Мүлікке салынатын салық
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. Ұйымның қызметтіне жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1. Кәсіпорынның технико-экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және есеп саясаты ... ..14
2.- Кредиторлық борыштардың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
0
2.1 Салықтар бойынша міндеттемелердің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .20
2.2. Жабдықтаушылармен және мердігерлер мен есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... 27
2.3.Еңбек ақы бойынша есеп
айырысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
3. Кредиторлық борыштардың
аудитті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
3.1. Аудиторлық тексерудің мақсаты мен ақпарат көздері
... ... ... ... ... ... ... ... 45
3.2 Кредиторлық борыштардың аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51
3.3 Кредиторлық борыштарды
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
Тіркемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...80
Кіріспе
Нарықты экономика Қазақстан Республикасында жедел түрде дамуда.
Онымен бірге шаруашылық үрдістерді реттеу механизмі болып табылатын бәсеке
де өсіп келуде.
Бүгінгі таңдағы ауқымды өзгерістер кезеңі қоғам өмірінің барлық
саласын жан-жақты қамтуда. Сол себепті қалыптасқан құрылымды мүлдем
жаңартып, экономикалық-әлеуметтік және рухани дамуға жол ашатын
демократиялық қоғам құруға сай экономикамызды нарықтық қатынастарға
көшіруде. Сондай-ақ 2002 жылдың 24-маусымында Қазақстан Республикасы
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Заңы күшіне енді. Осы
негізде әлеуметтік күрделі мәселелерді шешу бүгінге күннің басты
талаптарының бірі болып саналады. Әсіресе соңғы жылдары экономика ілімінде
түбірлі өзгерістер орын алуда. Мұның өзі қоғамдық және өндірістік
қатынастарда болып жатқан жаңа құбылыстар мен процестерге тікелей
байланысты.
Тәжірибе көрсеткендей, есеп регистрлерінде шаруашылық операцияларын
бейнелеудің дәстүрлі бухгалтерлік қызметінің қаржылық ақпаратты
пайдаланушылардың көпшілігінің қажеттілігін қамтамасыз ете бермейді. Бұл
ақпарат іскерлік қабылдау үшін жеткілікті дәрежеде өңделіп, белгілі бір
түрге келтірілуі қажет. Қазіргі кезде бухгалтер нәтижелердің қалыптасуының
әр түрлі әдістерін білуі, кәсіпорындағы қаржылық стратегияны жүзеге
асыратын есеп саясатынның нұсқасын таңдап, басшылыққа ұсына алуы керек.
Яғни, оның қызметінің аймағы шоттар жүйесінен қаржылық есептемеге дейін
ұлғаяды. Қазіргі нарық жағдайы шаруашылық субъектілеріне өндіріс және қаржы
жөнінен сұрақтарды өз бетінше мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның түрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз
контрагенттерімен (салық органдары, банктер, жабдықтаушылар, сатып
алушылар, акционерлер және тағы басқалар) өзара қарымқатынасы үлкен әсер
етеді. Сондықтан да серіктестермен реттелген іскерлік қатынаста болу -
жақсы қаржылық жағдайдың бірден бір шарты болып табылады. Әрине,
акционерлер өз жынақ қорларын тұрақты тиімділікке ие және дивиденттерді
ұқыпты төлейтін қаржылық тұрақты кәсіпорындарға салады, Инвестициялық
тартымдылығы болуы үшін, тек бүгінгі күні ғана емес, болашақта да
кәсіпорынның қаржылық жағдайы көршісіне қарағанда жақсы болуы тиіс.
Сондай-ақ, бұл жыл сайын өз облигациясы бойынша белгілі бір пайызбен
алғысы келетін, ал заем мерзімі біткен уақытта - облигация құнын толық
өтеуді талап ететін облигация иелеріне де қатысты. Кез келген коммерциялық
кәсіпорын сияқты банктер де өз несиелерімен тәуекел ете отырып несие
алушының өз қарызын уақытында және толық өтеуін қалайды, сондықтан оны беру
туралы шешім қабылдай отырып, кез келген банк өз клиентінің қаржылық
жағдайын және бұл қарыздың қамтамасыз етілуін тексереді. Басқаша айтқанда,
кәсіпорынның қаржылық жағдайы банктер осы кәсіпорынға несие беру орынды ма,
жоқ па, ал бүл сұрақты дұрыс шешкен жағдайда - қандай пайызбен және қанша
мерзімге деген сұрақтарды шешудегі негізгі белгі болып табылады.
Жабдықтаушылар мен тұтынушылар сенімді және төлем қабілеттілігі жоғары
кәсіпорындармен келісім-шартқа үлкен ықыласпен отырады. Тіпті қаржы
органдары, әсіресе салық инспекциясы кәсіпорынның жағдайы тұрақты болғанын
қалайды, себебі тек осындай кәсіпорын ғана салықтар мен басқа да міндетті
төлемдерді уақытылы және толық төлей алады.
Диплом жұмысының мақсаты – зерттеу объектісі ретінде алынған
кредиторлық борыштар соның ішінде : еңбек ақы төлеуді ұйымдастыру жүйесін
жан-жақты қарастырып, бюджетке салықтарды төлеу, жабдықтаршылар мен есеп
айырысу болып табылады. Қандай да бір ұйымдар болмасын бухгалтерлік есепті
ұйымдастыруда ең қажеттіліктердің бірі болып еңбек ақы болып саналады, яғни
барлық ұйымдарда міндетті түрде еңбек ақы есептелінеді.
Сондықтан да дипломдық жұмыстың басты мақсаты Республикалық білім беру
саласын ақпараттандыру республикалық ғылыми-әдістемелік орталығының
мәліметтері негізінде ондағы кредиторлық борыштары бойынша есеп айырысу
есебінің дұрыс жүргізілуін және ұйымдастырылуын сондай-ақ аудиторлық
тексеру жүргізуді теориялық тұрғыдан зерттеу болып табылады.
Еңбек қатынастары келесі ұйымдық-құқықтық негіздерге сүйеніп: Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексі, Салық және бюджетке төленетін басқада
міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының Кодексі (Салық
Кодексі), Қазақстан Республикасының ”Қазақстан Республикасы еңбек туралы”
Заңына сәйкес жүргізілуі тиіс. Сондай-ақ ұйымдар Шағын және орта
кәсіпкерлікті дамыту туралы ҚР 1995 жылғы 19 маусымдағы №2335 Заңына
және “Акционерлік қоғамдар мен еншілес мемлекеттік кәсіпорындардың қызметін
тиімді басқару мен ұйымдастыру шаралары туралы ҚР Үкіметінің 2001 жылғы 28
ақпандағы № 290 қаулысы (өзгерістер мен толықтырулармен) негізіне сәйкес
және ұйым өз жарғысын басшылыққа алады.
Бухгалтерлік есеп мәліметтері басқару жүйесінің негізі болып табылады.
“Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” заңының талаптарына
сәйкес ұйымның басшылары өз қажеттеріне сай келетін есепке алу жүйесін,
бухгалтерлік есеп беруді үйымдастыруды қамтамасыз етеді.
Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлімнен және қорытынды мен қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы жұмыс кредиторлық борыштары бойынша
есеп айырысу мен оның аудитін теориялық жағынан және тәжірибелік мәліметтер
негізінде оның толық сұрақтарын қарастырады.
1. Ұйымның қызметтіне жалпы сипаттама
1.1. Кәсіпорының технико-экономикалық сипаттамасы
Білім саласын ақпараттандыру республикалық гылыми - әдістемелік орталыгы
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік өз қызметінде Қазақстан Республикасының
конституциясымен , Қазақстан Республикасының азаматтық кодексімен,
Қазақстан Республикасының Білім беру туралы заңды басшылыққа алады 7
шілде 1999 жыл №389-1, президент қаулысымен Қазақстан Республикасының
заңы, күші бар 19 маусым 1995 жыл №2335 Мемлекеттік кәсіпорын туралы,
басқада нормативтік заңға сәйкес актілермен , сонымен қатар қазіргі
Жарғымен .
Субъекті функциялары құқығын республикалық мемлекеттік меншік орталық
қарымқатынасын мемлекеттік мүлік комитеті орындайды және жекешелендіруді
Қазақстан Республикасының қаржы министірліктері ( одан әрі - комитет ).
Орталық басқару органымен Мемлекеттік Қазақстан Республикасының білім
және ғылым министірлігі болады ( одан әрі - министірлік ).
Орталық тіркеуден өткен сәттен бастап заңды тұлға құқықтарына ие болады.
Орталықтың мөрі, жеке балансы,банкілерде шоттары, мемлекеттік елтаңба
бейнелеуімен өз атауы жазылған құжаттары бар.
Орталық бөлімдер және өкілдіктер жасай алады сәйкестікте Қазақстан
Республикасының заң шығаруымен .
Орталық аты мемлекеттік тілде :
Толық - Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Білім
саласын акпараттандыру республикалық ғылыми - әдістемелік орталығы
республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорын ;
Қысқаша -Білім саласын ақпараттандыру республикалық гылыми - әдістемелік
орталыгы РМҚК ;
Орталықтың орналасқан мекен-жайы: Алматы қаласы , Жандосова көшесі -61
үй.
Орталықтың қызмет мақсаттары:
Орталықтың тағайындауымен білім және ғылым саласында шаруашылық
өндірісінде жүзеге асырады .
Білім информатизациясымен педагогикалық және ғылымдардың техникалық
саласында білім информатизациясы , білім тәжірибесінде ғылымдардың
жетістіктерін енгізу , ғылыми - зерттеу жұмыстарды өткізу .
Орталық қызметі білім жүйелері информатизация мемлекеттік саясатымен
орындалады .
Қойылған мақсаттарды жүзеге асыруына Орталық келесі функцияларды орындайды
:
- білім ұйымдарының педагогикалық процесіне замандас ақпараттық –
коммуникациялық технологияларды енгізуі ;
- бірынғай жасау білім алатын ақпараттық ортада, халықаралық , глобальды
коммуникациялы желісіне шығу ;
- оқулық , ғылыми , әдістемелік , мәлімет және жарнамалық әдебиет шығару
және т.б
Орталық міндетті түрде мемлекет тапсырысың орындау керек.
Серіктестіктің жарлық капиталы 10000 (жүз мың екі жүз) теңге
құрайды.Серіктестіктің жарлық капиталы оны қатысушыларымен серіктестіктің
тіркеу сәтіне дейін төленген.
Серіктестіктің жарлық капиталына салым ақша,құнды қағаздар,заттар,мүліктік
құқықтар,сондай-ақ,жер пайдалану құқығы мен жеке әрекет қорытындыларының
құқығы және өзге мүлік бола алады. Мүлік және мүлік емес құқықтар және
басқа материалдық емес игіліктер түрінде салуға рұқсат берілмейді.
Серіктестіктің мүлігі қатысушылардың жарғылық капиталға салған алғашқы
жарнасы,қосымша жарна, кәсіпкерлік әрекеттен түскен пайда,сондай-ақ,заем
қаражаттары және басқа серіктестік белгіленген тәртіпте сатып алған немесе
тапқан өзге мүлік арқылы құрылады. Қатысушылардың шешімі бойынша
серіктестіктің жарғылық капиталының мөлшері өзгере алады.
Серіктестіктің жарғылық капиталының көбеюінің қатысушымен еңгізілген
қосымша салымдар, серіктестіктің жеке капиталы, нақты құны баланс құнынан
асатын таза активтерді қайта бағалау, серіктестіктің құрамына жаңа
қатысушылар алу арқылы жүзеге асырылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталының заңдармен белгіленген ең аз мемлекеттік
тіркеу сәтінде азаюына рұқсат берілмейді.
Серіктестіктің жоғарғы органы қатысушысы жалпы жиналысы болып
табылады.Серіктестіктің қатысушысының жалпы жиналысының айрықша құзырына
келесілер жатады:
1)Серіктестіктің жарғысының өзгеруі, оның жарғылық капиталының мөлшерінің,
орналасқан мекен-жайы мен фирмалық атауының өзгеруі, немесе серіктестіктің
жарғының жаңа басылымда бекітілуін қоса;
2)Серіктестіктің атқарушы органынан құрылуы және оның өкілеттіктерінің
мерзімінен бұрынтоқтатылуы сондай-ақ, серіктестіктің беру туралы немесе
оның мүлігінің сенімді басқаруға берілуі туралы шешім қабылдау және осындай
берілудің шарттарын анықтау;
3)Серіктестіктің тексеру коммисиясының өкілеттіктерін сайлау және
мерзімінен бұрын тоқтату,сондай-ақ, серіктестіктің тексеру коммисиясының
есептері мен қорытындыларын бекіту;
4)жылдық қаржылық есепті бекіту және таза пайданы тарату;
5)ішкі ережелерді,оларды қабылдау іс-жосықтарын және серіктестіктің ішкі
әрекетін ретке келтіретін өзге құжаттарды бекіту;
6)Серіктестіктің басқа шаруашылық серіктестерге,сондай-ақ,коммерциялы қ емес
ұйымдарға қатысуы туралы шешім;
7)Серіктестіктің қайта құру немесе жою туралы шешім;
8)Тарату коммисиясын тағайындау және тарату балансын бекіту;
9)Серіктестіктің барлық мүлігінің кепілі туралы шешім;
10)Серіктестіктің мүлігіне қосымша жарна еңгізу туралы шешім;
Серіктестіктің атқарушы органы жалпы жиналыста сайланатын директор болып
табылады, ол қатысушылардың жалпы жиналысына есеп береді және оның
шешімдерінің орындалуын ұйымдастырады, оның анық құрылтайшысын тайындау
барысында еңбек қарым-қатынастары еңбек заңдарына сәйкес ретке келтіріледі.
Директор қатысушының айрықша құзырына жатпайтын барлық мәселелерде
құзырлы,соның ішінде:
- ағымдағы және болашақ жұмыс бағдарламаларының орындалуын қамтамасыз
етеді;
- қатысушының шешімдерінің дайындалуы мен орындалуын ұйымдастырады;
- серіктестіктің мүлігіне,оның ақша қаражаттарына қатысушымен берілген
шетке билік етеді;
- ұйымдармен,сол сияқты мемлекеттік органдармен,соттармен қарым-қатынаста
қатысушымен берілген және осы жарғымен белгіленген өкілеттіктер шегінде
серіктестіктің әрекетінің жөніндегі мәселелер бойынша серіктестік ұсынады;
- өз құзыры шегінде басқа да қызметтерді атқарады;
Серіктестіктің директорының өкілеттіктері:
-Серіктестіктің атынан сенімхатсыз іс-әрекет етеді;
-Серіктестікті таныс ету құқығыны сенімхат береді,сол сияқты,қайта сенім
білдіру құқығымен сенімхаттар береді;
-Серіктестіктің жұмысшыларына қатысты оларды қызметке тағайындау,ауыстыру
немесе орнына босату туралы бұйрық шығарады,еңбек ақысын төлеу
жуйқтайды,лауазымды еңбекақының және жеке үстеме ақы мөлшерін
белгілейді,сыйлық беру мәселелерін шешеді, ақы төлеу шараларын қабылдайды
және тәртіптік айып төлемдер салады;
Серіктестік заңдарға сәйкес есеп және есеп беру шынайылығы мен тәртібі
сақталмағаны үшін жауапкершілік артады.
Серіктестіктің директорының қаржылық-шаруашылық әрекетіне бақылауды жүзеге
асыру үшін қатысушы тексеру комиссиясын құра алады. Тексеруді жүргізу
үшін сыртқы аудитор жұмысқа кірісе алады. Тексеру комиссиясының (ревизор)
жұмыс тәртібі серіктестіктің ішкі әрекетін ретке келтіретін ережелер мен
өзге құжаттармен белгіленеді.
Серіктестікпен оның әрекетінің қорытындылары бойынша бір жыл ішінде
табылған таза пайдасы қатысушының жеке шешіміне сәйкес таратылады.
Серіктестіктің мүмкінді шығындарының орны серіктестікте резервтік капитал
құрылған жағдайда,сол арқылы толтырылады.Резервтік капиталдың қаражаттары
жетпесе немесе резервтік капитал болмаған жағдайда шығындардың орнын жабу
көздері туралы шешім қатысушымен қабылданады.
Директор жалға алу туралы келісім-шарты, сондай-ақ, еңбек қарым-
қатынастарын ретке келтіретін басқа формалар негізінде жұмысшыларды жалға
алуды жүзеге асыруға құқылы.
Серіктестік жұмысшыларға Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленетін
барлық әлеуметтік-экономикалық құқықтармен қамтамасыз етугекепілдік береді.
Әр жұмысшының еңбек кірістері ең көп мөлшермен шектелмейдіжәне белгіленген
ережелерге сәйкес салық салынады.
Серіктестік еңбек ақыны төлеу формасы мен жүйесін жеке
анықтайды,мемлекеттік тарифті жұмысшылар мен сәйкес мамандардың еңбек
ақысының төлеунің ең аз мөлшердегі кепілі ретінде қарастыра отырып,еңбек
келісім-шарттарында тарифтік қойылым мен еңбек ақысының мөлшерін қарайды.
Серіктестік барлық жұмысшыларды қауіпсіз еңбек жағдай үшін еңбек
шарттарымен қамтамасыз етуге міндетті және заңдармен белгіленген тәртіпте
олардың денсаулығы мен еңбек қабылетіне тигізген зияны үшін жауапкершілік
артады.
Жалпы ұйымның экономикалық жағдайын көрсету үшін негізгі көрсеткіштерді
пайдаланамыз. Білім саласын ақпараттандыру республикалық гылыми -
әдістемелік орталыгы Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің (ЖШС) 2005-
2006 жылдардағы негізгі көрсеткіштері төмендегі 1 кестеде көрсетілген.
Кесте 1- Білім саласын ақпараттандыру республикалық ғылыми - әдістемелік
орталыгы ЖШС – ның 2005 – 2006 қаржы экономикалық көрсеткіштері*
№ Көрсеткіштер Өлшем 2005 жыл 2006 Ауытқуы
бірлігі жыл (+; -)
1 Тауарларды (жұмыс қызмет)мың. тг. 11206,4 20520,1 +9313,7
сатудан түскен кіріс
2 Жұмысшылардың орташа саныадам 50 55 +5
3 Негізгі құралдардың мың. тг. 32,6 1627,2 +1594,6
орташа жылдық құны
4 Еңбек өнімділігі мың. тг. 224,1 373,1 +149,0
(1 2 жол)
5 Қор қайтарымы тг. 373,7 12,6 -331,1
(1 3 жол)
6 Қор сиымдылығы тг. 0,002 0,08 +0,08
(3 1 жол)
7 Сатылған тауарлардың мың. тг. 7721,6 12935,7 +5214,1
(жұмыс, қызмет) өзіндік
құны
8 Жалпы табыс мың. тг. 3484,7 7584,4 +4099,7
9 Кезең шығындары мың. тг. 2401,7 6395,7 +3994,0
10 Салық салынғанға дейінгі мың. тг. 1082,9 1188,7 +105,8
табыс
11 Корпоративті табыс салықмың. тг. 285,4 182,9 -102,5
12 Таза табыс мың. тг. 797,5 1005,8 +208,3
*Ақпарат көздері: Кәсіпорының қаржылық есептілігі 2005-2006 ж.ж
Кестенің талдау қызметке байланысты 2006 жылы жұмыстарды, қызметтерді
атқарудан түскен кірісі 9313,7 мың тенге өскенін көрсетеді, барлығы
20520 мың тенгені құрайды. Жұмыстардың өзіндік құны 5214,1 мың тенгеге
өсуіне алып келеді, жалпы 12935,7 мың тенгені құрайды. Жұмысшылар саны 5
адамға көбейді , еңбек өнімділігі 149,0 мың тенгеге өсті. Жалпы табыс
4099,7 мың тенгеге көбейді , бірақ кәсіпорының кезен шығындары 6395,7
мың тенгені құрады, осының әсерінен үйым 2005 және 2006 жылдарда
табыстылығы аз болып тұр. Сонда корпоративтік табыс салығын төлегеннен
кейін, кәсіпорын 1005,8 мын.тг таза табыс алды.Жалпы кәсіпорын
жұмыстарынын нәтижесің жақсы деп көрсетеді.
1.2 Кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және есеп саясаты
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп ұйымның
бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау,
құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа)
қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін
топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын
қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), бухгалтерлік есеп
шоттарын қолдану әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәліметті
өндеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.
Ұйымның өзінің есеп саясатын өңдеу мүмкіндігі мен қажеттілігі
бухгалтерлік есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша
баптарда (стандарттарда) қарастырылған бухгалтерлік есептің кез келген
мәселелерін шешудің көп түрлілігімен анықталады. "Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есеп беру туралы" Қазақстан Республикасының заңы мен Бухгалтерлік
есеп принциптерінде кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық
немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі
көрсетілген. Бұл бекітілетін құжаттардың қатарына мыналар жатады:
- бухгалтерлік есептің уақтылы және есеп берудің толық
тиісті талаптарына сөйкес жүргізілуі;
- бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қодданылатын
синтетикалық және аналитикалық шоттарының жұмыс жоспары;
1. алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
1. ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құру-
дағы құжат нысандары;
- актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентаризациясын)
өткізу төртібі (реті);
- актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
- құжат айналымы ережелері мен есеп, ақпараттарын өндеу
технологиясы;
- шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі;
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Кәсіпорынның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің
маңызды мәселелерінің бірі.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар
әсер етеді:
2. меншік нысаны мен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны;
3. салық салу жүйесімен арақатынасы (әр тұрлі салық түрлері бойынша
жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және тағы
басқа);
4. қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы;
5. ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті
барлық бағыттары бойынша);
6. материалдық базасының болуы;
- кәсіпорындағы бухгалтер мамандарының (қаржы бөлімі
қызметкерлерінің) біліктілігі;
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен есеп
саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама -қайшылықсыздығы мен
орындылық талаптарына сай болу қажет.
РМҚК Орталық есеп саясаты Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік
есеп және қаржылық есеп беру туралы” Заңына және Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп стандарттары мен әдістемелік ұсынымдарына
сәйкестендіріліп жасалынған.
Тиісті заңдылықтардың өзгеруіне байланысты РМҚК Орталық өзінің есеп
саясатының ережелеріне шұғыл түрде өзгеріс енгізіп, құжатты
пайдаланушыларға ескертеді. Есеп саясатының жалпы ережелерінде РМҚК-ң
бухгалтерлік есебін жүргізудегі және қаржылық есеп беруді құруда Қазақстан
Республикасының “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” Заңына
және Бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес талаптарға сүйеніп, Типтік
жоспар шоттарын қолданып, сондай-ақ олардың қағидалары, негіздері,
жағдайлары, тәртіптері жазылған.
Есеп саясатының келесі бөлімі ұйымның заңды статусы мен ұйымдастырылу
құрылымын қарастырады. Қоғам жекеменшіктік заңды тұлға болып табылады.
Есеп саясатының келесі бөлімінде бухгалтерлік есептің
ұйымдастырылуы мен ішкі бақылау жүйесі келтіріледі. Ұйымдастыру негізіне
қарай:
-қабылданған есеп саясатын есепті мерзім бойы бақылау;
-қаржылық міндеттемелер мен мүліктерді инвентаризациялау нәтижелерін сондай-
ақ барлық шаруашылық операцияларын түгелдей есепте қамтылғанын;
-есепті мерзімге шығындар мен табыстардың дұрыс жатқызылғандығын;
-аналитикалық және синтетикалық есеп нәтижелерінің дұрыстығын қамтамасыз
етеді.
Барлық бухгалтерлік жазбалар Қоғамда бухгалтерлік есеп жүйесіндегі
Типтік жоспар шоттарына сәйкес жасалынған Жұмыс шоттар жоспары
жіктемесіне қарай жасалынып, Серіктестіктің қызмет ерекшелігіне байланысты
құрылады. Жалпы бухгалтерлік жазбалар келесідей тәртіппен жасалады:
1. Бухгалтерлік жазбалар шаруашылық операцияларының мазмұнына қарай
алғашқы құжаттарға жазылады;
2. Алғашқы құжаттардағы мәліметтер екі жақты жазумен
корреспонденцияланып, журнал-ордерлер, ведомостерге немесе
машинограммаларға жазылады;
3. Осы құжаттардың негізінде қаржылық есеп құрылады.
Қоғам шаруашылық операцияларының құжатталу тәртібі, құжаттардың айналымы,
бухгалтерияға немесе архивке түсу уақыты, өңделуі ішкі есеп аппаратының
құжат айналымына сәйкес жүргізіледі. Қоғам бухгалтерлік есептің келесідей
әдістері қолданылады:
-аналитикалық және синтетикалық есеп регистрлары мен қаржылық есеп беру
үшін дербес компьютерлер беріліп – есеп жартылай автоматтандырылған немесе
журнал-ордерлік нысанда жүргізіледі яғни екі нысанда да жүргізіліп отыруға
болады ;
-барлық жасалынған құжаттардағы мәліметтер Қоғамның қызметінің коммерциялық
құпиясына жатады;
-құжаттардағы мәліметтермен танысуға Қоғамның басшысының рұқсатын алу
керек;
-серіктестікте келесідей ішкі ұйымдық құжаттар жасалынады: ережелері,
қызметкерлердің қызметтік нұсқаулары, іс және іс- жүргізу нұсқаулары,
мүліктерге инвентаризация жүргізу нәтижелерін рәсімдеу мен талаптар,
материалдық емес активтер, тауарлы-материалдық қорлар, негізгі құралдар,
есеп айырысу құжаттары, инвестициялар, қатаң есеп берудегі құжаттар т.б.
туралы инвентаризациялық жеке құжаттар;
-қаржылық есеп нәтижелеріне аудиторлық тексеру жүргізіп отыру;
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп
ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы
бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа)
қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Есеп саясатын қолданып форматтарға бухгалтерлік есеп принциптерін
мұқият орындау керек:
1. Үздіксіз қызмет. Субъект үздіксіз қозғалушы ретінде суреттеледі,
яғни функцияланған болашақта көзделіп жалғастырушы.
2. Аударым. Кірістер мен шығыстар бухгалтерлік есепте бекітіледі
және субъектінің қаржылық есеп беруінде байқалады және пайда
бола бастағанда, қажеттілікті төлеу және қолма – қол түрінде
емес.
3. Анықтылық. Ақпарат, шаруашылықтағы субъектінің қаржылық есеп
беру ұсынымы барлық қолданушыларға түсінікті болуы керек.
4. Мағналылық. Қаржылық ақпарат үлкен және аса мағыналы болуы
керек, қолданушылардың қажеттіліктерін қанағатандыру үшін және
оларға дұрас шешім қабылдауға көмек көрсету.
5. Маңыздық. Есеп саясаты қаржылық есеп беру ақпаратын ашып көрсету
үшін бағытталған және ол өте маңызды болуы керек, оның дұрыс
болмай және қате кетуі қаржылық есеп беру пайдаланушыларының
экономикалық шешімдеріне кері әсер тигізу мүмкін.
6. Сенімді анықтылық. Ақпарат анық болып табылады, егер онда
маңызды қателіктер кетпесе оған пайдаланушылар сенім артуға
болады.
7. Бейтараптылық. Ақпарат, ұсынылып отырған қаржылық есеп беру
еркін бейтарапта болуы өте маңызды.
8. Байқаушылық. Шаруашылық шешім беру кезінде муқияттылық,
активтермен кірістер аса бағаланып, ал міндеттіміспен шығындар
байқалмай қалуын қадағалау қажет.
9. Аяқтау. Қаржылық есеп беруді қамтамасыз ету мақсатында ақпарат
сенімді толық болу керек.
10. Салыстыру. Қаржылық ақпарат қажетті және мағыналы болу үшін, ол
бірінші кезеңнен екіншіге өту үшін салыстырмалы болуы керек.
11. Бір ізділік. Есеп саясаты, субъектпен таңдалған, есеп берудің
бір кезеңнен келесіге өту үшін қолданылады.
12. Шындық ұсыным. Қаржылық есеп беру қолданушы ларға қаржылық қалып
туралы шындық ұсыным қалдыру керек, субъектінің ақша
қозғалысының, қаржы – шаруашылық іскерлігінің қорытындысы.
13. Өз нақты уақытындылығы. Ақпарат өз уақытында қалыптасып ұсынылуы
керек.
14. Түсім мен ұстаным арасындағы баланс. Берілген ақпараттан түскен
түсім, өзінің алған бағасынан жоғары болуы керек. Басқа сөзбен
айтқанда керек ақпаратты сіз мөлшердегі шығынмен алу керек.
15. Принциптер балансы. Жоғарыда көрсетілгендердің оптималды
үйлесімділігі болу керек, мақсаттар мен тапсырмаға есеп беру.
РМҚК Орталық есеп саясатының анықтылығы. Жылдық амортизациялық құн
шегірімдері түзу әдіс бойынша анықталады. Материал шегеру тәртібі
сатылған жұмыс арқылы орташа өлшемді құнмен шегеріледі.
Басқарушылық есебіне кірістіру мақсаты компания басшысымен жедел
толық және нақты ақпаратпен анықталады, қажетті басқарушылық шешім қабылдау
үшін.
Тауар – материал қорын қайта өңдеу шығындары (жұмыс, қызмет) өзіне
өндірісте ішкізат, мунай, энергия, еңбек ресурстары және т.б. шығындарды
қосады.
Атап айтқанда , есеп саясатын әзірлеген кезде кәсіпорын өз
мүліктері мен міндеттемелерін басқа кәсіпорынның мүліктері мен
міндеттемелерінен бөліп көрсету тиіс ( яғни мүліктік жеке дараланған
қағидасы бойынша), кәсіпорын өзінің көз жетерлік болашақ кезеңінде өз
қызметін жалғастыруды көздейтін болса, яғни өз қызметін тоқтату жөнінде
ниетінің жоқтығын білдерсе, онда толассыздық, үздіксіздік қағидасын
сақтағаны болып табылады, кәсіпорын өзі тандап алған бухгалтерлік есепті
жүргізудің тәсілін жүйелі пайдаланып, тек тиымді түзетулерді ғана жасап
отырса, онда ол жүйелі қағидасын сақтағаны, ал егерде кәсіпорында орын
алған барлық шаруашылық фактілерін сол кезеңіне жатқызатын болса, онда
мерзімділігі анықталған қағидасын ұстағаны болып табылады.
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен
есеп саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама-қайшылықсыздығы мен
орындылық талаптарына сай болу қажет.
2. Кредиторлық борыштардың есебі
2.1 Салықтар бойынша міндеттемелердің есебі
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
Бюджет жалпы мемлекеттік тұрғыдан бөлініп (бекітіліп) пайдалану,
жұмсау үшін құрылатын қаржы қоры болып табылады.
Бюджеттің қаржысы экономиканы дамытуға, халықтың материалдық
әлауқатын, мәдени деңгейін көтеруге және басқа да мақсаттарға пайдаланады.
Қазақстан Республикасының салық кодексіне сәйкес жеке және заңды
тұлғалардан алынатын салықтар, Мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі
көзі болып табылады.
Салық кодексі салықтардың толық тізімін, оларды есептеу тәртібін, салық
салу объектілерің, салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін
анықтайды. Салықтар, алымдар мен басқа да міндетті төлемдер деп Кодексте
белгіленген тәртіпке сәйкес ҚР бюджет жүйесіне төлеушілерден аударылған
құжаттарды айтамыз.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 3100 Салықтар
бойынша міндеттемелер бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл
бөлімшеге:
3110 Төленуге тиісті корпоративтік табыс салығы;
3120 Жеке табыс салығы;
3130 Қосылған құн салығы;
3140 Акциздер;
3150 леуметтік салық
3160 Жер салығы;
3170 Көлік құралдары салығы ;
3180 Мүлік салығы;
3190 Басқа салықтар;
Корпоративтік табыс салығы. Есепті жылда салық салынатын табыстары бар
заңды тұлғалар табыс салығын төлеушілер болып табылады. Табыс салығын
төлеушілер қатарына занды тұлғалар, олардың филиалдары және оқшауланған
(дербестелген) бөлімшелер кіреді.
Әрбір салық төлеуші салық салынатын табысты анықтау үшін, жылдық
табыстың жинақталған сомасынан табыс табу мақсатында жұмсалған шығындар мен
шеккен зияндардың сомасын шегереді. Салық мөлшерлемесі 30 %.
Салық салынатын табыстардың және одан шегерілетін шегерімдер мен
жеңілдіктердің құрамы, сондай-ақ салынатын табыс салығының мөлшері салық
кодексінде қаралады.
Салық төлеуші кәсіпорын тиісті салық органына "Заңды тұлғаның салық
салынатын табысының декларациясын" ұсынуға тиіс.
Ұйым өзінің есепті жылдағы алған табысы бойынша табыс салығы сомасын
есептеу барысында бухгалтерлік есепте мына түрдегі екі жақты жазу жазылады:
Д-т: 7710"Корпоративтік табыс салығы бойынша шығындар" шоты,
К-т: 3110"Төленетін корпоративтік табыс салығы" — шоты.
Ал бұл сома бюджетке аударылғанда:
Д-т: 3110"Төленетін корпоративтік табыс салығы" деп аталатын шот,
К-т: 1030"Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражатты" деп аталатын шоты
түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.
Кейінге қалдырған табыс салығы. Оның есебі 4310
Кейінге қалдырылған табыс салығы шоты арналған. Бұл шотта бухгалтерлік
және салық есебінің талаптарындағы айырманың нәтижесінде пайда болған
уақытша сомалары көрсетіледі.
Бухгалтерлік есепте табыс пен зиян есеп саясатында қаралған және есеп
стандарттармен қарастырылған қағидасы бойынша қаржылық-шаруашылық
қызметінің нәтижесі анықталады: Салықтық есепте табыс пен зиянның сомасы
бухгалтерлік есепте көрсетілген сомамен салыстырылып, солардың арасындағы
айырмасына тиісті түзетулердің көмегімен анықталады. 12 Пайдаға салынатын
салық aтты халықаралық стандарттық мақсаты - есептiк кезеңде аяқталған
барлық операциялардың ағымдағы және келешектегі салық тиiмдiлiгiн тану
болып табылады.
Есептiк кезең бойынша шаруашылық жүргiзушi субъектiлердің қызмет
нәтижелерi мен есептiк кезең бойынша аяқталған операциялардың салыққа
қатысты салдары туралы мәлiметтердiң қажеттiлiгi мерзiмi ұзартылған салық
төлемдерiнiң әдiстемесiн қолдануды талап етедi.
Бухгалтерлiк және салық есебi арасындағы мәлiметтердiң теңдігін сақтау
оңай шара емес, өйткенi олардың арасында тұрақты және уақытша сипаттағы
айырмашылықтары болады.
Осының нәтижесiнде уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-ақ уақытша
айырмашылықтардан салықтық тиiмдiлiк туындайды.
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтердің тендігін сақтау
онай шара емес, өйткені олардың арасында тұрақты және уақытша сипаттағы
айырмашылықтары болады.
Тұрақты айырмашылықтар- бұл ағымдағы есепті кезенде туындайтын және
бұдан кейінгі есепті кезендерде жойылмайтын салық салынатын және
бухгалтерлік табыстар арасындағы айырмашылықтар.
Уақытша айырма бухгалтерлік табысты есептеген кезде кейбір табыс пен
шығыс баптарының бір бөлігі бір есептік кезенде, ал салық салынатын табысты
есептеген кезде басқа есептік кезенде есептеленеді.
Қосылған құнға салынатын салық. Қосылған құнға салынатын салық
тауарларды өндіру, жұмысты орындау немесе қызмет көрсету және олардың
айналысы барысында қосылған құн өсімінің бір бөлігін аудару, сондай-ақ осы
елге тауарлар импорты кезіндегі аударым болып табылады. Бұл ретте салық
салынатын айналым мен салық салынатын импорт салық объектісі болып
табылады. Қосылған құнға салынатын салық 3130 "Қосылған құн салық" шотында
есептеледі. Бұл пассивтік шот болғандықтан кредитіне салынған салық сомасы,
ал дебитіне бюджетке аударылған және субъектінің жабдықтаушыларға тиісті
түрде рәсімделген салық шоты бойынша төлеген сомалары жазылады. Бюджетке
төленуге тиісті қосылған құнға салынатын салық өткізілгсн өнім, орындалған
жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін есептелген қосылған құнға салынатын
салықтың сомасы мен сатып алынған тауарлар, материалдар мен
жабдықтаушылардың көрсеткен қызметі, орындаған жұмысы үшін төленген
(есептелген) қосылған құнға салынатын салық сомаларының арасындағы айырма
ретінде айқындалады. Қосылған құнға салынатын салық мөлшері Қазақстан
Республикасының салық заңында белгіленеді.
Қосымша құнға салынатын салықтың мөлшерлігі салық салынатын айналымның
1 қантар 2008 жылда 13 пайызын құрайды.
Қосымша құн салығы есптеу кезінде 1210 Сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық борыштары шоты дебеттіледі де, 3130
Қосылған құн салығы шоты кредиттеледі. Содаң сон 1210 шотының кредитінен
3130 шотының дебетіне есепке алынады. Айырмашылығы бюджетке аударылады:
3130 шотының дебетінде, 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражатты
кредитінде көрініс табады..
Жеке тұлғалардан ұсталатын табыс салығы. Есепті жыл бойы салық салынатын
табысқа ие болған жеке тұлғалар салық төлеушілер болып табылады. Жеке
тұлғалардың жылдық жиынтық табысына еңбекақы түрінде алынатын табыстар,
кәсіпкерлік қызметтен алатын табыстары, жеке тұлғалардың мүліктік
табыстары, тағы да басқа табыстары кіреді.
Табыс салығының мөлшерін ай сайын бір қалыпты ұстау үшін салық салынатын
табыстың есепті сомасы мен одан ұсталатын табыс салығының сомасы
есептелетін айлардың санын білдіретін сан мәні бар бірлікке 12 санының
қатынасын көрсететін қайта есептеу кәрсеткіші белгіленген. Мердігерлік
шарт бойынша жұмыс істейтін тұлғаларға төленетін төлсм, сондай-ақ бір жолғы
төлем түрінде берілетін басқа да толемдерден салық үстау кезінде бұл
есептеу көрсеткіші қолданылмайды. Жеке тұлғалардан табыс салығы ұсталған
уақытта:
Д-т: 3350 " Еңбек ақы төлеу бойынша қысқа мерзімді борыштар" шоты,
К-т: 3120 "Жеке табыс салығы" шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы
жазылады.
Салықтардың, алымдар мен міндетті төлемдердің түрлері, мөлшері және
олардың төлеу тәртібі Қазақстан Республикасы заңдарында қаралады.
"Бюджетпен басқадай есеп айырысу" шотының кредитіне тиісті шығындар
есептелетін шоттардың дебитінен есептелген салық, алымдар мен міндетті
төлемдер сомасы, ал бұл шоттың дебитіне тиісті төлем төленген шоттардың
кредитінен төленген сомалар жазылады.
2007 жылдың 1 қантарынаң бастап Жеке табыс салығы 10% болды, және
есептелген енбек ақыдан 10% Зейнетақы аударымдары бойынша міндеттемелер
алынып, сол соммасынан 9572 тг алынады -1 минималдык енбек ақы.(10560 тенге
-2008 жылда).Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстары:
1. қызметкердің табысы;
2. біржолғы төлемдерден алынған табыс;
3. жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері;
4. дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
5. стипендиялар;
6. жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы жатады.
Жалпы алғанда, жұмыс беруші жұмыскерлердің еңбек ақысынан Салық
Кодексіне сәйкес әртүрлі ұсталымдар жасайды, атап айтқанда міндетті
зейнеткерлік жарнасын жинақ зейнеткерлік қорға; жеке табыс салығын, атқару
парақтары (сот үкімінің қағаздары бойынша), сондай-ақ жұмыскерлердің өзі
берген өтініші бойынша ұсталымдар жасалады, сонымен қоса олардың
келісімінсіз: қайтарылмаған аванстар, жұмыстан шыққанда істемей кеткен
уақыты үшін, әкелген зияндары үшін т.б. ұсталымдар ұсталады.
Әлеуметтік салык — заңды тұлғалардың бюджетке төлейтін салықтарының
бірі. Оның басқа салық түрлерінен ерекшелігі, бұл салықтың мөлшері
кәсіпорынның жұмысшылары мен қызмсткерлеріне олардың атқарған қызметі мен
орындаған жұмысы үшін есептелетін еңбекақы төлеу қорына тікелей байланысты
болып табылады. Яғни бұл салық ұйымның еңбекақы төлеу қорының белгілі бір
пайызы түрінде есептеліп кәсіпорынның шығын-дарына қосылып отырады. Бірақ
та жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген еңбекақыдан ұсталмайды.
Әлеуметтік салықты төлеушілердің қатарына барлық заңды тұлғалар мен
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар жатады.
Әлеуметтік салық салу объектісіне, яғни еңбекақы төлеу қорына табыстың
барлық түрлері кіреді; оның ішін-де: әр түрлі сыйақылар, жәрдемақылар, жеке
әлеуметтік жеңілдіктер, тағы да басқадай төлемдер.
Кесте 2-Қызметкерлер үшін әлеуметтік салықты есептеп шығару жөніндегі
2006 жылға арналған кестесі*
Қызметкердің салық салынатын Мөлшермесі
табысы
15 еселенген ЖЕК* дейін Салық салынатын табыс сомасынан 20%
(174780тг. дейін) (34956тг)
15 еселенген ЖЕК-тен 40 еселенген 15 еселенген ЖЕК-тен салық сомасы +
ЖЕК* дейін (174780тг.-ден 466080 одан асатын сомадан 15%
тг. дейін) (34956тг.+174780тг.-ден асатын
сомадан 15%)
40 еселенген ЖЕК-тен 200 40 еселенген ЖЕК-тен салық сомасы +
еселенген ЖЕК* дейін одан асатын сомадан 12%
(466080тг.-нен 2330400тг. дейін) (78651тг.+466080тг.-ден асатын
сомадан 12%)
200 еселенгеннен 600 еселенген 200 еселенген ЖЕК-тен салық сомасы +
ЖЕК* дейін (2330400тг.-ден одан асатын сомадан 9% (302369тг. +
6991200тг. дейін) 2330400тг.-ден асатын сомадан 9%)
600 еселенгеннен ЖЕК*-тен және 600 еселенген ЖЕК-тен салық сомасы +
одан жоғары (6991200тг. және одан одан асатын сомадан 7% (721841тг. +
жоғары) 6991200тг.-ден асатын сомадан 7%)
* Ақпарат көздері:"Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер туралы" Салық Кодексі
Салық төлеуші есепті жылға жиынтық жылдық табыс және шегеріс жасау
декларациясын есепті жылдан кейінгі жылдың 10 сәуірінен кешіктірмей табыс
етілген күннен бастап 10 күн өткен соң түпкілікті есеп айырысып табыс
салығын төлейді.
Әлеуметтік салық 3150 шоттында жургізіледі Әулеметтік салық.
Шаруашылық жүргізуші ұйымдарда әлеуметтік салық ағымдағы айдың еңбекақы
төлеу қорының занда қаралған пайызы мөлшерінде есептеледі де, келесі айдың
15-ші жұлдызынан кешіктірілмей төленуі тиіс. Көсіпорында әлеуметтік салық
сомасы есептелгенде оның бухгалтериясында мынадай жазу жазылады:
Д-т: 7210 "Әкімшілік шығыстары" деп аталатын шот,
К-т: 3150 "Әлеуметтік салық" деп аталатын шот.
Ал ол сома бюджетке есеп айырысу шотынан төленгенде:
Д-т: 3150 "Әлеуметтік салық" деп аталатын шоты,
К-т: 1030 "Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты" деп аталатын
шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.
Жер салығы. Бюджетке төленетін жер салығының есебі 3160 “Жер салығы”
шотта көрініс табады. Салық салу мақсатында барлық жер Қазақстан
Республикасының заң актілеріне сәйкес арналым мақсатында және белгілі бір
категорияға жататындығына қарап қарастырылады:
Жер салығы олрадың меншік құқын, тұрақты пайдалану құқын, уақытша тегін
пайдалану құқын растайтын құжаттардың негізінде есептелінеді және әр жылдың
1 қантарына жердің сапасы бойынша есебі мен мемлекеттінің үлесі бойынша
мәліметін ресурстарын басқаратын өкілетті органдарға ұсынады. Жердің әрбір
теліміне тиесілі салық мөлшерлемесін пайдаланады. Жер салығы есептегенде
7210 "Әкімшілік шығыстары шоты дебеттілеп, 3160 “Жер салығы” шоты
кредиттіледі. Салықты төлеу салықтық кезеңнің 1-ші шілдесінен кешіктірмей
тіркілген объектілер бойынша жергілікті бюджетке төленеді: Ол кезе 3160
“Жер салығы” шоты дебеттілеп, 1030 "Ағымдағы банктік шоттардағы ақша
қаражаты" шоты кредиттіледі.
Көлік құралдырына салынатын салық. Мемлекеттік есепте тұрған меншік
және меншікті сенімді басқаруға, шаруашылықты жүргізуге алғандар және жеке
тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.
Көлік құралдарына салынатын салық жыл сайын төленеді және ҚР-сы
зандарымен белгіленген кезінде төлем жасалады және олар көлік құралдары
қуатының әр киловатынан алынатын айлық есептеу көрсеткіші бойынша алынады.
Көлік құралдарына салынатын салықты есептеген кезде 7210 Әкімшілік
шығыстар шоты дебеттеледі де 3170 Көлік құралдарына салынатын салығы
кредиттіледі.
Мүлікке салынатын салық. Төлеуші- Занды тұлға-резиденттерінің
меншігінде салық салынатын объектілері. Салық салынатын объектісі : негізгі
құралдар (үй-патер қорларын қоса алғанда) және материалдық емес активтер
болып саналатындар жатады. Занды және жеке кәсіпкерлердің балансында
тұрған объектілердің бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша анықталған
орташа жылдық қалдық құны. Салық салынатын объектінің жылдық орташа құнынан
0,1 % алынады. Салықты есептеген кезде 7210 Әкімшілік шығыстар шоты
дебеттеледі де 3180 Мүлік салығы кредиттіледі.
2.2. Жабдықтаушылармен және мердігерлер мен есеп айырысудың есебі
Кез келген кәсіпорын үзіліссіз және ырғақты жұмыс істеп түруы үшін оны
уақтылы керекті материалдармен жабдықтап отырудың маңызы зор болып
табылады. Ұйымды материалдық қорлармен жабдықтау экономикалық және
әлеуметтік дамыту жоспарларына сәйкес жүргізіледі. Кәсіпорын өнім өндіруші
ұйымдармен, сондай-ақ делдалдық ұйымдармен өзіне керекті материалдық
қорлармен және техникалармен қамтамасыз ету жөнінде келісім-шарттар
жасалады немесе өзінің делдалдары арқылы биржадан сатып алады.
Өнім жеткізушілермен есеп айырысулар есебі арнайы нысандағы журналда,
машинограммада немесе тізімдемеде әрбір шот-фактурасы немесе төлем-талап
тапсырмалары бойынша жүргізіледі, ал бұл өз кезегінде әрбір құжат бойынша
есеп айырысуларды бақылап отыруға мүмкіндік береді
Осы жоғарыда аталған ұйымды керекті материалдармен және басқа да
құндылықтармен жабдықтайтын кәсіпорындармен есеп айырысуының есебі 3310
"Жабдықтаушылар мен мердігерлерге қысқа мерзімдік кредиорлық борыш" деп
талатын шотта жүргізіледі. Бұл шотта есеп айырысу сомасының деңгейіне және
нысандарына қарамастан жабдықтаушылардан алынған материалдар мен қосалқы
бөлшектер, олардың атқарған жұмыстары мен көрсеткен қызметтері үшін
есептелінген қарыз сомалардың есебі жүргізіледі.
3310 " Жабдықтаушылар мен мердігерлерге қысқа мерзімдік кредиторлық
борыш " деп аталатын шоттың кредитінде тиісті материалдық қорлар, шығындар
бойынша жабдықтаушылардың акцептелген шот-фактурасына сәйкес есептелген
сомалар, ал бұл шоттың дебеті бойынша 1000"Ақша қаражаттары " деп аталатын
шотының және басқа да шоттардың кредитінен (төленген жерлеріне байланысты)
оларға төленген сомалар жазылады. " Жабдықтаушылар мен мердігерлерге
қысқа мерзімдік кредиорлық борыш " шоты бойынша есеп нөмірі 6 журнал-
ордерде жабдықтаушы-мердігерлердің әрбір шот-фактурасы бойынша бөлек
жүргізіледі. Бұл журнал-ордерде жабдықтаушы-мердігерлердің шот-
фактураларының акцептелуі, материалдық-құндылықтардың, жұмыстар мен
қызметтердің қабылдануы, олардың құнының төленуі жайлы мәліметтер жазылады.
Келіп түскен шот-фактураларды алдымен үлгілі түрі М-1 "Келіп түскен
жүктер есебі журналына" тіркейді. Бұл журнал бойынша ұйымда материалдық-
құндылықтардың уақтылы келіп түсуіне бақылау жасалады. Журналға жазылуға
тиісті мәліметтерді жабдықтау бөлімі тауар-көлік жүкқұжаттары
(накладнойлары), кіріс ордерлері, материалдарды қабылдау туралы актілер
негізінде кәсіпорын қоймасына материалдық-құндылықтардың келіп түсуіне
қарай жазып отырады. Ескерту бағасына шоттың төленуі, акцептен бас тартуы
немесе ішінара акцептелген сомасы және басқалары жөніндегі мағлуматтар
жазылады. Журналға тек акцептелген шот-фактурасы ғана жазылады.
Есеп журналы бойынша тіркеу нөмерін көрсете отырып, түскен жүктердің
акцептелген шоттары бухгалтерияға берілді. Осында олардың деректерін
жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу жөніндегі есебі журналға
жазылады, ал ол үш кезең бойынша жүргізеді.
Бірінші кезенде журналға акцептелген шот-фактура және басқа да есеп
айырысу құжаттары келіп түскен кездегі жазулары жазылады. Бұл ретте тіркеу
нөмірі мен төлем- тапсырмаларының нөмірі, жабдықтаушының атауы, шот-
фактурадағы акцепттің сомасы жазылады. Содан соң жабдықтаушының шот-
фактурасын жергілікті жабдықтаушыдан немесе станциядан өзге қалалардан
түскен құндылықтарды алу үшін экспедиторға шот береді.
Екінші кезенде журналдарға қоймадан бухгалтерияға келіп түскен кіріс
құжаттары ( кіріс ордерлері, тауарлі-көліктік құжаттары, материалдар
қабылдау туралы актілері) негізінде жазылады. Журналда осы құжаттардың
нөмірлері келіп түскен құндылықтардың есептік немесе келісім- шартта
көрсетілген бағасы бойынша алынған құны және тауарлы- материалдық
құндылықтар немесе өндіріс шығындары есебі бойынша жекелеген шоттар шегінде
төлем талап- тапсырмаларына сәйкес алынған нақты құны бойынша көрсетіледі.
Кіріс құжаттары мұқият тексерілуі және төлем-тапсырмаларындағы
материалдық құндылықтар санына сәйкес келуі тиіс. Егер жүктерді қабылдау
кезінде жабдықтаушының немесе көлік үйымның кінәсінен құндылықтардың
жетіспейтіні немесе бұзылуы анықталса, актінің негізінде талап сомасын 3310
Жабдықтаушылар мен мердігерлерге қысқа мерзімдік кредиторлық борыш
-шоттың кредитінен 1250 Жұмыскерлердің қысқа мерзімді дебиторлық борыштар-
шоттың дебетіне есептен шығарады. Егер материалдық құндылықтардың
жетіспеуін есеп айырысуға дейін, яғни төлем құжаттарын акцептеуге дейін
анықтайтын болса, онда оның сомасына тиісті есеп айырысу төлем құжаттарында
акцепті азайтады.
Үшінші кезенде журналда шот-фактурасының төленгені көрсетіледі. Төлем
туралы белгілер банктегі есеп айырысу және басқа да шоттар бойынша
үзінділері бойынша расталады. Бұл орайда, шоттың қай күні төленгені және
төлемінің қай шоттан жасалғаны көрсетіледі.
Айдың аяғында журналдың жиынтығы есептелінеді және төленбеген шоттар
бойынша қалдықтары шығарылады.
Журналдың қорытындысы төрт қатар бойынша шығарылады; ай ішіндегі
жиынтығы, айдың басындағы, жол үстіндегі материалдар және журнал бойынша
барлығы ретретімен көрініс табады.
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысулар есебі бойынша
шоттарың корреспонденциясын қарастырайық:
- Тауарлы-материалдық құндылықтарды алғаны үшін (ҚҚС есебінсіз)
акцептелген шот-фактураларына: 1310 Шікізаттар мен материалдар ,1330
Тауарлар шоттары дебеттеледі, сондай-ақ осымен бірге шот-фактурасына
енгізілген ҚҚС сомасына 1420 Қосылған құн салығы шоты да дебеттіліп, 3310
Жабдықтаушылар мен мердігерлерге қысқа мерзімдік кредиторлық борыш
-шоты кредиттеледі.
-Жабдықтаушылардың төленген шот-фактурасына : 3310Жабдықтаушылар мен
мердігерлерге қысқа мерзімдік кредиторлық борыш --шот дебеттеліп, 1030
Ағымдағы банк шоттарындағы ақша қаражаттары шоттар кредиттеледі.
- Төленуге шот-фактура бойынша қосылған құнға салынған салықтың сомасы
есепке алынады, ол кезде : 3310Жабдықтаушылар мен мердігерлерге қысқа
мерзімдік кредиторлық борыш -шоты дебеттеліп, 1420 Қосылған құн салығы-
шоты кредиттеледі.
-Жабдықтаушылардың орындалған жұмыстар мен қызметтері үшін акцептелген
шот-фактурасына сондай-ақ 3310Жабдықтаушылар мен мердігерлерге қысқа
мерзімдік кредиторлық борыш --шоттың кредиті бойынша жүргізілген басқа да
жазулар мына төмендегі шоттардың дебеті бойынша көрініс табады:
2930 Аяқталмаған құрылыс шоты өздерінің күрделі құрылыстары үшін
жабдықтаушылар мен мердігерлер орындаған жұмыстардың және қызметтердің
құнына;
1210 Алынуы тиісті қарыздар шоты сатып алушы тікелей транзитпен
жеткізген тауарлар құнына; баспа-бас операциялар тәртібінде есепке алынған
қарыздар құнына;
1250 Қызметкерлердің дебиторлық борыштар шоты жабдықтаушыларға және
мердігерлерге қойылған талаптарының сомасына;
Жабдықтаушылармен есеп айырысулар есебі жөніндегі журналдарда ай аяғында
3310Жабдықтаушылар мен мердігерлерге қысқа мерзімдік кредиторлық борыш
--шоты бойынша талдаған қалдықтар көрсетіледі. Талдама есептің құрылымы
негізінен жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу жөніндегі
қалдықтар туралы мағлумат алуды қамтамасыз ету үшін және есеп айырысу
жөніндегі қалдықтар тұралы мағлумат алуды қаматамасыз ету үшін және есеп
айырысуын жедел бақылау үшін мына төмендегі топтардан қалыптасады, атап
айтсақ : төлеу мезімі келмеген есеп айырысулар жөніндегі жабдықтаушылардың
құжаттарынан; фактураланбаған қалған жабдықтардан; ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1. Ұйымның қызметтіне жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1. Кәсіпорынның технико-экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және есеп саясаты ... ..14
2.- Кредиторлық борыштардың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
0
2.1 Салықтар бойынша міндеттемелердің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .20
2.2. Жабдықтаушылармен және мердігерлер мен есеп айырысудың
есебі ... ... ... ... ... ... 27
2.3.Еңбек ақы бойынша есеп
айырысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
3. Кредиторлық борыштардың
аудитті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
3.1. Аудиторлық тексерудің мақсаты мен ақпарат көздері
... ... ... ... ... ... ... ... 45
3.2 Кредиторлық борыштардың аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51
3.3 Кредиторлық борыштарды
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
Тіркемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...80
Кіріспе
Нарықты экономика Қазақстан Республикасында жедел түрде дамуда.
Онымен бірге шаруашылық үрдістерді реттеу механизмі болып табылатын бәсеке
де өсіп келуде.
Бүгінгі таңдағы ауқымды өзгерістер кезеңі қоғам өмірінің барлық
саласын жан-жақты қамтуда. Сол себепті қалыптасқан құрылымды мүлдем
жаңартып, экономикалық-әлеуметтік және рухани дамуға жол ашатын
демократиялық қоғам құруға сай экономикамызды нарықтық қатынастарға
көшіруде. Сондай-ақ 2002 жылдың 24-маусымында Қазақстан Республикасы
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Заңы күшіне енді. Осы
негізде әлеуметтік күрделі мәселелерді шешу бүгінге күннің басты
талаптарының бірі болып саналады. Әсіресе соңғы жылдары экономика ілімінде
түбірлі өзгерістер орын алуда. Мұның өзі қоғамдық және өндірістік
қатынастарда болып жатқан жаңа құбылыстар мен процестерге тікелей
байланысты.
Тәжірибе көрсеткендей, есеп регистрлерінде шаруашылық операцияларын
бейнелеудің дәстүрлі бухгалтерлік қызметінің қаржылық ақпаратты
пайдаланушылардың көпшілігінің қажеттілігін қамтамасыз ете бермейді. Бұл
ақпарат іскерлік қабылдау үшін жеткілікті дәрежеде өңделіп, белгілі бір
түрге келтірілуі қажет. Қазіргі кезде бухгалтер нәтижелердің қалыптасуының
әр түрлі әдістерін білуі, кәсіпорындағы қаржылық стратегияны жүзеге
асыратын есеп саясатынның нұсқасын таңдап, басшылыққа ұсына алуы керек.
Яғни, оның қызметінің аймағы шоттар жүйесінен қаржылық есептемеге дейін
ұлғаяды. Қазіргі нарық жағдайы шаруашылық субъектілеріне өндіріс және қаржы
жөнінен сұрақтарды өз бетінше мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның түрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз
контрагенттерімен (салық органдары, банктер, жабдықтаушылар, сатып
алушылар, акционерлер және тағы басқалар) өзара қарымқатынасы үлкен әсер
етеді. Сондықтан да серіктестермен реттелген іскерлік қатынаста болу -
жақсы қаржылық жағдайдың бірден бір шарты болып табылады. Әрине,
акционерлер өз жынақ қорларын тұрақты тиімділікке ие және дивиденттерді
ұқыпты төлейтін қаржылық тұрақты кәсіпорындарға салады, Инвестициялық
тартымдылығы болуы үшін, тек бүгінгі күні ғана емес, болашақта да
кәсіпорынның қаржылық жағдайы көршісіне қарағанда жақсы болуы тиіс.
Сондай-ақ, бұл жыл сайын өз облигациясы бойынша белгілі бір пайызбен
алғысы келетін, ал заем мерзімі біткен уақытта - облигация құнын толық
өтеуді талап ететін облигация иелеріне де қатысты. Кез келген коммерциялық
кәсіпорын сияқты банктер де өз несиелерімен тәуекел ете отырып несие
алушының өз қарызын уақытында және толық өтеуін қалайды, сондықтан оны беру
туралы шешім қабылдай отырып, кез келген банк өз клиентінің қаржылық
жағдайын және бұл қарыздың қамтамасыз етілуін тексереді. Басқаша айтқанда,
кәсіпорынның қаржылық жағдайы банктер осы кәсіпорынға несие беру орынды ма,
жоқ па, ал бүл сұрақты дұрыс шешкен жағдайда - қандай пайызбен және қанша
мерзімге деген сұрақтарды шешудегі негізгі белгі болып табылады.
Жабдықтаушылар мен тұтынушылар сенімді және төлем қабілеттілігі жоғары
кәсіпорындармен келісім-шартқа үлкен ықыласпен отырады. Тіпті қаржы
органдары, әсіресе салық инспекциясы кәсіпорынның жағдайы тұрақты болғанын
қалайды, себебі тек осындай кәсіпорын ғана салықтар мен басқа да міндетті
төлемдерді уақытылы және толық төлей алады.
Диплом жұмысының мақсаты – зерттеу объектісі ретінде алынған
кредиторлық борыштар соның ішінде : еңбек ақы төлеуді ұйымдастыру жүйесін
жан-жақты қарастырып, бюджетке салықтарды төлеу, жабдықтаршылар мен есеп
айырысу болып табылады. Қандай да бір ұйымдар болмасын бухгалтерлік есепті
ұйымдастыруда ең қажеттіліктердің бірі болып еңбек ақы болып саналады, яғни
барлық ұйымдарда міндетті түрде еңбек ақы есептелінеді.
Сондықтан да дипломдық жұмыстың басты мақсаты Республикалық білім беру
саласын ақпараттандыру республикалық ғылыми-әдістемелік орталығының
мәліметтері негізінде ондағы кредиторлық борыштары бойынша есеп айырысу
есебінің дұрыс жүргізілуін және ұйымдастырылуын сондай-ақ аудиторлық
тексеру жүргізуді теориялық тұрғыдан зерттеу болып табылады.
Еңбек қатынастары келесі ұйымдық-құқықтық негіздерге сүйеніп: Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексі, Салық және бюджетке төленетін басқада
міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының Кодексі (Салық
Кодексі), Қазақстан Республикасының ”Қазақстан Республикасы еңбек туралы”
Заңына сәйкес жүргізілуі тиіс. Сондай-ақ ұйымдар Шағын және орта
кәсіпкерлікті дамыту туралы ҚР 1995 жылғы 19 маусымдағы №2335 Заңына
және “Акционерлік қоғамдар мен еншілес мемлекеттік кәсіпорындардың қызметін
тиімді басқару мен ұйымдастыру шаралары туралы ҚР Үкіметінің 2001 жылғы 28
ақпандағы № 290 қаулысы (өзгерістер мен толықтырулармен) негізіне сәйкес
және ұйым өз жарғысын басшылыққа алады.
Бухгалтерлік есеп мәліметтері басқару жүйесінің негізі болып табылады.
“Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” заңының талаптарына
сәйкес ұйымның басшылары өз қажеттеріне сай келетін есепке алу жүйесін,
бухгалтерлік есеп беруді үйымдастыруды қамтамасыз етеді.
Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлімнен және қорытынды мен қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы жұмыс кредиторлық борыштары бойынша
есеп айырысу мен оның аудитін теориялық жағынан және тәжірибелік мәліметтер
негізінде оның толық сұрақтарын қарастырады.
1. Ұйымның қызметтіне жалпы сипаттама
1.1. Кәсіпорының технико-экономикалық сипаттамасы
Білім саласын ақпараттандыру республикалық гылыми - әдістемелік орталыгы
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік өз қызметінде Қазақстан Республикасының
конституциясымен , Қазақстан Республикасының азаматтық кодексімен,
Қазақстан Республикасының Білім беру туралы заңды басшылыққа алады 7
шілде 1999 жыл №389-1, президент қаулысымен Қазақстан Республикасының
заңы, күші бар 19 маусым 1995 жыл №2335 Мемлекеттік кәсіпорын туралы,
басқада нормативтік заңға сәйкес актілермен , сонымен қатар қазіргі
Жарғымен .
Субъекті функциялары құқығын республикалық мемлекеттік меншік орталық
қарымқатынасын мемлекеттік мүлік комитеті орындайды және жекешелендіруді
Қазақстан Республикасының қаржы министірліктері ( одан әрі - комитет ).
Орталық басқару органымен Мемлекеттік Қазақстан Республикасының білім
және ғылым министірлігі болады ( одан әрі - министірлік ).
Орталық тіркеуден өткен сәттен бастап заңды тұлға құқықтарына ие болады.
Орталықтың мөрі, жеке балансы,банкілерде шоттары, мемлекеттік елтаңба
бейнелеуімен өз атауы жазылған құжаттары бар.
Орталық бөлімдер және өкілдіктер жасай алады сәйкестікте Қазақстан
Республикасының заң шығаруымен .
Орталық аты мемлекеттік тілде :
Толық - Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Білім
саласын акпараттандыру республикалық ғылыми - әдістемелік орталығы
республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорын ;
Қысқаша -Білім саласын ақпараттандыру республикалық гылыми - әдістемелік
орталыгы РМҚК ;
Орталықтың орналасқан мекен-жайы: Алматы қаласы , Жандосова көшесі -61
үй.
Орталықтың қызмет мақсаттары:
Орталықтың тағайындауымен білім және ғылым саласында шаруашылық
өндірісінде жүзеге асырады .
Білім информатизациясымен педагогикалық және ғылымдардың техникалық
саласында білім информатизациясы , білім тәжірибесінде ғылымдардың
жетістіктерін енгізу , ғылыми - зерттеу жұмыстарды өткізу .
Орталық қызметі білім жүйелері информатизация мемлекеттік саясатымен
орындалады .
Қойылған мақсаттарды жүзеге асыруына Орталық келесі функцияларды орындайды
:
- білім ұйымдарының педагогикалық процесіне замандас ақпараттық –
коммуникациялық технологияларды енгізуі ;
- бірынғай жасау білім алатын ақпараттық ортада, халықаралық , глобальды
коммуникациялы желісіне шығу ;
- оқулық , ғылыми , әдістемелік , мәлімет және жарнамалық әдебиет шығару
және т.б
Орталық міндетті түрде мемлекет тапсырысың орындау керек.
Серіктестіктің жарлық капиталы 10000 (жүз мың екі жүз) теңге
құрайды.Серіктестіктің жарлық капиталы оны қатысушыларымен серіктестіктің
тіркеу сәтіне дейін төленген.
Серіктестіктің жарлық капиталына салым ақша,құнды қағаздар,заттар,мүліктік
құқықтар,сондай-ақ,жер пайдалану құқығы мен жеке әрекет қорытындыларының
құқығы және өзге мүлік бола алады. Мүлік және мүлік емес құқықтар және
басқа материалдық емес игіліктер түрінде салуға рұқсат берілмейді.
Серіктестіктің мүлігі қатысушылардың жарғылық капиталға салған алғашқы
жарнасы,қосымша жарна, кәсіпкерлік әрекеттен түскен пайда,сондай-ақ,заем
қаражаттары және басқа серіктестік белгіленген тәртіпте сатып алған немесе
тапқан өзге мүлік арқылы құрылады. Қатысушылардың шешімі бойынша
серіктестіктің жарғылық капиталының мөлшері өзгере алады.
Серіктестіктің жарғылық капиталының көбеюінің қатысушымен еңгізілген
қосымша салымдар, серіктестіктің жеке капиталы, нақты құны баланс құнынан
асатын таза активтерді қайта бағалау, серіктестіктің құрамына жаңа
қатысушылар алу арқылы жүзеге асырылады.
Серіктестіктің жарғылық капиталының заңдармен белгіленген ең аз мемлекеттік
тіркеу сәтінде азаюына рұқсат берілмейді.
Серіктестіктің жоғарғы органы қатысушысы жалпы жиналысы болып
табылады.Серіктестіктің қатысушысының жалпы жиналысының айрықша құзырына
келесілер жатады:
1)Серіктестіктің жарғысының өзгеруі, оның жарғылық капиталының мөлшерінің,
орналасқан мекен-жайы мен фирмалық атауының өзгеруі, немесе серіктестіктің
жарғының жаңа басылымда бекітілуін қоса;
2)Серіктестіктің атқарушы органынан құрылуы және оның өкілеттіктерінің
мерзімінен бұрынтоқтатылуы сондай-ақ, серіктестіктің беру туралы немесе
оның мүлігінің сенімді басқаруға берілуі туралы шешім қабылдау және осындай
берілудің шарттарын анықтау;
3)Серіктестіктің тексеру коммисиясының өкілеттіктерін сайлау және
мерзімінен бұрын тоқтату,сондай-ақ, серіктестіктің тексеру коммисиясының
есептері мен қорытындыларын бекіту;
4)жылдық қаржылық есепті бекіту және таза пайданы тарату;
5)ішкі ережелерді,оларды қабылдау іс-жосықтарын және серіктестіктің ішкі
әрекетін ретке келтіретін өзге құжаттарды бекіту;
6)Серіктестіктің басқа шаруашылық серіктестерге,сондай-ақ,коммерциялы қ емес
ұйымдарға қатысуы туралы шешім;
7)Серіктестіктің қайта құру немесе жою туралы шешім;
8)Тарату коммисиясын тағайындау және тарату балансын бекіту;
9)Серіктестіктің барлық мүлігінің кепілі туралы шешім;
10)Серіктестіктің мүлігіне қосымша жарна еңгізу туралы шешім;
Серіктестіктің атқарушы органы жалпы жиналыста сайланатын директор болып
табылады, ол қатысушылардың жалпы жиналысына есеп береді және оның
шешімдерінің орындалуын ұйымдастырады, оның анық құрылтайшысын тайындау
барысында еңбек қарым-қатынастары еңбек заңдарына сәйкес ретке келтіріледі.
Директор қатысушының айрықша құзырына жатпайтын барлық мәселелерде
құзырлы,соның ішінде:
- ағымдағы және болашақ жұмыс бағдарламаларының орындалуын қамтамасыз
етеді;
- қатысушының шешімдерінің дайындалуы мен орындалуын ұйымдастырады;
- серіктестіктің мүлігіне,оның ақша қаражаттарына қатысушымен берілген
шетке билік етеді;
- ұйымдармен,сол сияқты мемлекеттік органдармен,соттармен қарым-қатынаста
қатысушымен берілген және осы жарғымен белгіленген өкілеттіктер шегінде
серіктестіктің әрекетінің жөніндегі мәселелер бойынша серіктестік ұсынады;
- өз құзыры шегінде басқа да қызметтерді атқарады;
Серіктестіктің директорының өкілеттіктері:
-Серіктестіктің атынан сенімхатсыз іс-әрекет етеді;
-Серіктестікті таныс ету құқығыны сенімхат береді,сол сияқты,қайта сенім
білдіру құқығымен сенімхаттар береді;
-Серіктестіктің жұмысшыларына қатысты оларды қызметке тағайындау,ауыстыру
немесе орнына босату туралы бұйрық шығарады,еңбек ақысын төлеу
жуйқтайды,лауазымды еңбекақының және жеке үстеме ақы мөлшерін
белгілейді,сыйлық беру мәселелерін шешеді, ақы төлеу шараларын қабылдайды
және тәртіптік айып төлемдер салады;
Серіктестік заңдарға сәйкес есеп және есеп беру шынайылығы мен тәртібі
сақталмағаны үшін жауапкершілік артады.
Серіктестіктің директорының қаржылық-шаруашылық әрекетіне бақылауды жүзеге
асыру үшін қатысушы тексеру комиссиясын құра алады. Тексеруді жүргізу
үшін сыртқы аудитор жұмысқа кірісе алады. Тексеру комиссиясының (ревизор)
жұмыс тәртібі серіктестіктің ішкі әрекетін ретке келтіретін ережелер мен
өзге құжаттармен белгіленеді.
Серіктестікпен оның әрекетінің қорытындылары бойынша бір жыл ішінде
табылған таза пайдасы қатысушының жеке шешіміне сәйкес таратылады.
Серіктестіктің мүмкінді шығындарының орны серіктестікте резервтік капитал
құрылған жағдайда,сол арқылы толтырылады.Резервтік капиталдың қаражаттары
жетпесе немесе резервтік капитал болмаған жағдайда шығындардың орнын жабу
көздері туралы шешім қатысушымен қабылданады.
Директор жалға алу туралы келісім-шарты, сондай-ақ, еңбек қарым-
қатынастарын ретке келтіретін басқа формалар негізінде жұмысшыларды жалға
алуды жүзеге асыруға құқылы.
Серіктестік жұмысшыларға Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленетін
барлық әлеуметтік-экономикалық құқықтармен қамтамасыз етугекепілдік береді.
Әр жұмысшының еңбек кірістері ең көп мөлшермен шектелмейдіжәне белгіленген
ережелерге сәйкес салық салынады.
Серіктестік еңбек ақыны төлеу формасы мен жүйесін жеке
анықтайды,мемлекеттік тарифті жұмысшылар мен сәйкес мамандардың еңбек
ақысының төлеунің ең аз мөлшердегі кепілі ретінде қарастыра отырып,еңбек
келісім-шарттарында тарифтік қойылым мен еңбек ақысының мөлшерін қарайды.
Серіктестік барлық жұмысшыларды қауіпсіз еңбек жағдай үшін еңбек
шарттарымен қамтамасыз етуге міндетті және заңдармен белгіленген тәртіпте
олардың денсаулығы мен еңбек қабылетіне тигізген зияны үшін жауапкершілік
артады.
Жалпы ұйымның экономикалық жағдайын көрсету үшін негізгі көрсеткіштерді
пайдаланамыз. Білім саласын ақпараттандыру республикалық гылыми -
әдістемелік орталыгы Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің (ЖШС) 2005-
2006 жылдардағы негізгі көрсеткіштері төмендегі 1 кестеде көрсетілген.
Кесте 1- Білім саласын ақпараттандыру республикалық ғылыми - әдістемелік
орталыгы ЖШС – ның 2005 – 2006 қаржы экономикалық көрсеткіштері*
№ Көрсеткіштер Өлшем 2005 жыл 2006 Ауытқуы
бірлігі жыл (+; -)
1 Тауарларды (жұмыс қызмет)мың. тг. 11206,4 20520,1 +9313,7
сатудан түскен кіріс
2 Жұмысшылардың орташа саныадам 50 55 +5
3 Негізгі құралдардың мың. тг. 32,6 1627,2 +1594,6
орташа жылдық құны
4 Еңбек өнімділігі мың. тг. 224,1 373,1 +149,0
(1 2 жол)
5 Қор қайтарымы тг. 373,7 12,6 -331,1
(1 3 жол)
6 Қор сиымдылығы тг. 0,002 0,08 +0,08
(3 1 жол)
7 Сатылған тауарлардың мың. тг. 7721,6 12935,7 +5214,1
(жұмыс, қызмет) өзіндік
құны
8 Жалпы табыс мың. тг. 3484,7 7584,4 +4099,7
9 Кезең шығындары мың. тг. 2401,7 6395,7 +3994,0
10 Салық салынғанға дейінгі мың. тг. 1082,9 1188,7 +105,8
табыс
11 Корпоративті табыс салықмың. тг. 285,4 182,9 -102,5
12 Таза табыс мың. тг. 797,5 1005,8 +208,3
*Ақпарат көздері: Кәсіпорының қаржылық есептілігі 2005-2006 ж.ж
Кестенің талдау қызметке байланысты 2006 жылы жұмыстарды, қызметтерді
атқарудан түскен кірісі 9313,7 мың тенге өскенін көрсетеді, барлығы
20520 мың тенгені құрайды. Жұмыстардың өзіндік құны 5214,1 мың тенгеге
өсуіне алып келеді, жалпы 12935,7 мың тенгені құрайды. Жұмысшылар саны 5
адамға көбейді , еңбек өнімділігі 149,0 мың тенгеге өсті. Жалпы табыс
4099,7 мың тенгеге көбейді , бірақ кәсіпорының кезен шығындары 6395,7
мың тенгені құрады, осының әсерінен үйым 2005 және 2006 жылдарда
табыстылығы аз болып тұр. Сонда корпоративтік табыс салығын төлегеннен
кейін, кәсіпорын 1005,8 мын.тг таза табыс алды.Жалпы кәсіпорын
жұмыстарынын нәтижесің жақсы деп көрсетеді.
1.2 Кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру және есеп саясаты
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп ұйымның
бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау,
құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа)
қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін
топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын
қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), бухгалтерлік есеп
шоттарын қолдану әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәліметті
өндеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.
Ұйымның өзінің есеп саясатын өңдеу мүмкіндігі мен қажеттілігі
бухгалтерлік есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша
баптарда (стандарттарда) қарастырылған бухгалтерлік есептің кез келген
мәселелерін шешудің көп түрлілігімен анықталады. "Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есеп беру туралы" Қазақстан Республикасының заңы мен Бухгалтерлік
есеп принциптерінде кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық
немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі
көрсетілген. Бұл бекітілетін құжаттардың қатарына мыналар жатады:
- бухгалтерлік есептің уақтылы және есеп берудің толық
тиісті талаптарына сөйкес жүргізілуі;
- бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қодданылатын
синтетикалық және аналитикалық шоттарының жұмыс жоспары;
1. алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
1. ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құру-
дағы құжат нысандары;
- актив пен міндеттемелер түгендеуін (инвентаризациясын)
өткізу төртібі (реті);
- актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
- құжат айналымы ережелері мен есеп, ақпараттарын өндеу
технологиясы;
- шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі;
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Кәсіпорынның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің
маңызды мәселелерінің бірі.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар
әсер етеді:
2. меншік нысаны мен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны;
3. салық салу жүйесімен арақатынасы (әр тұрлі салық түрлері бойынша
жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері және тағы
басқа);
4. қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы;
5. ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне қажетті
барлық бағыттары бойынша);
6. материалдық базасының болуы;
- кәсіпорындағы бухгалтер мамандарының (қаржы бөлімі
қызметкерлерінің) біліктілігі;
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен есеп
саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама -қайшылықсыздығы мен
орындылық талаптарына сай болу қажет.
РМҚК Орталық есеп саясаты Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік
есеп және қаржылық есеп беру туралы” Заңына және Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп стандарттары мен әдістемелік ұсынымдарына
сәйкестендіріліп жасалынған.
Тиісті заңдылықтардың өзгеруіне байланысты РМҚК Орталық өзінің есеп
саясатының ережелеріне шұғыл түрде өзгеріс енгізіп, құжатты
пайдаланушыларға ескертеді. Есеп саясатының жалпы ережелерінде РМҚК-ң
бухгалтерлік есебін жүргізудегі және қаржылық есеп беруді құруда Қазақстан
Республикасының “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” Заңына
және Бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес талаптарға сүйеніп, Типтік
жоспар шоттарын қолданып, сондай-ақ олардың қағидалары, негіздері,
жағдайлары, тәртіптері жазылған.
Есеп саясатының келесі бөлімі ұйымның заңды статусы мен ұйымдастырылу
құрылымын қарастырады. Қоғам жекеменшіктік заңды тұлға болып табылады.
Есеп саясатының келесі бөлімінде бухгалтерлік есептің
ұйымдастырылуы мен ішкі бақылау жүйесі келтіріледі. Ұйымдастыру негізіне
қарай:
-қабылданған есеп саясатын есепті мерзім бойы бақылау;
-қаржылық міндеттемелер мен мүліктерді инвентаризациялау нәтижелерін сондай-
ақ барлық шаруашылық операцияларын түгелдей есепте қамтылғанын;
-есепті мерзімге шығындар мен табыстардың дұрыс жатқызылғандығын;
-аналитикалық және синтетикалық есеп нәтижелерінің дұрыстығын қамтамасыз
етеді.
Барлық бухгалтерлік жазбалар Қоғамда бухгалтерлік есеп жүйесіндегі
Типтік жоспар шоттарына сәйкес жасалынған Жұмыс шоттар жоспары
жіктемесіне қарай жасалынып, Серіктестіктің қызмет ерекшелігіне байланысты
құрылады. Жалпы бухгалтерлік жазбалар келесідей тәртіппен жасалады:
1. Бухгалтерлік жазбалар шаруашылық операцияларының мазмұнына қарай
алғашқы құжаттарға жазылады;
2. Алғашқы құжаттардағы мәліметтер екі жақты жазумен
корреспонденцияланып, журнал-ордерлер, ведомостерге немесе
машинограммаларға жазылады;
3. Осы құжаттардың негізінде қаржылық есеп құрылады.
Қоғам шаруашылық операцияларының құжатталу тәртібі, құжаттардың айналымы,
бухгалтерияға немесе архивке түсу уақыты, өңделуі ішкі есеп аппаратының
құжат айналымына сәйкес жүргізіледі. Қоғам бухгалтерлік есептің келесідей
әдістері қолданылады:
-аналитикалық және синтетикалық есеп регистрлары мен қаржылық есеп беру
үшін дербес компьютерлер беріліп – есеп жартылай автоматтандырылған немесе
журнал-ордерлік нысанда жүргізіледі яғни екі нысанда да жүргізіліп отыруға
болады ;
-барлық жасалынған құжаттардағы мәліметтер Қоғамның қызметінің коммерциялық
құпиясына жатады;
-құжаттардағы мәліметтермен танысуға Қоғамның басшысының рұқсатын алу
керек;
-серіктестікте келесідей ішкі ұйымдық құжаттар жасалынады: ережелері,
қызметкерлердің қызметтік нұсқаулары, іс және іс- жүргізу нұсқаулары,
мүліктерге инвентаризация жүргізу нәтижелерін рәсімдеу мен талаптар,
материалдық емес активтер, тауарлы-материалдық қорлар, негізгі құралдар,
есеп айырысу құжаттары, инвестициялар, қатаң есеп берудегі құжаттар т.б.
туралы инвентаризациялық жеке құжаттар;
-қаржылық есеп нәтижелеріне аудиторлық тексеру жүргізіп отыру;
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп
ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы
бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа)
қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Есеп саясатын қолданып форматтарға бухгалтерлік есеп принциптерін
мұқият орындау керек:
1. Үздіксіз қызмет. Субъект үздіксіз қозғалушы ретінде суреттеледі,
яғни функцияланған болашақта көзделіп жалғастырушы.
2. Аударым. Кірістер мен шығыстар бухгалтерлік есепте бекітіледі
және субъектінің қаржылық есеп беруінде байқалады және пайда
бола бастағанда, қажеттілікті төлеу және қолма – қол түрінде
емес.
3. Анықтылық. Ақпарат, шаруашылықтағы субъектінің қаржылық есеп
беру ұсынымы барлық қолданушыларға түсінікті болуы керек.
4. Мағналылық. Қаржылық ақпарат үлкен және аса мағыналы болуы
керек, қолданушылардың қажеттіліктерін қанағатандыру үшін және
оларға дұрас шешім қабылдауға көмек көрсету.
5. Маңыздық. Есеп саясаты қаржылық есеп беру ақпаратын ашып көрсету
үшін бағытталған және ол өте маңызды болуы керек, оның дұрыс
болмай және қате кетуі қаржылық есеп беру пайдаланушыларының
экономикалық шешімдеріне кері әсер тигізу мүмкін.
6. Сенімді анықтылық. Ақпарат анық болып табылады, егер онда
маңызды қателіктер кетпесе оған пайдаланушылар сенім артуға
болады.
7. Бейтараптылық. Ақпарат, ұсынылып отырған қаржылық есеп беру
еркін бейтарапта болуы өте маңызды.
8. Байқаушылық. Шаруашылық шешім беру кезінде муқияттылық,
активтермен кірістер аса бағаланып, ал міндеттіміспен шығындар
байқалмай қалуын қадағалау қажет.
9. Аяқтау. Қаржылық есеп беруді қамтамасыз ету мақсатында ақпарат
сенімді толық болу керек.
10. Салыстыру. Қаржылық ақпарат қажетті және мағыналы болу үшін, ол
бірінші кезеңнен екіншіге өту үшін салыстырмалы болуы керек.
11. Бір ізділік. Есеп саясаты, субъектпен таңдалған, есеп берудің
бір кезеңнен келесіге өту үшін қолданылады.
12. Шындық ұсыным. Қаржылық есеп беру қолданушы ларға қаржылық қалып
туралы шындық ұсыным қалдыру керек, субъектінің ақша
қозғалысының, қаржы – шаруашылық іскерлігінің қорытындысы.
13. Өз нақты уақытындылығы. Ақпарат өз уақытында қалыптасып ұсынылуы
керек.
14. Түсім мен ұстаным арасындағы баланс. Берілген ақпараттан түскен
түсім, өзінің алған бағасынан жоғары болуы керек. Басқа сөзбен
айтқанда керек ақпаратты сіз мөлшердегі шығынмен алу керек.
15. Принциптер балансы. Жоғарыда көрсетілгендердің оптималды
үйлесімділігі болу керек, мақсаттар мен тапсырмаға есеп беру.
РМҚК Орталық есеп саясатының анықтылығы. Жылдық амортизациялық құн
шегірімдері түзу әдіс бойынша анықталады. Материал шегеру тәртібі
сатылған жұмыс арқылы орташа өлшемді құнмен шегеріледі.
Басқарушылық есебіне кірістіру мақсаты компания басшысымен жедел
толық және нақты ақпаратпен анықталады, қажетті басқарушылық шешім қабылдау
үшін.
Тауар – материал қорын қайта өңдеу шығындары (жұмыс, қызмет) өзіне
өндірісте ішкізат, мунай, энергия, еңбек ресурстары және т.б. шығындарды
қосады.
Атап айтқанда , есеп саясатын әзірлеген кезде кәсіпорын өз
мүліктері мен міндеттемелерін басқа кәсіпорынның мүліктері мен
міндеттемелерінен бөліп көрсету тиіс ( яғни мүліктік жеке дараланған
қағидасы бойынша), кәсіпорын өзінің көз жетерлік болашақ кезеңінде өз
қызметін жалғастыруды көздейтін болса, яғни өз қызметін тоқтату жөнінде
ниетінің жоқтығын білдерсе, онда толассыздық, үздіксіздік қағидасын
сақтағаны болып табылады, кәсіпорын өзі тандап алған бухгалтерлік есепті
жүргізудің тәсілін жүйелі пайдаланып, тек тиымді түзетулерді ғана жасап
отырса, онда ол жүйелі қағидасын сақтағаны, ал егерде кәсіпорында орын
алған барлық шаруашылық фактілерін сол кезеңіне жатқызатын болса, онда
мерзімділігі анықталған қағидасын ұстағаны болып табылады.
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен
есеп саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама-қайшылықсыздығы мен
орындылық талаптарына сай болу қажет.
2. Кредиторлық борыштардың есебі
2.1 Салықтар бойынша міндеттемелердің есебі
Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
Бюджет жалпы мемлекеттік тұрғыдан бөлініп (бекітіліп) пайдалану,
жұмсау үшін құрылатын қаржы қоры болып табылады.
Бюджеттің қаржысы экономиканы дамытуға, халықтың материалдық
әлауқатын, мәдени деңгейін көтеруге және басқа да мақсаттарға пайдаланады.
Қазақстан Республикасының салық кодексіне сәйкес жеке және заңды
тұлғалардан алынатын салықтар, Мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі
көзі болып табылады.
Салық кодексі салықтардың толық тізімін, оларды есептеу тәртібін, салық
салу объектілерің, салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін
анықтайды. Салықтар, алымдар мен басқа да міндетті төлемдер деп Кодексте
белгіленген тәртіпке сәйкес ҚР бюджет жүйесіне төлеушілерден аударылған
құжаттарды айтамыз.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 3100 Салықтар
бойынша міндеттемелер бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл
бөлімшеге:
3110 Төленуге тиісті корпоративтік табыс салығы;
3120 Жеке табыс салығы;
3130 Қосылған құн салығы;
3140 Акциздер;
3150 леуметтік салық
3160 Жер салығы;
3170 Көлік құралдары салығы ;
3180 Мүлік салығы;
3190 Басқа салықтар;
Корпоративтік табыс салығы. Есепті жылда салық салынатын табыстары бар
заңды тұлғалар табыс салығын төлеушілер болып табылады. Табыс салығын
төлеушілер қатарына занды тұлғалар, олардың филиалдары және оқшауланған
(дербестелген) бөлімшелер кіреді.
Әрбір салық төлеуші салық салынатын табысты анықтау үшін, жылдық
табыстың жинақталған сомасынан табыс табу мақсатында жұмсалған шығындар мен
шеккен зияндардың сомасын шегереді. Салық мөлшерлемесі 30 %.
Салық салынатын табыстардың және одан шегерілетін шегерімдер мен
жеңілдіктердің құрамы, сондай-ақ салынатын табыс салығының мөлшері салық
кодексінде қаралады.
Салық төлеуші кәсіпорын тиісті салық органына "Заңды тұлғаның салық
салынатын табысының декларациясын" ұсынуға тиіс.
Ұйым өзінің есепті жылдағы алған табысы бойынша табыс салығы сомасын
есептеу барысында бухгалтерлік есепте мына түрдегі екі жақты жазу жазылады:
Д-т: 7710"Корпоративтік табыс салығы бойынша шығындар" шоты,
К-т: 3110"Төленетін корпоративтік табыс салығы" — шоты.
Ал бұл сома бюджетке аударылғанда:
Д-т: 3110"Төленетін корпоративтік табыс салығы" деп аталатын шот,
К-т: 1030"Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражатты" деп аталатын шоты
түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.
Кейінге қалдырған табыс салығы. Оның есебі 4310
Кейінге қалдырылған табыс салығы шоты арналған. Бұл шотта бухгалтерлік
және салық есебінің талаптарындағы айырманың нәтижесінде пайда болған
уақытша сомалары көрсетіледі.
Бухгалтерлік есепте табыс пен зиян есеп саясатында қаралған және есеп
стандарттармен қарастырылған қағидасы бойынша қаржылық-шаруашылық
қызметінің нәтижесі анықталады: Салықтық есепте табыс пен зиянның сомасы
бухгалтерлік есепте көрсетілген сомамен салыстырылып, солардың арасындағы
айырмасына тиісті түзетулердің көмегімен анықталады. 12 Пайдаға салынатын
салық aтты халықаралық стандарттық мақсаты - есептiк кезеңде аяқталған
барлық операциялардың ағымдағы және келешектегі салық тиiмдiлiгiн тану
болып табылады.
Есептiк кезең бойынша шаруашылық жүргiзушi субъектiлердің қызмет
нәтижелерi мен есептiк кезең бойынша аяқталған операциялардың салыққа
қатысты салдары туралы мәлiметтердiң қажеттiлiгi мерзiмi ұзартылған салық
төлемдерiнiң әдiстемесiн қолдануды талап етедi.
Бухгалтерлiк және салық есебi арасындағы мәлiметтердiң теңдігін сақтау
оңай шара емес, өйткенi олардың арасында тұрақты және уақытша сипаттағы
айырмашылықтары болады.
Осының нәтижесiнде уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-ақ уақытша
айырмашылықтардан салықтық тиiмдiлiк туындайды.
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтердің тендігін сақтау
онай шара емес, өйткені олардың арасында тұрақты және уақытша сипаттағы
айырмашылықтары болады.
Тұрақты айырмашылықтар- бұл ағымдағы есепті кезенде туындайтын және
бұдан кейінгі есепті кезендерде жойылмайтын салық салынатын және
бухгалтерлік табыстар арасындағы айырмашылықтар.
Уақытша айырма бухгалтерлік табысты есептеген кезде кейбір табыс пен
шығыс баптарының бір бөлігі бір есептік кезенде, ал салық салынатын табысты
есептеген кезде басқа есептік кезенде есептеленеді.
Қосылған құнға салынатын салық. Қосылған құнға салынатын салық
тауарларды өндіру, жұмысты орындау немесе қызмет көрсету және олардың
айналысы барысында қосылған құн өсімінің бір бөлігін аудару, сондай-ақ осы
елге тауарлар импорты кезіндегі аударым болып табылады. Бұл ретте салық
салынатын айналым мен салық салынатын импорт салық объектісі болып
табылады. Қосылған құнға салынатын салық 3130 "Қосылған құн салық" шотында
есептеледі. Бұл пассивтік шот болғандықтан кредитіне салынған салық сомасы,
ал дебитіне бюджетке аударылған және субъектінің жабдықтаушыларға тиісті
түрде рәсімделген салық шоты бойынша төлеген сомалары жазылады. Бюджетке
төленуге тиісті қосылған құнға салынатын салық өткізілгсн өнім, орындалған
жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін есептелген қосылған құнға салынатын
салықтың сомасы мен сатып алынған тауарлар, материалдар мен
жабдықтаушылардың көрсеткен қызметі, орындаған жұмысы үшін төленген
(есептелген) қосылған құнға салынатын салық сомаларының арасындағы айырма
ретінде айқындалады. Қосылған құнға салынатын салық мөлшері Қазақстан
Республикасының салық заңында белгіленеді.
Қосымша құнға салынатын салықтың мөлшерлігі салық салынатын айналымның
1 қантар 2008 жылда 13 пайызын құрайды.
Қосымша құн салығы есптеу кезінде 1210 Сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық борыштары шоты дебеттіледі де, 3130
Қосылған құн салығы шоты кредиттеледі. Содаң сон 1210 шотының кредитінен
3130 шотының дебетіне есепке алынады. Айырмашылығы бюджетке аударылады:
3130 шотының дебетінде, 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражатты
кредитінде көрініс табады..
Жеке тұлғалардан ұсталатын табыс салығы. Есепті жыл бойы салық салынатын
табысқа ие болған жеке тұлғалар салық төлеушілер болып табылады. Жеке
тұлғалардың жылдық жиынтық табысына еңбекақы түрінде алынатын табыстар,
кәсіпкерлік қызметтен алатын табыстары, жеке тұлғалардың мүліктік
табыстары, тағы да басқа табыстары кіреді.
Табыс салығының мөлшерін ай сайын бір қалыпты ұстау үшін салық салынатын
табыстың есепті сомасы мен одан ұсталатын табыс салығының сомасы
есептелетін айлардың санын білдіретін сан мәні бар бірлікке 12 санының
қатынасын көрсететін қайта есептеу кәрсеткіші белгіленген. Мердігерлік
шарт бойынша жұмыс істейтін тұлғаларға төленетін төлсм, сондай-ақ бір жолғы
төлем түрінде берілетін басқа да толемдерден салық үстау кезінде бұл
есептеу көрсеткіші қолданылмайды. Жеке тұлғалардан табыс салығы ұсталған
уақытта:
Д-т: 3350 " Еңбек ақы төлеу бойынша қысқа мерзімді борыштар" шоты,
К-т: 3120 "Жеке табыс салығы" шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы
жазылады.
Салықтардың, алымдар мен міндетті төлемдердің түрлері, мөлшері және
олардың төлеу тәртібі Қазақстан Республикасы заңдарында қаралады.
"Бюджетпен басқадай есеп айырысу" шотының кредитіне тиісті шығындар
есептелетін шоттардың дебитінен есептелген салық, алымдар мен міндетті
төлемдер сомасы, ал бұл шоттың дебитіне тиісті төлем төленген шоттардың
кредитінен төленген сомалар жазылады.
2007 жылдың 1 қантарынаң бастап Жеке табыс салығы 10% болды, және
есептелген енбек ақыдан 10% Зейнетақы аударымдары бойынша міндеттемелер
алынып, сол соммасынан 9572 тг алынады -1 минималдык енбек ақы.(10560 тенге
-2008 жылда).Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстары:
1. қызметкердің табысы;
2. біржолғы төлемдерден алынған табыс;
3. жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері;
4. дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
5. стипендиялар;
6. жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы жатады.
Жалпы алғанда, жұмыс беруші жұмыскерлердің еңбек ақысынан Салық
Кодексіне сәйкес әртүрлі ұсталымдар жасайды, атап айтқанда міндетті
зейнеткерлік жарнасын жинақ зейнеткерлік қорға; жеке табыс салығын, атқару
парақтары (сот үкімінің қағаздары бойынша), сондай-ақ жұмыскерлердің өзі
берген өтініші бойынша ұсталымдар жасалады, сонымен қоса олардың
келісімінсіз: қайтарылмаған аванстар, жұмыстан шыққанда істемей кеткен
уақыты үшін, әкелген зияндары үшін т.б. ұсталымдар ұсталады.
Әлеуметтік салык — заңды тұлғалардың бюджетке төлейтін салықтарының
бірі. Оның басқа салық түрлерінен ерекшелігі, бұл салықтың мөлшері
кәсіпорынның жұмысшылары мен қызмсткерлеріне олардың атқарған қызметі мен
орындаған жұмысы үшін есептелетін еңбекақы төлеу қорына тікелей байланысты
болып табылады. Яғни бұл салық ұйымның еңбекақы төлеу қорының белгілі бір
пайызы түрінде есептеліп кәсіпорынның шығын-дарына қосылып отырады. Бірақ
та жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген еңбекақыдан ұсталмайды.
Әлеуметтік салықты төлеушілердің қатарына барлық заңды тұлғалар мен
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар жатады.
Әлеуметтік салық салу объектісіне, яғни еңбекақы төлеу қорына табыстың
барлық түрлері кіреді; оның ішін-де: әр түрлі сыйақылар, жәрдемақылар, жеке
әлеуметтік жеңілдіктер, тағы да басқадай төлемдер.
Кесте 2-Қызметкерлер үшін әлеуметтік салықты есептеп шығару жөніндегі
2006 жылға арналған кестесі*
Қызметкердің салық салынатын Мөлшермесі
табысы
15 еселенген ЖЕК* дейін Салық салынатын табыс сомасынан 20%
(174780тг. дейін) (34956тг)
15 еселенген ЖЕК-тен 40 еселенген 15 еселенген ЖЕК-тен салық сомасы +
ЖЕК* дейін (174780тг.-ден 466080 одан асатын сомадан 15%
тг. дейін) (34956тг.+174780тг.-ден асатын
сомадан 15%)
40 еселенген ЖЕК-тен 200 40 еселенген ЖЕК-тен салық сомасы +
еселенген ЖЕК* дейін одан асатын сомадан 12%
(466080тг.-нен 2330400тг. дейін) (78651тг.+466080тг.-ден асатын
сомадан 12%)
200 еселенгеннен 600 еселенген 200 еселенген ЖЕК-тен салық сомасы +
ЖЕК* дейін (2330400тг.-ден одан асатын сомадан 9% (302369тг. +
6991200тг. дейін) 2330400тг.-ден асатын сомадан 9%)
600 еселенгеннен ЖЕК*-тен және 600 еселенген ЖЕК-тен салық сомасы +
одан жоғары (6991200тг. және одан одан асатын сомадан 7% (721841тг. +
жоғары) 6991200тг.-ден асатын сомадан 7%)
* Ақпарат көздері:"Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер туралы" Салық Кодексі
Салық төлеуші есепті жылға жиынтық жылдық табыс және шегеріс жасау
декларациясын есепті жылдан кейінгі жылдың 10 сәуірінен кешіктірмей табыс
етілген күннен бастап 10 күн өткен соң түпкілікті есеп айырысып табыс
салығын төлейді.
Әлеуметтік салық 3150 шоттында жургізіледі Әулеметтік салық.
Шаруашылық жүргізуші ұйымдарда әлеуметтік салық ағымдағы айдың еңбекақы
төлеу қорының занда қаралған пайызы мөлшерінде есептеледі де, келесі айдың
15-ші жұлдызынан кешіктірілмей төленуі тиіс. Көсіпорында әлеуметтік салық
сомасы есептелгенде оның бухгалтериясында мынадай жазу жазылады:
Д-т: 7210 "Әкімшілік шығыстары" деп аталатын шот,
К-т: 3150 "Әлеуметтік салық" деп аталатын шот.
Ал ол сома бюджетке есеп айырысу шотынан төленгенде:
Д-т: 3150 "Әлеуметтік салық" деп аталатын шоты,
К-т: 1030 "Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты" деп аталатын
шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.
Жер салығы. Бюджетке төленетін жер салығының есебі 3160 “Жер салығы”
шотта көрініс табады. Салық салу мақсатында барлық жер Қазақстан
Республикасының заң актілеріне сәйкес арналым мақсатында және белгілі бір
категорияға жататындығына қарап қарастырылады:
Жер салығы олрадың меншік құқын, тұрақты пайдалану құқын, уақытша тегін
пайдалану құқын растайтын құжаттардың негізінде есептелінеді және әр жылдың
1 қантарына жердің сапасы бойынша есебі мен мемлекеттінің үлесі бойынша
мәліметін ресурстарын басқаратын өкілетті органдарға ұсынады. Жердің әрбір
теліміне тиесілі салық мөлшерлемесін пайдаланады. Жер салығы есептегенде
7210 "Әкімшілік шығыстары шоты дебеттілеп, 3160 “Жер салығы” шоты
кредиттіледі. Салықты төлеу салықтық кезеңнің 1-ші шілдесінен кешіктірмей
тіркілген объектілер бойынша жергілікті бюджетке төленеді: Ол кезе 3160
“Жер салығы” шоты дебеттілеп, 1030 "Ағымдағы банктік шоттардағы ақша
қаражаты" шоты кредиттіледі.
Көлік құралдырына салынатын салық. Мемлекеттік есепте тұрған меншік
және меншікті сенімді басқаруға, шаруашылықты жүргізуге алғандар және жеке
тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.
Көлік құралдарына салынатын салық жыл сайын төленеді және ҚР-сы
зандарымен белгіленген кезінде төлем жасалады және олар көлік құралдары
қуатының әр киловатынан алынатын айлық есептеу көрсеткіші бойынша алынады.
Көлік құралдарына салынатын салықты есептеген кезде 7210 Әкімшілік
шығыстар шоты дебеттеледі де 3170 Көлік құралдарына салынатын салығы
кредиттіледі.
Мүлікке салынатын салық. Төлеуші- Занды тұлға-резиденттерінің
меншігінде салық салынатын объектілері. Салық салынатын объектісі : негізгі
құралдар (үй-патер қорларын қоса алғанда) және материалдық емес активтер
болып саналатындар жатады. Занды және жеке кәсіпкерлердің балансында
тұрған объектілердің бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша анықталған
орташа жылдық қалдық құны. Салық салынатын объектінің жылдық орташа құнынан
0,1 % алынады. Салықты есептеген кезде 7210 Әкімшілік шығыстар шоты
дебеттеледі де 3180 Мүлік салығы кредиттіледі.
2.2. Жабдықтаушылармен және мердігерлер мен есеп айырысудың есебі
Кез келген кәсіпорын үзіліссіз және ырғақты жұмыс істеп түруы үшін оны
уақтылы керекті материалдармен жабдықтап отырудың маңызы зор болып
табылады. Ұйымды материалдық қорлармен жабдықтау экономикалық және
әлеуметтік дамыту жоспарларына сәйкес жүргізіледі. Кәсіпорын өнім өндіруші
ұйымдармен, сондай-ақ делдалдық ұйымдармен өзіне керекті материалдық
қорлармен және техникалармен қамтамасыз ету жөнінде келісім-шарттар
жасалады немесе өзінің делдалдары арқылы биржадан сатып алады.
Өнім жеткізушілермен есеп айырысулар есебі арнайы нысандағы журналда,
машинограммада немесе тізімдемеде әрбір шот-фактурасы немесе төлем-талап
тапсырмалары бойынша жүргізіледі, ал бұл өз кезегінде әрбір құжат бойынша
есеп айырысуларды бақылап отыруға мүмкіндік береді
Осы жоғарыда аталған ұйымды керекті материалдармен және басқа да
құндылықтармен жабдықтайтын кәсіпорындармен есеп айырысуының есебі 3310
"Жабдықтаушылар мен мердігерлерге қысқа мерзімдік кредиорлық борыш" деп
талатын шотта жүргізіледі. Бұл шотта есеп айырысу сомасының деңгейіне және
нысандарына қарамастан жабдықтаушылардан алынған материалдар мен қосалқы
бөлшектер, олардың атқарған жұмыстары мен көрсеткен қызметтері үшін
есептелінген қарыз сомалардың есебі жүргізіледі.
3310 " Жабдықтаушылар мен мердігерлерге қысқа мерзімдік кредиторлық
борыш " деп аталатын шоттың кредитінде тиісті материалдық қорлар, шығындар
бойынша жабдықтаушылардың акцептелген шот-фактурасына сәйкес есептелген
сомалар, ал бұл шоттың дебеті бойынша 1000"Ақша қаражаттары " деп аталатын
шотының және басқа да шоттардың кредитінен (төленген жерлеріне байланысты)
оларға төленген сомалар жазылады. " Жабдықтаушылар мен мердігерлерге
қысқа мерзімдік кредиорлық борыш " шоты бойынша есеп нөмірі 6 журнал-
ордерде жабдықтаушы-мердігерлердің әрбір шот-фактурасы бойынша бөлек
жүргізіледі. Бұл журнал-ордерде жабдықтаушы-мердігерлердің шот-
фактураларының акцептелуі, материалдық-құндылықтардың, жұмыстар мен
қызметтердің қабылдануы, олардың құнының төленуі жайлы мәліметтер жазылады.
Келіп түскен шот-фактураларды алдымен үлгілі түрі М-1 "Келіп түскен
жүктер есебі журналына" тіркейді. Бұл журнал бойынша ұйымда материалдық-
құндылықтардың уақтылы келіп түсуіне бақылау жасалады. Журналға жазылуға
тиісті мәліметтерді жабдықтау бөлімі тауар-көлік жүкқұжаттары
(накладнойлары), кіріс ордерлері, материалдарды қабылдау туралы актілер
негізінде кәсіпорын қоймасына материалдық-құндылықтардың келіп түсуіне
қарай жазып отырады. Ескерту бағасына шоттың төленуі, акцептен бас тартуы
немесе ішінара акцептелген сомасы және басқалары жөніндегі мағлуматтар
жазылады. Журналға тек акцептелген шот-фактурасы ғана жазылады.
Есеп журналы бойынша тіркеу нөмерін көрсете отырып, түскен жүктердің
акцептелген шоттары бухгалтерияға берілді. Осында олардың деректерін
жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу жөніндегі есебі журналға
жазылады, ал ол үш кезең бойынша жүргізеді.
Бірінші кезенде журналға акцептелген шот-фактура және басқа да есеп
айырысу құжаттары келіп түскен кездегі жазулары жазылады. Бұл ретте тіркеу
нөмірі мен төлем- тапсырмаларының нөмірі, жабдықтаушының атауы, шот-
фактурадағы акцепттің сомасы жазылады. Содан соң жабдықтаушының шот-
фактурасын жергілікті жабдықтаушыдан немесе станциядан өзге қалалардан
түскен құндылықтарды алу үшін экспедиторға шот береді.
Екінші кезенде журналдарға қоймадан бухгалтерияға келіп түскен кіріс
құжаттары ( кіріс ордерлері, тауарлі-көліктік құжаттары, материалдар
қабылдау туралы актілері) негізінде жазылады. Журналда осы құжаттардың
нөмірлері келіп түскен құндылықтардың есептік немесе келісім- шартта
көрсетілген бағасы бойынша алынған құны және тауарлы- материалдық
құндылықтар немесе өндіріс шығындары есебі бойынша жекелеген шоттар шегінде
төлем талап- тапсырмаларына сәйкес алынған нақты құны бойынша көрсетіледі.
Кіріс құжаттары мұқият тексерілуі және төлем-тапсырмаларындағы
материалдық құндылықтар санына сәйкес келуі тиіс. Егер жүктерді қабылдау
кезінде жабдықтаушының немесе көлік үйымның кінәсінен құндылықтардың
жетіспейтіні немесе бұзылуы анықталса, актінің негізінде талап сомасын 3310
Жабдықтаушылар мен мердігерлерге қысқа мерзімдік кредиторлық борыш
-шоттың кредитінен 1250 Жұмыскерлердің қысқа мерзімді дебиторлық борыштар-
шоттың дебетіне есептен шығарады. Егер материалдық құндылықтардың
жетіспеуін есеп айырысуға дейін, яғни төлем құжаттарын акцептеуге дейін
анықтайтын болса, онда оның сомасына тиісті есеп айырысу төлем құжаттарында
акцепті азайтады.
Үшінші кезенде журналда шот-фактурасының төленгені көрсетіледі. Төлем
туралы белгілер банктегі есеп айырысу және басқа да шоттар бойынша
үзінділері бойынша расталады. Бұл орайда, шоттың қай күні төленгені және
төлемінің қай шоттан жасалғаны көрсетіледі.
Айдың аяғында журналдың жиынтығы есептелінеді және төленбеген шоттар
бойынша қалдықтары шығарылады.
Журналдың қорытындысы төрт қатар бойынша шығарылады; ай ішіндегі
жиынтығы, айдың басындағы, жол үстіндегі материалдар және журнал бойынша
барлығы ретретімен көрініс табады.
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысулар есебі бойынша
шоттарың корреспонденциясын қарастырайық:
- Тауарлы-материалдық құндылықтарды алғаны үшін (ҚҚС есебінсіз)
акцептелген шот-фактураларына: 1310 Шікізаттар мен материалдар ,1330
Тауарлар шоттары дебеттеледі, сондай-ақ осымен бірге шот-фактурасына
енгізілген ҚҚС сомасына 1420 Қосылған құн салығы шоты да дебеттіліп, 3310
Жабдықтаушылар мен мердігерлерге қысқа мерзімдік кредиторлық борыш
-шоты кредиттеледі.
-Жабдықтаушылардың төленген шот-фактурасына : 3310Жабдықтаушылар мен
мердігерлерге қысқа мерзімдік кредиторлық борыш --шот дебеттеліп, 1030
Ағымдағы банк шоттарындағы ақша қаражаттары шоттар кредиттеледі.
- Төленуге шот-фактура бойынша қосылған құнға салынған салықтың сомасы
есепке алынады, ол кезде : 3310Жабдықтаушылар мен мердігерлерге қысқа
мерзімдік кредиторлық борыш -шоты дебеттеліп, 1420 Қосылған құн салығы-
шоты кредиттеледі.
-Жабдықтаушылардың орындалған жұмыстар мен қызметтері үшін акцептелген
шот-фактурасына сондай-ақ 3310Жабдықтаушылар мен мердігерлерге қысқа
мерзімдік кредиторлық борыш --шоттың кредиті бойынша жүргізілген басқа да
жазулар мына төмендегі шоттардың дебеті бойынша көрініс табады:
2930 Аяқталмаған құрылыс шоты өздерінің күрделі құрылыстары үшін
жабдықтаушылар мен мердігерлер орындаған жұмыстардың және қызметтердің
құнына;
1210 Алынуы тиісті қарыздар шоты сатып алушы тікелей транзитпен
жеткізген тауарлар құнына; баспа-бас операциялар тәртібінде есепке алынған
қарыздар құнына;
1250 Қызметкерлердің дебиторлық борыштар шоты жабдықтаушыларға және
мердігерлерге қойылған талаптарының сомасына;
Жабдықтаушылармен есеп айырысулар есебі жөніндегі журналдарда ай аяғында
3310Жабдықтаушылар мен мердігерлерге қысқа мерзімдік кредиторлық борыш
--шоты бойынша талдаған қалдықтар көрсетіледі. Талдама есептің құрылымы
негізінен жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу жөніндегі
қалдықтар туралы мағлумат алуды қамтамасыз ету үшін және есеп айырысу
жөніндегі қалдықтар тұралы мағлумат алуды қаматамасыз ету үшін және есеп
айырысуын жедел бақылау үшін мына төмендегі топтардан қалыптасады, атап
айтсақ : төлеу мезімі келмеген есеп айырысулар жөніндегі жабдықтаушылардың
құжаттарынан; фактураланбаған қалған жабдықтардан; ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz