Бекітілмейтін ұңғыдағы сораптың плунжері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1. Әдеби шолу
1.2. Геологиялық сипаттама
1.3. Стратеграфия
2. ТЕХНИКА-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Мұнай ұңғымаларындағы штангалы сорапты пайдалану
2.1.1. Ұңғымаларда пайдаланылатын штангалы сораптың сызбасы және негізгі
қондырғылары
2.1.2. Тербелмелі станоктар, сораптар, сораптық штангілер және ұңғылардың
сағалық қондырғылары
2.2. Ұңғыдағы штангалы сораптар
2.3.Ұңғымадағы сорапты зерттеу және қондырғыларын динамометрлеу
2.4. Штангалы сораптың жұмысына газдың зиянды әсерімен күрес
2.5. Динамикалық деңгейдегі сораптың жүктеу тереңдігін анықтау
2.6. Штангалы сорапты есептеу
3. ЕҢБЕК ПЕН ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ, ТЕХНИКА ҚАУІПСІЗДІГІ
3.1. Ұңғыларды меңгеру кезіндегі техникалық қауіпсіздік.
3.2. Мұнай газ өндіру кәсіпорынындағы өрт қауіпсіздігі шаралары және
техника қауіпсіздігі
3.3. Көкжиде кен орындарындағы қауіпті және зиянды өндірістік факторлар
3.4 Көкжиде кен орынындағы ұңғыларды меңгеру кезіндегі қоршаған ортаны
қорғау.
3.5. Ластаушы заттардың сандық көрсеткіштері
3.6. Жануарлар және өсімдіктер әлемін қорғау
3.7. Кәсіпшілік қалдықтары, қалдық көлемі, қалдықтарды жою шаралары
4. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
4.1. Көкжиде мұнайгаз акционерлік қоғамының ұйымдастыру сипаттамалары
4.2. Негізгі және қосалқы өндірісті ұйымдастыру
4.3. Көкжиде кен орнын игерудің жобалық және нақты техникалық –
экономикалық көрсеткіштерін талдау
4.4. Көкжиде мұнайгаз акционерлік қоғамының мұнай мен газ өндірудің өзіндік
құнына қысқаша талдау
4.5. Ұңғыны меңгеру жұмысын жүргізгеннен кейін өнімнің өзіндік құнын талдау
4.6. Қызметкерлердің категория бойынша жіктелуі
4.7. Өндірістік жұмысшылардың еңбек ақы қоры
4.8. Мұнай өндіруге ақша қаражатын жұмсаудың экономикалық тиімділігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
“ККМ Operating Company” АҚ “Көкжиде” ЖШС-нің ізбасары болып табылады
және 1995ж. 25 желтоқсанда ҚР Премьер Министрі А.М.Қажыгелдин бекіткен
сериясы МГ №294 (мұнай) ҚР жер қойнауын пайдалануға құқығы бар
лицензияға ие болды.
Келісім шарттағы өзгерістер мен толықтырулар ҚР энергетика және
минералды ресурстар Министрлігі мен “ККМ Operating Company” АҚ-ның бас
директоры Сапарғалиев М.Б. арасында жүргізілді.
Өзгерістер мен толықтырулардың тіркеме нөмері №1702 2005 ж. 04
сәуірден.
Барлаудың минималды жұмыс бағдарламасына сәйкес жоғарғы перм
түзілімдерінде мұнай және газ болашағын бағалау мақсатында Көкжиде
лицензионды блогының Кеңқияқ ауданында барлау жұмыстарын жүргізу
қарастырылды. Осыған байланысты “ККМОС” АҚ-ы 2005 жылдың шілде айында
АктюбНИГРИ АҚ-на Көкжиде лицензионды блогында Кеңқияқ күмбезінің
жоғарғы перм түзілімдерінде мұнай және газ карниздік шоғырларын барлау
жобасын құру үшін Геологиялық тапсырма берді.
Берілген Көкжиде лицензионды блогындағы Кеңқияқ ауданының жоғарғы
перм түзілімдерінде мұнай және газ кендерін барлау жобасы жоғарғы перм
шөгінділерінің геологиялық құрылысын зерттеу, мұнай және газ шоғырларының
контурын анықтау, мұнай және газ қорларын тез есептеу үшін, сонымен қатар
минималды жұмыс бағдарламасы бойынша келісім-шарттық міндеттемелерді іске
асыру үшін, өнімді қат-қабаттардың және флюидтердың барлық қажетті
литологиялық-физикалық көрсеткіштерін алу мақсатында орындалды.
АктюбНИГРИ АҚ мұнай және газ геологиясы бөлімінің қызметкерлерімен
қойылған тапсырмаларды шешу үшін 200км көлемдегі 2D сейсмобарлау
мәліметтері, Г-85, Г-233 ұңғыма бойынша ҰГЗ мәліметтері қайта
қарастырылды және жоғарғы перм түзілімдерін ашқан ұңғымалардың мәндері
талданды.
ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Әдеби шолу
Жақын теміржол станциялары Ембі және Шұбар құрылымдық-іздеу
(аудан орталығы) жұмыс ауданынан солтүстік-шығысқа және солтүстік-батысқа
қарай 100 шақырым жерде сәйкесінше орналасқан (сурет 1,2).
Ауданның солтүстік-батысқа Шұбаршы (12 км) және Кеңқияқ (15 км)
аудандары бар.
Елді мекендер аудан орталығымен асфальтты жолмен байланысты.
Орографиялық қатынаста сипатталынып жатқан аудан Каспий маңы ойпаты
Мұғалжар таулары арасында орналасқан тау алдындағы жазықтың бөлігі болып
табылады. Морфологиялық жағынан ауданды екі бөлікке бөлуге болады:
солтүстік және оңтүстік.
Солтүстік бөлігі өзен аңғарлары арасында сайлар мен жыралардың
көптеген торлар мен қиылысқан жоғарғы бор жыныстарымен құрылымдық-іздеу
құрылған төбелік жазықтармен сипатталады.
Ауданның оңтүстік бөлігінде жобаланған ұңғымалар орналасады, ол
Көкжиденің Шағыл құрылымдық-іздеу массивімен жабылған. Шағылдар жергілікті
жердің қырқалы-төбешікті бедерін құрылымдық-іздеу, олардың биіктігі 5м-ге
жетеді. Құрылымдық-іздеу массиві шығыста Ембі өзенінің оң жақ тармағы
болатын Темір өзені аңғарымен шектеледі және меридиан бағытында 2-3
шақырымдық жолақпен созылып жатыр.
Ауданның құрылымдық-іздеу бөлігі автокөлікке тек қысқа уақытта ғана
қолайлы болады.
Бедердің ең жоғарғы абсолюттік белгісі +225м, ал ең төмен белгісі
Темір өзенінде +160м жетеді. Бедердің салыстырмалы биік айырымы 65м.
Ауданның климаты шұғыл континенттік, жазы ыстық және қысы суық,
температурасы шұғыл тәуліктік және жылдық ауытқиды.
Қыстың ең суық айларында (қаңтар және ақпан) температура -30-35°С
дейін түседі, абсолюттік максимумы жазда +400С болады.
Жауын-шашын жыл мезгілдері бойынша біркелкі түспейді.
Жауын-шашынның негізгі максимум түсуі жаздың бірінші жартысына келеді,
екінші жартысында онша негізгі емес қыркүйекте болады.
Қар жамылғысы қараша айынан сәуірдің басына дейін жатады. Жауын-
шашыннның орташа жылдық мөлшері 280 мм-ден аспайды.
Ауданға қатты желдер, әсіресе солтүстік-шығыс және батыс бағыттағы
желдер тән. Жиде-тау өсімдіктері және қарағаштың жасанды егістер түріндегі
ағашты өсімдіктер Темір өзенінің жағалауында және аңғарында кездеседі.
Негізгі өсімдіктері шөптер: ақселеу, жусан және әртүрлі дәнді өсімдіктер.
Өзен жайылмасында өсімдіктер көп және әртүрлі. Мұнда қамыстың, қоғаның
бұталары кездеседі. Ауданның жануарлар әлемі салыстырмалы түрде біртекті.
Жұмыс ауданының қонысы нашар, оның себебі қатты климаттық және физика-
географиялық жағдайлар.
1.2. Геологиялық сипаттама
Кеңқияқ мұнай кен орны Көкжиде күмбезаралық көтерілімнің қасында
орналасқан. Кеңқияқ ауданының геологиялық құрылымдық-іздеуді зерттеу 1912
жылы Н.Н.Тихонович басшылығымен Геолком экспедициясымен басталады. Бұл
экспедицияның бір партиясы (Замятин А.Н) Темір уезді территориясының
геологиялық құрылымын зерттеді. Құрылымдық-іздеу Құмсай сайында мұнай
белгілері туралы мақаласында Замятин Мортық мұнай кен орнына бірінші
сипаттама берді.
1932 жылы Р.М.Бозюк және В.И.Серова Темір ауданында гравиметриялық
түсірім жүргізді, нәтижесінде алғаш рет Кеңқияқ тұзды күмбезіне сәйкес
келетін Моблы-берді минимумы анықталды. 1944 жылы С.Н.Колтынин Темір
өзенінің төменгі сағасында геологиялық зерттеулер жүргізді. Жұмыс
нәтижелерін ол Солтүстік Ембінің жоғарғы боры есеп беруінде қорытындылады
және мұнда ол альб ярусының континенттік түзілімдерін үш свитаға: Кеңқияқ,
Мортық және Темір (жоғарыдан төмен қарай) свиталарына бөліп, нақты
сипаттама берді.
1948 жылы Кенкияқ ауданында 1 : 200 000 масштабтағы аэрогеологиялық
(В.Н.Самодуров, Н.В.Иванова) және гравиметриялық (Л.Я.Тушканов)
түсірілімдер жүргізілді. Бұл жұмыстардың нәтижесі Кеңқияқ құрылымдық-іздеу
құрылымының бар болуымен расталынды.
1953 жылдан бастап Кеңқияқ ауданында АНР трестімен геологиялық-
түсірімдік және құрылымдық-іздеу жұмыстары жүргізіліп жатыр.
1956 жылы зерттелмеген Көкжиде көтерілімі шекарасында, нақтылай айтсақ
анықталған Кеңқияқ тұз күмбезінің шығысына және оңтүстік-шығысына қарай
Мортық құрылымдық-іздеу Құмсай ауданында іздеу бұрғылау процесінде К-18, К-
29 және К-30 құрылымдық-іздеу ұңғымалары бұрғыланды, олардың кендерінде юра
түзілімдерінің мұнайлық белгілері анықталды. Сол жылдың қазан айында
Кеңқияқ күнбезінде К-17, К-27, К-34 және т.б.ұңғымалар бұрғыланды. Осы
ұңғымаларды бұрғылау кезінде мұнайға қаныққан юра және төменгі триас
жастары құрылымдық-іздеу арқылы ашылды.
1959 жылдың жазында К-34 ұңғымасынан төменгі триастан мұнайдың
фонтанды ағыны, ал К-17 ұңғымасынан-ортаңғы юра түзілімдерінен мұнай ағыны
алынды. Кеңқияқ күмбезінде осы ұңғымалардан мұнай ағынын алу мұнда аудандық
құрылымдық-іздеу жұмыстарын өткізуге негіз болды. 1956-1961 ж.ж. аралығында
Кеңқияқ ауданында жалпы метражы 10693 м болатын 21 құрылымдық-іздеу
ұңғымалары бұрғыланды.
Құрылымдық-іздеу бұрғылаумен бірге ауданда 1 : 25 000 масштабтағы
бөлшектік-геологиялық түсірім және шағылу мен сыну толқындары әдісімен
сейсмикалық зерттеулер жүргізілді.
1959 жылдың аяғында АНР трестінің терең бұрғылау Мұғалжар мұнай
барлау экспедициясымен Кенкияқ мұнай кен орнында өнеркәсіптік барлау
жұмыстары басталды барлау ұңғымаларын бұрғылау 1961 жылы аяқталды. Осы
уақыт аралығында Кеңқияқ ауданында жалпы метражы 28109 пог.м болатын 42
барлау ұңғымалары бұрғыланды.
Мезозой түзілімдеріне терең бұрғылау 1959 жылдың қазан айында К-34
құрылымдық-іздеу ұңғымасынан Саркөл свитасының құрылымдық-іздеу құм
тастарынан дебиті (шығымы) 45,6 м3тәу болған, ал К-17 ұңғымасынан-ортанғы
юра түзілімдерінен мұнайдың өнеркәсіптік ағынын алғаннан кейін басталды.
1962 жылы Оңтүстік тік беткейінде 47 және 48-ші ұңғымалар бұрғыланды,
оларды сынамалау кезінде жоғарғы пермь түзілімдерінен мұнайдың өнеркәсіптік
ағындарыа лынды. 1962 жылы ұңғымаларды бағалау және сынау жалғастырыла
берді, сонымен қатар олардың сынамалық эксплуатациясы жүргізілді.
Барлау үшін бұрғыланған ұңғымалар мен кайнозой, мезозой және палеозой
жастарындағы жыныстардың тұзүсті кешені зерттелді.
1962 жылы тұзасты жыныстарының мұнайгаздылық болашағын анықтау
мақсатында күмбез жиынында 88-П параметрлік ұңғыманы бұрғылау басталды.
Бұрғылау процесінде 3880 м тереңдікте Артин ярусының түзілімдерінде мол газ
бөлініп шықты, 3917 м тереңдікте лақтырындыға айналды.
1975-1976 жылдары Көкжиде кен орнында Ембінің ГІЭ мен (ГПЭ) қайтадан
құрылымдық-іздеу бұрғылау жұмысы жүргізілген. Казнефтегаз разведка
басқармасымен осы мәліметтерді алдын-ала өңдеп, белгілегеннен кейін
жұмыстарды тоқтатып, терең іздеу бұрғылау жұмысына кірісуге шешім
қабылданды. Геологиялық барлау жұмыстарын дәлелдеу үшін КазНИГРИ және
басқарма мамандарының тобы Көкжиде-Мортықасты, құрылымдық-іздеу Құмсай кен
орындары бойынша алынған мәліметтерді жинақтады (талдады). Осыған
байланысты Көкжиде-ПодмаМортықасты ауданында терең бұрғылау жұмыстарын
орындауға ұсыныс берілді.
КазНИГРИ мамандарының ұсынысы бойынша 1978-1981 жылдары орталық ГІЭ-
мен Көкжиде ауданында іздеу бұрғылау жұмыстары орындалды.
1975-1981 ж.ж. Көкжиде-Мортықасты ауданында жалпы түрде тереңдіктері
400-ден 600 м-ге дейін 21 құрылымдық-іздеу ұңғымалары және тереңдіктері 400-
ден 675 м-ге дейін 49 іздеу ұңғымалары бұрғыланды.
Бұзылмаған біріккен Көкжиде көтерілімінде юра және триас
түзілімдерінде жеті мұнайлы горизонттары анықталды. Бес горизонттан
мұнайдың өнеркәсіптік ағыны алынды.
Бұл горизонттардың геологиялық қорлары С1 категориясы бойынша-2426026
т, С2 категориясы бойынша 44768532 т құрылымдық-іздеуді құрайды.
Авторлардың ойлары бойынша С1 категориясында шектеулі қорларына қарамастан,
ҰГЖ берілгендері бойынша бөлінген қат-қабаттардың маңызды бөліктері
сынамалау барысында расталмағанына қарамастан Көкжиде кен орнын барлауға
дайын деп санауға болады.
Кесте - 1
Есеп беру Есеп беру Жұмыс түрлері Қысқаша нәтижелер
бекітілгенавторлары
жыл
1 2 3 4
1913 Замятин А.Н: Темір өз. Ембі өзенінеКеңқияқ-Мортық БНЗ-да
құйылу жеріне жақын тұзүсті кешенінің
Құмсай сайында мұнай жоғарғы бөлігінің
белгілері туралы алғашқы битумды
мақала. Геол.Ком. мұнайлылық белгісі
Изв.,т.ХХХII,№9,861-87анықталды.
0 б.(с)
1947 Водорезов М-40 бетінің Ауданның бірінші
Г.Н. Яншин геологиялық картасы геологиялық картасы
А.Л. және оған түсініктеме құрастырылды М
хаты (Чкалов) 1:500 000
1948 Самодуров В.Н.1948ж. М-40-XXXIV 1: 200 000 геологиялық
бетінің 1: 200 000 карта құрылды
масштабтағы
геологиялық түсірім
бойынша ЗКГУ Ембі
экспедициясының үшінші
тобының жұмыстары
туралы есеп беру
(томда)
1960 Шакуов С. Кеңқияқ ауданында М 1:Г-1, Г-115, Г-23
25 000 геологиялық ұңғымалары бұрғыланды.
түсірудің нәтижелері Оларды сынамалау кезінде
туралы есеп беру алғаш рет төменгі триас
(3томда) ст.Ембі, пен юрадан мұнай
115б. ағындары алынды
1962 Хаджиев А.Ш. Көздісай ауданында Бұрғылаумен Көкжиденің
М:50000 оңтүстік-батысы
құрылымдық-геологиялықзерттелді.
түсірудің нәтижелері
туралы есеп беру
(3томда),ст. Ембі, 93б
1962 Вдовиченко Е.ВКөкжиде ауданында Мұнайды мақсатты
құрылымдық-іздеу бұрғылау басталды.
бұрғылауының
нәтижелері туралы
аралық геологиялық
есеп
беру(1959-1961)(3томда
),ст. Ембі.210б
1962 Конищев В.С Кеңқияқ ауданында Көкжиде күмбезаралық
құрылымдық-іздеу көтерілімнің
бұрғылауының солтүстік-батыс
нәтижелері туралы переклиналі бұрғыланды
геологиялық есеп беру
(1959-1961жж).(3томда)
ст. Ембі, 210б
1965 Молдакулов Г.ГЕсеп беру “Көкжиде кенКөкжиде күмбезаралық
орны бойынша мұнай көтерілім екендігі
қорын есептеу” дәләлденді және 1964ж
(3томда)ст.Ембі, 180б.жұмыстарға бойынша юра
және триас
түзілімдерінде мұнай
қорлары алғаш рет
бағаланды
1978 Ақшолақов У.А Ұсыныс: Құмсай-КөкжидеӨткен жылдардағы
Бисекенов С.А тобының құрылымдық жұмыстардың мәліметтері
геологиялық құрылысы жинақталды және терең
Турков О.С және алдағы іздеу ұңғымаларын қазу
іздеу-барлау ұсынылды
жұмыстарының бағыттары
мен көлемдері бойынша
ұсыныстар,Гурьев қ.
310б
1982 Қуантаев Н.Е 1975-1976жж және Құрылымдық-іздеу
1978-1981жж бұрғылауының негізінде
жүргізілген Көкжиде геологиялық құрылым
ауданында дәлелденді және юра мен
құрылымдық-іздеу триас горизонттары
бұрғылау нәтижелері бойынша мұнай қорлары
туралы есеп беру, есептелінді. Барлық
(3томда) Гурьев қ.69б өнімді горизонттар
бойынша құрылымдық
карталар құрылды.
Геофизикалық зерттелуі
Кеңқияқ – Мортық БНЗ нысандарын ұзақ уақыт зерттеу барысында әртүрлі
әдістермен (кесте - 1) үлкен көлемде геофизикалық зерттеулер орындалды.
Кейбір әдістер кең қолданыла алмады, ал басқалары жоғары ақпараттылыққа
қарамастан ұңғымалар бұрғылауды немесе кенді, жыныс сынамаларын, флюидтерді
және т.б. арнайы зерттеулерді алмастыра алмады.
Магнитобарлау
Магниттік барлау зерттеулері аэро – сияқты жер беттік Каспий маңы
ойпатының шығыс бөлігінде кең қолданылады. Соңғы жылдардағы аэромагниттік
түсірулер мәліметтері бар, олар
- аймақтық құрылыстар;
- Көкжиде - Мортықасты ауданының тұз үсті түзілімдерінде дамыған
құрылымдық емес типтегі шоғырларды іздеу және барлаудың дұрыс
әдістемесін таңдау үшін, маңызды болатын жергілікті тектоникалық
ерекшеліктерінің мағынасын ашу үшін жоғары ақпаратты болып
табылады.
Дегенмен бұл мәліметтерге осы уақытқа дейін қажетті назар аударылған
жоқ және мақсатты интерпретациясы мен жаңа геологиялық ұғыну мұқтаждығына
ие болады.
Электробарлау
Әртүрлі жылдары электробарлау зерттеулерін қолдану әдістері,
жергілікті құрылымдарды іздеу, болашақ аудандардың терең құрылысын зерттеу,
көмірсутек шоғырын іздеу және т.б. мақсатында ұйымдастырылды. Жобаланған
территорияда ТТ әдісімен түсіру нәтижелері бойынша төменгі пермьнің
гидрохимиялық түзілімдері бетінің сапалы сипаттамасы алынды, ТТ өрісінің
орташа қуаттылығының картасы құрылды. СпецГеофизика трестімен Кеңқияқ –
Мортық БНЗ территориясында ВП – ВЭЗ, ДЭЗ және ЗСП әдістерімен сынамалық-
әдістемелік зерттеулер жүргізілді.
Кескіндік – аудандық жұмыстар нәтижелері бойынша ВП – ВЭЗ әдісінің
үлкен болашағы туралы қорытынды жасалды. Бұл зерттеулермен Кеңқияқ және
Құмсай мұнай кен орындарында қарқынды ауытқулар анықталды, сол уақытта
Мортық құрылымы тек көрсеткіштердің қор белгілермен сипатталды.
Гравибарлау
Тұз күмбезді аудандарында гравиметрлік зерттеулер – тұзды күмбездерді
анықтау үшін тиімді әдістерінің бірі болып табылады. 1930 жылы Мортық
көтеріліміндегі гравиметрлік жұмыстары мұнда тұз ядросының бар болуын
анықтады. Кейінгі жылдары Каспий маңы ойпатының шығысында толық және
Кеңқияқ – Мортық ауданының бір бөлігінде әртүрлі масштабта гравиметрлік
түсірулер орындалды. Осы жұмыстардың нәтижесінен алынған көрсеткіштер
Кеңқияқ – Мортық ауданы жергілікті көтерілімін гентикалық табиғаты туралы
сұрақтарды шешу кезінде кең қолданылады.
Сейсмобарлау
Тұзды күмбез ауданы жағдайында сейсмобарлау әдістері тұзды
күмбездер сияқты күмбезаралық көтерілімдердің құрылымдық ерекшеліктерін
анықтау үшін маңызды болып табылады.
1930 жылдан және 80 жылдың басынан бастап Кеңқияқ – Мортық
аудандарында МОВ, КМПВ, МРНГТ, ОГТ әдістерімен сейсмобарлау зерттеулері
жүзеге асырылды. Олар аймақтық және аудандық болды: жергілікті құрылымды
карталау, аймақтық тектоникалық жоспарды зерттеу, шөгінді тас, кристалдық
негіз (іргетас) құрылысының ерекшеліктері және т.б. үшін.
1980 жылдың ортасынан бастап, 2000 жылға дейін лицензионды
аудандарда кен орнын өңдеуден басқа геологиялық зерттеулер жүргізілген жоқ.
Алғашында сейсмикалық зерттеулер тұзүсті кешенін зерттеу
мақсатында жүргізілді. 60-шы жылдың аяғынан бастап тұзасты түзілімдерінің
құрылымын зерттеуге бағдарланды. Тұзүсті кешенін маңызды тірек горизонттары
бойынша құрылымдық құрылыстар іздеу және барлау жұмыстары барысында кеңінен
қолданылды.
2000 жылы берілген ауданда Қытай халықаралық мұнай компаниясы
күшімен 375 м2 аудандық жерде 3D сейсмобарлау орындалды, оның қорытындысы
келісім-шарт бойынша интерпретацияланды. 2003 жылы GRATA PETROLEUM
CONSULTANTS LTD ұжымы 3D сейсмобарлаудың мәліметтерін өңдеп,
интерпретациялады. Интерпретация нәтижелері бойынша 1 : 25 000 масштабтағы
триас табаны арқылы бейнеленген горизонттар бойынша құрылымдық карталар
құрылды (кесте – 2).
Кесте - 2
Есеп беру Есеп беру Жұмыс түрлері Қысқаша нәтижелер
бекітілген авторлары
жыл
1 2 3 4
1962 Лизун Р.М. Көкжиде құмдары III,V,П бейнеленген
ауданында сп 661 горизонттар бша
жұмыстары туралы құрылымдық карталар
техникалық есеп беру.құрылады.
Ақтөбе қ.
1963 Мироненко В.М. Көкжиде шағын III,V,L,П
құмдарының солтүстік бейнеленген
бөлігі ауданында сп горизонттары бша
16-17 жұмыстары құрылымдық карталар
туралы техникалық құрылды.
есеп беру. Ақтөбе қ.
1964 Мойсеюн А.Я. Көкжиде шағын құмдар III,V,L,П
Маемеров М.С. ауданында жүргізілгенбейнеленген
сп 16-1763-64 қысқыгоризонттары бша
жұмыстар туралы құрылымдық карталар
техникалық есеп беру.құрылды
Ақтөбе қ.
1973 Самсонов В.А. Көкжиде шағын құмдар П1 белгіленген
Колошин Д.М. ауданында МОВ және горионттар бша
КМПВ алдын-ала құрылымдық карталар
тексеріп алу, құрылды, сыну
сейсмикалық шекаралары
зерттеулер. анықталды.
1977 Курмашев Е.К. Көкжиде шағын құмдар V,V1,П1,П,П
ауданында түбегейлі бейнеленген
іздеу сейсмобарлау горизонттар бша
зерттеулері туралы құрылымдық карталар
есеп беру. 1976-77жж құрылды.
Турланка ауылы
1.3. Стратиграфия
Тұзды кешен (Р1к) зерттелініп жатқан аудандағы берілген аймақта
таралған. Ол тұзды күмбездер, тұзды антиклиналь құрайды және бұрғылаумен
жақсы зерттелінген. Кунгур ярусының қимасында литологиялық жағынан үш
әртекті қабаттарды бөледі: төменгі – сульфатты– терригенді, ортаңғы –
галогенді және жоғарғы – сульфатты – терригенді.
Төменгі сульфатты – терригенді будасының қалыңдығы 15м-ден 350м-ге
дейін өзгереді. Ал галогенді буданың қалыңдығы 3500м-ді құрап Мортықта
және 2900м-ге дейін Кеңқияқта оңтүстік - батыс бағытқа қарай үлкейеді. Ол
тек тұзды күмбездердің штоктарында таралған. Күмбезаралық зоналарда тұздың
қалыңдығы тез азаяды (30-50 Құмсайда).
Жоғарғы буданың қалыңдығы құрылымдық жағдайға байланысты және 100 –
680м аралықта өзгереді.
Тұзүсті кешені (Р2 -- Q)
Жоғарғы пермь түзілімдері (Р2)
Жоғарғы пермь түзілімдері кең таралған және Каспий маңы ойпатының
шығыс бөлігінде көптеген терең ұңғымалармен ашылған. Толық қима (2500м көп)
П2 және 10 – Құмсай, 89 – П Кеңқияқ ұңғымаларында алынады. Палеонтологиялық
және палинологиялық мәліметтер негізінде жоғарғы пермь түзілімдері уфим,
қазан және татар ярустарына бөлінеді.
Уфим ярусы (P2 uf) - оның түзілімдері Құмсай ауданында (2,10 ұңғ.),
сонымен қатар Кеңқияқта бұрғыланған көптеген ұңғымалармен ашылды.
Литологиялық жағынан олар арасында құмтастар, ангидриттер және тастұз
қабатшалары бар қою – қоңыр, кейде қара және қою – сұр аргиллиттермен
сипатталады. Олардың қалыңдығы Құмсайда 530м-ді құрайды.
Қазан ярусы (Р2К2) – қазан ярус түзілімдері зерттелініп жатқан ауданда
кең таралған. Олар терең ұңғымалар қатарымен ашылған және арасында сирек
карбонатты жыныстар қабатшалары кездесетін қоңыр және жасыл-сұр
құмтастардың, аргиллиттердің, алевролиттердің, ангидриттердің және
конгламераттардың қабаттасып келуімен сипатталады.
Татар ярусы (P2t) - татар ярусының түзілімдері зерттелініп жатқан
аудан шекарасында өте кең тараған. Олар Құмсай, Кеңқияқ, Мортық
аудандарында үлкен көлемді барлау ұңғымаларымен ашылған, алевролиттермен
және құмтастармен қабаттасқан қоңыр және қызыл-қоңыр саздардан,
аргилиттерден тұрады.
Каспий маңы ойпатының шығыс бөлігінде жоғары пермьі түзілімдерінде
Д.А.Кухтинов татар ярусына тиісті остракодтарды анықтады. Татар ярусы
түзілімдерінің қалыңдығы кең шекараларда өзгереді, П2 және Р-10 құмсай
ұңғымаларында сәйкес 1805 м және 1800 м болады.
Триас жүйесі (Т).
Төменгі бөлім (Т1).
Төменгі триас түзілімдері ауданда кең таралған көтерілімдердің жиынтық
бөліктерінде олар жоғары пермь шөгінділерінде және кунгурдың сульфатты-
терригенді будасында бұрыштық және стратиграфиялық үйлесімсіздікпен
орналасқан.
Төменгі триас түзілімдері остакод фаунасы бойынша ветлужск және
баскунчак серияларына бөлінеді.
Ветлужск сериясы (инд ярусы). Триас түзілімдерінің төменгі
бөліктерінде микрофауналық анықтаулар бойынша И. Төреханов, А.С. Псауоска,
Д.А. Кухтинов бұлақтыкөл, саркөл, көкжиде және ақжар свиталарына бөлінген
ветлужск сериясының түзілімдерін бекітті. Берілген серия түзілімдерінде
Д.А.Кухтинов алғаш рет бұрын жоғары пермьге жатқан бұлақтыкөл свитасын
бөлді. Ол қоныр-қызыл, сирек сұр аргиллиттермен және саздармен сипатталады
қалындығы Г1. Бұлақтыкөл ұңғымасының қимасы бойынша 85м-ді құрайды.
Лицензионды аумақ шекарасында берілген свита түзілімдері нақты бекітілген
жоқ.
Саркөл свитасы ветлужск сериясының төменгі бөлігін және қималарда
Каспий маңы ойпатының шығысындағы аудандардың көп бөлігін Кеңқияқ, Көкжиде,
Құмсай, Мортық қиыстырады, саздардың, алевролиттердің және қоныр-қызыл,
сирек көгілдірсүр, жасыл-сұр, қызғылт түсті құмтастардың қабаттасуымен
сипатталады.
2. ТЕХНИКА-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Мұнай ұңғымаларындағы штангалы сорапты пайдалану
Ұңғылардың атқылауларын тоқтату немесе болдырмау мұнайды бетіне
шығарудың басқа тәсілдерін іздестіруге мәжбүрлейді. Алғашында тартальды
тәсіл болды, онда сұйықтық таза механикалық қондырғылармен көтерілетін:
құдықтан алу, желонкамен алу, поршендік. 1897 жылы алғаш рет Эрлифт
қолданылды. Дегенмен, ол осы уақытқа дейін барлық ұңғымалар қорының 50%
жабдықталған ұңғымадағы штангалы сораппен бәсекелесе алмады.
2.1.1. Ұңғымаларда пайдаланылатын штангалы сораптың сызбасы және негізгі
қондырғылары
Ұңғыдағы штангалы сорап қондырғысының ерекшелігі ұңғыдағы плунжерлі
(поршеньді) сорап қондырылады, ол әрекетке штангалар колоннасы арқылы
үстіңгі приводпен қосылады.
ҰШСҚ жабдығында болады: а) жерде- станок-тербегіш (СТ), сағалық
жабдығы; б) жер астында – сорапты компрессорлық трубалар (СКТ), сортық
штангілер (СШ), штангалы ұңғылық сорап (ШҰС) және қиын жағдайларда
қондырғының жұмысын жеңілдететін әртүрлі қорғау қондырғылары.
СТ негізгі элементтері: 16 балансирлі 17 тірек, 19 екі шатунды 21 екі
қисықты шиптер, 22 редуктор, 24 ременді беріліс, 25 электрқозғалтқышы және
28 басқару блогы, ол өндірістік жүйеге күштік электрлік беріліспен
жалғанады.
ҰШС 3 цилиндрден, 4 плунжерден, 2 сорғыш және 5 қысымдық клапаннан
тұрады.
ҰШС цилиндріне 6 СКТ бекітіледі. Цилиндрдің төменгі жағында
қозғалмайтын сорғыш клапан орнатылған, ол плунжер жоғары көтерілгенде
ашылады. Бос плунжер қысымды шарикті клапаны болады, ол плунжер төмен
түскенде ашылады. 25 электрқозғалтқышы 24 клинді ремені алмасу және 22
редуктор арқылы 21 екі массивті қисық шиптерге, редуктордың екі жанында
орналасқан, дөңгелек қозғалыс жасайды. Қисық шипті-шатунды механизм 16
балансирдің тербеліп тұратын ілгері кейінді қозғалысқа дөңгеленіп қозғалуға
айналады. Балансир 7 штангага ілгері-кейінді қозғалыс береді және ол арқылы
4 ҰШС плунжерге.
Плунжер жоғарыға көтерілген кезде қысым клапаны сұйықтың қозғалысымен
жабылады және плунжердің үстіндегі барлық сұйықтың плунжердің кірген
ұзындығына сәйкес биіктікке көтеріледі. Осы уақытта ұңғыдағы сұйықтық
сорғыш клапан арқылы сорғыштың цилиндрін толтырады.
2.1.2. Тербелмелі станоктар, сораптар, сораптық штангілер және ұңғылардың
сағалық қондырғылары
Тербегіш-станоктар - жеке ҰШС механикалық приводы – қазіргі уақытта
өндірісте 5866-76 ГОСТ бойынша тербегіш – станоктер қолданылады. ГОСТ 5866-
76 бойынша СК екінші модификациясының ТС шифрында мысалы: СК5-3-2500
көрсетілген. 5- p max штанганың іліну нүктесіндегі балансирдің басына
түсетін ең үлкен жүктеме, тоннамен, (1 т-10кН); 3- аузындағы штоктың s ең
үлкен ұзындығы метрмен өлшенеді.
Темірбетон негізінде қондырылған рамада СТ қондырылған. Ременьдерді
тез ауыстыру және тарту үшін электроқозғалтқыш айналмалы шанада бекітілген.
Балансирді дәлдеу тежегіш барабанның көмегімен жүзеге асырылады.
Балансирдің басы түсіру-көтеру және ұңғылық жабдықтардың ұңғыларды жер
астында жөндеуді өткізуші қайтарылмалы және айналмалы болады.
Балансирдің басы доға бойымен қозғалатын болғандықтан, сағадағы
штокпен және штангамен қосылуы үшін икемді канатты ілгіш болады (2-сурет).
Сағадағы штоктың кіру ұзындығы айналу осіне қарағанда қисықшип пен
шатунның қосылған жерін өзгерту жолымен өзгереді. Тербелу саны n негізгі
шкивтің электрқозғалтқыш валының үлкен немесе кіші диаметрге өзгеруіне
ауысуымен өзгереді, яғни СТ жұмысын реттеу дискрентті.
Станок-тербелгіштердің тепе - теңдігі
Бір қайтара екі рет кірген балансирдің СТ жүктемесі тең емес.
Балансирдің басына тепе- тең әсер етпейтін жүктеме электрқозғалтқыштың тең
емес жұмыс істеуіне әкеліп соғады. Статикалық режимнің қарапайым жұмысында
динамикалық жүктеме мен үйкелу күшін ескермесе, бұл жұмыс штанг жоғары
көтерілгенде оң
AB=(p’шт+pж)s (1)
және штанг төмен түскенде теріс болады,
AH= - p’штs, (2)
яғни қозғалтқыш штангалар колоннасының күшімен іске қосылады. Бұндай
теңсіздік станок-тербелгіштердің жүйесінің тез тозуына және
электрқозғалтқышының дұрыс жұмыс жасамауына әкеліп соғады. Оның толық жұмыс
жасауы үшін бір мезгілде екі қайтара үнемі жұмыс жасаған кезде мүмкін
болады. Жұмыстың тұрақтылығы СТ механикалық теңдікке жеткенінде, яғни
жүкпен жүзеге асады. Жүкті балансирдің артқы жағына шөген плиталар
ретінде, немесе қисық шиптерде жартылай доға плиталарда пластина түрінде,
немесе доға шиптер мен балансирдің үстінде орналасады. Осы кезде тепе
-теңдікті балансирлік, доға шиптік немесе құрастырмалы деп аталады.
Балансирлік тепе -теңдік СТ аз жүк көтеруде, доға шиптік – үлкен және
құрастырмалы – орташа жүк көтеруде қолданылады.
Жүктің көлемі мен орналасқан жерін штанганың жоғары және төмен
жүрісіндегі жұмыс теңдігі шарттарына қарап анықтауға болады. Практикада СТ
тепе-теңдігін анықтау үшін СТ құжаттық мінездемесінде бар номограммалар
қолданылады. Оның ақырғы тепе-теңдігі мен бақылауын электрқозғлатқышта
пайдаланылатын токты бақылау арқылы жүзеге асырады. Жоғары және төмен
қозғалғанда ток бірдей болу керек. Тексеруді жылжымалы амперметрдің,
трансфоматордың принципімен жұмыс жасайтын көмегімен жүргізеді.
Станок-тербелгіштің электр қозғлатқышын таңдау
Станок-тербелгіштердің приводы ретінде ылғалды суыққа төзімді
асинхронды қысқа тұйықты АО сериялы үш фазалы электрқозғалтқыштары және АОП
жоғары қосылғыш модификациялары, сонымен қатар АОП2 сериялы
электрқозғалтқыштары, және оның модификациялары бола алады.
Электрқозғалтқыштар 1500 және 900 мин -1 айналмалы жиілікте болады.
Электрқозғалтқышты қажетті күшіне қарай таңдайды. Станок-тербелгіштер
үшін электрқозғалтқыштардың күшін әртүрлі формалар мен таблицалар арқылы
анықтауға болады.
Электрқозғалтқыштың қажетті күші Д.В.Ефремовтың формуласы арқылы
есептеледі:
Формула
Мұндағы, dпл- сорап плунжерінің диаметрі, м; n- минуттағы тербеліс
саны; - сұйықтың тығыздығы, кгм3; h,д- сұйықты көтеру биіктігі (сағадан
динамикалық деңгейге дейінгі аралық), м; - сораптың К.П.Д. (0,9); -
тербелмелі станоктың КПД (0,82); - беру коэффиценті; К- тербелмелі
станоктың тепе-теңдік дәрежесінің коэффиценті (тепе-теңдік жүйесінде
К=1.2).
Электродвигателді таңдау кезінде келесі жағдайларды ескеру қажет:
2.2. Ұңғыдағы штангалы сораптар
ҰШС әртүрлі құрылымдары белгілі. Отандық өндірісте шығарылатын
пайдаланудың қалыпты және күрделендірілген шартты түрлеріне тоқталып
өтейік.
СКТ колоннасына бекіту әдістері бойынша бекітілмелі және
бекітілмейтін ұңғыдағы сораптар болады.
Бекітілмелі сораптар жиналған күйінде СКТ ішіне штангамен кіреді.
Бекітілмелі ұңғыдағы сораптарды бекіту алдын ала СКТ кіретін құлыпты
тіреуіште болады. Сорап ұңғыдан штангалар колоннасын суырған кезде алынады.
Сондықтан БҰС аз дебитті ұңғымаларда қолдану тиімді емес.
Құлыпты тірегіштердің жүйелері (3 - суретте) көрсетілген. Сақинаның
конус түріндегі беті сораптың конусы үшін тірегіш болады. Сораптың конусы
мен тіреу сақинасы сорып алынған сұйықтыққа ұңғымаға қайта түсуіне
мүмкіншілік бермейді. Олар тоттанбайтын құрыштан жасалады және мұқият
өңделеді. Ұшты конус түрінде жасалған пружиналы сораптың төменгі жағында
алты кесіндісі болады.
Бекітілмелі ұңғыдағы сораптың (БҰС1) цилиндрі, плунжері, құлыпы,
қыздырмалы, сорап және құм тоқтатуға қарсы клапандары болады. Сорап
клапанды цилиндрдің төменгі жағына түсіреді, ал қыздырғышты – плунжерге.
Сораптың сенімділігін арттыру және жұмыскерлігін көбейту үшін бұл клапандар
қосарланып седло-шарик жасалған. Плунжердің жоғарғы жағында штанганың
астына жіберетін шток бар. Құлып пен құм тоқтатуға арналған клапан
цилиндірдің жоғарғы жағында орналасқан.
Бекітілмелі ұңғыдағы сорап (БҰС2) БҰС айырмашылығы құлып цилиндрдің
төменгі жағында болады. Сорап құлыпты тірегішке төменгі жағымен
бекітіледі. Бұл сораптың цилиндрін циклды созылмалы жүктемеден босатып,
сораптардың ілгішінің тереңдігін неғұрлым көбейтеді. Егер БҰС1 сораптың
ең жоғарғы түсу тереңдігі 2500 м болса, БҰС2 ол 2500-3000м. жетеді.
Бекітілмелі ұңғыдағы сораптардың цилиндрі СКТ колоннасына бекітіледі
және сонымен бірге ұңғыға кіреді. Бекітілмейтін ұңғыдағы сораптың плунжері
СКТ арқылы цилиндрге аспалы сорап штанга клапанымен бірге кіреді. Түсу
кезінде плунжерді жарақаттамас үшін оның диаметрі СКТ ішкі диаметрінен 6мм
кіші болады. Бекітілмейтін ұңғыдағы сорапты үлкен дебитті ұңғымаларда,
түсуі терең болмайтын және үлкен жөндеу кезеңдерінде қолданылады. Сорапты
алмастыру үшін штангалар мен трубаларды алу керек.
БҰС1 цилиндрден, плунжерден, қыздыру және сору клапандарынан тұрады.
Плунжердің жоғарғы жағында қыздыру клапаны мен штангаға апаратын шток
орналасады. Плунжердің төменгі жағына шток кіретін еркін түрде сорғыш
клапан ілінеді. Жұмыс кезінде клапан корпустың отырғышына отырады. Сорғыш
клапанды плунжерге ілгенде СКТ сұйықты көтерер алдында төгу, сондай ақ СКТ
көтермей ақ клапанды алмастыруға қажет.
БҰС2 сорғышында БҰС1 айырмашылығы қыздыру клапаны плунжердің төменгі
жағында орналасқан. СКТ көтермей сору клапанын алу үшін қыздыру клапанының
отырғышына бекітілген ұстағыш қолданылады. Ұстағыштың ілу үшін екі
фигуралы канавкалары болады. Сорғыш клапанның клеткасына екі жіңішке
шпилькалы шпиндель бекітілген. БҰС2 сорғышы СКТ цилиндрге жоғарғы және
төменгі бекіткішпен түседі. Екінші жағдайда сорғыштың цилиндрі төменгі
жағымен СКТ муфтасына бекітіледі, ал жоғарғы жағы бос тұрады, яғни цилиндр
босатылады.
Сораптарды күрделі жағдайларда қолдану үшін арнаулы типтегі сорғыштар
жасалған. Аз механикалық қосындылы сұйықтарды сору үшін бекітілмелі
ұңғыдағы сорап 1П абразивке төзімдісі қолданылады. БҰС оның айырмашылығы
бір қатты қосындыдан жасалған отырғышты қыздыру және сору клапандарынан
тұрады. 0,2 % топырақ қосылған сұйықты сору үшін бекітілмейтін ұңғыдағы
сорап 2Т қатты қоспадан жасалған отырғышты және трубалы штангада
қолданылатын сорғыш пайдаланылады. Плунжерге алынған сұйықтық СКТ
түспейді, штангаға түседі одан жоғары көтеріледі. Штангалар көтерілген
кезде одан сұйықтық ағып, плунжергеді тесік арқылы ұңғыға кіреді.
Сулы және топырақ көп ұңғыларды пайдалану үшін БҰС 1В және БҰС 2В
болады. БҰС 1-дің БҰС 2-ден айырмашылығы плунжермен цилиндрдің арасына
құмның түсуін болдырмайтын эластик жағалы жоғарғы және төменгі қорғау
жүйелері бекітілген. Плунжердің ішінде алынған сұйықтан мұнайды
ажырататын сепаратор орналасқан. Клапанның отырғыштары қатты қосындыдан
жасалған.
БҰСД сорғышы БҰСГ айырмашылығы төменгі плунжердің төменгі жағында
қосымша сорғыш клапан орналасқан, ол газдалған сұйықты сығу үшін қосымша
камера болады.
Осындай құрылым сораптың бос газдың 25% қабылдаған кезде сорғыштың
жұмысын қамтамасыз етеді, ал қалған құрылымдар үшін бос газдың көлемі 10%
аспауы керек. БҰСА сорғышы СКТ арқылы ұңғымадан сұйықты іріктеуді жүзеге
асырады, оның диаметрі плунжердің диаметрінен кішкентай болады. Сорап
жинақталған күйінде тізбексіз ұңғымаға СКТ түседі. Содан кейін штангадан
тізбек өлшегіш штокпен түседі. тізбек төгу қондырғысының золотнигін төменге
итереді және плунжерде бекітілген ұстағышқа тіреледі, осы кезде құю тетігі
жабылады. Сорапты көтерген кезде штангалар колоннасын көтеру керек. Бұл
кезде ұстағыш золотникті жоғары көтереді, құю тетігі ашылады. Осыдан
кейін ғана тізбек ұстағыштан ажырап, штангалар колоннасы еркін көтеріледі.
Сораптың цилиндрлері втулкалы және втулкасыз болады. Плунжерлер құрыш
трубалардан ұзындығы 1,2; 1,5; және 1,8 жасалынады. Плунжердің сырты мен
втулканың іші тегістелген.
Плунжер мен цилиндрдің арасындағы тесіктің үлкендігіне байланысты
сораптардың келесі түрлері жасалынады.
Топтар
тесіктер, мм
0 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 0,045
1 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 0,02-0,07
2 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 0,07-0,12
3 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 0,12-0,17
Сұйықтың қоюлығы жоғары болған сайын, түсу тобы да жоғарылайды.
Жоғары температуралы сұйықты немесе құм және парафин көп сұйықты сору үшін
үшінші топтағы сораптарды қолдану керек. Сораптың түсу тереңдігі үлкен
болғанда тесігі аз сорғышты қолдану керек.
Сораптың шартты белгісіне кіреді: сораптың түрі, орындалуы, мм берілген
шартты мөлшері, плунжердің кіру ұзындығы мм, 100 есе кішірейген, және
сораптың ең үлкен ұзындығы м-мен, сондай ақ 100 есе кішірейтілген.
Сорапты таңдау сорылатын сұйықтың құрамын, оның қасиеттерін, дебиті
мен оның түсіру тереңдігін есепке ала отырып жүзеге асырылады. СКТ
диаметрі сораптың түрі мен оның шартты мөлшеріне қарай таңдалады.
Толығымен ұңғының штангалы сорабы өнімінің 99% суланған түрін, 100
мПА.с абсолютті қоюлығымен, қатты механикалық қосындылары 0,5%, қабылдау
кезінде еркін газдар 0,1 %, күкірт сутегі 0,1%, судың минералдануы 200 мгл
және температурасы 130 градусқа дейін болады.
Штангалы сораптар
Штангалы сораптың плунжері кері қайту және түсу әрекетін жасау үшін
негізделген. Штанга екі шетінде жіңішке басты дөңгелек стержень секілді
болады. Диаметрі 19,22,25 мм және ұзындығы 8 м қалыпты жағдайда
пайдалануға құрыштан штангалар шығарылады. Шығарылатын штангалардың ағу
шегі 6,3 Нмм2 болады. Жоғары төзімді штангалар, диаметрі 12,16,28 мм тот
басуға шыдамды штангалар шығаруға даярлануда. Барабанға оралатын штангалар
шығару да жасалуда.
Штангалар муфтымен қосылады. Штанганың жіңішке ұшында муфтаның
бұрандалы ниппелі болады. Сонымен қатар трубкаға басымен біріктірілген
штангалар да шығарылуда.
Маңызды штанга – штангалар колоннасын канатты ілгішпен біріктіріп
тұратын сағалық шток. Оның үсті тегістелген. Оның басы болмайды, ал
ұштарында стандартты бұранда болады.
Штангаларды оны механикалық жарақаттанулар мен қисаюлардан сақтайтын
арнаулы пакеттерде тасымалдайды. Штанганың бұрандасы мен муфтысы
сақтандырғыш қалпақтар және балшық пен ылғалдан сақтайтын тетіктерден
қорқануы керек. Түсіру және тиеу арнаулы траверсті кранның көмегімен
жүргізіледі.
Тот басудан сақтау үшін сырлау, цинктау және т.с.с, сонымен қатар
ингибиторлар қолданылады.
Ұңғыдағы сораптардың сағалық жабдықтары
Сағаның жабдықтары трубалар ортасын герметизациялау, СКТ ішкі
ортасын, ұңғы өнімін шығару және СКТ колоннасын ілу үшін негізделген.
ОУ типті сағалық жабдықта сағалық сальник, тройник, крестовина, жабу
крандары мен кері клапандар болады.
Сағалық сальниктердің екі түрі болады: бір және екі тығыздықты. Екі
тығыздықты сальникті газы көп және оның құрамында сұйықтығы көп ұңғыларда
қолданылады. Сағалық сальник сағалық штоктың сальникті басының көмегімен
шығуын гермитикалайды және өнімнің тройник арқылы шығуын қамтамасыз етеді.
Тройник СКТ муфтысына бекітіледі. Сальниктің ерекшелігі – сальниктің
головкасы мен тройниктің арасындағы шарикті шарнирдің болуы. Өзі
қондырылатын Сағалық сальник 4МПа жұмысшы қысымына есептелген.
2.3.Ұңғымадағы сорапты зерттеу және қондырғыларын динамометрлеу
ҰШСҚ жабдығымен жабдықталған ұңғылардың жұмысын бақылау оны зерттеу
және динамометрлеу жолымен жүзеге асырылады.
Ұңғыларды зерттеу. ҰШСҚ-мен жабдықталған сорапты ұңғымалар
индикаторлық жолды алу және дебиттің қондырғының тәртіптік параметрлер
жұмысына қатыстылығын бекіту үшін бекітілген тәртіпте зерттеледі. Зерттеу
нәтижесі бойынша пласттың параметрі анықталады және ұңғыманың жұмыс
тәртібі бекітіледі.
Ұңғыманың дебиті қондырғының беру күшіне сәйкес келеді, ол теңдікпен
шешіледі. Теңдіктен штоктың жолының ұзындығын өзгерту немесе тербелу санын
өзгерту арқылы шығаруға болады.
Ұңғымалардың пайдаланудың басқа тәсілдерімен салыстырғанда осы түрде
зерттеу ұру қысымын анықтаумен байланысты болады. Терең және қисық
ұңғымаларда сымдардың үзілуі болады.
Лифтілік ұңғымалардың манометрлерін қолдану да белгілі. Оларды ШСН
патрубкасына іліп, СКТ бірге ұңғымаға түсіреді. Көп тәуліктік бұрандалы
сағаттық механизм зерттеу барысында қысымды тіркеуге мүмкіндік берді.
Дегенмен, СКТдан түсіру-көтеру операцияларын жүргізу лифтілік манометрлерді
қолдануға шектеу жасады.
Тікелей өлшеу р3 зерттеудің сенімді нәтижелерін алуды қамтамасыз
етеді, сондықтан үнемі ұңғымада болатын қысым датчиктерін қолдануға
қызығушылық туғызады.
Р3 қысымын гидростатикалық қысым формуласы арқылы анықтауға да болады
Р3= һдg, (4)
Бұл жерде һд- сұйықтың динамикалық деңгейі, – ұңғымадағы сұйықтың
орташа қысымы.
Һ,д ұңғыманың сағасынан сұйықтың динамикалық деңгейіне дейінгі
тереңдігін анықтау эхолоттың көмегімен жүргізіледі.
hд=H-h,д. (5)
Трубкалы кеңістікке импульстың датчигінің көмегімен дыбыстық импульс
жіберіледі. Дыбыстық толқын ұңғыманың оқпанынан жүріп отырып, сұйықтың
деңгейіне шағылады, ұңғыманың сағасына қайтып келіп кварцты сезімталдың
микрофонмен ұсталады. Микрофон күшейткіш арқылы тіркеу қондырғысымен
қосылып, ол барлық сигналдарды қағазға диаграмма ретінде жазады. Лента
өткізуші механизмнің көмегімен тұрақты жылдамдықта қозғалады. Эхограммада
жазудың ұзындығын өлшеп, дыбыстық сигналдың сағалық деңгейге дейінгі және
кері өтуін анықтайды.
Жылдамдық қысымға, температураға және газдың тығыздығына байланысты.
Оны анықтау үшін СКТ колоннасында деңгейге жақын жерде берілген тереңдікте
кезекті жөндеу кезінде репер-шағылдырғыш бекітіледі. Репер ретінде толық
муфта немесе трубаның кесіндісі болады. Эхограммада реперде көрсетілген
сигнал алады. Сонда толқынның реперге дейінгі және кері жолындағы уақытын
анықтайды.
Өндірісте қысымға байланысын құрады және оны осы кен орнының
ұңғымаларына қолданады. Сүзгілі электронды күшейткіштерді кедергілерді
азайту үшін қолдану және бөлінген сигналды ажырату үшін СКТ колоннасының
әрбір муфтысының лентадағы сигналдарын анықтау керек.
Сонымен қатар эхолоттар сияқты толқындарды өлшегіштер де белгілі, тек
трубалық кеңістікке дыбыстық импульстың орнына газдың қысымының импульсы
беріледі. Газдың қысымының импульсы жоғары қысымды баллоннан газды қысқа
мерзімде шығару, немесе тез әрекет ететін арнайы ажыратқыштың көмегімен
труба ішіндегі газды шығаруға болады.
Труба ішілік кеңістікте көбіктелген сұйықтың болуы нақты сигналды
алуға қиыншылықтар туғызады. Көбіктенуді болдырмау үшін труба ішінде
газды разрядкаламайды, ал көбікті өшіруге сұйықты ауыздан қайта өткізумен
алынады.
Қондырғыларды динамометрлеу. сағадағы штоктың жүктемесінің диаграммасы
оның кіру жоланы қарай динамограмма деп аталады, ал оны алу –
динамометрлеу. Ол динамографтың көмегімен жүзеге асырылады. Жұмыс жасау
принципіне қарай механикалық, гидравликалық, электрлі, электромагнитті,
тензометрлі және басқа динамографтар болады. Ең көп тарағаны ГДМ-3
түріндегі динамограф. ГДМ -3 типіндегі кең таралған гидравликалық
динамографта штокқа әсер ететін жүктеме рычагты жүйе арқылы камера
мембранасына беріледі, ол сұйыққа толы болады, су немесе спиртке, ол жерде
жоғары қысым пайда болады. Камерадағы сұйқытың қысымы штоктағы салмаққа
тең, тамшылық труба арқылы геликсті серіппеге беріледі. Қысым көбейген
кезде гелексті серіппе тарқатып алады, ал оның бос шетіне бекітілген перо
қағаз диаграммасында сызық сызады. Приводты механизмнің көмегімен сағалық
штоктың жолына кесе көлденең орнатылған жылжымалы үстелге бланк бекітіледі.
Нәтижесінде салмағының s жолдың ұзындығына қатысы алынады.
Динамограмманы алу үшін динамографтың өлшейтін бөлігін штанганың
канатты ілгіш траверсіне салады, ал өзі жазатын приводты механизмнің жібі
жылжымайтын нүктеге бекітіледі. Жүріс масштабы 2 өзі жазатын шкивтің
диаметрін алмастырумен ауысады, ал күш – месдоза мен рычагтың тіреуішін
алмастырумен ауысады.
Динамограмманы оқу шток пен плунжердің жүрісінің ұзындығын, жоғары
және төмен салмақтарды анықтауға, штангалар колоннасында динамикалық
процесстерді анықтауға, ҰШСҚ мен сораптардың жұмысындағы ақаулықтар мен
кемшіліктерді анықтауға мүмкіндік береді.
Үйкеліс күші қозғалысқа қарсы бағытталған, сондықтан жоғары
көтерілгенде олар ұлғаяды, ал төмен түскенде – азаяды. Инерциялық салмақ
динамограмманың оның қалыпты жағдайына қатсты инерциялық айналымын
тудырады. Линияның толқымалы мінездемесі штангадағы ауытқулы процесстерге
байланысты.Неғұрлым көп динамикалық салмақ кезінде динамограмманы сенімді
оқу оның күрделігіне қарай қиындайды. Бұндай жағдайларда штангалық
колоннаның төменгі жағына сәйкес ұңғымалық динамограмма алуға қызығушылық
туындайды. Практикалық динамограммалар түріне қарай теориялықтан
айырмашылығы болады.
Сорапты ұңғымаларды пайдаланудағы қиыншылықтар сорғыш қабылдау кезінде
көп мөлшерде газ болуынан, өнімде көп мөлшерде құм болуынан, қою мұнай мен
сулы мұнайлы эмульсияның болуынан, ұңғыманың оқпанының қисаюынан, парафин
мен минералды тұздардың, жоғары температуаның болуынан және т.б.
2.4. Штангалы сораптың жұмысына газдың зиянды әсерімен күрес
Мұнайлы газ ұңғымада тереңдіктен жоғарыға сұйықты көтеру жұмысын
атқарады. Дегенмен, сораптың қабылдағышындағы бос газдардың көп мөлшері
сораптың толу коэффицентінің азаюына, беру жұмысының бұзылуына әкеліп
соғады.
Бос газдардың сораптың жұмысына зиянды әсерімен күрестің бірнеше
әдістері бар. Формуладан көргеніміздей зиянды кеңістіктің азаюына
байланысты толу коэффицентін ұлғайтуға болады. Зиынды кеңістіктің әскері
болмаған кезде сораптың жұмысы кез келген төменгі коэффицентті толтыруларға
төзімді.
Күрестің негізгі әдісі – сорапқа түсетін сұйықтың құрамында газды
азайту. Сорапты динамикалық деңгейге түсіруді үлкейткен кезде қабылдау
жерінде қысым ұлғаяды, қысымның әсерінен бос газ мұнайда еріп кетеді. Егер
қысым репер мұнайдың газбен көбеюі қысымынан көп болса, онда осы
тереңдікте бос газ мүлдем жоқ болғаны, яғни газдың зиянды әсері болмайды.
Қалыпты жұмыс кезінде түсу 20-50 м құрайды, ал газ болған кезде оны 230-
350м жеткізеді. Бірақ оған қосымша жабдық қажет (штанг, трубалар), сонымен
қатар оның сенімділігі азаяды. Сондықтан сорапқа кірер жерде газды
сұйықтан ажырату және туралы кеңістікке ағызу жүргізіледі, одан кейін
қысымы газдың қысымынан аз шығару линиясына айдалады. Газды атмосфераға
шығаруға болмайды. Сүзу нәтижесінде газдың табиғи энергиясының бөлігі
жоғалады және сұйықты көтеруге қолданылмайды.
Сұйық сорғышқа түскен кезде газ біртіндеп трубалы кеңістікке сүзіліп
түседі. Газды сүзуді трубалы кеңістікке түсетін бос газдың көлемінің
сорғыш қабылдау кезіндегі термодинамикалық жағдайдағы бос газдың барлық
көлеміне қатысымен мінезделеді. Газды сүзуді қорғау қондырғылары және
құрылымдарының көмегімен жақсартуға болады.
Олардың жұмысы гравитация күшін, инерцияны, және олардың қосындысына
негізделген.
Бір корпусты якорьда газ сұйқыты ағын бағыты 180 градусқа өзгерген
кезде газдың көбіршіктері архимед күшінің қысымымен қалқып шығып, бөліктері
трубалы кеңістікке сүзіледі, ал сұйықтық 2 тесік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1. ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1. Әдеби шолу
1.2. Геологиялық сипаттама
1.3. Стратеграфия
2. ТЕХНИКА-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Мұнай ұңғымаларындағы штангалы сорапты пайдалану
2.1.1. Ұңғымаларда пайдаланылатын штангалы сораптың сызбасы және негізгі
қондырғылары
2.1.2. Тербелмелі станоктар, сораптар, сораптық штангілер және ұңғылардың
сағалық қондырғылары
2.2. Ұңғыдағы штангалы сораптар
2.3.Ұңғымадағы сорапты зерттеу және қондырғыларын динамометрлеу
2.4. Штангалы сораптың жұмысына газдың зиянды әсерімен күрес
2.5. Динамикалық деңгейдегі сораптың жүктеу тереңдігін анықтау
2.6. Штангалы сорапты есептеу
3. ЕҢБЕК ПЕН ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ, ТЕХНИКА ҚАУІПСІЗДІГІ
3.1. Ұңғыларды меңгеру кезіндегі техникалық қауіпсіздік.
3.2. Мұнай газ өндіру кәсіпорынындағы өрт қауіпсіздігі шаралары және
техника қауіпсіздігі
3.3. Көкжиде кен орындарындағы қауіпті және зиянды өндірістік факторлар
3.4 Көкжиде кен орынындағы ұңғыларды меңгеру кезіндегі қоршаған ортаны
қорғау.
3.5. Ластаушы заттардың сандық көрсеткіштері
3.6. Жануарлар және өсімдіктер әлемін қорғау
3.7. Кәсіпшілік қалдықтары, қалдық көлемі, қалдықтарды жою шаралары
4. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
4.1. Көкжиде мұнайгаз акционерлік қоғамының ұйымдастыру сипаттамалары
4.2. Негізгі және қосалқы өндірісті ұйымдастыру
4.3. Көкжиде кен орнын игерудің жобалық және нақты техникалық –
экономикалық көрсеткіштерін талдау
4.4. Көкжиде мұнайгаз акционерлік қоғамының мұнай мен газ өндірудің өзіндік
құнына қысқаша талдау
4.5. Ұңғыны меңгеру жұмысын жүргізгеннен кейін өнімнің өзіндік құнын талдау
4.6. Қызметкерлердің категория бойынша жіктелуі
4.7. Өндірістік жұмысшылардың еңбек ақы қоры
4.8. Мұнай өндіруге ақша қаражатын жұмсаудың экономикалық тиімділігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
“ККМ Operating Company” АҚ “Көкжиде” ЖШС-нің ізбасары болып табылады
және 1995ж. 25 желтоқсанда ҚР Премьер Министрі А.М.Қажыгелдин бекіткен
сериясы МГ №294 (мұнай) ҚР жер қойнауын пайдалануға құқығы бар
лицензияға ие болды.
Келісім шарттағы өзгерістер мен толықтырулар ҚР энергетика және
минералды ресурстар Министрлігі мен “ККМ Operating Company” АҚ-ның бас
директоры Сапарғалиев М.Б. арасында жүргізілді.
Өзгерістер мен толықтырулардың тіркеме нөмері №1702 2005 ж. 04
сәуірден.
Барлаудың минималды жұмыс бағдарламасына сәйкес жоғарғы перм
түзілімдерінде мұнай және газ болашағын бағалау мақсатында Көкжиде
лицензионды блогының Кеңқияқ ауданында барлау жұмыстарын жүргізу
қарастырылды. Осыған байланысты “ККМОС” АҚ-ы 2005 жылдың шілде айында
АктюбНИГРИ АҚ-на Көкжиде лицензионды блогында Кеңқияқ күмбезінің
жоғарғы перм түзілімдерінде мұнай және газ карниздік шоғырларын барлау
жобасын құру үшін Геологиялық тапсырма берді.
Берілген Көкжиде лицензионды блогындағы Кеңқияқ ауданының жоғарғы
перм түзілімдерінде мұнай және газ кендерін барлау жобасы жоғарғы перм
шөгінділерінің геологиялық құрылысын зерттеу, мұнай және газ шоғырларының
контурын анықтау, мұнай және газ қорларын тез есептеу үшін, сонымен қатар
минималды жұмыс бағдарламасы бойынша келісім-шарттық міндеттемелерді іске
асыру үшін, өнімді қат-қабаттардың және флюидтердың барлық қажетті
литологиялық-физикалық көрсеткіштерін алу мақсатында орындалды.
АктюбНИГРИ АҚ мұнай және газ геологиясы бөлімінің қызметкерлерімен
қойылған тапсырмаларды шешу үшін 200км көлемдегі 2D сейсмобарлау
мәліметтері, Г-85, Г-233 ұңғыма бойынша ҰГЗ мәліметтері қайта
қарастырылды және жоғарғы перм түзілімдерін ашқан ұңғымалардың мәндері
талданды.
ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Әдеби шолу
Жақын теміржол станциялары Ембі және Шұбар құрылымдық-іздеу
(аудан орталығы) жұмыс ауданынан солтүстік-шығысқа және солтүстік-батысқа
қарай 100 шақырым жерде сәйкесінше орналасқан (сурет 1,2).
Ауданның солтүстік-батысқа Шұбаршы (12 км) және Кеңқияқ (15 км)
аудандары бар.
Елді мекендер аудан орталығымен асфальтты жолмен байланысты.
Орографиялық қатынаста сипатталынып жатқан аудан Каспий маңы ойпаты
Мұғалжар таулары арасында орналасқан тау алдындағы жазықтың бөлігі болып
табылады. Морфологиялық жағынан ауданды екі бөлікке бөлуге болады:
солтүстік және оңтүстік.
Солтүстік бөлігі өзен аңғарлары арасында сайлар мен жыралардың
көптеген торлар мен қиылысқан жоғарғы бор жыныстарымен құрылымдық-іздеу
құрылған төбелік жазықтармен сипатталады.
Ауданның оңтүстік бөлігінде жобаланған ұңғымалар орналасады, ол
Көкжиденің Шағыл құрылымдық-іздеу массивімен жабылған. Шағылдар жергілікті
жердің қырқалы-төбешікті бедерін құрылымдық-іздеу, олардың биіктігі 5м-ге
жетеді. Құрылымдық-іздеу массиві шығыста Ембі өзенінің оң жақ тармағы
болатын Темір өзені аңғарымен шектеледі және меридиан бағытында 2-3
шақырымдық жолақпен созылып жатыр.
Ауданның құрылымдық-іздеу бөлігі автокөлікке тек қысқа уақытта ғана
қолайлы болады.
Бедердің ең жоғарғы абсолюттік белгісі +225м, ал ең төмен белгісі
Темір өзенінде +160м жетеді. Бедердің салыстырмалы биік айырымы 65м.
Ауданның климаты шұғыл континенттік, жазы ыстық және қысы суық,
температурасы шұғыл тәуліктік және жылдық ауытқиды.
Қыстың ең суық айларында (қаңтар және ақпан) температура -30-35°С
дейін түседі, абсолюттік максимумы жазда +400С болады.
Жауын-шашын жыл мезгілдері бойынша біркелкі түспейді.
Жауын-шашынның негізгі максимум түсуі жаздың бірінші жартысына келеді,
екінші жартысында онша негізгі емес қыркүйекте болады.
Қар жамылғысы қараша айынан сәуірдің басына дейін жатады. Жауын-
шашыннның орташа жылдық мөлшері 280 мм-ден аспайды.
Ауданға қатты желдер, әсіресе солтүстік-шығыс және батыс бағыттағы
желдер тән. Жиде-тау өсімдіктері және қарағаштың жасанды егістер түріндегі
ағашты өсімдіктер Темір өзенінің жағалауында және аңғарында кездеседі.
Негізгі өсімдіктері шөптер: ақселеу, жусан және әртүрлі дәнді өсімдіктер.
Өзен жайылмасында өсімдіктер көп және әртүрлі. Мұнда қамыстың, қоғаның
бұталары кездеседі. Ауданның жануарлар әлемі салыстырмалы түрде біртекті.
Жұмыс ауданының қонысы нашар, оның себебі қатты климаттық және физика-
географиялық жағдайлар.
1.2. Геологиялық сипаттама
Кеңқияқ мұнай кен орны Көкжиде күмбезаралық көтерілімнің қасында
орналасқан. Кеңқияқ ауданының геологиялық құрылымдық-іздеуді зерттеу 1912
жылы Н.Н.Тихонович басшылығымен Геолком экспедициясымен басталады. Бұл
экспедицияның бір партиясы (Замятин А.Н) Темір уезді территориясының
геологиялық құрылымын зерттеді. Құрылымдық-іздеу Құмсай сайында мұнай
белгілері туралы мақаласында Замятин Мортық мұнай кен орнына бірінші
сипаттама берді.
1932 жылы Р.М.Бозюк және В.И.Серова Темір ауданында гравиметриялық
түсірім жүргізді, нәтижесінде алғаш рет Кеңқияқ тұзды күмбезіне сәйкес
келетін Моблы-берді минимумы анықталды. 1944 жылы С.Н.Колтынин Темір
өзенінің төменгі сағасында геологиялық зерттеулер жүргізді. Жұмыс
нәтижелерін ол Солтүстік Ембінің жоғарғы боры есеп беруінде қорытындылады
және мұнда ол альб ярусының континенттік түзілімдерін үш свитаға: Кеңқияқ,
Мортық және Темір (жоғарыдан төмен қарай) свиталарына бөліп, нақты
сипаттама берді.
1948 жылы Кенкияқ ауданында 1 : 200 000 масштабтағы аэрогеологиялық
(В.Н.Самодуров, Н.В.Иванова) және гравиметриялық (Л.Я.Тушканов)
түсірілімдер жүргізілді. Бұл жұмыстардың нәтижесі Кеңқияқ құрылымдық-іздеу
құрылымының бар болуымен расталынды.
1953 жылдан бастап Кеңқияқ ауданында АНР трестімен геологиялық-
түсірімдік және құрылымдық-іздеу жұмыстары жүргізіліп жатыр.
1956 жылы зерттелмеген Көкжиде көтерілімі шекарасында, нақтылай айтсақ
анықталған Кеңқияқ тұз күмбезінің шығысына және оңтүстік-шығысына қарай
Мортық құрылымдық-іздеу Құмсай ауданында іздеу бұрғылау процесінде К-18, К-
29 және К-30 құрылымдық-іздеу ұңғымалары бұрғыланды, олардың кендерінде юра
түзілімдерінің мұнайлық белгілері анықталды. Сол жылдың қазан айында
Кеңқияқ күнбезінде К-17, К-27, К-34 және т.б.ұңғымалар бұрғыланды. Осы
ұңғымаларды бұрғылау кезінде мұнайға қаныққан юра және төменгі триас
жастары құрылымдық-іздеу арқылы ашылды.
1959 жылдың жазында К-34 ұңғымасынан төменгі триастан мұнайдың
фонтанды ағыны, ал К-17 ұңғымасынан-ортаңғы юра түзілімдерінен мұнай ағыны
алынды. Кеңқияқ күмбезінде осы ұңғымалардан мұнай ағынын алу мұнда аудандық
құрылымдық-іздеу жұмыстарын өткізуге негіз болды. 1956-1961 ж.ж. аралығында
Кеңқияқ ауданында жалпы метражы 10693 м болатын 21 құрылымдық-іздеу
ұңғымалары бұрғыланды.
Құрылымдық-іздеу бұрғылаумен бірге ауданда 1 : 25 000 масштабтағы
бөлшектік-геологиялық түсірім және шағылу мен сыну толқындары әдісімен
сейсмикалық зерттеулер жүргізілді.
1959 жылдың аяғында АНР трестінің терең бұрғылау Мұғалжар мұнай
барлау экспедициясымен Кенкияқ мұнай кен орнында өнеркәсіптік барлау
жұмыстары басталды барлау ұңғымаларын бұрғылау 1961 жылы аяқталды. Осы
уақыт аралығында Кеңқияқ ауданында жалпы метражы 28109 пог.м болатын 42
барлау ұңғымалары бұрғыланды.
Мезозой түзілімдеріне терең бұрғылау 1959 жылдың қазан айында К-34
құрылымдық-іздеу ұңғымасынан Саркөл свитасының құрылымдық-іздеу құм
тастарынан дебиті (шығымы) 45,6 м3тәу болған, ал К-17 ұңғымасынан-ортанғы
юра түзілімдерінен мұнайдың өнеркәсіптік ағынын алғаннан кейін басталды.
1962 жылы Оңтүстік тік беткейінде 47 және 48-ші ұңғымалар бұрғыланды,
оларды сынамалау кезінде жоғарғы пермь түзілімдерінен мұнайдың өнеркәсіптік
ағындарыа лынды. 1962 жылы ұңғымаларды бағалау және сынау жалғастырыла
берді, сонымен қатар олардың сынамалық эксплуатациясы жүргізілді.
Барлау үшін бұрғыланған ұңғымалар мен кайнозой, мезозой және палеозой
жастарындағы жыныстардың тұзүсті кешені зерттелді.
1962 жылы тұзасты жыныстарының мұнайгаздылық болашағын анықтау
мақсатында күмбез жиынында 88-П параметрлік ұңғыманы бұрғылау басталды.
Бұрғылау процесінде 3880 м тереңдікте Артин ярусының түзілімдерінде мол газ
бөлініп шықты, 3917 м тереңдікте лақтырындыға айналды.
1975-1976 жылдары Көкжиде кен орнында Ембінің ГІЭ мен (ГПЭ) қайтадан
құрылымдық-іздеу бұрғылау жұмысы жүргізілген. Казнефтегаз разведка
басқармасымен осы мәліметтерді алдын-ала өңдеп, белгілегеннен кейін
жұмыстарды тоқтатып, терең іздеу бұрғылау жұмысына кірісуге шешім
қабылданды. Геологиялық барлау жұмыстарын дәлелдеу үшін КазНИГРИ және
басқарма мамандарының тобы Көкжиде-Мортықасты, құрылымдық-іздеу Құмсай кен
орындары бойынша алынған мәліметтерді жинақтады (талдады). Осыған
байланысты Көкжиде-ПодмаМортықасты ауданында терең бұрғылау жұмыстарын
орындауға ұсыныс берілді.
КазНИГРИ мамандарының ұсынысы бойынша 1978-1981 жылдары орталық ГІЭ-
мен Көкжиде ауданында іздеу бұрғылау жұмыстары орындалды.
1975-1981 ж.ж. Көкжиде-Мортықасты ауданында жалпы түрде тереңдіктері
400-ден 600 м-ге дейін 21 құрылымдық-іздеу ұңғымалары және тереңдіктері 400-
ден 675 м-ге дейін 49 іздеу ұңғымалары бұрғыланды.
Бұзылмаған біріккен Көкжиде көтерілімінде юра және триас
түзілімдерінде жеті мұнайлы горизонттары анықталды. Бес горизонттан
мұнайдың өнеркәсіптік ағыны алынды.
Бұл горизонттардың геологиялық қорлары С1 категориясы бойынша-2426026
т, С2 категориясы бойынша 44768532 т құрылымдық-іздеуді құрайды.
Авторлардың ойлары бойынша С1 категориясында шектеулі қорларына қарамастан,
ҰГЖ берілгендері бойынша бөлінген қат-қабаттардың маңызды бөліктері
сынамалау барысында расталмағанына қарамастан Көкжиде кен орнын барлауға
дайын деп санауға болады.
Кесте - 1
Есеп беру Есеп беру Жұмыс түрлері Қысқаша нәтижелер
бекітілгенавторлары
жыл
1 2 3 4
1913 Замятин А.Н: Темір өз. Ембі өзенінеКеңқияқ-Мортық БНЗ-да
құйылу жеріне жақын тұзүсті кешенінің
Құмсай сайында мұнай жоғарғы бөлігінің
белгілері туралы алғашқы битумды
мақала. Геол.Ком. мұнайлылық белгісі
Изв.,т.ХХХII,№9,861-87анықталды.
0 б.(с)
1947 Водорезов М-40 бетінің Ауданның бірінші
Г.Н. Яншин геологиялық картасы геологиялық картасы
А.Л. және оған түсініктеме құрастырылды М
хаты (Чкалов) 1:500 000
1948 Самодуров В.Н.1948ж. М-40-XXXIV 1: 200 000 геологиялық
бетінің 1: 200 000 карта құрылды
масштабтағы
геологиялық түсірім
бойынша ЗКГУ Ембі
экспедициясының үшінші
тобының жұмыстары
туралы есеп беру
(томда)
1960 Шакуов С. Кеңқияқ ауданында М 1:Г-1, Г-115, Г-23
25 000 геологиялық ұңғымалары бұрғыланды.
түсірудің нәтижелері Оларды сынамалау кезінде
туралы есеп беру алғаш рет төменгі триас
(3томда) ст.Ембі, пен юрадан мұнай
115б. ағындары алынды
1962 Хаджиев А.Ш. Көздісай ауданында Бұрғылаумен Көкжиденің
М:50000 оңтүстік-батысы
құрылымдық-геологиялықзерттелді.
түсірудің нәтижелері
туралы есеп беру
(3томда),ст. Ембі, 93б
1962 Вдовиченко Е.ВКөкжиде ауданында Мұнайды мақсатты
құрылымдық-іздеу бұрғылау басталды.
бұрғылауының
нәтижелері туралы
аралық геологиялық
есеп
беру(1959-1961)(3томда
),ст. Ембі.210б
1962 Конищев В.С Кеңқияқ ауданында Көкжиде күмбезаралық
құрылымдық-іздеу көтерілімнің
бұрғылауының солтүстік-батыс
нәтижелері туралы переклиналі бұрғыланды
геологиялық есеп беру
(1959-1961жж).(3томда)
ст. Ембі, 210б
1965 Молдакулов Г.ГЕсеп беру “Көкжиде кенКөкжиде күмбезаралық
орны бойынша мұнай көтерілім екендігі
қорын есептеу” дәләлденді және 1964ж
(3томда)ст.Ембі, 180б.жұмыстарға бойынша юра
және триас
түзілімдерінде мұнай
қорлары алғаш рет
бағаланды
1978 Ақшолақов У.А Ұсыныс: Құмсай-КөкжидеӨткен жылдардағы
Бисекенов С.А тобының құрылымдық жұмыстардың мәліметтері
геологиялық құрылысы жинақталды және терең
Турков О.С және алдағы іздеу ұңғымаларын қазу
іздеу-барлау ұсынылды
жұмыстарының бағыттары
мен көлемдері бойынша
ұсыныстар,Гурьев қ.
310б
1982 Қуантаев Н.Е 1975-1976жж және Құрылымдық-іздеу
1978-1981жж бұрғылауының негізінде
жүргізілген Көкжиде геологиялық құрылым
ауданында дәлелденді және юра мен
құрылымдық-іздеу триас горизонттары
бұрғылау нәтижелері бойынша мұнай қорлары
туралы есеп беру, есептелінді. Барлық
(3томда) Гурьев қ.69б өнімді горизонттар
бойынша құрылымдық
карталар құрылды.
Геофизикалық зерттелуі
Кеңқияқ – Мортық БНЗ нысандарын ұзақ уақыт зерттеу барысында әртүрлі
әдістермен (кесте - 1) үлкен көлемде геофизикалық зерттеулер орындалды.
Кейбір әдістер кең қолданыла алмады, ал басқалары жоғары ақпараттылыққа
қарамастан ұңғымалар бұрғылауды немесе кенді, жыныс сынамаларын, флюидтерді
және т.б. арнайы зерттеулерді алмастыра алмады.
Магнитобарлау
Магниттік барлау зерттеулері аэро – сияқты жер беттік Каспий маңы
ойпатының шығыс бөлігінде кең қолданылады. Соңғы жылдардағы аэромагниттік
түсірулер мәліметтері бар, олар
- аймақтық құрылыстар;
- Көкжиде - Мортықасты ауданының тұз үсті түзілімдерінде дамыған
құрылымдық емес типтегі шоғырларды іздеу және барлаудың дұрыс
әдістемесін таңдау үшін, маңызды болатын жергілікті тектоникалық
ерекшеліктерінің мағынасын ашу үшін жоғары ақпаратты болып
табылады.
Дегенмен бұл мәліметтерге осы уақытқа дейін қажетті назар аударылған
жоқ және мақсатты интерпретациясы мен жаңа геологиялық ұғыну мұқтаждығына
ие болады.
Электробарлау
Әртүрлі жылдары электробарлау зерттеулерін қолдану әдістері,
жергілікті құрылымдарды іздеу, болашақ аудандардың терең құрылысын зерттеу,
көмірсутек шоғырын іздеу және т.б. мақсатында ұйымдастырылды. Жобаланған
территорияда ТТ әдісімен түсіру нәтижелері бойынша төменгі пермьнің
гидрохимиялық түзілімдері бетінің сапалы сипаттамасы алынды, ТТ өрісінің
орташа қуаттылығының картасы құрылды. СпецГеофизика трестімен Кеңқияқ –
Мортық БНЗ территориясында ВП – ВЭЗ, ДЭЗ және ЗСП әдістерімен сынамалық-
әдістемелік зерттеулер жүргізілді.
Кескіндік – аудандық жұмыстар нәтижелері бойынша ВП – ВЭЗ әдісінің
үлкен болашағы туралы қорытынды жасалды. Бұл зерттеулермен Кеңқияқ және
Құмсай мұнай кен орындарында қарқынды ауытқулар анықталды, сол уақытта
Мортық құрылымы тек көрсеткіштердің қор белгілермен сипатталды.
Гравибарлау
Тұз күмбезді аудандарында гравиметрлік зерттеулер – тұзды күмбездерді
анықтау үшін тиімді әдістерінің бірі болып табылады. 1930 жылы Мортық
көтеріліміндегі гравиметрлік жұмыстары мұнда тұз ядросының бар болуын
анықтады. Кейінгі жылдары Каспий маңы ойпатының шығысында толық және
Кеңқияқ – Мортық ауданының бір бөлігінде әртүрлі масштабта гравиметрлік
түсірулер орындалды. Осы жұмыстардың нәтижесінен алынған көрсеткіштер
Кеңқияқ – Мортық ауданы жергілікті көтерілімін гентикалық табиғаты туралы
сұрақтарды шешу кезінде кең қолданылады.
Сейсмобарлау
Тұзды күмбез ауданы жағдайында сейсмобарлау әдістері тұзды
күмбездер сияқты күмбезаралық көтерілімдердің құрылымдық ерекшеліктерін
анықтау үшін маңызды болып табылады.
1930 жылдан және 80 жылдың басынан бастап Кеңқияқ – Мортық
аудандарында МОВ, КМПВ, МРНГТ, ОГТ әдістерімен сейсмобарлау зерттеулері
жүзеге асырылды. Олар аймақтық және аудандық болды: жергілікті құрылымды
карталау, аймақтық тектоникалық жоспарды зерттеу, шөгінді тас, кристалдық
негіз (іргетас) құрылысының ерекшеліктері және т.б. үшін.
1980 жылдың ортасынан бастап, 2000 жылға дейін лицензионды
аудандарда кен орнын өңдеуден басқа геологиялық зерттеулер жүргізілген жоқ.
Алғашында сейсмикалық зерттеулер тұзүсті кешенін зерттеу
мақсатында жүргізілді. 60-шы жылдың аяғынан бастап тұзасты түзілімдерінің
құрылымын зерттеуге бағдарланды. Тұзүсті кешенін маңызды тірек горизонттары
бойынша құрылымдық құрылыстар іздеу және барлау жұмыстары барысында кеңінен
қолданылды.
2000 жылы берілген ауданда Қытай халықаралық мұнай компаниясы
күшімен 375 м2 аудандық жерде 3D сейсмобарлау орындалды, оның қорытындысы
келісім-шарт бойынша интерпретацияланды. 2003 жылы GRATA PETROLEUM
CONSULTANTS LTD ұжымы 3D сейсмобарлаудың мәліметтерін өңдеп,
интерпретациялады. Интерпретация нәтижелері бойынша 1 : 25 000 масштабтағы
триас табаны арқылы бейнеленген горизонттар бойынша құрылымдық карталар
құрылды (кесте – 2).
Кесте - 2
Есеп беру Есеп беру Жұмыс түрлері Қысқаша нәтижелер
бекітілген авторлары
жыл
1 2 3 4
1962 Лизун Р.М. Көкжиде құмдары III,V,П бейнеленген
ауданында сп 661 горизонттар бша
жұмыстары туралы құрылымдық карталар
техникалық есеп беру.құрылады.
Ақтөбе қ.
1963 Мироненко В.М. Көкжиде шағын III,V,L,П
құмдарының солтүстік бейнеленген
бөлігі ауданында сп горизонттары бша
16-17 жұмыстары құрылымдық карталар
туралы техникалық құрылды.
есеп беру. Ақтөбе қ.
1964 Мойсеюн А.Я. Көкжиде шағын құмдар III,V,L,П
Маемеров М.С. ауданында жүргізілгенбейнеленген
сп 16-1763-64 қысқыгоризонттары бша
жұмыстар туралы құрылымдық карталар
техникалық есеп беру.құрылды
Ақтөбе қ.
1973 Самсонов В.А. Көкжиде шағын құмдар П1 белгіленген
Колошин Д.М. ауданында МОВ және горионттар бша
КМПВ алдын-ала құрылымдық карталар
тексеріп алу, құрылды, сыну
сейсмикалық шекаралары
зерттеулер. анықталды.
1977 Курмашев Е.К. Көкжиде шағын құмдар V,V1,П1,П,П
ауданында түбегейлі бейнеленген
іздеу сейсмобарлау горизонттар бша
зерттеулері туралы құрылымдық карталар
есеп беру. 1976-77жж құрылды.
Турланка ауылы
1.3. Стратиграфия
Тұзды кешен (Р1к) зерттелініп жатқан аудандағы берілген аймақта
таралған. Ол тұзды күмбездер, тұзды антиклиналь құрайды және бұрғылаумен
жақсы зерттелінген. Кунгур ярусының қимасында литологиялық жағынан үш
әртекті қабаттарды бөледі: төменгі – сульфатты– терригенді, ортаңғы –
галогенді және жоғарғы – сульфатты – терригенді.
Төменгі сульфатты – терригенді будасының қалыңдығы 15м-ден 350м-ге
дейін өзгереді. Ал галогенді буданың қалыңдығы 3500м-ді құрап Мортықта
және 2900м-ге дейін Кеңқияқта оңтүстік - батыс бағытқа қарай үлкейеді. Ол
тек тұзды күмбездердің штоктарында таралған. Күмбезаралық зоналарда тұздың
қалыңдығы тез азаяды (30-50 Құмсайда).
Жоғарғы буданың қалыңдығы құрылымдық жағдайға байланысты және 100 –
680м аралықта өзгереді.
Тұзүсті кешені (Р2 -- Q)
Жоғарғы пермь түзілімдері (Р2)
Жоғарғы пермь түзілімдері кең таралған және Каспий маңы ойпатының
шығыс бөлігінде көптеген терең ұңғымалармен ашылған. Толық қима (2500м көп)
П2 және 10 – Құмсай, 89 – П Кеңқияқ ұңғымаларында алынады. Палеонтологиялық
және палинологиялық мәліметтер негізінде жоғарғы пермь түзілімдері уфим,
қазан және татар ярустарына бөлінеді.
Уфим ярусы (P2 uf) - оның түзілімдері Құмсай ауданында (2,10 ұңғ.),
сонымен қатар Кеңқияқта бұрғыланған көптеген ұңғымалармен ашылды.
Литологиялық жағынан олар арасында құмтастар, ангидриттер және тастұз
қабатшалары бар қою – қоңыр, кейде қара және қою – сұр аргиллиттермен
сипатталады. Олардың қалыңдығы Құмсайда 530м-ді құрайды.
Қазан ярусы (Р2К2) – қазан ярус түзілімдері зерттелініп жатқан ауданда
кең таралған. Олар терең ұңғымалар қатарымен ашылған және арасында сирек
карбонатты жыныстар қабатшалары кездесетін қоңыр және жасыл-сұр
құмтастардың, аргиллиттердің, алевролиттердің, ангидриттердің және
конгламераттардың қабаттасып келуімен сипатталады.
Татар ярусы (P2t) - татар ярусының түзілімдері зерттелініп жатқан
аудан шекарасында өте кең тараған. Олар Құмсай, Кеңқияқ, Мортық
аудандарында үлкен көлемді барлау ұңғымаларымен ашылған, алевролиттермен
және құмтастармен қабаттасқан қоңыр және қызыл-қоңыр саздардан,
аргилиттерден тұрады.
Каспий маңы ойпатының шығыс бөлігінде жоғары пермьі түзілімдерінде
Д.А.Кухтинов татар ярусына тиісті остракодтарды анықтады. Татар ярусы
түзілімдерінің қалыңдығы кең шекараларда өзгереді, П2 және Р-10 құмсай
ұңғымаларында сәйкес 1805 м және 1800 м болады.
Триас жүйесі (Т).
Төменгі бөлім (Т1).
Төменгі триас түзілімдері ауданда кең таралған көтерілімдердің жиынтық
бөліктерінде олар жоғары пермь шөгінділерінде және кунгурдың сульфатты-
терригенді будасында бұрыштық және стратиграфиялық үйлесімсіздікпен
орналасқан.
Төменгі триас түзілімдері остакод фаунасы бойынша ветлужск және
баскунчак серияларына бөлінеді.
Ветлужск сериясы (инд ярусы). Триас түзілімдерінің төменгі
бөліктерінде микрофауналық анықтаулар бойынша И. Төреханов, А.С. Псауоска,
Д.А. Кухтинов бұлақтыкөл, саркөл, көкжиде және ақжар свиталарына бөлінген
ветлужск сериясының түзілімдерін бекітті. Берілген серия түзілімдерінде
Д.А.Кухтинов алғаш рет бұрын жоғары пермьге жатқан бұлақтыкөл свитасын
бөлді. Ол қоныр-қызыл, сирек сұр аргиллиттермен және саздармен сипатталады
қалындығы Г1. Бұлақтыкөл ұңғымасының қимасы бойынша 85м-ді құрайды.
Лицензионды аумақ шекарасында берілген свита түзілімдері нақты бекітілген
жоқ.
Саркөл свитасы ветлужск сериясының төменгі бөлігін және қималарда
Каспий маңы ойпатының шығысындағы аудандардың көп бөлігін Кеңқияқ, Көкжиде,
Құмсай, Мортық қиыстырады, саздардың, алевролиттердің және қоныр-қызыл,
сирек көгілдірсүр, жасыл-сұр, қызғылт түсті құмтастардың қабаттасуымен
сипатталады.
2. ТЕХНИКА-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Мұнай ұңғымаларындағы штангалы сорапты пайдалану
Ұңғылардың атқылауларын тоқтату немесе болдырмау мұнайды бетіне
шығарудың басқа тәсілдерін іздестіруге мәжбүрлейді. Алғашында тартальды
тәсіл болды, онда сұйықтық таза механикалық қондырғылармен көтерілетін:
құдықтан алу, желонкамен алу, поршендік. 1897 жылы алғаш рет Эрлифт
қолданылды. Дегенмен, ол осы уақытқа дейін барлық ұңғымалар қорының 50%
жабдықталған ұңғымадағы штангалы сораппен бәсекелесе алмады.
2.1.1. Ұңғымаларда пайдаланылатын штангалы сораптың сызбасы және негізгі
қондырғылары
Ұңғыдағы штангалы сорап қондырғысының ерекшелігі ұңғыдағы плунжерлі
(поршеньді) сорап қондырылады, ол әрекетке штангалар колоннасы арқылы
үстіңгі приводпен қосылады.
ҰШСҚ жабдығында болады: а) жерде- станок-тербегіш (СТ), сағалық
жабдығы; б) жер астында – сорапты компрессорлық трубалар (СКТ), сортық
штангілер (СШ), штангалы ұңғылық сорап (ШҰС) және қиын жағдайларда
қондырғының жұмысын жеңілдететін әртүрлі қорғау қондырғылары.
СТ негізгі элементтері: 16 балансирлі 17 тірек, 19 екі шатунды 21 екі
қисықты шиптер, 22 редуктор, 24 ременді беріліс, 25 электрқозғалтқышы және
28 басқару блогы, ол өндірістік жүйеге күштік электрлік беріліспен
жалғанады.
ҰШС 3 цилиндрден, 4 плунжерден, 2 сорғыш және 5 қысымдық клапаннан
тұрады.
ҰШС цилиндріне 6 СКТ бекітіледі. Цилиндрдің төменгі жағында
қозғалмайтын сорғыш клапан орнатылған, ол плунжер жоғары көтерілгенде
ашылады. Бос плунжер қысымды шарикті клапаны болады, ол плунжер төмен
түскенде ашылады. 25 электрқозғалтқышы 24 клинді ремені алмасу және 22
редуктор арқылы 21 екі массивті қисық шиптерге, редуктордың екі жанында
орналасқан, дөңгелек қозғалыс жасайды. Қисық шипті-шатунды механизм 16
балансирдің тербеліп тұратын ілгері кейінді қозғалысқа дөңгеленіп қозғалуға
айналады. Балансир 7 штангага ілгері-кейінді қозғалыс береді және ол арқылы
4 ҰШС плунжерге.
Плунжер жоғарыға көтерілген кезде қысым клапаны сұйықтың қозғалысымен
жабылады және плунжердің үстіндегі барлық сұйықтың плунжердің кірген
ұзындығына сәйкес биіктікке көтеріледі. Осы уақытта ұңғыдағы сұйықтық
сорғыш клапан арқылы сорғыштың цилиндрін толтырады.
2.1.2. Тербелмелі станоктар, сораптар, сораптық штангілер және ұңғылардың
сағалық қондырғылары
Тербегіш-станоктар - жеке ҰШС механикалық приводы – қазіргі уақытта
өндірісте 5866-76 ГОСТ бойынша тербегіш – станоктер қолданылады. ГОСТ 5866-
76 бойынша СК екінші модификациясының ТС шифрында мысалы: СК5-3-2500
көрсетілген. 5- p max штанганың іліну нүктесіндегі балансирдің басына
түсетін ең үлкен жүктеме, тоннамен, (1 т-10кН); 3- аузындағы штоктың s ең
үлкен ұзындығы метрмен өлшенеді.
Темірбетон негізінде қондырылған рамада СТ қондырылған. Ременьдерді
тез ауыстыру және тарту үшін электроқозғалтқыш айналмалы шанада бекітілген.
Балансирді дәлдеу тежегіш барабанның көмегімен жүзеге асырылады.
Балансирдің басы түсіру-көтеру және ұңғылық жабдықтардың ұңғыларды жер
астында жөндеуді өткізуші қайтарылмалы және айналмалы болады.
Балансирдің басы доға бойымен қозғалатын болғандықтан, сағадағы
штокпен және штангамен қосылуы үшін икемді канатты ілгіш болады (2-сурет).
Сағадағы штоктың кіру ұзындығы айналу осіне қарағанда қисықшип пен
шатунның қосылған жерін өзгерту жолымен өзгереді. Тербелу саны n негізгі
шкивтің электрқозғалтқыш валының үлкен немесе кіші диаметрге өзгеруіне
ауысуымен өзгереді, яғни СТ жұмысын реттеу дискрентті.
Станок-тербелгіштердің тепе - теңдігі
Бір қайтара екі рет кірген балансирдің СТ жүктемесі тең емес.
Балансирдің басына тепе- тең әсер етпейтін жүктеме электрқозғалтқыштың тең
емес жұмыс істеуіне әкеліп соғады. Статикалық режимнің қарапайым жұмысында
динамикалық жүктеме мен үйкелу күшін ескермесе, бұл жұмыс штанг жоғары
көтерілгенде оң
AB=(p’шт+pж)s (1)
және штанг төмен түскенде теріс болады,
AH= - p’штs, (2)
яғни қозғалтқыш штангалар колоннасының күшімен іске қосылады. Бұндай
теңсіздік станок-тербелгіштердің жүйесінің тез тозуына және
электрқозғалтқышының дұрыс жұмыс жасамауына әкеліп соғады. Оның толық жұмыс
жасауы үшін бір мезгілде екі қайтара үнемі жұмыс жасаған кезде мүмкін
болады. Жұмыстың тұрақтылығы СТ механикалық теңдікке жеткенінде, яғни
жүкпен жүзеге асады. Жүкті балансирдің артқы жағына шөген плиталар
ретінде, немесе қисық шиптерде жартылай доға плиталарда пластина түрінде,
немесе доға шиптер мен балансирдің үстінде орналасады. Осы кезде тепе
-теңдікті балансирлік, доға шиптік немесе құрастырмалы деп аталады.
Балансирлік тепе -теңдік СТ аз жүк көтеруде, доға шиптік – үлкен және
құрастырмалы – орташа жүк көтеруде қолданылады.
Жүктің көлемі мен орналасқан жерін штанганың жоғары және төмен
жүрісіндегі жұмыс теңдігі шарттарына қарап анықтауға болады. Практикада СТ
тепе-теңдігін анықтау үшін СТ құжаттық мінездемесінде бар номограммалар
қолданылады. Оның ақырғы тепе-теңдігі мен бақылауын электрқозғлатқышта
пайдаланылатын токты бақылау арқылы жүзеге асырады. Жоғары және төмен
қозғалғанда ток бірдей болу керек. Тексеруді жылжымалы амперметрдің,
трансфоматордың принципімен жұмыс жасайтын көмегімен жүргізеді.
Станок-тербелгіштің электр қозғлатқышын таңдау
Станок-тербелгіштердің приводы ретінде ылғалды суыққа төзімді
асинхронды қысқа тұйықты АО сериялы үш фазалы электрқозғалтқыштары және АОП
жоғары қосылғыш модификациялары, сонымен қатар АОП2 сериялы
электрқозғалтқыштары, және оның модификациялары бола алады.
Электрқозғалтқыштар 1500 және 900 мин -1 айналмалы жиілікте болады.
Электрқозғалтқышты қажетті күшіне қарай таңдайды. Станок-тербелгіштер
үшін электрқозғалтқыштардың күшін әртүрлі формалар мен таблицалар арқылы
анықтауға болады.
Электрқозғалтқыштың қажетті күші Д.В.Ефремовтың формуласы арқылы
есептеледі:
Формула
Мұндағы, dпл- сорап плунжерінің диаметрі, м; n- минуттағы тербеліс
саны; - сұйықтың тығыздығы, кгм3; h,д- сұйықты көтеру биіктігі (сағадан
динамикалық деңгейге дейінгі аралық), м; - сораптың К.П.Д. (0,9); -
тербелмелі станоктың КПД (0,82); - беру коэффиценті; К- тербелмелі
станоктың тепе-теңдік дәрежесінің коэффиценті (тепе-теңдік жүйесінде
К=1.2).
Электродвигателді таңдау кезінде келесі жағдайларды ескеру қажет:
2.2. Ұңғыдағы штангалы сораптар
ҰШС әртүрлі құрылымдары белгілі. Отандық өндірісте шығарылатын
пайдаланудың қалыпты және күрделендірілген шартты түрлеріне тоқталып
өтейік.
СКТ колоннасына бекіту әдістері бойынша бекітілмелі және
бекітілмейтін ұңғыдағы сораптар болады.
Бекітілмелі сораптар жиналған күйінде СКТ ішіне штангамен кіреді.
Бекітілмелі ұңғыдағы сораптарды бекіту алдын ала СКТ кіретін құлыпты
тіреуіште болады. Сорап ұңғыдан штангалар колоннасын суырған кезде алынады.
Сондықтан БҰС аз дебитті ұңғымаларда қолдану тиімді емес.
Құлыпты тірегіштердің жүйелері (3 - суретте) көрсетілген. Сақинаның
конус түріндегі беті сораптың конусы үшін тірегіш болады. Сораптың конусы
мен тіреу сақинасы сорып алынған сұйықтыққа ұңғымаға қайта түсуіне
мүмкіншілік бермейді. Олар тоттанбайтын құрыштан жасалады және мұқият
өңделеді. Ұшты конус түрінде жасалған пружиналы сораптың төменгі жағында
алты кесіндісі болады.
Бекітілмелі ұңғыдағы сораптың (БҰС1) цилиндрі, плунжері, құлыпы,
қыздырмалы, сорап және құм тоқтатуға қарсы клапандары болады. Сорап
клапанды цилиндрдің төменгі жағына түсіреді, ал қыздырғышты – плунжерге.
Сораптың сенімділігін арттыру және жұмыскерлігін көбейту үшін бұл клапандар
қосарланып седло-шарик жасалған. Плунжердің жоғарғы жағында штанганың
астына жіберетін шток бар. Құлып пен құм тоқтатуға арналған клапан
цилиндірдің жоғарғы жағында орналасқан.
Бекітілмелі ұңғыдағы сорап (БҰС2) БҰС айырмашылығы құлып цилиндрдің
төменгі жағында болады. Сорап құлыпты тірегішке төменгі жағымен
бекітіледі. Бұл сораптың цилиндрін циклды созылмалы жүктемеден босатып,
сораптардың ілгішінің тереңдігін неғұрлым көбейтеді. Егер БҰС1 сораптың
ең жоғарғы түсу тереңдігі 2500 м болса, БҰС2 ол 2500-3000м. жетеді.
Бекітілмелі ұңғыдағы сораптардың цилиндрі СКТ колоннасына бекітіледі
және сонымен бірге ұңғыға кіреді. Бекітілмейтін ұңғыдағы сораптың плунжері
СКТ арқылы цилиндрге аспалы сорап штанга клапанымен бірге кіреді. Түсу
кезінде плунжерді жарақаттамас үшін оның диаметрі СКТ ішкі диаметрінен 6мм
кіші болады. Бекітілмейтін ұңғыдағы сорапты үлкен дебитті ұңғымаларда,
түсуі терең болмайтын және үлкен жөндеу кезеңдерінде қолданылады. Сорапты
алмастыру үшін штангалар мен трубаларды алу керек.
БҰС1 цилиндрден, плунжерден, қыздыру және сору клапандарынан тұрады.
Плунжердің жоғарғы жағында қыздыру клапаны мен штангаға апаратын шток
орналасады. Плунжердің төменгі жағына шток кіретін еркін түрде сорғыш
клапан ілінеді. Жұмыс кезінде клапан корпустың отырғышына отырады. Сорғыш
клапанды плунжерге ілгенде СКТ сұйықты көтерер алдында төгу, сондай ақ СКТ
көтермей ақ клапанды алмастыруға қажет.
БҰС2 сорғышында БҰС1 айырмашылығы қыздыру клапаны плунжердің төменгі
жағында орналасқан. СКТ көтермей сору клапанын алу үшін қыздыру клапанының
отырғышына бекітілген ұстағыш қолданылады. Ұстағыштың ілу үшін екі
фигуралы канавкалары болады. Сорғыш клапанның клеткасына екі жіңішке
шпилькалы шпиндель бекітілген. БҰС2 сорғышы СКТ цилиндрге жоғарғы және
төменгі бекіткішпен түседі. Екінші жағдайда сорғыштың цилиндрі төменгі
жағымен СКТ муфтасына бекітіледі, ал жоғарғы жағы бос тұрады, яғни цилиндр
босатылады.
Сораптарды күрделі жағдайларда қолдану үшін арнаулы типтегі сорғыштар
жасалған. Аз механикалық қосындылы сұйықтарды сору үшін бекітілмелі
ұңғыдағы сорап 1П абразивке төзімдісі қолданылады. БҰС оның айырмашылығы
бір қатты қосындыдан жасалған отырғышты қыздыру және сору клапандарынан
тұрады. 0,2 % топырақ қосылған сұйықты сору үшін бекітілмейтін ұңғыдағы
сорап 2Т қатты қоспадан жасалған отырғышты және трубалы штангада
қолданылатын сорғыш пайдаланылады. Плунжерге алынған сұйықтық СКТ
түспейді, штангаға түседі одан жоғары көтеріледі. Штангалар көтерілген
кезде одан сұйықтық ағып, плунжергеді тесік арқылы ұңғыға кіреді.
Сулы және топырақ көп ұңғыларды пайдалану үшін БҰС 1В және БҰС 2В
болады. БҰС 1-дің БҰС 2-ден айырмашылығы плунжермен цилиндрдің арасына
құмның түсуін болдырмайтын эластик жағалы жоғарғы және төменгі қорғау
жүйелері бекітілген. Плунжердің ішінде алынған сұйықтан мұнайды
ажырататын сепаратор орналасқан. Клапанның отырғыштары қатты қосындыдан
жасалған.
БҰСД сорғышы БҰСГ айырмашылығы төменгі плунжердің төменгі жағында
қосымша сорғыш клапан орналасқан, ол газдалған сұйықты сығу үшін қосымша
камера болады.
Осындай құрылым сораптың бос газдың 25% қабылдаған кезде сорғыштың
жұмысын қамтамасыз етеді, ал қалған құрылымдар үшін бос газдың көлемі 10%
аспауы керек. БҰСА сорғышы СКТ арқылы ұңғымадан сұйықты іріктеуді жүзеге
асырады, оның диаметрі плунжердің диаметрінен кішкентай болады. Сорап
жинақталған күйінде тізбексіз ұңғымаға СКТ түседі. Содан кейін штангадан
тізбек өлшегіш штокпен түседі. тізбек төгу қондырғысының золотнигін төменге
итереді және плунжерде бекітілген ұстағышқа тіреледі, осы кезде құю тетігі
жабылады. Сорапты көтерген кезде штангалар колоннасын көтеру керек. Бұл
кезде ұстағыш золотникті жоғары көтереді, құю тетігі ашылады. Осыдан
кейін ғана тізбек ұстағыштан ажырап, штангалар колоннасы еркін көтеріледі.
Сораптың цилиндрлері втулкалы және втулкасыз болады. Плунжерлер құрыш
трубалардан ұзындығы 1,2; 1,5; және 1,8 жасалынады. Плунжердің сырты мен
втулканың іші тегістелген.
Плунжер мен цилиндрдің арасындағы тесіктің үлкендігіне байланысты
сораптардың келесі түрлері жасалынады.
Топтар
тесіктер, мм
0 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 0,045
1 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 0,02-0,07
2 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 0,07-0,12
3 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 0,12-0,17
Сұйықтың қоюлығы жоғары болған сайын, түсу тобы да жоғарылайды.
Жоғары температуралы сұйықты немесе құм және парафин көп сұйықты сору үшін
үшінші топтағы сораптарды қолдану керек. Сораптың түсу тереңдігі үлкен
болғанда тесігі аз сорғышты қолдану керек.
Сораптың шартты белгісіне кіреді: сораптың түрі, орындалуы, мм берілген
шартты мөлшері, плунжердің кіру ұзындығы мм, 100 есе кішірейген, және
сораптың ең үлкен ұзындығы м-мен, сондай ақ 100 есе кішірейтілген.
Сорапты таңдау сорылатын сұйықтың құрамын, оның қасиеттерін, дебиті
мен оның түсіру тереңдігін есепке ала отырып жүзеге асырылады. СКТ
диаметрі сораптың түрі мен оның шартты мөлшеріне қарай таңдалады.
Толығымен ұңғының штангалы сорабы өнімінің 99% суланған түрін, 100
мПА.с абсолютті қоюлығымен, қатты механикалық қосындылары 0,5%, қабылдау
кезінде еркін газдар 0,1 %, күкірт сутегі 0,1%, судың минералдануы 200 мгл
және температурасы 130 градусқа дейін болады.
Штангалы сораптар
Штангалы сораптың плунжері кері қайту және түсу әрекетін жасау үшін
негізделген. Штанга екі шетінде жіңішке басты дөңгелек стержень секілді
болады. Диаметрі 19,22,25 мм және ұзындығы 8 м қалыпты жағдайда
пайдалануға құрыштан штангалар шығарылады. Шығарылатын штангалардың ағу
шегі 6,3 Нмм2 болады. Жоғары төзімді штангалар, диаметрі 12,16,28 мм тот
басуға шыдамды штангалар шығаруға даярлануда. Барабанға оралатын штангалар
шығару да жасалуда.
Штангалар муфтымен қосылады. Штанганың жіңішке ұшында муфтаның
бұрандалы ниппелі болады. Сонымен қатар трубкаға басымен біріктірілген
штангалар да шығарылуда.
Маңызды штанга – штангалар колоннасын канатты ілгішпен біріктіріп
тұратын сағалық шток. Оның үсті тегістелген. Оның басы болмайды, ал
ұштарында стандартты бұранда болады.
Штангаларды оны механикалық жарақаттанулар мен қисаюлардан сақтайтын
арнаулы пакеттерде тасымалдайды. Штанганың бұрандасы мен муфтысы
сақтандырғыш қалпақтар және балшық пен ылғалдан сақтайтын тетіктерден
қорқануы керек. Түсіру және тиеу арнаулы траверсті кранның көмегімен
жүргізіледі.
Тот басудан сақтау үшін сырлау, цинктау және т.с.с, сонымен қатар
ингибиторлар қолданылады.
Ұңғыдағы сораптардың сағалық жабдықтары
Сағаның жабдықтары трубалар ортасын герметизациялау, СКТ ішкі
ортасын, ұңғы өнімін шығару және СКТ колоннасын ілу үшін негізделген.
ОУ типті сағалық жабдықта сағалық сальник, тройник, крестовина, жабу
крандары мен кері клапандар болады.
Сағалық сальниктердің екі түрі болады: бір және екі тығыздықты. Екі
тығыздықты сальникті газы көп және оның құрамында сұйықтығы көп ұңғыларда
қолданылады. Сағалық сальник сағалық штоктың сальникті басының көмегімен
шығуын гермитикалайды және өнімнің тройник арқылы шығуын қамтамасыз етеді.
Тройник СКТ муфтысына бекітіледі. Сальниктің ерекшелігі – сальниктің
головкасы мен тройниктің арасындағы шарикті шарнирдің болуы. Өзі
қондырылатын Сағалық сальник 4МПа жұмысшы қысымына есептелген.
2.3.Ұңғымадағы сорапты зерттеу және қондырғыларын динамометрлеу
ҰШСҚ жабдығымен жабдықталған ұңғылардың жұмысын бақылау оны зерттеу
және динамометрлеу жолымен жүзеге асырылады.
Ұңғыларды зерттеу. ҰШСҚ-мен жабдықталған сорапты ұңғымалар
индикаторлық жолды алу және дебиттің қондырғының тәртіптік параметрлер
жұмысына қатыстылығын бекіту үшін бекітілген тәртіпте зерттеледі. Зерттеу
нәтижесі бойынша пласттың параметрі анықталады және ұңғыманың жұмыс
тәртібі бекітіледі.
Ұңғыманың дебиті қондырғының беру күшіне сәйкес келеді, ол теңдікпен
шешіледі. Теңдіктен штоктың жолының ұзындығын өзгерту немесе тербелу санын
өзгерту арқылы шығаруға болады.
Ұңғымалардың пайдаланудың басқа тәсілдерімен салыстырғанда осы түрде
зерттеу ұру қысымын анықтаумен байланысты болады. Терең және қисық
ұңғымаларда сымдардың үзілуі болады.
Лифтілік ұңғымалардың манометрлерін қолдану да белгілі. Оларды ШСН
патрубкасына іліп, СКТ бірге ұңғымаға түсіреді. Көп тәуліктік бұрандалы
сағаттық механизм зерттеу барысында қысымды тіркеуге мүмкіндік берді.
Дегенмен, СКТдан түсіру-көтеру операцияларын жүргізу лифтілік манометрлерді
қолдануға шектеу жасады.
Тікелей өлшеу р3 зерттеудің сенімді нәтижелерін алуды қамтамасыз
етеді, сондықтан үнемі ұңғымада болатын қысым датчиктерін қолдануға
қызығушылық туғызады.
Р3 қысымын гидростатикалық қысым формуласы арқылы анықтауға да болады
Р3= һдg, (4)
Бұл жерде һд- сұйықтың динамикалық деңгейі, – ұңғымадағы сұйықтың
орташа қысымы.
Һ,д ұңғыманың сағасынан сұйықтың динамикалық деңгейіне дейінгі
тереңдігін анықтау эхолоттың көмегімен жүргізіледі.
hд=H-h,д. (5)
Трубкалы кеңістікке импульстың датчигінің көмегімен дыбыстық импульс
жіберіледі. Дыбыстық толқын ұңғыманың оқпанынан жүріп отырып, сұйықтың
деңгейіне шағылады, ұңғыманың сағасына қайтып келіп кварцты сезімталдың
микрофонмен ұсталады. Микрофон күшейткіш арқылы тіркеу қондырғысымен
қосылып, ол барлық сигналдарды қағазға диаграмма ретінде жазады. Лента
өткізуші механизмнің көмегімен тұрақты жылдамдықта қозғалады. Эхограммада
жазудың ұзындығын өлшеп, дыбыстық сигналдың сағалық деңгейге дейінгі және
кері өтуін анықтайды.
Жылдамдық қысымға, температураға және газдың тығыздығына байланысты.
Оны анықтау үшін СКТ колоннасында деңгейге жақын жерде берілген тереңдікте
кезекті жөндеу кезінде репер-шағылдырғыш бекітіледі. Репер ретінде толық
муфта немесе трубаның кесіндісі болады. Эхограммада реперде көрсетілген
сигнал алады. Сонда толқынның реперге дейінгі және кері жолындағы уақытын
анықтайды.
Өндірісте қысымға байланысын құрады және оны осы кен орнының
ұңғымаларына қолданады. Сүзгілі электронды күшейткіштерді кедергілерді
азайту үшін қолдану және бөлінген сигналды ажырату үшін СКТ колоннасының
әрбір муфтысының лентадағы сигналдарын анықтау керек.
Сонымен қатар эхолоттар сияқты толқындарды өлшегіштер де белгілі, тек
трубалық кеңістікке дыбыстық импульстың орнына газдың қысымының импульсы
беріледі. Газдың қысымының импульсы жоғары қысымды баллоннан газды қысқа
мерзімде шығару, немесе тез әрекет ететін арнайы ажыратқыштың көмегімен
труба ішіндегі газды шығаруға болады.
Труба ішілік кеңістікте көбіктелген сұйықтың болуы нақты сигналды
алуға қиыншылықтар туғызады. Көбіктенуді болдырмау үшін труба ішінде
газды разрядкаламайды, ал көбікті өшіруге сұйықты ауыздан қайта өткізумен
алынады.
Қондырғыларды динамометрлеу. сағадағы штоктың жүктемесінің диаграммасы
оның кіру жоланы қарай динамограмма деп аталады, ал оны алу –
динамометрлеу. Ол динамографтың көмегімен жүзеге асырылады. Жұмыс жасау
принципіне қарай механикалық, гидравликалық, электрлі, электромагнитті,
тензометрлі және басқа динамографтар болады. Ең көп тарағаны ГДМ-3
түріндегі динамограф. ГДМ -3 типіндегі кең таралған гидравликалық
динамографта штокқа әсер ететін жүктеме рычагты жүйе арқылы камера
мембранасына беріледі, ол сұйыққа толы болады, су немесе спиртке, ол жерде
жоғары қысым пайда болады. Камерадағы сұйқытың қысымы штоктағы салмаққа
тең, тамшылық труба арқылы геликсті серіппеге беріледі. Қысым көбейген
кезде гелексті серіппе тарқатып алады, ал оның бос шетіне бекітілген перо
қағаз диаграммасында сызық сызады. Приводты механизмнің көмегімен сағалық
штоктың жолына кесе көлденең орнатылған жылжымалы үстелге бланк бекітіледі.
Нәтижесінде салмағының s жолдың ұзындығына қатысы алынады.
Динамограмманы алу үшін динамографтың өлшейтін бөлігін штанганың
канатты ілгіш траверсіне салады, ал өзі жазатын приводты механизмнің жібі
жылжымайтын нүктеге бекітіледі. Жүріс масштабы 2 өзі жазатын шкивтің
диаметрін алмастырумен ауысады, ал күш – месдоза мен рычагтың тіреуішін
алмастырумен ауысады.
Динамограмманы оқу шток пен плунжердің жүрісінің ұзындығын, жоғары
және төмен салмақтарды анықтауға, штангалар колоннасында динамикалық
процесстерді анықтауға, ҰШСҚ мен сораптардың жұмысындағы ақаулықтар мен
кемшіліктерді анықтауға мүмкіндік береді.
Үйкеліс күші қозғалысқа қарсы бағытталған, сондықтан жоғары
көтерілгенде олар ұлғаяды, ал төмен түскенде – азаяды. Инерциялық салмақ
динамограмманың оның қалыпты жағдайына қатсты инерциялық айналымын
тудырады. Линияның толқымалы мінездемесі штангадағы ауытқулы процесстерге
байланысты.Неғұрлым көп динамикалық салмақ кезінде динамограмманы сенімді
оқу оның күрделігіне қарай қиындайды. Бұндай жағдайларда штангалық
колоннаның төменгі жағына сәйкес ұңғымалық динамограмма алуға қызығушылық
туындайды. Практикалық динамограммалар түріне қарай теориялықтан
айырмашылығы болады.
Сорапты ұңғымаларды пайдаланудағы қиыншылықтар сорғыш қабылдау кезінде
көп мөлшерде газ болуынан, өнімде көп мөлшерде құм болуынан, қою мұнай мен
сулы мұнайлы эмульсияның болуынан, ұңғыманың оқпанының қисаюынан, парафин
мен минералды тұздардың, жоғары температуаның болуынан және т.б.
2.4. Штангалы сораптың жұмысына газдың зиянды әсерімен күрес
Мұнайлы газ ұңғымада тереңдіктен жоғарыға сұйықты көтеру жұмысын
атқарады. Дегенмен, сораптың қабылдағышындағы бос газдардың көп мөлшері
сораптың толу коэффицентінің азаюына, беру жұмысының бұзылуына әкеліп
соғады.
Бос газдардың сораптың жұмысына зиянды әсерімен күрестің бірнеше
әдістері бар. Формуладан көргеніміздей зиянды кеңістіктің азаюына
байланысты толу коэффицентін ұлғайтуға болады. Зиынды кеңістіктің әскері
болмаған кезде сораптың жұмысы кез келген төменгі коэффицентті толтыруларға
төзімді.
Күрестің негізгі әдісі – сорапқа түсетін сұйықтың құрамында газды
азайту. Сорапты динамикалық деңгейге түсіруді үлкейткен кезде қабылдау
жерінде қысым ұлғаяды, қысымның әсерінен бос газ мұнайда еріп кетеді. Егер
қысым репер мұнайдың газбен көбеюі қысымынан көп болса, онда осы
тереңдікте бос газ мүлдем жоқ болғаны, яғни газдың зиянды әсері болмайды.
Қалыпты жұмыс кезінде түсу 20-50 м құрайды, ал газ болған кезде оны 230-
350м жеткізеді. Бірақ оған қосымша жабдық қажет (штанг, трубалар), сонымен
қатар оның сенімділігі азаяды. Сондықтан сорапқа кірер жерде газды
сұйықтан ажырату және туралы кеңістікке ағызу жүргізіледі, одан кейін
қысымы газдың қысымынан аз шығару линиясына айдалады. Газды атмосфераға
шығаруға болмайды. Сүзу нәтижесінде газдың табиғи энергиясының бөлігі
жоғалады және сұйықты көтеруге қолданылмайды.
Сұйық сорғышқа түскен кезде газ біртіндеп трубалы кеңістікке сүзіліп
түседі. Газды сүзуді трубалы кеңістікке түсетін бос газдың көлемінің
сорғыш қабылдау кезіндегі термодинамикалық жағдайдағы бос газдың барлық
көлеміне қатысымен мінезделеді. Газды сүзуді қорғау қондырғылары және
құрылымдарының көмегімен жақсартуға болады.
Олардың жұмысы гравитация күшін, инерцияны, және олардың қосындысына
негізделген.
Бір корпусты якорьда газ сұйқыты ағын бағыты 180 градусқа өзгерген
кезде газдың көбіршіктері архимед күшінің қысымымен қалқып шығып, бөліктері
трубалы кеңістікке сүзіледі, ал сұйықтық 2 тесік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz