Дәстүрлі қазақ қоғамындағы алым - салық қатынастары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . .

: 1

КІРІСПЕ . . .: ДӘСТҮРЛІ ҚАЗАҚ ҚОҒАМЫНДА АЛЫМ-САЛЫҚ ҚҰҚЫҒЫ НОРМАЛАРЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ, ҚАЛЫПТАСУЫ, ДАМУЫ . . .

3: 6

: 1. 1

КІРІСПЕ . . .: Қазақ әдет құқығы бойынша алым-салық ұғымы . . .

3: 6

: 1. 2

КІРІСПЕ . . .: Алым-салық қатынастарының негізгі даму кезеңдері . . .

3: 14

: 1. 3

КІРІСПЕ . . .: Қазақ әдет құқығындағы алым-салық нормаларының орны . . .

3: 19

КІРІСПЕ . . .:

: 2

КІРІСПЕ . . .: ҚАЗАҚ ӘДЕТ ҚҰҚЫҒЫ БОЙЫНША АЛЫМ-САЛЫҚ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ НЫСАНДАРЫ . . .

3: 30

: 2. 1

КІРІСПЕ . . .: Әдет құқығындағы алым-салықтардың жіктелуінің негіздері . . .

3: 30

: 2. 2

КІРІСПЕ . . .: Хандық билікті қамтамасыз етуге бағытталған алым-салықтар . . .

3: 36

: 2. 3

КІРІСПЕ . . .: Сот саласындағы алымдар мен төлемдер . . .

3: 44

КІРІСПЕ . . .: ҚОРЫТЫНДЫ . . .

3: 60

КІРІСПЕ . . .:

КІРІСПЕ . . .: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ… . . . . . .

3: 63

КІРІСПЕ . . .:

КІРІСПЕ

Диплом жұмысының өзектілігі. Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасы өзінің дамуының жаңа бір бағытына көшуде. Бұл бағыт Қазақстанның экономикалық тұрғыдан тұрақты дамуына меңзейтін, жаңа белестерді бағындыруға бағытталған талпыныстар бағыты болып табылады. Еліміз қазір өзінің алдына әлемдегі дамыған елу елдің қатарына көтерілу міндетін алға қойып отыр. Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан халқына арнаған әр жылғы Жолдауында, еліміздің гүлденуі мен дамуын негізгі бағыт ретінде ала отыра, нақты шешімі бар міндеттерді жүктейді. Ел Президенті соңғы Жолдауында: “Салық жүйесін Қазақстанның жаңа сатыдағы дамуының міндеттерімен сәйкестендіру қажет.

Қолданыстағы Салық кодексі экономикалық өсуде оң рөл атқарды, дегенмен, қазіргі кезде оның әлеуеті іс жүзінде таусылды. Кодексте үнемі және жүйесіз өсіп отыратын 170-тен астам жеңілдіктер мен преференциялар бар.

Үкіметтің жаңа Салық кодексін әзірлеуі қажет. Ол экономиканы жаңғыртуға, әртараптандыруға және бизнестің “көлеңкеден” шығуына жағдай жасауға тиіс.

Жаңа Кодекс салық қызметтерінің оның нормаларын өзқалауларынша түсіндірулерінен қорғайтындай, әкімшілендіру сапасы мен салық төлеушілер үйлесетіндей тікелей іс-әрекет ету заңы сипатына ие болуы керек” [1, 7 б. ], - деп таяуда алар асуларды межеледі. Мұндай асқақ міндеттерді тарихи тамыры берік, өзінің өткен сындарлы жолын құрметтейтін мемлекеттер ғана жеткілікті деңгейде шеше алуы мүмкін. Қазақстан Республикасының тарихи танымы мол, үлкен мәдениеттерді бойына тоғыстырған ел екендігін ескеретін болсақ, тарихи сабақтастықтан аттау, елімізді дұрыс жолдан адастыруға да әкеліп соқтыруы мүмкін. Қазақ халқының жүріп өткен жолында, халық санасында әлі сарқылмай сақталып келе жатқан үлгі тұтар жәдігерлер баршылық. Оның қатарына адами сипаты басым, нәрі мол дәстүрлі қазақ құқығын жатқыза аламыз. Еліміздің Президенті “Тарих толқынында” атты еңбегінде: “Ең алдымен, қазақ өз тағдырының тізгінін өзгеге ұстатқан кезден бастап әдет-ғұрып құқығының жүйесі күйреуге ұшыраған. Он тоғызыншы ғасырдың өзінде-ақ далалық әдет-ғұрып құқығын әкімшілік және сот реформалары іс жүзінде ауыздықтап үлгерді. Ал жиырмасыншы ғасыр болса, дәстүрлі даланың қарым-қатынасын реттеп отыратын осынау тиімді тетікті қолдануға ешқандай саңылау қалдырмады” [2, 33 б. ], - деп қазақтың дәстүрлі құқықтық жүйесінің уақыт тудырған құрсаудың бұғауында қалып, кең тыныстай дами алмағандығын ашты да болса, мойындауға мәжбүр болады. Әрине, бұл айтылып отырған ой қазақтың дәстүрлі құқықтық жүйесінің қазіргі жай-күйін, мүмкіндігін дөп басқандай.

Қазақстан Республикасы өзінің тәуелсіздігін жариялаған күнннен бастап қылша үзілген тарихи сабақтастықты қайта жалғауды қолға алған болатын. Бұл бағытта ел басының ұйытқы болуымен бірнеше шаралар да жүзеге асты.

Осындай үлкен мемлекеттік деңгейдегі атқарылып жақтан іс-шараның қатарына мәдени мұра бағдарламасы жатады. Бұл бағдарламаның негізінде, өткен тарихымыздың көптеген ақтаңдық беттері толтырылып жатыр. Бұл бағыттағы іс-шаралар өзінің жалғасын болашақта да таба бермек. Сондай көңіл бөлетін бағыттардың бірі, қазақтың дәстүрлі құқықтық жүйесіндегі жеке-жеке құрылымдық институттар мен нормаларды зерделеп, оны өз деңгейінде халыққа таныту болып табылады.

Әрине, дәстүрлі қазақ құқығы жүйесінің белді институттары осы уақытқа дейін жекелеген зерттеулерге арқау болды. Ал қазақ әдет құқығы жүйесіндегі алым-салық нормалары жүйесі жеке дара алынып, зерде сүзгісінен өте қойған жоқ. Көшпелі қоғам, оның ішінде дәстүрлі қазақ қоғамын өзіндік даму бағыты бар әдет құқығына сүйенеді. Көшпелі қазақ қоғамының қалыпты жұмыс атқаруын қамтамасыз етіп отырған әдет құқығының маңызды бір бөлігі алым-салық нормалары жүйесі екендігі қазіргі кезеңде тайға таңба басқандай ақиқат екендігі көрініп тұр.

Диплом жұмысының зерттелу деңгейі. Қазақ әдет құқығы жүйесіндегі алым-салық қатынастарының табиғатын ашуға байланысты әрі, оның ерекшеліктерін сипаттайтын кішігірім ұсыныстар мен ұстанымдарды кездестіруге болады.

Дәстүрлі қазақ құқығы жүйесіндегі алым-салық қатынастарына байланысты нормалардың сипатталу деңгейін бірнеше кезеңдерге бөліп көрсетуге болады.

Қазақ әдет құқығы жүйесіндегі алым-салық қатынастарын зерделеудің бірінші кезеңі Қазақстан аумағындағы ежелгі мемлекеттер мен құқықтық жүйелердің қалыптасу, даму уақыт аралығындағы алым-салық қатынастарының қалыптасуының негізгі бағыттарын айқындауға байланысты тұжырымдардың орнығып айқындалуы. Қазақ хандығына дейінгі көшпелі далада өмір сүрген мемлекеттік құрылымдар мен саяси ұйымдар өміріндегі алым-салық нормаларының ерекшеліктері Э. Хара-Даван, Д’ Оссон К., М. О. Иванин, Н. Н. Крадиннің, Т. С. Жумагамбетовтың, Ә. Дәулетханның, Е. Әбілдің, З. Қинаятұлының, Е. А. Поноженконың, Ж. Омаридің, Г. А. Федоров-Давыдовтың, Қ. Салғараұлының, Б. Е. Көмековтың, Б. А. Ахмедовтың т. б. еңбектерінде қарастырылған болатын.

Дәстүрлі қазақ қоғамындағы, оның құқықтық жүйесіндегі алым-салық нормаларының зерттелуінің тағы бір үлкен кезеңі қазақ хандығы дәуіріндегі алым-салық қатынастарына байланысты айтылған ой-пікірмен тікелей байланысты. Бұл кезең аралығындағы алым-салық қатынастарының өрбуін өзінің еңбектерінде: С. З. Зиманов, С. С. Сартаев, Ғ. С. Сапарғалиев, Т. М. Култелеев, Г. Б. Шакаев, Ө. Өмірзақов, М. Құл-Мұхамед, Т. Омарбеков, З. Ж. Кенжалиев, Н. Өсерұлы, С. Өзбекұлы, Қ. Ә. Жиренчин, Ж. С. Әлдибеков талдап саралаған болатын.

Сонымен қатар, патша чиновниктері мен саяхатшылары қазақ даласындағы әдет құқығы жүйесіндегі салық нормаларының ерекшеліктерін талдап, оған қатысты құқықтық ұстанымдарды өз жазбаларында сөз еткенін жақсы білеміз. Олардың қатарына: Д. Андрені, Л. Ф. Баллюзекті, А. И. Левшинді, Н. Гродековты, В. В. Радловты, П. Е. Маковецкийді т. б. жатқызуға болады.

Диплом жұмысының объектісі. Диплом жұмысының негізгі объектісін дәстүрлі қазақ қоғамындағы қоғамдық қатынастардың құқықтық-нормативтік табиғаты және астары құрайды.

Диплом жұмысының пәні. Диплом жұмысының нақты пәнін қазақ әдет-ғұрып құқығы жүйесіндегі алым-салық қатынастары, оның басты құрамдас нормативті бөліктері - түтін салығы, тұяқ салығы (жасақ), зекет және соғым алымы және соларға байланысты орын алған билік шешімдер жүйесі құрайды.

Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Гегізгі мақсаты - дәстүрлі әдет құқығы жүйесіндегі алым-салық қатынастарының мәні мен маңызын ашу, оның құрамдас бөліктерін анықтау, олардың қазақ қоғамындағы атқарған қызметтерін зерделеу, алым-салық қатынастарынан туындайтын міндеттерді бұзғаны үшін тартылатын жауапкершіліктің негіздерін айқындау болып табылады.

Осы мақсатқа жету үшін мынандай міндеттерді шешу көзделеді:

қазақ әдет құқығы бойынша алым-салық ұғымын, оның негізгі даму кезеңдерін ашып көрсету;
алым-салық жинау механизмі, әдісі және органдарының жүйесін ашу;
алым-салықтық құқықтық нормалардың орындалуын қамтамасыз ету механизмін айқындау;

Диплом жұмысының әдістері және әдістемесі. Дипломдық жұмысты жазу барысында алым-салық қатынастарын зерттеген ғалымдардың еңбектері, материалдар мен құжаттар жинақтары, баспасөз материалдары пайдаланылды. Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының Орталық мұрағатының, Қазақстан Республикасы Орталық кітапханасының сирек қорлары, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің әдебиет және өнер институтының сирек қорларындағы деректер пайдаланылды.

Жалпы қоғамдық ғылымдарға ортақ және арнайы танымдық әдістер: диалектикалық, жинақтау, тарихи, салыстырмалы, функционалды т. б. қолданылды.

Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Қазақ әдет құқығындағы алым-салық қатынастары, оған кіретін нормалар жүйесі, оның қоғамдағы атқаратын қызметі, арнайы қаралып, зерттелініп отыр. Сонымен қатар, қазақ әдет құқығындағы алым-салықтың басты түрлері - түтін салығы, тұяқ салығы (жасақ), зекет және соғым алымы және соларға байланысты орын алған билік шешімдер жүйесі жеке-жеке ой елегінен өткізіліп, маңызы ашылып көрсетілді.

Диплом жұмысының теориялық және тәжірибелік маңызы. Диплом жұмысының нәтижелерінің теориялық маңызы дәстүрлі қазақ қоғамындағы алым-салық қатынастарына байланысты саяси-құқықтық ойды, теориялық тұжырымдарды толықтырумен көрініс табады. Сонымен қатар, зерттеу нәтижесінде қол жеткен теориялық түйіндер мен ұсыныстарды заң шығару үрдісінде, құқықтық реформаны жүзеге асыру кезіндегі тарихи-құқықтық тәжірибеге сүйенуде басшылыққа алуға болады.

Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диссертацияның алдына қойған міндеттері оның мақсатына сәйкес келеді және логикалық біртұтастықпен үндесіп жатыр. Кіріспеден, екі бөлімнен, алты бөлімшеден, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ДӘСТҮРЛІ ҚАЗАҚ ҚОҒАМЫНДА АЛЫМ-САЛЫҚ ҚҰҚЫҒЫ НОРМАЛАРЫ ЖҮЙЕСІНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ, ҚАЛЫПТАСУЫ, ДАМУЫ

1. 1 Қазақ әдет құқығы бойынша алым-салық ұғымы

Дәстүрлі қазақ қоғамының құқықтық жүйесінде оның өміршеңдігін және әмбебаптығын қамтамасыз ете білген бірнеше құқықтық институттар қалыптасқан болатын. Солардың бірі қазақ әдет құқығы жүйесіндегі алым -салық қатынастары болып табылады. Алым - салық қатынастары осы уақытқа дейін отандық заң ғылымында арнайы қойылып зерттеле қоймаған, ақтаңдық мәселенің бірі. Оның басты себептерінің бірі, кеше өткен Кеңестік дәуірде қазақ қоғамында жалпы көшпелі қоғамда мемлекеттік құрылымдар болған жоқ. Олар жабайы рулық қатынастар деңгейінен аса қоймаған халықтар ретінде бағалануында еді.

Дәстүрлі құқықтық жүйедегі алым-салық қатынастарының тамыры тереңде жатыр. Бұл қатынастар жүйесі Қазақстан аумағындағы көшпелі мемлекеттердің өмір сүруімен тікелей байланысты. Сондықтан да, оның бастаулары есте жоқ, ескі замандарға, яғни сол дәуірлерге барып тіреледі. Алым-салық қатынастарының дәстүрлі қазақ қоғамындағы бейнесі, ол осы замандарда қалыптасқан, тәжірибенің, былайша айтқанда дамыған шыңы. Сол үшін де, дәстүрлі қазақ қоғамындағы алым-салық қатынастарының құқықтық бейнесін, оның нысандарын және түрлерінің қалыптасуын осы кезеңдерден іздеуіміз қажет. Бұл қазақ әдет құқығы жүйесіндегі алым-салық қатынастарын зерттеудің, былайша айтқанда методологиялық ұстанымы. Алым-салық қатынастарының табиғатын ашуды осы ұстанымдар деңгейінде жүргізуіміз қажет.

Дәстүрлі қазақ құқығы жүйесіндегі алым-салық қатынастарының табиғатын ашу, оның мазмұны мен мәніне терең үңілу үшін, біз жалпы дәстүрлі қазақ құқығының ерекшеліктеріне, оның өмір сүру нысандарына және әрекет етуінің аясына тоқталып өтуіміз керек. Себебі, дәстүрлі қазақ құқығының негізін құрайтын көптеген мәселелер осы уақытқа дейін ғалымдар арасында талас тудырып келеді.

Соңғы кезеңдерде қазақ әдет құқығы жүйесін зерттеуде үлкен серпілістер болуда. Қазақ әдет құқығы жүйесіндегі алым-салық қатынастарында, осы жаңа тұжырымдар негізінде және сол бағытта қарастырып, ашып ұмтылатын болсақ қана, біз оның қоғамдағы рөлін көрсете аламыз.

Енді сөз кезегін жалпы қазақ құқығының дәстүрлі қоғамдағы орны мен рөліне, оның мүмкіндіктеріне беретін болсақ. Қазақтың дәстүрлі құқықтық жүйесін зерттеп жүрген белгілі ғалым академик С. З. Зиманов былай дейді: “Қазақтың әдеттік - құқықтық жүйесі тарих бойы қалыптасқанын, оның әр түрлі ғасырлар үнімен әуендестігін баса айтпаса болмайды. Бір жағынан алғанда, оның консервативтік сипаты, екінші жағынан көшпелі өркениет ауанында әр кез қозғалыста, дамуда болғандығы сезіледі. Осындай өзгерісті қозғалыс барысында би қазақтың құқықтық дәстүрлерінің сақтаушысы ретінде көрініс тапқан. Бұл оның кәсіптік қызметінің міндетті қыры болып табылады. Сонымен қатар, би - Ұлы Дала құқығын еркін талқылаушы, әрі оның нормаларын қоғам өзгеруіне сай қолданушы” [3, 34 б. ] . Белгілі ғалым, өзінің ойын осылай топшылай келе, қазақ құқығының ерекшелігі мен табиғатын және оның өміршеңдігін тағы былай бағалайды: “Қазақ құқығының ерекшелігі ол көшпелі өркениет шеңберінде туып, сол дәуірдің ең құнды сипатын иеленді. Бұл тұрғыдан ол тарихи маңызы бар құқықтық жүйелер әлемінен заңды түрде өз орнын ала алады, алуы тиісті де.

Қазақ құқығының мәні мен ерекшелігі оның тарихтағы белгілі бір жүйелі - институционалды құрылым екендігінде емес. Барлық халықтар өз тарихының бастапқы сатысында ондай әдет-ғұрыпқа негізделген құқықтық реттеудің үстемдік етуі дәуірін басынан өткерді. Бірақ мұндай кезең көптеген халықтардың тұрақсыз, әрі қысқа мерзім ішіндегі өтпелі дәуірі болды. Оларда құқық жүйесі билік үшін династиялық күрес, көшпелі және жартылай көшпелі одақтардың жаңа жерлерді іздеп көшуі сияқты ортағасырлық идеологияға сай қалыптасты. Қазақ құқығының ерекшелігі оның “еркіндік” лебі өріс алған кең аумақта қалыптасып өркендеуінде, көшпелі өркениеттің бейбіт, табиғи тұрақты қағидаларына негізделе дамығандығында. Бұл тұрғыдан ол өзінің мазмұны бойынша өзі қалыптасқан дәуірді айқындады және оның шеңберінен асып түсті” [3, 35 б. ] . Белгілі ғалымның бұл айтылған ойларымен келісе отыра, біз жалпы қазақ құқығының өміршеңдігі, қоғам тудырған талаптарға бейім тура алатындығында деп санаймыз.

“Көшпелілерде құқ, хақ жәйлі түсінік ерік ұғымымен үндес, соның синонимі іспеттес. Менің құқым (хақым) бар, еркім бар, еріктімін деген түсініктер адам ойының, іс-әрекетінің, қимылының иесі, қожайыны оның өзі екендігін бейнелейді. Адам өзін-өзі билейді, оны шектейтін күш сыртта емес іште, ол-адамның өзі, оның санасы ішкі табиғаты деген ой-сарыннан бастау алып жатады.

Демек, ерік, құқық, хақ ұғымы жалпы адам мәселесіне келіп тіреледі, дәлірек айтсақ адам табиғаты жәйлі, оның ойының, сөзінің іс-әрекетінің қайнар көзі туралы мәселелер аясында қаралады, солардан туындайды.

Демек құқ (хақ, ерік) ұғымы жеке адамға байланысты қаралды, оның тұлғалық бейнесінің көрінісі және ажырамас адамдық қасиеттерінің бірі деп саналады. Құқ адамнан тыс (бөлек) күш немесе құбылыс деп есептелген жоқ. Сондықтан да болар, қоғамдағы заң нормалары, әдет-ғұрып жарғылары адам құқымен (хақымен, еркімен) тікелей байланыста қаралмайтын. Олар ең алдымен ат-баба жолы, көнеден келе жатқан жора, үлгі өсиет деп ұғылатын. Яғни, алдыңғы буын ұрпақтардың кейінгіге қалдырған өнегесі, бағыт-бағдар көрсетер ақыл-кеңесі, ақиқаттағы күмәнсіз іс-қимыл үлгісі саналатын. Екіншіден, әдет-ғұрып нормалары орындалуға міндетті қажеттілік, өмір заңы есебінде бағаланды. Яғни, оларға адам шығарған туынды, соның еңбегінің жемісі дегеннен гөрі өмірдің өзі “ойлап-тапқан”, тарих талқысынан өткен өмірдің өз заңы деген көзқарас басым болды. Сондықтан оларды орындау әрбір қоғам мүшесіне бұлтартпас қажеттілік және міндет деп есептелді” [4, 47-48 бб. ] .

Дәстүрлі қазақ құқығын осы ұстанымдар деңгейінде бағалай отыра, біз алым-салық қатынастарының мәнін аспектілер аясында қарастыруға ұмтыламыз. Жоғарыдағы қазақ құқығының мәніне байланысты айтылған ойлар көп жағдайларды аңғартады. Себебі, дәстүрлі қазақ қоғамында алым-салық қатынастары да әрқашанда міндеттеліп жүзеге асырыла қойған жоқ.

Дәстүрлі қазақ қоғамындағы алым-салық қатынастарын бағалап, оның мәнін ашуда, тағы бір жағдайды ескеруіміз қажет. Бұл сол қоғамдағы алым-салыққа байланысты қалыптасқан өзіндік көзқарастар жүйесі. Өйткені, қазіргі кезеңдегі алым және салық деген ұғымдарды тікелей дәстүрлі қоғамның талаптарына, оның шындығына қолдану мүмкін емес. Қазіргі кезеңдегі заң ғылымында да, алым-салықтар мәселесі дау тудыратын пікірлердің көп екендігін біз білеміз. Жалпы қазіргі құқық теориясында алым-салық қатынастарын мемлекеттің өмір сүруінің бірден-бір қажеттілігі және мемлекеттің белгісі ретінде бағалау орныққан. Бұл туралы Ғ. С. Сапарғалиев пен А. С. Ибраева былай дейді: “Мемлекет органдарын, оларда істейтін қызметкерлерді қаражаттандыратын оның арнаулы материалдық қоры болды. Ол қорды жасау үшін мемлекет салық-алым белгілейді және жинайды” [5, 24 б. ] . Әрине, бұл ой өте орынды және құқық теориясында орныққан және мойындалған пікір екендігі шындық. Қай қоғамда болмасын алым-салық мемлекеттің өмір сүруінің артериясы болып табылады.

Жоғарыда айтып өткеніміздей, алым-салық мәселесінің бүгінгі таңдағы шындығына көңіл қоя кетейік. Жалпы қаржы құқығы теориясының, оның ішінде салық құқығының білгірі А. И. Худяков былай дейді: “Налоги (в старину их называли “подати”), наряду с военной добычей и пошлинами, являются, пожалуй, самым древним способом добывания государством себе денег [6, c. 6], - дей келе салыққа мынандай түсініктеме береді: “Налог - это установленный государством в лице уполномоченного органа в одностороннем порядке и в надлежащей правовой форме обязательный денежный или натуральный платеж в доход государства, производимый в определенных размерах, носящий безвозвратный, безэквивалентный и стабильный характер” [6, c. 30] .

Қазіргі кезеңде салықты бірнеше бағытта түсінуге болады, оның материалдық, экономикалық және заңи сипаттары бар. Енді соған тоқталатын болсақ: “В материальном смысле налог - это сумма денег (реже-вещей, определяемых родовыми признаками), подлежащая передаче налогоплательщиком государству в установленных размерах, в обусловленные сроки и в определенном порядке; в экономическом смысле - это денежное отношение, опосредующее одностороннее движение стоимости от плательщика к государству в установленных размерах, в обусловленные сроки и в определенном порядка; в юридическом смысле - это государственное установление, порождающее обязательство лица по передаче государству суммы денег (реже-вещей) в определенных размерах, в обусловленные сроки и в предписанном порядке” [6, c. 30] . Міне, көріп отырғанымыздай салықтың бағаланатын бірнеше қыры бар екен.

Дәстүрлі қазақ қоғамындағы алым-салық қатынастарын да бағалаған кезде, оның қоғам өміріндегі атқаратын рөлі мен экономикалық құрал ретіндегі мүмкіндіктерін қарастырғанымыз жөн. Бұл жерде ескеретін бір жағдай, отырықшы халықтар мен көшпелі халықтарда алым-салыққа байланысты әр түрлі көзқарастар жүйесі қалыптасқан. Отырықшы халықтар үшін, алым-салық жинау, саяси жүйенің өмір сүруінің бірден-бір негізі болып табылған болса, көшпелі қоғамдарда алым-салықтың атқаратын рөлі басқаша болды. Осы жерде біз белгілі экономист М. Оспановтың мына бір пікіріне тоқталғымыз келеді: ““ . . . канонизированный почти на две тысячелетия христианской и мусульманской религиями достославной десятине” зародышную форму современного налогообложения, отмечая при этом, что “в условиях, когда государство в совершенном виде еще не существовало и заточные формы государственной организации проявились у одних народов в виде патриархально организованных объединений (германские племена), у других управляющихся олигархиями городов-государств (греческий мир и Аппенинский полуостров), у третьих - теократических династий (Египет и Передний полуостров), об общегосударственных законах здесь говорит не приходится: их вполне заменяли тогда неписанные, но от этого не менее строгие, законы религиозных общин” [7, c. 52-53. ] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.