Қазіргі Web сайттар туралы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 9
1 Жалпы бөлім 10
1.1Интернет 11
1.2Қазіргі Web − сайттар туралы 14
2 Қолданылған программалық қамтама 18
2.1Сайт құрудағы қолданылатын бағдарламалық тілдер кешені 18
2.2Қолданылған тілдер арасындағы айырмашылық 44
2.3Web − парағын жасауға арналған бағдарламалық құралдар 53
3 Жобалау бөлімі 54
3.1Программалық жабдықталу 54
3.2Rational Rose аспабымен жұмыс 55
3.3Прецеденттер диаграммасы 58
3.4Тізбектер диаграммасы 59
3.5Кооперация диаграммасы 60
3.6Кластар диаграммасы 60
3.7Күй диаграммасы 61
4 Қолданбалы бөлім 62
4.1Серверлік компьютерді баптау 62
4.2Администраторға нұсқаулық 68
4.3Жалпы мағлұматтар 69
Қорытынды 88
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 89
А қосымшасы. Техникалық тапсырма 90
Ә қосымшасы. Бағдарлама мәтіні 102
Сипаттізім 107
КІРІСПЕ
Бүгінгі күнде ақпараттық технологиялар өндірісінде ең танымал қызмет-
тердің бірі сайт құру болып есептеледі. Біздің ғасырымызда интернет – кез
келген компьютерлер мен бүкіл әлем бойынша ақпарат алмасу мен беру
мүмкіндігі бар желілер жүйесі.
Жаңа инновациялық – технологиялардың дамуы, оларды пайдалануын
ескерсек Web сайттарды құруда қарапайымдылығы мен әмбебаптығымен
ерекшеленеді.
Сайттың көптеген жетістіктері бар. Біріншіден, сайт компанияға желі
арқылы жаңа клиенттер мен серіктестер табуға мүмкіндік береді. Екіншіден,
көптеген жарнамаларға бере беруден үнемдейді. Енді осы сайт арқылы компания
өзінің өнімін қолданушыларға Интернет – ресурсының мекенін береді, мұнда
қолданушы осы компания жайлы толық ақпарат алады. Үшіншіден, компанияда
клиенттермен жұмыс істеуде сапалық сервисі қамтамасыз етіледі. Мысалы,
офистерге қарағанда, сайтқа кез келген уақытта кіріп, толық ақпарат алуға
болады.
Сайтты құру Интернет желісінде жарнаманы қою және көрсетілетін
ұсыныстың толық ақпаратын білуді қамтамасыз етеді. Сайт тауар мен қызметтің
жарнамасы болғандықтан, бұл сайттың мінездемесі берілген талаптарға сай
келуі қажет.
Электрондық сайт арқылы талапкерлер, студенттер, ата-аналар,
мұғалімдер өздеріне қажетті мәліметтерді алуы өте тимді және осы заманға
сай жетістіктердің бірі болып табылады. Осындай жетістіктер арқылы біз
қоғамның дамып жатқанын байқауымызға болады. Web-беттер мультимедия
технологиясын қолдап, өзінде әр түрлі ақпараттар түрін біріктіреді. Олар:
мәтін, графика, дыбыс, анимация және бейне. Web беттердің файлдарын құру
үшін арнайы гипермәтіндік белгілеу тілі HTML (Hyper Text Markup Language),
CMS Joomla, PHP (Personal Home Page немесе officially “PHP: Hypertext
Preprocessor”) – бұл Apache WEB-сервері үшін арналған WEB-қосымшаларды
өндіру жүйесі, клиенттің жағында да, сервердің жағында да жұмыс жасайтын
сценарийлерді жазуға арналған ОБП (объектілік бағытталған программалау)
тілі – JavaScript және мәліметтер базасын басқару жүйесі MySQL.
Мен PHP бағдарламалау тілін қолдана отырып, ҚазҰУ Web сайтын
жасадым. Бұл тақырыпты таңдау себебім, кез келген талпкер үшін жоғары оқу
орнын таңдау мүмкіндігі туады. Мен дипломдық жұмыста өзіміздің ҚазҰУ-дің
ішкі өмірімен таныстыру ұйғардым. Мұндағы мақсат талапкерді қызықтыру.
1 Жалпы бөлім
Қазіргі уақытта ақпараттық сайт жасаудағы өзекті мәселелер. Алдағы
дипломдық жұмыста өзіміздің ҚазҰТУ-дің ішкі өмірімен таныстыру ұйғарып,
ҚазҰТУ-ң ақпараттық сайтын құру жоспарланып отыр.
Ақпараттық сайт – бұл әртүрлі ақпараттық сервистерді (мысалы: қонақ
кітабы, жаңалықтар, галерея, бейне таспалар т.б) өзіне біріктірген веб
сайт.
Сайт ҚазҰУ-ң тарихы мен ҚазҰУ ішкі өмірін қамтыған. Ақпараттық сайт
қолдаушыларды қамтуына қарай көпшіліктік және корпоративтік бөлім болып
бөлінеді.
Көпшіліктік сайт бөлімі барлық интернет қолданушыларына арналған.
Бұлар көпшіліктік кітапханалардың эквивалент ретінде қарастырылады. Мұнда
көрсетілген ақпараттарды кез келген қолданушы қолдана алады.
Корпоративтік сайт бөлімі - бұл көпшіліктік сайт қарама қарсысы, яғни
мұндай сайт бөлімі тек құпиялы бөлімге рұқсаты бар қолданушыларға арналған.
Ақпараттық сайттардың қарқынды дамуына әртүрлі және ақпараттық
мәліметтерді бір жүйеге біріктіре алатын бағдарламалардың пайда болуы әсер
етуде. Мұндай бағдарламалар порталдық шешім деп аталады. Порталдық шешім
бағдарламалары дара кіру технологиясы Single Sing On (порталға кірген
қолданушы порталдың бір бөліміне келесі бөліміне авторизацияны қайталамай
өте алады) бойынша жұмыс жасайды.
Қазіргі таңда Қазақстандағы көптеген сайттар белгілі бір сала бойынша
дамып жатыр. Кең ауқымды саланы қамтыған интерактивті сайттар аз. Қазақ,
орыс тіліндегі ең танымал ақпараттық сайттар www.kazgu.kz, www.sdu,edu.kz,
www.kazntu.kz және тағы басқада бірнеше сайттар.
1.1 Интернет
1.1.1 Жаңа интернет ұғымы және мүмкіндіктері
Интернет (бас әрiппен жазылса) − кез келген компьютердi жер шарында
орналасқан басқа жұмыс станциясымен, яғни телефон арнасына қосылған басқа
компьютермен жылдам байланыстыратын Дүниежүзiлiк желi. Оны дүниедегi ең
үлкен ауқымды (глобальный) желi деп атайды. Осылай телефон арнасы арқылы
байланыса алатын компьютерлер бiр-бiрiмен ТСРIР хаттама (протокол)
ережелерiмен мәлiмет алмасады, оларды бiр нұсқада, яғни бiр тiлде сөйлейдi
деп айтса да болады. Дүниежүзiлiк Халықаралық телефон желiсi сияқты оны
ешкiм басқармайды, ол ешкiмнiң жеке меншiгi емес. Мiне, осы Интернет желiсi
көмегiмен электрондық почта арқылы хабар алып (берiп), басқа
компьютерлердегi ақпаратты көрiп, қашықтан телеконференцияларға қатынасу
жұмыстарын жүргiзуге мүмкiндiк бар.
TCPIP – Интернет желiсiне қосылған компьютерлер арасында ақпарат
алмасуды қамтамасыз ететiн мәлiметтердi бiр жүйеге келтiру ережелерi немесе
оларды құрастыру хаттамасы. IP (Интернет Protocol) − мәлiметтердi оны
алушының адресi көрсетiлген шағын тақырыптары бар бiрнеше бөлiктерге немесе
дестелерге бөлетiн желi аралық хаттама. TCP (Transmisson Control Protocol)
− мәлiметтi жөнелту iсiн баскаратын хаттама, ол желiдегi ақпарат дестелерiн
дұрыс жеткiзу үшiн жауапты болып саналады. Интернет жүйесiн пайдалана
отырып, үйден шықпай ақ, көптеген елдердi, қалаларды аралап мұражайларды,
кiтапханаларды көрiп, дүниежүзiлiк мәдени және ғылыми жетiстiктермен
танысып, оларға өркениеттi елдiң азаматы ретiнде өз үлесiңiздi қосып,
өзiңiздi дүниенiң бiр кiшкене бөлiгi ретiнде сезiну мүмкiндiгiне ие
боласыз.Интернет (кiшi әрiппен жазылса) − TCPIP хаттамалары негiзiнде желi
аралық байланысу технологиясы.
Интернет желiсiнiң құрылымы − әрбiр тұтынушы компьютерi кәдiмгi
телефон арналарымен түйiндi машиналармен байланысады. Ал түйiндi немесе
негiзгi машиналар бiр−бiрiмен қуатты оптикалық талшықты немесе спутниктi
арналармен жалғасады. Түйiндi машиналар кез келген жай компьютерлер
арасында байланыс орнату үшiн қажет, олар: тәулiк бойынша үзiлiссiз жұмыс
iстеп, байланыс сеанстарының арасындағы уақытта жолда жүрген ақпараттарды
уақытша сақтайды, ақпараттық серверлер деп аталатын мәлiмет жинақтауыш
компьютермен жылдам iстейтiн оптикалық түрдегi байланыстыру iсiн қамтамасыз
етедi.Ақпаратты сервер – дегенiмiз қалың көпшiлiкке арналған, әрбiр
тұтынушы пайдалана алатын көптеген ақпараттар түрлерi жинақталған арнаулы
компьютер. Мұнда жаналықтар, мерзiмдi баспасөз (газет−журналдар),
жарнамалар, т.с.с. мәлiметтер сақталады.Осындай жаңа технологиялар өте
жемісті нәтиже беріп, бұл бастама 1969 жылы АҚШ-тағы бірсыпыра әскери,
ғылыми және білім орталықтарын біріктірген ARPANET желісінің
ұйымдастырылуына себепші болды. Содан көп ұзамай-ақ Internet (желі
аралықтары) желілерді біріктіру термині пайда болды.
Интернетте қызмет көрсету провайдерi – ISP (Интернет Service
Provider), Интернетпен қарапайым тұтынушылардың тiкелей қатынас құруын
жүзеге асыратын заңды тұлға.
Сонымен, Интернет – барлық жүйелері хаттама деп аталған бірыңғай
стандартпен, яғни ережемен жұмыс істейтін біртұтас ауқымды (глобальды)
компьютерлік желі [1].
1.1.2 Интернеттің дамуы
Интернеттің дамуы мен таралуы оның құрамының негізгі үш бөлімі болып
табылатын төмендегідей үш бағытта жүргізіліп келеді:
а) техникалық немесе ақпараттық компонент;
ә) программалық компонент;
б) ақпараттық компонент.
Ақпараттық компонент. Интернеттің ақпараттық компоненті компьютер-дің
әртүрлі модельдері мен жүйелерінен, физикадық негізі әртүрлі болып келген
байланыс араларынан, компьютерлермен байланыс аралары арасындағы
механикалық әрі электрлік үйлесімді қамтамасыз ететін құрылғылардан тұрады.
Сондықтан мәлімет тасымалдау ісі байланыстың кабельдік және спутниктік
арналарынан радиореле жүйесіен, теледидарға арналған кабельдік арналардан
тұрады. Программалық компонент. Интернеттегі әртүрлі типтегі компьютерлер
мен құрылғылардың үйлесімді жұмыс істеуін олардың программалры қамтамасыз
етеді.
Мәліметтерді кез-келген байланыс арналары арқылы тасымалдайтындай және
кез-келген компьютерде оларды қабылдап алуға болатындай етіп түрлендіре
алады:
а) біртектес хаттамалардың қолданылуын қадағалайды;
ә) тасымалдайтын мәліметтердің біртұтастығын қамтамасыз етеді.
Желінің осы сәттегі жұмыстық қалпын бақылап, оның ішінен ақаулы
аймақтар табылса мәлімет көлемі тасымалданатын шамадан тыс асып кеткен
аймақтарды байқаса, мәліметтер ағынын ол маңайларды айналып өтетін басқа
жақтарға қарай бағыттайды.
Сонымен, программалық компоненттің негізгі функциолары:
а) информацияны сақтау, іздеу, жинақтау, көру немесе таңдау;
ә) желідегі мәлімет қауіпсіздігін сақтау.
Аппаратураның функционалдық сәйкестікткрін қамтамасыз ету істері болып
табылады.
Программалық жабдықтар екі топқа бөлінеді:
а) сервер - программалар тұтынушылар компьютеріне қызмет ететін желі
торабында орналасады;
ә) клиент - программалар тұтынушы компьютерлерінде орналасып,
сервердің қызметін пайдаланады.
Информациялық компонент. Желідегі компьютерлерде сақталатын әртүрлі
құжаттар арқылы өрнектеледі. Мәліметтерді желіде орналастырудың бір
ерекшелігі-олар таралған түрде сақталады, мысалы, мәтін бір компьютерде,
дыбыс пен әуен-екіншісінде, ал графика басқа желідегі, үшінші компьютерден
алына береді желідегі құжаттар бір-бірімен сілтеме адрестермен береді.
Осы құрылымға сәйкес аппараттық, программалық және информациялық
қорлар да біртіндеп дамып келеді, олар құрастырылуына байланысты әртүрлі
меншікте (мемлекеттік, қоғамдық, корпаративті немесе жеке меншіктерде) бола
береді.
Интернетте көптеген қызмет түрлері бар. Олардың ішіндегі ақпаратты
таратуға арналғандары: WWW, FTP, Telnet және тағы басқалар, электрондық
мәлімет алмасу үшін: E-mail, Usenet, ICQ, IRC, IP-телефония және басқалар.
Интернеттің әр қызмет бабы мәлімет таратудың немесе алмасудың әртүрлі
функциоларын атқарады, оның үстіне олардың кейбірі ескіріп жойылса, кейбірі
жаңадан туындап келеді [2].
Интернет желісіндегі ақпараттық ресурстарды іздеуді және қарауды
жеңілдету үшін Internet Explorer броузерімен жұмыс істеудің бірқатар
тәртібін меңгеру қажет. Интернет желісін қарауды үй парағын, яғни Internet
Explorer іске қосылған кезде ашылған алғашқы парақтан бастауға болады.
Басқа параққа ауысу үшін осы парақтағы кез-келген сілтемені таңдау қажет.
Интернет желісінде басқа елде жүрген адамдармен желілік чат арқылы
әңгімелесуге немесе электрондық почта арқылы хат алмасып сөйлесуге, басқа
елдердің жаңалықтарын білуге, жұлдызнама жаңалықтарды қарауға және өзімізге
керекті мәліметтерді іздеуге болады.
1.1.3 URL-адрестерi
Бұл Интернетте орналасқан құжаттардың адресiн жазудың арнайы формасы.
Ол желiнiң қай серверiнде орналасса да, керектi мәлiметтi айнытпай қатесiз
табуды қамтамасыз ететiн сөз тiркесi. URL адрестерiнiң жазылуынан мысал
келтiрейiк:
http: www.soccer.rudinamorusindex.html
мұндағы:
http – протокол, яғни хаттама;
www.soccer.ru – адрестiң домендiк бөлiгi;
soccer.ru – доменнiң аты;
dinamorus – сервердегi каталог аты;
index.html – веб парақтың файлының аты.
Домен – бiр компьютермен басқарылатын немесе бiр желiлiк жұмыс
машинасының (желi торабының) басшылық етуiмен iстейтiн информациялық желi
қорлар(ресурстар) тобы.
1.2 Қазіргі Web сайттар туралы
1.2.1 Жаңаша Web сайт түсінігі
Веб сайт немесе жәй сайт (ағыл. Website, web−өрмекшінің торы және
site− орын) − бір немесе жинақталған веб−парақтары интернетте HTTPHTTPS
хаттамалары арқылы мүмкіншілік алады. Сайттың парақтары жалпы түпкі
мекен−жайларды, сонымен қатар қарапайым тақырыпты, логикалық құрлымды,
рәсімдеуді және авторлауды бірктіреді. Жинақталған барлық жалпы мүмкіндік
алған сайттар жалпы әлемдік торды құрайды. Сайттың мағынасы− кез келген
өзгелерге желі арқылы 1−2 гб мәліметті бере алуы үшін және өзі телеканал
болуы үшін, жалпы жергілікті желі арқылы мемлекет тұрғындарын біртұтас
күшке біріктіру. Сайттың мағынасы ертеректегі түсінікте физикалық желі
түйіні−хостпен сервермен шатасырлған, бірақ интернеттің өсуімен, серверлер
технологиясының жақсаруымен бір компьютерде көптеген сайттармен домендерді
орналастыруға болатын болды.
Сайттың парақтары жалпы түпкі мекен-жайларды, сонымен қатар қарапайым
тақырыпты, логикалық құрлымды, рәсімдеуді және авторлауды біріктіреді.
Жинақталған барлық жалпы мүмкіндік алған сайттар жалпы әлемдік торды
құрайды.
Веб-сайт тарихы − әлемдегі бірінші сайт 1991 жылы 6-тамызда пайда
болды, оны жасаған Тим Бернерс-Ли. Сайтта World Wide Web-тың жаңа
технологиясы, HTTP мәліметтерді тасымалдау хаттамасының негізі, URI жүйелік
адресациясы және HTML гипертексттік белгілеу тілі баяндалған. Интернет
желісіндегі ақпараттық ресурстарды іздеуді және қарауды жеңілдету үшін
Internet Explorer броузерімен жұмыс істеудің бірқатар тәртібін меңгеру
қажет. Интернет желісін қарауды үй парағын, яғни Internet Explorer іске
қосылған кезде ашылған алғашқы парақтан бастауға болады. Сонымен қатар
сайтта серверлермен браузердің жұмыс істеу және орнату ережелері де
баяндалған. Сайт әлемдегі алғашқы интернет-каталог болды, сонымен
кейінірек Тим Бернерс-Ли оған басқа сайттардың да сілтемелік тізімін
орналастырды. Бернерс-Ли дің алғашқы сайтының жұмыс істеуіне қажетті барлық
құралдар ертеректе дайындалған − 1990 жылдың соңында алғашқы гипертексттік
браузер WorldWideWeb веб редактор функциясымен пайда болды, деркқордағы
алғашқы сервер NeXTcube және алғашқы веб парағы болды.
Тим Бернерс-Ли, гипертекст негізінен желіде мәліметтер алмалмасуды
атқаруы мүмкін деп есептеді, және оған өмірдегі өз ойларын жүзеге асырудың
сәті түседі. Тағы 1980 жылы Тим Бернерс−Ли кездейсоқ қауымдастықтың
мәліметтерін сақтауға қолданылатын гипертексттік бағдарламалық қамтама
Enquire-ні жасаған. Содан соң Женеведегі Ядролық зерттеулердің Европалық
орталығында жұмыс істеді, ол қызметтестеріне гипертексттік документтерді
жәрялау туралы, өзімен гиперсілтелер арқылы байланысуды ұсыныс етеді.
Бернерс-Ли Гипермәтіндік рұқсаттың ішкі іздеулермен құжаттарға, сонымен
қатар интернеттің жаңа қорларына мүмкіндігін Демонстрациялап (көпшілікке
паш ету) өтті. Нәтижесінде 1991 жылы мамырда Женева (CERN) де WWW
стандартты бекітілді. Сайттың мағынасы ертеректегі түсінікте физикалық желі
түйіні−хостпен сервермен шатасырлған, бірақ интернеттің өсуімен, серверлер
технологиясының жақсаруымен бір компьютерде көптеген сайттармен домендерді
орналастыруға болатын болды.
Тим Бернерс-Ли HTTP, URIURL и HTML веб технологияларының негізін
салушы атасы болып табылады. Бүгінгі күнде, интернет желісінде өзінің
қызмет сферасында, саудалық немесе саудалық емес қызметтермен
шұғылданатынын ұсынғанда кез−келген компанияға сайт жасау керек. Интернет
күніне 24 сағат жұмыс істейді, осы уақыт ағымында сіздің бизнесіңізбен
өзіңіздің тікелей қатысуыңызсыз мыңдаған потенциалды клиенттер танысуы
мүмкін. Сайт − бұл сіздің интернеттегі өкілдік түріңіз, сізге клиенттердің
және серіктестердің базасын кеңейтуге, online да сатуды басқаруға, сіздің
компанияңыздың танымалдығын жоғарылауға мүмкіндік береді.
Веб парақтың жұмыс жасау принципне тоқталасақ. Веб жүйесі қолданушы
(броузер), сервер, қосымшалар сервер, мәліметтер сервері деген төрт
бөлімнен тұрады. Веб парағының жұмыс жасау сұлбасы
1.2.2 Веб-сайттың түрлері
Визиткалы сайт − қарапайым сайт болып таблады.Ол html құралдарысыз
қолданушылармен интерактивті байланысты береді.Сайт фирманың дизайнына
бүкілдей сәйкеседі.
Фирма сайтты тек потенциальды клиентерге жарнамалық ақпараттарды беру
ұшын қолданады.Сайттың негізгі беттері:Негізгі бет − Сіздің фирма туралы
қысқа да нұсқа ақпараттардан тұрады.Компания туралы− фирманың
жетістіктерімен, клиентермен жұмысы және мұның сізге берер пайдасын
көрсетеді.Өнім − фотолармен берілген товарлар туралы қысқаша ақпараттар-дан
тұрады. Сайттың парақтары жалпы түпкі мекен-жайларды, сонымен қатар
қарапайым тақырыпты, логикалық құрлымды, рәсімдеуді және авторлауды
біріктіреді. Жинақталған барлық жалпы мүмкіндік алған сайттар жалпы әлемдік
торды құрайды.Контакты − әдетте негізгі контакты ақпарат әрбір бетте
қайталана- ды ол сіздің компания туралы толық ақпараттан тұрады.
Жарнамалық сайттар − бұл түрдегі сайт товарлармен қызмет өтеуді
көрсету ұшын қлданлады.ол жайнаған дизайнға толы болады.бүл түрдегі сайт
төмендегідей қосымша беттерден құрам табады.
Товарлар каталогі − ол визиткалы сайт товарларға қатысты жан−жақты
ақпараттар берумен ерекшеленеді.әрі көрсетілген қасиеті бойнша іздеу
функциясы бар.
Қайдан, қалай сатып аласыз − сату нүктелері, қойма, офис меңгерушілер
туралы ақпараттар бар. Бағалар − жалпы товарлардың бағалар тізімін береді.
Қолдау − компаниямен байланыс орнатудың мұмкіндіктері көрсетіледі.
Ақпараттық сайттар − қажетті ақпараттарды жинаумен ерекшеленеді.
Жаңалықтар − назар аударуға тұрарлық жаңалықтармен мәліметтер береді.
Тақырыптар каталогы − сайттағы мақалалармен материялдардың негізгі
тақырыпымен беріледі.қолданушы кілттік сөздермен іздеуді орындайды.
Сілтеме және форум − таныс қолданушыларға арналған ақпараттардан құрам
табады.
Интернет-магазин (дүкен) − бұл түрдегі сайт товар сатумен қызмет
көрсетудің тиімді түрі болып табылады.сатып алушылар ұшын мұның ең негізгі
ерекшелігі товарға үйінде отырып-ақ тез әрі арзан қолжеткізетіндігінде.
1.2.3 Web-сайтты жобалау
Сайтты құру және жобалау өзіне қосады:
Сайтты құруда бастапқы техникалық тапсырманың бекiтілуі.
Сайттың құрылымдық схемасын анықтауы − бөлiмдердiң орналастырылуы,
контент және навигация.
Веб-дизайн − сайт макетiнiң графикалық элементтерiн, стильін және
навигациялық элементтерiн жасау.
Жобада қажеттi программалық кодты, модулді, мәліметтер базасын және
сайтта қажетті басқа да элемент деректерін құру.
Тестілеу және сайтты Интернет желісіне орналастыру.
1.2.4 WEB сервері
Қарапайым тілмен айтсақ қолданушының веб парағын көруге мүмкіндік
беретін бағдарлама не компьютерді веб сервер дейміз. Қәзіргі таңда кеңінен
қолданылытын серверлерге Apache, IIS жатады. Веб парақты көріп жатқан жақты
клиент дейміз. Сервер вебті көрсетіп жатқан жағы болып саналады. Сонымен
бірге веб парағын жазған тілдегі скриптті клиенттік және серверлік деп
бөледі. Клиенттік скрипт веб парақ көрсетіп тұрған компьютерде тікелей
қолданылыды. Мысалы: JavaScript, VBScript, ActiveX. Серверлік скрипттер веб
сервер компьютерінде өңделеді, нәтижесі қолданушыға жіберіледі. Мысалы:
Perl, PHP, ASP, JSP т.б. [3].
1.2.5 Мәліметтер базасын құру
Сайт PHP басқару жүйесі арқылы жазылғандықтан MySQL мәліметтер базасы
түрінде келтірілген, Сайттың мәліметтер базасы өз өзгерістерін қоса отырып
сол құрылымды құрайды. Сайттың мәліметтер база сұлбасы 1.2 – суретте
көрсетілген.
1.2 - сурет.Сайттың мәліметтер база сұлбасы
2 Қолданылған программалық қамтама
2.1 Сайт құрудағы қолданылатын бағдарламалық тілдер кешені
Бұл сайтты құру үшін программалау ортасын таңдаудағы негізгі
критерийді атап өтейік. Ол – жұмыс істеу кезіндегі максимальды ыңғайлылық.
Ол үшін сайттың тұтынушыға ыңғайлы және қазіргі заманға сай интерфейсі
болуы қажет. Осыларды сарапқа сала отырып, сайтты нақтылау үшін JavaScript
тілі таңдалды. Өйткені жасалынатын сайт HTML және РНР тілдерінде жазылған
және оны көру үшін интернеттің кез келген стандартты броузері жарайды.
Сәйкесінше, сайттың бірінші бетіне қол жеткізу үшін броузерді шақыра алатын
немесе броузермен басқарылатын болуы керек. Бұндай программа мен броузер
арасында өзара байланыстылықты нақтыламалайтын көптеген нұсқалар бар.
2.1.1 HTML тілі туралы түсінік
HTML – құжат, бұл – HTML-кодтардан және құжаттың негізгі мәтінінен
тұратын мәтін. HTML-құжаттарда мәтінді форматтау, құжаттың құрылымын салу,
сілтемелерді және мультимедиа-объектілерді енгізу үшін белгі дескрипторлары
немесе тэгтер деп аталатын арнайы кодтық сөздер қолданылады.
Интернет желісінің қайнар көзін санау 1961 жылдан іздеу керек. Сол
кезде, интернеттің өсіп келе жатқан құрылымының ішінде дамыған көптеген
тілдер мен протоколдар өндірілген. Web, тек Интернеттің бір бөлігі ғана
екенін есте сақтау өте маңызды! Көптеген адамдар Web пен Интернеттің бір
екенін ойлайды, бірақ бұл олай емес. Көптеген Internet протоколдар кеңінен
танымал болған электрондық пошта мен бүгінгі заманға сай жаңалықтар
топтарын қосқанда, сансыз Интернет қосымшаларының жұмыстарын жеңілдетеді.
World Wide Web бұл протоколдардың бірі ғана болып табылады, ал
гипермәтінді белгілерінің тілі, яғни Hypertext Markup Language (HTML) – тек
Internet арқылы ақпаратты жеткізу үшін қолданылатын тілдердің бірі ғана. Ал
бұл осы тілдің С++ немесе Visual Basic сияқты жоғары дәрежелі программа
тілдеріне жатпайтынын білдіреді. Компиляцияланып орындалудың орнына, HTML
тілі Web-броузер ретінде танылған қолданушы агент тарапынан
интерпретацияланады.
Негізінен, HTML тілі Web-беттерін жасау үшін қолданылады. Ол World
Wide Web түсінігімен оның құрылымынан алыс емес.
HTML дүниеге келуі мен оның пайда болу факторы тарихи тұрғыдан
еуропалық элементарлы бөліктер физикасы орталығының программисті Тим
Бернерс Лимен тығыз байланысты. HTML-ді өндіру кезеңінде, Бернерс Ли мына
жағдайларға бет бұрған еді:
– біріншіден, оқымысты ғалымдарға ақпаратты басып шығару, сақтау және
түзетуге тәулікте 24 сағат бойынша мүмкіндік беретін құрал қажет еді;
– екіншіден, қолданылатын есептеуіш платформаға, желіге және
терминалға қарамастан, ақпаратқа жалпыға бірдей қол жеткізуге берілетін
мүмкіндікті жеңілдететін қандай да бір тіл керек еді.
Ғылыми мақсаттардың қолданбалы шешімі ретінде өндірілген HTML,
алғашқыда тек мәтіндік аяға кіру үшін және зерттеу ақпараттарымен алмасу
үшін қолданылатын еді.
Ең қызығы: графикалық аяны қолданылуы HTML-ң кейбір алғашқы
мақсаттарына әсер етті, нәтижеде шектелген физикалық мүмкіндіктері бар
адамдардың WWW-да жұмыс істеулері үшін және WWW-ң интернационализациялануы
үшін қажет болған арнайы құралдар өндірілді. HTML-ң қайнар көзі –
белгілердің стандарттық жалпыланған тілінің (Standard Generalized Markup
Language – SGML) моделінде негізделген программалық кодтау тілі болып
табылады. SGML, құжаттама мамандары тарапынан көптеген жылдар бойы
техникалық құжаттарды белгілеу құралдары ретінде қолданылған жүйені береді.
Форматтау тілі ретінде, HTML тілі SGML декларациялары мен құжат түрінің
анықтамасын (Document Type Definition – DTD) қолданылады. Қазіргі кезде
универсалдық құралы болып табылатын HTML гипермәтінді жеткізу протоколымен
бірге (Hypertext Transfer Protocol – HTTP), әр түрлі типтегі компьютерлік
құжаттардың өзара әрекетін жүзеге асыруға және ақпарат алмасу жылдамдығын
тездетуге мүмкіншілік береді. Дегенмен, мұндағы болымсыз жағдай – әр түрлі
желілер әр түрлі тілдерде сөйлейді. HTML, құжаттарға кеңінен қол
жеткізуді қамтамасыз ете отырып, әр түрлі компьютерлердің, платформалардың
және желілердің арасындағы құжаттарды аудару мәселелерін шешеді [4].
HTML – бұл клиент немесе қолданушы тарапынан осы процесті мүмкін етіп
шығарады. HTML тілі HTTP-протоколы көмегімен жұмыс істейді, бұл протокол
кодты серверден клиентке алып барады. HTML ақпаратқа қол жеткізудің өте
қолайлы жолы болып келеді. Ондай болса, осы барлық түпті өзгерістер не үшін
қажет? Мұның себебі, интернеттегі көптеген басқа өзгерістер сияқты HTML-дің
кеңінен жайылуында. Оның сахнаға шыққаннан кейін Internet түсінігі өте
танымал және жалпыға бірдей ортақ дүниежүзілік өрмекші ауын (Всемирная
паутина) беретін болды. Internet тек академиктер кеңсесінің үстелінде ғана
емес, қарапайым азаматтардың үстелінде де пайда болды. Ол ақпараттың
құрылымын өнімге айналдырып жіберді. Гипермәтіннің қолданылуы Internet
ландшафтың түпкі тұрғыдан өзгертті. Біз гипермәтіннің Web-аясы мен
гипермедианың сызықты болып табылмайтынын білеміз. Бұл ақпаратты сызықты,
яғни тізбекті (бір беттен кейін келесі бетті) ретпен қарап шығудың орнына
Web қолданушыларға сілтемеге басып, көмекші ақпарат пен керекті жерлерге
көшуге мүмкіндік жасайды. Бұл сондай-ақ HTML-беттердің авторлары Web-
аясымен таныс болып, оның ішінде әсерлі архитектураны қалай жасау керек
екенін білулері керек екенін білдіреді. Көптеген адамдар тізбекті түрде
ойланып, мәтінді бір беттер кейін келесі бетте басынан аяғына қарай оқып
үйреген, осы Web-тің сызықсыз қасиеті адамды шатастырып жіберуі мүмкін.
Қолданушыларға берілетін ақпараттың бүкіл мағынасы Web-беттерінің
құрылымына тәуелді. Онымен қоса, Web-баулар не тізбекті бетті құрылымға, не
болмаса, оларды қолданушыға таныс болып келетін иерархиялық құрылымдардың
негізінде жасау қажет. Бұл жағдайда қолданушылар, өздерін ыңғайлық пен
қауіпсіздікте сезенетін болады. Сызықсыздықты жақсы түсіну үшін Web-те
көптеген сілтемелері, новигация құралдарымен жарнамалық безендірмелері бар
соңғы Web-бетті ашқан кезіңізді еске түсіруіңіз қажет. Мұндай типтегі
басудың жақсы мысалы ретінде порталдарды атап өтуге болады, олар Web-тің
қалған бөлігіне кіруге мүмкіндік береді. Порталдардың көмегімен, ақпаратты
ұйымдастыруға болады, порталдарды жиі кезеңдерде талап етілген деректер
көрсетіледі.
Бұл – броузерге арналған командалар жиынтығы, бұларсыз бірде-бір сайт
жасалмайды. Командалар тэгтерінің көмегімен орындалады. HTML кодты
блокнотта броузер арқылы көру үшін, тышқанның оң жағын басу және мәзірден
сәйкес мәтін жолын таңдау жеткілікті. Оларға тэгтер мен атрибуттар
көмегімен код жазылады. HTML-дың кез келген бастаушы программистіне кодты
үйреніп кодты алу оңай болады, себебі ол код бастапқыда көп нәрсені
білмейтін және бастаушы программистер үшін ойластырылған.Ал егер, нақтырақ
айтсақ, html – кодпен жасалатын жұмыс программалау деп аталмайды.
HTML (Hyper Text Markup Language) сөзбе-сөз аударғанда, гипермәтінді
белгілеу тілі болып аударылады. Бұл тіл Web-беттерді жасаған кездегі
программалаудың негізгі тілі болып табылып, белгілі командалар көмегімен
беттің әр түрлі элементтерін (мәтінді, графиканы, кестені және т.б.)
орналастыру үшін қолданылады. Өзінің қарапайымдылығының арқасында, ол басқа
программа тілдерінен бөлек тұрады. Оны информатика негіздерін білмейтін
қарапайым мектеп оқушысы да түсініп, үйрене алады, себебі алғашқыда ол ПК
қолданушыларының кең ортамы үшін ойластырылған болатын. HTML-дың көмегімен
қарапайым және қиын емес сайттарды жасауға болады. HTML-тілі тек броузерлер
және графикалық HTM-редакторлары (визуалды режимдегі WEB-беттерін құрау
үшін арналған арнайы программалар) тарапынан оқылады [5].
HTML-тілінің командаларын тэгтер деп атайды. Бүкіл беттегі мұндай
командалардың толық жиынын HTML-код деп атайды. Кез келген тэгтің атауы
бұрыштық жақшалардың ( ) ішіндегі бір немесе бірнеше әріптерден тұрады.
Бұл әріптердің жиыны жай алына салмаған, оларға ағылшын тілінен келген
сөздер, қысқартылған сөздер мен сөздер аббревиатурасы сәйкес келеді. Бұл
тэг қызметін оңай анықтау үшін арнайы жасалған. Мысалы, table тэгіндегі
table (кесте) сөзі кестенің құрылымына команда береді, ал a (ағылшын
address – адрес сөзінің бірінші әрпі) сілтеме құрайды, ol тэгіндегі ol
аббревиатурасы (ағылшынша ordered list – реттелген тізім) сәйкес тізімнің
жасалуына сілтейді. Тэгтер беттегі қандай да бір әдістің басталғанын
білдіретін ашышы tag тэгі мен осы tag әрекетінің беттің қай жерінде
бітетінің көрсететін жабушы tag болып бөлінеді. символы жабуды
білдіреді.
HTML-кодта тэг, негізінен, беттің қандай да бір элементінің өзгеру
әдісін ғана көрсетеді. Объектілерді форматтаудың барлық параметрлерінде өз
мәні бар атрибут болады. Атрибут тэгке элементтің форматталу мінездемесін
(бұл ALIGN – түзетуі, COLOR – түс өзгерту немесе басқа толық тізім болуы
мүмкін) көрсетеді, ал оның мәні реттік сипатта немесе нақты және түсінікті
ағылшын сөздерімен (мысалға, left – солға, top – жоғарыға және т.б.)
беретін атрибутқа қажетті параметр. Беттің кодында тэгтің атрибуттары бір
орын қалдыру (пробел) арқылы жазылады, ал атрибут мәні тырнақшалардың
ішіне жазылып, өзара теңдік белгісімен бөлінген. Барлық жоғарыда
айтылғандарға мысал келтірейік:
TABLE width=”800” height=”100%” border=”1” align=”left”
bordercolor=”red” кесте элементтеріTABLE – ашушы және жабушы тэгтер, ал
width, height, border, align, bordercolor – оның атрибуттары, олардың
мағынасын ағылшынша-орысша сөздікті алып қарастыратын болсаңыз, бірден
түсініп алуға болады, ал қалғаны атрибуттар мәндері болып табылады.
Атрибуттардың барлығы көрсетілуі мүмкін, тек қажет болғанша ғана
қолданылады. WEB-бетте элементтердің параметрлері жиі қолданыла беретін
болса, стильдердің каскадтық кестесін қолданған жөн.
Мұнда түс атрибутын айырып көрсету керек. Оның мәнінде әрқашан дерлік
өте түсінікті RGB (қызылжасылкөк) моделі қолданылады. Ондағы негізгі
түрде көрсетілген түстер екі тәсілмен араласады: пайыздық құрамда олар 00-
ден басталып 99-ға дейінгі (кодта бірге жазылады) мәндерге ие болады.
Мысалы: bordercolor=”#003366”, мұнда %-R, 33%-G және 66%-B.
Оналтылық жүйеде, 0-ден 9-ға дейінгі он сан және алты (A,B,C,D,E,F)
әріп (кодта бірге жазылады) жазылатын есептеулер. Мысалы:
bordercolor=”#00C3D6”. Әрбір мәннің алдына # символы қойылатынын
байқаңыз.
align атрибуты HTML-тіліндегі кеңінен жайылған және өте маңызды
атрибуттарының бірі болып табылады. Ол басқа элементке объектінің орналу
жерін немесе өзара түзелу әдісі бойынша бетті толығымен көрсетеді.
Элеметтің ені мен биіктігі мен экран кеңістігіне байланысты пайыздар арқылы
немесе басқа элементке қатынасы бойынша және пиксельдермен беріледі.
HTML-дің дамуын айта отырып, оның бір орында тұрғанын айтуға болмайды.
WEB-мастерге барлық жаңа мүмкіндіктерді беретін, HTML-дің (дегенмен соңғы
HTML 4.01 спецификациясы санау 1991 ж. шыққан болса да) көптеген
элементтері пайда болып жатыр. Дегенмен, мұнда өндірушілердің бір сүрінетін
жері бар – барлық броузерлер бір элементті бірден түсінбеуі мүмкін.
Бастаушы программистер көптеген HTML-редакторларда болатын және осы
мәселені шешуге көмектесетін арнайы іштей құрылған құралдарға бет бұрулары
керек.
2.1.2 PHP – технологиясы мен синтаксисі
http:doks.gorodok.net0РНР тарихы 1995 жылы тәуелсіз Расмус Лердорф
(Rasmus Lerdorf) атты программист−келісуші оның онлайндық резюмесін оқыған
сайтқа кіруші адамдар санын есептеуге арналған PerlCGI сценариін жазуынан
басталады. Оның сцнариін екі есепті шешуге бағытталған: келушінің
деректерін тіркеу және web−бетіне келушілердің санын шығару. WWW дамуы әзір
тек басталғанда мұндай есептерді шешу үшін арнайы құралдар болған жоқ,
сонда авторды халық сұрақтармен жауып тастады. Лердорф Personal Home Page
(РНР) немесе Hypertext Processor (гипермәтінді үрдіс) атты өзінің аспабын
тегін тарата бастады.
РНР-дің сәтті жарыққа шығуы Лердорфты РНР кеңейтілуін жобалауға
итермеледі. Кеңейтілудің бірі HTML формасында енгізілген мәліметтерді
символдық айнымалыларға түрлендіреді, ол оларды басқа да жүйелерге
экспорттауға мүмкіндік береді. Берілген мақсатқа қол жеткізу үшін Лердорф
келешектегі жобаларда Perl-дан C-ге өтуге шешім қабылдады. РНР-дегі
аспаптар жиынын кеңейтілуі РНР 2.0 – нің тууына себепші болды, немесе 2.0,
или PHP-FI (Personal Home Page — Form Interpretator). 2.0 нұсқасын дамытуда
бүкіл дүниежүзінің программисттері ат салысқан.
РНР-дің жаңа нұсқасы танымал атаққа ие болды, және жақын арада негізгі
жобалаушылар командасы құрылды. Олар программалық кодты HTML-ге ендірудің
түпнұсқалық концепсиясын сақтай отырып, лексикалық анализ механизмін қайта
жазды, осыдан келе РНР 3.0 жарыққа шықты. 3.0 нұсқасының шығуына жуыр 1997
жылы 50 000 астам қолданушы РНР-дің өздерінің web-беттерін жақсатуға
қолданылған еді [6].
1997 жылы PHP-дің қысқартылуы Personal Home page деген мағынаны
емес, РНР Hypertext Processor ұғымын білдіруі керектігі шешілді.
MySQL – дерекқордың көп ағымды ықшам сервері. MySQL үлкен жылдамдық,
тұрақтылық және қодланыста жеңлдігімен сиптталады.
MySQL кіші және орта қосышаларды ең ықтимал шешуі болып табылады.
Сервердің бастапқы мәтіні платформалардың көбісінде компиляцияланады.
РНР тілінің негіздері − Кодта барлық командалар үтірлі нүктемен (;)
аяқталуы тиіс. Сіз үтірлі нүктемен аяқтай отырып бірнеше команданы бір
жолда орналоастыра аласыз. Бірақ программа кодының анықтылығы үшін оны
істеу қажет емес. Сонымен қатар РНР-де басқарушы элементтер (шартты
операторлар, циклдер және т.б.) бар, олардан кейін үтірлі нүкте қоюдың
қажеті жоқ.
Программа кодына түсініктемелер енгізуге болады, олар HTML
браузеріндегідей РНР-интерпретатормен сияқты қабылданбайды.
Түсініктемелерді қолдану программистке сол мезетте не ойластырғанын еске
түсіруге көмектеседі. Біржолдық түсініктеме екі тік слэш белгісімен ()
немесе решетка белгісімен (#), ал көпжолды ашылатын және жабылатын
жақшалармен (*және*) жүзеге асырылады.
Айнымалылар – РНР-де айнымалылар доллар белгісінен ($) басталады.
Айнымалылар аты латын әріптерінен, сандардан символдық астыңғы
сызықтардан(_) тұруы мүмкін. Айнымалылар аты әріптер регистріне сезімтал,
демек $a мен $A – бұл әртүрлі айнымалылар. Айнымалыларды жариялағанда
әдетте басқа тілдердегідей белгілі бір тип көрсетілмейді. Айнымалы типі
(демек, ол сақтайтын мәндер типі) қолдану контексті бойынша анықталады.
РНР−де келесі айнымалылар типі болады:
−integer
−floating point
−string
−object
−array
Бос айнымалы VAR кілттік сөзімен жарияланады:
VAR $some_var;
Сонымен қатар айнымалы бірінші рет қолданғанда жариялануы мүмкін:
$some_var=”value”;
Integer типті айнымалылар құрамында −2 биллионнан +2 биллионға дейінгі
ондық, сегіздік және оналтылық санау жүйесіндегі сандар бола алады. Мысалы:
$var1=100; * Ондық мән *
$var2=0144; * Сегіздік мән *
$var3=0x64; * Оналтылық мән *
Floating point типті айнымалалар – бұл жылжымалы нүктелі (бөлшек) сан.
Мысалы:
$var1=2.34;
$var2=234е1;
Жол(string типті айнымалы) – бұл әріптер, сандар және арнайы символдар
комбинациясы. Ол бірлік (апострофтар) немесе қос тырнақшамен беріледі. Егер
жол қос тырнақшамен берілсе, онда ол құрамында айнымалылардың бар−жоқтығына
тексеріледі [6].
Жолдық айнымалыларға мысал:
$var=”23”;
$str1=’Айнымалы құрамында $var мәні бар’;
$str2=”Айнымалы құрамында $var мәні бар”;
Мүмкін, сізге жолға арнайы символдар енгізу керек болар. Мысалы, сіз
кері слэшті (\) қолдана отырып қос тырнақшаны (“) шығара аласыз. Егер
$str1=” ”Графика” фирмасы ”;
деп жазсақ онда қате тудырады, бірақ егер кері слэшті (\) қолдансақ
$str1=” \”Графика\” фирмасы ”;
онда қате болмайды.
2.1- кестеде жолдық мәндерде қолданылатын Escape−тізбектері (кері слэш
және арнайы симвлдар) сипатталған.
2.1 – кесте.
РНР тілінде қолданылатын Escape−тізбектері
Escape−тізбектері Мәндері
\n Жаңа жол басы
\r Каретка ауыстыру
\t Табуляция символы
\\ (\) символы
\” (”) символы
\$ ($) символы
\0 Сегіздік мән
\x Оналтылық мән
Әрине, РНР сценарийлерін орындау үшін РНР программалық
қамтамасыздандырмасын серверде жуықтап орнатып, даярлау керек. Бұл процесс
осы тараудың PHP Apache-нің тасымалдануы мен орнатылуы бөлімінде
сипатталған Бірақ орнату процесін бастамастан бұрын, біз РНР-дің кейбір
мінездемелерімен танысамыз
array типті айнымалылар массивтерді жариялағанда қолданылады.
РНР−де массивтің екі түрі болады:
− бүтінсанды индекстері бар массив
− индекстелген жолдары (хэш) бар массив
Мысалы, төрт мәннен тұратын массивті құру үшін келесіні жазу керек:
$myarr=array(“value1”, “value2”, “value3”, “value4”);
Массивке орналастырылған әрбір элементке индекс тіркеледі (0−ден
бастап). Осылайша, $myarr[0] бізге “value1”−ді, ал $myarr[3] “value4”−ті
береді, Әрине, массивке $myarr[]=”value5”; элементін қосуға болады.
Хэшті келесідегідей құруға болады:
$myhash=array(‘size’=’large’, ‘style’=’italic’, ‘family’=’Arial’);
Операциялар − РНР операцияның бірнеше түрін қолдайды:
− меншіктеу;
− арифметикалық операциялар;
− логикалық операциялар;
− конкатенция;
– салыстыру.
РНР-тілі HTML және еркін форматы бар басқа тілдер сияқты жаңа жолға
өтуді бір бос орын арқылы қарастырады. Нұсқаулар (кейбір жағдайларды
есептегенде), нүктелі үтір (;) көмегімен бөлінеді. РНР комментарийлердің үш
түрін қолдайды: (шектелген * *) C, (-дан басталып, жолдың соңына дейін
баратын) C++ және (жолдың соңына дейін #C) Unix тілдерінің стилінде
жазылады. РНР-дегі бүтін сандардың диапазоны платформаға (әдетте, бұл 32
биттік белгілік бүтін сандардың диапазоны) тәуелді болып келеді. Сандарды
ондық, сегіздік және оналтылық есептеу жүйелері түрінде беруге болады [8].
Логикалық операциялар белгілі бір критериялар бойынша анықтайды,
қайтарылатын мән ақиқат (true) не жалған (false) екендігін анықтайды.Бұл
логикалықоперациялар 2.3 – кестеде көрсетілген.
2.3 – кесте.
Логикалық операциялар
Оператор Операцияға Сипаттамасы
мысал
and не && $a and $b Егер екі айнымалының да мәндері ақиқат болса,
$a && $b true мәнін қайтарады
or не $a or $b Егер ең болмағанда бір айнымалының мәні
$a $b ақиқат болса, true мәнін қайтарады
not не ! not $a Логикалық терістеу, айнымалы мәнін иверттеу
! $a
Конкатенция операторы екі жолды (екі жол қосылады) біріктіруді
орындайды. Мысал:
?php
$a=’жұмыс’;
echo ‘Күрделі’.$a;
?
?php
$h=12;
$m=35;
$time=$h.’:’.$m;
echo $time;
нәтижесінде 12:35 аламыз
?
Салыстыру операциясы екі айнымалы не мәндер арасындағы қатынасты
анықтайды және true немесе false мәндерін қайтарады. Салыстыру операторлары
2.4 – кестеде келтірілген.
2.4 – кесте.
Салыстыру операторлары
Оператор Сипаттамасы
== Тең
!= Тең емес
Артық
2.4 – кестенің жалғасы
Оператор Сипаттамасы
Кем
Оператор Сипаттамасы
= Артық не тең
= Кем не тең
Басқару құрылымдары − РНР программа жұмысының бірнеше басқару
құрылымын қолдайды. Оларға if, for, while, swith және т.б. жатады,
if elseif
Берілген құрылым программалық логиканы жұзеге асыруға мүмкіндік
береді. Сіз түрлі өрнектерді тексере аласыз және тексеру нәтижесіне
байланысты сол не басқа әрекеттерді орындай аласыз. Базалық синтаксисті
келесідегідей сипаттауға болады:
?php
if (өрнек1)
{
әрекет1;
}
elseif (өрнек2)
{
әрекет2;
}
else
{
үнсіздік бойынша әрекет;
}
?
әрекет1 мен әрекет2 тек if шартында өрнек1 немесе elseif шартында
өрнек2 ақиқат болғанда ғана орындалады. Егер де сипатталған барлық өрнектер
жалған болған жағдайда үнсіздік бойынша әрекет орындалады.
for мен foreach
for цикл операторы берілген код блогын берілген рет (итерация)
орындайды.
?php
for (өрнек1; өрнек2; өрнек3)
{
әрекет;
}
?
Параметрлер өрнек1 – қайталау санағышының бастапқы мәні; өрнек2 –
сәйкесінше FOR циклінің орындалуы тоқтатылатын критерий сипаттамасы (шарт),
өрнек3 – санағыш мәнінің өзгертілуі (көбею не азаю).
Мысал (echo – бұл бір немесе бірнеше жолды экран бетіне шығаруға
арналған тілдің конструкциясы):
?php
echo ”select name=’num’\n”;
for ($i=0;$i10;$i++)
{
echo”option$ioption\n;
}
echo ”select”;
?
Нәтиже 1.4 суретте келтірілген.
FOREACH құрылымы сандық массив немесе хэштің элементтерін таңдап шығу
үшін арналған.
?php
foreach ($array as $value)
{РНР−код}
?
Хэш болған жағдайда синтаксис келесідегідей болады:
?php foreach ($hash as $key=$value) { РНР−код } ?
РНР−дегі программа мысалы жұмысының нәтижесі 2.1 – суретте
көрсетілген.
2.1 − сурет. РНР−дегі программа мысалы жұмысының нәтижесі
While -while цикл операторы белгілі бір шарт орындалғанша код блогын
қайталай береді. Шарт жалған болған кезде цикл орындалуы тоқтатылады.
Switch-Функциялар − тілдің дәстүрлі конструкциясы. Олар түрлі
параметрлерді қолдана отырып, және өзінің жұмысының нәтижесін функцияны
шақыру нүктесіне қайтаратын белгілі бір әрекеттер жиынын орындайды. РНР
тілі функцияның екі тұрін қолдайды:
− программистпен жарияланған функциялар (қолданушылық);
− тілдің стандартты (ішкі) функциялары.
Қолданушы функциялары − Егер кейде командалар сериясын орындау қажет
болса, онда сіз бұл командаларды функцияның ішіне орналастыра аласыз. Бұл
сіздің кодыңызды ыңғайлы, да оқуға оңай қылады.
Ылғи бір командалар сериясын қайта тергеннің орнына функцияны
(алдын−ала жарияланған) шақыра саласыз. Бұл әлдеқайда қысқарақ. Бұдан
басқа, егер де өзге өзгертулерді енгізу қажет болса, жарияланған функцияны
бір рет түзегеумен шектелуге болады [9].
РНР кодта функцияны құру үшін келесі синаксистті қолданады:
function функция_аты(функция_параметрі);
{ әрекеттер; }
Параметрлер: функция_аты – функция аты программистпен тағайындалады;
функция_параметрі – функциямен (осы параметрлердің мәндеріне байланысты
функция жұмысының нәтижесі өзгеріп отырады) қолданылатын параметрлер;
әрекеттер – функция денесі (ол орындауға тиіс командалар жиыны).
Ішкі функциялар − Бұл тілді жобалаушылармен оны құрғандағы жарияланған
функциялар, олар жиі қолданылатын операциялар. Ішкі ыункцияларды қолдану
үшін сізге бұл функцияның атын және параметрлер тізімін білуге қажет.
Функцияға қатынау (шақыру) оның аты бойынша жүзеге асырылады.
Қауіпсіздігі: РНР өндірушілер администраторларға қауіпсіздіктің
ыңғайлы және әсерлі құралдарын ұсынады. Олар екіге бөлінеді: жүйелік деңгей
құралдары мен қосымша деңгейінің құралдары.
Жүйелік деңгей қауіпсіздігінің құралдары. РНР-да администраторлардың
басқарым аясындағы қауіпсіздік механизмі жүзеге асқан; РНР-ді дұрыс
орнатқан кезде, бұл әрекеттердің максималды бостандығы мен қауіпсіздігін
қамтамасыз етеді. РНР, сондай-ақ, қауіпсіздік режимінде де (safe mode)
жұмыс істейді. Бұл режим қолданушылар тарапынан РНР-ді қолдану
мүмкіндіктерін шектейді. Мысалға, орындаудың максималды уақытын және жадыны
қолдануды шектеуге болады. Cgi-bin аналогы бойынша администратор,
қолданушының РНР сценарилерін қарастырып, орындай алатын, сонымен қатар,
РНР сценариін сервердегі жасырын мағлұматты қарастыру үшін (мысалы, passwd
файлы) қолдана алатын каталогтарға шектеулер қоя алады.
Қосымша деңгейінің қауіпсіздік құралдары. РНР-дің стандартты
функциялар жиынтығына шифрлаудың сенімді механизмдерінің бірқатары кіреді.
РНР, сондай-ақ, тәуелсіз фирмалардың көптеген қосымшаларына сәйкес келе
береді, бұл оны электрондық сауданың (e-commerce) қорғалған технологиялары
мен интеграциялауға мүмкіндік береді. Тағы басқа артықшылығы РНР
сценарийлерінің бастапқы мәтінін броузерден көруге болмайды, себебі,
сценарийлер, оның қолданушы сұранысы бойынша жіберілуіне дейін
компиляцияланады. РНР-дің сервер тарапында реализациялануы қолданушылар
тарапынан тривиалды емес сценарийлердің ұрлануының алдын алады. Қауіпсіздік
тақырыбының маңызының үлкен болғаны соншама, оған бүкіл бір тарау арналып
жазылған.
Ыңғайлылығы: РНР іштей құрылатын (embedded) тіл болып табылатындықтан,
ол өте ыңғайлы болып келеді. Әдетте, РНР-ді HTML-мен бірге қолдану ұсынылса
да, ол дәл солай JavaScript-те де, WML, XML және басқа тілдерде де
интеграцияланады. Броузерге тәуелділік мәселесі де жоқ, себебі клиентке РНР
сценарийін жіберу алдында, сервер тарапында толығымен компиляцияланады.
Негізінде, РНР сценарий броузері бар кез келген құрылғыға: ұялы телефонға
электронды жазба кітапшаларына, пейджерлерге және дәстүрлі дербес
компьютерлерге алып барса да, портативті компьютерлерге өте оңай түрде
беріледі. Көмекші утилиталармен айналысатын программистер, РНР-ді
командалық жолдан шығара алады. РНР-дің құрамында нық web-серверге бағыт
алған код болмайтындықтан, қолданушылар белгілі серверлермен шектелмейді.
Apache, Microsoft, IIS Netscape Enterprise Server, Stronghold және Zeus –
РНР барлық аталған серверлерде жұмыс істейді. Бұл серверлер әр түрлі
платформаларда жұмыс істейтіндіктен, РНР толығымен платформаға тәуелсіз бір
тіл болып табылып, Unix, Solaris, Free BSD және Windows 9598NT сияқты
платформаларда бола береді. РНР құралдары программистке Enterprise Java
Beans немесе Win32-ң COM объектілері сияқты ішкі компоненттермен жұмыс
жасау мүмкіндігін береді. Осы жаңа мүмкіндіктердің арқасында РНР қазіргі
заманға тән технологиялардың арасында ерекше орын алып, қажетті шектеулерге
дейін жобалардың масштабталуын қамтамасыз етеді [10].
2.1.3 JavaScript программалау тіліне шолу
JavaScript – бұл объектіге және тілдік құралдарға негізделген, және
орта мүмкіндіктері объектімен ұсынылатын, программалау тілі, ал JavaScript
сценарилер (программа) бұл өзараәрекеттенуші объектілер жинағы. JavaScript
объектісі – бұл реттелмеген қасиеттер жинағы, оның әрбіреуінің ноль немесе
одан көп атрибуттары бар, олар бұл қасиет қалай қолданылуы мүмкіндігін
анықтайды. Мысалы, егер ReadOnly қасиетінің атрибутына true (шын) мәні
меншіктелсе, онда осы қасиеттерді программалау арқылы өзгерту мүмкіндіктері
нәтижесіз болады. Қасиет − бұл басқа объектілерден,көп қолданылатын мәндер
мен әдістерден құралатын контейнерлер. Көп қолданылатын мәндер – бұл кез
келген енгізілген Undefined, Null, Boolean, Number и String типтерінің
элементі; объект− бұл енгізілген Object типінің тағы бір элементі; әдіс −
қасиетпен арқылы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 9
1 Жалпы бөлім 10
1.1Интернет 11
1.2Қазіргі Web − сайттар туралы 14
2 Қолданылған программалық қамтама 18
2.1Сайт құрудағы қолданылатын бағдарламалық тілдер кешені 18
2.2Қолданылған тілдер арасындағы айырмашылық 44
2.3Web − парағын жасауға арналған бағдарламалық құралдар 53
3 Жобалау бөлімі 54
3.1Программалық жабдықталу 54
3.2Rational Rose аспабымен жұмыс 55
3.3Прецеденттер диаграммасы 58
3.4Тізбектер диаграммасы 59
3.5Кооперация диаграммасы 60
3.6Кластар диаграммасы 60
3.7Күй диаграммасы 61
4 Қолданбалы бөлім 62
4.1Серверлік компьютерді баптау 62
4.2Администраторға нұсқаулық 68
4.3Жалпы мағлұматтар 69
Қорытынды 88
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 89
А қосымшасы. Техникалық тапсырма 90
Ә қосымшасы. Бағдарлама мәтіні 102
Сипаттізім 107
КІРІСПЕ
Бүгінгі күнде ақпараттық технологиялар өндірісінде ең танымал қызмет-
тердің бірі сайт құру болып есептеледі. Біздің ғасырымызда интернет – кез
келген компьютерлер мен бүкіл әлем бойынша ақпарат алмасу мен беру
мүмкіндігі бар желілер жүйесі.
Жаңа инновациялық – технологиялардың дамуы, оларды пайдалануын
ескерсек Web сайттарды құруда қарапайымдылығы мен әмбебаптығымен
ерекшеленеді.
Сайттың көптеген жетістіктері бар. Біріншіден, сайт компанияға желі
арқылы жаңа клиенттер мен серіктестер табуға мүмкіндік береді. Екіншіден,
көптеген жарнамаларға бере беруден үнемдейді. Енді осы сайт арқылы компания
өзінің өнімін қолданушыларға Интернет – ресурсының мекенін береді, мұнда
қолданушы осы компания жайлы толық ақпарат алады. Үшіншіден, компанияда
клиенттермен жұмыс істеуде сапалық сервисі қамтамасыз етіледі. Мысалы,
офистерге қарағанда, сайтқа кез келген уақытта кіріп, толық ақпарат алуға
болады.
Сайтты құру Интернет желісінде жарнаманы қою және көрсетілетін
ұсыныстың толық ақпаратын білуді қамтамасыз етеді. Сайт тауар мен қызметтің
жарнамасы болғандықтан, бұл сайттың мінездемесі берілген талаптарға сай
келуі қажет.
Электрондық сайт арқылы талапкерлер, студенттер, ата-аналар,
мұғалімдер өздеріне қажетті мәліметтерді алуы өте тимді және осы заманға
сай жетістіктердің бірі болып табылады. Осындай жетістіктер арқылы біз
қоғамның дамып жатқанын байқауымызға болады. Web-беттер мультимедия
технологиясын қолдап, өзінде әр түрлі ақпараттар түрін біріктіреді. Олар:
мәтін, графика, дыбыс, анимация және бейне. Web беттердің файлдарын құру
үшін арнайы гипермәтіндік белгілеу тілі HTML (Hyper Text Markup Language),
CMS Joomla, PHP (Personal Home Page немесе officially “PHP: Hypertext
Preprocessor”) – бұл Apache WEB-сервері үшін арналған WEB-қосымшаларды
өндіру жүйесі, клиенттің жағында да, сервердің жағында да жұмыс жасайтын
сценарийлерді жазуға арналған ОБП (объектілік бағытталған программалау)
тілі – JavaScript және мәліметтер базасын басқару жүйесі MySQL.
Мен PHP бағдарламалау тілін қолдана отырып, ҚазҰУ Web сайтын
жасадым. Бұл тақырыпты таңдау себебім, кез келген талпкер үшін жоғары оқу
орнын таңдау мүмкіндігі туады. Мен дипломдық жұмыста өзіміздің ҚазҰУ-дің
ішкі өмірімен таныстыру ұйғардым. Мұндағы мақсат талапкерді қызықтыру.
1 Жалпы бөлім
Қазіргі уақытта ақпараттық сайт жасаудағы өзекті мәселелер. Алдағы
дипломдық жұмыста өзіміздің ҚазҰТУ-дің ішкі өмірімен таныстыру ұйғарып,
ҚазҰТУ-ң ақпараттық сайтын құру жоспарланып отыр.
Ақпараттық сайт – бұл әртүрлі ақпараттық сервистерді (мысалы: қонақ
кітабы, жаңалықтар, галерея, бейне таспалар т.б) өзіне біріктірген веб
сайт.
Сайт ҚазҰУ-ң тарихы мен ҚазҰУ ішкі өмірін қамтыған. Ақпараттық сайт
қолдаушыларды қамтуына қарай көпшіліктік және корпоративтік бөлім болып
бөлінеді.
Көпшіліктік сайт бөлімі барлық интернет қолданушыларына арналған.
Бұлар көпшіліктік кітапханалардың эквивалент ретінде қарастырылады. Мұнда
көрсетілген ақпараттарды кез келген қолданушы қолдана алады.
Корпоративтік сайт бөлімі - бұл көпшіліктік сайт қарама қарсысы, яғни
мұндай сайт бөлімі тек құпиялы бөлімге рұқсаты бар қолданушыларға арналған.
Ақпараттық сайттардың қарқынды дамуына әртүрлі және ақпараттық
мәліметтерді бір жүйеге біріктіре алатын бағдарламалардың пайда болуы әсер
етуде. Мұндай бағдарламалар порталдық шешім деп аталады. Порталдық шешім
бағдарламалары дара кіру технологиясы Single Sing On (порталға кірген
қолданушы порталдың бір бөліміне келесі бөліміне авторизацияны қайталамай
өте алады) бойынша жұмыс жасайды.
Қазіргі таңда Қазақстандағы көптеген сайттар белгілі бір сала бойынша
дамып жатыр. Кең ауқымды саланы қамтыған интерактивті сайттар аз. Қазақ,
орыс тіліндегі ең танымал ақпараттық сайттар www.kazgu.kz, www.sdu,edu.kz,
www.kazntu.kz және тағы басқада бірнеше сайттар.
1.1 Интернет
1.1.1 Жаңа интернет ұғымы және мүмкіндіктері
Интернет (бас әрiппен жазылса) − кез келген компьютердi жер шарында
орналасқан басқа жұмыс станциясымен, яғни телефон арнасына қосылған басқа
компьютермен жылдам байланыстыратын Дүниежүзiлiк желi. Оны дүниедегi ең
үлкен ауқымды (глобальный) желi деп атайды. Осылай телефон арнасы арқылы
байланыса алатын компьютерлер бiр-бiрiмен ТСРIР хаттама (протокол)
ережелерiмен мәлiмет алмасады, оларды бiр нұсқада, яғни бiр тiлде сөйлейдi
деп айтса да болады. Дүниежүзiлiк Халықаралық телефон желiсi сияқты оны
ешкiм басқармайды, ол ешкiмнiң жеке меншiгi емес. Мiне, осы Интернет желiсi
көмегiмен электрондық почта арқылы хабар алып (берiп), басқа
компьютерлердегi ақпаратты көрiп, қашықтан телеконференцияларға қатынасу
жұмыстарын жүргiзуге мүмкiндiк бар.
TCPIP – Интернет желiсiне қосылған компьютерлер арасында ақпарат
алмасуды қамтамасыз ететiн мәлiметтердi бiр жүйеге келтiру ережелерi немесе
оларды құрастыру хаттамасы. IP (Интернет Protocol) − мәлiметтердi оны
алушының адресi көрсетiлген шағын тақырыптары бар бiрнеше бөлiктерге немесе
дестелерге бөлетiн желi аралық хаттама. TCP (Transmisson Control Protocol)
− мәлiметтi жөнелту iсiн баскаратын хаттама, ол желiдегi ақпарат дестелерiн
дұрыс жеткiзу үшiн жауапты болып саналады. Интернет жүйесiн пайдалана
отырып, үйден шықпай ақ, көптеген елдердi, қалаларды аралап мұражайларды,
кiтапханаларды көрiп, дүниежүзiлiк мәдени және ғылыми жетiстiктермен
танысып, оларға өркениеттi елдiң азаматы ретiнде өз үлесiңiздi қосып,
өзiңiздi дүниенiң бiр кiшкене бөлiгi ретiнде сезiну мүмкiндiгiне ие
боласыз.Интернет (кiшi әрiппен жазылса) − TCPIP хаттамалары негiзiнде желi
аралық байланысу технологиясы.
Интернет желiсiнiң құрылымы − әрбiр тұтынушы компьютерi кәдiмгi
телефон арналарымен түйiндi машиналармен байланысады. Ал түйiндi немесе
негiзгi машиналар бiр−бiрiмен қуатты оптикалық талшықты немесе спутниктi
арналармен жалғасады. Түйiндi машиналар кез келген жай компьютерлер
арасында байланыс орнату үшiн қажет, олар: тәулiк бойынша үзiлiссiз жұмыс
iстеп, байланыс сеанстарының арасындағы уақытта жолда жүрген ақпараттарды
уақытша сақтайды, ақпараттық серверлер деп аталатын мәлiмет жинақтауыш
компьютермен жылдам iстейтiн оптикалық түрдегi байланыстыру iсiн қамтамасыз
етедi.Ақпаратты сервер – дегенiмiз қалың көпшiлiкке арналған, әрбiр
тұтынушы пайдалана алатын көптеген ақпараттар түрлерi жинақталған арнаулы
компьютер. Мұнда жаналықтар, мерзiмдi баспасөз (газет−журналдар),
жарнамалар, т.с.с. мәлiметтер сақталады.Осындай жаңа технологиялар өте
жемісті нәтиже беріп, бұл бастама 1969 жылы АҚШ-тағы бірсыпыра әскери,
ғылыми және білім орталықтарын біріктірген ARPANET желісінің
ұйымдастырылуына себепші болды. Содан көп ұзамай-ақ Internet (желі
аралықтары) желілерді біріктіру термині пайда болды.
Интернетте қызмет көрсету провайдерi – ISP (Интернет Service
Provider), Интернетпен қарапайым тұтынушылардың тiкелей қатынас құруын
жүзеге асыратын заңды тұлға.
Сонымен, Интернет – барлық жүйелері хаттама деп аталған бірыңғай
стандартпен, яғни ережемен жұмыс істейтін біртұтас ауқымды (глобальды)
компьютерлік желі [1].
1.1.2 Интернеттің дамуы
Интернеттің дамуы мен таралуы оның құрамының негізгі үш бөлімі болып
табылатын төмендегідей үш бағытта жүргізіліп келеді:
а) техникалық немесе ақпараттық компонент;
ә) программалық компонент;
б) ақпараттық компонент.
Ақпараттық компонент. Интернеттің ақпараттық компоненті компьютер-дің
әртүрлі модельдері мен жүйелерінен, физикадық негізі әртүрлі болып келген
байланыс араларынан, компьютерлермен байланыс аралары арасындағы
механикалық әрі электрлік үйлесімді қамтамасыз ететін құрылғылардан тұрады.
Сондықтан мәлімет тасымалдау ісі байланыстың кабельдік және спутниктік
арналарынан радиореле жүйесіен, теледидарға арналған кабельдік арналардан
тұрады. Программалық компонент. Интернеттегі әртүрлі типтегі компьютерлер
мен құрылғылардың үйлесімді жұмыс істеуін олардың программалры қамтамасыз
етеді.
Мәліметтерді кез-келген байланыс арналары арқылы тасымалдайтындай және
кез-келген компьютерде оларды қабылдап алуға болатындай етіп түрлендіре
алады:
а) біртектес хаттамалардың қолданылуын қадағалайды;
ә) тасымалдайтын мәліметтердің біртұтастығын қамтамасыз етеді.
Желінің осы сәттегі жұмыстық қалпын бақылап, оның ішінен ақаулы
аймақтар табылса мәлімет көлемі тасымалданатын шамадан тыс асып кеткен
аймақтарды байқаса, мәліметтер ағынын ол маңайларды айналып өтетін басқа
жақтарға қарай бағыттайды.
Сонымен, программалық компоненттің негізгі функциолары:
а) информацияны сақтау, іздеу, жинақтау, көру немесе таңдау;
ә) желідегі мәлімет қауіпсіздігін сақтау.
Аппаратураның функционалдық сәйкестікткрін қамтамасыз ету істері болып
табылады.
Программалық жабдықтар екі топқа бөлінеді:
а) сервер - программалар тұтынушылар компьютеріне қызмет ететін желі
торабында орналасады;
ә) клиент - программалар тұтынушы компьютерлерінде орналасып,
сервердің қызметін пайдаланады.
Информациялық компонент. Желідегі компьютерлерде сақталатын әртүрлі
құжаттар арқылы өрнектеледі. Мәліметтерді желіде орналастырудың бір
ерекшелігі-олар таралған түрде сақталады, мысалы, мәтін бір компьютерде,
дыбыс пен әуен-екіншісінде, ал графика басқа желідегі, үшінші компьютерден
алына береді желідегі құжаттар бір-бірімен сілтеме адрестермен береді.
Осы құрылымға сәйкес аппараттық, программалық және информациялық
қорлар да біртіндеп дамып келеді, олар құрастырылуына байланысты әртүрлі
меншікте (мемлекеттік, қоғамдық, корпаративті немесе жеке меншіктерде) бола
береді.
Интернетте көптеген қызмет түрлері бар. Олардың ішіндегі ақпаратты
таратуға арналғандары: WWW, FTP, Telnet және тағы басқалар, электрондық
мәлімет алмасу үшін: E-mail, Usenet, ICQ, IRC, IP-телефония және басқалар.
Интернеттің әр қызмет бабы мәлімет таратудың немесе алмасудың әртүрлі
функциоларын атқарады, оның үстіне олардың кейбірі ескіріп жойылса, кейбірі
жаңадан туындап келеді [2].
Интернет желісіндегі ақпараттық ресурстарды іздеуді және қарауды
жеңілдету үшін Internet Explorer броузерімен жұмыс істеудің бірқатар
тәртібін меңгеру қажет. Интернет желісін қарауды үй парағын, яғни Internet
Explorer іске қосылған кезде ашылған алғашқы парақтан бастауға болады.
Басқа параққа ауысу үшін осы парақтағы кез-келген сілтемені таңдау қажет.
Интернет желісінде басқа елде жүрген адамдармен желілік чат арқылы
әңгімелесуге немесе электрондық почта арқылы хат алмасып сөйлесуге, басқа
елдердің жаңалықтарын білуге, жұлдызнама жаңалықтарды қарауға және өзімізге
керекті мәліметтерді іздеуге болады.
1.1.3 URL-адрестерi
Бұл Интернетте орналасқан құжаттардың адресiн жазудың арнайы формасы.
Ол желiнiң қай серверiнде орналасса да, керектi мәлiметтi айнытпай қатесiз
табуды қамтамасыз ететiн сөз тiркесi. URL адрестерiнiң жазылуынан мысал
келтiрейiк:
http: www.soccer.rudinamorusindex.html
мұндағы:
http – протокол, яғни хаттама;
www.soccer.ru – адрестiң домендiк бөлiгi;
soccer.ru – доменнiң аты;
dinamorus – сервердегi каталог аты;
index.html – веб парақтың файлының аты.
Домен – бiр компьютермен басқарылатын немесе бiр желiлiк жұмыс
машинасының (желi торабының) басшылық етуiмен iстейтiн информациялық желi
қорлар(ресурстар) тобы.
1.2 Қазіргі Web сайттар туралы
1.2.1 Жаңаша Web сайт түсінігі
Веб сайт немесе жәй сайт (ағыл. Website, web−өрмекшінің торы және
site− орын) − бір немесе жинақталған веб−парақтары интернетте HTTPHTTPS
хаттамалары арқылы мүмкіншілік алады. Сайттың парақтары жалпы түпкі
мекен−жайларды, сонымен қатар қарапайым тақырыпты, логикалық құрлымды,
рәсімдеуді және авторлауды бірктіреді. Жинақталған барлық жалпы мүмкіндік
алған сайттар жалпы әлемдік торды құрайды. Сайттың мағынасы− кез келген
өзгелерге желі арқылы 1−2 гб мәліметті бере алуы үшін және өзі телеканал
болуы үшін, жалпы жергілікті желі арқылы мемлекет тұрғындарын біртұтас
күшке біріктіру. Сайттың мағынасы ертеректегі түсінікте физикалық желі
түйіні−хостпен сервермен шатасырлған, бірақ интернеттің өсуімен, серверлер
технологиясының жақсаруымен бір компьютерде көптеген сайттармен домендерді
орналастыруға болатын болды.
Сайттың парақтары жалпы түпкі мекен-жайларды, сонымен қатар қарапайым
тақырыпты, логикалық құрлымды, рәсімдеуді және авторлауды біріктіреді.
Жинақталған барлық жалпы мүмкіндік алған сайттар жалпы әлемдік торды
құрайды.
Веб-сайт тарихы − әлемдегі бірінші сайт 1991 жылы 6-тамызда пайда
болды, оны жасаған Тим Бернерс-Ли. Сайтта World Wide Web-тың жаңа
технологиясы, HTTP мәліметтерді тасымалдау хаттамасының негізі, URI жүйелік
адресациясы және HTML гипертексттік белгілеу тілі баяндалған. Интернет
желісіндегі ақпараттық ресурстарды іздеуді және қарауды жеңілдету үшін
Internet Explorer броузерімен жұмыс істеудің бірқатар тәртібін меңгеру
қажет. Интернет желісін қарауды үй парағын, яғни Internet Explorer іске
қосылған кезде ашылған алғашқы парақтан бастауға болады. Сонымен қатар
сайтта серверлермен браузердің жұмыс істеу және орнату ережелері де
баяндалған. Сайт әлемдегі алғашқы интернет-каталог болды, сонымен
кейінірек Тим Бернерс-Ли оған басқа сайттардың да сілтемелік тізімін
орналастырды. Бернерс-Ли дің алғашқы сайтының жұмыс істеуіне қажетті барлық
құралдар ертеректе дайындалған − 1990 жылдың соңында алғашқы гипертексттік
браузер WorldWideWeb веб редактор функциясымен пайда болды, деркқордағы
алғашқы сервер NeXTcube және алғашқы веб парағы болды.
Тим Бернерс-Ли, гипертекст негізінен желіде мәліметтер алмалмасуды
атқаруы мүмкін деп есептеді, және оған өмірдегі өз ойларын жүзеге асырудың
сәті түседі. Тағы 1980 жылы Тим Бернерс−Ли кездейсоқ қауымдастықтың
мәліметтерін сақтауға қолданылатын гипертексттік бағдарламалық қамтама
Enquire-ні жасаған. Содан соң Женеведегі Ядролық зерттеулердің Европалық
орталығында жұмыс істеді, ол қызметтестеріне гипертексттік документтерді
жәрялау туралы, өзімен гиперсілтелер арқылы байланысуды ұсыныс етеді.
Бернерс-Ли Гипермәтіндік рұқсаттың ішкі іздеулермен құжаттарға, сонымен
қатар интернеттің жаңа қорларына мүмкіндігін Демонстрациялап (көпшілікке
паш ету) өтті. Нәтижесінде 1991 жылы мамырда Женева (CERN) де WWW
стандартты бекітілді. Сайттың мағынасы ертеректегі түсінікте физикалық желі
түйіні−хостпен сервермен шатасырлған, бірақ интернеттің өсуімен, серверлер
технологиясының жақсаруымен бір компьютерде көптеген сайттармен домендерді
орналастыруға болатын болды.
Тим Бернерс-Ли HTTP, URIURL и HTML веб технологияларының негізін
салушы атасы болып табылады. Бүгінгі күнде, интернет желісінде өзінің
қызмет сферасында, саудалық немесе саудалық емес қызметтермен
шұғылданатынын ұсынғанда кез−келген компанияға сайт жасау керек. Интернет
күніне 24 сағат жұмыс істейді, осы уақыт ағымында сіздің бизнесіңізбен
өзіңіздің тікелей қатысуыңызсыз мыңдаған потенциалды клиенттер танысуы
мүмкін. Сайт − бұл сіздің интернеттегі өкілдік түріңіз, сізге клиенттердің
және серіктестердің базасын кеңейтуге, online да сатуды басқаруға, сіздің
компанияңыздың танымалдығын жоғарылауға мүмкіндік береді.
Веб парақтың жұмыс жасау принципне тоқталасақ. Веб жүйесі қолданушы
(броузер), сервер, қосымшалар сервер, мәліметтер сервері деген төрт
бөлімнен тұрады. Веб парағының жұмыс жасау сұлбасы
1.2.2 Веб-сайттың түрлері
Визиткалы сайт − қарапайым сайт болып таблады.Ол html құралдарысыз
қолданушылармен интерактивті байланысты береді.Сайт фирманың дизайнына
бүкілдей сәйкеседі.
Фирма сайтты тек потенциальды клиентерге жарнамалық ақпараттарды беру
ұшын қолданады.Сайттың негізгі беттері:Негізгі бет − Сіздің фирма туралы
қысқа да нұсқа ақпараттардан тұрады.Компания туралы− фирманың
жетістіктерімен, клиентермен жұмысы және мұның сізге берер пайдасын
көрсетеді.Өнім − фотолармен берілген товарлар туралы қысқаша ақпараттар-дан
тұрады. Сайттың парақтары жалпы түпкі мекен-жайларды, сонымен қатар
қарапайым тақырыпты, логикалық құрлымды, рәсімдеуді және авторлауды
біріктіреді. Жинақталған барлық жалпы мүмкіндік алған сайттар жалпы әлемдік
торды құрайды.Контакты − әдетте негізгі контакты ақпарат әрбір бетте
қайталана- ды ол сіздің компания туралы толық ақпараттан тұрады.
Жарнамалық сайттар − бұл түрдегі сайт товарлармен қызмет өтеуді
көрсету ұшын қлданлады.ол жайнаған дизайнға толы болады.бүл түрдегі сайт
төмендегідей қосымша беттерден құрам табады.
Товарлар каталогі − ол визиткалы сайт товарларға қатысты жан−жақты
ақпараттар берумен ерекшеленеді.әрі көрсетілген қасиеті бойнша іздеу
функциясы бар.
Қайдан, қалай сатып аласыз − сату нүктелері, қойма, офис меңгерушілер
туралы ақпараттар бар. Бағалар − жалпы товарлардың бағалар тізімін береді.
Қолдау − компаниямен байланыс орнатудың мұмкіндіктері көрсетіледі.
Ақпараттық сайттар − қажетті ақпараттарды жинаумен ерекшеленеді.
Жаңалықтар − назар аударуға тұрарлық жаңалықтармен мәліметтер береді.
Тақырыптар каталогы − сайттағы мақалалармен материялдардың негізгі
тақырыпымен беріледі.қолданушы кілттік сөздермен іздеуді орындайды.
Сілтеме және форум − таныс қолданушыларға арналған ақпараттардан құрам
табады.
Интернет-магазин (дүкен) − бұл түрдегі сайт товар сатумен қызмет
көрсетудің тиімді түрі болып табылады.сатып алушылар ұшын мұның ең негізгі
ерекшелігі товарға үйінде отырып-ақ тез әрі арзан қолжеткізетіндігінде.
1.2.3 Web-сайтты жобалау
Сайтты құру және жобалау өзіне қосады:
Сайтты құруда бастапқы техникалық тапсырманың бекiтілуі.
Сайттың құрылымдық схемасын анықтауы − бөлiмдердiң орналастырылуы,
контент және навигация.
Веб-дизайн − сайт макетiнiң графикалық элементтерiн, стильін және
навигациялық элементтерiн жасау.
Жобада қажеттi программалық кодты, модулді, мәліметтер базасын және
сайтта қажетті басқа да элемент деректерін құру.
Тестілеу және сайтты Интернет желісіне орналастыру.
1.2.4 WEB сервері
Қарапайым тілмен айтсақ қолданушының веб парағын көруге мүмкіндік
беретін бағдарлама не компьютерді веб сервер дейміз. Қәзіргі таңда кеңінен
қолданылытын серверлерге Apache, IIS жатады. Веб парақты көріп жатқан жақты
клиент дейміз. Сервер вебті көрсетіп жатқан жағы болып саналады. Сонымен
бірге веб парағын жазған тілдегі скриптті клиенттік және серверлік деп
бөледі. Клиенттік скрипт веб парақ көрсетіп тұрған компьютерде тікелей
қолданылыды. Мысалы: JavaScript, VBScript, ActiveX. Серверлік скрипттер веб
сервер компьютерінде өңделеді, нәтижесі қолданушыға жіберіледі. Мысалы:
Perl, PHP, ASP, JSP т.б. [3].
1.2.5 Мәліметтер базасын құру
Сайт PHP басқару жүйесі арқылы жазылғандықтан MySQL мәліметтер базасы
түрінде келтірілген, Сайттың мәліметтер базасы өз өзгерістерін қоса отырып
сол құрылымды құрайды. Сайттың мәліметтер база сұлбасы 1.2 – суретте
көрсетілген.
1.2 - сурет.Сайттың мәліметтер база сұлбасы
2 Қолданылған программалық қамтама
2.1 Сайт құрудағы қолданылатын бағдарламалық тілдер кешені
Бұл сайтты құру үшін программалау ортасын таңдаудағы негізгі
критерийді атап өтейік. Ол – жұмыс істеу кезіндегі максимальды ыңғайлылық.
Ол үшін сайттың тұтынушыға ыңғайлы және қазіргі заманға сай интерфейсі
болуы қажет. Осыларды сарапқа сала отырып, сайтты нақтылау үшін JavaScript
тілі таңдалды. Өйткені жасалынатын сайт HTML және РНР тілдерінде жазылған
және оны көру үшін интернеттің кез келген стандартты броузері жарайды.
Сәйкесінше, сайттың бірінші бетіне қол жеткізу үшін броузерді шақыра алатын
немесе броузермен басқарылатын болуы керек. Бұндай программа мен броузер
арасында өзара байланыстылықты нақтыламалайтын көптеген нұсқалар бар.
2.1.1 HTML тілі туралы түсінік
HTML – құжат, бұл – HTML-кодтардан және құжаттың негізгі мәтінінен
тұратын мәтін. HTML-құжаттарда мәтінді форматтау, құжаттың құрылымын салу,
сілтемелерді және мультимедиа-объектілерді енгізу үшін белгі дескрипторлары
немесе тэгтер деп аталатын арнайы кодтық сөздер қолданылады.
Интернет желісінің қайнар көзін санау 1961 жылдан іздеу керек. Сол
кезде, интернеттің өсіп келе жатқан құрылымының ішінде дамыған көптеген
тілдер мен протоколдар өндірілген. Web, тек Интернеттің бір бөлігі ғана
екенін есте сақтау өте маңызды! Көптеген адамдар Web пен Интернеттің бір
екенін ойлайды, бірақ бұл олай емес. Көптеген Internet протоколдар кеңінен
танымал болған электрондық пошта мен бүгінгі заманға сай жаңалықтар
топтарын қосқанда, сансыз Интернет қосымшаларының жұмыстарын жеңілдетеді.
World Wide Web бұл протоколдардың бірі ғана болып табылады, ал
гипермәтінді белгілерінің тілі, яғни Hypertext Markup Language (HTML) – тек
Internet арқылы ақпаратты жеткізу үшін қолданылатын тілдердің бірі ғана. Ал
бұл осы тілдің С++ немесе Visual Basic сияқты жоғары дәрежелі программа
тілдеріне жатпайтынын білдіреді. Компиляцияланып орындалудың орнына, HTML
тілі Web-броузер ретінде танылған қолданушы агент тарапынан
интерпретацияланады.
Негізінен, HTML тілі Web-беттерін жасау үшін қолданылады. Ол World
Wide Web түсінігімен оның құрылымынан алыс емес.
HTML дүниеге келуі мен оның пайда болу факторы тарихи тұрғыдан
еуропалық элементарлы бөліктер физикасы орталығының программисті Тим
Бернерс Лимен тығыз байланысты. HTML-ді өндіру кезеңінде, Бернерс Ли мына
жағдайларға бет бұрған еді:
– біріншіден, оқымысты ғалымдарға ақпаратты басып шығару, сақтау және
түзетуге тәулікте 24 сағат бойынша мүмкіндік беретін құрал қажет еді;
– екіншіден, қолданылатын есептеуіш платформаға, желіге және
терминалға қарамастан, ақпаратқа жалпыға бірдей қол жеткізуге берілетін
мүмкіндікті жеңілдететін қандай да бір тіл керек еді.
Ғылыми мақсаттардың қолданбалы шешімі ретінде өндірілген HTML,
алғашқыда тек мәтіндік аяға кіру үшін және зерттеу ақпараттарымен алмасу
үшін қолданылатын еді.
Ең қызығы: графикалық аяны қолданылуы HTML-ң кейбір алғашқы
мақсаттарына әсер етті, нәтижеде шектелген физикалық мүмкіндіктері бар
адамдардың WWW-да жұмыс істеулері үшін және WWW-ң интернационализациялануы
үшін қажет болған арнайы құралдар өндірілді. HTML-ң қайнар көзі –
белгілердің стандарттық жалпыланған тілінің (Standard Generalized Markup
Language – SGML) моделінде негізделген программалық кодтау тілі болып
табылады. SGML, құжаттама мамандары тарапынан көптеген жылдар бойы
техникалық құжаттарды белгілеу құралдары ретінде қолданылған жүйені береді.
Форматтау тілі ретінде, HTML тілі SGML декларациялары мен құжат түрінің
анықтамасын (Document Type Definition – DTD) қолданылады. Қазіргі кезде
универсалдық құралы болып табылатын HTML гипермәтінді жеткізу протоколымен
бірге (Hypertext Transfer Protocol – HTTP), әр түрлі типтегі компьютерлік
құжаттардың өзара әрекетін жүзеге асыруға және ақпарат алмасу жылдамдығын
тездетуге мүмкіншілік береді. Дегенмен, мұндағы болымсыз жағдай – әр түрлі
желілер әр түрлі тілдерде сөйлейді. HTML, құжаттарға кеңінен қол
жеткізуді қамтамасыз ете отырып, әр түрлі компьютерлердің, платформалардың
және желілердің арасындағы құжаттарды аудару мәселелерін шешеді [4].
HTML – бұл клиент немесе қолданушы тарапынан осы процесті мүмкін етіп
шығарады. HTML тілі HTTP-протоколы көмегімен жұмыс істейді, бұл протокол
кодты серверден клиентке алып барады. HTML ақпаратқа қол жеткізудің өте
қолайлы жолы болып келеді. Ондай болса, осы барлық түпті өзгерістер не үшін
қажет? Мұның себебі, интернеттегі көптеген басқа өзгерістер сияқты HTML-дің
кеңінен жайылуында. Оның сахнаға шыққаннан кейін Internet түсінігі өте
танымал және жалпыға бірдей ортақ дүниежүзілік өрмекші ауын (Всемирная
паутина) беретін болды. Internet тек академиктер кеңсесінің үстелінде ғана
емес, қарапайым азаматтардың үстелінде де пайда болды. Ол ақпараттың
құрылымын өнімге айналдырып жіберді. Гипермәтіннің қолданылуы Internet
ландшафтың түпкі тұрғыдан өзгертті. Біз гипермәтіннің Web-аясы мен
гипермедианың сызықты болып табылмайтынын білеміз. Бұл ақпаратты сызықты,
яғни тізбекті (бір беттен кейін келесі бетті) ретпен қарап шығудың орнына
Web қолданушыларға сілтемеге басып, көмекші ақпарат пен керекті жерлерге
көшуге мүмкіндік жасайды. Бұл сондай-ақ HTML-беттердің авторлары Web-
аясымен таныс болып, оның ішінде әсерлі архитектураны қалай жасау керек
екенін білулері керек екенін білдіреді. Көптеген адамдар тізбекті түрде
ойланып, мәтінді бір беттер кейін келесі бетте басынан аяғына қарай оқып
үйреген, осы Web-тің сызықсыз қасиеті адамды шатастырып жіберуі мүмкін.
Қолданушыларға берілетін ақпараттың бүкіл мағынасы Web-беттерінің
құрылымына тәуелді. Онымен қоса, Web-баулар не тізбекті бетті құрылымға, не
болмаса, оларды қолданушыға таныс болып келетін иерархиялық құрылымдардың
негізінде жасау қажет. Бұл жағдайда қолданушылар, өздерін ыңғайлық пен
қауіпсіздікте сезенетін болады. Сызықсыздықты жақсы түсіну үшін Web-те
көптеген сілтемелері, новигация құралдарымен жарнамалық безендірмелері бар
соңғы Web-бетті ашқан кезіңізді еске түсіруіңіз қажет. Мұндай типтегі
басудың жақсы мысалы ретінде порталдарды атап өтуге болады, олар Web-тің
қалған бөлігіне кіруге мүмкіндік береді. Порталдардың көмегімен, ақпаратты
ұйымдастыруға болады, порталдарды жиі кезеңдерде талап етілген деректер
көрсетіледі.
Бұл – броузерге арналған командалар жиынтығы, бұларсыз бірде-бір сайт
жасалмайды. Командалар тэгтерінің көмегімен орындалады. HTML кодты
блокнотта броузер арқылы көру үшін, тышқанның оң жағын басу және мәзірден
сәйкес мәтін жолын таңдау жеткілікті. Оларға тэгтер мен атрибуттар
көмегімен код жазылады. HTML-дың кез келген бастаушы программистіне кодты
үйреніп кодты алу оңай болады, себебі ол код бастапқыда көп нәрсені
білмейтін және бастаушы программистер үшін ойластырылған.Ал егер, нақтырақ
айтсақ, html – кодпен жасалатын жұмыс программалау деп аталмайды.
HTML (Hyper Text Markup Language) сөзбе-сөз аударғанда, гипермәтінді
белгілеу тілі болып аударылады. Бұл тіл Web-беттерді жасаған кездегі
программалаудың негізгі тілі болып табылып, белгілі командалар көмегімен
беттің әр түрлі элементтерін (мәтінді, графиканы, кестені және т.б.)
орналастыру үшін қолданылады. Өзінің қарапайымдылығының арқасында, ол басқа
программа тілдерінен бөлек тұрады. Оны информатика негіздерін білмейтін
қарапайым мектеп оқушысы да түсініп, үйрене алады, себебі алғашқыда ол ПК
қолданушыларының кең ортамы үшін ойластырылған болатын. HTML-дың көмегімен
қарапайым және қиын емес сайттарды жасауға болады. HTML-тілі тек броузерлер
және графикалық HTM-редакторлары (визуалды режимдегі WEB-беттерін құрау
үшін арналған арнайы программалар) тарапынан оқылады [5].
HTML-тілінің командаларын тэгтер деп атайды. Бүкіл беттегі мұндай
командалардың толық жиынын HTML-код деп атайды. Кез келген тэгтің атауы
бұрыштық жақшалардың ( ) ішіндегі бір немесе бірнеше әріптерден тұрады.
Бұл әріптердің жиыны жай алына салмаған, оларға ағылшын тілінен келген
сөздер, қысқартылған сөздер мен сөздер аббревиатурасы сәйкес келеді. Бұл
тэг қызметін оңай анықтау үшін арнайы жасалған. Мысалы, table тэгіндегі
table (кесте) сөзі кестенің құрылымына команда береді, ал a (ағылшын
address – адрес сөзінің бірінші әрпі) сілтеме құрайды, ol тэгіндегі ol
аббревиатурасы (ағылшынша ordered list – реттелген тізім) сәйкес тізімнің
жасалуына сілтейді. Тэгтер беттегі қандай да бір әдістің басталғанын
білдіретін ашышы tag тэгі мен осы tag әрекетінің беттің қай жерінде
бітетінің көрсететін жабушы tag болып бөлінеді. символы жабуды
білдіреді.
HTML-кодта тэг, негізінен, беттің қандай да бір элементінің өзгеру
әдісін ғана көрсетеді. Объектілерді форматтаудың барлық параметрлерінде өз
мәні бар атрибут болады. Атрибут тэгке элементтің форматталу мінездемесін
(бұл ALIGN – түзетуі, COLOR – түс өзгерту немесе басқа толық тізім болуы
мүмкін) көрсетеді, ал оның мәні реттік сипатта немесе нақты және түсінікті
ағылшын сөздерімен (мысалға, left – солға, top – жоғарыға және т.б.)
беретін атрибутқа қажетті параметр. Беттің кодында тэгтің атрибуттары бір
орын қалдыру (пробел) арқылы жазылады, ал атрибут мәні тырнақшалардың
ішіне жазылып, өзара теңдік белгісімен бөлінген. Барлық жоғарыда
айтылғандарға мысал келтірейік:
TABLE width=”800” height=”100%” border=”1” align=”left”
bordercolor=”red” кесте элементтеріTABLE – ашушы және жабушы тэгтер, ал
width, height, border, align, bordercolor – оның атрибуттары, олардың
мағынасын ағылшынша-орысша сөздікті алып қарастыратын болсаңыз, бірден
түсініп алуға болады, ал қалғаны атрибуттар мәндері болып табылады.
Атрибуттардың барлығы көрсетілуі мүмкін, тек қажет болғанша ғана
қолданылады. WEB-бетте элементтердің параметрлері жиі қолданыла беретін
болса, стильдердің каскадтық кестесін қолданған жөн.
Мұнда түс атрибутын айырып көрсету керек. Оның мәнінде әрқашан дерлік
өте түсінікті RGB (қызылжасылкөк) моделі қолданылады. Ондағы негізгі
түрде көрсетілген түстер екі тәсілмен араласады: пайыздық құрамда олар 00-
ден басталып 99-ға дейінгі (кодта бірге жазылады) мәндерге ие болады.
Мысалы: bordercolor=”#003366”, мұнда %-R, 33%-G және 66%-B.
Оналтылық жүйеде, 0-ден 9-ға дейінгі он сан және алты (A,B,C,D,E,F)
әріп (кодта бірге жазылады) жазылатын есептеулер. Мысалы:
bordercolor=”#00C3D6”. Әрбір мәннің алдына # символы қойылатынын
байқаңыз.
align атрибуты HTML-тіліндегі кеңінен жайылған және өте маңызды
атрибуттарының бірі болып табылады. Ол басқа элементке объектінің орналу
жерін немесе өзара түзелу әдісі бойынша бетті толығымен көрсетеді.
Элеметтің ені мен биіктігі мен экран кеңістігіне байланысты пайыздар арқылы
немесе басқа элементке қатынасы бойынша және пиксельдермен беріледі.
HTML-дің дамуын айта отырып, оның бір орында тұрғанын айтуға болмайды.
WEB-мастерге барлық жаңа мүмкіндіктерді беретін, HTML-дің (дегенмен соңғы
HTML 4.01 спецификациясы санау 1991 ж. шыққан болса да) көптеген
элементтері пайда болып жатыр. Дегенмен, мұнда өндірушілердің бір сүрінетін
жері бар – барлық броузерлер бір элементті бірден түсінбеуі мүмкін.
Бастаушы программистер көптеген HTML-редакторларда болатын және осы
мәселені шешуге көмектесетін арнайы іштей құрылған құралдарға бет бұрулары
керек.
2.1.2 PHP – технологиясы мен синтаксисі
http:doks.gorodok.net0РНР тарихы 1995 жылы тәуелсіз Расмус Лердорф
(Rasmus Lerdorf) атты программист−келісуші оның онлайндық резюмесін оқыған
сайтқа кіруші адамдар санын есептеуге арналған PerlCGI сценариін жазуынан
басталады. Оның сцнариін екі есепті шешуге бағытталған: келушінің
деректерін тіркеу және web−бетіне келушілердің санын шығару. WWW дамуы әзір
тек басталғанда мұндай есептерді шешу үшін арнайы құралдар болған жоқ,
сонда авторды халық сұрақтармен жауып тастады. Лердорф Personal Home Page
(РНР) немесе Hypertext Processor (гипермәтінді үрдіс) атты өзінің аспабын
тегін тарата бастады.
РНР-дің сәтті жарыққа шығуы Лердорфты РНР кеңейтілуін жобалауға
итермеледі. Кеңейтілудің бірі HTML формасында енгізілген мәліметтерді
символдық айнымалыларға түрлендіреді, ол оларды басқа да жүйелерге
экспорттауға мүмкіндік береді. Берілген мақсатқа қол жеткізу үшін Лердорф
келешектегі жобаларда Perl-дан C-ге өтуге шешім қабылдады. РНР-дегі
аспаптар жиынын кеңейтілуі РНР 2.0 – нің тууына себепші болды, немесе 2.0,
или PHP-FI (Personal Home Page — Form Interpretator). 2.0 нұсқасын дамытуда
бүкіл дүниежүзінің программисттері ат салысқан.
РНР-дің жаңа нұсқасы танымал атаққа ие болды, және жақын арада негізгі
жобалаушылар командасы құрылды. Олар программалық кодты HTML-ге ендірудің
түпнұсқалық концепсиясын сақтай отырып, лексикалық анализ механизмін қайта
жазды, осыдан келе РНР 3.0 жарыққа шықты. 3.0 нұсқасының шығуына жуыр 1997
жылы 50 000 астам қолданушы РНР-дің өздерінің web-беттерін жақсатуға
қолданылған еді [6].
1997 жылы PHP-дің қысқартылуы Personal Home page деген мағынаны
емес, РНР Hypertext Processor ұғымын білдіруі керектігі шешілді.
MySQL – дерекқордың көп ағымды ықшам сервері. MySQL үлкен жылдамдық,
тұрақтылық және қодланыста жеңлдігімен сиптталады.
MySQL кіші және орта қосышаларды ең ықтимал шешуі болып табылады.
Сервердің бастапқы мәтіні платформалардың көбісінде компиляцияланады.
РНР тілінің негіздері − Кодта барлық командалар үтірлі нүктемен (;)
аяқталуы тиіс. Сіз үтірлі нүктемен аяқтай отырып бірнеше команданы бір
жолда орналоастыра аласыз. Бірақ программа кодының анықтылығы үшін оны
істеу қажет емес. Сонымен қатар РНР-де басқарушы элементтер (шартты
операторлар, циклдер және т.б.) бар, олардан кейін үтірлі нүкте қоюдың
қажеті жоқ.
Программа кодына түсініктемелер енгізуге болады, олар HTML
браузеріндегідей РНР-интерпретатормен сияқты қабылданбайды.
Түсініктемелерді қолдану программистке сол мезетте не ойластырғанын еске
түсіруге көмектеседі. Біржолдық түсініктеме екі тік слэш белгісімен ()
немесе решетка белгісімен (#), ал көпжолды ашылатын және жабылатын
жақшалармен (*және*) жүзеге асырылады.
Айнымалылар – РНР-де айнымалылар доллар белгісінен ($) басталады.
Айнымалылар аты латын әріптерінен, сандардан символдық астыңғы
сызықтардан(_) тұруы мүмкін. Айнымалылар аты әріптер регистріне сезімтал,
демек $a мен $A – бұл әртүрлі айнымалылар. Айнымалыларды жариялағанда
әдетте басқа тілдердегідей белгілі бір тип көрсетілмейді. Айнымалы типі
(демек, ол сақтайтын мәндер типі) қолдану контексті бойынша анықталады.
РНР−де келесі айнымалылар типі болады:
−integer
−floating point
−string
−object
−array
Бос айнымалы VAR кілттік сөзімен жарияланады:
VAR $some_var;
Сонымен қатар айнымалы бірінші рет қолданғанда жариялануы мүмкін:
$some_var=”value”;
Integer типті айнымалылар құрамында −2 биллионнан +2 биллионға дейінгі
ондық, сегіздік және оналтылық санау жүйесіндегі сандар бола алады. Мысалы:
$var1=100; * Ондық мән *
$var2=0144; * Сегіздік мән *
$var3=0x64; * Оналтылық мән *
Floating point типті айнымалалар – бұл жылжымалы нүктелі (бөлшек) сан.
Мысалы:
$var1=2.34;
$var2=234е1;
Жол(string типті айнымалы) – бұл әріптер, сандар және арнайы символдар
комбинациясы. Ол бірлік (апострофтар) немесе қос тырнақшамен беріледі. Егер
жол қос тырнақшамен берілсе, онда ол құрамында айнымалылардың бар−жоқтығына
тексеріледі [6].
Жолдық айнымалыларға мысал:
$var=”23”;
$str1=’Айнымалы құрамында $var мәні бар’;
$str2=”Айнымалы құрамында $var мәні бар”;
Мүмкін, сізге жолға арнайы символдар енгізу керек болар. Мысалы, сіз
кері слэшті (\) қолдана отырып қос тырнақшаны (“) шығара аласыз. Егер
$str1=” ”Графика” фирмасы ”;
деп жазсақ онда қате тудырады, бірақ егер кері слэшті (\) қолдансақ
$str1=” \”Графика\” фирмасы ”;
онда қате болмайды.
2.1- кестеде жолдық мәндерде қолданылатын Escape−тізбектері (кері слэш
және арнайы симвлдар) сипатталған.
2.1 – кесте.
РНР тілінде қолданылатын Escape−тізбектері
Escape−тізбектері Мәндері
\n Жаңа жол басы
\r Каретка ауыстыру
\t Табуляция символы
\\ (\) символы
\” (”) символы
\$ ($) символы
\0 Сегіздік мән
\x Оналтылық мән
Әрине, РНР сценарийлерін орындау үшін РНР программалық
қамтамасыздандырмасын серверде жуықтап орнатып, даярлау керек. Бұл процесс
осы тараудың PHP Apache-нің тасымалдануы мен орнатылуы бөлімінде
сипатталған Бірақ орнату процесін бастамастан бұрын, біз РНР-дің кейбір
мінездемелерімен танысамыз
array типті айнымалылар массивтерді жариялағанда қолданылады.
РНР−де массивтің екі түрі болады:
− бүтінсанды индекстері бар массив
− индекстелген жолдары (хэш) бар массив
Мысалы, төрт мәннен тұратын массивті құру үшін келесіні жазу керек:
$myarr=array(“value1”, “value2”, “value3”, “value4”);
Массивке орналастырылған әрбір элементке индекс тіркеледі (0−ден
бастап). Осылайша, $myarr[0] бізге “value1”−ді, ал $myarr[3] “value4”−ті
береді, Әрине, массивке $myarr[]=”value5”; элементін қосуға болады.
Хэшті келесідегідей құруға болады:
$myhash=array(‘size’=’large’, ‘style’=’italic’, ‘family’=’Arial’);
Операциялар − РНР операцияның бірнеше түрін қолдайды:
− меншіктеу;
− арифметикалық операциялар;
− логикалық операциялар;
− конкатенция;
– салыстыру.
РНР-тілі HTML және еркін форматы бар басқа тілдер сияқты жаңа жолға
өтуді бір бос орын арқылы қарастырады. Нұсқаулар (кейбір жағдайларды
есептегенде), нүктелі үтір (;) көмегімен бөлінеді. РНР комментарийлердің үш
түрін қолдайды: (шектелген * *) C, (-дан басталып, жолдың соңына дейін
баратын) C++ және (жолдың соңына дейін #C) Unix тілдерінің стилінде
жазылады. РНР-дегі бүтін сандардың диапазоны платформаға (әдетте, бұл 32
биттік белгілік бүтін сандардың диапазоны) тәуелді болып келеді. Сандарды
ондық, сегіздік және оналтылық есептеу жүйелері түрінде беруге болады [8].
Логикалық операциялар белгілі бір критериялар бойынша анықтайды,
қайтарылатын мән ақиқат (true) не жалған (false) екендігін анықтайды.Бұл
логикалықоперациялар 2.3 – кестеде көрсетілген.
2.3 – кесте.
Логикалық операциялар
Оператор Операцияға Сипаттамасы
мысал
and не && $a and $b Егер екі айнымалының да мәндері ақиқат болса,
$a && $b true мәнін қайтарады
or не $a or $b Егер ең болмағанда бір айнымалының мәні
$a $b ақиқат болса, true мәнін қайтарады
not не ! not $a Логикалық терістеу, айнымалы мәнін иверттеу
! $a
Конкатенция операторы екі жолды (екі жол қосылады) біріктіруді
орындайды. Мысал:
?php
$a=’жұмыс’;
echo ‘Күрделі’.$a;
?
?php
$h=12;
$m=35;
$time=$h.’:’.$m;
echo $time;
нәтижесінде 12:35 аламыз
?
Салыстыру операциясы екі айнымалы не мәндер арасындағы қатынасты
анықтайды және true немесе false мәндерін қайтарады. Салыстыру операторлары
2.4 – кестеде келтірілген.
2.4 – кесте.
Салыстыру операторлары
Оператор Сипаттамасы
== Тең
!= Тең емес
Артық
2.4 – кестенің жалғасы
Оператор Сипаттамасы
Кем
Оператор Сипаттамасы
= Артық не тең
= Кем не тең
Басқару құрылымдары − РНР программа жұмысының бірнеше басқару
құрылымын қолдайды. Оларға if, for, while, swith және т.б. жатады,
if elseif
Берілген құрылым программалық логиканы жұзеге асыруға мүмкіндік
береді. Сіз түрлі өрнектерді тексере аласыз және тексеру нәтижесіне
байланысты сол не басқа әрекеттерді орындай аласыз. Базалық синтаксисті
келесідегідей сипаттауға болады:
?php
if (өрнек1)
{
әрекет1;
}
elseif (өрнек2)
{
әрекет2;
}
else
{
үнсіздік бойынша әрекет;
}
?
әрекет1 мен әрекет2 тек if шартында өрнек1 немесе elseif шартында
өрнек2 ақиқат болғанда ғана орындалады. Егер де сипатталған барлық өрнектер
жалған болған жағдайда үнсіздік бойынша әрекет орындалады.
for мен foreach
for цикл операторы берілген код блогын берілген рет (итерация)
орындайды.
?php
for (өрнек1; өрнек2; өрнек3)
{
әрекет;
}
?
Параметрлер өрнек1 – қайталау санағышының бастапқы мәні; өрнек2 –
сәйкесінше FOR циклінің орындалуы тоқтатылатын критерий сипаттамасы (шарт),
өрнек3 – санағыш мәнінің өзгертілуі (көбею не азаю).
Мысал (echo – бұл бір немесе бірнеше жолды экран бетіне шығаруға
арналған тілдің конструкциясы):
?php
echo ”select name=’num’\n”;
for ($i=0;$i10;$i++)
{
echo”option$ioption\n;
}
echo ”select”;
?
Нәтиже 1.4 суретте келтірілген.
FOREACH құрылымы сандық массив немесе хэштің элементтерін таңдап шығу
үшін арналған.
?php
foreach ($array as $value)
{РНР−код}
?
Хэш болған жағдайда синтаксис келесідегідей болады:
?php foreach ($hash as $key=$value) { РНР−код } ?
РНР−дегі программа мысалы жұмысының нәтижесі 2.1 – суретте
көрсетілген.
2.1 − сурет. РНР−дегі программа мысалы жұмысының нәтижесі
While -while цикл операторы белгілі бір шарт орындалғанша код блогын
қайталай береді. Шарт жалған болған кезде цикл орындалуы тоқтатылады.
Switch-Функциялар − тілдің дәстүрлі конструкциясы. Олар түрлі
параметрлерді қолдана отырып, және өзінің жұмысының нәтижесін функцияны
шақыру нүктесіне қайтаратын белгілі бір әрекеттер жиынын орындайды. РНР
тілі функцияның екі тұрін қолдайды:
− программистпен жарияланған функциялар (қолданушылық);
− тілдің стандартты (ішкі) функциялары.
Қолданушы функциялары − Егер кейде командалар сериясын орындау қажет
болса, онда сіз бұл командаларды функцияның ішіне орналастыра аласыз. Бұл
сіздің кодыңызды ыңғайлы, да оқуға оңай қылады.
Ылғи бір командалар сериясын қайта тергеннің орнына функцияны
(алдын−ала жарияланған) шақыра саласыз. Бұл әлдеқайда қысқарақ. Бұдан
басқа, егер де өзге өзгертулерді енгізу қажет болса, жарияланған функцияны
бір рет түзегеумен шектелуге болады [9].
РНР кодта функцияны құру үшін келесі синаксистті қолданады:
function функция_аты(функция_параметрі);
{ әрекеттер; }
Параметрлер: функция_аты – функция аты программистпен тағайындалады;
функция_параметрі – функциямен (осы параметрлердің мәндеріне байланысты
функция жұмысының нәтижесі өзгеріп отырады) қолданылатын параметрлер;
әрекеттер – функция денесі (ол орындауға тиіс командалар жиыны).
Ішкі функциялар − Бұл тілді жобалаушылармен оны құрғандағы жарияланған
функциялар, олар жиі қолданылатын операциялар. Ішкі ыункцияларды қолдану
үшін сізге бұл функцияның атын және параметрлер тізімін білуге қажет.
Функцияға қатынау (шақыру) оның аты бойынша жүзеге асырылады.
Қауіпсіздігі: РНР өндірушілер администраторларға қауіпсіздіктің
ыңғайлы және әсерлі құралдарын ұсынады. Олар екіге бөлінеді: жүйелік деңгей
құралдары мен қосымша деңгейінің құралдары.
Жүйелік деңгей қауіпсіздігінің құралдары. РНР-да администраторлардың
басқарым аясындағы қауіпсіздік механизмі жүзеге асқан; РНР-ді дұрыс
орнатқан кезде, бұл әрекеттердің максималды бостандығы мен қауіпсіздігін
қамтамасыз етеді. РНР, сондай-ақ, қауіпсіздік режимінде де (safe mode)
жұмыс істейді. Бұл режим қолданушылар тарапынан РНР-ді қолдану
мүмкіндіктерін шектейді. Мысалға, орындаудың максималды уақытын және жадыны
қолдануды шектеуге болады. Cgi-bin аналогы бойынша администратор,
қолданушының РНР сценарилерін қарастырып, орындай алатын, сонымен қатар,
РНР сценариін сервердегі жасырын мағлұматты қарастыру үшін (мысалы, passwd
файлы) қолдана алатын каталогтарға шектеулер қоя алады.
Қосымша деңгейінің қауіпсіздік құралдары. РНР-дің стандартты
функциялар жиынтығына шифрлаудың сенімді механизмдерінің бірқатары кіреді.
РНР, сондай-ақ, тәуелсіз фирмалардың көптеген қосымшаларына сәйкес келе
береді, бұл оны электрондық сауданың (e-commerce) қорғалған технологиялары
мен интеграциялауға мүмкіндік береді. Тағы басқа артықшылығы РНР
сценарийлерінің бастапқы мәтінін броузерден көруге болмайды, себебі,
сценарийлер, оның қолданушы сұранысы бойынша жіберілуіне дейін
компиляцияланады. РНР-дің сервер тарапында реализациялануы қолданушылар
тарапынан тривиалды емес сценарийлердің ұрлануының алдын алады. Қауіпсіздік
тақырыбының маңызының үлкен болғаны соншама, оған бүкіл бір тарау арналып
жазылған.
Ыңғайлылығы: РНР іштей құрылатын (embedded) тіл болып табылатындықтан,
ол өте ыңғайлы болып келеді. Әдетте, РНР-ді HTML-мен бірге қолдану ұсынылса
да, ол дәл солай JavaScript-те де, WML, XML және басқа тілдерде де
интеграцияланады. Броузерге тәуелділік мәселесі де жоқ, себебі клиентке РНР
сценарийін жіберу алдында, сервер тарапында толығымен компиляцияланады.
Негізінде, РНР сценарий броузері бар кез келген құрылғыға: ұялы телефонға
электронды жазба кітапшаларына, пейджерлерге және дәстүрлі дербес
компьютерлерге алып барса да, портативті компьютерлерге өте оңай түрде
беріледі. Көмекші утилиталармен айналысатын программистер, РНР-ді
командалық жолдан шығара алады. РНР-дің құрамында нық web-серверге бағыт
алған код болмайтындықтан, қолданушылар белгілі серверлермен шектелмейді.
Apache, Microsoft, IIS Netscape Enterprise Server, Stronghold және Zeus –
РНР барлық аталған серверлерде жұмыс істейді. Бұл серверлер әр түрлі
платформаларда жұмыс істейтіндіктен, РНР толығымен платформаға тәуелсіз бір
тіл болып табылып, Unix, Solaris, Free BSD және Windows 9598NT сияқты
платформаларда бола береді. РНР құралдары программистке Enterprise Java
Beans немесе Win32-ң COM объектілері сияқты ішкі компоненттермен жұмыс
жасау мүмкіндігін береді. Осы жаңа мүмкіндіктердің арқасында РНР қазіргі
заманға тән технологиялардың арасында ерекше орын алып, қажетті шектеулерге
дейін жобалардың масштабталуын қамтамасыз етеді [10].
2.1.3 JavaScript программалау тіліне шолу
JavaScript – бұл объектіге және тілдік құралдарға негізделген, және
орта мүмкіндіктері объектімен ұсынылатын, программалау тілі, ал JavaScript
сценарилер (программа) бұл өзараәрекеттенуші объектілер жинағы. JavaScript
объектісі – бұл реттелмеген қасиеттер жинағы, оның әрбіреуінің ноль немесе
одан көп атрибуттары бар, олар бұл қасиет қалай қолданылуы мүмкіндігін
анықтайды. Мысалы, егер ReadOnly қасиетінің атрибутына true (шын) мәні
меншіктелсе, онда осы қасиеттерді программалау арқылы өзгерту мүмкіндіктері
нәтижесіз болады. Қасиет − бұл басқа объектілерден,көп қолданылатын мәндер
мен әдістерден құралатын контейнерлер. Көп қолданылатын мәндер – бұл кез
келген енгізілген Undefined, Null, Boolean, Number и String типтерінің
элементі; объект− бұл енгізілген Object типінің тағы бір элементі; әдіс −
қасиетпен арқылы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz