Қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыру
Жоспар
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1-ТАРАУ. ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚУДАЛАУДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .6
1.1 Қылмыстық ізге түсу жеке түрде жүзеге асырылуы
мүмкін
қылмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Қылмыстық ізге түсуді жеке-жариялы және жариялы түрде жүзеге
асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3 Қылмыстық ізге түсуді жүзеге
асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 13
1.4 Қылмыстық қудалау функциясын жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен
лауазымды адамдардың құқықтық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2-ТАРАУ. АЙЫПТАЛУШЫ РЕТІНДЕ ЖАУАПҚА ТАРТУДЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ
РЕТТЕУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 51
2.1. Айыпталушы ретінде жауап тарту ұғымы және оның негіздері, тәртібі..51
2.2. Айып
тағу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 53
2.3. Айып тағуды өзгерту және
толықтыру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .58
ПАЙДАЛАНҒАН НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР МЕН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..62
Кіріспе.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі
Қылмыстық қудалаудың негізгі мақсаты - қылмыстық іс бойынша барлық
мән-жайларды анықтау, оны жасаған адамды анықтау және ұстау, айып тағу.
Қылмыстық құдалауды жүзеге асыратын органдар мен лауазымды адамдар:
олар прокурор (мемлекеттік айыпталушы), тергеуші, анықтау органы мен
анықтаушы.
Қылмыстық қудалауды жүзеге асыратын органдар қылмыстық процеске
қатысушылар ішінде негізгілері болып табылады. Олар қылмыстық іс жүргізу
заңнамасының негізгі идеялары мен қағидаларын, міндеттерін сақтап, жүзеге
асыруға, қылмыстық істі уақытында және дұрыс ашуға, заңнаманың біріңғай
және дұрыс қолданылуын қамтамасыз етуге міндетті. Тергеуші мен анықтаушының
әрбір әрекеті құқық нормаларымен көзделген және белгілі бір процессуалдық
нысанда болады.
Қылмыстық іс жүргізу заңнамасынан ауытқуларға жол берілмейді және
олардың белгілі бір құқықтық салдары көзделген. Қылмыстық қудалауды жүзеге
асырушы органдар тек қана осы нормаларды біліп қоймай, оларды сақтауы,
дұрыс қолдануы, кәсіби деңгейде қолдануы қажет.
Алдын ала тергеу барысында істің фактілік мән-жайлары анықталады.
Бұл жерде қылмыстық оқиға орын алдыма жоқпа, сезікті немесе айыпталушы
адамның сол қылмысты істеуде кінәсі анықталды ма деген сұрақтарға жауап
алынады. Осылардың барлығы тергеуші арнайы құжат - айыптау қортындысымен
рәсімдейді. Айыптау қорытындысын шығарып болған соң тергеуші оны
айыпталушыға жариялайды және қылмыстық істі әрі қарай шешу үшін сот
органдарына жібереді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасының әрекет
етуші қылмыстық іс жүргізу заңдары мен арнайы қазақстандық және ресейлік
әдебиеттерге талдау жасау арқылы қылмыстық қудалау мен айып тағудың
проблемаларын айқындау, маңызын ашу.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1) Қазақстан Республикасының әрекет етуші қылмыстық
іс жүргізу заңдарын зерттеу, оларға талдау жасау, талқылау;
2) Қазақстандық және ресейлік әдебиеттерді зерттеу;
3) Зерттеліп отырған мәселе бойынша өзіндік пікірді қалыптастыру;
4) Тақырып бойынша түсініктемелік негізді қалыптастыру.
Дипломдық жұмыстың теориялық практикалық құндылығы:
Дипломдық жұмысты жазу барысында алынған материалдарды заң оқу орындарында
сабақ берген кезде оқу құралы ретінде пайдалануға болады.
Дипломдық жұмыстың практикалық құндылығы. Дипломдық жұмысты жазу
барысында алынған нәтижелерді автор өзінің құқық қорғау органдарында жұмыс
істеу барысында қолданады.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі.
Дипломдық жұмысты жазу барысында талдау, хронологиялық және
салыстырмалы әдістер қолданылады.
Зерттеу аумағы. Дипломдық жұмысты жазу барысында Қазақстан
Республикасының аумағында әрекет ететін қылмыстық іс жүргізу заңнамасы
зерттелеп зерделенді.
Дипломдық жұмыстың құрлымы: Дипломдық жұмыс кіріспе, қорытынды,
негізгі мазмұндағы екі тараудан және пайдаланған нормативтік құқықтық
актілер мен әдебиеттер тізімі, қосымшалардан тұрады.
Кіріспе бөлімінде дипломдық жұмыстың өзектілігі, теориялық және
практикалық құндылығы, қолданылытын әдістері, мақсаты мен міндеттері,
дипломдық жұмысқа шолу көрсетіліп кетеді.
Бірінші тарау қылмыстық қудалауды жүзеге асыруға арналған. Онда
қылмыстық қудалауды жүзеге асыру ережелері, қылмыстық қудалауды
болдырмайтын мән- жайлар қарастырылады. Сонымен қатар, қылмыстық
қудалауды жүзеге асырушы органдардың құқықтық жағдайына да көңіл
бөлінеді.
ТАРАУ 1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚУДАЛАУДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қылмыстық ізге түсу жеке түрде жүзеге асырылуы мүмкін қылмыстар
Заңға сәйкес қылмыстық ізге түсу(айыптау)-қылмыстық заңмен тыйым
салынған әрекет пен оны жасаған адамды, соңғысының қылмыс жасаудағы
кінәлілігін анықтау мақсатында, сондай-ақ мұндай адамға жаза немесе өзге де
қылмыстық-құықтық ықпал ету шараларын қолдануды қамтамасыз ету үшін айыптау
тарабы жүзеге асыратын іс жүргізу қызметі деп түсіну қажет ( ҚР ҚІЖК 7-
бабының 13-тармағы). Қылмыстық ізге түсу органдары- прокурор (мемлекеттік
айыптаушы), тергеуші, анықтау органы, анықтаушы (ҚР ҚІЖК 7-бабының 14-
тармағы). Прокурор сотқа дейінгі кезеңдерде, сондай-ақ сотта қылмыстық ізге
түсу функциясын жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасындағы
прокуратура туралы Заң күші бар Жарлығының 46-бабына сәйкес қылмыстық ізге
түсуді сотқа дейінгі кезеңдерде жүзеге асырушы прокурор:
-оқиға болған жерді қарауға қатысуға, сараптама тағайындауға, сондай-ақ
қылмыстық іс қозғау туралы мәселені шешу үшін қажетті басқа да іс-әрекеттер
жасауға хақылы;
-қылмыстық іс қозғайды немесе қылмыстық іс қозғауға рұқсат беруден бас
тартады;
-анықтама немесе алдын ала тергеу жүргізу үшін тиісті органға прокуратура
қозғаған қылмыстық істерді береді;
-заңда көзделген жағдайларда тергеу, анықтама, сондай-ақ жедел- іздестіру
қызметін жүзеге асыратын лауазымды адамдардың іс-әрекетіне санкция береді;
-жекелеген тергеу әрекеттері бойынша іс жүргізуге қатысады;
-қол сұғуға болмайтын құқыққа ие адамды қылмыстық жауапкершілікке тартуға
келісім алу үшін ұсыныс енгізеді;
-істі сотқа жібереді;
Прокурор істі сотқа жіберген кезде қылмыстық ізге түсу функциясы
өзгешелеу жүзеге асырылады. Сотта прокурордың қылмыстық ізге түсуге қатысуы
мемлекеттік айыптауды қолдау түрінде болады. Басқа барлық жағдайларда
прокурор заңдылықты қадағалайды.
Қылмыс жасалғаннан кейін бірнеше құқықтық қатынастар туады. Олардың
ішінде ең маңыздысы — өкімет органдары мен қылмыс жасаған азаматтардың
арасындағы құқықтық қарым-қатынас. Бұл қатынасты қылмыстық процессуалдық
қатынас деп атайды.
Жалпы мемлекет және құқық теориясына сәйкес қылмыстық құқықтық қарым-
қатынас мемлекет пен қылмыс жасаған адамның арасында туатыны белгілі, ал
процессуалдық қарым-қатынас қылмыстық іс жүргізетін орган мен қылмыскердің
арасында туады, қылмыстық заң қылмыс жасаған азаматтардың жауапкершілігінің
негізі мен шегін анықтайды, ал қылмыстық іс жүргізу заңы айыпкерді
жауапқа тарту негізі мен тәртібін анықтайды.
Қазіргі қолданыстағы заң бойынша қылмыс жасаған адам дәлелсіз
тағылған айыптан, орынсыз сотталудан және әділетсіз жазадан заңды түрде
қорғануға құқылы. Алайда тергеуші, не болмаса прокурор қылмыстық іс қозғап,
алдын ала тергеу жүргізбесе, процессуалдық қарым-қатынас тумайды, себебі
қылмыстық іс қозғауға құқылы мемлекет органдары мен лауазымды адамдар
қылмыс болғанын білмейді. Басқаша айтқанда, ең бірінші қылмыстық құқықтық
қарым-қатынас пайда болады, содан кейін құқықтық процессуалдық қарым-
қатынас туады (арыз, шағым не болмаса хабарлама түскеннен соң), өйткені
материалдық заңының өмір сүру жолы іс жүргізу болып саналады. Қылмыстық
құқықтық қарым-қатынас қылмыстық процессуалдық қарым-қатынассыз жүзеге аса
алмайды.
Қылмыстық құқық нормаларын процессуалдық тәртіптен тыс қолдану
тергеудің, соттың немесе өкіметтің зорлығына әкеп соғады. Әр уақытта қылмыс
жасаған азамат қылмыстық іс жүргізу заңында көрсетілген тәртіппен жауапқа
тартылу қажет, қылмыстық жауапқа тартудың зорлық сияқты басқа түрлеріне
үзілді-кесілді тиым салынуы керек. Процессуалдық қарым-қатынас қылмыс
туралы арыз түскеннен кейін пайда болады, яғни қылмыстық іс жүргізудің
бірінші сатысынан басталады.
Осыдан бастап қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың нақтылы
процессуаддық әрекеттері жүзеге асады. Процессуалдық қарым-қатынас іс
жүргізудің әр кезеңінде әртүрлі болады және тергеу әрекеттерінің мәні мен
мақсатына байланысты. Мысалы, алдын ала тергеу кезіндегі құқықтық қарым-
қатынас болған қылмысты тез және толық ашу, қылмыскерді әшкерлеу мақсатына
бағынады. Қылмыстық істі тексеру нәтижесінде іске қатысушылардың,
біріншіден құқықтары мен міндеттері жүзеге асады, екіншіден, процессуалдық
қарым-қатынас өзгереді (кей уақытта қысқартылады). Сондықтанда
процессуалдық қарым-қатынас, қылмыстық іс сияқты, пайда болады, дамиды,
өзгертіледі, қысқартылады. Тергеу және сот органдарының табысты жұмыс
жасаулары үшін, олар тек қана өздерінің құқықтарын қолданып қана қоймай,
басқа да қатысушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауы тиіс.
Қылмыстық іс жүргізуге қатысушылар деп қылмыстық істерді тергеуге
және қарауға белсенді қатысатын, процессуалдық құқықтарымен кеңінен
қамтамасыз етілген, өзінің немесе өзіне өкілдік ретінде берілген құқықтары
мен заңды мүдделерін қорғау үшін, сондай ақ көмекші қызмет атқаратын
адамдар мен органдарды айтады.
Қылмыстық іс жүргізу құқық қатынастарының мәнін сипаттай келіп,
Б.А.Галкин мемлекет қылмыстық іс жүргізу құқығының субъектісі ретінде онда
ерекше орын алатынын, ал мемлекеттің билік иесі ретінде іс жүргізу
қызметіне қатысуы қылмыстық іс жүргізу қатынастары арқылы да жузеге
асырылатынын өте орынды атап көрсетті.
Мемлекеттің қатысуы арнайы тағайындалған органдар арқылы жанама
түрде жүзеге асырылады.
Жоғарыда қылмыстық процеске қатысушы мемлекеттік органдар мен
лауазымды адамдардың сот және қылмыстық ізге түсу функциясын жүзеге
асыратын мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар болып бөлінетіндігін
айтқан болатынбыз. Соттың қылмыстық процеске қатысушы мемлекеттік орган
ретіндегі мәселелері жан-жақты келесі тарауда қарастырылады. Бұл бөлімде
қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыратын прокурор, тергеу бөлімінің бастығы,
тергеуші, анықтау органы, анықтау органының бастығы, анықтаушыларға жеке-
жеке тоқталғанды жөн көрдім.
Мемлекеттік органдар, лауазымды тұлғалар, азаматтар,
процеске қатысушы заңды тұлғалар қылмыстық процестің субъектілері болып
табылады. Іске қатысудағы рольдері алуан түрлі, сонымен бірге олар процесс
субъектілері ретінде топтарға бөлінеді.
Оның біріншісіне мемлекеттік органдар және лауазымды тұлғалар - сот
(судья), прокурор, тергеуші, тергеу бөлімінің бастығы, анықтау органы,
анықтауды жүргізуші (анықтаушы). Тек аталған тұлғалар ғана құқық нормасын,
сол немесе басқа тұлғаға процессуалдық мәжбірлеу шарасын қолдана алады, іс
өндірісінің бастапқы шешімін шығарады, оның бағытын және істің мәнін
шешеді.
Жасалған қылмыстың сипаты мен ауырлығына қарай қылмыстық ізге түсу
мен сотта айыптау жеке, жеке-жариялы және жариялы түрде жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 33-бабында
аталған қылмыстар туралы істер жеке айыптау істері болып саналады,
жәбірленушінің өтініші бойынша ғана қозғалады және оның айыпталушының
бітісуіне орай қысқартылуға тиіс.
Қылмыстық ізге түсу Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің
105 (Денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру), 111 (Денсаулыққа абайсызда
зиян келтіру), 112- баптарында (Қорқыту), 123 (Жыныстық қатынас жасауға,
еркек пен еркектің жыныстық қатынас жасауына, әйел мен эйелдің жыныстық
қатынас жасауына немесе нәпсіқұмарлық сипаттағы өзге де мәжбүр етулер), 129
(Жала жабу), 130 (Қорлау), 136 (Балаларын немесе еңбекке жарамсыз ата-
аналарын асырауға арналған қаражатты төлеуден әдейі жалтару), 140 (Еңбекке
жарамсыз жұбайын (зайыбын) асыраудан әдейі жалтару), 142- баптарында (Жеке
өмірге қол сұғылмаушылықты бұзу), 144- бабында (Бірінші және екінші
бәліктерінде) (Дәрігерлік құпияны жария ету), 145-бабында (бірінші
бөлігінде) (Тұрғын үйге қол сұғылмаушылықты бұзу), 188-бабында (бірінші
бөлігінде) (Бетен адамның мүлкі абайсызда жою немесе бүлдіру), 300-бабында
(бірінші бөлігінде) (Көліктің қауіпсіз жұмыс істеуін қамтамасыз ететін
ережелерді бұзу) көзделген қылмыстар туралы істер бойынша жеке түрде жүзеге
асырылуы мүмкін [1; 26].
Егер әрекет дәрменсіз немесе басқаға тәуелді жағдайдағы не басқа
да себептер бойынша өзіне тиесілі құқықтарды өз бетінше пайдалануға
қабілетсіз адамдардың мүдделерін қозғайтын болса, прокурор жеке айыптау ісі
бойынша жәбірленушінің шағымы болмаған кезде де қозғауға құқылы.
Жеке айыптау істері бойынша жәбірленушінің шағымының болмауы
дегеніміз, бұл — қылмыстық процестің басталуын болдырмайтын мән-жай. Ол
жорта белгіленуі мүмкін емес. Жәбірленушінін арызы не бар, не жоқ.
Егер жәбірленушіден арыз түспесе, ал қылмыстық іс қозғауға негіз
бар болса, онда адамның қылмыс жасағаны орын алған, яғни жәбірленушінің
шағымынсыз-ақ істің қозғалуы мүмкін. Мұндай факты бойынша (мұндай қылмыстың
объективтік жағының белгілерін табу) қылмыстық іс қозғалуға тиіс. Тиісінше,
кейін оны қысқартуға қандай да бір негіз табылса, ол — ҚР ҚІЖК-нің 37-бабы
емес, не де болса басқа мән-жай, мысалы, ҚР ҚІЖК-нің сол бабының 2-тармағы
(қылмыс құрамынын міндетті белгілерінің біреуінің болмауы). Ал, анықтау
органы немесе тергеуші қылмыстық процеске заңсыз кірісіп, тіптен қылмыстық
іс қозғап, сондықтан алдын ала тергеу қысқарса, онда мәселе басқа. Мұндай
жағдайда кылмыстык істі ҚР ҚІЖК-нін 37-бабының 7-тармағы негізінде
қысқартудың занды екендігіне ешкімнің таласы жоқ. Бұл ерекше жағдай,
сондықтан оны ереже ретінде қабылдауға болмай-ды.
Дегенмен, практикада мұндай шешімдер қабылданады, сол себепті сот
әділдігін жүзеге асырушы жоғарғы орган мына жағдайға назар аударды.
Қылмыстық іс ҚР ҚІЖК-нің 37-бабы бойынша қысқаруы мүмкін, бірақ сотқа бұл
шешімнің занды еместігі туралы шағым түседі. Сот не істеу керек? Бұл
сұрақтың жауабы біреу: жәбірленушінің шағымы болмағандықтан тергеушінің
істі қысқартуы ондай шағым түскен жағдайда соттың оны кайта қозғауына
кедергі болмайды.
2. Қылмыстық ізге түсуді жеке-жариялы және жариялы түрде жүзеге асыру
Қылмыстық іс жүргізу заңында қылмыстық іс қозғаудың мәнін
айқындайтын арнаулы нормалар болмағанымен, осы сатыны жүзеге асыру
рәсіміне "Қылмыстық іс қозғау" деп аталатын дербес 23-тарау арналған, ал ол
"Қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу" деп аталатын 6-бөлімнің
құрамдас бөлігі болып табылады.
Бұл жағдайдың мынадай тұрғыдан ерекше маңызы бар:
- қылмыстық іс жүргізу кодексінің ( ҚР ҚІЖК), басқаша айтқанда, аспаптық
немесе операциялық бөлімі деп аталатын Ерекше бөлімі сотқа дейінгі іс
жүргізуді реттеуден басталады, яғни заң шығарушыларлар қылмыстық іс қозғау
сатысының маңызын ресми қылмыстық іс жүргізу қызметі басталатын акт ретінде
анықтаған;
- қылмыстық іс қозғауды сотқа дейінгі іс жүргізуге жатқызу осы құқық
қатынастары субъектілерінің сапалық құрамына бағдарланады, ал мұндай құқық
қатынастары талданатын сатыдағы қылмыстық процеске тартылатын тиісті
тұлғалар мәртебесінің жиынтығынан туындайтын құқық қатынастарының сипатын
айқындауға мүмкіндік береді;
- қылмыстық іс қозғау рәсімінің өзін реттейтін жарлықтарды талдау арқылы
ғана, сондай-ақ белгілі дәрежеде осы сатыға қатысы бар басқа да нормалардың
мәні арқылы қылмыстық іс қозғау сатысының мәні мен мазмұнын, оның құқықтық
табиғатын түсінуге болады.
Қылмыстық іс қозғаудың зандық анықтамасының болмауы құқық нормаларын
түсінуге, оларға түсінік беруге және оларды қолдануға қойылатын біркелкі
талаптарды сақтауды қиындатады. Оның үстіне, ҚР ҚІЖК-нің осы бөлігінде
көзделген рәсімдерді дәлме-дәл сақтаған жағдайда соңғы талапты толық
орындауға болады.
ҚР ҚІЖК-нің 7-бабының 27-тармағына сәйкес "іс бойынша іс жүргізу" -
қылмыстық іс қозгау, сотқа дейінгі дайындық, сотта істі қарау және соттың
үкімін (қаулысын) орындау барысында нақты қылмыстық іс бойынша жүзеге
асырылатын іс жүргізу әрекеттері мен шешімдерінің жиынтығы болып
табылады. Одан әрі, осы баптың 28-тармағында "қылмыстық іс бойынша сотқа
дейінгі іс жүргізу" - бұл қылмыстық іс қозғалған кезден бастап оны мәні
бойынша қарау үшін сотқа жолдағанға дейін қылмыстық іс бойынша іс жүргізу
деп айтылған. Келтірілген қағидалар бұрынырақ айтылған мынадай ойларды
растай түседі:
-қылмыстық іс қозғау және сотқа дейінгі дайындық әрекеттері өзара
алғанда тұтас әрі оның бір бөлігі ретінде түсініледі;
-қылмыстық іс қозғау секілді бастапқы іс-әрекетсіз сотқа дейінгі
дайындықтың болуы мүмкін емес;
-қылмыстық іс қозғау сатысының болмауы қылмыстық іс жүргізу құқық
қатынастарының жоқтығын көрсетеді.
Сонымен, қылмыстық іс қозғау дегеніміз — бұл қылмыстық процестің ең
бірінші және міндетті сатысы болып есептеледі, онда қылмыстық ізге түсуді
жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар жасаған немесе
дайындалып жатқан қылмыс жөнінде хабар алған соң қылмыстық іс қозғау
жөнінде шешім қабылдауға қажетті алғышартгың бар-жоғын анықтайды.
Қылмыстық іс қозғау фактісі қылмыстық ізге түсумен бірдей емес.
Қылмыстық ізге түсудің адамды қылмыстық жауаптылыққа тарту кезінен
басталатыны, яғни іс жүргізу шешімдерінің уақыты мен көп сатылылығы жөнінен
қылмыстық іс қозғаудан артта қалатыны белгілі. Қылмыстық ізге түсу
әрекетінің қылмыстық іс қозғаумен байланысты болатыны соншама, қылмыстық іс
қозғамайынша, қылмыстық ізге түсудің болуы мүмкін емес. Қылмыстық іс
қозғаудың қылмыстық ізге түсуден басты айырмашылығы — қылмыстық ізге түсу
қашан да қылмыс жасауға қатыстылығы уәкілетті органдардың сотқа дейінгі
жұмысы барысында дәлелденген нақты адамға қарсы бағытталған және бұл адам
corpus delicti шегінде, яғни материалдық-құқықтық мағынада құқық
субъектінің барлық белгілерін иеленеді, олай болмаған жағдайда қылмыстық
тәртіппен ешкімнің ізіне түсуге болмас еді. Қылмыс жасады деп сезіктенген
адам туралы ешқандай мәлімет болмаған жағдайларда шешім қабылданатын
кездердегі қылмыстық іс қозғау сатысы -бұл басқа мәселе. Оған қоса,
уәкілетті адамдардың қылмыстық іс қозғағаннан кейін жасайтын әрекеттерінің
нәтижелері істелген әрекетте қылмыстық сипаттағы белгілердің немесе осындай
жағдайда айтылып жүрген қылмыс құрамының жоқтығы туралы қорытынды жасауға
негіз болуы мүмкін. Қылмыстық әрекет жасаған адам туралы мәліметтер
болмайтын, бірақ мұндай әрекеттің қылмыстық сипаты болуы мүмкіндігін
көрсететін белгілер кездесетін жағдайларда қылмыстық іс қозғау туралы шешім
қабылдау тәжірибеде "факті бойынша қылмыстық іс қозғау" деп аталады (бұл
шартты атау, ресми терминологияға жатпайды). Егер қылмыс жасаған деп
сезіктенетін адам қылмыстық іс қозғау сатысында анықталатын болса, онда бұл
адамға қылмыстық іс қозғау туралы шешім қабылданады.
Қылмыстық іс қозғауға уәкілеттігі бар лауазым иелері осындай шешім
қабылданған кезден бастап ҚІЖК бойынша қылмыс жасау жағдайларын, оны
жасаған адамды, айыптының қылмыстық ізіне түсудің негіздерін анықтау
секілді мақсаттарға жету үшін көзделген кез келген іс жүргізу әрекеттерін
қолдануға құқылы.
Қылмыстық іс қозғау бұл қылмыстық процестің дербес сатысы. Бұл
дегеніміз, осы кезеңде пайда болған құқық қатынастары оларды өзге іс
жүргізу сатылары мен кезеңдерінен оқшаулайтын өзіңдік белгілерге ие
болатынын білдіреді, өйткені олар, біріншіден, осы сатының мақсаттарын
жүзеге асыратын іс жүргізу құралдарының мақсаттары мен міндеттері жөнінен,
екіншіден, олардың сипаты мен құрылымы жөнінен ерекше белгілерге ие болады.
Қылмыстық іс қозғау сатысының маңыздылығы мынада:
- уәкілетті орган (лауазым иесі) қылмыстық іс жүргізу мүддесін
туғызатын қылмыстық әрекетті оған қылмыстық жаза белгілеу қажеттігін
көрсететін белгілер тұрғысынан бағалайды;
- қылмыстық іс қозғау туралы шешім қабылдау қылмысты тез ашу,
қылмыстың жасалу жағдайларын толық әрі әділ тергеу, қылмыс жасаған адамның
кінәлылығын дәлелдеу үшін іс жүргізу жағдайларын туғызуға бағытталған;
- ҚР ҚІЖК-нің талаптарына сәйкес қылмыстық іс қозғау туралы
ресімделген шешім сотқа дейінгі қызметтің барысында туатын барлық өзге
құқық қатынастарын жүзеге асыру үшін бастапқы іс жүргізу құқықтық қадам
болып табылады;
- уәкілетті органның қылмыстық іс қозғау жөніндегідұрыс ресімделген
іс жүргізу шешімі сотқа дейінгі қызметті бастау заңдылығының өзіндік
кепілдігі болып саналады.
Қылмыстық іс қозғау сатыларының мақсаттары мыналар:
- қылмысты тергеу ісін дер кезінде бастауды қамтамасыз ету;
- осы қылмысты тергеуге тиісті органды анықтау;
- екінші мақсатпен өзара байланысты — осы сатыда сотқа дейінгі
қызметке қатысатын уәкілетті органдар мен лауазым иелерін, сондай-ақ
олардың уәкілеттігі ауқымын анықтау.
Заң қылмысты болдырмауға немесе оның жолын кесуге, сондай-ақ
қылмыстың іздерін сақтауға бағытталған шараларды қолдану үшін мемлекеттік
органдар мен лауазымды адамдардың міндетгі түрде жауап қайтаруын көздейді.
Қылмыстық іс қозғау сатысының міндеттері ҚР ҚІЖК-нің 8-бабында
көзделгеніндей, жасалған қылмысқа дер кезінде назар аударуға, оны тез әрі
толық ашуға, кінәлы адамды анықтауға, одан кейін сотта істі әділ қарауға
бағытталған қылмыстық процестің жалпы міндеттерінен келіп шығады.
ҚР ҚІЖК 34-бабында аталған қылмыстар туралы істер жеке-жариялы
айыптау істер болып саналады, жәбірленушінің шағымы бойынша ғана қозғалады
және тек Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 67-бабында көзделген
жағдайлары ғана жәбірленушінің айыпталушымен бітісуіне орай қысқартылуға
жатады.
Қарастырылып отырған қылмыстық істі қысқарту негізгі міндетті
болып табылмайды, яғни татуласу негіздері заңдылықтарға сәйкес күштеу
шараларына жатпайды.
Мұндай негізде қылмыстық жауаптылықтан босату мынадай негіздер
болғанда ғана жүзеге асырылады:
Біріншіден, кінәлі адамның істеген іс-әрекеті ауыр немесе орташа
ауырлықтағы қылмыс деп танылуы керек. Сонымен қатар, абайсыздықпен
жасалынған қандай да болмасын қылмыс немесе бас бостандығынан айыру бес
жылдан аспайтын қасақана қылмысы үшін болуы.
Екіншіден, тұлғаға моральдық немесе физикалық немесе мүліктің
зардаптың нақты келтірілуі. Мұндай қылмыстың түрлеріне мысалы, 129-бап Жала
жабу, 130- бап Қорлау, 175- бап Ұрлық, 104- бап Денсаулыққа орташа
ауырлықтағы зиянды қасақана келтіру және тағы басқалары [2; 65].
Үшінші негіз болып кінәлінің қылмысты бірінші рет жасауы,
соттылығының болмауы және бұрын жасалған басқа да қылмыстардың болмауы, не
қылмыстық жауапылықтың болмауы табылады. Татуласу қорқытудан, тәуелдіктен
емес, шын өзара татуластық болуы керек.
Төртінші негіз болып қылмыспен келтірілген зиянның орнын толтыру
табылады.
Жеке-жариялы тәртіппен жүзеге асырылатын қылмыстық ізге түсу
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 103-бабында (бірінші бөлігінде)
(Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру), 104-бабында (бірінші белігінде)
(Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру), 104-бабында (бірінші бөлігінде)
(Денсауылыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтіру), 117-бабында
(бірінші және екінші бөлігінде) (Заңсыз аборт жасау), 120-бабында (бірінші
бөлігінде) (Нәпсіқұмарлық сипатындағы күш қолдану), 135 (Бала асырап алу
құпиясын жария ету), 139-баптарында (Қамқорышы немесе қорғаншы құқықтарын
теріс пайдалану), 144-бабында (үшінші бөлігінде) (Дәрігерлік құпияны жария
ету), 176-бабында (бірінші және екінші бөліктерінде) (Сеніп тапсырған бөтен
мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету), 184-бабында (бірінші бөлігінде)
(Интеллектуалдық меншік құқықтарын бұзу), 187-бабында (бірінші бөлігінде)
(Бөтен адамның мүлкін қасақана жою немесе бүлдіру), 188-бабында (екінші
бөлігінде) (Бөтен біреудің мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру), 189 (Заңды
кәсіпкерлік қызметке кедергі жасау), 200-баптарында (Коммерциялық немесе
банктік құпияны құрайтын мәліметтерді заңсыз алу мен жария ету), 226-
бабында (бірінші бөлігінде) (Мәміле жасауға немесе оны жасаудан бас тартуға
мәжбүр ету), 227-бабында (бірінші бөлігінде) (Компьютерлік ақпаратқа заңсыз
кіру, ЭЕМ үшін зиянды бағдарламаларды жасау, пайдалану жэне тарату), 228-
бабында (Өкілеттіткерді теріс пайдалану), 229-бабында (бірінші бөлігінде)
(Жеке нотариустардың және аудиторлардың өкілеттіктерді теріс пайдалану),
296-бабында (бірінші бөлігінде) (Көлік құралдарын пайдалану ережелерін
бұзуы), 327-бабында (бірінші бөлігінде) (Өзінше билік ету) көзделген
қылмыстар туралы істер бойынша жәбірленушінің шағымы болмаған кезде
басталмайды және қылмыстық іс бойынша іс қозғалмайды [3; 85].
Егер әрекет дәрменсіз немесе басқаға тәуелді жағдайғы не басқа
да себептер бойынша өзіне тиесілі құқықтарғы өз бетінше пайдалануға
қабілетсіз адамдардың мүдделерін қозғайтын не басқа адамдардың, қоғамның
немесе мемлекеттің елеулі мүдделерін қозғайтын болса, прокурор жеке-жариялы
айыптау ісі бойынша жәбірленушінің шағымы болмаған кезде де іс қозғауға
құқылы.
Аталған баптың 2 және 3-тармақтарында аталғандарын қоспағандағы
қылмыстар туралы істер жариялы айыптау істері болып саналады. Бұл істер
бойынша қылмыстық ізге түсу жәбірленушінің шағымы беруіне қарамастан жүзеге
асырылады.
3. Қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыру
Егер Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 8-тарауында
көзделген әрекет мемлекеттік кәсіпорын болып табылмайтын тек қана
коммерциялық немесе өзге ұйымның мүдделеріне зиян келтірсе және басқа
ұйымдардың мүдделеріне, сондай-ақ азаматтардың, қоғамның немесе мемлекеттің
мүдделеріне зиян келтірмесе, қылмыстық жауапқа тарту осы ұйым немесе
уәкілетті орган басшысының арызы немесе олардың келісімі
бойынша жүзеге асырылады.
Қылмыстық сот ісін жүргізу міндеттерін орындау мақсатында
қылмыстық ізге түсу органы өз құзыреті шегінде қылмыстық белгілерін тапқан
әрбір жағдайда қылмыс оқиғасын белгілеуге, қылмыс жасауға кінәлі адамдарды
анықтауға, оларды жазалауға заңмен көзделген барлық шараларды қолдануға,
сонымен бірдей кінәсіз адамдарды ақтау шараларын қолдануға міндетті [4;
52].
Қылмыстық ізге түсу органы жәбірленушіге сот әділдігіне қол
жеткізуін қамтамасыз етуге және қылмыспен келтірілген зиянды өтеу шараларын
қолдануға міндетті.
Қылмыстық ізге түсу органы қылмыстық процестегі өзінің өкілеттігін
қандай да болсын органдар мен лауазымды адамдарға тәуелсіз және Қазақстан
Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің талаптарына қатаң сәйкес
түрде жүзеге асырады.
Қылмыстық іс бойынша объетивті зерттеу жүргізуге кедергі келтіру
мақсатында қылмыстық ізге түсу органына қандай түрде болса да ықпал ету
заңмен белгіленген жауаптылыққа әкеп соқтырады.
Қылмыстық іс қозғауға болмайтын, ал қозғалған іс тоқтатылуға тиіс
жағдайлар:
1) қылмыстық оқиғасы болмауы;
2) әрекетте қылмыс құрамының болмауы;
3) егер ол жасаған әрекет үшін жаза қолдануды жойса, рақымшылық
ету актісінің салдары;
4) мерзімінің ескіруіне байланысты;
5) Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің 33-
бабында екінші бөлігінде және 34-бабында екінші бөлігінде көзделген
жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 33-бабының бірінші бөлігінде және 34-бабының бірінші
бөлігінде көзделген қылмыстар туралы істер бойынша жәбірленуші
шағымының болмауы, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 67-бабында
бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда, жәбірленушінің
күдіктімен немесе айыпталушымен татуласуы;
6) жеке айыпталушының - Қазақстан Республикасының қылмыстық
іс жүргізу кодексінің 33-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларды
қоспағанда, осы баптың бірінші бөлігінде көзделген қылмыстар туралы істер
бойынша айыптаудан бас тартуы;
7) өзі туралы белгілі бір айыптау бойынша соттың заңды күшіне
енген үкімі не қылмыстық ізге түсудің мүмкін еместігін белгілейтін соттың
күшін жоймаған қаулысы бар адамға қатысты;
8) белгілі бір айыптау бойынша қылмыстық ізге
түсу органның қылмыстық ізден түсуден бас тарту туралы күшін жоймаған
қаулысы бар адамға қатысты;
9) қылмыстық із қозғау оған медициналық сипаттағы
мәжбүрлеу шараларын қолдану үшін қажет жағдайларды қоспағанда,
қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті есі кіресілі- шығасылы жағдайда
жасаған адамға қатысты;
10) әрекет жасаған кезде заңға сәйкес қылмыстық жауаптылық жүкте
мүмкін болатын жасқа толмаған қатысты;
11) іс бойынша іс жүргізу қайтыс болған адамды ақтау немесе
істі басқа адамдарға қатысты тергеу үшін қажет жағдайларды қоспағанда,
қайтыс болған адмға қатысты;
12) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің
ережелеріне байланысты қылмыстық жауаптылықтан босатылуға жататын
адамға қатысты [5; 17].
Қылмыстық іс қылмысты оқиғаның жоқтығы немесе қылмыс құрамы
жоқтығы дәлелдеген кезде де, егер қосымша дәлелдер жинау үшін барлық
мүмкіндіктер сарқылса, олардың бар екендігі дәлелденбеген кезде де осы
баптың бірінші бөлігінің 1 және 2-тармақтарында көзделген негіздер бойынша
қысқартылады.
Қылмыстық іс айыпталушының (сезіктінің) зиян келтіруі заңды болып
табылатын не әрекетті айыпталушы (сезікті) Қазақстан Республикасының
Қылмыстық кодексіне сәйкес оның қылмыстылығы мен қылмыстық жауаптылығын
жоққа шығаратын жағдаятта жасаған жағдайларда осы баптың бірінші бөлігінің
2-тармағында көзделген негіздер бойынша қысқартылуға тиіс.
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің 34-бабы
бірінші бөлігінің 3 және 4-тармақтарында көрсетілген негіздер бойынша іс
қысқартуға, егер айыпталушы қарсылық білдірсе, жол берілмейді.
Қылмыстық ізге түсу органы қылмыстық ізге түсуді жоққа шығаратын
жағдайды байқағаннан кейін сотқа дейінгі іс жүргізудің кез келген сатысында
қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы немесе қылмыстық істі қысқарту
туралы қаулы шығарады. Прокурор істі соттың басты талқылауында қарау
басталғанға дейін оны соттан кері қайтарып алуға және осы бапта көзделген
негіздер бойынша қысқартуға да құқылы.
Сотта қылмыстық ізге түсуді жоққа шығаратын мән- жайды байқаған
мемлекеттік айыитаушы айыптаудан бас тарту туралы мәлімдеуге міндетті.
Мемлекеттік айыптаушының айыптаудан бас тарту туралы мәлімдемесі, егер жеке
аыптаушы айыптаудан қолдауын жалғастырса қылмыстық істі қараудың
жалғастырылуына кедергі келтірмейді.
Қылмыстық ізге түсуді жоққа шығаратын мән-жайларды байқаған сот
қылмыстық істі қысқарту туралы мәселені шешуге міндетті.
Сот, прокурор, сондай-ақ прокурордың келісімімен тергеуші немесе
анықтау органы тиісті жағдайлар болған кезде жәбірленушінің сезіктімен
немесе айыпталушымен хабарласуына байланысты Қазақстан Республикасы
Қылмыстық Кодексінің 67-бабында көзделген жағдайларда, сондай-ақ ҚР ҚК
көзделген ақтамайтын өзге де жағдайлар бойынша адамды қылмыстық
жауаптылықтан босата отырып, сотта қылмыстық ізге түсуді жүзеге асырмауға
мүмкіндік беретін жағдайларды байқаған мемлекеттік айыптаушы айыпталушының
қылмыстық ізіне түсуден бас тартуды мәлімдеуге құқылы [7; 85].
Мемлекеттік аыптаушы мәлімдеген қылмыстық ізге түсуден бас тарту
айыптаушыға қылмыстық істің материалдарын пайдалана отырып, айыпталушының
қылмыстық ізіне түсуді жалғастыруына кедергі келтірмейді.
Қылмыстық іс қысқартылғанға дейін айыпталушыға (сезіктіге) істі
қысқартудың негізі мен осы негіз бойынша оны қысқартуға қарсылық білдіру
құқығы түсіндірілуге тиіс.
Қылмыстық істің қысқартылғандығы туралы жәбірленушіге хабарланады,
ол қылмыстық процессті жүргізуші органның қаулысына жоғары тұрған сотқа
немесе жоғары тұрған прокурорға шағымдануға құқылы.
Аталған баптың бірінші бөлігінде көрсетілген негіздер бойынша
қылмыстық істі қысқартуға, егер сезікті, айыпталушы немесе жәбірленуші оған
қарсылық білдірсе, жол берілмейді. Мұндай жағдайда іс бойынша іс жүргізу
әдеттегі тәртіппен жалғастырылады.
4. Қылмыстық қудалау функциясын жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен
лауазымды адамдардың құқықтық жағдайы
Прокурор - өз құзыреті шегінде жедел іздестіру қызметінің,
анықтаудың, тергеудің және сот шешімдерінің заңдылығын қадағалауды, сондай-
ақ қылмыстық процесстің барлық сатыларында қылмыстық ізге түсуді өз
құзыреті шегінде жүзеге асыратын лауазымды тұлға:
- ҚР Бас Прокуроры,
- Бас әскери прокурор,
- облыстардың прокурорлары және соларға теңестірілген
прокурорлар,аудандық, қалалық прокурорлар, әскери прокурорлар, көлік
прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар, олардың
орынбасарлары мен көмекшілері, прокуратуралардың қадағалау саласы
жөніндегі прокурорлары аға прокурорлары және прокуратура басқармалары
мен бөлімдерінің прокурорлары. Соттың қылмыстық істі қарауына қатысушы
прокурор айыптауды қолдау жолымен мемлекеттің мүддесін білдіреді және
мемлекеттік айыптаушы болып табылады [8; 57].
Прокуратура заңдылықтың кез келген нысанда бұзылуын анықтап,
жояды, Конституцияға жэне өзге де нормативтік құқықтық актілерге қайшы
келетін заң актілеріне наразылықтар келтіреді, сотта мемлекет мүддесін
білдіреді, сонымен қатар, заңмен белгіленген жағдайларда және тәртіптерде
қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.
ҚР прокуратурасының ұйымдастырылуы, әрекет ету тәртібі және
прокурорлардың өкілеттіктері ҚР Конституциясымен, ҚР Президентінің
прокуратура туралы заң күші бар Жарлығымен, заңдармен, халықаралық
шарттармен, сондай-ақ, Бас прокурордың бұйрықтарымен реттеледі.
Прокуратура органдар мен мекемелердің біртұтас жүйесін құрайды.
Ондағы төменгі түрған прокурорларжоғары түрған прокурорлар жоғары түрған
прокурорларға және Бас прокурорға бағынады. ҚР прокуратурасы өзінің
қызметін басқа мемлекеттік органдардан, саяси партиялар мен өзге де
қоғамдық бірлестіктерден тәуелсіз атқарады.
Прокуратура қызметіне олар өз қызметін жүзеге асыру барысында
араласуға тиым салынады. Заңмен белгіленген актілері барлық лауазымды
тұлғалар, органдар үшін міндетті болып табылады.
Прокуратура органдары заңмен белгіленген шектерді сақтай отырып,
өз қызметін жариялы түрде жүзеге асырады.
Прокуратура:
1) Конституцияны, заң актілерін және Президент актілерін
бұзышылық реттерін жоюға шаралар қолданады;
2) Жедел - іздестіру қызметінің, анықтау және тергеудің, әкімшілік
және атқарушылық өндірістің заңдылығына қадағалау жүргізеді;
3) Сотта мемлекет мүдделерін білдіреді;
4) Конституцияға және республика заңдарына қайшы келетін заңдар
мен өзге де құқықтық актілерге наразылық келтіреді;
5) Заңмен белгіленген тәртіптерде және шектерде
қылмысстық қудалауды және асырады;
6) Мемлекеттік статистиканы қалыптастырады [9; 24].
Заңдардың біріңғай және дэлме дәл орындалуын прокуратура тексерістер
жүргізу жолымен қадағалайды.
Прокурор тексерістерді:
1) Президенттің тапсырысы бойынша;
2) Заң бұзушылық туралы арыздар, өтініштер, өзге де
жолауларға қатысты;
3) Заң бұзушылық белгілерін анықтауымен байланысты;
4) Жоғарғы тұрған прокурордың тапсырысы бойынша жүргізеді [4; 57].
Заң қолдануды тексеру бір айлық мерзімде жүргізіледі. Жоғары
тұрған
прокурордың келісімі бойынша жүргізілген тексеріс мерзімін прокурор ұзарта
алады.
Прокурордың қызметіне қандай да болсын нысандарда кедергі
жасағаны үшін заңмен көзделген жауапкершілік туындайды.
Прокурордың талабы бойынша сәйкес органдар мен өкілетті
түлғалар:
- Тексеруге қатысу және қортынды беру үшін маманды беруге;
- Қажетті материалдар мен мәліметтерді ақысыз түрде беруге міндетті.
Прокуратура органдарының жүйесін Бас прокуратура,
облыстық
прокуратура, республикалық маңызы бар қалалардың және Астананың
прокуратуралардың, ауданаралық прокуратуралар, аудандық, қалалық және оған
теңестірілген мамандандырылған және әскери прокуратуралар құрайды.
ҚР Бас прокуроры:
1) республика Президентімен Сенаттың келісімімен бес жыл мерзімге
тағайындалады;
2) қызметтен Президентпен босатылады;
3) республика Президентіне есеп береді;
4) прокурорды қылмыстық жауаптылыққа Сенаттың келісімінсіз қылмыс жасау
үстінде ұсталған немесе ауыр қылмыс реттерді қоспағанда, қамауға алуға,
сот тәртібімен салынатын әкімшілік жауапкершілік шараларын қолдануға
тиым салынады.
Қазақстан Республиканың Бас прокурорының өкілеттіктері:
1) Заңдардың орындалуына қадағалау жасайды, төменгі
тұрған прокурорлардың қызметін басқарады;
2) Заң актілеріне қарсы келетін заң актілеріне наразылық келтіреді;
3) Жоғары сот кеңесінің мүшесі болып табылады;
4) Барлық тұлғалар үшін міндетті болып табылатын
актілер қабылдайды;
5) Прокуратураларды құрайды, қайта құрайды және таратады;
6) Президентке жоғары сыныптық шеңдер және әскери атақтар беру үшін
кондидатураларды ұсынады;
7) Төменгі тұрған прокурорларды қызметтен босатады және қызметке
қабылдайды;
8) Прокуратура органдарының қызметі туралы Президент алдында есеп
береді;
9) Прокаратура органдарының қызметкерлеріне сыныптық шеңдер
береді және әскери атақтар береді;
10) Прокаратура органдарының қызметкерлеріне
мемлекеттік наградалармен марапаттау үшін ұсынады;
11) Заңмен көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады [3; 85].
Прокуратура құқық бұзушыларға қатысты жауапкершілік шараларын
тікелей қолданбайды, бірақ, ол бұзылған құқықтарды қалпына келтіру үшін
барлық шараларды қолданады.
Қылмыстық іс жүргізудегі прокурордың қадағалауы төмендегілерді
көрініс табады:
1) жедел - іздестіру қызметін қадағалау;
2) тергеу мен анықтаманы қадағалау;
3) сотта мемлекет мүдделерін білдіру;
4) атқару өндірісінің заңдылығын қадағалау [ 10; 41 ].
Жедел - іздестіру қызметін қадағалаудың пәні болып жедел -
іздестіру шаруаларын жүзеге асыру барысында адам мен азаматтың құқықтары
мен бостандықтарын, сондай-ақ, жедел - іздестіру қызметін қадағалауға
құқылы органдар мен лауазымды тұлғалардың актілерінің заңдылығын қадағалау
табылады.
Жедел-іздестіру қызметін қадағалай отырып, прокурор:
1) заңмен көзделген шектерді сақтай отырып, жедел-
іздестіру жүмыстарын жүргізуші органдар мен лауазымды тұлғалардан
жедел істерді, материалдарды, құжаттарды және өзге де қажетті
материалдарды тексеру жүргізу үшін алады;
2) жедел-іздестіру шараларының заңдылығын тексереді;
3) жедел-іздестіру шараларын жүргізетін адамдар мен
лауазымды тұлғалардың әрекеттеріне шағымдарды қарайды;
4) жедел-іздестіру шараларын жүргізуші органдар шығаратын актілердің
заңдарға сәйкестігін тексереді;
5) өз қаулысымен жедел-іздестіру шараларын тоқтатады;
6) жедел-іздестіру шараларын жүзеге асыру барысында
заң бұзушылықтарды жіберген қызметкерлерге қатысты қылмыстық
іс, тәртіптік іс қозғайды;
7) Заңмен көзделген өзге де актілерді шығарады;
8) Заңсыз қамауға алынған адаамдарды босатады;
9) Жедел-іздестіру қызметтің жүзеге асырушы
органдардың басшыларынан оларға бағынысты органдарда тексерістер жүргізуді
талап етеді;
10) Заңмен көзделген жағдайларда жедел-іздестіру шараларын жүргізуге
санкция береді [11; 92].
Жедел-іздестіру қызметінің заңдылығын қадағалауды ҚР-ның Бас
прокуроры және өз қүзіеттері шегінде өзғе де прокурорлар жүзеге асырады.
Әрекет етуші заңнамаға сәйкес, прокурор тергеу мен анықтама
органдарының актілерін заңдылығын және эрекеттерін қадағалайды.
ҚР Бас прокуроры және оған бағынысты прокурорлар қадағалауды
келесі мақсаттарда жүзеге асырады:
- бірде-бір қылмыс ашылмай қалмауы үшін;
- қылмыс жасағанына сезікті адамды тек қана заңмен көзделген
тәртіптерде және реттерде қамауға алу үшін;
- ешкім заңсыз немесе непзсіз қылмыстық жауаптылыққа тартылмауы үшін;
- ешкім прокурордың санкциясы немесе соттың шешімінсіз қамауға
алынбас үшін;
- қылмыстық істі тергеудің заңмен көзделген тәртібі сақталуы үшін;
- қылмыстық тергеу барысында заң талаптары қатаң сақталуы үшін.
Тергеу мен анықтаманың заңдылығын қадағалай отырып, прокурор:
1) тергеу меи анықтама оргндарының тексеру үшін
материалдар, құжаттар, өзге де қажетгі мэліметтер алады;
2) жасалған немесе жасалайын деп жатқан қылмыстар
туралы арыздарды қабылдаған, тіркеген кезде заңдылықты сақталуын талап
етеді;
3) қамауға алудың заңдылығын тексереді;
4) қажетті жағдайларды қылмыстық іс қозғайды, қылмыстық тергеу үшін
міндетті болып табылатын нұсқаулар береді;
5) тергеушілерді заңсыз қаулылырының күшін жояды;
6) істі тергеу барысында қатысушыларда құқықтары мен мүдделері
бүзылған жағдайда кінәлілерді жауаптылыққа тарту туралы мәселе
қозғайды;
7) қылмыстық істі қосымша тергеуге жібереді, істі толығымен немесе
жекелеген адамдарға қатысты қысқартады;
8) қылмыстық істі сотқа жібереді;
9) тергеу мен анықтама органдарының басшыларынан оларға бағынысты
органдарында заңдылықты тексеруді талап етеді;
10) тергеу мен анықтама органдарының лауазымды
тұлғалары әрекеттеріне шағымдарды қарайды;
11) қамауға алынған адамдарды қамауда ұстаудың
заңдылығын тексереді;
12) заңмен көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады [11; 102].
Прокурордың нұсқаулары жазбаша беріледі және тергеу мен анықтама
жүргізуші органдар үшін міндетті болып табылады.
Прокурор соттың (судьяның) өкімімен немесе өзге де қаулысымен оның
заңға сәйкессіздігі немесе негізсіздігі болуына байланысты келіспеген
жағдайда жоғары тұрған сотқа наразылық келтіруге құқылы.
Бұл наразылық істі қайта қарау немесе құқықтық актіні өзгерту
немесе күшін жою мақсаттарында келтіріледі.
Прокурор өзінің іске қатысқанына қарамастан,заңға сәйкес емес
соттың заң күшіне енбеген қаулысына наразылық келтіруге құқылы.
Прокурор өз өкілеттіктері шегінде соттан заң күшіне енген шешімдер
мен қаулыларды қадағалау жүргізу мақсаттарында істерді талап етуге құқылы.
Заң күшіне енген сот актілері заңға сәйкес емес болған жағдайда прокурор
қадағалау тәртібімен наразылық келтіреді.
Егер наразылық келтіру оның өкілеттіктері шегінен шығып кететін
болса, ол наразылық келтіру туралы қаулылысымен жоғары тұрған прокурорға
жолданады.
Заң күшіне енген үкімдерді және соттың өзге де қаулыларына
наразылық келтіру бойынша прокурордың өкілеттіктері заң актілерімен
анықталады.
Республиканың бас прокуроры ҚР Жоғары соты Пленумының нормативтің
қаулылары Конституцияға және заңдарға сәйкес емес болған жағдайда Жоғары
сот Пленумына наразылық келтіреді.
Қылмыстық процесте прокурор мемлекеттік айыпты қолдай отырып,
мемлекет мүддесін қорғайды және білдіреді. Яғни, оның қылмыстық процестегі
құқықтық мәртебесі қорғаушының құқықтық мәртебесіне қарсы болады, ол
қорғаушыға қарсы позицияны ұстанады. Бірақ, бұл заң шегінде болады.
Прокуратура Конституция, заңдар, өзге де заң актілерімен
көзделген негіздерде қылмыстық қудалауды жүзеге асыруда құқылы болып
табылады.
Қылмыстық қудалауды жүзеге асыра отырып, прокурор келесі
өкілеттіктерге ие болып табылады:
1) оқиға болған жерді қарауға қатысуға, сараптама тағайындауға және
кылмыстық іс қозғау үшін қажетті өзге де мәселелерді шешуге құқылы;
2) қылмыстық іс қозғайтын немесе қозғаудан бас тартады;
3) сәйкес органдарға тергеу мен анықтама жүргізу прокуратурамен
қозғалған қылмыстық істерді береді;
4) тергеу, анықтама және жедел-іздестіру қызметің жүзеге асырушы
лауазымды тұлғаларын заңмен көзделген тәртіптерде санкциялайды;
5) жекелеген тергеу әрекеттерін жүзеге асыруға қатысады;
6) қол соқпаушылық бар тұлғаны қылмыстық жауаптылыққа тартуға келісім
алу үшін ұйғарым шығарады;
7) істі сотқа береді;
Прокурор немесе оның орынбасары оған сотқа жіберу үшін іс келіп
түскен тергеу және анықтама органдарының заңнаманы сақтауын және қылмыстық
жауаптылыққа тартудың негізділігі мен жеткілігін тексеруге міндетті.
Қылмыстық істі сотта қарау үшін негіздер жеткілікті болған кезде
прокурор немесе оның орынбасары істі сотқа беруге құқылы.
Істі сотқа жіберген кезде прокурор:
1) істі қысқартуға немесе сол адамға қатысты қылмыстық істі қысқартуға;
2) айыптау қорытындысынан айыптың жекелеген түрлерін алып тастауға немесе
жазаның жеңілірек түрі туралы заң нормасын қолдануға;
3) бұлтартпау шарасын таңдауға, күшін жоюға және өзгертуге;
4) қылмыстық істі қосымша тергеуге жіберуге құқылы [12; 56].
Тергеу бөлімінің бастығы - алдын-ала тергеуді жүзеге асыратын
органның тергеу бөлімшесінің бастығы мен өз құзыретті шегінде іс әрекет
жасайтын оның орынбасарлары.
Тергеу бөлімінің бастығы:
- тергеу ісін жүргізуді тергеушіге тапсырады;
- тергеушілердің жүргізуіндегі қылмыстық істер бойынша олардың дер кезінде
іс әрекет жасауына тергеушілердің алдын-ала тергеу, және күзетпен ұстау
мерзімдерін сақтауына, прокурор нұсқауларының, ҚР ҚІЖК белгіленген,
жағдайларда басқа да тергеушілер тапсырмаларының орындалуына бақылау
жасауды жүзеге асырады;
- істер бойынша нұсқаулар береді;
- алдын-ала тергеу жүргізуді бірнеше тергеушіге тапсырады;
- заңда көзделген жағдайларда тергеушіні іс бойынша жүргізуден шеттетеді;
- өз құзыретті шегінде өзіне бағынысты алдын ала тергеуді жүзеге асырушы
органның бір тергеу бөлімшесінен қылмыстық істі алады және алдын ала
тергеуді жүзеге асырушы сол не өзге де өзіне бағынысты органның басқа
тергеу бөлімшесіне береді;
- аяқталған қылмыстық істерді прокурорға жолдайды [13; 85].
Тергеу бөлімінің бастығының қылмыстық іс қозғауға, қылмыстық
істің өзінің іс жүргізуіне алуға және бұл орайда тергеушінің өкілеттігін
пайдалана отырып, жеке- дара алдын ала тергеу жүргізуге құқылы.
Тергеу бөлімі бастығының қылмыстық іс бойынша нұсқауы тергеушінің
дербестігін, Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің 64-
бабында белгіленген оның құқықтарын шектей алмайды.
Нұсқау жазбаша нысанда беріледі және атқарылуы міндетті, бірақ ол
жөнінде прокурорға шағымдануға болады. Тергеушінің тергеу бөлімі бастығының
іс-әрекеті жөнінде прокурорға шағымдануы, қылмыстың сипаттамасы мен
айыптаудың көлемі айыпталушыны сотқа беру үшін істі прокурорға жолдау
туралы немесе қылмыстық істі қысқарту туралы нұсқауларды қоспағанда,
олардың атқарылуын кідіртпейді.
Тергеуші - өз құзыретті шегінде қылмыстық іс бойынша алдын ала
тергеуді жүзеге асыруға уәкілеттік берілген лауазымды адам: ішкі істер
органдарының тергеушісі, ұлттық қауіпсіздік органдарының тергеушісі және
қаржы полициясы органдарының тергеушісі.
Тергеуші қылмыстық істі қозғауға, ол бойынша алдын ала тергеу
жүргізуге жэне ҚР ҚІЖК көзделген барлық тергеу қызметін орындауға құқылы.
Тергеуші істің жағдайын жан-жақты, толық және объективті зерттеуге
барлық шараларды қолдануға, оның қылмыс жасағандығын көрсететін жеткілікті
дәлелдер жиналған адамдарға қатысты айыпталушы ретінде тарту, айып тағу,
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексіне сәйкес оған жолын
кесу шарасын таңдап алу, айыптау қорытындысын жасау жолымен қылмыстық ізге
түсуді жүзеге асыруға міндетті [14; 142].
Тергеуші алдын ала тергелуі міндетті істер бойынша анықтау
органдарының Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің 200-
бабында көзделген кезек күттірмейтін тергеу әрекеттерін орындауын күтпей-ақ
істі кез келген сәтте іс жүргізуге қабылдауға және оны тергеуге кірісуге
құқылы.
Тергеуші, заңда прокурордың санкциясын немесе соттың шешімін алу
көзделген жағдайларды қоспағанда, тергеудің бағыты мен тергеу іс-
әрекеттерін жүргізу туралы барлық шешімді дербес қабылдайды және олардың
заңды және уақытылы атқарылуы үшін толық жауапты болады. Тергеушінің
қызметіне заңсыз араласу қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқтырады.
Тергеуші тергеудегі іс бойынша прокурордың нұсқауларымен
келіспеген жағдайда ол жөнінде жоғары тұрған прокурорға шағымдануға құқылы.
Тергеуші өз тергеуіндегі істер бойынша анықтау органдарының
тергеліп жатқан іске қатаысты жедел-іздестіру материалдарымен танысуға,
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1-ТАРАУ. ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚУДАЛАУДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .6
1.1 Қылмыстық ізге түсу жеке түрде жүзеге асырылуы
мүмкін
қылмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Қылмыстық ізге түсуді жеке-жариялы және жариялы түрде жүзеге
асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3 Қылмыстық ізге түсуді жүзеге
асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 13
1.4 Қылмыстық қудалау функциясын жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен
лауазымды адамдардың құқықтық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2-ТАРАУ. АЙЫПТАЛУШЫ РЕТІНДЕ ЖАУАПҚА ТАРТУДЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ
РЕТТЕУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 51
2.1. Айыпталушы ретінде жауап тарту ұғымы және оның негіздері, тәртібі..51
2.2. Айып
тағу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 53
2.3. Айып тағуды өзгерту және
толықтыру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .58
ПАЙДАЛАНҒАН НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР МЕН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..62
Кіріспе.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі
Қылмыстық қудалаудың негізгі мақсаты - қылмыстық іс бойынша барлық
мән-жайларды анықтау, оны жасаған адамды анықтау және ұстау, айып тағу.
Қылмыстық құдалауды жүзеге асыратын органдар мен лауазымды адамдар:
олар прокурор (мемлекеттік айыпталушы), тергеуші, анықтау органы мен
анықтаушы.
Қылмыстық қудалауды жүзеге асыратын органдар қылмыстық процеске
қатысушылар ішінде негізгілері болып табылады. Олар қылмыстық іс жүргізу
заңнамасының негізгі идеялары мен қағидаларын, міндеттерін сақтап, жүзеге
асыруға, қылмыстық істі уақытында және дұрыс ашуға, заңнаманың біріңғай
және дұрыс қолданылуын қамтамасыз етуге міндетті. Тергеуші мен анықтаушының
әрбір әрекеті құқық нормаларымен көзделген және белгілі бір процессуалдық
нысанда болады.
Қылмыстық іс жүргізу заңнамасынан ауытқуларға жол берілмейді және
олардың белгілі бір құқықтық салдары көзделген. Қылмыстық қудалауды жүзеге
асырушы органдар тек қана осы нормаларды біліп қоймай, оларды сақтауы,
дұрыс қолдануы, кәсіби деңгейде қолдануы қажет.
Алдын ала тергеу барысында істің фактілік мән-жайлары анықталады.
Бұл жерде қылмыстық оқиға орын алдыма жоқпа, сезікті немесе айыпталушы
адамның сол қылмысты істеуде кінәсі анықталды ма деген сұрақтарға жауап
алынады. Осылардың барлығы тергеуші арнайы құжат - айыптау қортындысымен
рәсімдейді. Айыптау қорытындысын шығарып болған соң тергеуші оны
айыпталушыға жариялайды және қылмыстық істі әрі қарай шешу үшін сот
органдарына жібереді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасының әрекет
етуші қылмыстық іс жүргізу заңдары мен арнайы қазақстандық және ресейлік
әдебиеттерге талдау жасау арқылы қылмыстық қудалау мен айып тағудың
проблемаларын айқындау, маңызын ашу.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1) Қазақстан Республикасының әрекет етуші қылмыстық
іс жүргізу заңдарын зерттеу, оларға талдау жасау, талқылау;
2) Қазақстандық және ресейлік әдебиеттерді зерттеу;
3) Зерттеліп отырған мәселе бойынша өзіндік пікірді қалыптастыру;
4) Тақырып бойынша түсініктемелік негізді қалыптастыру.
Дипломдық жұмыстың теориялық практикалық құндылығы:
Дипломдық жұмысты жазу барысында алынған материалдарды заң оқу орындарында
сабақ берген кезде оқу құралы ретінде пайдалануға болады.
Дипломдық жұмыстың практикалық құндылығы. Дипломдық жұмысты жазу
барысында алынған нәтижелерді автор өзінің құқық қорғау органдарында жұмыс
істеу барысында қолданады.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізі.
Дипломдық жұмысты жазу барысында талдау, хронологиялық және
салыстырмалы әдістер қолданылады.
Зерттеу аумағы. Дипломдық жұмысты жазу барысында Қазақстан
Республикасының аумағында әрекет ететін қылмыстық іс жүргізу заңнамасы
зерттелеп зерделенді.
Дипломдық жұмыстың құрлымы: Дипломдық жұмыс кіріспе, қорытынды,
негізгі мазмұндағы екі тараудан және пайдаланған нормативтік құқықтық
актілер мен әдебиеттер тізімі, қосымшалардан тұрады.
Кіріспе бөлімінде дипломдық жұмыстың өзектілігі, теориялық және
практикалық құндылығы, қолданылытын әдістері, мақсаты мен міндеттері,
дипломдық жұмысқа шолу көрсетіліп кетеді.
Бірінші тарау қылмыстық қудалауды жүзеге асыруға арналған. Онда
қылмыстық қудалауды жүзеге асыру ережелері, қылмыстық қудалауды
болдырмайтын мән- жайлар қарастырылады. Сонымен қатар, қылмыстық
қудалауды жүзеге асырушы органдардың құқықтық жағдайына да көңіл
бөлінеді.
ТАРАУ 1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚУДАЛАУДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қылмыстық ізге түсу жеке түрде жүзеге асырылуы мүмкін қылмыстар
Заңға сәйкес қылмыстық ізге түсу(айыптау)-қылмыстық заңмен тыйым
салынған әрекет пен оны жасаған адамды, соңғысының қылмыс жасаудағы
кінәлілігін анықтау мақсатында, сондай-ақ мұндай адамға жаза немесе өзге де
қылмыстық-құықтық ықпал ету шараларын қолдануды қамтамасыз ету үшін айыптау
тарабы жүзеге асыратын іс жүргізу қызметі деп түсіну қажет ( ҚР ҚІЖК 7-
бабының 13-тармағы). Қылмыстық ізге түсу органдары- прокурор (мемлекеттік
айыптаушы), тергеуші, анықтау органы, анықтаушы (ҚР ҚІЖК 7-бабының 14-
тармағы). Прокурор сотқа дейінгі кезеңдерде, сондай-ақ сотта қылмыстық ізге
түсу функциясын жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан Республикасындағы
прокуратура туралы Заң күші бар Жарлығының 46-бабына сәйкес қылмыстық ізге
түсуді сотқа дейінгі кезеңдерде жүзеге асырушы прокурор:
-оқиға болған жерді қарауға қатысуға, сараптама тағайындауға, сондай-ақ
қылмыстық іс қозғау туралы мәселені шешу үшін қажетті басқа да іс-әрекеттер
жасауға хақылы;
-қылмыстық іс қозғайды немесе қылмыстық іс қозғауға рұқсат беруден бас
тартады;
-анықтама немесе алдын ала тергеу жүргізу үшін тиісті органға прокуратура
қозғаған қылмыстық істерді береді;
-заңда көзделген жағдайларда тергеу, анықтама, сондай-ақ жедел- іздестіру
қызметін жүзеге асыратын лауазымды адамдардың іс-әрекетіне санкция береді;
-жекелеген тергеу әрекеттері бойынша іс жүргізуге қатысады;
-қол сұғуға болмайтын құқыққа ие адамды қылмыстық жауапкершілікке тартуға
келісім алу үшін ұсыныс енгізеді;
-істі сотқа жібереді;
Прокурор істі сотқа жіберген кезде қылмыстық ізге түсу функциясы
өзгешелеу жүзеге асырылады. Сотта прокурордың қылмыстық ізге түсуге қатысуы
мемлекеттік айыптауды қолдау түрінде болады. Басқа барлық жағдайларда
прокурор заңдылықты қадағалайды.
Қылмыс жасалғаннан кейін бірнеше құқықтық қатынастар туады. Олардың
ішінде ең маңыздысы — өкімет органдары мен қылмыс жасаған азаматтардың
арасындағы құқықтық қарым-қатынас. Бұл қатынасты қылмыстық процессуалдық
қатынас деп атайды.
Жалпы мемлекет және құқық теориясына сәйкес қылмыстық құқықтық қарым-
қатынас мемлекет пен қылмыс жасаған адамның арасында туатыны белгілі, ал
процессуалдық қарым-қатынас қылмыстық іс жүргізетін орган мен қылмыскердің
арасында туады, қылмыстық заң қылмыс жасаған азаматтардың жауапкершілігінің
негізі мен шегін анықтайды, ал қылмыстық іс жүргізу заңы айыпкерді
жауапқа тарту негізі мен тәртібін анықтайды.
Қазіргі қолданыстағы заң бойынша қылмыс жасаған адам дәлелсіз
тағылған айыптан, орынсыз сотталудан және әділетсіз жазадан заңды түрде
қорғануға құқылы. Алайда тергеуші, не болмаса прокурор қылмыстық іс қозғап,
алдын ала тергеу жүргізбесе, процессуалдық қарым-қатынас тумайды, себебі
қылмыстық іс қозғауға құқылы мемлекет органдары мен лауазымды адамдар
қылмыс болғанын білмейді. Басқаша айтқанда, ең бірінші қылмыстық құқықтық
қарым-қатынас пайда болады, содан кейін құқықтық процессуалдық қарым-
қатынас туады (арыз, шағым не болмаса хабарлама түскеннен соң), өйткені
материалдық заңының өмір сүру жолы іс жүргізу болып саналады. Қылмыстық
құқықтық қарым-қатынас қылмыстық процессуалдық қарым-қатынассыз жүзеге аса
алмайды.
Қылмыстық құқық нормаларын процессуалдық тәртіптен тыс қолдану
тергеудің, соттың немесе өкіметтің зорлығына әкеп соғады. Әр уақытта қылмыс
жасаған азамат қылмыстық іс жүргізу заңында көрсетілген тәртіппен жауапқа
тартылу қажет, қылмыстық жауапқа тартудың зорлық сияқты басқа түрлеріне
үзілді-кесілді тиым салынуы керек. Процессуалдық қарым-қатынас қылмыс
туралы арыз түскеннен кейін пайда болады, яғни қылмыстық іс жүргізудің
бірінші сатысынан басталады.
Осыдан бастап қылмыстық іс жүргізуге қатысушылардың нақтылы
процессуаддық әрекеттері жүзеге асады. Процессуалдық қарым-қатынас іс
жүргізудің әр кезеңінде әртүрлі болады және тергеу әрекеттерінің мәні мен
мақсатына байланысты. Мысалы, алдын ала тергеу кезіндегі құқықтық қарым-
қатынас болған қылмысты тез және толық ашу, қылмыскерді әшкерлеу мақсатына
бағынады. Қылмыстық істі тексеру нәтижесінде іске қатысушылардың,
біріншіден құқықтары мен міндеттері жүзеге асады, екіншіден, процессуалдық
қарым-қатынас өзгереді (кей уақытта қысқартылады). Сондықтанда
процессуалдық қарым-қатынас, қылмыстық іс сияқты, пайда болады, дамиды,
өзгертіледі, қысқартылады. Тергеу және сот органдарының табысты жұмыс
жасаулары үшін, олар тек қана өздерінің құқықтарын қолданып қана қоймай,
басқа да қатысушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауы тиіс.
Қылмыстық іс жүргізуге қатысушылар деп қылмыстық істерді тергеуге
және қарауға белсенді қатысатын, процессуалдық құқықтарымен кеңінен
қамтамасыз етілген, өзінің немесе өзіне өкілдік ретінде берілген құқықтары
мен заңды мүдделерін қорғау үшін, сондай ақ көмекші қызмет атқаратын
адамдар мен органдарды айтады.
Қылмыстық іс жүргізу құқық қатынастарының мәнін сипаттай келіп,
Б.А.Галкин мемлекет қылмыстық іс жүргізу құқығының субъектісі ретінде онда
ерекше орын алатынын, ал мемлекеттің билік иесі ретінде іс жүргізу
қызметіне қатысуы қылмыстық іс жүргізу қатынастары арқылы да жузеге
асырылатынын өте орынды атап көрсетті.
Мемлекеттің қатысуы арнайы тағайындалған органдар арқылы жанама
түрде жүзеге асырылады.
Жоғарыда қылмыстық процеске қатысушы мемлекеттік органдар мен
лауазымды адамдардың сот және қылмыстық ізге түсу функциясын жүзеге
асыратын мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар болып бөлінетіндігін
айтқан болатынбыз. Соттың қылмыстық процеске қатысушы мемлекеттік орган
ретіндегі мәселелері жан-жақты келесі тарауда қарастырылады. Бұл бөлімде
қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыратын прокурор, тергеу бөлімінің бастығы,
тергеуші, анықтау органы, анықтау органының бастығы, анықтаушыларға жеке-
жеке тоқталғанды жөн көрдім.
Мемлекеттік органдар, лауазымды тұлғалар, азаматтар,
процеске қатысушы заңды тұлғалар қылмыстық процестің субъектілері болып
табылады. Іске қатысудағы рольдері алуан түрлі, сонымен бірге олар процесс
субъектілері ретінде топтарға бөлінеді.
Оның біріншісіне мемлекеттік органдар және лауазымды тұлғалар - сот
(судья), прокурор, тергеуші, тергеу бөлімінің бастығы, анықтау органы,
анықтауды жүргізуші (анықтаушы). Тек аталған тұлғалар ғана құқық нормасын,
сол немесе басқа тұлғаға процессуалдық мәжбірлеу шарасын қолдана алады, іс
өндірісінің бастапқы шешімін шығарады, оның бағытын және істің мәнін
шешеді.
Жасалған қылмыстың сипаты мен ауырлығына қарай қылмыстық ізге түсу
мен сотта айыптау жеке, жеке-жариялы және жариялы түрде жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 33-бабында
аталған қылмыстар туралы істер жеке айыптау істері болып саналады,
жәбірленушінің өтініші бойынша ғана қозғалады және оның айыпталушының
бітісуіне орай қысқартылуға тиіс.
Қылмыстық ізге түсу Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің
105 (Денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру), 111 (Денсаулыққа абайсызда
зиян келтіру), 112- баптарында (Қорқыту), 123 (Жыныстық қатынас жасауға,
еркек пен еркектің жыныстық қатынас жасауына, әйел мен эйелдің жыныстық
қатынас жасауына немесе нәпсіқұмарлық сипаттағы өзге де мәжбүр етулер), 129
(Жала жабу), 130 (Қорлау), 136 (Балаларын немесе еңбекке жарамсыз ата-
аналарын асырауға арналған қаражатты төлеуден әдейі жалтару), 140 (Еңбекке
жарамсыз жұбайын (зайыбын) асыраудан әдейі жалтару), 142- баптарында (Жеке
өмірге қол сұғылмаушылықты бұзу), 144- бабында (Бірінші және екінші
бәліктерінде) (Дәрігерлік құпияны жария ету), 145-бабында (бірінші
бөлігінде) (Тұрғын үйге қол сұғылмаушылықты бұзу), 188-бабында (бірінші
бөлігінде) (Бетен адамның мүлкі абайсызда жою немесе бүлдіру), 300-бабында
(бірінші бөлігінде) (Көліктің қауіпсіз жұмыс істеуін қамтамасыз ететін
ережелерді бұзу) көзделген қылмыстар туралы істер бойынша жеке түрде жүзеге
асырылуы мүмкін [1; 26].
Егер әрекет дәрменсіз немесе басқаға тәуелді жағдайдағы не басқа
да себептер бойынша өзіне тиесілі құқықтарды өз бетінше пайдалануға
қабілетсіз адамдардың мүдделерін қозғайтын болса, прокурор жеке айыптау ісі
бойынша жәбірленушінің шағымы болмаған кезде де қозғауға құқылы.
Жеке айыптау істері бойынша жәбірленушінің шағымының болмауы
дегеніміз, бұл — қылмыстық процестің басталуын болдырмайтын мән-жай. Ол
жорта белгіленуі мүмкін емес. Жәбірленушінін арызы не бар, не жоқ.
Егер жәбірленушіден арыз түспесе, ал қылмыстық іс қозғауға негіз
бар болса, онда адамның қылмыс жасағаны орын алған, яғни жәбірленушінің
шағымынсыз-ақ істің қозғалуы мүмкін. Мұндай факты бойынша (мұндай қылмыстың
объективтік жағының белгілерін табу) қылмыстық іс қозғалуға тиіс. Тиісінше,
кейін оны қысқартуға қандай да бір негіз табылса, ол — ҚР ҚІЖК-нің 37-бабы
емес, не де болса басқа мән-жай, мысалы, ҚР ҚІЖК-нің сол бабының 2-тармағы
(қылмыс құрамынын міндетті белгілерінің біреуінің болмауы). Ал, анықтау
органы немесе тергеуші қылмыстық процеске заңсыз кірісіп, тіптен қылмыстық
іс қозғап, сондықтан алдын ала тергеу қысқарса, онда мәселе басқа. Мұндай
жағдайда кылмыстык істі ҚР ҚІЖК-нін 37-бабының 7-тармағы негізінде
қысқартудың занды екендігіне ешкімнің таласы жоқ. Бұл ерекше жағдай,
сондықтан оны ереже ретінде қабылдауға болмай-ды.
Дегенмен, практикада мұндай шешімдер қабылданады, сол себепті сот
әділдігін жүзеге асырушы жоғарғы орган мына жағдайға назар аударды.
Қылмыстық іс ҚР ҚІЖК-нің 37-бабы бойынша қысқаруы мүмкін, бірақ сотқа бұл
шешімнің занды еместігі туралы шағым түседі. Сот не істеу керек? Бұл
сұрақтың жауабы біреу: жәбірленушінің шағымы болмағандықтан тергеушінің
істі қысқартуы ондай шағым түскен жағдайда соттың оны кайта қозғауына
кедергі болмайды.
2. Қылмыстық ізге түсуді жеке-жариялы және жариялы түрде жүзеге асыру
Қылмыстық іс жүргізу заңында қылмыстық іс қозғаудың мәнін
айқындайтын арнаулы нормалар болмағанымен, осы сатыны жүзеге асыру
рәсіміне "Қылмыстық іс қозғау" деп аталатын дербес 23-тарау арналған, ал ол
"Қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу" деп аталатын 6-бөлімнің
құрамдас бөлігі болып табылады.
Бұл жағдайдың мынадай тұрғыдан ерекше маңызы бар:
- қылмыстық іс жүргізу кодексінің ( ҚР ҚІЖК), басқаша айтқанда, аспаптық
немесе операциялық бөлімі деп аталатын Ерекше бөлімі сотқа дейінгі іс
жүргізуді реттеуден басталады, яғни заң шығарушыларлар қылмыстық іс қозғау
сатысының маңызын ресми қылмыстық іс жүргізу қызметі басталатын акт ретінде
анықтаған;
- қылмыстық іс қозғауды сотқа дейінгі іс жүргізуге жатқызу осы құқық
қатынастары субъектілерінің сапалық құрамына бағдарланады, ал мұндай құқық
қатынастары талданатын сатыдағы қылмыстық процеске тартылатын тиісті
тұлғалар мәртебесінің жиынтығынан туындайтын құқық қатынастарының сипатын
айқындауға мүмкіндік береді;
- қылмыстық іс қозғау рәсімінің өзін реттейтін жарлықтарды талдау арқылы
ғана, сондай-ақ белгілі дәрежеде осы сатыға қатысы бар басқа да нормалардың
мәні арқылы қылмыстық іс қозғау сатысының мәні мен мазмұнын, оның құқықтық
табиғатын түсінуге болады.
Қылмыстық іс қозғаудың зандық анықтамасының болмауы құқық нормаларын
түсінуге, оларға түсінік беруге және оларды қолдануға қойылатын біркелкі
талаптарды сақтауды қиындатады. Оның үстіне, ҚР ҚІЖК-нің осы бөлігінде
көзделген рәсімдерді дәлме-дәл сақтаған жағдайда соңғы талапты толық
орындауға болады.
ҚР ҚІЖК-нің 7-бабының 27-тармағына сәйкес "іс бойынша іс жүргізу" -
қылмыстық іс қозгау, сотқа дейінгі дайындық, сотта істі қарау және соттың
үкімін (қаулысын) орындау барысында нақты қылмыстық іс бойынша жүзеге
асырылатын іс жүргізу әрекеттері мен шешімдерінің жиынтығы болып
табылады. Одан әрі, осы баптың 28-тармағында "қылмыстық іс бойынша сотқа
дейінгі іс жүргізу" - бұл қылмыстық іс қозғалған кезден бастап оны мәні
бойынша қарау үшін сотқа жолдағанға дейін қылмыстық іс бойынша іс жүргізу
деп айтылған. Келтірілген қағидалар бұрынырақ айтылған мынадай ойларды
растай түседі:
-қылмыстық іс қозғау және сотқа дейінгі дайындық әрекеттері өзара
алғанда тұтас әрі оның бір бөлігі ретінде түсініледі;
-қылмыстық іс қозғау секілді бастапқы іс-әрекетсіз сотқа дейінгі
дайындықтың болуы мүмкін емес;
-қылмыстық іс қозғау сатысының болмауы қылмыстық іс жүргізу құқық
қатынастарының жоқтығын көрсетеді.
Сонымен, қылмыстық іс қозғау дегеніміз — бұл қылмыстық процестің ең
бірінші және міндетті сатысы болып есептеледі, онда қылмыстық ізге түсуді
жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар жасаған немесе
дайындалып жатқан қылмыс жөнінде хабар алған соң қылмыстық іс қозғау
жөнінде шешім қабылдауға қажетті алғышартгың бар-жоғын анықтайды.
Қылмыстық іс қозғау фактісі қылмыстық ізге түсумен бірдей емес.
Қылмыстық ізге түсудің адамды қылмыстық жауаптылыққа тарту кезінен
басталатыны, яғни іс жүргізу шешімдерінің уақыты мен көп сатылылығы жөнінен
қылмыстық іс қозғаудан артта қалатыны белгілі. Қылмыстық ізге түсу
әрекетінің қылмыстық іс қозғаумен байланысты болатыны соншама, қылмыстық іс
қозғамайынша, қылмыстық ізге түсудің болуы мүмкін емес. Қылмыстық іс
қозғаудың қылмыстық ізге түсуден басты айырмашылығы — қылмыстық ізге түсу
қашан да қылмыс жасауға қатыстылығы уәкілетті органдардың сотқа дейінгі
жұмысы барысында дәлелденген нақты адамға қарсы бағытталған және бұл адам
corpus delicti шегінде, яғни материалдық-құқықтық мағынада құқық
субъектінің барлық белгілерін иеленеді, олай болмаған жағдайда қылмыстық
тәртіппен ешкімнің ізіне түсуге болмас еді. Қылмыс жасады деп сезіктенген
адам туралы ешқандай мәлімет болмаған жағдайларда шешім қабылданатын
кездердегі қылмыстық іс қозғау сатысы -бұл басқа мәселе. Оған қоса,
уәкілетті адамдардың қылмыстық іс қозғағаннан кейін жасайтын әрекеттерінің
нәтижелері істелген әрекетте қылмыстық сипаттағы белгілердің немесе осындай
жағдайда айтылып жүрген қылмыс құрамының жоқтығы туралы қорытынды жасауға
негіз болуы мүмкін. Қылмыстық әрекет жасаған адам туралы мәліметтер
болмайтын, бірақ мұндай әрекеттің қылмыстық сипаты болуы мүмкіндігін
көрсететін белгілер кездесетін жағдайларда қылмыстық іс қозғау туралы шешім
қабылдау тәжірибеде "факті бойынша қылмыстық іс қозғау" деп аталады (бұл
шартты атау, ресми терминологияға жатпайды). Егер қылмыс жасаған деп
сезіктенетін адам қылмыстық іс қозғау сатысында анықталатын болса, онда бұл
адамға қылмыстық іс қозғау туралы шешім қабылданады.
Қылмыстық іс қозғауға уәкілеттігі бар лауазым иелері осындай шешім
қабылданған кезден бастап ҚІЖК бойынша қылмыс жасау жағдайларын, оны
жасаған адамды, айыптының қылмыстық ізіне түсудің негіздерін анықтау
секілді мақсаттарға жету үшін көзделген кез келген іс жүргізу әрекеттерін
қолдануға құқылы.
Қылмыстық іс қозғау бұл қылмыстық процестің дербес сатысы. Бұл
дегеніміз, осы кезеңде пайда болған құқық қатынастары оларды өзге іс
жүргізу сатылары мен кезеңдерінен оқшаулайтын өзіңдік белгілерге ие
болатынын білдіреді, өйткені олар, біріншіден, осы сатының мақсаттарын
жүзеге асыратын іс жүргізу құралдарының мақсаттары мен міндеттері жөнінен,
екіншіден, олардың сипаты мен құрылымы жөнінен ерекше белгілерге ие болады.
Қылмыстық іс қозғау сатысының маңыздылығы мынада:
- уәкілетті орган (лауазым иесі) қылмыстық іс жүргізу мүддесін
туғызатын қылмыстық әрекетті оған қылмыстық жаза белгілеу қажеттігін
көрсететін белгілер тұрғысынан бағалайды;
- қылмыстық іс қозғау туралы шешім қабылдау қылмысты тез ашу,
қылмыстың жасалу жағдайларын толық әрі әділ тергеу, қылмыс жасаған адамның
кінәлылығын дәлелдеу үшін іс жүргізу жағдайларын туғызуға бағытталған;
- ҚР ҚІЖК-нің талаптарына сәйкес қылмыстық іс қозғау туралы
ресімделген шешім сотқа дейінгі қызметтің барысында туатын барлық өзге
құқық қатынастарын жүзеге асыру үшін бастапқы іс жүргізу құқықтық қадам
болып табылады;
- уәкілетті органның қылмыстық іс қозғау жөніндегідұрыс ресімделген
іс жүргізу шешімі сотқа дейінгі қызметті бастау заңдылығының өзіндік
кепілдігі болып саналады.
Қылмыстық іс қозғау сатыларының мақсаттары мыналар:
- қылмысты тергеу ісін дер кезінде бастауды қамтамасыз ету;
- осы қылмысты тергеуге тиісті органды анықтау;
- екінші мақсатпен өзара байланысты — осы сатыда сотқа дейінгі
қызметке қатысатын уәкілетті органдар мен лауазым иелерін, сондай-ақ
олардың уәкілеттігі ауқымын анықтау.
Заң қылмысты болдырмауға немесе оның жолын кесуге, сондай-ақ
қылмыстың іздерін сақтауға бағытталған шараларды қолдану үшін мемлекеттік
органдар мен лауазымды адамдардың міндетгі түрде жауап қайтаруын көздейді.
Қылмыстық іс қозғау сатысының міндеттері ҚР ҚІЖК-нің 8-бабында
көзделгеніндей, жасалған қылмысқа дер кезінде назар аударуға, оны тез әрі
толық ашуға, кінәлы адамды анықтауға, одан кейін сотта істі әділ қарауға
бағытталған қылмыстық процестің жалпы міндеттерінен келіп шығады.
ҚР ҚІЖК 34-бабында аталған қылмыстар туралы істер жеке-жариялы
айыптау істер болып саналады, жәбірленушінің шағымы бойынша ғана қозғалады
және тек Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 67-бабында көзделген
жағдайлары ғана жәбірленушінің айыпталушымен бітісуіне орай қысқартылуға
жатады.
Қарастырылып отырған қылмыстық істі қысқарту негізгі міндетті
болып табылмайды, яғни татуласу негіздері заңдылықтарға сәйкес күштеу
шараларына жатпайды.
Мұндай негізде қылмыстық жауаптылықтан босату мынадай негіздер
болғанда ғана жүзеге асырылады:
Біріншіден, кінәлі адамның істеген іс-әрекеті ауыр немесе орташа
ауырлықтағы қылмыс деп танылуы керек. Сонымен қатар, абайсыздықпен
жасалынған қандай да болмасын қылмыс немесе бас бостандығынан айыру бес
жылдан аспайтын қасақана қылмысы үшін болуы.
Екіншіден, тұлғаға моральдық немесе физикалық немесе мүліктің
зардаптың нақты келтірілуі. Мұндай қылмыстың түрлеріне мысалы, 129-бап Жала
жабу, 130- бап Қорлау, 175- бап Ұрлық, 104- бап Денсаулыққа орташа
ауырлықтағы зиянды қасақана келтіру және тағы басқалары [2; 65].
Үшінші негіз болып кінәлінің қылмысты бірінші рет жасауы,
соттылығының болмауы және бұрын жасалған басқа да қылмыстардың болмауы, не
қылмыстық жауапылықтың болмауы табылады. Татуласу қорқытудан, тәуелдіктен
емес, шын өзара татуластық болуы керек.
Төртінші негіз болып қылмыспен келтірілген зиянның орнын толтыру
табылады.
Жеке-жариялы тәртіппен жүзеге асырылатын қылмыстық ізге түсу
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 103-бабында (бірінші бөлігінде)
(Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру), 104-бабында (бірінші белігінде)
(Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру), 104-бабында (бірінші бөлігінде)
(Денсауылыққа қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтіру), 117-бабында
(бірінші және екінші бөлігінде) (Заңсыз аборт жасау), 120-бабында (бірінші
бөлігінде) (Нәпсіқұмарлық сипатындағы күш қолдану), 135 (Бала асырап алу
құпиясын жария ету), 139-баптарында (Қамқорышы немесе қорғаншы құқықтарын
теріс пайдалану), 144-бабында (үшінші бөлігінде) (Дәрігерлік құпияны жария
ету), 176-бабында (бірінші және екінші бөліктерінде) (Сеніп тапсырған бөтен
мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету), 184-бабында (бірінші бөлігінде)
(Интеллектуалдық меншік құқықтарын бұзу), 187-бабында (бірінші бөлігінде)
(Бөтен адамның мүлкін қасақана жою немесе бүлдіру), 188-бабында (екінші
бөлігінде) (Бөтен біреудің мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру), 189 (Заңды
кәсіпкерлік қызметке кедергі жасау), 200-баптарында (Коммерциялық немесе
банктік құпияны құрайтын мәліметтерді заңсыз алу мен жария ету), 226-
бабында (бірінші бөлігінде) (Мәміле жасауға немесе оны жасаудан бас тартуға
мәжбүр ету), 227-бабында (бірінші бөлігінде) (Компьютерлік ақпаратқа заңсыз
кіру, ЭЕМ үшін зиянды бағдарламаларды жасау, пайдалану жэне тарату), 228-
бабында (Өкілеттіткерді теріс пайдалану), 229-бабында (бірінші бөлігінде)
(Жеке нотариустардың және аудиторлардың өкілеттіктерді теріс пайдалану),
296-бабында (бірінші бөлігінде) (Көлік құралдарын пайдалану ережелерін
бұзуы), 327-бабында (бірінші бөлігінде) (Өзінше билік ету) көзделген
қылмыстар туралы істер бойынша жәбірленушінің шағымы болмаған кезде
басталмайды және қылмыстық іс бойынша іс қозғалмайды [3; 85].
Егер әрекет дәрменсіз немесе басқаға тәуелді жағдайғы не басқа
да себептер бойынша өзіне тиесілі құқықтарғы өз бетінше пайдалануға
қабілетсіз адамдардың мүдделерін қозғайтын не басқа адамдардың, қоғамның
немесе мемлекеттің елеулі мүдделерін қозғайтын болса, прокурор жеке-жариялы
айыптау ісі бойынша жәбірленушінің шағымы болмаған кезде де іс қозғауға
құқылы.
Аталған баптың 2 және 3-тармақтарында аталғандарын қоспағандағы
қылмыстар туралы істер жариялы айыптау істері болып саналады. Бұл істер
бойынша қылмыстық ізге түсу жәбірленушінің шағымы беруіне қарамастан жүзеге
асырылады.
3. Қылмыстық ізге түсуді жүзеге асыру
Егер Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 8-тарауында
көзделген әрекет мемлекеттік кәсіпорын болып табылмайтын тек қана
коммерциялық немесе өзге ұйымның мүдделеріне зиян келтірсе және басқа
ұйымдардың мүдделеріне, сондай-ақ азаматтардың, қоғамның немесе мемлекеттің
мүдделеріне зиян келтірмесе, қылмыстық жауапқа тарту осы ұйым немесе
уәкілетті орган басшысының арызы немесе олардың келісімі
бойынша жүзеге асырылады.
Қылмыстық сот ісін жүргізу міндеттерін орындау мақсатында
қылмыстық ізге түсу органы өз құзыреті шегінде қылмыстық белгілерін тапқан
әрбір жағдайда қылмыс оқиғасын белгілеуге, қылмыс жасауға кінәлі адамдарды
анықтауға, оларды жазалауға заңмен көзделген барлық шараларды қолдануға,
сонымен бірдей кінәсіз адамдарды ақтау шараларын қолдануға міндетті [4;
52].
Қылмыстық ізге түсу органы жәбірленушіге сот әділдігіне қол
жеткізуін қамтамасыз етуге және қылмыспен келтірілген зиянды өтеу шараларын
қолдануға міндетті.
Қылмыстық ізге түсу органы қылмыстық процестегі өзінің өкілеттігін
қандай да болсын органдар мен лауазымды адамдарға тәуелсіз және Қазақстан
Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің талаптарына қатаң сәйкес
түрде жүзеге асырады.
Қылмыстық іс бойынша объетивті зерттеу жүргізуге кедергі келтіру
мақсатында қылмыстық ізге түсу органына қандай түрде болса да ықпал ету
заңмен белгіленген жауаптылыққа әкеп соқтырады.
Қылмыстық іс қозғауға болмайтын, ал қозғалған іс тоқтатылуға тиіс
жағдайлар:
1) қылмыстық оқиғасы болмауы;
2) әрекетте қылмыс құрамының болмауы;
3) егер ол жасаған әрекет үшін жаза қолдануды жойса, рақымшылық
ету актісінің салдары;
4) мерзімінің ескіруіне байланысты;
5) Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің 33-
бабында екінші бөлігінде және 34-бабында екінші бөлігінде көзделген
жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 33-бабының бірінші бөлігінде және 34-бабының бірінші
бөлігінде көзделген қылмыстар туралы істер бойынша жәбірленуші
шағымының болмауы, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 67-бабында
бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда, жәбірленушінің
күдіктімен немесе айыпталушымен татуласуы;
6) жеке айыпталушының - Қазақстан Республикасының қылмыстық
іс жүргізу кодексінің 33-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларды
қоспағанда, осы баптың бірінші бөлігінде көзделген қылмыстар туралы істер
бойынша айыптаудан бас тартуы;
7) өзі туралы белгілі бір айыптау бойынша соттың заңды күшіне
енген үкімі не қылмыстық ізге түсудің мүмкін еместігін белгілейтін соттың
күшін жоймаған қаулысы бар адамға қатысты;
8) белгілі бір айыптау бойынша қылмыстық ізге
түсу органның қылмыстық ізден түсуден бас тарту туралы күшін жоймаған
қаулысы бар адамға қатысты;
9) қылмыстық із қозғау оған медициналық сипаттағы
мәжбүрлеу шараларын қолдану үшін қажет жағдайларды қоспағанда,
қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті есі кіресілі- шығасылы жағдайда
жасаған адамға қатысты;
10) әрекет жасаған кезде заңға сәйкес қылмыстық жауаптылық жүкте
мүмкін болатын жасқа толмаған қатысты;
11) іс бойынша іс жүргізу қайтыс болған адамды ақтау немесе
істі басқа адамдарға қатысты тергеу үшін қажет жағдайларды қоспағанда,
қайтыс болған адмға қатысты;
12) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің
ережелеріне байланысты қылмыстық жауаптылықтан босатылуға жататын
адамға қатысты [5; 17].
Қылмыстық іс қылмысты оқиғаның жоқтығы немесе қылмыс құрамы
жоқтығы дәлелдеген кезде де, егер қосымша дәлелдер жинау үшін барлық
мүмкіндіктер сарқылса, олардың бар екендігі дәлелденбеген кезде де осы
баптың бірінші бөлігінің 1 және 2-тармақтарында көзделген негіздер бойынша
қысқартылады.
Қылмыстық іс айыпталушының (сезіктінің) зиян келтіруі заңды болып
табылатын не әрекетті айыпталушы (сезікті) Қазақстан Республикасының
Қылмыстық кодексіне сәйкес оның қылмыстылығы мен қылмыстық жауаптылығын
жоққа шығаратын жағдаятта жасаған жағдайларда осы баптың бірінші бөлігінің
2-тармағында көзделген негіздер бойынша қысқартылуға тиіс.
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің 34-бабы
бірінші бөлігінің 3 және 4-тармақтарында көрсетілген негіздер бойынша іс
қысқартуға, егер айыпталушы қарсылық білдірсе, жол берілмейді.
Қылмыстық ізге түсу органы қылмыстық ізге түсуді жоққа шығаратын
жағдайды байқағаннан кейін сотқа дейінгі іс жүргізудің кез келген сатысында
қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы немесе қылмыстық істі қысқарту
туралы қаулы шығарады. Прокурор істі соттың басты талқылауында қарау
басталғанға дейін оны соттан кері қайтарып алуға және осы бапта көзделген
негіздер бойынша қысқартуға да құқылы.
Сотта қылмыстық ізге түсуді жоққа шығаратын мән- жайды байқаған
мемлекеттік айыитаушы айыптаудан бас тарту туралы мәлімдеуге міндетті.
Мемлекеттік айыптаушының айыптаудан бас тарту туралы мәлімдемесі, егер жеке
аыптаушы айыптаудан қолдауын жалғастырса қылмыстық істі қараудың
жалғастырылуына кедергі келтірмейді.
Қылмыстық ізге түсуді жоққа шығаратын мән-жайларды байқаған сот
қылмыстық істі қысқарту туралы мәселені шешуге міндетті.
Сот, прокурор, сондай-ақ прокурордың келісімімен тергеуші немесе
анықтау органы тиісті жағдайлар болған кезде жәбірленушінің сезіктімен
немесе айыпталушымен хабарласуына байланысты Қазақстан Республикасы
Қылмыстық Кодексінің 67-бабында көзделген жағдайларда, сондай-ақ ҚР ҚК
көзделген ақтамайтын өзге де жағдайлар бойынша адамды қылмыстық
жауаптылықтан босата отырып, сотта қылмыстық ізге түсуді жүзеге асырмауға
мүмкіндік беретін жағдайларды байқаған мемлекеттік айыптаушы айыпталушының
қылмыстық ізіне түсуден бас тартуды мәлімдеуге құқылы [7; 85].
Мемлекеттік аыптаушы мәлімдеген қылмыстық ізге түсуден бас тарту
айыптаушыға қылмыстық істің материалдарын пайдалана отырып, айыпталушының
қылмыстық ізіне түсуді жалғастыруына кедергі келтірмейді.
Қылмыстық іс қысқартылғанға дейін айыпталушыға (сезіктіге) істі
қысқартудың негізі мен осы негіз бойынша оны қысқартуға қарсылық білдіру
құқығы түсіндірілуге тиіс.
Қылмыстық істің қысқартылғандығы туралы жәбірленушіге хабарланады,
ол қылмыстық процессті жүргізуші органның қаулысына жоғары тұрған сотқа
немесе жоғары тұрған прокурорға шағымдануға құқылы.
Аталған баптың бірінші бөлігінде көрсетілген негіздер бойынша
қылмыстық істі қысқартуға, егер сезікті, айыпталушы немесе жәбірленуші оған
қарсылық білдірсе, жол берілмейді. Мұндай жағдайда іс бойынша іс жүргізу
әдеттегі тәртіппен жалғастырылады.
4. Қылмыстық қудалау функциясын жүзеге асыратын мемлекеттік органдар мен
лауазымды адамдардың құқықтық жағдайы
Прокурор - өз құзыреті шегінде жедел іздестіру қызметінің,
анықтаудың, тергеудің және сот шешімдерінің заңдылығын қадағалауды, сондай-
ақ қылмыстық процесстің барлық сатыларында қылмыстық ізге түсуді өз
құзыреті шегінде жүзеге асыратын лауазымды тұлға:
- ҚР Бас Прокуроры,
- Бас әскери прокурор,
- облыстардың прокурорлары және соларға теңестірілген
прокурорлар,аудандық, қалалық прокурорлар, әскери прокурорлар, көлік
прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар, олардың
орынбасарлары мен көмекшілері, прокуратуралардың қадағалау саласы
жөніндегі прокурорлары аға прокурорлары және прокуратура басқармалары
мен бөлімдерінің прокурорлары. Соттың қылмыстық істі қарауына қатысушы
прокурор айыптауды қолдау жолымен мемлекеттің мүддесін білдіреді және
мемлекеттік айыптаушы болып табылады [8; 57].
Прокуратура заңдылықтың кез келген нысанда бұзылуын анықтап,
жояды, Конституцияға жэне өзге де нормативтік құқықтық актілерге қайшы
келетін заң актілеріне наразылықтар келтіреді, сотта мемлекет мүддесін
білдіреді, сонымен қатар, заңмен белгіленген жағдайларда және тәртіптерде
қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.
ҚР прокуратурасының ұйымдастырылуы, әрекет ету тәртібі және
прокурорлардың өкілеттіктері ҚР Конституциясымен, ҚР Президентінің
прокуратура туралы заң күші бар Жарлығымен, заңдармен, халықаралық
шарттармен, сондай-ақ, Бас прокурордың бұйрықтарымен реттеледі.
Прокуратура органдар мен мекемелердің біртұтас жүйесін құрайды.
Ондағы төменгі түрған прокурорларжоғары түрған прокурорлар жоғары түрған
прокурорларға және Бас прокурорға бағынады. ҚР прокуратурасы өзінің
қызметін басқа мемлекеттік органдардан, саяси партиялар мен өзге де
қоғамдық бірлестіктерден тәуелсіз атқарады.
Прокуратура қызметіне олар өз қызметін жүзеге асыру барысында
араласуға тиым салынады. Заңмен белгіленген актілері барлық лауазымды
тұлғалар, органдар үшін міндетті болып табылады.
Прокуратура органдары заңмен белгіленген шектерді сақтай отырып,
өз қызметін жариялы түрде жүзеге асырады.
Прокуратура:
1) Конституцияны, заң актілерін және Президент актілерін
бұзышылық реттерін жоюға шаралар қолданады;
2) Жедел - іздестіру қызметінің, анықтау және тергеудің, әкімшілік
және атқарушылық өндірістің заңдылығына қадағалау жүргізеді;
3) Сотта мемлекет мүдделерін білдіреді;
4) Конституцияға және республика заңдарына қайшы келетін заңдар
мен өзге де құқықтық актілерге наразылық келтіреді;
5) Заңмен белгіленген тәртіптерде және шектерде
қылмысстық қудалауды және асырады;
6) Мемлекеттік статистиканы қалыптастырады [9; 24].
Заңдардың біріңғай және дэлме дәл орындалуын прокуратура тексерістер
жүргізу жолымен қадағалайды.
Прокурор тексерістерді:
1) Президенттің тапсырысы бойынша;
2) Заң бұзушылық туралы арыздар, өтініштер, өзге де
жолауларға қатысты;
3) Заң бұзушылық белгілерін анықтауымен байланысты;
4) Жоғарғы тұрған прокурордың тапсырысы бойынша жүргізеді [4; 57].
Заң қолдануды тексеру бір айлық мерзімде жүргізіледі. Жоғары
тұрған
прокурордың келісімі бойынша жүргізілген тексеріс мерзімін прокурор ұзарта
алады.
Прокурордың қызметіне қандай да болсын нысандарда кедергі
жасағаны үшін заңмен көзделген жауапкершілік туындайды.
Прокурордың талабы бойынша сәйкес органдар мен өкілетті
түлғалар:
- Тексеруге қатысу және қортынды беру үшін маманды беруге;
- Қажетті материалдар мен мәліметтерді ақысыз түрде беруге міндетті.
Прокуратура органдарының жүйесін Бас прокуратура,
облыстық
прокуратура, республикалық маңызы бар қалалардың және Астананың
прокуратуралардың, ауданаралық прокуратуралар, аудандық, қалалық және оған
теңестірілген мамандандырылған және әскери прокуратуралар құрайды.
ҚР Бас прокуроры:
1) республика Президентімен Сенаттың келісімімен бес жыл мерзімге
тағайындалады;
2) қызметтен Президентпен босатылады;
3) республика Президентіне есеп береді;
4) прокурорды қылмыстық жауаптылыққа Сенаттың келісімінсіз қылмыс жасау
үстінде ұсталған немесе ауыр қылмыс реттерді қоспағанда, қамауға алуға,
сот тәртібімен салынатын әкімшілік жауапкершілік шараларын қолдануға
тиым салынады.
Қазақстан Республиканың Бас прокурорының өкілеттіктері:
1) Заңдардың орындалуына қадағалау жасайды, төменгі
тұрған прокурорлардың қызметін басқарады;
2) Заң актілеріне қарсы келетін заң актілеріне наразылық келтіреді;
3) Жоғары сот кеңесінің мүшесі болып табылады;
4) Барлық тұлғалар үшін міндетті болып табылатын
актілер қабылдайды;
5) Прокуратураларды құрайды, қайта құрайды және таратады;
6) Президентке жоғары сыныптық шеңдер және әскери атақтар беру үшін
кондидатураларды ұсынады;
7) Төменгі тұрған прокурорларды қызметтен босатады және қызметке
қабылдайды;
8) Прокуратура органдарының қызметі туралы Президент алдында есеп
береді;
9) Прокаратура органдарының қызметкерлеріне сыныптық шеңдер
береді және әскери атақтар береді;
10) Прокаратура органдарының қызметкерлеріне
мемлекеттік наградалармен марапаттау үшін ұсынады;
11) Заңмен көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады [3; 85].
Прокуратура құқық бұзушыларға қатысты жауапкершілік шараларын
тікелей қолданбайды, бірақ, ол бұзылған құқықтарды қалпына келтіру үшін
барлық шараларды қолданады.
Қылмыстық іс жүргізудегі прокурордың қадағалауы төмендегілерді
көрініс табады:
1) жедел - іздестіру қызметін қадағалау;
2) тергеу мен анықтаманы қадағалау;
3) сотта мемлекет мүдделерін білдіру;
4) атқару өндірісінің заңдылығын қадағалау [ 10; 41 ].
Жедел - іздестіру қызметін қадағалаудың пәні болып жедел -
іздестіру шаруаларын жүзеге асыру барысында адам мен азаматтың құқықтары
мен бостандықтарын, сондай-ақ, жедел - іздестіру қызметін қадағалауға
құқылы органдар мен лауазымды тұлғалардың актілерінің заңдылығын қадағалау
табылады.
Жедел-іздестіру қызметін қадағалай отырып, прокурор:
1) заңмен көзделген шектерді сақтай отырып, жедел-
іздестіру жүмыстарын жүргізуші органдар мен лауазымды тұлғалардан
жедел істерді, материалдарды, құжаттарды және өзге де қажетті
материалдарды тексеру жүргізу үшін алады;
2) жедел-іздестіру шараларының заңдылығын тексереді;
3) жедел-іздестіру шараларын жүргізетін адамдар мен
лауазымды тұлғалардың әрекеттеріне шағымдарды қарайды;
4) жедел-іздестіру шараларын жүргізуші органдар шығаратын актілердің
заңдарға сәйкестігін тексереді;
5) өз қаулысымен жедел-іздестіру шараларын тоқтатады;
6) жедел-іздестіру шараларын жүзеге асыру барысында
заң бұзушылықтарды жіберген қызметкерлерге қатысты қылмыстық
іс, тәртіптік іс қозғайды;
7) Заңмен көзделген өзге де актілерді шығарады;
8) Заңсыз қамауға алынған адаамдарды босатады;
9) Жедел-іздестіру қызметтің жүзеге асырушы
органдардың басшыларынан оларға бағынысты органдарда тексерістер жүргізуді
талап етеді;
10) Заңмен көзделген жағдайларда жедел-іздестіру шараларын жүргізуге
санкция береді [11; 92].
Жедел-іздестіру қызметінің заңдылығын қадағалауды ҚР-ның Бас
прокуроры және өз қүзіеттері шегінде өзғе де прокурорлар жүзеге асырады.
Әрекет етуші заңнамаға сәйкес, прокурор тергеу мен анықтама
органдарының актілерін заңдылығын және эрекеттерін қадағалайды.
ҚР Бас прокуроры және оған бағынысты прокурорлар қадағалауды
келесі мақсаттарда жүзеге асырады:
- бірде-бір қылмыс ашылмай қалмауы үшін;
- қылмыс жасағанына сезікті адамды тек қана заңмен көзделген
тәртіптерде және реттерде қамауға алу үшін;
- ешкім заңсыз немесе непзсіз қылмыстық жауаптылыққа тартылмауы үшін;
- ешкім прокурордың санкциясы немесе соттың шешімінсіз қамауға
алынбас үшін;
- қылмыстық істі тергеудің заңмен көзделген тәртібі сақталуы үшін;
- қылмыстық тергеу барысында заң талаптары қатаң сақталуы үшін.
Тергеу мен анықтаманың заңдылығын қадағалай отырып, прокурор:
1) тергеу меи анықтама оргндарының тексеру үшін
материалдар, құжаттар, өзге де қажетгі мэліметтер алады;
2) жасалған немесе жасалайын деп жатқан қылмыстар
туралы арыздарды қабылдаған, тіркеген кезде заңдылықты сақталуын талап
етеді;
3) қамауға алудың заңдылығын тексереді;
4) қажетті жағдайларды қылмыстық іс қозғайды, қылмыстық тергеу үшін
міндетті болып табылатын нұсқаулар береді;
5) тергеушілерді заңсыз қаулылырының күшін жояды;
6) істі тергеу барысында қатысушыларда құқықтары мен мүдделері
бүзылған жағдайда кінәлілерді жауаптылыққа тарту туралы мәселе
қозғайды;
7) қылмыстық істі қосымша тергеуге жібереді, істі толығымен немесе
жекелеген адамдарға қатысты қысқартады;
8) қылмыстық істі сотқа жібереді;
9) тергеу мен анықтама органдарының басшыларынан оларға бағынысты
органдарында заңдылықты тексеруді талап етеді;
10) тергеу мен анықтама органдарының лауазымды
тұлғалары әрекеттеріне шағымдарды қарайды;
11) қамауға алынған адамдарды қамауда ұстаудың
заңдылығын тексереді;
12) заңмен көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады [11; 102].
Прокурордың нұсқаулары жазбаша беріледі және тергеу мен анықтама
жүргізуші органдар үшін міндетті болып табылады.
Прокурор соттың (судьяның) өкімімен немесе өзге де қаулысымен оның
заңға сәйкессіздігі немесе негізсіздігі болуына байланысты келіспеген
жағдайда жоғары тұрған сотқа наразылық келтіруге құқылы.
Бұл наразылық істі қайта қарау немесе құқықтық актіні өзгерту
немесе күшін жою мақсаттарында келтіріледі.
Прокурор өзінің іске қатысқанына қарамастан,заңға сәйкес емес
соттың заң күшіне енбеген қаулысына наразылық келтіруге құқылы.
Прокурор өз өкілеттіктері шегінде соттан заң күшіне енген шешімдер
мен қаулыларды қадағалау жүргізу мақсаттарында істерді талап етуге құқылы.
Заң күшіне енген сот актілері заңға сәйкес емес болған жағдайда прокурор
қадағалау тәртібімен наразылық келтіреді.
Егер наразылық келтіру оның өкілеттіктері шегінен шығып кететін
болса, ол наразылық келтіру туралы қаулылысымен жоғары тұрған прокурорға
жолданады.
Заң күшіне енген үкімдерді және соттың өзге де қаулыларына
наразылық келтіру бойынша прокурордың өкілеттіктері заң актілерімен
анықталады.
Республиканың бас прокуроры ҚР Жоғары соты Пленумының нормативтің
қаулылары Конституцияға және заңдарға сәйкес емес болған жағдайда Жоғары
сот Пленумына наразылық келтіреді.
Қылмыстық процесте прокурор мемлекеттік айыпты қолдай отырып,
мемлекет мүддесін қорғайды және білдіреді. Яғни, оның қылмыстық процестегі
құқықтық мәртебесі қорғаушының құқықтық мәртебесіне қарсы болады, ол
қорғаушыға қарсы позицияны ұстанады. Бірақ, бұл заң шегінде болады.
Прокуратура Конституция, заңдар, өзге де заң актілерімен
көзделген негіздерде қылмыстық қудалауды жүзеге асыруда құқылы болып
табылады.
Қылмыстық қудалауды жүзеге асыра отырып, прокурор келесі
өкілеттіктерге ие болып табылады:
1) оқиға болған жерді қарауға қатысуға, сараптама тағайындауға және
кылмыстық іс қозғау үшін қажетті өзге де мәселелерді шешуге құқылы;
2) қылмыстық іс қозғайтын немесе қозғаудан бас тартады;
3) сәйкес органдарға тергеу мен анықтама жүргізу прокуратурамен
қозғалған қылмыстық істерді береді;
4) тергеу, анықтама және жедел-іздестіру қызметің жүзеге асырушы
лауазымды тұлғаларын заңмен көзделген тәртіптерде санкциялайды;
5) жекелеген тергеу әрекеттерін жүзеге асыруға қатысады;
6) қол соқпаушылық бар тұлғаны қылмыстық жауаптылыққа тартуға келісім
алу үшін ұйғарым шығарады;
7) істі сотқа береді;
Прокурор немесе оның орынбасары оған сотқа жіберу үшін іс келіп
түскен тергеу және анықтама органдарының заңнаманы сақтауын және қылмыстық
жауаптылыққа тартудың негізділігі мен жеткілігін тексеруге міндетті.
Қылмыстық істі сотта қарау үшін негіздер жеткілікті болған кезде
прокурор немесе оның орынбасары істі сотқа беруге құқылы.
Істі сотқа жіберген кезде прокурор:
1) істі қысқартуға немесе сол адамға қатысты қылмыстық істі қысқартуға;
2) айыптау қорытындысынан айыптың жекелеген түрлерін алып тастауға немесе
жазаның жеңілірек түрі туралы заң нормасын қолдануға;
3) бұлтартпау шарасын таңдауға, күшін жоюға және өзгертуге;
4) қылмыстық істі қосымша тергеуге жіберуге құқылы [12; 56].
Тергеу бөлімінің бастығы - алдын-ала тергеуді жүзеге асыратын
органның тергеу бөлімшесінің бастығы мен өз құзыретті шегінде іс әрекет
жасайтын оның орынбасарлары.
Тергеу бөлімінің бастығы:
- тергеу ісін жүргізуді тергеушіге тапсырады;
- тергеушілердің жүргізуіндегі қылмыстық істер бойынша олардың дер кезінде
іс әрекет жасауына тергеушілердің алдын-ала тергеу, және күзетпен ұстау
мерзімдерін сақтауына, прокурор нұсқауларының, ҚР ҚІЖК белгіленген,
жағдайларда басқа да тергеушілер тапсырмаларының орындалуына бақылау
жасауды жүзеге асырады;
- істер бойынша нұсқаулар береді;
- алдын-ала тергеу жүргізуді бірнеше тергеушіге тапсырады;
- заңда көзделген жағдайларда тергеушіні іс бойынша жүргізуден шеттетеді;
- өз құзыретті шегінде өзіне бағынысты алдын ала тергеуді жүзеге асырушы
органның бір тергеу бөлімшесінен қылмыстық істі алады және алдын ала
тергеуді жүзеге асырушы сол не өзге де өзіне бағынысты органның басқа
тергеу бөлімшесіне береді;
- аяқталған қылмыстық істерді прокурорға жолдайды [13; 85].
Тергеу бөлімінің бастығының қылмыстық іс қозғауға, қылмыстық
істің өзінің іс жүргізуіне алуға және бұл орайда тергеушінің өкілеттігін
пайдалана отырып, жеке- дара алдын ала тергеу жүргізуге құқылы.
Тергеу бөлімі бастығының қылмыстық іс бойынша нұсқауы тергеушінің
дербестігін, Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің 64-
бабында белгіленген оның құқықтарын шектей алмайды.
Нұсқау жазбаша нысанда беріледі және атқарылуы міндетті, бірақ ол
жөнінде прокурорға шағымдануға болады. Тергеушінің тергеу бөлімі бастығының
іс-әрекеті жөнінде прокурорға шағымдануы, қылмыстың сипаттамасы мен
айыптаудың көлемі айыпталушыны сотқа беру үшін істі прокурорға жолдау
туралы немесе қылмыстық істі қысқарту туралы нұсқауларды қоспағанда,
олардың атқарылуын кідіртпейді.
Тергеуші - өз құзыретті шегінде қылмыстық іс бойынша алдын ала
тергеуді жүзеге асыруға уәкілеттік берілген лауазымды адам: ішкі істер
органдарының тергеушісі, ұлттық қауіпсіздік органдарының тергеушісі және
қаржы полициясы органдарының тергеушісі.
Тергеуші қылмыстық істі қозғауға, ол бойынша алдын ала тергеу
жүргізуге жэне ҚР ҚІЖК көзделген барлық тергеу қызметін орындауға құқылы.
Тергеуші істің жағдайын жан-жақты, толық және объективті зерттеуге
барлық шараларды қолдануға, оның қылмыс жасағандығын көрсететін жеткілікті
дәлелдер жиналған адамдарға қатысты айыпталушы ретінде тарту, айып тағу,
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексіне сәйкес оған жолын
кесу шарасын таңдап алу, айыптау қорытындысын жасау жолымен қылмыстық ізге
түсуді жүзеге асыруға міндетті [14; 142].
Тергеуші алдын ала тергелуі міндетті істер бойынша анықтау
органдарының Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінің 200-
бабында көзделген кезек күттірмейтін тергеу әрекеттерін орындауын күтпей-ақ
істі кез келген сәтте іс жүргізуге қабылдауға және оны тергеуге кірісуге
құқылы.
Тергеуші, заңда прокурордың санкциясын немесе соттың шешімін алу
көзделген жағдайларды қоспағанда, тергеудің бағыты мен тергеу іс-
әрекеттерін жүргізу туралы барлық шешімді дербес қабылдайды және олардың
заңды және уақытылы атқарылуы үшін толық жауапты болады. Тергеушінің
қызметіне заңсыз араласу қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқтырады.
Тергеуші тергеудегі іс бойынша прокурордың нұсқауларымен
келіспеген жағдайда ол жөнінде жоғары тұрған прокурорға шағымдануға құқылы.
Тергеуші өз тергеуіндегі істер бойынша анықтау органдарының
тергеліп жатқан іске қатаысты жедел-іздестіру материалдарымен танысуға,
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексінде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz