерді
қамтитын,қиын және әмбебап категориялы мақсаттарды пайдалану. Мақсаттарды
пайдалану мен сапаны қарастырғанда негізгі аспектілерге мыналарды жатқызуға
болады: философиялық,әлеуметтік ,техникалық,экономикалық,құқықтық.
Философиялық тұрғыдан қарағанда сапа қарастырылған обьектінің маңызды
айқындылығыныбілдіреді, оның арқасында ол арнйы болып басқа обьектіден
өзгешілігі болады. Сонымен қатар сапа көптеген обьектілерді өзгешілігі
болады. Сонымен қатар сапа көптеген обьектілерді жүйелендіріп біріктіреді,
яғни олар бірыңғай болады. Сапаның категориясы адамның обьективті нақтылығы
, білім сатысын үйлестіреді. Зерттеудің кезеңінде ең бірінші обьект бір
немесе бірнеше қасиеттермен ерекшеленеді. Философиялық көзқарасты
қарағанда, қасиет бұл бұл әрекеттестікте бола алатын белгілі обьектінің
сапа жағын обьектілергі қатысты білдіру әдісі. Кейінірек сапа көптеген
қасиеттерге ие болады. Өйткені әрбір обьект басқа заттармен және
құбылыстармен өзара байланысты, ол өте көп санды қасиеттерге ие болады.
Бірақ сапаның жүйелеп белгілеуі табысты болмайды. Бұл белгілі материалды
обьектілрге жатады. Өнімге байланысты болса, онда сапа категориясы тек жеке
қасиеттерге келтіріле алмайды, ол бұл обьектінің маңызды қасиеттерінің
біріккен бүкіл функционалды сипатттамасын білдіру керек. Сөйтіп
философиялық сапа обьективті шартты түрде тұрақты , ішкі белгілі обьектінің
мәнін құрайды.
Әлеуметтік сапа обьектісі зерттелінетін обьектіге субьектілердің және
барлық қоғамның қатынасымен байланысты,мысалы сәйкестендірілетін өнімдер
мен қызметтерге белгілі тұтынушылардың қабылдауы және қатынасы. Сонымен
қатар тегория ретінде қарастырылады, ол мәдениеттің дәрежесіне,
тұтынушылардың табысына жане т.т. байланысты болады.
Техникалық сапа обьектілері зерттелетін обьектінің саны мен сапасына
байланысты. Егер философиялық сапа аспектісі бірыңғай обьектінің сапасын
бөлуден тұратын болса ал инженер сапасның мағынасын қарастырғанда, оның
мазмұнына белгілі мағынасын салады. Зерттеу обьектісі білімдегі техникалық
заңдылықтар және физикалық, электромеханикалық және бірдей белгіленгін
басқа қасиеттері болып табылады. Инженерлік позицияда сапа зерттеуі ұқсас
обьектіні қарастырған обьектімен салыстьру болып табылады. Ол зерттеудің
мақсатына байланысты алынады.
Экономикалық позициядағы сапа зерттілінетін обьектінің тұтыу сапа
зерттелінетін обьектінің тұтыну немесе тұтыну бағасының қорытындысы ретінде
қарастырылады. Бір обьектінің басқа обьектіден тұтынуы әр түрлі болады ,
өйткені кез келген бұл сапа тұтынушылармен әр түрлі бағаланады.экономикалық
тұрғыдан қарағанды, сапаның қаншылықты қажетті екенін білу қажет. Өйткені
кез келген жоғары сапа жақсы болмайды, яғни техникалық және экономикалық
тұрғыдан қарағанда сапаның қарама-қайшылықтары бар. Ол диалектикалық мінез
атқарады және шығару мен тұтыну обьектілерінің қосымшы арасындағы
байланыстармен түсіндіріледі. Сондықтан техникалық және экономикалық сапа
аспектілері бірге қарастырылады. Ол сапа дәрежесін бағалау кезінде маңызды
болады.
Сапаның құқықтық аспектісі техникалық құжаттардың өндіруіне , оны өңдеу
ретін өткізу, енгізу және орындауы, сонымен қатар есепке алу жатады.
Құқықтық тұрғыдан қарағанда , сапа обьектінің қасиеттерінің бірігуі ретінде
орындалады, ол нормативтік құжатында бекітелген талаптарға жауап береді.
Бәсекеге қабілеттілік пен сапа өндірушіге тауарды өндіріп және оны
шығарып өткізуіне мүмкіндік береді. Сапа- бұл көптеген факторлардың
бірігуін көрсетеді. Динамикамен ұлттық экономиканың даму деңгейінен белгілі
бір үрдісті құру және басқаруға дейін көрсетітін интелектуалдық
көрсеткіш.Ашық нарықтық экономиканың бәсекелестілік ортасыз болмайтын
тәжірибе көрсетті. Сондықтан тауар өндірушілердің басты мақсаты оныңсапасын
жақсарту болып табылады. Бұл өз кезегінде мемлкеттің экономикалық дамуын
қалыптастырады.
Бәсекелестік фактор – бұл тауар өндірушілердің әрдайым өзінің тауарлар
сапасын және бәсекеге түсуін, қамтамасыз ету үшін мәжбүрлейтін фактор болып
қаралады,ал нарық солардың нәтижелерін бағалаушы ретінде болады. Дамыған
бәсеке нарығында маркетинг тауардың сапасымен бәсеке жайында көптеген оның
1.3. Өнімді сертификаттау негіздері
Қазақстан Республикасы аумағында өнімді сертификаттау ерікті және
міндетті сипатта болуы мүмкін. Міндетті растауда өнімнің адам өміріне
және денсаулығына қауіпсіздігін, олардың мүлігін және қоршаған ортаны
қорғауды қамтамасыз ететін техникалық регламенттердің, нақты
стандарттарын және басқа да нормативті құжаттардың міндетті талаптарын
сәйкестігі расталады.
Міндетті сертификатттауға жататын өнім тізбесін және өнімнің
сәйкестігін, сәйкестік деклорациясы арқылы растайтын тізбелі Қазақстан
Республикасының үкіметі бекітеді.
Ерікті сертификаттауда өнімнің сәйкестігі стандарттарға немесе
басқада өтінуші таңдаған нормативті құжаттарға, және де өтінішінің арнайы
талаптарына сәйкестігін растайды. Шетелден әкелінген өнімді
сертификаттауды сертификациялық сынау арқылы немесе берілген құжаттарына
сәйкестік өтінішін қарау немесе ПМГ – 36, ҚР СТ 3.9 және осы стандарттың
талаптарына сай шетел сертификатын тану арқылы жүргізіледі. Республика да
танымға жататын сәйкестік сертификаты болмаған жағдайларда өнімнің
үлгісін Қазақстан Республикасының әрекеттік техникалық регламенттерінде
немесе нормативті құжаттарында бекітілген қауіпсіздік көрсеткіштеріне
сәйкес сертификатциялық сынақ жүргізу арқылы жүзеге асырылады.
Өтінілген немесе соған ұқсас өнімге республикадағы нормативтік
құжаттың болмаған жағдайында өнімді жіберетін ел (фирма) өтініш ұсынған
нормативті құжаттарына сәйкес жүргізеді.
Өнім сәйкестігін растауды тіркеу саласына сәйкес сертификаттау
жөніндегі тіркелген органдар, ал олар жоқ болса өкілетті орган берген
сертификаттау жөніндегі жұмыстарды жүргізуге біржолғы рұқсат бойынша
құзыретті мекемелер жүргізіледі..
Қазақстан Республикасының МСЖ аясында сертификаттау сынақтарын
өткізуге тек аккредиттелген сынақ зертханалары (орталықтары), өнімді
сертификаттау кезінде қолданылатын нормативті құжаттарда көрсетілген
сынақтардың өз аккредитациясы аясында ғана өткізе алады. Сертификаттау
кезінде аккредиттелген сынақ зертханалары жоқ болған жағдайда өкілетті
ұйым аккредиттелмеген, бірақ сынақтың объективті нәтижесін бере алатын
сынақ зертханасында өткізуге біржолғы рұқсаты бойынша өткізіледі.
Өтінуші сәйкестікті растауға шығатын барлығ шығынды оның
нәтижесіне қарамай сертификаттау ұйымы мен сынақ зертханалары мен отырған
келісім бойынша түгел төлейді. Келісім тек сертификаттау ұйымымен ғана
жасалуы мүмкін, бұл жағдайда өнімнің сәйкестігін жүргізуде
қатынасушылармен есепті өзі айырысады.
Өнімнің сәйкестігін растау жұмыстарына төлемақы төлеу тәртібі ҚР
СТ 50.3.01 тәртібінде бекітілген.
Осы стандартың негізінде сертификаттау ұйымдары беріктікті өнімді
сертификаттауды жүргізудің нақты процедураларын бекітітін (егер олар
бұрын әзірленбеген болса) арнайы тәртіптерді, Қазақстан Республикасының
МСЖ [1], [2] аккредиттеу куәлігі бойынша және осы стандарттың талаптарын
сай әзірлейді. Өнімді сертификттау арқылы сәйкестігін растауды жүргізу.
Өнімді сертификаттау жұмыстарын жүргізк реті былай:
Қазақстан Республикасының МСЖ өнімді сертификаттау жұмыстарын
жүргізуді мына реттермен көздейді:
- сертификаттау ұйымына өтініш беру (сәйкестік өтінішін) және оны қарау;
- өтініш (сәйкестік өтінішін) қарау, сертификаттау үлгілерін таңдау
нәтижелері бойынша шешім қабылдау;
- өтініуші мен сертификаттау ұйымының арасында сертификаттау жұмыстарын
жүргізу туралы келісімге отыру;
- өтінілген өнімді ұқсастыру, үлгі іріктеу және оны сынақ зертханаларын
жүргізу туралы келісімге отыру;
- өтінілген өнімді ұқсастыру үлгі іріктеу және оны сынақ зертханаларына
жіберу;
- Өтінілген өнімнің үлгілерін сертификаттау сынақтарын жүргізу және де
басқа да сертификаттау үлгілері бойынша жұмыстарды жүргізу;
- Сынақ нәтижесін талдау немесе сәйкестік өтініші бойынша берілген
құжаттарды қарау;
-сәйкестік сертификатын беру мүмкіншілігін ьеру туралы шешім қабылдау;
- сертификатты Қазақстан Республикасының МСЖ мемлекеттік тізіміне тіркеу
және оны өтінушіге беру, сейкестік белгісімен өнімді таңбалау (егер ол
сертификаттау үлгісі бойынша көзделген бойынша) құқығын беру;
- өнімнің сертификатталған сипаттарының тұрақтыығына және сакпаның
менеджмент жүйесінің жүзеге асуына (егерол сертификаттау үлгісі көзделген
болса) инспекциялық бақылау жүргізу;
-өнімді сертификаттау туралы ақпарат беру;
Өтініш беру және оны қарау
Өнімді сертификаттауды өтушінің аккредиттеу аясына осы өнім кіретін
сертификаттау ұйымына берген өтініші негізінде жүргізіледі.
Өтініш сертификаттау ұйымымен бірлесе отырып өнімді сертификаттау
үшін сертификаттау үлгісін таңдайды.
Осы өнімді сертификаттайтын бірнеше ұйым болған жағдайдв өтінуші
өз өтінішін оның кез-келгеніне жіберуі мүмкін.
Сертификаттау ұйымы, өтініш алынған және және тіркелген күннен
бастап 2 апта ішінде, өтінушіге өтінішті қарау негізінде шығарылған
шешімді және өтінілген өнімді сертификаттау жұмыстарын жүргізуге арналған
2 дана келісімді жібереді.
Шағын кәсіпкер субъектері үшін бұл жұмыс бір апта ішінде
жүргізілуі тиіс. Өтініш бойынша қабылданған шешімде сертификаттаудың
негізгі жағдайлары көрсетіледі: ұсынылған сертификаттау үлгісі сынақ
зертханасы сертификатталған өнімге өткізілетін инспекциялық бақылау.
Өтініш бойынша қабылданған шешімнің көшірмесін өнімді
сертификаттауға қатысушыларға жібереді.
Өтінішті қанағаттандырылмаған жағдайда сертификаттау ұйымы өтініш
бойын шешімімен бірге нақты негіздегі бас тарту мен бірге оны меншікті
құжаттарын қайырады.
Өтінуші өнімді сертификаттау жұмыстарын жүргізуге келіскен
жағдайда, ол сертификаттау ұйымына өзі қол қойған келісімнің бір данасын
және осы келісімде көрсетілген шамадағы алдын-ала тқлем ақысын
сертификаттау ұйымының есепшотына жіберілген туралы құжат көшірмесіне
бірге жібереді.
Сонымен бірге өтінуші, қажетіне орай, сертификаттау ұйымымен
өтінілген өнімнің үлгісін іріктеу мерзімін келіседі.
Үлгіні іріктеу және өнімді ұқсастыру.
Өтінілген өнімнің үлгіні сертификаттау ұйымы іріктейді. Қажетіне
орай сертификаттау ұйымы үлгі іріктеуді аккредиттелген сынақ зертханасына
жүктеуі мүмкін.
Сертификаттау ұйымы үлгі іріктеуді өтінушінің өзінеде жүктеуі
мүмкін. Бұл жағдайда өтінуші бұйрығымен тағайындалған үш адамнан кем емес
тұратын тәуелсіз ұйымдардың өкілдерінің құралған білікті коммиссия үлгіні
іріктейді. Комиссия мүшелерінің жұмыс төлемінің өтінуші төлейді.
Іріктелетін үлгі саны оны іріктеу әдістері, ұқсастыру және сақтау
өтінілетін өнімнің нормативті құжаттарында көрсетілген талаптарына сәйкес
болуы тиіс. Бұндай нормативтік құжат жоқ болғанда немесе олардың
талаптары жетімсіз болғанда, үлгіні сертификатту ұйымы қабылдаған
әдістерге немесе басқа құжаттарға сәйкес іріктейді. Іріктелетін үлгінің
конструкциясы, құрамы және өндіру технологиясы тұтынушыға (тапсырушыға)
жіберілетін, өтінілген өніммен бірдей болуытиіс.
ҚР СТ 1014 талаптарына сәйкес қажетті түріне ұқсастырылған,
іріктелген үлгіні іріктеген адамдардың (комиссияның) көз алдында
қапталады және пломбыланады (егер оның қажеттілігі немесе мүмкіншілігі
болса). Содан соң іріктеу актісі және құрамы мен мазмұны сертификаттау
ұйымы бекіткен техникалық құжаттың есептелген данасымен бірге стандарттау
ұйымы анықтағанаккредиттелген зертханаға орталыққы жіберіледі. Өнімді
сертификаттау кезінде қолданыладын үлгілеімен іс істеуді ҚР ЕР 50.3.19
жағдайларын басшылыққа алу қажет.
1.4. Өнімді сертификаттау сызбалары
Өнімді сертификаттау Мемлекеттік сертификаттау жүйесі орнатқан сызба
бойынша жүргізіледі.Сертификаттау сызбасы өнім сәйкестігін бағалаудағы
үшінші жақтың іс-әрекетінің құрамы мен кезектілігі. Сертификаттау жүйесі
бірнеше сертификаттау схемасын қарастырады. Схеманы таңдау кезінде
өндірістің ерекшелігі, нақты өнімді сынау мен пайдалану, дәлелдеудің талап
етілген деңгейі және өтініш берушінің мүмкін шығындары ескерілуі керек.
Дәлелдеу тәсілі ретінде мыналар қолданылады:
• сынау,
• қосымша құжаттармен бірге сәйкестік туралы декларацияны қарасыру;
• өндіріс жағдайын талдау;
• инспекциялық бақылау.
сертификаттау схемалары сериялық шығарылатын өнімдерді
сертификаттауда, схемалар шығарылып қойған өнімді сертификаттау
қолданылады.
1 схеманы шектеулі, реализация көлемі алдын-ала келісілген өнімге қолдану
ұсынылады.
2 схеманы ұзақ мерзімді келісім шарт бойынша түскен импортталушы өнімді
сертификаттауда немесе сериялы өнімді түрлі келісім шарт бойынша тұрақты
жеткізу кезінде қолдануға болады.
3 схеманы өндірісінің тұрақтылығы күмәнсіз болатын сериялы өнімді
сертификаттау кезінде қолданылады.
4 схеманы өнім сипаттамасының тұрақтылығын жан-жақты және қатаң бақылау
қажет болғанда қолданады.
5-6 схемаларды мына жағдайларға сәйкес өнімдерді сертификаттауда
қолданылады:
- сынауға алынған үлгінің көлемі шығарылатын өнімді объективті бағалау
үшін жеткіліксіз;
- технологиялық үрдістер ішкі факторларға сезімтал;
- шығарылатын өнім сипаттамасының тұрақтылығына жоғарғы талап қойылған;
- өнімнің жарамдылық мерзімі сынауды ұйымдастыру мен өткізу қажетті
уақыттан аз.
- өнімді түрлендіруді жекелей ауыстыру сипатына ие;
- өнімді тек тұтынушы монтаждағаннан кейін сынауға болады.
Нақты бұйымды сертификаттауды қарастырмай, тек қосалқы бұйымдарды
сертификаттау үшін ұсынылатындығымен ерекшеленеді.
Жабдықтаушының импортталатын өнімі сертификаттауда қолдануға
болады. Егер бұл өнімнің сипаттамалары және олардың мәндері ҚР-сы
террриториясында жүретін нормативтік құжаттар талаптарына сәйкес келсе
соған орай сапа жүйесіне сертификаты болса.
Берілген өнімді өндіру және оның реализациясы бір сипатты болған
жағдайда (партия, бірлік өнім) қолдану ұсынылады.
Импортталатын өнім үшін келесі жағдайларда қолдану ұсынылады:
• кіші және орта бизнес және кәсіпкерлер үшін;
• жеке қажеттіліктер мен өндіріс үшін өнімді тасымалдауда (өндіріске
арналған шикізаттар мен жартылай фабрикаттар, аспаптар мен құралдар,
қондырғылар және т.б.)
• аймақта сынақ лабораториясы жоқ болған жағдайда өнімді басқа кәсіпорын
пайдалануы үшін тасымалдау кезінде.
Өнімі ретсіз шығарылатын немесе аз көлемде өндіруді
жалғастыратын отандық өндірушілердің өнімдерін сертификаттауда.
o Схемаларды біртекті өнімнің келесі топтарын сертификаттауға
қолдануға жіберілмейді:
• балаларға арналған тамақ өнімдері;
• ойыншықтар;
• автомобиль жанар-жағар майы;
• дәрі-дәрмек құралдары;
o Кіші кәсіпорын субъектілері өтініш берген өнімді сертификаттауда
қолданған жөн.
Өнімді сертификаттауды жүргізу тәртібі
ҚР-ң мемлекеттік сертификаттау жүйесінің нормативтік құжаттары келесідей
өнімді сертификаттауды жүргізу тәртіптерін қарастырады:
• сертификаттау ұйымына өтініш беру;
• өтінішті қарастырғаннан кейінгі қорытындыны өтініш берушіге жолдама
ретінде жіберу;
• өтініш беруші мен сертификаттау органының арасындағы өнімге
сертификаттау жұмыстарын жүргізу туралы келісім-шартты орнату;
• берілген өнімнің үлгісін таңдап алу, оларды идентификациялау және
сынақ зертханасына жіберу;
• берілген өнімге және басқа қызметтерге сертификаттау жұмыстарын
жүргізу;
• өндіріс жағдайының анализі (таңдап алынған схемаға байланысты);
• алынған қорытынды анализі сәйкестік сертификатын беру жөніндегі шешім
қабылдау;
• сәйкестік сертификатын беру және оны ҚР МСЖ Мемлекеттік реестрге
тіркеу;
• сәйкестік Белгісімен сертификатталған өнімді таңбалау;
• инспекторлық бақылау жүргізіп отыру.
1.5. Импортталатын өнімнің сертификатталуы
Сертификаттау тек отандық өнімдердің ғана емес, сонымен қатар
импортталатын өнімдердің адам өміріне қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
Импортталатын өнімнің сертификатталуының өзектілігі республикамыздың
нарығында импортты тауардың үлесі көп болуымен де байланысты.
Қазақстан Республикасының территориясына кіргізілетін өнім тек
кедендік тексерістен өтіп қоймай, егер міндетті сертификаттауға жататын
болса, онда бұл өнім сертификаттаудан өтеді.
Импортталатын өнімнің сенртификатталуының тәртібі мен
процедуралары ҚР СТ 3.9-97 орнатылады.
Импортталатын өнім келесідей жолдармен сертификатталады:
• Шетелдік сәйкестік сертификатын қабылдау;
• Сертификат берген ұйыммен куәландырылған шетелдік сәйкестік
сертификатының көшірмесін қабылдау;
• Импортталатын өнімнің сертификаты.
Тез бұзылатын (тауарлар) және олардың сақталуы белгілі бір климаттық
жағдайды талап ететін (температурасы, ылғалдылығы, қысымы) өнімдер
кедендік ұйыммен анықталатын кедендік тіркеуден кезектен тыс өткізіледі.
Мұндай өнімдерге келесілер жатқызылады:
• көкөніс пен саңырауқұлақтар,повидлалар және көкөніс пюресі;
• жеміс-жидектер және олардан жасалынған пюре мен повидлалар;
• ет және ет өнімдері, эндокриндік шикізаттар;
• сүт және сүт өнімдері;
• жұмыртқа және жұмыртқа меланжы;
• балық, балық өнімдері және рактар;
• нан және нан өнімдері;
• тез бұзылатын кондитер өнімдері.
Шетелдік сәйкестік сертификатын біздің елде мақұлдау үшін сертификаттау
органына келесілер жіберіледі:
• Өтініш;
• Шетелдік сәйкестік сертификатының түпнұсқасы немесе оның куәландырған
көшірмесі;
• Ілестірме құжаттар - өнім пайда болуы туралы сертификат, жеткізу
туралы келісім-шарт, инвойс немесе есеп-фактура, сапа менеджмент
жүйесінің немесе өндірістің сәйкестілігінің сертификаты, гигиеналық
немесе ветеринарлық қорытынды, фитосанитарлық сертификат.
Содан кейін ұсынылған құжаттардың сараптамасы мен өнім идентификациясы
жүргізіледі.
Сәйкестік сертификатын қабылдағанда өнім сынақтан өтпеген
жағдайда, ұсынылған сертификат ҚР МСЖ бекіткен сәйкестік сертификатына
ауыстырылады.
Сертификатау кезінде қауіпсіздігі дәлелденбеген импортталатын
өнім Қазақстан Республикасына әкелуіне тиым салынады.
• Қазақстан Республикасының территориясына міндетті емес сертификаттауға
жататын келесі өнімдер кіреді:
• Шетел мемлекеттері мен халықаралық ұйымдар және олардың персоналдары
қолданатын жеке заттары;
• Жеке тұлғалардың алып келетін және де ол өндіріс үшін, коммерциялық
қызмет үшін қолданылмайтын заттар (өнім, тауар). Бірақ бұларға жаңа
және бұрын соңды қолданылған автомобильдер жатпайды.
Елімізге сақтау мерзіміне 2 ай қалған өнімдерді әкелуге рұқсат
берілмейді.
Бұл ұйымдар өтінішке жауап беретін әр түрлі формадағы ұйым базасында
құралады. Аккредиттеу аумағындағы сертификаттау органы мынандай функцияны
орындайды:
• Өндірушілердің, сатушылардың, орындаушылардың жұмысын атқарудағы және
өнімнің сәйкестілігі туралы өтініштерді қарастырады.
• Сәйкестілікке жататын өнімді анықтайды.
• Сәйкестілікті анықтауға арналған жұмыстарды өткізеді және дұрыс
нәтижеге сүйене отырып, сәйкестілік сертификатын береді.
• Сәйкестілік декларациясын қабылдау мақсатында өндірушінің өтініші
бойынша қосымша жұмыстар орындайды.
• Сәйкестілік декларациясын тіркейді.
• Сәйкестілік сертификаттаудан өткен өнім мен қызметтің реестірін
өткізеді.
• Сертификаттау сызбасына байланысты өнімге, қызметке, жұмысқа, сапа
жүйесіне инспекциялық бақылау орнату және нормативті өтінішке сай
келмеген өнімді тоқтату, берілген сертификаттауды шектету.
• Сәйкестілікке сай емес өнімді тоқтату және оның сертификаттауын алу
мәселесін Мемлекеттік бақылау және қадағалау ұйымына хабарлау.
Сәйкестілікті анықтауға арналған жұмыстарды атқаратын ұйым аккредиттеу
процедурасынан өту керек. Аккредитацияланған ұйымдар сертификаттауды
ортақ өткізу керек.
• Қазақстан Республикасының заңына сай сертификаттаумен айналысатын
орган сертификаттау тәртібін бұзғаны үшін жауапқа тартылады.
Сынақ зертханалары – нормативті құжаттар өтінішіне сай келетін өнімнің
сәйкестілігін анықтайтын аккредитация аумағындағы сынақтар өткізу үшін
қатысады. Сынақ зертханалары сәйкестілікті анықтау жолында жеке ұйым
немесе заңды тұлға бола алады. Сынақ зертханаларының негізгі функциясы-
стандартты әдістемені қолдана отырып, сертификат сынағын өткізу. Сынақ
нәтижелері ҚР МСТ нормативті құжаттар орнатқан сынақ хаттамасында
тіркеледі.
Заңды тұлғалардың құрылым бөлімдеріне қарайтын зертханада сертификатты
сынақ өткізу сертификаттау ұйымының мүшесінің қатысуымен өтеді.
Қазақстан Республикасының заңына байланысты сынақ зертханалары
өнімді сынау нәтижесінің төмен болғаны үшін жауапқа тартылады.
Сертификаттау мақсатында сынақ өткізетін ұйым стандарттау, метрология
және сертификаттау ұйымының аккредитеуінен өтуі керек.
Аккредитация аумағындағы консалтингтік қызмет көрсету ұйымына өнімнің
сертификациясының, үрдістің, жұмыс пен қызметтің сынақ зертханасы
органының аккредитацияға дайын заңды тұлғалары кіреді.
Эксперт-аудиторлар - сәйкестілікті анықтайтын куәлігі бар маман. Ол
өнім сапасының, үрдістің, қызметтің, жұмыстың, сапа жүйесінің, сынақ
зертханалары мен сертификаттау органдарды аккредиттеу жолында жұмыс
істейтін маман. Эксперт-аудиторлар сынақ өткізудің дұрыстығын қамтамасыз
етеді. Мемлекеттік сертификат жүйесінде эксперт-аудиторлардың өтінішін
анықтайтын нормативті құжаттар тіркелген.
Стандарттауға қатысушылар. Сертификат жүйесінің қызметін пайдаланатын
жай және заңды тұлғаларды өтініш берушілер деп атайды. Егер, шығарылатын
және өндірілетін өнім сертификаттау заңының аумағында болса, онда
жоғарыда айтылған тұлғалар сәйкестілігін декларацияға тиісті өнімнің
сәйкестілігін нақтылау керек.
Сертификаттауға қатысушылардың қатарына тұтынушылар да кіреді.
Сертификаттау қызметі тұтынушыларына мынадай бағыт керек:
1. Өнім сапасының жоғарылығы және қауіпсіздігі.
2. Өнім нарығы мен қызметі туралы толық хабарда болу.
3. Сапасыз тауардың тұтынушының өмірі мен денсаулығына алып келетін
қауіпсіздігі үшін шығын ақысын төлеу.
Отандық өндірушілерді қолдау үшін және сертификаттау шығынын азайту
үшін ҚР-ң мемлекеттік сертификаттау жүйесінде сәйкестікті бекіту үшін
халықаралық талаптарға сай келетін сәйкестік декларацияны қабылдады.
Бірақ бұл тек отандық өнімдерге ғана қолдана алады, ал импортталаты
өнімдерге қолданбайды.
Сәйкестік декларациясы міндетті сертификаттауға жататын және 2003
жылдың 22 қаңтарында Қазақстан Республикасының Өкіметінің №77 Қаулысымен
бекітілген Сәйкестік декларациясына жататын өнімдер тізіміне кіретін
өнімдерге ғана қолданады.
Өнім өндіруші (сатушы, жеткізуші) өнімнің орнатылған талаптарына
сәйкестігін дәлелдейтін құжаттармен ғана сәйкестік декларациясын алуына
болады.
Сәйкестік декларациясы біркелкі талаптарға сай бекітілген белгілі бір
өнім түріне немесе өнім тобына қолданылады.
Сәйкестік декларация мемстандарт бекіткен форма түрінде толтырылады
және оған өнім өндірушінің (жеткізуші, сатушы) қолы қойылады.
Өнім өндіруші (жеткізуші, сатушы) сәйкестік декларациясын алғаннан
кейін өнімнің қауіпсіздігіне және сапасына Қазақстан Республикасының
заңдылық актілеріне сәйкес толықтай жауап береді.
Өнім өндіруші (жеткізуші, сатушы) алған сәйкестік декларациясы
сертификаттау жөніндегі ұйымында тіркеледі.
Тіркеуге жіберілген сәйкестік декларациямен бірге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz