Бағдарлама кодтарының терезесі
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 8
1 ЖАЛПЫ БӨЛІМ 11
1,1 Бағдарламалық қамсыздандырудың сипаттамасы 11
1.2 Delphi – ортасының негізгі түсініктері 16
1.3 Компоненттермен танысу 21
1.4 Delphi ортасында деректер қорын құру 26
2 АРНАЙЫ БӨЛІМ 32
2.1 Есептің жалпы қойылымы 32
2,2 Бағдарлама құрылымын сипаттау 33
2.3 Индекстер және кілттер 38
3 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 39
3.1 Жобаның ұйымдық – экономикалық сипаттамасы 39
3.4 Жалпы шығындардың есебі 45
3.5 Өнімнің бәсекеге төзімділігін бағалау 46
4 ЕҢБЕК ҚОРҒАУ 47
4.1 Электр қауіпсіздігі 49
4.2 Электр зақымдануынан қорғану шаралары 50
4.3 ДК-мен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік ережелері 52
4.4 Өрт 53
ҚОРЫТЫНДЫ 55
Қолданылған әдебиеттер тізімі 58
ҚОСЫМША А 60
КІРІСПЕ
Бұдан үш он жылдық бұрын, ЭЕМ бірнеше кең жайларды алып тұрған үлкен
кешенді жәшіктердей болды. Бар атқарар қызметі тек жылдам есептеу.
Журналистер бұл алып есептеуіш машиналар туралы ойлайтын агрегаттар, тіпті
адамдарды, ЭЕМ енді олардан ақылдырақ болады деп қорқытатындай керемет
қиялдарды ойдан шығаруға мәжбүр болды.
Сол кездегі адамдардың артық бағалау мүмкіндіктерін түсіндіруге
болады. Өзіңіз ойлап көріңізші: темір жолдарда енді-енді паровоздар
пысылдап жүре бастады, тікұшақтар енді пайда бола бастады, және оларға
жабайы тұрғыда қарады, кейбір адамдар ғана теледидар көру мүмкіндігіне ие
болды, ал ЭЕМ туралы тек сонымен айналысатын мамандар қатары біле алды...
кенеттен керемет - машина тілден тілге аударма жасайды! Бір-екі қысқа
сөйлемдер болса да, өзі аударады! Таңқалуға әбден болады. Сонымен қатар ЭЕМ
жылдам дами түсті: оның көлемі айтарлықтай кішірейді, барлық жаңа
қолданыстармен жарақталып, олардың көмегімен мәтіндерді баса бастады,
сызбаларды сызып және сурет сала алды. Адамдардың барлық техникалық жаңа
ғажайыптарына сенуі, таңқаларлықтай емес жағдай.
Қазіргі заманғы компьютерлер туралы не айтуға болады, жинақты, тез,
жылдам әсер етуші, қолдан жабдықталған - манипуляторлармен, дисплейлі
экрандар, жазатын, сурет салатын және сызатын құрылғылар, образдар
анализаторларымен, дыбыс, сөздері айту синтезаторлары және басқа да
мүшелері! Осакодағы бүкіләлемдік көрмеде компьютерленген жұмыстар
басқыштармен жүріп, қабаттан қабатқа заттар тасып, парақтан қарап
күйсандықта ойнап, келушілермен әңгіме-сұхбат жүргізді. Міне осылай олар
адамдардың мүмкіндіктеріне жетіп, кейде тіпті баса озатындай көрінді.
Компьютерлер жанұясының (одағы) – ақпараттарды қайта өңдеу үшін
электронды техникалық мүмкіндіктері - өте кең әрі әр қилы. Кішкентай
есептеуіш жабдықтар – қол сағаттарға, шарикті қаламсаптарға орналасатындай
микрокалькуляторлар, тіптен майда түйме-сандар, оларды тек иненің немесе
қарындаштың ұштарымен ғана басуға болады, және бірнеше операциялар -
арифметиканың төрт амалы, пайыздарды есептеу, дәрежені салу, түбірді айыру.
Міне осылар, тек тілмен жұмыс істеу мүмкіндіктері аздау.
Үлкендеу компьютерлер - карточке – күнтізбе көлеміндей және сонымен
қатар жазық. Оларда ешқандай түймелер, тіпті қозғалыстағы детальдар жоқ
десе болғандай. Барлығы тек енгізілген, ал индикатор сандары-сұйық
кристалдарда. Сандарды басқанда - олар кристаллдардан индикаторға тізіледі;
энергия – басылған сызықтан – фотоэлемент шығады. Мұндай машинаны не
сындыра, не қирата алмайсың, тек жыртпасаң.
Кітаптың орташа форматындай, көлемі жазба кітапшаларындай
калькуляторлар да бар. Олардың мүмкіндіктері кеңейтілген: құрылғы тұтас
күрделі алгебралық операциялар жиынтығын орындайды, оларда оперативті жады
пайда болып, енді жұмысты программалау оңайға түседі.
Тіпті сыртқы жадымен қалталы калькуляторлар модельдері де бар – тұтас
ферромагниттік пластинкалар жиынтығы, оларға үлкен көлемде бастапқы
мәліметтермен өте күрделі бағдарламаларды жазуға болады. Қажеттілігіне
қарай пластинкалар машинканың қабылдағышына енгізіліп, ол оларды жұтып
және алғашқы есептеуіш қораптар-мастоданттарға қарағанда, одан кем емес
ақпаратты өңдеп шығарады. Ал осы кішкентай құрылғылар қалтаға сыйып – ақ
кетеді!
Міне осылай қарапайым электронды есептеуіштерден кеңейтілген
мүмкіндіктермен нағыз компьютерлер шықты. Енді міне үстелдерге арналған
тұлғалы сырт жадыларымен, экранды дисплейді және алфавитті клавиатуралы ЭЕМ-
дер пайда болуда. Бұл енді тілмен жұмыс істеу мүмкіндіктері жеткілікті
персоналды, жеке компьютерлер. Ал олардың тиімділігін айтып жеткізу мүмкін
емес: программа үлкен емес пластинака-дискетке жазылып, ақпарат сандар
және (латын немесе орыс) алфиттері бар тікелей клавиатурадан енгізіледі,
сізге керектің бәрі дисплейдің экранына шығады. Ешқандай перфокарталармен,
не перфоленталармен әуреге түспей, уақыт машинасы туралы еш ойланбай,
ешқандай күтусіз, сіздің бағадарламаңыз жұмыс істей бастаған сәттен-ақ осы
жерде, қолыңызға, барлығы көз алдыңызда нәтижесін толық ала аласыз.
Электронды есептеуіш машиналарды енгізу, қоғамды информатизациялауда
қазіргі тәсілдермен қайта өңдеу және ақпараттарды тасымалдау жаңа
процестерді бастауға қызмет атқарады. Ғылыми-техникалық прогресс қоғамда
кең қолданыс тапты. Қазіргі уақытта ғылыми – техникалық прогрестің бірден –
бір бағыты адам іс-әрекетінің барлық саласын компьютерлеу тәжірибесі болып
табылады.
Қазір компьютер адам жұмыстарының ажырамас бір бөлігі болып табылады.
Компьютерлер мектептер мен университеттерде қолданылады. Олар жұмыс, оқу
мақсатында алынған деректерді жүйелеуге көмектеседі. ЭЕМ-нің дамуын
бірнеше буындарға бөліп көрейік.
• Электрондық шамдар пайдаланылған ENIAC және барлық басқа ЭЕМ-дер
–ЭЕМ-нің бірінші буынына жатады. (1940-1955жж)
• 1955 жылдардан бастап келесі, екінші буындағы ЭЕМ-дер пайда бола
бастыды. Оларда электрондық шамдардың орнына жартылай өткізгіштер
– транзисторлар пайдаланылды. Олар секундтына бірнеше 10 мыңдаған
операцияларға жетті. Бағдарламалау тілдері Фортран, Алгол, Кобол
қолданыла бастады.
• Интегралды схема негізінде құрасытырылған ЭЕМ-дер бұл үшінші
буындағы ЭЕМ-дер. Есте сақтау құрылғыларының жаңа түрі
магниттік – дискілер пайда бола бастады. 1971 жылы АҚШ-тың “ИНТЕЛ”
фирмасы компьютердің компьютердің негізгі бөлігі- процессордың
жұмысын орындауға қабілетті, өте үлкен интегралдық схеманы
алғашқы микропроцессорды жасады. Ол Дербес Компьютер деп аталды.
• Қазіргі кезде ЭЕМ-дер бұл төртінші буындағы ЭЕМ-дер 1980 жылдан
бастап АҚШ-тың IBM фирмасы дербес компьютер шығару бойынша
дүниежүзілік нарықта жетекші болып саналады. Ал, 1990жылдан
бастап Apple Cororation фирмасының Macintosh маркалы компьютері
көпшілікке таныла бастады.
Дербес компьютерді шығарудың қарқынды өсуі мына факторлармен
сипатталады:
• Құнының арзандылығы
• Түсінікті және ыңғайлы диалогтық программалық құралдар көмегімен
жөндеу және қызмет көрсетудің қарапайымдылығы;
• Қызмет орнында жеке жұмыстар үшін пайдалану мүмкіндігі;
• Информацияны өңдеудің жоғары мүмкіндігіне ие;
• ДЭЕМ-ді адамзат іс-әрекетінің кез-келген аумағында қолдану
мүмкіндігін беретін программалармен қамтамасыз етілуі;
• Дербес компьютер желілік жүйелерге қосу мүмкіндігі. Дербес
компьютердің функционалды мүмкіндігін және пайдалану мақсатын
ескере отырып үш топқа бөлуге болады: тұрмыстық, жалпы пайдалану
үшін және мамандандырылған.
IBM PC пайда болуы. 70-шы жылдар аяғында дербес компьютерлерді кең
қолдануы үлкен компьютерге және мини-компьютерге сұранысы төмен болды.Бұл
IBM фирмасына әурешілік әкелді,сондықтанда 1979ж. IBM фирмасы дербес
компьютерлерді нарыққа шығара бастады.
Компьютердің негізгі микропроцессоры жаңадан 16-разрядты Intel-8088
микропроцессоры таңдалынды.Оны пайдалануға потенциалы компьютердің
мүмкіндігін ұлғайты,жаңа микропроцессор 1Мбайт жадымен жұмыс істеуге
болатын,ал сол уақыттағы компьютерлер 64 Кбайтпен ғана шектеулі
болды.Компьютерде басқа комплектілерді қолдануға әртүрлі фирмаларға
берілді. Ал программаларды жасау Microsoft фирмасына тапсырылды.
1981ж. тамызда жаңа компьютер IBM PC атауы ресми түрде жария етілді.
Бір-екі жылдар ішінде IBM PC компьютері нарықта алдынғы қатарда болып,8
биттік модельді компьютерлерді шегерді.
Бірақ IBM PC компьютерлері басқаша болды. IBM фирмасы өзінің
компьютерін разъемдық құрылғысы емес және осы құрылғыны жинап және оны
құпия ретінде сақтамады.Ол IBM PC құрылғысының принципін барлығы
пайдаланды.Осы ұтымды тәсілді Ашық архитектуралық принципі деп аталады. IBM
фирмасына IBM PC компьютерлері үлкен табысты әкелді. IBM PC
архитектурасының шығуы дербес компьютерлерді одан әрі дамытты:
1. IBM PC өзін тартымды және танымал болса, ол әртүрлі комплектілік және
құрылғыларды толықтыруға болады. Өндірушілер арасында бәсекелестік
туындап оның бағасын төмендетті.
2. Осыдан келе көптеген фирмалар өздері IBM PC комплектілік
компьютерлерді жинай бастады.
3. Пайдаланушылар өздері әртүрлі құрылғылармен толықтыруға және жүздеген
өндірушулерін құрылғыларын пайдалана алатын болды.
Осының барлығы IBM PC компьютерлерін жақсартып және оны танымал етті.
Дипломдық жобаның мақсаты “Delphi программалау ортасында жобаны
нұсқалау”. Осы мақсатқа байланысты ақпараттық-есептеу пәндік-циклдық
комиссиясының оқушылары бойынша толық мәліметтер бір жүйеге жинақтау
жұмысын автоматтандыру моделі жобаланды. Деректер қорын құруға Delphi
программалау ортасының мүмкіндіктері қолданылды. Программа құрылымы
формаларда мәзір бөлімдері арқылы бір-бірімен мәтіндік ақпарат түрінде
байланысады. Мәліметтерді қажеттілігіне қарай басылымға жіберіп, мәтіндік
құжат түрінде шығаруға болады.
1 ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1,1 Бағдарламалық қамсыздандырудың сипаттамасы
Компьютерлік бағдарламалар 3 негізгі дәрежеге бөлуге болады:
• ЭЕМ жұмысы кезінде пайда болатын ақауларды жөндейтін және диагностика
бойынша орындайтын жүйелік бағдарламалар;
Қолданушыға қажетті әрекеттерді орындайтын қолданбалы бағдарламалар
(мәтінді редакторлау, графикті өңдеу, статистикалық информацияны өңдеу,
деректер қорын басқару жүйесін қолдау, т.б.);
• Бағдарламалық қамсыздандыруды жобалау жүйесі. Мұндай бағдарламалау
қолданушыларға емес, жүйелік және қолданбалы бағдарламаларды өңдейтін
бағдарламашыларға арналған.
• Жүйелік бағдармалардың ең маңыздысы компьютер ресурстарын жалпы
басқару, бағдарламалардың жүктелуін қамтамасыз ету, мәліметтерді
сақтау, өзге бағдарламалардың сұратуы бойынша базалық сервистік
функцияларды орындайтын операциялық жүйе (ОЖ) болып табылады.
Сыртқы құрылғыларына қызмет етудіңі операциялық жүйе мүмкіндіктерін
кеңейту үшін бағдарлама-драйверлер қолданылады. Кейбір құрылғылар жүйемен
қабылданбайды және драйвер болмаған жағдайда жұмыс істей алмайды.
Жүйелік бағдарламалардың маңызды бөлігі утилиттер деп аталатын
қызметші бағдарламалар болып табылады (utility ағылшын сөзінен-
қызметші). Мұндай топқа жататын бағдарламалар:
• кішігірім өлшемді файл көмірмесін құрып, дискіде информация сақтайтын
архиватор-бағдарламалар;
• компьютердің, оның құрылғыларының конфигурациясын тексеретін, оның
жұмыс мүмкіндіктерін тексеретін диагностикалық тесттік бағдарламалар;
компьютер дискісін вирусын тексеретін антивирусты бағдарламалар;
• мәліметтерге рұқсат жылдамдығын ұлғайту, операциялық жүйенің қызметші
файлдарды орналастыру оптимизациялау және файлдар дефрагментациялау
мақсатында қатты дискті оптимизациялауға арналған бағдарламалау;
• қолданушы таңдаған қатты дискідегі қызметші файлдардың қайсысы жазуды
іске асырып жатқанын білу үшін мониторинг жасайтын бағдарламалар;
• дискілік кеңістікте қолданылған файлдар көлемін қысқартуға мүмкіндік
беретін дискідегі информацияны динамикалық компрессия бағдарламалары;
Қолданбалы бағдарламалар категориялары өте көп, қолданбалы
бағдарламалы қамсыздандырудың кейбір топтарын қарастырамыз: компьютерде
мәтінді дайындау және өңдеу бағдарламалары- мәтіндік процессорлар;кестелі
мәліметтерді өңдеу бағдарламасы- электронды кестелер процессоры. Олар прайс-
беттер және статистикалық зерттеулер нәтижелері сияқты көлемді санды-әріпті
информацияларды өңдеуге қолайлы; электронды презентациялар және слайд-шоу
дайындауға арналған бағдарламалар; жазу түрінде ұйысмдастырылған әр түрлі
типті массивтер ЭЕМ жадысында реттелген түрде сақтауға мүмкіндік беретін
деректер қорын басқару жүйесін - нөлден құрайтын,растырлы және векторлы
графиканың бейнелерін редакторлайтын графикалық редакторлар мен фоторетуша
бағдарламасы; кеңістікте бейнелері және үшөлшемді анимациялы ролик құруға
арналған үшөлшемді модельдеу бағдарламасы; бухгалтерлі есеп жүргізу және
қажетті есеп беруге құжаттау бағдарламасы; электронды сөздік пен
аудармалары: біріншісі қарапайым қағаз сөздікке эквивалентті,олар қажет
сөзді іздеудің қолайлы жүйесі бар; екіншісі бір тілден екінші тілге
машиналық аударманы жүзеге асырады; машина мен механизмді құрастыруда
инженерлерге көмектесетін автаматты жобалау жүйесі.
Бағдарламаны қамсыздандырудың үшінші категориясы-бағдарламалау жүйесі
есеп шығару үшін саймандар құралы болып есептеледі.Мұндай жүйе әдетте
мәтіндік редактордан,бағдарламаның визуалды интерфейсін өңдеу
ортасынан,интерпретатордан немесе бағалау тілінің компиляторынан,қосымша
бағынышты бағдарламадан тұрады; Кең тараған бағалау жүйесі-Си, Ява, Бейсик
және Паскаль тілдерді болып табылады.
Бағдарламамен қамсыздандыруды бір классификациясы оның құнына
негізделген.Сондықтан бағалау критериі ақысыз,шартты-ақысыз және
комерциялық болып бөлінеді.
Ақысыз бағдарламалар Интернетке жіберу және FIN-желілер файлдың
қоймаларда жазылады.Коммерциялық бағдарламалар қайтарымды негізде ақылы
түрде таратылады.Өңдеушеде және оның дистрибьюторынан заңды түрде қолданушы
бағдарламалық өрімнің ақысыз техникалық қолдауды алады.
Сұрауы көп компютер бағдарламар өңдемді,жақсартылады,жаңа
функциялармен толтырылады,т.б.Дегенмен,қолданушыл арға аты танымал
бағдарламалардың аты өзгермейді.Бағдарламаның жаңа түрлерін алдыңғы түрінен
ажырату үшін нұсқа механизмі енгізілген.Бағдарламаның нұсқасы американ
жүйесі барша ондық бөлшекпен,яғни нүкте арқылы ажыратылады:алдыңғы нұсқа
кіші санды болады.Әдетте ол бағдарлама атынан кейін көрсетіледі,мысалы
Adobe Photoshop 5.5.Нұсқа реттелуі бірліктен басталады;кішігірім өзгертулер
нөмірдің бөлшек бөлігі бірнеше ондыққа және жүздікке ұлғаяды,ал жаңа
енгізулер болса,бағдарламада нөмірдің бүтін бөлігі ұлғаяды.
Бұдан кейін тараған бағдарламалық өнімге толығымен тоқталамыз.
Windows нұсқаларының тарихы
Дербес ЭЕМ қолданушыларына танымал болған терезелі графикалық
интерфейсі бар операциялық жүйесі 1985 жылы пайда болды. Windows 1.01
нұсқасы IBM PC AT 286-да жүктеліп, 640 Кб оперативті жадысымен 2,5 Мб
винчестерде орын алды.
Операциялық жүйенің стандартты жүйесіне бірнеше бағдарламалар- Paint
графикалық редакторы, екі мәтіндік редактор NotePad және Write, сонымен
қатар калькулятор, күнтізбе, сағат, модемдік терминал т.б. енді.
Windows 1.01 DOS үшін терезелі-графикалық келтіру болып табылады.
Windows 2.03 келесі нұсқасы 1987 жылы шыққан алдыңғы нұсқасына қарағанда
терезелі құрылысында еш өзгеріс жоқ. Терезенің сыртқы көрінісінде қосымша
батырмалар пайда болды. Терезенің жүйелік мәзірін келтіруде өзгертулер
енді. Операциялық жүйе бағдарламалардың жалпы құрамы өзгерген емес: тек
винчестерлермен VGA стандартты видеокарталарда драйверлер қосылды. Windows
2.03 интерфейсін түспен көркемдеу CGA және EGA графикалық мүмкіндіктерінне
негізделген. Бұл операциялық жүйе де оперативті жадысы 640 Кб, ал Windows
2.1 нұсқасы кеңейтілген режимде жұмыс істеді.
1990 жылы шыққан Windows 3.0 нұсқасы IBM PC AT 386-ға түрлі түсті
VGA адаптеріне арналған. MS-DOS файлдық менеджері File Manager
ауыстырылды.
Windows 3.0 8086 процессорымен ағымды режимде жұмыс істейтін
операциялық жүйе болды. Сонымен қатар ол IBM PC AT 286 үшін стандартты
режимде, жадысында 16-мегабайтты лимит сонымен қатар жоғарғы жадынықолданып
кеңейтілген режимде жұмыс істейтін болды. 2 жыл өткен соң Windows 3.1
нұсқасы шықты. Бұл нұсқа ағымдағы режимде істеді, демек 8086 процессорымен
қызмет ете алды. Бұл операциялық жүйеде құрылымды драйверлерді ерекше атап
өтуге болады.
Windows 3.1 нұсқасында жүйелік реестр алғаш қолданды. Мұнда файл
типтері, онымен байланысты информациялар мен қосымшалар сақталды.
Бұл операциялық жүйенің жаңалығы Windows компонентін қосужою тақтасы
еді. Жыл өткен соң Microsoft Windows 3.11 for WorkGroups желілік нұсқасы
шықты. Windows нұсқасының алғашқы желілік нұсқасы деп айтуға болмайды: 3.1
нұсқасында қызметші тобы үшін желіде жұмыс атқаруға болатын. Желілік карта,
хаттаманың драйверлері 640 Кб төменгі оперативтік жадысына клиентсерверлік
бағдарламамен қамсыздандыру жүктелген. Нәтижесінде өзге қосымшалардың
жұмысы үшін ОЕСҚ аз қалып, олармен жұмыс істеу мүмкін емес еді.
Windows 3.11 for WorkGroups желімен жұмыс кезіндегі жаңа режимі
желілік карта мен хаттаманың драйверлерін жоғарғы жадыға жүктеп, ОЕСҚ өзге
бағдарламадан босатты. Желілік мүмкіндіктерді толығымен қолдану үшін
бірнеше желілік қосымшалар құрылды.
Microsoft Mail жергілікті желі ішінде пошталық серверді ұйымдастыруға
мүмкіндік берді. Microsoft Chat қосымшасы қолданушылармен тілдесуге, ал
Microsoft At Work Fax факс-модем немесе желілік факс-серверлер көмегімен
факсимальды хат қабылдауға және жіберуге мүмкіндік берді. Мұндай
операциялық жүйе нұсқасы өзге архитектурада құрылған желілік операциялық
жүйе белесі көзге түсті. Ол Windows NT ( New Technology ағылшын сөзінен
жаңа технология) деп аталды.
Мұндай операциялық жүйенің бірінші нұсқасы Windows NT 3.1 деген атпен
шықты. Қолданушы интерфейс Windows 3.1-ден еш айырмашылығы жоқ, өзгерістің
барлығы ядросында болды. Жаңа технологияда құрылған 2.0 нұсқалы OS2
ядросын IBM мен Microsoft жаңа ядро мен интерфейсті қосып, нәтижеде
Windows 3.1 операциялық жүйесін шығарды. Операциялық жүйеде қолданушылар
арасындағы рұқсатқа жүйе орнатылды. Олар 2 деңгейге бөлінді:
қолданушылар(Users) және администраторлар (Administrators).Қолданушы жүйеге
кіру сәйкес атпен және пароль енгізуден кейін орындалды.
Администраторлар қолданушының мәлімет файлдарына (оқу, жазу, жою
рұқсаттары) және бағдарламаларға Security мәтіндік мәзір бөлімінен тікелей
файлдық және бағдарламалық менеджерлерінен рұқсат береді.
NT 3.51 нұсқасы екі түрлі болып шықты: Server және Workstation.
Біріншісі жергілікті немесе ауқымды желілерде сервер ретінде қолдануға,
екіншісі клиенттік компьютер желілер құрамында оперциялық жүйелер ретінде
қолданылады. NT 3.51 дискілік қызметтерді басқару үшін Disk Administrator
бағдарламасы қолданылады.
1995 жылы операциялық жүйенің жаңа нұсқасы графикалық терезелі
интерфейсі бар Windows 95 шықты. Windows 3.11-мен салыстырғанда қолданушы
интерфейсі өзгерген. Жұмыс столында минималды икондар емес, қарапайым
файлдар мен бумалар орналасқан.File Manager файлдық менеджері Windows
Explorer деген атқа ие болды. Жергілікті файлдар мен бумаларды, желілік
ресурстар, принтерлерді қарастыру интерфейстерін қолдады. Microsoft
өңдеушілері Internet желісінің дамуын қарастырып, Windows 95 құрамына NSCA
браузері негізінде құрылған Internet Explorer WWW-беттері қосылды.
1996 жылы Windows NT төртінші нұсқасы да екі түрлі болып шықты:
серверлер мен жұмыс станцияларына арналған болып шықты. Бұл операциялық
жүйенің ядросы NT 3.51 ядросының дамуына болып есептелсе, интерфейс Windows
95–ке сәйкес келді. NT 4.0 администратор құқықтарын қолдану кезінде
қолданушының құқықтары мен бумаларға рұқсат Windows Explorer-ден тікелей
шақырылады.
1998 жылы Windows 95 кейінгі дамытылған нұсқасы әрі MS-DOS
негізіндегі ядросы бар Window-ң соңғы нұсқасы Windows 98 шықты. .
Microsoft Internet Explorer операциялық жүйемен бірге болғанымен, Windows
Explorer файлдық менеджер ішіне енгізілді. Ол коипьютер бумалары мен
интернет-беттеріне навигациясын жеңілдеткенімен жүйе жұмысын баяулатты.
Windows 98 нұсқасында FAT 32 файлдық жүйесін қолдау табылды. Ол үлкен
көлкмді қатты дискпен жұмыс істей алды. сонымен қатар операциялық жүйе USB
шиналары сияқты көптеген құрылғыларды қолдады.
Келесі нұсқа бірден 3 түрлі болып шыққан Windows 2000 еді: Windows
2000 Datacenter Server ірі корпоративті желілердің сериерлеріне арналған,
Windows 2000 Server қарапайым жергілікті желілерге арналған, Windows 2000
Professional ауқымды желілер құрамындағы жұмыс станциялары және үй
компьютерлеріне арналған. Windows 2000 тобы жергілікті желі құрамында
Windows 9х негізіндегі машиналармен, сонымен қатар NT компьютерлерімен
қарым-қатынас жасай алды. Бұл операциялық жүйеде FAT 16, FAT 32 және NTFS
файлдық жүйелерді қамтыды. Қолданушы құқықтарын басқару қолданушы
диспетчері арқылы жүзеге асырылады. Windows 2000 NT 4.0-ке қарағанда
сенімді желілік операциялық жүйе деп есептелді.
Үйге арналған операциялық жүйе ретінде сол жылы шыққан Windows
Millenium Edition еді. Windows Millenium Edition Windows 2000-ға ұқсас
қазіргі заманғы интерфейсі бар. Microsoft фирмасының соңғы нұсқасы -
Windows XP. Бұл операциялық жүйе 9х Windows - Millenium Edition мен NT-
2000 қосындысы болып табылды. Өңдеушілердің ойы бойынша операциялық жүйе
Windows 9х қолданылуының қарапаымдылығы және NT сенімділігі мен
функционалдылығын қамту қажет.
Бір типті қосымшалар тапсырма тақтасында топталады. Кемшілігі: 1. жаңа
операциялық жүйе екпіндету қажеттілігі. 2. жүйелік ресурстарға жоғары талап
қою.
1.2 Delphi – ортасының негізгі түсініктері
Соңғы кезде бағдарламаға деген қызығушылық лезде өсті. Бұл күнделікті
өмірдің ақпаратты-коммуникационды технологияның дамуы мен енгізуімен
байланысты. Егер адам компьютермен жұмысы болса, онда ерте ме, кеш пе
бағдарламалау тілегі де болады. Қазіргі уақытта пайдаланылатын арнайы
компьютерлер арасында Windows операционды жүйесі кең тараған, әр адам
бағдарлама жазуға талпынады.
Есептеу техникасының қарқынды дамуы бағдарламаны жасауды қамтамасыз
ететін әсерлі жағдайда пайдалану тез жасалынатын атты бағыт көрсететін
бағдарлама жүйесінің пайда болуына әкеледі. Олардың ішінде Borland Delphi
және Microsoft Visual Basic-ті ерекшелеуге болады. Тез жасау жүйесіне
негізінде визуалды жобалау мен бағдарламалық жағдай технологиясы жатады.
Бұның негізгі мазмұны жұмыс істеу ортасы өзіне жұмыстың жарты бөлігін
алады, ал қалғанын диалогты терезе мен өңдеу функциясының жағдайын
құрастыруды бағдарламашыға қалдырады.
Delphi ортасы визуалды бағдарламалау жүйесі болып табылады. Delphi
қолданушыға тез, ыңғайлы, тиімді бағдарламалар құруға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар мәліметтер қорымен жұмыс атқаруға да болады. Delphi ортасы
локальдық және тысқары мәліметтер қорымен жұмыс атқаруға жарамды
бағдарламалар құруға мүмкіндік береді.
Delphi – бұл тез жұмыс істеу ортасы, бағдарламалау тілі ретінде көп
қолданылады. Delphi тілі - қатал типтік объектілік бағыт көрсететін тіл,
бағдарламашыларға белгілі Object Pascal негізі жатыр.
Қазіргі уақытта бағдарламашыларға Delphi пакетінің кезесті болжамы
Borland Delphi 7 белігілі. Басқа болжамдар сияқты Borland Delphi 7
қарапайым бір терезелі қосымшадан базаның бөліп таратылуының басқару
бағдарламасына дейін әр түрлі бағдарламаларды құрайды. Пакет құрамына
берілген база жұмыстарын қамтамсыз ететін әр түрлі утилиттер, XML
құжаттары, анықтама жүйесін құру, басқа есептерді шешу кіреді. Жетінші
болжамның ерекше негізі NET технологиясын қолдау болып табылады. Borland
Delphi 7 Windows 98-ден Windows XP операционды жүйе ортасында жұмыс істей
алады.
Delphi ортасы – бағдарламашының жоғарғы әсерлі жұмысын қамтамасыз
ететін күрделі механизм. Delphi – ді ашқан кезде алты қажетті терезе
бейнеленеді: басты терезе 1, объектілердің ағаш (дерево) терезесі 2,
объектілердің инспектор терезесі 3, броузер терезесі 4, форма терезесі 5,
программа коды терезесі 6. Delphi ортасының жалпы терезесі суретте
көрсетілген (1.2.1-сурет).
1.2.1-сурет. Delphi терезесі
Басты терезе
Басты терезе құрылатын бағдарламаның жобамен басқарудың негізгі
функцияларын жандандырады. Бұл терезе әрқашанда экранда қатысады және
ең жоғарғы бөлікті алады. Бұл басты терезенің функциональдығымен
байланысты, өйткені бағдарламашының қолында әрқашанда табылатын
элементтер бар. Басты терезенің минимизациясы экраннан Delphi –дің басқа
терезелерінің жоғалып кетуіне әкеледі. Ал оның жабылуы бағдарламашының
жүйелік бағдарламамен жұмысының аяқталуын көрсетеді. Басты терезеде
Delphi – дің басты менюі, палитра компоненттері және пиктографиялық
командалық кнопкалар жиынтығы орналасқан. Басты меню жобаны басқару үшін
барлық қажетті құралдарды қамтиды. Келесі суретте Delphi терезесінің басты
менюі көрсетілген (1.2.2 –сурет).
1.2.2 –сурет. Delphi терезесінің басты менюі
Компоненттер палитрасы
Компоненттер палитрасы – бұл Delphi – дің басты байлығы. Ол қажет
компонентті тез іздеуді қамтамасыз ететін басты терезенің оң бөлігінде
орналасқан және қажетті компоненттерді тез табуға арналған қатпарлар
бар. Компонент деп – қызметші элементті айтамыз. Ол белгілі бір қасиетке
ие.Компоненттердің көмегі арқылы бағдарламаның каңкасы құрылады. Яғни
экрнада көріну элементтері: батырма, терезе, тізім т.б. Панель кнопкасы
сияқты компоненттер терезесінде түзетуге болады. Ол үшін арнайы редактор
қолданылады, тышқанның оң жағын екі рет шерту арқылы экраннан
компоненттер палитрасында кез-келген пикторграммамен және properties
опциясын таңдауға болады. Delphi – дің компонеттер палитрасын келесі
суреттен көруге болады (1.2.3-сурет).
1.2.3-сурет. Delphi компонеттер палитрасы
Формалар терезесі
Формалар терезесі болашақ бағдарламаны Windows – терезе жобасымен
көрсетеді. Бастапқыда терезе бос болады. Дәлірек айтқанда Windows үшін
интерфейсті элементтер – жүйелік менюді шақыру, максимизация, минимизация
және терезені жабу, сызылатын рамкалар стандартын құрайды. Терезенің
барлық жұмыс ауданы координата торының нүктелерімен толтырылған. Олар
формаға орналасатын компоненттердің ретімен орналасуына қызмет жасайды.
Ол нүктелерді алып тастау үшін келесі әрекеттерді қолдануға болады: Tools
– Environment options командасының көмегімен, Display grid – алып тастау,
Designer – қатпарлардың ішінен табылады. Бағдарламашы терезенің сыртқы
көрінісін өңдеу кезегінде өзіне қажетті компоненттерді алып форма
терезесіне орналастырады.
Объектілер ағашының (дерева) терезесі
Бұл терезе 6-шы версияда пайда болған және екпінді формада немесе
мәліметтердің екпінді модулінде орналасқан бөлек компоненттердің арасын
байланыстыру үшін арналған. Кез – келген компонентті шерткенде бұл
терезеде форма терезесіне сәйкес компонент шығады және бұл компоненттің
қасиеті объектілер инспекторының терезесінде бейнеленеді. Екі рет шерту
Code Insight механизмінің жұмыс істеуіне әкеледі. Алдыңғы версияларда
мұндай орын ауыстыруды Clipboard программа аралық айырбас буфері
арқылы жасауға болатын.
Объектілер инспекторының терезесі
Формаға орналасқан кез келген компонент кейбір параметрлер
жиынтығымен сипатталады (орналасуы, түсі, өлшемі). Кейбір параметрлерді,
мысалға компоненттің орналасуы мен өлшемін, орналасуын бағдарламашы форма
терезесінде өзгерте алады. Ал басқа компоненттерді өзгерту үшін объектілер
инспекторының терезесі қолданылады. Ол терезеде екі қатпар бар: Properties
(қасиет) және Events (оқиға). Properties беті компоненттердің қажетті
қасиетін орналастыру үшін қолданылады, ал Events компоненттерге оқиғаға
байланысты құбылыс, өзгеріс беру үшін қолданылады. Қасиеттер жиынтығы -
компоненттердің түрін анықтайды. Яғни форманың жоғарғы сол жақ бұрышқа
қатысты орналасуын, өлшемін, түсін, қаріптерін т.с.с. Оқиғалар
жиынтығы – компоненттердің жұмыс режимін анықтайды. Яғни тышқанды
шерткенде немесе клавишті басқандағы өзгерісі, экрандағы пайда болған
кезеңі немесе терезенің өлшемін өзгерткендегі т.с.с.
Нысандар инспектор терезесінің әрбір беті екі бағаннан тұратын
кесте түрінде көрінеді. Сол жақ бағанда қасиеттің немесе оқиғаның
атауы, ал оң жақ қасиеттің нақты мәні немесе бағынышты программаның аты
көрсетіледі. Кестедегі жолдар тышқанды шерту арқылы таңдалынады және
қарапайым немесе күрделі қасиеттер жатады. Қарапайым қасиеттерге: жалғыз
сандық, символдық мәнге ие қасиеттер жатады. Сипатталуы True немесе
False. Delphi ортасының объектілер инспекторының терезесі келесі суретте
көрсетілген (1.2.4-сурет).
1.2.4-сурет. Delphi ортасының объектілер инспекторының терезесі
Бағдарлама кодтарының терезесі
Бағдарламаның кодтар терезесі бағдарламаның текстін өңдеп құруға
арналған. Терезе бастапқыда программа терезесінің толық бос формасы
қалпын дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. Жұмыс барысында программист
өзіне қажетті толықтырулар енгізіп бағдарламаның жұмысын қамтамасыз
етеді. Терезеге жаңа жол қосу үшін курсорды басқару клавишасының
көмегімен немесе тышқан арқылы қажетті жерге қойып клавиатурадан
текст енгізу керек. Жаңа жолға өту үшін Enter пернесін басамыз. Келесі
суретте бағдарлама кодтарының терезесі көрсетілген (1.2.5-сурет).
1.1.5-сурет. Бағдарлама кодтарының терезесі
1.3 Компоненттермен танысу
Компоненттер көрінетін бейнені құрастыратын элементтерінен тұрады.
Delphi-дің әр түрлі версиялары үшін компоненттер кітапханасы кеңейтілу
принциптеріне қарай түзеледі: бірінші версиясында 70 компоненттер шамасында
болған, ол кезде Delphi 6 құрамына 300 компоненттер кірген.
STANDARD беті
Standard бетінде Windows интерфейстік элементтері үшін компонентер
палитрасы стандартты болып келеді, оларсыз бірде бір программа жұмыс істей
алмайды.
Frame - рама. Формадан бөлек компоненттер палитрасында орналаса
алады, ең алғаш Delphi 5 версиясына енгізілген.
MainMenu – программаның басты менюі. Бұл компонент күрделі
иерархиялық менюді құруға және қызмет көрсетуге арналған.
PopupMenu – көмекші немесе жергілікті меню. Бұл меню тышқанның
оң жақ батырмасын шерткеннен кейін жеке терезеде шығады.
Label - белгі. Бұл компонентті ұзақ емес бірқатарлы жазуларды
терезеге орналастыру үшін қолданады.
Edit – енгізу жолы. Бір текстік жолды редактрлеу немесе
бейнелерді енгізу үшін арналған.
Memo – көпжолды текстік редактор. Көпжолды тексті енгізу немесе
бейнелеу үшін қолданылады.
Button - командалық батырма. Бұл компоненттің OnClick хабарын
қайта өңдеуші кейбір командаларды реализациялау үшін қолданады.
CheckBox – тәуелсіз ауыстырғыш. Жұмыс істеуші программада осы
компонентті шерткенде Checked логикалық қасиетін өзгертеді.
ListBox – таңдау тізімі. Қойылған нұсқалардың тізімін құрайды
және ағымдағы таңдауларды тексеруге мүмкіндік береді.
ComboBox – комбинирленген таңдау тізімі. Текстік редактордың
және таңдау тізімнің комбинациясын көрсетеді.
Radio Button- тәуелді ауыстырғыш.Топқа тағы да бір осындай
компонентпен жұмыс атқарады. Алдыңғы таңдалған компонентті ауыстырады.
ScrollBar – басқару сызығы. Windows-терезе бүйірінен
айналдырғандағы сызықты біле отыра, көлденең немесе тігінен сызықтарды
көрсетеді.
GroupBox – элементтер тобы. Бұл компонент бірнеше
компонеттердің мағынасы бойынша байланысқан топтар үшін қолданады.
RadioGroup – тәуелді ауыстырғыштардың тобы. Бірнеше байланысқан
тәуелді ауыстырғыштарға қызмет көрсету үшін арнайы қасиеттерді құрайды.
Panel - панель. Бұл компонент GroupBox сияқты бірнеше
компоненттерді қосу үшін қызмет көрсетеді.
ADDITIONAL беті
Additonal бетінде 18 қосымша компоненттерорналасқан және олардың
көмегі арқылы диалогтық терезенің түрін әр түрлі етеді.
BitBtn – жазулармен және пиктограммасымен командалық батырма.
SpeedButton – пиктографиялық батырма. Басты менюдағы опцияларға
жылдам рұқсат алу үшін қолданылады.
MaskEdit – арнайы текстік редактор. Енгізілген тексті сүзгіден
өткізу мүмкіндігі бар.
StringGrid – жолдар кестесі. Бұл компонент кестелік түрде
текстік ақпараттарды көрсету үшін керемет мүмкіндіктерге ие.
DrawGrid - өзінді кесте. StringGrid ұящығының компонентінен
айырмашылығы өзіндік ақпаратты құрай алады, соның ішінде суреттерді де.
Image - сурет. Бұл компонент суреттердің бейнесі үшін
арналғансоның ішінде пиктограммалар және метафайлдар.
WIN32 беті
Win32 беті Windows 9598NT2000 32-разрядты операциялық жүйесі үшін
интерфейстік элементтерді құрайды.
ImageList – суреттер жиынтығы. Бір өлшемді бірнеше суреттер үшін
қойма болып табылады.
RichEdit – пішімделген текстің көпжолдық редакторы.
Page Control- закладкаларымен панельдер жиынтығы. Әрбір панель
өзінің интерфейстік элементтер жиынтығын құрай алады.
TrackBar - регулятор. Программаларда кейбір өлшемдердің мәндерін
басқару үшін қолданады. Мысалы, мулльтимедиялық программаларда соның көмегі
арқылы қатты дыбысты өзгертуге қолайлы.
Animate - мультипликатор. Жай анимацияны енгізуге мүмкіндік
береді.
TreeView – таңдау ағашы. Каталогтардың және иерархиялық
қатынастармен байланысқан басқа элементтердің структурасын көру
қолданылады.
SYSTEM беті
Бұл бетте функционалды тағайындаулары бар компоненттер орналасқан.
Timer - таймер. Бұл компонент шынайы уақыттың интервалдарына
есеп беру үшін қызмет етеді.
PaintBox – сурет салу терезесі. Тікбұрышты аймақты құрады.
MediaPlayer – мультимедиялық проигрывателі. Бұл компоненттің
көмегі арқылы мультимедиялық құрылғыларды басқаруға болады.
DIALOGS беті
Dialogs бетінің компоненттері Windows диалогтық терезесі үшін
стандартты болады.
OpenDialog - ашу. Файлды ашу диалогтық терезесі стандартты.
SaveDialog - сақтау. Файлды сақтау диалогтық терезесі
стандартты.
FontDialog - қаріп. Диалогтық терезенің қаріпті таңдау
стандарты.
ColorDialog - түс. Диалогтық терезенің түсті таңдау стандарты.
Кластар
Object Pascal-да класстар деп – қасиеттер және әдістерді, өрістерді
құрайтын арнайы типтерді айтады. Кез келген басқа типтер тәрізді класстар
объектілер деп аталатын нақты реализация даналарын құру үшін үлгі болып
қызмет жасайды. Басқа типтерден класстардың ерекшелігі класстың объектілері
көптің арансында орналасқан. Сондықтан объект – айнымалы динамикалық
жадының ауданына көрсеткішті нақты көрсетеді. Класстар күрделі бағдарламаны
құруды жеіңлдету және сапасының жақсаруы үшін бағдарламашының ерекше ойлап
тапқаны. Класстардың негізіне үш фундаментальді принцип жатады: олар
инкапсуляция, мұрагерлік (наследование) және полиморфизм.
Инкапсуляция
Класс өрістердің, әдістердің және қасиеттердің маңыздылығының бірлігін
көрсетеді. Осы маңыздылықтардың бір бүтін болып қосылуын инкапсуляция деп
атайды. Инкапсуляция көбіне бағдарламаның қалған бөлігінен класстарды
шеттетуге мүмкіндік береді. Нәтижесінде класстар кейбір қызметтерді қосады.
Мысалы, t Form классы Windows – терезені құру үшін барлық қажеттіліктерді
құрайды. t Timer классы бағдарлама жұмысын таймермен қамтамасыз етеді.
Мұрагерлік (наследование)
Кез келген класс басқа класстан тууы мүмкін. Ол үшін оны хабарлау
кезінде класс ата-анасының аты көрсетіледі.
TChildСlass = сlass(TParentClass)
Пайда болған класс өзінің ата-анасының қасиеттеірн және әдістерін,
өрістерін автоматты иемденеді және оларды жаңадан толтыруға болады. Иемдену
принципі күрделі класстарды этап бойынша құруды және класстардың өзінің
кітапханасын құруды қамтамасыз етеді. Object Pascal-дің барлық класстары
ТObject классының жалғыз туысынан тараған. Ол класста өрістер мен
қасиеттер жоқ, бірақ өзіне олардың құрылуынан жойылуына дейін кез келген
объектілердің өмірлік циклін қамтамасыз ететін жалпы тағайындаулардың
әдістерін қосады.
Полиморфизм
Полиморфизм бұл класстардың қасиеттері мағынасы бойынша ұқсас
проблемаларды әр түрлі тәсілдермен шешеді. Object Pascal рамкасындағы
класстардың мінез-құлықтық қасиетіне кіретін әдістер жиынтығымен
анықталады. Object Pascal-да полиморфизм жоғарғы механизмді мұрагерлікпен
ғана сипатталмайды.
Классты құрастырушылар
Өрістер
Класстағы инкапсулирленген мәліметтер өрістер деп аталады. Өрістер
кез келген тип болуы мүмкін, соның ішінде класстар. Мысалы:
type TMyClass = class
aIntField: Integer;
aStrField: String;
aObjField: TObject;
end;
Әр объект өрістердің бірегей жиынтығын алады. Біоақ берілген
класстың барлық объектілері үшін әдістер мен қасиеттер жиынтығын
жалпылама алады. Инкапсуляцияның ірге – тасының принципі өрістерге тек
класстардың әдістер және қасиеттерінің көмегі арқылы қарауын талап
етеді. Бірақта Object Pascal – да өрістерге тура қарауына рұқсат бере
алады.
type
TMyClass = class
FIntField: Integer;
FStrField: String; end;
var
aObject: TMyClass;
begin
aObject.FIntField := 0;
aObject.FStrField := ' Символов жолы ';
end;
Әдістер
Класстағы инкапсулирленген процедуралар мен функциялар әдітер деп
аталады. Олар әдеттегідей бағдарлама тәрізді жарияланады.
type
TMyClass = class
Function MyFunc(aPar: Integer): Integer;
Procedure MyProc;
end;
var
Класстың әдістеріне сондай-ақ олардың өрістеріне құрама есімдердің
көмегі арқылы рұқсат алынады:
aObject: TMyClass;
begin
aObject.MyProc;
end;
Класстың әдістері ұрпақтарда қайта тығылуы мүмкін. Мысалы:
type
TParentClass = class Procedure DoWork;
end;
TChildClass = class(TParentClass) Procedure DoWork;
end;
Екі класстың да ұрпақтары аты бойынша DoWork процедурасына
ұқсастырып орындауы мүмкін, бірақ ол әр-түрлі орындалады.
Қасиет
Қасиет - өрітерге рұқсат алуды реттейтін класстардың арнайы
механизмі. Әдетте қасиет кейбір өрістермен тығыз байланысты, және жазу
кезінде қолданылатын класстың әдістеріне көрсетеді.
type
TaClass = class
IntField: Integer; Function GetField: Integer;
Procedure SetField (Value: Integers);
Property IntegerValue: Integer read GetField
write SetField;
end;
Бағдарлама контекстінде қасиет өзін әдеттегідей өрістер тәрізді
ұстайды. Мысалы, мынадай операторларды жазуымызға болады:
var
aClass: TaClass;
Value: Integer;
begin
aClass := TaClass.Create;
aClass.IntegerValue := 0;
Value := aClass.IntegerValue;
aClass.Destroy; Қажеті жоқ объектіні жою
end;
Меншіктеу операторын да көрсетуге болады:
aClass.IntField := NewValue;
1.4 Delphi ортасында деректер қорын құру
Delphi ортасында деректер қорын құру - бұл кестелер триггерлер,
индекстер, iшкi сақтау процедураларымен тығыз арақатынас болып табылады.
Сонымен қатар Delphi -да деректер қорын құру - интерактивтi режимде
деректер қорының констукторы арқылы жүзеге асады, ол келесi қасиеттерге ие:
Кестелердi модификациялау, сақтаушы процедуралар мен мәлiметтердi
бейнелеуге рұқсат ету. Алдында құрылып қойылған кестелердi қосады.
Кестелерге индекстердi анықтайды.
Деректер қорын кең ауқымды қойма деп санап, онда ұйым өзiне керектi
деректердi сақтап, ірi осы деректердi түрлi қолданушылар пайдалана алады.
Бiрақ, iс жүзiнде оның орындалуы қиын. Көп жағдайда бiр ЭЕМ-де бiрнеше
деректер жүйесi құрылады. Уақыт өте бiрiгу бүкiл жүйенi сапалы және
қарқынды пайдалануды арттыратын болса туыстық қызметтердi жүзеге асыруға
арналған деректер қорының жүйесiн бiрiктеуге болады.
Деректер қоры дегенiмiз – оларды бiр немесе бiрнеше қосымшалар үшiн
тиiмдi түрде қолдануға мүмкiндiк беретiн өзара байланысты, бiрге сақталатын
деректер жиынтығы. Деректер оларды қолданатын программалардан тәуелсiз
болатындай етiп сақталады. Жаңа деректердi қосу немесе қолда бар деректердi
өзгерту, сондай-ақ деректер қорында деректердi iздестiру үшiн жалпы
басқарылушы тәсiл қолданылады.
Деректер қоры және деректер қорын басқару казiргi кезде кең қолданыс
алуда. Бiздi қоршаған әлемде айналысқа түсетiн ақпарат ағыстары өте көп.
Уақыт өте олар ұлғая түседi. Сондықтан да үлкен және шағын ұйымда ең тиiмдi
жұмыс iстеудi қамтамасыз ететiн деректердi басқаруды ұйымдастыруға
қажеттiлiк туады. Қазiргi таңда көптеген бумалары бар сүрелердi орнына
деректердi зор мөлшерiн тиiмдi сақтауға, құрылымдау және жүйелеуге
мүмкiндiк беретiн деректер қорының компьютерленген тәсiлдерiн қолданады.
Бүгiнгi күнi көптеген қаржылық, сауда, салық және т.б ұйымдардардың жұмысын
деректер қорынсыз көз алдымызға келтiре алмайсыз. Деректер қоры болмаса,
олар ақпарат тасқынында тұншығып қалған болар едi. Деректер қоры ақпаратты
сақтауға құрылымдауға және қолданушыға ең тиiмдi тәсiлмен пайдалана алуына
мүмкiндiк бередi.
Қазiргi кезде көп қолданылатын және ыңғайлы тiлдiң бiрi – Delphi болып
табылады. TABLE (Кесте) – енгiзушi деректердiң бүтiндiгiн орнататын қосуға
немесе өшiруге триггерлер арқылы және модификациялауға мүмкiндiктер бередi.
Деректер қорын өдеуге арналған динамикалық орта. Өңдеудегi
интеграциялық ортасына, объектiлi бағытталған құралдардың мүмкiндiктерiн
қоса отырып, қолданушыға күрделi ¸ірi ауқымды программа жасауда жылдам және
тез сiнiмдi тiл. Delphi мәлiметтердi өңдейтiн ірi көрнекiлейтiн және
сақтаушы әртүрлi компоненттерден тұрады. Бұл компоненттер: кестелер,
формалар, мәзiр, есеп берулер т.б болып табылады. Бұл компоненттер
маңызды программалар қарғанда мүмкiндiктерi кең қолданылады. Delphi
тiлiнде форма және есеп берулердi құру үшiн конструкторлар
қолданылғандықтан, оларды конструкторлың объектiлер деп атайды. Delphi-де
барлық мәлiметтер кесте түрiнде жазылып, оларды ортасына байланыс
орнатылып, индекстеледi. Күрделi жоба құру үшiн конструкторлық және
программалық тiлдi қолданған жөн.
Delphi-клиент-сервер архитектурасы бар деректер қорын өңдеудегi ірi
күштi, ірi ыңғайлы құрал. Delphi -дің соңғы версияларында деректер қорын -
Delphi -ді серверге ауыстыруға арналған арнайы құралдары бар. Оның iшiнде:
деректер қорын пайдалану, объектiлi-бағдарланған программалау, визуалды
программалау, қолданушының графикалық интерфейсi, проектiлеудi қолдау,
мәлiметтердi қолдау, мәлiметтердi буферизациялау.
Delphi – деректер қорын құрудағы заман талабына сай, ауқымды программа
құруға кең мүмкiндiктерi бар тiл. Ол әрқашан дамып отыратын жүйе
болғандықтан, дамыған сайын оның функциялық мүмкiндiктерi кеңейе түседi.
басқа да программалық тiлдер секiлдi 2000 жылдан берi мәселелердi шешу
талабына сай келедi. Деректер қорын дайындағанда Delphi тiлi дамыған
құралдардан жиынтығын пайдалану арқылы қолданушы ауқымды программа құрып,
оны қолданушы өз мақсатында адаптерлеп, жүзеге асыру мүмкiндiгi бар.
Бүгiнгi ақпараттық технологияның дамыған кезiнде өз манызын жоғалтпаған.
Delphi -да ДҚБЖ-ның барлық атрибуттары жүзеге асырылған. Онда ақпараттары
деректер сүздiгiнде сақталатын деректер қоры түсiнiгi байланысқан кестелер
жинақы ретiнде еңгiзiлген.
Деректер қорында бастапы кiлттер және сыртқы кесте кiлттерiнiң
көмегiмен оның бiртұтастық шарттары анықталады. Онда болатын барлық
оқиғалар (өзгертулер) Delphi -дің және құрамдас бағыныңқы процедуралар
құралдарының пайда болуына байланысты табылды және орталықтандыра өңделуi
мүмкiн.
Жүйеде деректер қорыны жиынтығы бар деп осы деректер қоры құрылымды
толық өзiн өзi басқара алатын болса айтады. Деректердi жай ұйымдастырылған
жүйелерде әрбiр қосымша үшiн өзiнiң жазбалар жиынтығы жасалады. Деректер
қорының мiндетi әрбiр жекелеген деректер жиынтығын мүмкiндiгiнше көп
қосымшалар санына қолдануға жағдай жасау. Осыған байланысты деректер қорын
заводта, мекемелерде немесе қандай да бiр ұйымда жекелеген қызметтердi
орындау барысында қажет болатын ақпараттарды сақтау қоры ретiнде жасайды.
Мұндай деректер қоры тек ақпарат алуды ғана емес, сондай-ақ оның нақты
басқару жұмысы үшiн қажеттi тұрақты қалыптасуын қамтамасыз етуi керек.
Жоспарлау мақсаты үшiн ақпарат алуда немесе сұраққа жауап беру үшiн
деректер қорында iзденiстi жүзеге асыруы қажет болуы мүмкiн. Деректердiң
жиынтықтылығымен мекемелiк кедергiлердiң бар немесе жоқ болуына қарамастан
бiрнеше мекеме қолдана алады.
Реляциондық деректер қоры казiргi кезде көп қолданылатын және
шындығында өндiрiстiк стандарт болып табылады. Реляциондық деректер қорында
барлық деректер төртбұрыш формасында сақталып, барлық орындалатын
операциялар кестелердi басқару болып табылады. Алғашқы және қалыпты кiлттер
арқылы, деректер қорында деректердiң бүтiндiгiн сақтайтын шарттар қоюға
болады. Ол үшiн триггерлер және iшкi процедуралар т.б мүмкiндiктер
қаралған. Деректер қорын жоба терезесiнде және жоба терезесiнсiз де құруға
болады.
Деректер қорын жоба терезесiнде құру
Деректер қоры - жобаның негiзгi бөлiгi болып табылады, оны мақсатты
түрде жоба терезесiнде құрған дұрыс.Дербес программалар немесе деректер
қорынан тұрады. Орындаушы деректер қорын пайдаланады. Деректер қорымен
жұмыс істейдіжәне деректер қорын пайдаланады.
Кейде деректер қорындағы терминдер кең түрде түсіндіріледі.және
деректер қорымен ерекшеленеді. Delphi дербес жергілікті деректер қорын
көруді және құруды қамтамасыз етеді. Деректер қорымен тәжірбиелік
түрде мәлімдемемен жұмыс істейді.
Delphi–ді деректер қоры деп атауға болмайды. Оның форматты кестелері
және басқа жүйелік деректер қорын басқару кестелері мен жұмыс істейді.
Delphi – деректер қорын жүйелік басқаруға негізделген, обьектілі
қамтамассыздандырылған, визуалды программаланатын тіл. Обьектілердің
қасиеттеріне байланысты басқарылып, қазіргі заман талабына сай қолданылуда.
Бір немесе бірнеше компьютерлердің көмегімен ақпараттарды элетрондық
сақтағыш деректер қоры деп аталады. әдетте қорын құруға, толықтыруға,
өндеуге және өшіруге арналған жүйе деректер қорын жүйелік басқару (ДҚБЖ)
деп аталады. ДҚБЖ- дың негізгі 3 түрі бар: Өнеркәсіптік әмбебап негізде,
өнеркәсіптік арнайы негізде және нақты тапсырысты өңдеу негізінде.
Бухгалтерлік, қоймалық, банктық және тағы басқа нақты берілген деректер
қорын басқару үшін арнайы негіздегі ДҚБЖ құрылады. әмбебаптық ДҚБЖ тек бір
мақсатта ғана емес, кез келген жағдайлар қолданыс табады. Сонымен қатар
күрделілігіне байланысты қолданушының арнайы білімділігін қажет етеді.
Арнайы және өнеркәсіптік әмбебап негізінде ДҚБЖ арзанқол тұрады және
мүмкіндіктері жоғары әрі қолайлы. Өнеркәсіптік тапсырысты өңдеу негізіндегі
ДҚЖБ – дың айырмашылығы тапсырушының жұмыс тізімін жоғары дәрежеде
ескереді.
Осы Delphi ортасында құрылған деректер қорына қысқаша тоқталар болсақ,
бұл деректер қоры ЖИГК есепші бөлімінің жұмысын жеңілдету мақсатында
құрылған. Бұл бағдарламаны жоғарыда айтылған ДҚБЖ – дың түрі арнайы және
өнеркәсіптік негіздегі деректер қорына жатқызуға болады. Бұл бағдарламаның
мақсаты –студенттердің оқу төлем ақысы жайында толық мәліметтер оператордың
еңгізуі бойынша өзіне сақтап қалып және қажет болған жағдайларда қолданушы
оператордың сұраныстарына толығымен жауап және есеп беру, алу. Бұл
бағдарлама Delphi ортасының көптеген мүмкіншіліктерінің бірі - Delphi
мүмкіншілігін қолдану арқылы құрылған.
Delphi программалау жүйесі қолданушылардың арасында кең көлемде
таралып қолданылуда. Яғни , жай бастапқы бағдарламашыдан бастап, білімді
жоғарғы бағдарламашыға дейін. Бұл бағдарлмашылар қиын мысалдар мен үлкен
ақпараттар жүйесін құрумен айналысады. Бұл жүйесі әртүрлі Delphi
ортасының басқа да ДҚБЖ- мен айналысатын бағдарламалық орталардан
айырмашылығы бағдарламашылар үшін бұл ортада мүмкіндіктер зор деп айтуға
болады.
Delphi жүйесі әртүрлі мысалдарды тез және дәрежелі түрде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 8
1 ЖАЛПЫ БӨЛІМ 11
1,1 Бағдарламалық қамсыздандырудың сипаттамасы 11
1.2 Delphi – ортасының негізгі түсініктері 16
1.3 Компоненттермен танысу 21
1.4 Delphi ортасында деректер қорын құру 26
2 АРНАЙЫ БӨЛІМ 32
2.1 Есептің жалпы қойылымы 32
2,2 Бағдарлама құрылымын сипаттау 33
2.3 Индекстер және кілттер 38
3 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 39
3.1 Жобаның ұйымдық – экономикалық сипаттамасы 39
3.4 Жалпы шығындардың есебі 45
3.5 Өнімнің бәсекеге төзімділігін бағалау 46
4 ЕҢБЕК ҚОРҒАУ 47
4.1 Электр қауіпсіздігі 49
4.2 Электр зақымдануынан қорғану шаралары 50
4.3 ДК-мен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік ережелері 52
4.4 Өрт 53
ҚОРЫТЫНДЫ 55
Қолданылған әдебиеттер тізімі 58
ҚОСЫМША А 60
КІРІСПЕ
Бұдан үш он жылдық бұрын, ЭЕМ бірнеше кең жайларды алып тұрған үлкен
кешенді жәшіктердей болды. Бар атқарар қызметі тек жылдам есептеу.
Журналистер бұл алып есептеуіш машиналар туралы ойлайтын агрегаттар, тіпті
адамдарды, ЭЕМ енді олардан ақылдырақ болады деп қорқытатындай керемет
қиялдарды ойдан шығаруға мәжбүр болды.
Сол кездегі адамдардың артық бағалау мүмкіндіктерін түсіндіруге
болады. Өзіңіз ойлап көріңізші: темір жолдарда енді-енді паровоздар
пысылдап жүре бастады, тікұшақтар енді пайда бола бастады, және оларға
жабайы тұрғыда қарады, кейбір адамдар ғана теледидар көру мүмкіндігіне ие
болды, ал ЭЕМ туралы тек сонымен айналысатын мамандар қатары біле алды...
кенеттен керемет - машина тілден тілге аударма жасайды! Бір-екі қысқа
сөйлемдер болса да, өзі аударады! Таңқалуға әбден болады. Сонымен қатар ЭЕМ
жылдам дами түсті: оның көлемі айтарлықтай кішірейді, барлық жаңа
қолданыстармен жарақталып, олардың көмегімен мәтіндерді баса бастады,
сызбаларды сызып және сурет сала алды. Адамдардың барлық техникалық жаңа
ғажайыптарына сенуі, таңқаларлықтай емес жағдай.
Қазіргі заманғы компьютерлер туралы не айтуға болады, жинақты, тез,
жылдам әсер етуші, қолдан жабдықталған - манипуляторлармен, дисплейлі
экрандар, жазатын, сурет салатын және сызатын құрылғылар, образдар
анализаторларымен, дыбыс, сөздері айту синтезаторлары және басқа да
мүшелері! Осакодағы бүкіләлемдік көрмеде компьютерленген жұмыстар
басқыштармен жүріп, қабаттан қабатқа заттар тасып, парақтан қарап
күйсандықта ойнап, келушілермен әңгіме-сұхбат жүргізді. Міне осылай олар
адамдардың мүмкіндіктеріне жетіп, кейде тіпті баса озатындай көрінді.
Компьютерлер жанұясының (одағы) – ақпараттарды қайта өңдеу үшін
электронды техникалық мүмкіндіктері - өте кең әрі әр қилы. Кішкентай
есептеуіш жабдықтар – қол сағаттарға, шарикті қаламсаптарға орналасатындай
микрокалькуляторлар, тіптен майда түйме-сандар, оларды тек иненің немесе
қарындаштың ұштарымен ғана басуға болады, және бірнеше операциялар -
арифметиканың төрт амалы, пайыздарды есептеу, дәрежені салу, түбірді айыру.
Міне осылар, тек тілмен жұмыс істеу мүмкіндіктері аздау.
Үлкендеу компьютерлер - карточке – күнтізбе көлеміндей және сонымен
қатар жазық. Оларда ешқандай түймелер, тіпті қозғалыстағы детальдар жоқ
десе болғандай. Барлығы тек енгізілген, ал индикатор сандары-сұйық
кристалдарда. Сандарды басқанда - олар кристаллдардан индикаторға тізіледі;
энергия – басылған сызықтан – фотоэлемент шығады. Мұндай машинаны не
сындыра, не қирата алмайсың, тек жыртпасаң.
Кітаптың орташа форматындай, көлемі жазба кітапшаларындай
калькуляторлар да бар. Олардың мүмкіндіктері кеңейтілген: құрылғы тұтас
күрделі алгебралық операциялар жиынтығын орындайды, оларда оперативті жады
пайда болып, енді жұмысты программалау оңайға түседі.
Тіпті сыртқы жадымен қалталы калькуляторлар модельдері де бар – тұтас
ферромагниттік пластинкалар жиынтығы, оларға үлкен көлемде бастапқы
мәліметтермен өте күрделі бағдарламаларды жазуға болады. Қажеттілігіне
қарай пластинкалар машинканың қабылдағышына енгізіліп, ол оларды жұтып
және алғашқы есептеуіш қораптар-мастоданттарға қарағанда, одан кем емес
ақпаратты өңдеп шығарады. Ал осы кішкентай құрылғылар қалтаға сыйып – ақ
кетеді!
Міне осылай қарапайым электронды есептеуіштерден кеңейтілген
мүмкіндіктермен нағыз компьютерлер шықты. Енді міне үстелдерге арналған
тұлғалы сырт жадыларымен, экранды дисплейді және алфавитті клавиатуралы ЭЕМ-
дер пайда болуда. Бұл енді тілмен жұмыс істеу мүмкіндіктері жеткілікті
персоналды, жеке компьютерлер. Ал олардың тиімділігін айтып жеткізу мүмкін
емес: программа үлкен емес пластинака-дискетке жазылып, ақпарат сандар
және (латын немесе орыс) алфиттері бар тікелей клавиатурадан енгізіледі,
сізге керектің бәрі дисплейдің экранына шығады. Ешқандай перфокарталармен,
не перфоленталармен әуреге түспей, уақыт машинасы туралы еш ойланбай,
ешқандай күтусіз, сіздің бағадарламаңыз жұмыс істей бастаған сәттен-ақ осы
жерде, қолыңызға, барлығы көз алдыңызда нәтижесін толық ала аласыз.
Электронды есептеуіш машиналарды енгізу, қоғамды информатизациялауда
қазіргі тәсілдермен қайта өңдеу және ақпараттарды тасымалдау жаңа
процестерді бастауға қызмет атқарады. Ғылыми-техникалық прогресс қоғамда
кең қолданыс тапты. Қазіргі уақытта ғылыми – техникалық прогрестің бірден –
бір бағыты адам іс-әрекетінің барлық саласын компьютерлеу тәжірибесі болып
табылады.
Қазір компьютер адам жұмыстарының ажырамас бір бөлігі болып табылады.
Компьютерлер мектептер мен университеттерде қолданылады. Олар жұмыс, оқу
мақсатында алынған деректерді жүйелеуге көмектеседі. ЭЕМ-нің дамуын
бірнеше буындарға бөліп көрейік.
• Электрондық шамдар пайдаланылған ENIAC және барлық басқа ЭЕМ-дер
–ЭЕМ-нің бірінші буынына жатады. (1940-1955жж)
• 1955 жылдардан бастап келесі, екінші буындағы ЭЕМ-дер пайда бола
бастыды. Оларда электрондық шамдардың орнына жартылай өткізгіштер
– транзисторлар пайдаланылды. Олар секундтына бірнеше 10 мыңдаған
операцияларға жетті. Бағдарламалау тілдері Фортран, Алгол, Кобол
қолданыла бастады.
• Интегралды схема негізінде құрасытырылған ЭЕМ-дер бұл үшінші
буындағы ЭЕМ-дер. Есте сақтау құрылғыларының жаңа түрі
магниттік – дискілер пайда бола бастады. 1971 жылы АҚШ-тың “ИНТЕЛ”
фирмасы компьютердің компьютердің негізгі бөлігі- процессордың
жұмысын орындауға қабілетті, өте үлкен интегралдық схеманы
алғашқы микропроцессорды жасады. Ол Дербес Компьютер деп аталды.
• Қазіргі кезде ЭЕМ-дер бұл төртінші буындағы ЭЕМ-дер 1980 жылдан
бастап АҚШ-тың IBM фирмасы дербес компьютер шығару бойынша
дүниежүзілік нарықта жетекші болып саналады. Ал, 1990жылдан
бастап Apple Cororation фирмасының Macintosh маркалы компьютері
көпшілікке таныла бастады.
Дербес компьютерді шығарудың қарқынды өсуі мына факторлармен
сипатталады:
• Құнының арзандылығы
• Түсінікті және ыңғайлы диалогтық программалық құралдар көмегімен
жөндеу және қызмет көрсетудің қарапайымдылығы;
• Қызмет орнында жеке жұмыстар үшін пайдалану мүмкіндігі;
• Информацияны өңдеудің жоғары мүмкіндігіне ие;
• ДЭЕМ-ді адамзат іс-әрекетінің кез-келген аумағында қолдану
мүмкіндігін беретін программалармен қамтамасыз етілуі;
• Дербес компьютер желілік жүйелерге қосу мүмкіндігі. Дербес
компьютердің функционалды мүмкіндігін және пайдалану мақсатын
ескере отырып үш топқа бөлуге болады: тұрмыстық, жалпы пайдалану
үшін және мамандандырылған.
IBM PC пайда болуы. 70-шы жылдар аяғында дербес компьютерлерді кең
қолдануы үлкен компьютерге және мини-компьютерге сұранысы төмен болды.Бұл
IBM фирмасына әурешілік әкелді,сондықтанда 1979ж. IBM фирмасы дербес
компьютерлерді нарыққа шығара бастады.
Компьютердің негізгі микропроцессоры жаңадан 16-разрядты Intel-8088
микропроцессоры таңдалынды.Оны пайдалануға потенциалы компьютердің
мүмкіндігін ұлғайты,жаңа микропроцессор 1Мбайт жадымен жұмыс істеуге
болатын,ал сол уақыттағы компьютерлер 64 Кбайтпен ғана шектеулі
болды.Компьютерде басқа комплектілерді қолдануға әртүрлі фирмаларға
берілді. Ал программаларды жасау Microsoft фирмасына тапсырылды.
1981ж. тамызда жаңа компьютер IBM PC атауы ресми түрде жария етілді.
Бір-екі жылдар ішінде IBM PC компьютері нарықта алдынғы қатарда болып,8
биттік модельді компьютерлерді шегерді.
Бірақ IBM PC компьютерлері басқаша болды. IBM фирмасы өзінің
компьютерін разъемдық құрылғысы емес және осы құрылғыны жинап және оны
құпия ретінде сақтамады.Ол IBM PC құрылғысының принципін барлығы
пайдаланды.Осы ұтымды тәсілді Ашық архитектуралық принципі деп аталады. IBM
фирмасына IBM PC компьютерлері үлкен табысты әкелді. IBM PC
архитектурасының шығуы дербес компьютерлерді одан әрі дамытты:
1. IBM PC өзін тартымды және танымал болса, ол әртүрлі комплектілік және
құрылғыларды толықтыруға болады. Өндірушілер арасында бәсекелестік
туындап оның бағасын төмендетті.
2. Осыдан келе көптеген фирмалар өздері IBM PC комплектілік
компьютерлерді жинай бастады.
3. Пайдаланушылар өздері әртүрлі құрылғылармен толықтыруға және жүздеген
өндірушулерін құрылғыларын пайдалана алатын болды.
Осының барлығы IBM PC компьютерлерін жақсартып және оны танымал етті.
Дипломдық жобаның мақсаты “Delphi программалау ортасында жобаны
нұсқалау”. Осы мақсатқа байланысты ақпараттық-есептеу пәндік-циклдық
комиссиясының оқушылары бойынша толық мәліметтер бір жүйеге жинақтау
жұмысын автоматтандыру моделі жобаланды. Деректер қорын құруға Delphi
программалау ортасының мүмкіндіктері қолданылды. Программа құрылымы
формаларда мәзір бөлімдері арқылы бір-бірімен мәтіндік ақпарат түрінде
байланысады. Мәліметтерді қажеттілігіне қарай басылымға жіберіп, мәтіндік
құжат түрінде шығаруға болады.
1 ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1,1 Бағдарламалық қамсыздандырудың сипаттамасы
Компьютерлік бағдарламалар 3 негізгі дәрежеге бөлуге болады:
• ЭЕМ жұмысы кезінде пайда болатын ақауларды жөндейтін және диагностика
бойынша орындайтын жүйелік бағдарламалар;
Қолданушыға қажетті әрекеттерді орындайтын қолданбалы бағдарламалар
(мәтінді редакторлау, графикті өңдеу, статистикалық информацияны өңдеу,
деректер қорын басқару жүйесін қолдау, т.б.);
• Бағдарламалық қамсыздандыруды жобалау жүйесі. Мұндай бағдарламалау
қолданушыларға емес, жүйелік және қолданбалы бағдарламаларды өңдейтін
бағдарламашыларға арналған.
• Жүйелік бағдармалардың ең маңыздысы компьютер ресурстарын жалпы
басқару, бағдарламалардың жүктелуін қамтамасыз ету, мәліметтерді
сақтау, өзге бағдарламалардың сұратуы бойынша базалық сервистік
функцияларды орындайтын операциялық жүйе (ОЖ) болып табылады.
Сыртқы құрылғыларына қызмет етудіңі операциялық жүйе мүмкіндіктерін
кеңейту үшін бағдарлама-драйверлер қолданылады. Кейбір құрылғылар жүйемен
қабылданбайды және драйвер болмаған жағдайда жұмыс істей алмайды.
Жүйелік бағдарламалардың маңызды бөлігі утилиттер деп аталатын
қызметші бағдарламалар болып табылады (utility ағылшын сөзінен-
қызметші). Мұндай топқа жататын бағдарламалар:
• кішігірім өлшемді файл көмірмесін құрып, дискіде информация сақтайтын
архиватор-бағдарламалар;
• компьютердің, оның құрылғыларының конфигурациясын тексеретін, оның
жұмыс мүмкіндіктерін тексеретін диагностикалық тесттік бағдарламалар;
компьютер дискісін вирусын тексеретін антивирусты бағдарламалар;
• мәліметтерге рұқсат жылдамдығын ұлғайту, операциялық жүйенің қызметші
файлдарды орналастыру оптимизациялау және файлдар дефрагментациялау
мақсатында қатты дискті оптимизациялауға арналған бағдарламалау;
• қолданушы таңдаған қатты дискідегі қызметші файлдардың қайсысы жазуды
іске асырып жатқанын білу үшін мониторинг жасайтын бағдарламалар;
• дискілік кеңістікте қолданылған файлдар көлемін қысқартуға мүмкіндік
беретін дискідегі информацияны динамикалық компрессия бағдарламалары;
Қолданбалы бағдарламалар категориялары өте көп, қолданбалы
бағдарламалы қамсыздандырудың кейбір топтарын қарастырамыз: компьютерде
мәтінді дайындау және өңдеу бағдарламалары- мәтіндік процессорлар;кестелі
мәліметтерді өңдеу бағдарламасы- электронды кестелер процессоры. Олар прайс-
беттер және статистикалық зерттеулер нәтижелері сияқты көлемді санды-әріпті
информацияларды өңдеуге қолайлы; электронды презентациялар және слайд-шоу
дайындауға арналған бағдарламалар; жазу түрінде ұйысмдастырылған әр түрлі
типті массивтер ЭЕМ жадысында реттелген түрде сақтауға мүмкіндік беретін
деректер қорын басқару жүйесін - нөлден құрайтын,растырлы және векторлы
графиканың бейнелерін редакторлайтын графикалық редакторлар мен фоторетуша
бағдарламасы; кеңістікте бейнелері және үшөлшемді анимациялы ролик құруға
арналған үшөлшемді модельдеу бағдарламасы; бухгалтерлі есеп жүргізу және
қажетті есеп беруге құжаттау бағдарламасы; электронды сөздік пен
аудармалары: біріншісі қарапайым қағаз сөздікке эквивалентті,олар қажет
сөзді іздеудің қолайлы жүйесі бар; екіншісі бір тілден екінші тілге
машиналық аударманы жүзеге асырады; машина мен механизмді құрастыруда
инженерлерге көмектесетін автаматты жобалау жүйесі.
Бағдарламаны қамсыздандырудың үшінші категориясы-бағдарламалау жүйесі
есеп шығару үшін саймандар құралы болып есептеледі.Мұндай жүйе әдетте
мәтіндік редактордан,бағдарламаның визуалды интерфейсін өңдеу
ортасынан,интерпретатордан немесе бағалау тілінің компиляторынан,қосымша
бағынышты бағдарламадан тұрады; Кең тараған бағалау жүйесі-Си, Ява, Бейсик
және Паскаль тілдерді болып табылады.
Бағдарламамен қамсыздандыруды бір классификациясы оның құнына
негізделген.Сондықтан бағалау критериі ақысыз,шартты-ақысыз және
комерциялық болып бөлінеді.
Ақысыз бағдарламалар Интернетке жіберу және FIN-желілер файлдың
қоймаларда жазылады.Коммерциялық бағдарламалар қайтарымды негізде ақылы
түрде таратылады.Өңдеушеде және оның дистрибьюторынан заңды түрде қолданушы
бағдарламалық өрімнің ақысыз техникалық қолдауды алады.
Сұрауы көп компютер бағдарламар өңдемді,жақсартылады,жаңа
функциялармен толтырылады,т.б.Дегенмен,қолданушыл арға аты танымал
бағдарламалардың аты өзгермейді.Бағдарламаның жаңа түрлерін алдыңғы түрінен
ажырату үшін нұсқа механизмі енгізілген.Бағдарламаның нұсқасы американ
жүйесі барша ондық бөлшекпен,яғни нүкте арқылы ажыратылады:алдыңғы нұсқа
кіші санды болады.Әдетте ол бағдарлама атынан кейін көрсетіледі,мысалы
Adobe Photoshop 5.5.Нұсқа реттелуі бірліктен басталады;кішігірім өзгертулер
нөмірдің бөлшек бөлігі бірнеше ондыққа және жүздікке ұлғаяды,ал жаңа
енгізулер болса,бағдарламада нөмірдің бүтін бөлігі ұлғаяды.
Бұдан кейін тараған бағдарламалық өнімге толығымен тоқталамыз.
Windows нұсқаларының тарихы
Дербес ЭЕМ қолданушыларына танымал болған терезелі графикалық
интерфейсі бар операциялық жүйесі 1985 жылы пайда болды. Windows 1.01
нұсқасы IBM PC AT 286-да жүктеліп, 640 Кб оперативті жадысымен 2,5 Мб
винчестерде орын алды.
Операциялық жүйенің стандартты жүйесіне бірнеше бағдарламалар- Paint
графикалық редакторы, екі мәтіндік редактор NotePad және Write, сонымен
қатар калькулятор, күнтізбе, сағат, модемдік терминал т.б. енді.
Windows 1.01 DOS үшін терезелі-графикалық келтіру болып табылады.
Windows 2.03 келесі нұсқасы 1987 жылы шыққан алдыңғы нұсқасына қарағанда
терезелі құрылысында еш өзгеріс жоқ. Терезенің сыртқы көрінісінде қосымша
батырмалар пайда болды. Терезенің жүйелік мәзірін келтіруде өзгертулер
енді. Операциялық жүйе бағдарламалардың жалпы құрамы өзгерген емес: тек
винчестерлермен VGA стандартты видеокарталарда драйверлер қосылды. Windows
2.03 интерфейсін түспен көркемдеу CGA және EGA графикалық мүмкіндіктерінне
негізделген. Бұл операциялық жүйе де оперативті жадысы 640 Кб, ал Windows
2.1 нұсқасы кеңейтілген режимде жұмыс істеді.
1990 жылы шыққан Windows 3.0 нұсқасы IBM PC AT 386-ға түрлі түсті
VGA адаптеріне арналған. MS-DOS файлдық менеджері File Manager
ауыстырылды.
Windows 3.0 8086 процессорымен ағымды режимде жұмыс істейтін
операциялық жүйе болды. Сонымен қатар ол IBM PC AT 286 үшін стандартты
режимде, жадысында 16-мегабайтты лимит сонымен қатар жоғарғы жадынықолданып
кеңейтілген режимде жұмыс істейтін болды. 2 жыл өткен соң Windows 3.1
нұсқасы шықты. Бұл нұсқа ағымдағы режимде істеді, демек 8086 процессорымен
қызмет ете алды. Бұл операциялық жүйеде құрылымды драйверлерді ерекше атап
өтуге болады.
Windows 3.1 нұсқасында жүйелік реестр алғаш қолданды. Мұнда файл
типтері, онымен байланысты информациялар мен қосымшалар сақталды.
Бұл операциялық жүйенің жаңалығы Windows компонентін қосужою тақтасы
еді. Жыл өткен соң Microsoft Windows 3.11 for WorkGroups желілік нұсқасы
шықты. Windows нұсқасының алғашқы желілік нұсқасы деп айтуға болмайды: 3.1
нұсқасында қызметші тобы үшін желіде жұмыс атқаруға болатын. Желілік карта,
хаттаманың драйверлері 640 Кб төменгі оперативтік жадысына клиентсерверлік
бағдарламамен қамсыздандыру жүктелген. Нәтижесінде өзге қосымшалардың
жұмысы үшін ОЕСҚ аз қалып, олармен жұмыс істеу мүмкін емес еді.
Windows 3.11 for WorkGroups желімен жұмыс кезіндегі жаңа режимі
желілік карта мен хаттаманың драйверлерін жоғарғы жадыға жүктеп, ОЕСҚ өзге
бағдарламадан босатты. Желілік мүмкіндіктерді толығымен қолдану үшін
бірнеше желілік қосымшалар құрылды.
Microsoft Mail жергілікті желі ішінде пошталық серверді ұйымдастыруға
мүмкіндік берді. Microsoft Chat қосымшасы қолданушылармен тілдесуге, ал
Microsoft At Work Fax факс-модем немесе желілік факс-серверлер көмегімен
факсимальды хат қабылдауға және жіберуге мүмкіндік берді. Мұндай
операциялық жүйе нұсқасы өзге архитектурада құрылған желілік операциялық
жүйе белесі көзге түсті. Ол Windows NT ( New Technology ағылшын сөзінен
жаңа технология) деп аталды.
Мұндай операциялық жүйенің бірінші нұсқасы Windows NT 3.1 деген атпен
шықты. Қолданушы интерфейс Windows 3.1-ден еш айырмашылығы жоқ, өзгерістің
барлығы ядросында болды. Жаңа технологияда құрылған 2.0 нұсқалы OS2
ядросын IBM мен Microsoft жаңа ядро мен интерфейсті қосып, нәтижеде
Windows 3.1 операциялық жүйесін шығарды. Операциялық жүйеде қолданушылар
арасындағы рұқсатқа жүйе орнатылды. Олар 2 деңгейге бөлінді:
қолданушылар(Users) және администраторлар (Administrators).Қолданушы жүйеге
кіру сәйкес атпен және пароль енгізуден кейін орындалды.
Администраторлар қолданушының мәлімет файлдарына (оқу, жазу, жою
рұқсаттары) және бағдарламаларға Security мәтіндік мәзір бөлімінен тікелей
файлдық және бағдарламалық менеджерлерінен рұқсат береді.
NT 3.51 нұсқасы екі түрлі болып шықты: Server және Workstation.
Біріншісі жергілікті немесе ауқымды желілерде сервер ретінде қолдануға,
екіншісі клиенттік компьютер желілер құрамында оперциялық жүйелер ретінде
қолданылады. NT 3.51 дискілік қызметтерді басқару үшін Disk Administrator
бағдарламасы қолданылады.
1995 жылы операциялық жүйенің жаңа нұсқасы графикалық терезелі
интерфейсі бар Windows 95 шықты. Windows 3.11-мен салыстырғанда қолданушы
интерфейсі өзгерген. Жұмыс столында минималды икондар емес, қарапайым
файлдар мен бумалар орналасқан.File Manager файлдық менеджері Windows
Explorer деген атқа ие болды. Жергілікті файлдар мен бумаларды, желілік
ресурстар, принтерлерді қарастыру интерфейстерін қолдады. Microsoft
өңдеушілері Internet желісінің дамуын қарастырып, Windows 95 құрамына NSCA
браузері негізінде құрылған Internet Explorer WWW-беттері қосылды.
1996 жылы Windows NT төртінші нұсқасы да екі түрлі болып шықты:
серверлер мен жұмыс станцияларына арналған болып шықты. Бұл операциялық
жүйенің ядросы NT 3.51 ядросының дамуына болып есептелсе, интерфейс Windows
95–ке сәйкес келді. NT 4.0 администратор құқықтарын қолдану кезінде
қолданушының құқықтары мен бумаларға рұқсат Windows Explorer-ден тікелей
шақырылады.
1998 жылы Windows 95 кейінгі дамытылған нұсқасы әрі MS-DOS
негізіндегі ядросы бар Window-ң соңғы нұсқасы Windows 98 шықты. .
Microsoft Internet Explorer операциялық жүйемен бірге болғанымен, Windows
Explorer файлдық менеджер ішіне енгізілді. Ол коипьютер бумалары мен
интернет-беттеріне навигациясын жеңілдеткенімен жүйе жұмысын баяулатты.
Windows 98 нұсқасында FAT 32 файлдық жүйесін қолдау табылды. Ол үлкен
көлкмді қатты дискпен жұмыс істей алды. сонымен қатар операциялық жүйе USB
шиналары сияқты көптеген құрылғыларды қолдады.
Келесі нұсқа бірден 3 түрлі болып шыққан Windows 2000 еді: Windows
2000 Datacenter Server ірі корпоративті желілердің сериерлеріне арналған,
Windows 2000 Server қарапайым жергілікті желілерге арналған, Windows 2000
Professional ауқымды желілер құрамындағы жұмыс станциялары және үй
компьютерлеріне арналған. Windows 2000 тобы жергілікті желі құрамында
Windows 9х негізіндегі машиналармен, сонымен қатар NT компьютерлерімен
қарым-қатынас жасай алды. Бұл операциялық жүйеде FAT 16, FAT 32 және NTFS
файлдық жүйелерді қамтыды. Қолданушы құқықтарын басқару қолданушы
диспетчері арқылы жүзеге асырылады. Windows 2000 NT 4.0-ке қарағанда
сенімді желілік операциялық жүйе деп есептелді.
Үйге арналған операциялық жүйе ретінде сол жылы шыққан Windows
Millenium Edition еді. Windows Millenium Edition Windows 2000-ға ұқсас
қазіргі заманғы интерфейсі бар. Microsoft фирмасының соңғы нұсқасы -
Windows XP. Бұл операциялық жүйе 9х Windows - Millenium Edition мен NT-
2000 қосындысы болып табылды. Өңдеушілердің ойы бойынша операциялық жүйе
Windows 9х қолданылуының қарапаымдылығы және NT сенімділігі мен
функционалдылығын қамту қажет.
Бір типті қосымшалар тапсырма тақтасында топталады. Кемшілігі: 1. жаңа
операциялық жүйе екпіндету қажеттілігі. 2. жүйелік ресурстарға жоғары талап
қою.
1.2 Delphi – ортасының негізгі түсініктері
Соңғы кезде бағдарламаға деген қызығушылық лезде өсті. Бұл күнделікті
өмірдің ақпаратты-коммуникационды технологияның дамуы мен енгізуімен
байланысты. Егер адам компьютермен жұмысы болса, онда ерте ме, кеш пе
бағдарламалау тілегі де болады. Қазіргі уақытта пайдаланылатын арнайы
компьютерлер арасында Windows операционды жүйесі кең тараған, әр адам
бағдарлама жазуға талпынады.
Есептеу техникасының қарқынды дамуы бағдарламаны жасауды қамтамасыз
ететін әсерлі жағдайда пайдалану тез жасалынатын атты бағыт көрсететін
бағдарлама жүйесінің пайда болуына әкеледі. Олардың ішінде Borland Delphi
және Microsoft Visual Basic-ті ерекшелеуге болады. Тез жасау жүйесіне
негізінде визуалды жобалау мен бағдарламалық жағдай технологиясы жатады.
Бұның негізгі мазмұны жұмыс істеу ортасы өзіне жұмыстың жарты бөлігін
алады, ал қалғанын диалогты терезе мен өңдеу функциясының жағдайын
құрастыруды бағдарламашыға қалдырады.
Delphi ортасы визуалды бағдарламалау жүйесі болып табылады. Delphi
қолданушыға тез, ыңғайлы, тиімді бағдарламалар құруға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар мәліметтер қорымен жұмыс атқаруға да болады. Delphi ортасы
локальдық және тысқары мәліметтер қорымен жұмыс атқаруға жарамды
бағдарламалар құруға мүмкіндік береді.
Delphi – бұл тез жұмыс істеу ортасы, бағдарламалау тілі ретінде көп
қолданылады. Delphi тілі - қатал типтік объектілік бағыт көрсететін тіл,
бағдарламашыларға белгілі Object Pascal негізі жатыр.
Қазіргі уақытта бағдарламашыларға Delphi пакетінің кезесті болжамы
Borland Delphi 7 белігілі. Басқа болжамдар сияқты Borland Delphi 7
қарапайым бір терезелі қосымшадан базаның бөліп таратылуының басқару
бағдарламасына дейін әр түрлі бағдарламаларды құрайды. Пакет құрамына
берілген база жұмыстарын қамтамсыз ететін әр түрлі утилиттер, XML
құжаттары, анықтама жүйесін құру, басқа есептерді шешу кіреді. Жетінші
болжамның ерекше негізі NET технологиясын қолдау болып табылады. Borland
Delphi 7 Windows 98-ден Windows XP операционды жүйе ортасында жұмыс істей
алады.
Delphi ортасы – бағдарламашының жоғарғы әсерлі жұмысын қамтамасыз
ететін күрделі механизм. Delphi – ді ашқан кезде алты қажетті терезе
бейнеленеді: басты терезе 1, объектілердің ағаш (дерево) терезесі 2,
объектілердің инспектор терезесі 3, броузер терезесі 4, форма терезесі 5,
программа коды терезесі 6. Delphi ортасының жалпы терезесі суретте
көрсетілген (1.2.1-сурет).
1.2.1-сурет. Delphi терезесі
Басты терезе
Басты терезе құрылатын бағдарламаның жобамен басқарудың негізгі
функцияларын жандандырады. Бұл терезе әрқашанда экранда қатысады және
ең жоғарғы бөлікті алады. Бұл басты терезенің функциональдығымен
байланысты, өйткені бағдарламашының қолында әрқашанда табылатын
элементтер бар. Басты терезенің минимизациясы экраннан Delphi –дің басқа
терезелерінің жоғалып кетуіне әкеледі. Ал оның жабылуы бағдарламашының
жүйелік бағдарламамен жұмысының аяқталуын көрсетеді. Басты терезеде
Delphi – дің басты менюі, палитра компоненттері және пиктографиялық
командалық кнопкалар жиынтығы орналасқан. Басты меню жобаны басқару үшін
барлық қажетті құралдарды қамтиды. Келесі суретте Delphi терезесінің басты
менюі көрсетілген (1.2.2 –сурет).
1.2.2 –сурет. Delphi терезесінің басты менюі
Компоненттер палитрасы
Компоненттер палитрасы – бұл Delphi – дің басты байлығы. Ол қажет
компонентті тез іздеуді қамтамасыз ететін басты терезенің оң бөлігінде
орналасқан және қажетті компоненттерді тез табуға арналған қатпарлар
бар. Компонент деп – қызметші элементті айтамыз. Ол белгілі бір қасиетке
ие.Компоненттердің көмегі арқылы бағдарламаның каңкасы құрылады. Яғни
экрнада көріну элементтері: батырма, терезе, тізім т.б. Панель кнопкасы
сияқты компоненттер терезесінде түзетуге болады. Ол үшін арнайы редактор
қолданылады, тышқанның оң жағын екі рет шерту арқылы экраннан
компоненттер палитрасында кез-келген пикторграммамен және properties
опциясын таңдауға болады. Delphi – дің компонеттер палитрасын келесі
суреттен көруге болады (1.2.3-сурет).
1.2.3-сурет. Delphi компонеттер палитрасы
Формалар терезесі
Формалар терезесі болашақ бағдарламаны Windows – терезе жобасымен
көрсетеді. Бастапқыда терезе бос болады. Дәлірек айтқанда Windows үшін
интерфейсті элементтер – жүйелік менюді шақыру, максимизация, минимизация
және терезені жабу, сызылатын рамкалар стандартын құрайды. Терезенің
барлық жұмыс ауданы координата торының нүктелерімен толтырылған. Олар
формаға орналасатын компоненттердің ретімен орналасуына қызмет жасайды.
Ол нүктелерді алып тастау үшін келесі әрекеттерді қолдануға болады: Tools
– Environment options командасының көмегімен, Display grid – алып тастау,
Designer – қатпарлардың ішінен табылады. Бағдарламашы терезенің сыртқы
көрінісін өңдеу кезегінде өзіне қажетті компоненттерді алып форма
терезесіне орналастырады.
Объектілер ағашының (дерева) терезесі
Бұл терезе 6-шы версияда пайда болған және екпінді формада немесе
мәліметтердің екпінді модулінде орналасқан бөлек компоненттердің арасын
байланыстыру үшін арналған. Кез – келген компонентті шерткенде бұл
терезеде форма терезесіне сәйкес компонент шығады және бұл компоненттің
қасиеті объектілер инспекторының терезесінде бейнеленеді. Екі рет шерту
Code Insight механизмінің жұмыс істеуіне әкеледі. Алдыңғы версияларда
мұндай орын ауыстыруды Clipboard программа аралық айырбас буфері
арқылы жасауға болатын.
Объектілер инспекторының терезесі
Формаға орналасқан кез келген компонент кейбір параметрлер
жиынтығымен сипатталады (орналасуы, түсі, өлшемі). Кейбір параметрлерді,
мысалға компоненттің орналасуы мен өлшемін, орналасуын бағдарламашы форма
терезесінде өзгерте алады. Ал басқа компоненттерді өзгерту үшін объектілер
инспекторының терезесі қолданылады. Ол терезеде екі қатпар бар: Properties
(қасиет) және Events (оқиға). Properties беті компоненттердің қажетті
қасиетін орналастыру үшін қолданылады, ал Events компоненттерге оқиғаға
байланысты құбылыс, өзгеріс беру үшін қолданылады. Қасиеттер жиынтығы -
компоненттердің түрін анықтайды. Яғни форманың жоғарғы сол жақ бұрышқа
қатысты орналасуын, өлшемін, түсін, қаріптерін т.с.с. Оқиғалар
жиынтығы – компоненттердің жұмыс режимін анықтайды. Яғни тышқанды
шерткенде немесе клавишті басқандағы өзгерісі, экрандағы пайда болған
кезеңі немесе терезенің өлшемін өзгерткендегі т.с.с.
Нысандар инспектор терезесінің әрбір беті екі бағаннан тұратын
кесте түрінде көрінеді. Сол жақ бағанда қасиеттің немесе оқиғаның
атауы, ал оң жақ қасиеттің нақты мәні немесе бағынышты программаның аты
көрсетіледі. Кестедегі жолдар тышқанды шерту арқылы таңдалынады және
қарапайым немесе күрделі қасиеттер жатады. Қарапайым қасиеттерге: жалғыз
сандық, символдық мәнге ие қасиеттер жатады. Сипатталуы True немесе
False. Delphi ортасының объектілер инспекторының терезесі келесі суретте
көрсетілген (1.2.4-сурет).
1.2.4-сурет. Delphi ортасының объектілер инспекторының терезесі
Бағдарлама кодтарының терезесі
Бағдарламаның кодтар терезесі бағдарламаның текстін өңдеп құруға
арналған. Терезе бастапқыда программа терезесінің толық бос формасы
қалпын дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. Жұмыс барысында программист
өзіне қажетті толықтырулар енгізіп бағдарламаның жұмысын қамтамасыз
етеді. Терезеге жаңа жол қосу үшін курсорды басқару клавишасының
көмегімен немесе тышқан арқылы қажетті жерге қойып клавиатурадан
текст енгізу керек. Жаңа жолға өту үшін Enter пернесін басамыз. Келесі
суретте бағдарлама кодтарының терезесі көрсетілген (1.2.5-сурет).
1.1.5-сурет. Бағдарлама кодтарының терезесі
1.3 Компоненттермен танысу
Компоненттер көрінетін бейнені құрастыратын элементтерінен тұрады.
Delphi-дің әр түрлі версиялары үшін компоненттер кітапханасы кеңейтілу
принциптеріне қарай түзеледі: бірінші версиясында 70 компоненттер шамасында
болған, ол кезде Delphi 6 құрамына 300 компоненттер кірген.
STANDARD беті
Standard бетінде Windows интерфейстік элементтері үшін компонентер
палитрасы стандартты болып келеді, оларсыз бірде бір программа жұмыс істей
алмайды.
Frame - рама. Формадан бөлек компоненттер палитрасында орналаса
алады, ең алғаш Delphi 5 версиясына енгізілген.
MainMenu – программаның басты менюі. Бұл компонент күрделі
иерархиялық менюді құруға және қызмет көрсетуге арналған.
PopupMenu – көмекші немесе жергілікті меню. Бұл меню тышқанның
оң жақ батырмасын шерткеннен кейін жеке терезеде шығады.
Label - белгі. Бұл компонентті ұзақ емес бірқатарлы жазуларды
терезеге орналастыру үшін қолданады.
Edit – енгізу жолы. Бір текстік жолды редактрлеу немесе
бейнелерді енгізу үшін арналған.
Memo – көпжолды текстік редактор. Көпжолды тексті енгізу немесе
бейнелеу үшін қолданылады.
Button - командалық батырма. Бұл компоненттің OnClick хабарын
қайта өңдеуші кейбір командаларды реализациялау үшін қолданады.
CheckBox – тәуелсіз ауыстырғыш. Жұмыс істеуші программада осы
компонентті шерткенде Checked логикалық қасиетін өзгертеді.
ListBox – таңдау тізімі. Қойылған нұсқалардың тізімін құрайды
және ағымдағы таңдауларды тексеруге мүмкіндік береді.
ComboBox – комбинирленген таңдау тізімі. Текстік редактордың
және таңдау тізімнің комбинациясын көрсетеді.
Radio Button- тәуелді ауыстырғыш.Топқа тағы да бір осындай
компонентпен жұмыс атқарады. Алдыңғы таңдалған компонентті ауыстырады.
ScrollBar – басқару сызығы. Windows-терезе бүйірінен
айналдырғандағы сызықты біле отыра, көлденең немесе тігінен сызықтарды
көрсетеді.
GroupBox – элементтер тобы. Бұл компонент бірнеше
компонеттердің мағынасы бойынша байланысқан топтар үшін қолданады.
RadioGroup – тәуелді ауыстырғыштардың тобы. Бірнеше байланысқан
тәуелді ауыстырғыштарға қызмет көрсету үшін арнайы қасиеттерді құрайды.
Panel - панель. Бұл компонент GroupBox сияқты бірнеше
компоненттерді қосу үшін қызмет көрсетеді.
ADDITIONAL беті
Additonal бетінде 18 қосымша компоненттерорналасқан және олардың
көмегі арқылы диалогтық терезенің түрін әр түрлі етеді.
BitBtn – жазулармен және пиктограммасымен командалық батырма.
SpeedButton – пиктографиялық батырма. Басты менюдағы опцияларға
жылдам рұқсат алу үшін қолданылады.
MaskEdit – арнайы текстік редактор. Енгізілген тексті сүзгіден
өткізу мүмкіндігі бар.
StringGrid – жолдар кестесі. Бұл компонент кестелік түрде
текстік ақпараттарды көрсету үшін керемет мүмкіндіктерге ие.
DrawGrid - өзінді кесте. StringGrid ұящығының компонентінен
айырмашылығы өзіндік ақпаратты құрай алады, соның ішінде суреттерді де.
Image - сурет. Бұл компонент суреттердің бейнесі үшін
арналғансоның ішінде пиктограммалар және метафайлдар.
WIN32 беті
Win32 беті Windows 9598NT2000 32-разрядты операциялық жүйесі үшін
интерфейстік элементтерді құрайды.
ImageList – суреттер жиынтығы. Бір өлшемді бірнеше суреттер үшін
қойма болып табылады.
RichEdit – пішімделген текстің көпжолдық редакторы.
Page Control- закладкаларымен панельдер жиынтығы. Әрбір панель
өзінің интерфейстік элементтер жиынтығын құрай алады.
TrackBar - регулятор. Программаларда кейбір өлшемдердің мәндерін
басқару үшін қолданады. Мысалы, мулльтимедиялық программаларда соның көмегі
арқылы қатты дыбысты өзгертуге қолайлы.
Animate - мультипликатор. Жай анимацияны енгізуге мүмкіндік
береді.
TreeView – таңдау ағашы. Каталогтардың және иерархиялық
қатынастармен байланысқан басқа элементтердің структурасын көру
қолданылады.
SYSTEM беті
Бұл бетте функционалды тағайындаулары бар компоненттер орналасқан.
Timer - таймер. Бұл компонент шынайы уақыттың интервалдарына
есеп беру үшін қызмет етеді.
PaintBox – сурет салу терезесі. Тікбұрышты аймақты құрады.
MediaPlayer – мультимедиялық проигрывателі. Бұл компоненттің
көмегі арқылы мультимедиялық құрылғыларды басқаруға болады.
DIALOGS беті
Dialogs бетінің компоненттері Windows диалогтық терезесі үшін
стандартты болады.
OpenDialog - ашу. Файлды ашу диалогтық терезесі стандартты.
SaveDialog - сақтау. Файлды сақтау диалогтық терезесі
стандартты.
FontDialog - қаріп. Диалогтық терезенің қаріпті таңдау
стандарты.
ColorDialog - түс. Диалогтық терезенің түсті таңдау стандарты.
Кластар
Object Pascal-да класстар деп – қасиеттер және әдістерді, өрістерді
құрайтын арнайы типтерді айтады. Кез келген басқа типтер тәрізді класстар
объектілер деп аталатын нақты реализация даналарын құру үшін үлгі болып
қызмет жасайды. Басқа типтерден класстардың ерекшелігі класстың объектілері
көптің арансында орналасқан. Сондықтан объект – айнымалы динамикалық
жадының ауданына көрсеткішті нақты көрсетеді. Класстар күрделі бағдарламаны
құруды жеіңлдету және сапасының жақсаруы үшін бағдарламашының ерекше ойлап
тапқаны. Класстардың негізіне үш фундаментальді принцип жатады: олар
инкапсуляция, мұрагерлік (наследование) және полиморфизм.
Инкапсуляция
Класс өрістердің, әдістердің және қасиеттердің маңыздылығының бірлігін
көрсетеді. Осы маңыздылықтардың бір бүтін болып қосылуын инкапсуляция деп
атайды. Инкапсуляция көбіне бағдарламаның қалған бөлігінен класстарды
шеттетуге мүмкіндік береді. Нәтижесінде класстар кейбір қызметтерді қосады.
Мысалы, t Form классы Windows – терезені құру үшін барлық қажеттіліктерді
құрайды. t Timer классы бағдарлама жұмысын таймермен қамтамасыз етеді.
Мұрагерлік (наследование)
Кез келген класс басқа класстан тууы мүмкін. Ол үшін оны хабарлау
кезінде класс ата-анасының аты көрсетіледі.
TChildСlass = сlass(TParentClass)
Пайда болған класс өзінің ата-анасының қасиеттеірн және әдістерін,
өрістерін автоматты иемденеді және оларды жаңадан толтыруға болады. Иемдену
принципі күрделі класстарды этап бойынша құруды және класстардың өзінің
кітапханасын құруды қамтамасыз етеді. Object Pascal-дің барлық класстары
ТObject классының жалғыз туысынан тараған. Ол класста өрістер мен
қасиеттер жоқ, бірақ өзіне олардың құрылуынан жойылуына дейін кез келген
объектілердің өмірлік циклін қамтамасыз ететін жалпы тағайындаулардың
әдістерін қосады.
Полиморфизм
Полиморфизм бұл класстардың қасиеттері мағынасы бойынша ұқсас
проблемаларды әр түрлі тәсілдермен шешеді. Object Pascal рамкасындағы
класстардың мінез-құлықтық қасиетіне кіретін әдістер жиынтығымен
анықталады. Object Pascal-да полиморфизм жоғарғы механизмді мұрагерлікпен
ғана сипатталмайды.
Классты құрастырушылар
Өрістер
Класстағы инкапсулирленген мәліметтер өрістер деп аталады. Өрістер
кез келген тип болуы мүмкін, соның ішінде класстар. Мысалы:
type TMyClass = class
aIntField: Integer;
aStrField: String;
aObjField: TObject;
end;
Әр объект өрістердің бірегей жиынтығын алады. Біоақ берілген
класстың барлық объектілері үшін әдістер мен қасиеттер жиынтығын
жалпылама алады. Инкапсуляцияның ірге – тасының принципі өрістерге тек
класстардың әдістер және қасиеттерінің көмегі арқылы қарауын талап
етеді. Бірақта Object Pascal – да өрістерге тура қарауына рұқсат бере
алады.
type
TMyClass = class
FIntField: Integer;
FStrField: String; end;
var
aObject: TMyClass;
begin
aObject.FIntField := 0;
aObject.FStrField := ' Символов жолы ';
end;
Әдістер
Класстағы инкапсулирленген процедуралар мен функциялар әдітер деп
аталады. Олар әдеттегідей бағдарлама тәрізді жарияланады.
type
TMyClass = class
Function MyFunc(aPar: Integer): Integer;
Procedure MyProc;
end;
var
Класстың әдістеріне сондай-ақ олардың өрістеріне құрама есімдердің
көмегі арқылы рұқсат алынады:
aObject: TMyClass;
begin
aObject.MyProc;
end;
Класстың әдістері ұрпақтарда қайта тығылуы мүмкін. Мысалы:
type
TParentClass = class Procedure DoWork;
end;
TChildClass = class(TParentClass) Procedure DoWork;
end;
Екі класстың да ұрпақтары аты бойынша DoWork процедурасына
ұқсастырып орындауы мүмкін, бірақ ол әр-түрлі орындалады.
Қасиет
Қасиет - өрітерге рұқсат алуды реттейтін класстардың арнайы
механизмі. Әдетте қасиет кейбір өрістермен тығыз байланысты, және жазу
кезінде қолданылатын класстың әдістеріне көрсетеді.
type
TaClass = class
IntField: Integer; Function GetField: Integer;
Procedure SetField (Value: Integers);
Property IntegerValue: Integer read GetField
write SetField;
end;
Бағдарлама контекстінде қасиет өзін әдеттегідей өрістер тәрізді
ұстайды. Мысалы, мынадай операторларды жазуымызға болады:
var
aClass: TaClass;
Value: Integer;
begin
aClass := TaClass.Create;
aClass.IntegerValue := 0;
Value := aClass.IntegerValue;
aClass.Destroy; Қажеті жоқ объектіні жою
end;
Меншіктеу операторын да көрсетуге болады:
aClass.IntField := NewValue;
1.4 Delphi ортасында деректер қорын құру
Delphi ортасында деректер қорын құру - бұл кестелер триггерлер,
индекстер, iшкi сақтау процедураларымен тығыз арақатынас болып табылады.
Сонымен қатар Delphi -да деректер қорын құру - интерактивтi режимде
деректер қорының констукторы арқылы жүзеге асады, ол келесi қасиеттерге ие:
Кестелердi модификациялау, сақтаушы процедуралар мен мәлiметтердi
бейнелеуге рұқсат ету. Алдында құрылып қойылған кестелердi қосады.
Кестелерге индекстердi анықтайды.
Деректер қорын кең ауқымды қойма деп санап, онда ұйым өзiне керектi
деректердi сақтап, ірi осы деректердi түрлi қолданушылар пайдалана алады.
Бiрақ, iс жүзiнде оның орындалуы қиын. Көп жағдайда бiр ЭЕМ-де бiрнеше
деректер жүйесi құрылады. Уақыт өте бiрiгу бүкiл жүйенi сапалы және
қарқынды пайдалануды арттыратын болса туыстық қызметтердi жүзеге асыруға
арналған деректер қорының жүйесiн бiрiктеуге болады.
Деректер қоры дегенiмiз – оларды бiр немесе бiрнеше қосымшалар үшiн
тиiмдi түрде қолдануға мүмкiндiк беретiн өзара байланысты, бiрге сақталатын
деректер жиынтығы. Деректер оларды қолданатын программалардан тәуелсiз
болатындай етiп сақталады. Жаңа деректердi қосу немесе қолда бар деректердi
өзгерту, сондай-ақ деректер қорында деректердi iздестiру үшiн жалпы
басқарылушы тәсiл қолданылады.
Деректер қоры және деректер қорын басқару казiргi кезде кең қолданыс
алуда. Бiздi қоршаған әлемде айналысқа түсетiн ақпарат ағыстары өте көп.
Уақыт өте олар ұлғая түседi. Сондықтан да үлкен және шағын ұйымда ең тиiмдi
жұмыс iстеудi қамтамасыз ететiн деректердi басқаруды ұйымдастыруға
қажеттiлiк туады. Қазiргi таңда көптеген бумалары бар сүрелердi орнына
деректердi зор мөлшерiн тиiмдi сақтауға, құрылымдау және жүйелеуге
мүмкiндiк беретiн деректер қорының компьютерленген тәсiлдерiн қолданады.
Бүгiнгi күнi көптеген қаржылық, сауда, салық және т.б ұйымдардардың жұмысын
деректер қорынсыз көз алдымызға келтiре алмайсыз. Деректер қоры болмаса,
олар ақпарат тасқынында тұншығып қалған болар едi. Деректер қоры ақпаратты
сақтауға құрылымдауға және қолданушыға ең тиiмдi тәсiлмен пайдалана алуына
мүмкiндiк бередi.
Қазiргi кезде көп қолданылатын және ыңғайлы тiлдiң бiрi – Delphi болып
табылады. TABLE (Кесте) – енгiзушi деректердiң бүтiндiгiн орнататын қосуға
немесе өшiруге триггерлер арқылы және модификациялауға мүмкiндiктер бередi.
Деректер қорын өдеуге арналған динамикалық орта. Өңдеудегi
интеграциялық ортасына, объектiлi бағытталған құралдардың мүмкiндiктерiн
қоса отырып, қолданушыға күрделi ¸ірi ауқымды программа жасауда жылдам және
тез сiнiмдi тiл. Delphi мәлiметтердi өңдейтiн ірi көрнекiлейтiн және
сақтаушы әртүрлi компоненттерден тұрады. Бұл компоненттер: кестелер,
формалар, мәзiр, есеп берулер т.б болып табылады. Бұл компоненттер
маңызды программалар қарғанда мүмкiндiктерi кең қолданылады. Delphi
тiлiнде форма және есеп берулердi құру үшiн конструкторлар
қолданылғандықтан, оларды конструкторлың объектiлер деп атайды. Delphi-де
барлық мәлiметтер кесте түрiнде жазылып, оларды ортасына байланыс
орнатылып, индекстеледi. Күрделi жоба құру үшiн конструкторлық және
программалық тiлдi қолданған жөн.
Delphi-клиент-сервер архитектурасы бар деректер қорын өңдеудегi ірi
күштi, ірi ыңғайлы құрал. Delphi -дің соңғы версияларында деректер қорын -
Delphi -ді серверге ауыстыруға арналған арнайы құралдары бар. Оның iшiнде:
деректер қорын пайдалану, объектiлi-бағдарланған программалау, визуалды
программалау, қолданушының графикалық интерфейсi, проектiлеудi қолдау,
мәлiметтердi қолдау, мәлiметтердi буферизациялау.
Delphi – деректер қорын құрудағы заман талабына сай, ауқымды программа
құруға кең мүмкiндiктерi бар тiл. Ол әрқашан дамып отыратын жүйе
болғандықтан, дамыған сайын оның функциялық мүмкiндiктерi кеңейе түседi.
басқа да программалық тiлдер секiлдi 2000 жылдан берi мәселелердi шешу
талабына сай келедi. Деректер қорын дайындағанда Delphi тiлi дамыған
құралдардан жиынтығын пайдалану арқылы қолданушы ауқымды программа құрып,
оны қолданушы өз мақсатында адаптерлеп, жүзеге асыру мүмкiндiгi бар.
Бүгiнгi ақпараттық технологияның дамыған кезiнде өз манызын жоғалтпаған.
Delphi -да ДҚБЖ-ның барлық атрибуттары жүзеге асырылған. Онда ақпараттары
деректер сүздiгiнде сақталатын деректер қоры түсiнiгi байланысқан кестелер
жинақы ретiнде еңгiзiлген.
Деректер қорында бастапы кiлттер және сыртқы кесте кiлттерiнiң
көмегiмен оның бiртұтастық шарттары анықталады. Онда болатын барлық
оқиғалар (өзгертулер) Delphi -дің және құрамдас бағыныңқы процедуралар
құралдарының пайда болуына байланысты табылды және орталықтандыра өңделуi
мүмкiн.
Жүйеде деректер қорыны жиынтығы бар деп осы деректер қоры құрылымды
толық өзiн өзi басқара алатын болса айтады. Деректердi жай ұйымдастырылған
жүйелерде әрбiр қосымша үшiн өзiнiң жазбалар жиынтығы жасалады. Деректер
қорының мiндетi әрбiр жекелеген деректер жиынтығын мүмкiндiгiнше көп
қосымшалар санына қолдануға жағдай жасау. Осыған байланысты деректер қорын
заводта, мекемелерде немесе қандай да бiр ұйымда жекелеген қызметтердi
орындау барысында қажет болатын ақпараттарды сақтау қоры ретiнде жасайды.
Мұндай деректер қоры тек ақпарат алуды ғана емес, сондай-ақ оның нақты
басқару жұмысы үшiн қажеттi тұрақты қалыптасуын қамтамасыз етуi керек.
Жоспарлау мақсаты үшiн ақпарат алуда немесе сұраққа жауап беру үшiн
деректер қорында iзденiстi жүзеге асыруы қажет болуы мүмкiн. Деректердiң
жиынтықтылығымен мекемелiк кедергiлердiң бар немесе жоқ болуына қарамастан
бiрнеше мекеме қолдана алады.
Реляциондық деректер қоры казiргi кезде көп қолданылатын және
шындығында өндiрiстiк стандарт болып табылады. Реляциондық деректер қорында
барлық деректер төртбұрыш формасында сақталып, барлық орындалатын
операциялар кестелердi басқару болып табылады. Алғашқы және қалыпты кiлттер
арқылы, деректер қорында деректердiң бүтiндiгiн сақтайтын шарттар қоюға
болады. Ол үшiн триггерлер және iшкi процедуралар т.б мүмкiндiктер
қаралған. Деректер қорын жоба терезесiнде және жоба терезесiнсiз де құруға
болады.
Деректер қорын жоба терезесiнде құру
Деректер қоры - жобаның негiзгi бөлiгi болып табылады, оны мақсатты
түрде жоба терезесiнде құрған дұрыс.Дербес программалар немесе деректер
қорынан тұрады. Орындаушы деректер қорын пайдаланады. Деректер қорымен
жұмыс істейдіжәне деректер қорын пайдаланады.
Кейде деректер қорындағы терминдер кең түрде түсіндіріледі.және
деректер қорымен ерекшеленеді. Delphi дербес жергілікті деректер қорын
көруді және құруды қамтамасыз етеді. Деректер қорымен тәжірбиелік
түрде мәлімдемемен жұмыс істейді.
Delphi–ді деректер қоры деп атауға болмайды. Оның форматты кестелері
және басқа жүйелік деректер қорын басқару кестелері мен жұмыс істейді.
Delphi – деректер қорын жүйелік басқаруға негізделген, обьектілі
қамтамассыздандырылған, визуалды программаланатын тіл. Обьектілердің
қасиеттеріне байланысты басқарылып, қазіргі заман талабына сай қолданылуда.
Бір немесе бірнеше компьютерлердің көмегімен ақпараттарды элетрондық
сақтағыш деректер қоры деп аталады. әдетте қорын құруға, толықтыруға,
өндеуге және өшіруге арналған жүйе деректер қорын жүйелік басқару (ДҚБЖ)
деп аталады. ДҚБЖ- дың негізгі 3 түрі бар: Өнеркәсіптік әмбебап негізде,
өнеркәсіптік арнайы негізде және нақты тапсырысты өңдеу негізінде.
Бухгалтерлік, қоймалық, банктық және тағы басқа нақты берілген деректер
қорын басқару үшін арнайы негіздегі ДҚБЖ құрылады. әмбебаптық ДҚБЖ тек бір
мақсатта ғана емес, кез келген жағдайлар қолданыс табады. Сонымен қатар
күрделілігіне байланысты қолданушының арнайы білімділігін қажет етеді.
Арнайы және өнеркәсіптік әмбебап негізінде ДҚБЖ арзанқол тұрады және
мүмкіндіктері жоғары әрі қолайлы. Өнеркәсіптік тапсырысты өңдеу негізіндегі
ДҚЖБ – дың айырмашылығы тапсырушының жұмыс тізімін жоғары дәрежеде
ескереді.
Осы Delphi ортасында құрылған деректер қорына қысқаша тоқталар болсақ,
бұл деректер қоры ЖИГК есепші бөлімінің жұмысын жеңілдету мақсатында
құрылған. Бұл бағдарламаны жоғарыда айтылған ДҚБЖ – дың түрі арнайы және
өнеркәсіптік негіздегі деректер қорына жатқызуға болады. Бұл бағдарламаның
мақсаты –студенттердің оқу төлем ақысы жайында толық мәліметтер оператордың
еңгізуі бойынша өзіне сақтап қалып және қажет болған жағдайларда қолданушы
оператордың сұраныстарына толығымен жауап және есеп беру, алу. Бұл
бағдарлама Delphi ортасының көптеген мүмкіншіліктерінің бірі - Delphi
мүмкіншілігін қолдану арқылы құрылған.
Delphi программалау жүйесі қолданушылардың арасында кең көлемде
таралып қолданылуда. Яғни , жай бастапқы бағдарламашыдан бастап, білімді
жоғарғы бағдарламашыға дейін. Бұл бағдарлмашылар қиын мысалдар мен үлкен
ақпараттар жүйесін құрумен айналысады. Бұл жүйесі әртүрлі Delphi
ортасының басқа да ДҚБЖ- мен айналысатын бағдарламалық орталардан
айырмашылығы бағдарламашылар үшін бұл ортада мүмкіндіктер зор деп айтуға
болады.
Delphi жүйесі әртүрлі мысалдарды тез және дәрежелі түрде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz