Магистральді мұнай құбырының желілік бөлігі
Мазмұны
Кіріспе
Техникалық бөлім
1. Өзен-Атырау-Самара магистральды мұнай құбыр тізбегі
1.2.Магистральді мұнай құбырының желілік бөлігі
1.2.1. Желілік бөлік құрамы
1.2.2. Трасса. Күзет аймағы
1.2.3 Мұнай құбыры
1.2.4 Өтпелер
1.2.5 Жер бетіндегі 5имараттары(объектілер)
1.2.6 Тоттанудан қорғау құралдары
1.2.7 Трасса бойлық электрмен жабдықтау
1.2.8 Желілік телемеханика және байланыс
1.2.9 ММқ желілік бөлігін пайдалануды ұйымдастыру
2. Магистралъді мұнай құбыры желілік бөлігін техникалық күту
2.1. ММҚ желілік бөлігінің ағымды жөндеуі
2.2. Мұнай құбырының күрделі жөндеуі
2.3. Құбырдың техникалық күйін бағалау:
2.4. Апаттық-қалпына келтіру жөндеуі
3. Есеп бөлімі
3.1. Құбыртізбегін беріктікке және майысу деформациясына есептеу
3.2. Гидростатика тұрғысынан кернеуге баға беру
3.3. Құбырдың кернеулік жағдайын есептеу
4. Экономикалық бөлім
5. Еңбек және өрт қауіпсіздігі
6. Қоршаған ортаны қорғау
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасы дүние жүзіндедегі ірі мұнайлы державалардың
бірі. Оның перспиктивалы мұнайлы газды аудандарының көлемі 1млн. 700км2
мұның өзі бүкіл аумақтың ,62%- нан астам.
Бүгінгі күнге дейін 208- астам мұнайлы газды кенорындар ашылған.
Республикада мұнай өндіру мен оны тасымалдау көлемі жылдан жылға ұлғая
түсуде. 2010 жылға таман тасымал көлемін жылына 100млн. тоннаға жеткізуге
жоспарланған. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997жылғы
2-сәуірде № 461қаулысымен, мұнай тасымал мен импорты мәселерінде Қазақстан
Республикасының мүдделерінің сақталу мақсатында ҚазТрансойл, ҰМТК
ЖАҚ(қазіргі кезде ҚазТрансойл АҚ) құрылған болатын.
ҚазТрансойл АҚ Батыс филиалы 3282,8 км мұнай құбырларын, соның
ішінде ұзындығы 1237,4 км, Ду-1020720мм Өзен-Атырау-Самара бірегей ыстық
мұнай құбырын пайдалануда. Мұнай құбыры тұтқырлығы жоғары Бозашы мұнайы мен
тез қатып қалатын Маңғышлақ мұнайының жол жөнекей қатып қалуына жол бермеу
үшін мұнайдың қыздырылып айдалуын қамтамасыз етеді.
Мұнай құбырының Өзен-Атырау учаскесіндегі жобалық өткізу қабілеті
жылына 30млн. тонна, нақты өткізу қабілеті 16,8млн. құрайды.
Өзен-Атырау-Самара магистральді мұнай құбырының Атырау- Самараучаскесімен
мұнай тасымалдау көлемі жылына 15млн. тоннадан астам болды.
1- сурет. Өзен-Атырау-Самара мұнай құбырының сұлбасы
1. ТЕХНОЛОШИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1. Өзен-Атырау-Самара магистральды мұнай құбыр тізбегі және
жалпы қағидалар
Өзен-Атырау-Самара магистральді мұнай құбырының
прициптік схемасы 1-суретте, мұнай құбырының пішіні(профилі) -
2-суретте көрсетілген.
Магистральді мұнай құбырының құрамына мыналар
кіреді:
а) диаметрі 1020 мм мұнай құбырының 919 км, диаметрі 720 мм мұнай
қүбырының 475 км желілік бөлігі (оның ішінде
Қазақстан Республикасы аумағында 313 км);
ә) Өзен (0 км) және Атырау (698 км) қалаларындағы басқы сорап
стансалары;
б) аралық сорап стансалары:
Бейнеу (322 км), Құлсары (528 км), Индер (864), Ү. Шаған
(1147 км),Черниговка (1284 км). Черниговка стансасы Ресей Федерациясы
аумағында орналасқан;
в) Өзен, Бейнеу, Құлсары, Атырау, Индер, Ү. Шаған,
Черниговкадағы сорап стансаларымен біріктірілген мұнай
қыздыру стансалары;
г) жеке тұрған Сай-Өтес (145 км), Опорная (433 км),
МҚС-677 км, Карманово (784 км), Антоново (955 км),
Сахарный (1013 км), Барановка (1090 км), Маштаково (1239
км) мұнай қыздыру стансалары.
д) Маштаково қыздыру стансасы Ресей Федерациясы
аумағында орналасқан.
Қазақстан Республикасы аумағында орналасқан Өзен-Атырау-Самара
магистральді мұнай құбыры объектілеріне(Қоғамның Батыс филиалы), ал Ресей
Федерациясы аумағында орналасқан объектілерге ТранснефтьАК ААҚ
Приволжскнефтепровод ААҚ қызмет көрсетеді.
Мұнайды құбыр бойымен тасымалдаудың техно-
логиялық процесін анықтаушы мұнайдың басты ерекшелігі -
олардың құрамында парафиннің (Өзен, Жетібай мұнайлары),
шайыр мен асфальттің (қаражанбас, қаламқас мұнайлары) көп мөлшерде
болуы және осының салдарынан қатудың жоғары температурасы мен жоғары
тұтқырлықтың орын алуы болып табылады. Мұнайлардың физика-химиялық
қасиеттері 1-кестеде, өндірілетін мұнайлардың реологиялық қасиеттері - ағыс
қисығы түрінде 1-Қосымшада, ал құбыр бойымен қота-рылатын мұнайдың жұмыс
қоспаларының реологиялық қасиеттері 2-5-кестелерде көрсетілген.
2-Кесте 90 % маңғыстау (85% өзен және 15% жетібай мұнайлары)
және 10% бозашы мұнайлары қоспасыньщ реологиялық
қасиеттері
Ығысудың шектік
Температура, Динамикалық динамикалық Ығысудың Сұйықтық
С0 тұтқырлық, кернеуі, Па шектік әрекетінің
Пас динамика тұрақты еселігі
кернеуі,Па
5 1,307 178,0 470 1
10 0,862 82 269 1
15 0,533 32 115 1
20 0,373 12 37,5 1
30 0,108 2,7 18,8 1
40 0,026 - - 1
60 0,013 - - 1
Өзен және жетібай мұнайларын, сондай-ақ олардың
қаламқас және қаражанбас мұнайларымен қоспаларын мұнай
құбырымен қотару ыстық тәсілмен, яғни мұнайды алдын
ала қыздыру арқылы іске асырылады. Мұнайды қыздыру оның
тұтқырлығын азайту және құбырдың өн бойында қатып
қалуын болдырмау мақсатында жүргізіледі. Мұнайды қыз-
дыру Г9ЖК2А және ҚБП-10 типті құбыр тәрізді пештерде
жүзеге асырылады. Пештердің жұмыс режімі - созылыңқы,
үздіксіз.
Қыздыру температурасы қотару өнімділігі мен тасымалданатын мұнай
қасиеттеріне байланысты таңдап алынады. Маңғыстау (өзен, жетібай)
мұнайларының қату температурасы 30°С (303° К) шамасында. Қыздырудың
бастапқы ен жоғары температурасы 65°С-қа (338° К) тең деп
алынады.
Мұнайды жоғары температураларға дейін қыздыру қоршаған ортаға
қарқынды жылу бергіштікті тудырады, бұл жағдайда мұнайдың ақырғы
температурасы болар-болмас қана көтеріледі.
Маңғыстау мұнайларының қайнау басталатын температурасы 68°С
(341° К). Бастапқы қыздыру температурасын анықтау барысында мұнайларды 65°С-
тан (338° К) жоғары қыздырудың жеңіл фракциялардың қарқынды бөлінуіне алып
келетіндігі ескерілді.
Мұнай құбырымен қотарудың жобалық көлемі:
Өзен-Атырау учаскесі бойынша жылына 17,75 млн.т, Атырау-
Самара учаскесі бойынша жылына 11,51 млн.т құрайды.
Өзен-Атырау-Самара мұнай құбырымен Батыс Қазақ-
стан мұнайларын тасымалдау схемасы (1-сурет) былайша
жүзеге асырылады:
а) Бозашы түбегі мұнайлары (Қаламқас, Қаражанбас) Қаламқас-Ақтау мұнай
құбырымен, одан әрі олардың бір бөлігінің Жетібай мұнайымен қоспасы - Өзен
басқы сорап стансасына дейін тасымалданады (Қаламқас-Ақтау мұнай құбырының
22 км-де Арман және Солтүстік Бозашы кен орындарынан мұнай қабылданады);
ә) Өзен стансасында тасымалдауға Өзен мұнайы қабылданады;
б) Өзен стансасында мөлшері мен тағайындалған пунктіне
(бағыттық тапсырымына) байланысты мұнай құбырымен
келесі Атырау басқы стансасына дейін қотарылатын мұнайлар
партиясы қалыптасады. Ағын бағыты бойынша жол бойын-
дағы қотарулар іске асырылады: Қарақұдық мұнайын 145км-де; Қисымбай
3-кесте
20% маңғыстау және 80% бозашы мұнайлары қоспасының реологиялық қасиеттері
Температура С0 Динамикалық Ығысудың шектік Ығысудың Сұйықтың
тұтқырлық, Па*сдинамикалық шектік әрекетінің
кернеуі, Па тұрақты еселігі
динамика кернеуі, Па
5 0,383 2,6 19,2 1
10 0,254 0,9 4,5 1
15 0,172 0,4 0,7 1
20 0,118 - - 1
30 0,056 - - 1
40 0,036 - - 1
60 0,017 - - 1
4-кесте
50% маңғыстау және 50% бозашы мұнайлары қоспасының реологиялық қасиеттері
Температура С0 Динамикалық Ығысудың шектік Ығысудың Сұйықтың
тұтқырлық, Па*сдинамикалық шектік әрекетінің
кернеуі, Па тұрақты еселігі
динамика кернеуі, Па
5 0,778 32,5 250 1
10 0,523 12 195 1
15 0,388 4,8 129 1
20 0,388 1,7 67,7 1
30 0,275 - - 1
40 0,071 - - 1
60 0,017 - - 1
5-кесте
Мұнайлардың жұмыс қоспасының реологиялық қасиеттері
(сынама Ү. Шаған желілік өндірістік диспечерлік станса)
Температура С0 Динамикалық Ығысудың шектік Ығысудың Сұйықтың
тұтқырлық, Па*сдинамикалық шектік әрекетінің
кернеуі, Па тұрақты еселігі
динамика кернеуі, Па
5 0,135 19,7 126 1
10 0,104 7,8 93 1
15 0,073 3 63,8 1
20 0,054 1,5 34 1
30 0,016 0,3 9,5 1
40 0,010 - - 1
60 0,005 - - 1
мұнайын және Елемес кен орны (КТМ)
мұнайын 433 км-де; ҚазТүркМұнай ҚС өндіретін мүнайды
433 км-де; Прорвен, Қосшағыл, Қаратон, Орысқазған және
Қырықмылтық мұнайлары қоспасын 528 км-де; Қорсақ
мұнайын 587 км-де;
в) күкірті аз өзен және Жетібай мұнайлары ішінара Атырау
мұнай өңдеу зауытына (АМӨЗ) жеткізіледі;
г) Атырау стансасында ағынға теңіз, забұрын және
мартышин мұнайлары қосылады;
ғ) Атырау стансасына келіп түсетін мұнайлар қоспа түрінде Самараға
қотарылады;
д) қотару режімдері (қысым, өнімділік, мұнайды қыздыру
температурасы) қотарылатын мұнайлар мен олардың қос-
паларының физика-химиялық және реологиялық қасиет-
теріне, жыл мезгілдері бойынша климаттық өзгерістерге,
мұнай құбырын қауіпсіз тоқтатудың қажетті ұзақтығына,
мұнай құбыры қабырғасында ақау барлығы және оның тозуы
ескерілгендегі мұнай құбыры учаскелері бойынша жол
берілетін шектік қысымдарға байланысты жылу гидрав-
ликалық есептеулер негізінде белгіленеді.
Мұнай құбыры жұмысының есептік уақыты жылына
350 күнге немесе 8400 сағатқа тең қабылданған.
Мұнай құбыры трассасы, негізінен, шөл және шөлейт
жерлерде жатыр. Климат бірден континенттік бола алатын,
қүрғақ және ыстық (6-кесте). Ауданға су тапшылығы, жер
асты сулары мен топырақтың тұздылығы тән. Құлсары-Мақат
ауданында трасса көктемде жер бетіндегі ағын суларға толып,
тұзды көлдерге айналатын сорлардың үлкен аумағын кесіп
етеді. Топырақтың тот басу белсенділігі жоғары.
Мұнай құбыры төсемі, негізінен, жер астынан
жүргізілген, төсем тереңдігі құбырдың жоғарғы жасаушысына
дейін 1 метр. Жекелеген учаскелер жер үстінен жүргізілген:
cop бөгетінде;
сай және кішігірім өзен үсті тіреулерінде.
Мұнай құбырының оқшаулағыш жамылғысы Поликен 980-20 полимер таспасымен
екі қабат етіп жасалған, қорғаныс орамасы - Тампелла немесе бризол,
жендеу кезінде ауыстырылған учаскелерде - Пластобит оқшаулағыш жамылғысы;
Мұнай құбырының электрохимиялық қорғанысы
(ЭХҚ) трасса бойында 3-6 км қадаммен орналастырылған
катодтық қорғаныс стансалары (КҚС) арқылы қамтамасыз
етіледі. КҚС-ты электрмен қамтамасыз ету трассабойлық
ЭТЖ-6 -5-10кВ арқылы іске асырылады.
Температураның үлкен айырымдарында (80 4- 90°С-қа
дейін) құбыр қабырғасының беріктігі мен бойлық төзімділігін
қамтамасыз ету шарттарына орай мыналар анықталған
(белгіленген):
а) құбырдың дөңестігі жоғары қаратылған қисық сызықты
учаскелеріндегі тік жазықтықтағы кәдуілгі (серпінді) иіліс-
тің ең төменгі радиустары диаметрі 1020 мм құбырлар үшін
1500 м және диаметрі 720 мм құбырлар үшін - 1250 м;
ә) үймеге салынған төсемдегі серпінді иілістің ең төменгі радиустары:
- бұрылыс бұрышы (3-12)°С, диаметрі 1020 мм құбырлар
үшін - 1250 м, 12°С-тан астам болғанда - 1500 м;
- бұрылыс бұрышы (3-15)°С, диаметрі 720 мм құбырлар
үшін-1000м, 15°С-тан асқанда-1250 м;
б) температура мен мұнай қысымына байланысты мұнай
құбырының нүктесінде мұнай құбыры учаскесінің жіпке
тұйықталуының ең төменгі температурасы;
в) дөңестігі жоғары қаратылған тік қисықтарда, құбыр
бөгеттерге салынған жағдайда - көлденең жазықтықта маши-
намен иілген қисықтарды орнатуға тыйым салу;
г) қоршаған ауа температурасы минус 20°С-тан төмен бол-ғанда, мұнай
құбыры учаскесін төсеу мен жабуға тыйым салу.
Мұнай құбырын телемеханикаландыру ауқымы:
Желілік бөлік бойынша:
а) желілік ысырмалары телебасқаруды (ТБ; ашу, жабу),
КҚС жұмыс режимін телебасқаруды;
ә) мұнай қысымы мен температурасын, құбыр потенциалын, топырақ
температурасын, КҚС шығу тогы мен кернеуін телеөлшеуді (ТӨ);
б) желілік ысырма күйі, ПКУ-да қырғыштың өтуі, электр
энергиясының барлығы, есіктердің ашылуы туралы теле-
дабылдаманы (ТД) қамтамасыз етеді.
Мұнай қотару стансалары мен мұнай қыздыру стан-
салары бойынша:
а) МҚС және МҚызС объектілерін Ақтау қаласында
орналасқан орталық диспетчерлік пунктінен (ОДП) теле-
басқаруды (ТБ);
ә) технологиялық процесс параметрлерін (мұнай температурасы мен қысымы,
жұмыс істеп тұрған сорап агрегаттарының тогы мен тұтынатын қуаты)
телеөлшеуді (ТӨ) және ОДП-ке хабарлама жіберуді;
б) МҚС және МҚызС магистральді және көмекші
сораптарының қосалқы жүйелері мен ғимараттарының жай-
күйі туралы теледабылдаманы (ТД) қамтамасыз етеді.
Мұнай құбыры МҚС және МҚызС-ын электрмен
жабдықтау 110-220 кВт желі арқылы жүзеге асырылады,
МҚС-тағы қосалқы стансадан шығатын кернеу - 6 кВт.
Құлсары МҚС, МҚС-677 км, Индер, Ү. Шаған қосалқы стансалары Қоғам Батыс
филиалының теңгеріміне, қалған қосалқы стансалар аймақтық таратушы
электрлік компаниялардың теңгеріміне тиесілі.
1.2.Магистральді мұнай құбырының желілік бөлігі
1.2.1. Желілік бөлік құрамы
Магистральді мұнай құбыры желілік бөлігінің құра-
мына:
* мұнай құбыры (тарамды және лупингілі, тиекті және
реттеуіш арматуралы, табиғи және жасанды кедергілерден
өтпелері бар, сорап стансаларын іске қосу тораптары мен
тазалаушы және анықтаушы құрылғыларды іске қосу мен
қабылдау тораптары бар диаметрі 1020 мм (919 км) және 720
мм (475 км) құбырлар);
* күзет, желінуге қарсы, өртке қарсы және басқа қорға-
ныс имараттары;
* мұнай құбырын тоттанудан электрохимиялық қорғау
құрылғылары;
* технологиялық байланыс желілері мен имараттары,
телемеханика құралдары;
* мұнай құбырына күтім жасауға арналған электр
беріліс желілері;
* мұнайды жинау мен төгуге арналған жер қоймасы;
* мұнай құбырын пайдаланудың желілік қызмет имарат-
тары (шолушылар үйі, блок-постар, бақылау пункттері);
* мұнай құбырынан өтуге арналған трасса бойлық
өтпелер, тұрақты жолдар, мұнай құбыры трассасы бойында
орналасқан тікұшақ алаңдары және олардың кірмелері, мұнай
құбырының орналасқан жеріндегі тану және дабыл белгілері,
мұнай құбырының ішкі кеме қатынасы жолдарын қиып өтетін
жерлеріндегі дабыл белгілері кіреді.
Мұнай құбырының бастапқы пункті ретінде Өзен қотару стансасы
тазалаушыжәне анықтаушы құрылғыларды іске қосу торабындағы сықау желілік
ысырмалар (шығу), ал ақырғы пункт ретінде Самарадағы араластыру базасының
сұйыққойма паркі аумағының алдында (Ресей Федерациясы,
Приволжскнефтепровод ААҚ) орналасқан ысырма (кіру) есептеледі.
1.2.2. Трасса. Күзет аймағы
Мұнай құбыры трассасы тіке көрінім шектерінде,
алайда 500 м-ден сирек болмайтындай қашықтықта, бұрылыс
бұрыштарында, су және әуе өтпелерінде, сондай-ақ құбырдың
тас жол және темір жолдармен қиылыстарында орнатылатын,
жер бетінен биіктігі 1,5-2,0 метр болатын тұрақты тану
белгілерімен (нұсқағыш қалқандармен) жабдықталуы тиіс.
Нұсқағыш қалқанда:
* мұнай құбырының немесе оның құрамына кіретін
имараттың атауы;
* мұнай құбыры білігінің белгі түбіне қатысты орна-
ласуы;
* трассабойлық белгі байламы (км, ПК);
* мұнай құбырының күзет аймағы, мұнай құбырының
берілген учаскесін пайдаланушы ұйымның телефондары мен
мекенжайы көрсетілуге тиіс.
Нұсқағыш қалқандарды мұнай құбырымен қатар жүргізілген ЭБЖ
тіректерінде, байланыс желісінде және бақылау-өлшеу бағаналарында (БӨБ)
орнатуға жол беріледі.
Мұнай құбырының кеме қатынасы бар өзендермен,
сондай-ақ арналармен қиылысқан жерлері жағалауда су жолы бассейндік
басқармаларымен келісе отырып, дабыл белгі-лерімен таңбаланады.
Автомобиль жолы мен темір жолдардың мұнай құбырымен қиылысқан
жерлерінде осы жолдарды пайдалану ережелеріне сәйкес жол белгілері
орнатылуға тиіс.
Тұрақты белгілерден тыс әрбір желілік шолушыда, патруль қызметі мен
жөндеу қызметінің көлік құралдарында мұнай жылыстаулары байқалған жерлерді,
жөнделіп жатқан учас-келерді, мұнай құбыры шайылып кеткен жерлерді және
т.б. қоршауға арналған тасымал ескертпе белгілер болуға тиіс.
Сай түріндегі барлық жер бетілік өтпелер мұнай
құбыры бойымен бөтен адамдардың өтуіне мүмкіндік
бермейтін қоршаулармен жабдықталып, бояумен боялып,
Өтуге тыйым салынады деген қосымша кестешеге ие болуға
тиіс.
Мұнай құбырына (кез келген төсем түріндегі) зиян
келтіру мүмкіндігін болдырмау үшін Магистральді мұнай
құбырларын күзету ережелеріне сәйкес күзет аймақтары
белгіленеді.
Магистральді мұнай құбырының барлық учаске-
лерінде алдын алу, жөндеу және апат жұмыстарын орындау
үшін трассабойлық өту және мұнай құбырының кез келген
нүктесіне бару мүмкіндігі қамтамасыз етілуге тиіс.
Жыра беткейлері мен өзен жағалауларынан өтетін
мұнай құбыры учаскелерінің шайылып кетуін болдырмау үшін
күзет аймағында орналасқан жыралар мен жарықтардың
ұлғаюының алдын алу қажет.
Үйінділер мен бөгеттерден жүргізілген мұнай құбыры учаскелеріндегі су
ағызатын жерлер жұмыс жағдайында ұстап тұрылуға тиіс.
Жер астынан және бөгеттерден жүргізілген мұнай құбыры учаскелерінде
жалаңаш жерлер, ашық шурфтар,
шұңқырлар мен қазандықтар болмауға тиіс, мұның ағымдағы
жөндеулер мен тексерулер жүргізілетін жағдайларға қатысы жоқ. Құбырды
ашумен байланысты жұмыстар аяқталған соң жалаңаштанған учаскелер жобалық
белгілерге дейін жабылуға тиіс.
Сай және кішігірім өзен үстінен тіректер арқылы жүргізілген мұнай
құбыры учаскелерінің тиісті жылугидро-оқшауламасы болуға тиіс.
1.2.3 Мұнай құбыры
Мұнай құбырына тиекті арматура және тікелей
құбырда жинақталған құрылғылары мен айлабұйымдары бар
желілік оқшауланған құбыр жатқызылады.
Мұнай құбырындағы су және ауа жіберуге арналған
құрылғылар, жалғастықтар, дабыл бергіштер, сынама алуға
арналған құрылғылар мен тағы басқа элементтерде алынбалы
бұқтырмалар, қоршаулар болуға тиіс және жер бетінде тану,
ескерту белгілерімен таңбалануға тиіс.
Қысымды өлшеу үшін мұнай құбырында манометрлер
орнатылуға тиіс, ал желілік телемеханика болған жағдайда
қысым бергіштері де:
* әр желілік ысырмада екі жақтан;
* арматураға дейін және одан кейін су бөгеттері өтпе-
сіндегі әрбір жіптің екі жақ шетінде;
* стансааралық айдаудың соңғы пунктінде технологиялық
құбырдың қабылдау ысырмасы жанында;
* іске қосу мен қабылдау, сондай-ақ тазалаушы және
анықтау құрылғыларын жіберу торабының екі жағында да;
* мұнай қыздыру пештерін іске қосу торабының екі
жағында да;
* мұнай құбыры профилін неғүрлым дәл беретін нүк-
телерде орнатылуға тиіс.
Манометр жылытылған шкафтарда немесе бөлуші ыдыстармен бірге орнатылады.
Мұнай құбырында желілік тиекті арматураны
орналастыру мұнай құбырын салу немесе қайта құру
жобасымен анықталады және ол бөліну кезінде және жоспарлы жөндеу
жұмыстарында мұнай шығынын ең төменге мөлшерге жеткізу мақсатында трасса
профилін есепке алуға тиіс.
Мұнай құбырының желілік ысырмалары топыраққа тікелей, басқару
жетегін бетіне шығара отырып орнатылады; керібағытты клапандар
жылугидрооқшауланған құдықтарда орнатылады.
Мұнай құбырындағы ысырмаларда қызмет көрсету алаңдары,
оралымды сұлбаға сәйкес жазбалар, жабу мен ашуға және Жабық - Ашық
күйіне айналу бағытына нұсқағыштар және ысырма электржетекті болған
жағдайда, электрмен жабдықтау болуға тиіс.
Мұнай қотару стансаларын мұнай құбырына қосу
орындарында тазалаушы және анықтауыш құрылғыларды
жіберу тораптары, тазалаушы және анықтауыш құрылғы-
ларды іске қосу мен қабылдаудың бөлек және біріктірілген
тораптары жабдықталады.
Тораптар құрылымы мұнай құбырында қолданылатын отандық және шетелдік
өндірістегі тазалаушы құрылғылар мен құбыр ішіне арналған инспекциялық
снарядтардың барлық типтерін пайдалануға мүмкіндік беретіндей болуға тиіс.
Ыстық мұнайдың температуралық әсер етуіне тораптар құрылымының
төзімділігі мен беріктілігі, оның ішінде:
- біріктелген тораптардікі - торап қүрылымын жақтаулап
таңу, құбырды торапқа жақын жерде орнатылған өлі тірекке
топырақпен нығыздау және зәкірлеу есебінен;
- бөлек тораптардікі - құбырды торапқа жақын жерде
орнатылған өлі тірекке топырақпен нығыздау және
зәкірлеу, тораптың жер бетіндегі бөлігінің көлемін құбырдың
камераларды таңу формасы есебінен кішірейту, ыстық
мұнаймен іске қосу камерасына аз уақыттық әсер ету арқылы
қамтамасыз етіледі.
Мұнай құбырына ғимарат, жинақталған жабдық және
қысқаша техникалық сипаттама, пішін және басқа ақпарат
көрсетілген техникалық паспорт (формуляр) ресімделуі керек.
1.2.4 Өтпелер
Өтпе ұзындығын анықтайтын мұнай құбырының су
асты өтпесінің (СӨ) шекаралары:
* көптінді өтпелер үшін - жағалауда немесе жайылма
шегінің сыртында орнатылған тиекті арматурамен шектелген
учаске;
* бөлу ысырмалары жоқ біртінді өтпелер үшін - 10 %-дық
қамтамасыз ету белгісінен төмен емес биік сулар қырқасымен
(БҚС) шектелген учаске болып табылады.
Мұнай құбыры СӨ-сі құрылымы бойынша ор
әдісімен, көлбеу бұрғылау тәсілімен, құбыр ішіндегі құбыр
тәрізді жасалған болып, тін сандары бойынша - біртінді,
екітінді немесе көптінді бола алады.
Суасты өтпелерінің қосалқы тіндерін анықтау мүмкіндігін
қамтамасыз ету үшін олар екі шетінен тазалаушы және анықтауыш құрылғыларды
іске қосу мен қабылдау тораптарымен жабдықталады.
Су өткелдерінің барлық ғимараттары жобаға сай келіп, түзу күйінде
нормативтік және басшылық құжаттама талаптарына сәйкес пайдаланылуға тиіс.
Кеме қатынасы бар өзен өтпелерінде бақылау пункттері, ал көптінді
өтпелерде - мүмкін болатын апаттардың қауіп деңгейі ескеріліп, су
қоймаларын мұнаймен ластанудан қорғауға арналған жүзу құралдарымен,
айлабұйымдармен жабдықталған техникалық күту пункттері ұйымдастырылуға
тиіс. СӨ-нің орналасқан жерлерін жарықтандырғыш аппаратурасы бар Зәкір
тастауға болмайды (суасты өтпесі) деген ескерту белгілермен таңбалайды.
СӨ күзет аймағы су асты өтпелері өстерінің әр
жағынан 100 м жерде жатқан параллель жазықтар аралығын
қамтитын су бетінен түбіне дейінгі су кеңістігі учаскесі
түрінде белгіленеді.
Мұнай құбырының қалыпты жүмыс күйінде оның
өтпедегі барлық тіндері жұмыс істеуге тиіс. Жылына кемдегенде бір рет
ысырмаларды өтпенің бір жағынан жабу жолымен тіндерді бірнеше тәулікке
ажыратып, мұнай ағынын кезекпен әр тін бойымен жуу үшін жіберу керек.
Бір тінді толық ажырату қажет болған жағдайда ажыратылатын құбырда
температуралық әсер ету салдарынан қысымның көтерілуін болдырмайтын
шаралар қарастырылуы шарт.
Мұнай құбырының кеме қатынасы бар өзен СӨ-сі мен
екітінді СӨ үшін белгіленген үлгіде техникалық паспорт
жасалуға тиіс.
Күрделі және жеңіл типті жетілдірілген жамылғысы
бар барлық санаттағы темір жол және автомобиль жолдары
өткелері болат қүбырдан жасалған қорғаныс қапта (қап-
тамада) немесе диаметрі жұмыстың жүргізілу шарттары мен
өтпе құрылымымен анықталатын және құбырдың сыртқы
диаметрінен кем дегенде 200 мм-ге артық болуға тиіс тоннель
түрінде болуы қажет. Қаптама шеттері үйінді, жер жаппасы
шетінен жол түрі мен санатына байланысты анықталатын
қашықтыққа шығарылып, су өткізбейтін тығыздауыштарға ие
болуға тиіс.
Мұнай құбырының табиғи кедергілерге (өзен, жылға,
жыра және т.б.) салынған әуе өтпелері қолданыстағы
СНмҚ-қа сәйкес жеке жоба бойынша орындалып, бірыңғай
нөмірлеу мен техникалық паспортқа ие болуға тиіс.
Мұнай құбырының жер асты төсемінен жер беті төсеміне өтуінің бастапқы және
ақырғы учаскелерінде биіктігі кем дегенде 2,2 м болатын металл тордан
жасалған тұрақты қоршаулар болуы шарт.
1.2.5 Жер бетіндегі 5имараттары(объектілер)
Мұнай құбыры елді мекендерге және өнеркәсіп орындарына жақын
немесе белгі бойынша жоғары жүргізілген жерлерде мұнай кұбырының төменгі
жағында апат болған жағдайда төгілетін мұнайды ағызу мен жинауға арналған
қорғаныс имараты қарастырылуға тиіс.
Су үлкен аумақта жиналған жағдайда құбырдың жоғарғы жағында жауын суларын
ағызып жіберуге арналған арық қарастырылуға тиіс.
Қорғаныс имараттары жергілікті жер бедері мен апат кезінде төгілетін
мұнайдың мөлшерлі көлемі ескеріле отырып жеке жобалар бойынша орындалуға
тиіс.
Мұнай құбырында апат болған жағдайда мұнайдың
ұйымдастырылмаған түрде шығу және төгілу көлемін,
жоспарлық және апаттық қалпына келтіру жұмыстарының
жүру уақытын қысқарту үшін, сондай-ақ мұнай құбырын
трасса бойында ұзақ мерзімге тоқтату кезінде оның
учаскелерінің қатып қалуын болдырмау мақсатында, пішін
ерекшелігіне қарай, сыйымдылығы 20, 30, 40 мың м3 ашық
жер қоймалары орнатылады.
Қоймаларға тұтқырлығы аз, баяу қататын мұнай қоспаларының төгілуі
мүмкін жерлерде қойма түбі мен қабырғалары балшықпен, тұтқырғыш
материалдармен бекітілуге тиіс немесе тікелей қоймаларды толтыру алдында
олардың түбі мен қабырғаларына бензинге төзімді пленка материалы төселуге
тиіс.
Қоймаларға мұнай төгуге арналған мұнай құбырларында мұнайды қоймадан
мұнай құбырына қайта айдауға арналған тораптар қарастырылуға тиіс.
Жер қоймалары құбырды мұнайдан босатудың басқа тәсілі мүмкін болмаған
немесе ауырырақ шығындарға апарып соқтыратын айрықша жағдайларда ғана
пайдаланылады.
Қоймаға төгілген мұнай қысқа мерзім ішінде мұнай құбырына айдалып
немесе ең жақын Мұнай қотару стансасына(МҚС) тасылып, қойманың түбі мен
қабырғалары мұнай қалдықтарынан тазартылуға тиіс.
МҚС-та және жақын жатқан жолдармен қатынау
қиын немесе жол қатынасы қиын басқа жерлерде орналасқан
желілік тиекті арматура жанында, кеме қатынасы бар өзен
өтпелерінде тікұшақ алаңдары қарастырылуға тиіс.
1.2.6 Тоттанудан қорғау құралдары
Магистральді мұнай құбырларының металл имарат-
тары: (желілік бөлік, технологиялық құбырлар, сұйық-
қоймалар, сумен жабдықтау құбырлары, көбікпен және сумен
сөндіру құбырлары, әр түрлі мақсаттағы жер асты сыйым-
дылықтары, брондалған күш кабельдері және т.б.) табиғи
және технологиялық орта (атмосфера, топырақ, жер беті
сулары, тауарлық мүнай компоненттері мен қоспалары), кезбе
ток әсерінен болатын тоттанудан қорғауға жатқызылады.
Салу, қайта күру және күрделі жөндеу кезінде сыртқы
тоттанудан қорғау құралдарының типі мен құрылымы
МЕМСТ Р 51164, сәйкес орындалған жоба бойынша анық-
талады. Қорғаныс құралдары төсем шарттары, топырақтың
тоттық белсенділігі туралы деректер, қорғалатын имарат пен
оның қызмет етуінің талап етілетін мерзімі үшін тоттық
ақаулар тудыратын қауіптілік деңгейі ескеріле отырып таңдап
алынады.
Қорғаныс құралдары көршілес имараттар мен қоршаған ортаға зиянды
әсерін тигізбеуге тиіс.
Жер асты металл имараттардың бұзылуының және
өзара бұзылуының алдын алу үшін барлық жақын орналасқан
имараттарда бірдей немесе мәндері бойынша жуық имарат-
жер қорғаныс потенциалдары болуға тиіс.
Cop учаскелерінің, қатты тұз басқан топырақтардың,
жер асты және жер үсті суларының болуы, құрылыста ыстық
мұнай құбырын сыртқы оқшаулау үшін жоғары температураға
онша төзімсіз материалдар мен қиыстырулардың қолданылуы
себепті, құбырдың тоттанудан бұзылуы тез жүреді. Тоттық
бұзылу жылдамдығы мүнай температурасы артқан сайын өсе
береді. Бұзылудың негізгі салмағы мұнай қыздыру пункттері
арасындағы мұнай құбыры учаскесінің басқы бөлігіне түседі.
Электрохимиялық қорғаныс құрылғыларының мөлшері мен қуаттылығы мұнай
құбырының орнықты қорғанысын барлық жағдайлар үшін қамтамасыз етуге тиіс.
Бұған:
- трассабойлық жеке ӘЖ болуы;
- құбыр көршілес стансалар есебінен КҚС(катодтық қорғаныс стансасы)
ажыратылған
жағдайда да қорғалған болып қалатын қондырғыларды
пайдалану және оларды тиісінше орналастыру;
* КҚС қоректенуін басқа көздер (жақын жердегі ЭБЖ(электр беріліс
желісі),
тұрғын үй және өндірістік объектілер, жел қозғалтқыштары)
есебінен қосалқылау арқылы қол жеткізіледі.
Табиғи және жасанды кедергі өтпелерінде қорғаныс
қаптамаларының құбырлармен тікелей түйісуіне жол беріл-
мейді, және олардың арасында электрлік түйіспе жоқтығын
мерзімді түрде тексеріп отыру керек.
Жол өтпелеріндегі қаптамаларды қорғау екі нү9қада орындалады:
* негізгі құбыр қорғалған жағдайда электрлік маңдайша
көмегімен;
* құбыр потенциалына тең қорғаныс потенциалына қол
жеткізе отырып, бұжыртабан арқылы.
Мұнай құбырының су кедергілеріне салынған өтпе-
лері түрақты жоғары қорғаныс потенциалына ие болуы керек,
ол үшін КҚС осы өтпелерге барынша жақындатылуға тиіс.
Су өтпесінің үзындығы 500 м-ден артық болған жағдайда
КҚС-ты су өтпесінен 1 км-ге дейінгі қашықтықта орнату
керек.
1.2.7 Трасса бойлық электрмен жабдықтау
Магистральді мұнай құбырының желілік бөлігі объектілерін
(КҚС, желілік ысырма жетектері, желілік телемеханика мен байланыс
жүйелері, су өтпелерін күзету аймағы қоршауларының ақпараттық белгілері,
шолушылар үйі, бақылау пункттері және т.б.), сондай-ақ жоспарлық және
апаттық жөндеу жұмыстарында қолданылатын жабдықтар мен механизмдерді
электрмен жабдықтау трассабойлық жоғары вольтты желі ЖВЖ-6-10 кВ арқылы
жүзеге асырылады.
Әрбір стансааралық учаскедегі трассабойлық ЖВЖ осы стансалардан екі жақтық
қоректену көзіне ие және кейбір секцияларды жоспарлы немесе апаттық
ажырату мен жөндеу
–кезінде басқа секцияларға қосылған объектілерді электрмен жабдықтау
мүмкіндігін сақтап қалуға қол жеткізетін бірнеше секцияларға бөлінеді.
Жобада қарастырылмаған басқа түтынушыларды трассабойлық ЖВЖ-ге қосуға
тыйым салынады.
1.2.8 Желілік телемеханика және байланыс
Телемеханикаландыру құралдары бастапқы бергіш-
терден (жүйелерден) ақпарат жинау, оны байланыс арналары
бойынша беру және орындаушы механизмдерге арналған
басқару бүйрықтарын қайта трансляциялау міндеттерін
атқарады.
Желілік телемеханика жүйесі автономды, қызмет
көрсетілмейтін күшейту пункттері (ҚККП) арқылы электрмен
қоректендіру жүйесіне және магистральді кабельдерге қосыл-
ған желілік бақылау мен басқару пункттерімен (ББП)
жабдықталған.
Желілік телемеханика:
мұнай қысымы мен температурасын, топырақ темпера-
турасын, құбыр-мыссульфат салыстыру электроды потен-
циалын, КҚС-тағы шығу тогы мен кернеуін телеөлшеуді (ТӨ);
желілік ысырмалардың жай-күйі, ысырмаларды басқару
режимі, қырғыштың (бөлгіштің, өлшеуіш снарядтың) өтуі,
ББП есігіндегі төмендегі температура мен жай-күйі, басқару
объектілерінде электр энергиясының бар екендігі туралы
теледабылдаманы (ТД);
-телебасқару мен бақылау жүйелерімен түйіндесу блогына ие КҚС желілік
ысырмалары мен жұмыс режимін теле-басқаруды (ТБ) қамтамасыз етуге тиіс.
Магистральді мұнай құбыры желілік имараттарының құрамына орталықтан
басқару үшін техникалық база болып
табылатын өндірістік-технологиялық байланыс желілері
(кабельдері) кіреді.
1.2.9 Магистральді мқнаі құбырының(ММҚ) желілік бөлігін пайдалануды
ұйымдастыру
ММҚ желілік бөлігін пайдаланудың қауіпсіздігі, тиімділігі мен сенімділігі
төмендегідей шаралар арқылы қамтамасыз етілуге тиіс:
* желілік бөлік жай-күйін мерзімдік бақылау, техника-
лық құралдарды пайдалана отырып қарау және кешенді
анықтаулық тексерулер;
* жөндеу-алдын алу жұмыстары мен күрделі жөндеуді
уақтылы және сапалы орындау есебінен оны түзу күйде ұстап
отыру;
* моральдік ескірген немесе тозған жабдықты уақтылы
жаңарту;
* күзет аймағы мен елді мекендерге, өнеркәсіптік және
ауылшаруашылық кәсіпорындарына, ғимараттар мен имарат-
тарға дейінгі ең аз қашықтық аймағына қойылатын талап-
тарды қадағалау;
* істен шығулардың уақтылы алдын алу және оларды
жою;
* мұнай құбыры жұмысының қажетті жылугидравлика-
лық жұмыс режимін, мұнай қотару стансалары жүмысының
реверсивтілігін қамтамасыз ету және сақтау;
* ұйым басшылары мен жақын орналасқан елді мекен
тұрғындарын мұнай құбырының орналасқан жері мен қауіп-
сіздік шаралары туралы хабардар ету;
* мұнай құбырымен бір техникалық дәлізден өтетін
коммуникацияларды пайдаланушы ұйымдармен бірге өзара
әрекет ету және коммуникация жай-күйі мен жоспарлық және апаттық
жөндеулер барысына бақылау жасауды іске асыру мәселелеріне қатысты
бірлесе отырып келісімді түрде қимыл жасау.
ММҚ желілік бөлігін пайдалану процесіндегі негізгі
жұмыс (операция) түрлері:
* мұнай құбыры желілік бөлігіне оралымды-техноло-
гиялық күтім жасау;
* мұнай құбырының өзін техникалық анықтауды қоса,
ММҚ желілік бөлігін техникалық күту және ағымдық жөндеу;
* ММҚ желілік бөлігін күрделі жөндеуден өткізу;
* мұнай қүбырын тоқтатып қою;
* ММҚ желілік бөлігі объектілерін есептен шығару
және қайта жинақтау;
* апаттық-қалпына келтіру жөндеуі.
Мұнай кұбыры желілік бөлігіне оралымды-техникальщ кутім жасау
ММҚ желілік бөлігіне оралымды-техникалық күтім жасау технологиялық
ережелерге сәйкес жүзеге асырылатын бүтіндей ММҚ-қа оралымды-технологиялық
күтім жасаудың құрамдас бөлігі болып табылады.
Технологиялық ереже мұнайды магистральді мұнай құбыры бойымен қотаруды
ұйымдастыру тәртібін анықтайтын және мұнай құбырының апатсыз жай-күйі мен
қотарудың технологиялық процесін қауіпсіз жүргізуді қамтамасыз етуге
арналған (желілік бөлікті пайдалануға қатысты) техникалық паспорт болып
табылады.
Қотару технологиялық процесін жүргізудегі мұнай құбырының апатсыз
орнықты жүмыс істеу жағдайлары ММҚ пайдаланудың технологиялық картасында
көрсетілген жұмыс қысымдарының жол берілетін ең төменгі (қотарушы сораптық
қабылдауында) және жоғарғы (қысым реттеуіштеріне дейінгі және одан кейінгі
тастама жинағышта және сораптан сорапқа сұлбасы бойынша жұмыс істейтін
МҚС қабыл-дауында) шектері арқылы қамтамасыз етіледі. Жол берілетін ең
жоғарғы жұмыс қысымдары сораптық пен мұнай құбырының тастама жинағыштарының
техникалық жайкүйіне, ал ең төмендегілері - қотарушы агрегаттардың
кавитациялық сипаттамаларына байланысты белгіленеді. Сораптан сорапқа
сұлбасы бойынша жұмыс істейтін МҚС қабылдауындағы жол берілетін ең жоғарғы
қысымдар мұнайды жылыстау сыйымдылықтарынан сораптық қабылдауына айдау
мүмкін-дігін қамтамасыз ету жағдайларына байланысты анықталады.
Техникалық карта негізінде жабдықтар мен құбырларды технологиялық
қорғаудың тағайыншама картасы құрастырылады. Тағайыншамалар шамасы
технологиялық картада көрсетілген жол берілетін қысымдармен шектелген
шеңберде өзгеруі мүмкін (су тасқыны кезеңінде, қолайсыз ауа райы
жағдайларында, жұмыс қысымын шектеумен жүргізілетін мұнай құбырының күрделі
жөндеуі кезінде қотару көлемі азайғанда).
Мұнайды қыздыру арқылы қотаруда әр айға арнап, қотарудың күтіліп
отырған көлемі, қотарылатын мұнай қоспасының қасиеттері және қоршаған орта
температурасы жайлы деректер негізінде мұнай құбыры жұмыс режимінің картасы
жасалуға тиіс.
Мұнай қоспасын қотару көлемінің немесе олардың қасиеттерінің әрбір
өзгерісіне арнап режімдер картасында әрбір қыздыру стансасы мен келесі
қыздыру стансасы қабылдауындағы мұнай қыздыру температурасы көрсетілуге
тиіс.
Ыстық мұнай құбыры бойымен мұнай қотарудың технологиялық процесін
қамтамасыз ететін барлық деңгейдегі диспетчерлік қызмет пен қызметкерлер
диспетчер парақтарында нақты қысымды, қотару көлемін, қыздыру
температурасын және т.б. мерзімді түрде (екі сағаттық) көрсете отырып,
аталған қүжаттарды басшылыққа алуға тиіс.
2. Магистралъді мұнай құбыры желілік бөлігін техникалық күту
Магистральдық мұнайқұбырлар тізбегін тоқтаусыз пайдаланылуы уақытында
техникалық қызмет көрсетумен жөндеулер негізінде іске асырылады. Жөндеу
жұмыстарын жоғарғы деңгейде өткізу үшін, жөндеу шаралары ең алдымен мұнай
құбыр тізбегінің бүтіндігіне қауіп келтіретін дефектілерді жоюға бағытталуы
тиіс. Бұндай шараларды іске асыру тек қана мұнай құбыр тізбегінің жағдайы
мен бойындағы ақаулар туралы толық ақпарат болған жағдайда ғана іске
асырылады.
Ақаулар жөніндегі ақпарат магистральды мұнайқұбыр тізбегін техникалық
қызымет көрсету мен жөндеу жүйесінің негізгі бөлігі болып табылатын –
техникалық диагностика арқылы алынады.
Мұнай құбырларының ақаулары тәжірибе жүзінде анықтайтын төрт деңгейлі
интегральды диагностика жүйесі жасақталған.
Мұнай құбырларының ескіруі көбінесе коррозияға қарсы қорғаныштың
тиімділігінің төмендеуі салдарынан болады. Қазақстан Республикасындағы
өткен ғасырдың сексенінші жылдарында жасалған үлкен диаметрлі (1020-1220
мм) мұнай құбырларының сыртқы оқшаулау қабаттарының мерзімі бітуге таяу.
Статистика көрсеткеңдей, магистрапьды мұнай құбырларындағы болатын
апатты жағдайлардың негізгі себебі жер астылық жемірілуі болып табылады.
Жемірілуге өте қауіпті құбырлар d 820-1220 мм тобындағы құбырлар болып
табылады.
Құбырлардың электрохимиялық қорғаныштарьшың (ЭХҚ) артықшылығы, ол жер
астылық жемірілуді туғызатын электрохимиялық процестерге әсер етеді және
жемірілуден зақымдану түріне қарамастан жемірілу процесін бәсендетеді
немесе тоқтатады. ЭХҚ параметрлерін өлшеудің карапайымдылығы аз мелшерде
қаржы жұмсай отырьш, оның әсерінің тиімділігін сенімді реттеп отыруға
мүмкіндік береді.
Магистральды мұнай құбырларын жер астылық жемірілуден қорғау үшін:
ЭХҚ құралдарын тиімді, сенімді және қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз
ету қажет;
ЭХҚ құралдарының қолайлы пайдалану тәртіптемесін және
құбырдың бойымен, мерзіміне байланысты "құбыр-жер"
қорғаныш потенциалын сақтай отырып, 100%-дық катодтық
полярлықты қамтамасыз ету кажет;
жемірілуге қауіпті жерлерді тауып, олардың пайда болу
себептерін анықтау үшін тиісті ұйымдарды тарту;
өндіріс пен ЭХҚ құралдарын құру мен қайта құру, олардың жұмысын
қашықтан бақылау, электр тогын тарату желілері, құбырларды оқшаулау
қорғаныш қабаттармен қаптау жұмыстарын қабылдап алуға байланысты жобалық
шешімдердід, нормативтік қүжаттардың талаптарының сақталуына бақылау жасау,
сол сйяқты бүл құралдарды қабылдап алу мен найдалану саласында нормативтік
құжаттардың талаптарына ауытқушылықтарға жол бермеуге бағытталған шараларды
жүзеге асыру;
- құбырлар мен оларды коррозиядан қорғау құралдарының жемірілу
жағдайын электрометриялық және инструменталдық әдістермен зерттеуді дер
кезінде ұйымдастыру және өткізу қажет;
- құбырларды жемірілуден қорғаудың жаңа әдістері мен құралдарын
қолдану.
ММҚ желілік бөлігі объектілерін техникалық күту
оларды жұмысқа жарамды күйде үстап тұруға қатысты
операциялар кешенін қамтиды және жоспарлы түрде
жүргізілетін, сондай-ақ желілік имараттардың жоспарлы
қарауын, тексерісін және құбыр мен оның жабдықтары,
аспаптары мен жүйелері бойынша атқарылатын жұмыстар
ретін қарастыратын алдын алу шарасы болып табылады.
Тексеру мақсаты - жабдықтардың, коммуникациялар мен имараттардың техникалық
жай-күйін анықтау; қағидаларын бұзатын жайларды табу, апаттар мен оқыс
оқиғаларды (зақымдануларды) айқындау; мұнай құбыры қауіпсіздігіне нақты
қатер төндіретін жақын орналасқан имараттар мен объектілердегі апаттарды
айқындау.
Тексерулер жоспарлы және кезектен тыс болады.
Жоспарлы тексерулерді тұтас алғанда:
тұрақты түрде шолушылар немесе апатты қалпына
келтіру бригадаларының патруль тобы жаяу, көлікпен немесе
әуеден айнала бақылау арқылы іске асырады;
патрульдеу мерзімділігі мен көлемін жергілікті жағдайларды
(өнеркәсіпорындарының, елді мекендердің, өтпелердің болуы), трас-
салық жер бедерінің күрделілігін, жыл мезгілін, мұнай
құбырының техникалық жай-күйін және т.б. ескеріледі.
Жоспарлы тексеруде күзет аймағы және ең аз қашықтық аймағы, жасанды
және табиғи кедергі өтпелері, тиекті арматура, тиекті арматура мен құбырдың
апаттық қор алаңдары, тазарту және анықтау құрылғыларын қабылдау мен іске
қосу тораптары, трассабойлық жолдар, мұнай құбыры өтпелері мен кірмелері,
көпірлер, бөгеттер, тікұшақ алаңдары, мұнай құбыры аспа жолдары, су жіберу
және өртке қарсы қорғаныс имараттары, трассабойлық байланыс және электр
берілісі желілері, ЭХҚ құралдары, трассаны таңбалау белгілері, су
өтпелеріндегі, сондай-ақ басқа ұйымдардың коммуникациялары қиылысындағы
белгілер тексеріледі.
ММҚ желілік бөлігін кезектен тыс тексеру зілзала
апараттарынан соң, мұнай құбыры трассасында мұнай
байқалған жағдайда, қысым төмендегенде, мұнай теңгерімі
болмағанда, мұнай құбырына зақым келтірген басқа да
белгілер айқындалғанда жүргізіледі.
Байқалған мұнай жылыстаулары туралы, мұнай құбырының қалыпты жұмыс
істеуіне, адамдар мен жақын орналасқан кәсіпорындарға, елді мекендерге
қауіп төндіретін трасса бойындағы жекелеген имараттардың барлық
ақаулылықтары мен зақымданулары, сондай-ақ мұнай құбырын күзету аймағындағы
бұзылулар туралы тексеру жүргізуші адам қаралып отырған учаске басшысына
немесе диспетчерге тиісті шаралар қабылдауы үшін тез арада хабар беруі
керек.
Тексеру нәтижелері мен оның барысында орындалған барлық жұмыстар
тиісті оралымды құжаттамаға енгізілуге тиіс.
Пайдалану процесінде ММҚ желілік бөлігі объек-
тілерінің жайы мен техникалық күйін мерзімді тексеру
барысында:
жыл сайын көктемдеп су тасқынынан кейін - су
шаюымен күшті топырақ эрозиясына ұшыраған жерлерде
мұнай құбырының төсем тереңдігі;
жылына кем дегенде екі рет (көктемгі су тасқынынан
кейін және күзгі-қысқы пайдалануға дайындық кезінде) -
тіректерде жүргізілген мұнай құбырының жер үсті учаскелері;
- кем дегенде бір рет екі жылда құралмен немесе
сүңгуірлермен су асты өткелдерді тексеру (егерде басқадай
мерзімді, күші бар мөлшерлі құжаттар белгіленбесе);
жылына кем дегенде екі рет (топырақ кедергісі
неғұрлым аз болатын кезеңде) - қорғаныс потенциалының
өлшемдері;
* мұнай құбырының өзінің немесе оның жекелеген
учаскелерінің техникалық күйіне байланысты белгіленетін
мерзімділікпен құбырды техникалық анықтау;
* жыл сайын, топырақ кедергісі неғұрлым көп болатын
кезеңде - электр жабдықтары мен жер беті құбырлары учаске-
лерінің күйі және оларды жерлендірудің омдық кедергісі;
* жыл сайын, найзағай кезеңі басталғанға дейін - жай-
тартқыш құрылғылардың жай-күйі мен ЖВЖ-дегі асқын
кернеу қорғанысы тексеріледі.
Техникалық анықтау міндеттері: техникалық күйді анықтау;
ақаулылық орнын іздеу мен себептерін анықтау; техникалық күйді анықтау.
Мұнай құбырының техникалық күйін анықтау үшін, мұнай құбырын қотарудың
күтіліп отырған ең жоғары режімдерінде пайдалану мүмкіндігін,
төмендетілген режімдерге өту қажеттілігін немесе жүргізілетін орнын
дәлдеп бөлектей отырып жөндеудің қажеттілігін бағалау үшін
қолданыстағы нормативтік құжаттамаға сәйкес құбыр ішілік инспекциялық
снарядтарды (ҚИС) жіберу жолымен мұнай құбыры желілік бөлігінің құбыр
ішіндегі ақауды анықтау жүргізіледі.
Мұнай құбырларының ақаулары тәжірибе жүзінде анықтайтын төрт деңгейлі
интегральды диагностика жүйесі жасақталған.
Бірінші деңгей: Калипер снарядымен құбырдың геометриялық өлшемдерінің
өзгеруін профилометриялық зерттеу жүргізеді.
Екінші деңгей: Ультраскан WM ультрадыбысты снарядпен зерттейді.
Үшінші деңгей: Магнитті дефектоскопия, яғни магнитті снарядтармен ,МFL
типті снарядымен құбырлардың тіке бойында жарықшалар барма екенін және
пісіріліп жалғасқан жерлерінде ақаулардың барын анықтайды.
Төртінші деңгей: ультрадыбысты дефектоскопия - Ультраскан CD
снарядымен құбырдың бойында,пісіріліп қосылған жерлеріндегі ақауларды
анықтайды.
Ультраскан CD ультрадыбысты дефектоскопиясы белгілі американ ANSI
ASME-B31G-1984 стандарты бойынша ақауларды анықтау әдістемесі жасалған.
Құбырдың геометриялық өлшемдерінің өзгеруіне байланысты ақаулардың
қауіптілігіне қарай үш категорияға бөлінеді:
Қауіпті емес ақау,
Қауіпті ақау,
Өте қауіпті ақау болып бөлінеді
25.11.94 ж. АҚ Транснефть және ( №10-03396 от 24.11.94 ж.хат бойынша)
Госттехнадзор нормативтік құжаты сәйкес бекітілген магистральды мұнай
құбырының қабырғаларының бүлінуін құбырішілік дефектоскоппен анықтау
әдістемесімен құбыр беріктігін анықтайды. ANSI ASME-B31G-1984 американ
стандартына сәйкес, Ультраскан дефектоскопының мәні бойынша құбырдың
ақауларының қауіптілігін анықтайды.
Бұл әдістеме дефетоскопптың көмегімен анықталған қабырғасында ақауы бар
магистральды мұнайқұбырының сызықтық бөлігін статикалық беріктікке есептеу
үшін арналған.
Есептеу нәтижесі бойынша ақауы бар магистральды мұнайқұбырының техникалық
жағдайын, жөндеу жұмысының қауіпті аймағын және мұнайды айдау қысымының
төменгі мәнін белгілейді.
Кесте 7
Атырау – Самара мұнайқұбырының 923,5-960 км учаскесіндегі статикалық
беріктікке есептеу нәтижесі
№ Ара қашық-ғы,Ақау түрі Құбырдың Құбыр МүмкіндікҚұбырдың
ақаум материалы жұмысыныңқысымы жұмыс
шартты кгссм2 қысымы
коэф. кгссм2
46 356,3 17ГС 0,9 38,8 55
66 466,4 Корроз.металлды17ГС 0,9 36,9 55
70 470,1 ң ескіруі 17ГС 0,9 46,7 55
78 480,9 Корроз.металлды17ГС 0,9 38,9 55
181 2524,7 ң ескіруі 17ГС 0,9 48,4 55
512 5598,5 Корроз.металлды17ГС 0,9 46,4 55
601 6345,3 ң ескіруі 17ГС 0,9 48,6 55
Корроз.металлды
ң ескіруі
№ 46, 66, 70, 78, 181, 512 601 нөмірлі ақаулар; 923,5-960км
бөлігінде жобалық қысымын 5,5 МПа-дан 3,69 МПа жұмыс қысымына азайту
керек екенін № 1 кестеден көруге болады. 923,5-960км учаскесі бойынша
табылған ерешеліктер –628, оның ішіндегі металдың ескіруі – 324, қалғаны
құбырдың қатпарлануы, майысуы т.б
Жұмыс жасап тұрған Өзен – Атырау – Самара магистральді мұнай
құбырына жаңадан Калмыково-дан Ду-1000 ППН Антоново- ға Ду-700
параллель құбырын салу. Қазіргі уақытта Өзен – Атырау – Самара
магистральді мұнай құбырынт ГНПС Өзеннен Калмыковаға дейін құбырдың
диаметрі 1000 мм, ары қарай Самараға дейін – диаметр 700 мм. Жоба бойынша
екі құбырдың бірігіп жұмыс атқарылуы қарастырылып отыр, яғни жобаланған
құбыр лупинг қызыметін атқарады.( Ду-700 тозып істен шыққанға дейін)
Айдалатын мұнайдың параметрі: жұмыс қысымы– 5,5 МПа, температурасы– 50
градус Цельсий.
Құбыр ішіндегі ақауды анықтауын жүргізуде қолданылатын ҚИС құрамы:
✓ мұнайды қыздырудың мүмкін болатын ең жоғары температурасы шектерінде
термотөзімді болуға тиіс және:
✓ құбыр ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Техникалық бөлім
1. Өзен-Атырау-Самара магистральды мұнай құбыр тізбегі
1.2.Магистральді мұнай құбырының желілік бөлігі
1.2.1. Желілік бөлік құрамы
1.2.2. Трасса. Күзет аймағы
1.2.3 Мұнай құбыры
1.2.4 Өтпелер
1.2.5 Жер бетіндегі 5имараттары(объектілер)
1.2.6 Тоттанудан қорғау құралдары
1.2.7 Трасса бойлық электрмен жабдықтау
1.2.8 Желілік телемеханика және байланыс
1.2.9 ММқ желілік бөлігін пайдалануды ұйымдастыру
2. Магистралъді мұнай құбыры желілік бөлігін техникалық күту
2.1. ММҚ желілік бөлігінің ағымды жөндеуі
2.2. Мұнай құбырының күрделі жөндеуі
2.3. Құбырдың техникалық күйін бағалау:
2.4. Апаттық-қалпына келтіру жөндеуі
3. Есеп бөлімі
3.1. Құбыртізбегін беріктікке және майысу деформациясына есептеу
3.2. Гидростатика тұрғысынан кернеуге баға беру
3.3. Құбырдың кернеулік жағдайын есептеу
4. Экономикалық бөлім
5. Еңбек және өрт қауіпсіздігі
6. Қоршаған ортаны қорғау
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасы дүние жүзіндедегі ірі мұнайлы державалардың
бірі. Оның перспиктивалы мұнайлы газды аудандарының көлемі 1млн. 700км2
мұның өзі бүкіл аумақтың ,62%- нан астам.
Бүгінгі күнге дейін 208- астам мұнайлы газды кенорындар ашылған.
Республикада мұнай өндіру мен оны тасымалдау көлемі жылдан жылға ұлғая
түсуде. 2010 жылға таман тасымал көлемін жылына 100млн. тоннаға жеткізуге
жоспарланған. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997жылғы
2-сәуірде № 461қаулысымен, мұнай тасымал мен импорты мәселерінде Қазақстан
Республикасының мүдделерінің сақталу мақсатында ҚазТрансойл, ҰМТК
ЖАҚ(қазіргі кезде ҚазТрансойл АҚ) құрылған болатын.
ҚазТрансойл АҚ Батыс филиалы 3282,8 км мұнай құбырларын, соның
ішінде ұзындығы 1237,4 км, Ду-1020720мм Өзен-Атырау-Самара бірегей ыстық
мұнай құбырын пайдалануда. Мұнай құбыры тұтқырлығы жоғары Бозашы мұнайы мен
тез қатып қалатын Маңғышлақ мұнайының жол жөнекей қатып қалуына жол бермеу
үшін мұнайдың қыздырылып айдалуын қамтамасыз етеді.
Мұнай құбырының Өзен-Атырау учаскесіндегі жобалық өткізу қабілеті
жылына 30млн. тонна, нақты өткізу қабілеті 16,8млн. құрайды.
Өзен-Атырау-Самара магистральді мұнай құбырының Атырау- Самараучаскесімен
мұнай тасымалдау көлемі жылына 15млн. тоннадан астам болды.
1- сурет. Өзен-Атырау-Самара мұнай құбырының сұлбасы
1. ТЕХНОЛОШИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1. Өзен-Атырау-Самара магистральды мұнай құбыр тізбегі және
жалпы қағидалар
Өзен-Атырау-Самара магистральді мұнай құбырының
прициптік схемасы 1-суретте, мұнай құбырының пішіні(профилі) -
2-суретте көрсетілген.
Магистральді мұнай құбырының құрамына мыналар
кіреді:
а) диаметрі 1020 мм мұнай құбырының 919 км, диаметрі 720 мм мұнай
қүбырының 475 км желілік бөлігі (оның ішінде
Қазақстан Республикасы аумағында 313 км);
ә) Өзен (0 км) және Атырау (698 км) қалаларындағы басқы сорап
стансалары;
б) аралық сорап стансалары:
Бейнеу (322 км), Құлсары (528 км), Индер (864), Ү. Шаған
(1147 км),Черниговка (1284 км). Черниговка стансасы Ресей Федерациясы
аумағында орналасқан;
в) Өзен, Бейнеу, Құлсары, Атырау, Индер, Ү. Шаған,
Черниговкадағы сорап стансаларымен біріктірілген мұнай
қыздыру стансалары;
г) жеке тұрған Сай-Өтес (145 км), Опорная (433 км),
МҚС-677 км, Карманово (784 км), Антоново (955 км),
Сахарный (1013 км), Барановка (1090 км), Маштаково (1239
км) мұнай қыздыру стансалары.
д) Маштаково қыздыру стансасы Ресей Федерациясы
аумағында орналасқан.
Қазақстан Республикасы аумағында орналасқан Өзен-Атырау-Самара
магистральді мұнай құбыры объектілеріне(Қоғамның Батыс филиалы), ал Ресей
Федерациясы аумағында орналасқан объектілерге ТранснефтьАК ААҚ
Приволжскнефтепровод ААҚ қызмет көрсетеді.
Мұнайды құбыр бойымен тасымалдаудың техно-
логиялық процесін анықтаушы мұнайдың басты ерекшелігі -
олардың құрамында парафиннің (Өзен, Жетібай мұнайлары),
шайыр мен асфальттің (қаражанбас, қаламқас мұнайлары) көп мөлшерде
болуы және осының салдарынан қатудың жоғары температурасы мен жоғары
тұтқырлықтың орын алуы болып табылады. Мұнайлардың физика-химиялық
қасиеттері 1-кестеде, өндірілетін мұнайлардың реологиялық қасиеттері - ағыс
қисығы түрінде 1-Қосымшада, ал құбыр бойымен қота-рылатын мұнайдың жұмыс
қоспаларының реологиялық қасиеттері 2-5-кестелерде көрсетілген.
2-Кесте 90 % маңғыстау (85% өзен және 15% жетібай мұнайлары)
және 10% бозашы мұнайлары қоспасыньщ реологиялық
қасиеттері
Ығысудың шектік
Температура, Динамикалық динамикалық Ығысудың Сұйықтық
С0 тұтқырлық, кернеуі, Па шектік әрекетінің
Пас динамика тұрақты еселігі
кернеуі,Па
5 1,307 178,0 470 1
10 0,862 82 269 1
15 0,533 32 115 1
20 0,373 12 37,5 1
30 0,108 2,7 18,8 1
40 0,026 - - 1
60 0,013 - - 1
Өзен және жетібай мұнайларын, сондай-ақ олардың
қаламқас және қаражанбас мұнайларымен қоспаларын мұнай
құбырымен қотару ыстық тәсілмен, яғни мұнайды алдын
ала қыздыру арқылы іске асырылады. Мұнайды қыздыру оның
тұтқырлығын азайту және құбырдың өн бойында қатып
қалуын болдырмау мақсатында жүргізіледі. Мұнайды қыз-
дыру Г9ЖК2А және ҚБП-10 типті құбыр тәрізді пештерде
жүзеге асырылады. Пештердің жұмыс режімі - созылыңқы,
үздіксіз.
Қыздыру температурасы қотару өнімділігі мен тасымалданатын мұнай
қасиеттеріне байланысты таңдап алынады. Маңғыстау (өзен, жетібай)
мұнайларының қату температурасы 30°С (303° К) шамасында. Қыздырудың
бастапқы ен жоғары температурасы 65°С-қа (338° К) тең деп
алынады.
Мұнайды жоғары температураларға дейін қыздыру қоршаған ортаға
қарқынды жылу бергіштікті тудырады, бұл жағдайда мұнайдың ақырғы
температурасы болар-болмас қана көтеріледі.
Маңғыстау мұнайларының қайнау басталатын температурасы 68°С
(341° К). Бастапқы қыздыру температурасын анықтау барысында мұнайларды 65°С-
тан (338° К) жоғары қыздырудың жеңіл фракциялардың қарқынды бөлінуіне алып
келетіндігі ескерілді.
Мұнай құбырымен қотарудың жобалық көлемі:
Өзен-Атырау учаскесі бойынша жылына 17,75 млн.т, Атырау-
Самара учаскесі бойынша жылына 11,51 млн.т құрайды.
Өзен-Атырау-Самара мұнай құбырымен Батыс Қазақ-
стан мұнайларын тасымалдау схемасы (1-сурет) былайша
жүзеге асырылады:
а) Бозашы түбегі мұнайлары (Қаламқас, Қаражанбас) Қаламқас-Ақтау мұнай
құбырымен, одан әрі олардың бір бөлігінің Жетібай мұнайымен қоспасы - Өзен
басқы сорап стансасына дейін тасымалданады (Қаламқас-Ақтау мұнай құбырының
22 км-де Арман және Солтүстік Бозашы кен орындарынан мұнай қабылданады);
ә) Өзен стансасында тасымалдауға Өзен мұнайы қабылданады;
б) Өзен стансасында мөлшері мен тағайындалған пунктіне
(бағыттық тапсырымына) байланысты мұнай құбырымен
келесі Атырау басқы стансасына дейін қотарылатын мұнайлар
партиясы қалыптасады. Ағын бағыты бойынша жол бойын-
дағы қотарулар іске асырылады: Қарақұдық мұнайын 145км-де; Қисымбай
3-кесте
20% маңғыстау және 80% бозашы мұнайлары қоспасының реологиялық қасиеттері
Температура С0 Динамикалық Ығысудың шектік Ығысудың Сұйықтың
тұтқырлық, Па*сдинамикалық шектік әрекетінің
кернеуі, Па тұрақты еселігі
динамика кернеуі, Па
5 0,383 2,6 19,2 1
10 0,254 0,9 4,5 1
15 0,172 0,4 0,7 1
20 0,118 - - 1
30 0,056 - - 1
40 0,036 - - 1
60 0,017 - - 1
4-кесте
50% маңғыстау және 50% бозашы мұнайлары қоспасының реологиялық қасиеттері
Температура С0 Динамикалық Ығысудың шектік Ығысудың Сұйықтың
тұтқырлық, Па*сдинамикалық шектік әрекетінің
кернеуі, Па тұрақты еселігі
динамика кернеуі, Па
5 0,778 32,5 250 1
10 0,523 12 195 1
15 0,388 4,8 129 1
20 0,388 1,7 67,7 1
30 0,275 - - 1
40 0,071 - - 1
60 0,017 - - 1
5-кесте
Мұнайлардың жұмыс қоспасының реологиялық қасиеттері
(сынама Ү. Шаған желілік өндірістік диспечерлік станса)
Температура С0 Динамикалық Ығысудың шектік Ығысудың Сұйықтың
тұтқырлық, Па*сдинамикалық шектік әрекетінің
кернеуі, Па тұрақты еселігі
динамика кернеуі, Па
5 0,135 19,7 126 1
10 0,104 7,8 93 1
15 0,073 3 63,8 1
20 0,054 1,5 34 1
30 0,016 0,3 9,5 1
40 0,010 - - 1
60 0,005 - - 1
мұнайын және Елемес кен орны (КТМ)
мұнайын 433 км-де; ҚазТүркМұнай ҚС өндіретін мүнайды
433 км-де; Прорвен, Қосшағыл, Қаратон, Орысқазған және
Қырықмылтық мұнайлары қоспасын 528 км-де; Қорсақ
мұнайын 587 км-де;
в) күкірті аз өзен және Жетібай мұнайлары ішінара Атырау
мұнай өңдеу зауытына (АМӨЗ) жеткізіледі;
г) Атырау стансасында ағынға теңіз, забұрын және
мартышин мұнайлары қосылады;
ғ) Атырау стансасына келіп түсетін мұнайлар қоспа түрінде Самараға
қотарылады;
д) қотару режімдері (қысым, өнімділік, мұнайды қыздыру
температурасы) қотарылатын мұнайлар мен олардың қос-
паларының физика-химиялық және реологиялық қасиет-
теріне, жыл мезгілдері бойынша климаттық өзгерістерге,
мұнай құбырын қауіпсіз тоқтатудың қажетті ұзақтығына,
мұнай құбыры қабырғасында ақау барлығы және оның тозуы
ескерілгендегі мұнай құбыры учаскелері бойынша жол
берілетін шектік қысымдарға байланысты жылу гидрав-
ликалық есептеулер негізінде белгіленеді.
Мұнай құбыры жұмысының есептік уақыты жылына
350 күнге немесе 8400 сағатқа тең қабылданған.
Мұнай құбыры трассасы, негізінен, шөл және шөлейт
жерлерде жатыр. Климат бірден континенттік бола алатын,
қүрғақ және ыстық (6-кесте). Ауданға су тапшылығы, жер
асты сулары мен топырақтың тұздылығы тән. Құлсары-Мақат
ауданында трасса көктемде жер бетіндегі ағын суларға толып,
тұзды көлдерге айналатын сорлардың үлкен аумағын кесіп
етеді. Топырақтың тот басу белсенділігі жоғары.
Мұнай құбыры төсемі, негізінен, жер астынан
жүргізілген, төсем тереңдігі құбырдың жоғарғы жасаушысына
дейін 1 метр. Жекелеген учаскелер жер үстінен жүргізілген:
cop бөгетінде;
сай және кішігірім өзен үсті тіреулерінде.
Мұнай құбырының оқшаулағыш жамылғысы Поликен 980-20 полимер таспасымен
екі қабат етіп жасалған, қорғаныс орамасы - Тампелла немесе бризол,
жендеу кезінде ауыстырылған учаскелерде - Пластобит оқшаулағыш жамылғысы;
Мұнай құбырының электрохимиялық қорғанысы
(ЭХҚ) трасса бойында 3-6 км қадаммен орналастырылған
катодтық қорғаныс стансалары (КҚС) арқылы қамтамасыз
етіледі. КҚС-ты электрмен қамтамасыз ету трассабойлық
ЭТЖ-6 -5-10кВ арқылы іске асырылады.
Температураның үлкен айырымдарында (80 4- 90°С-қа
дейін) құбыр қабырғасының беріктігі мен бойлық төзімділігін
қамтамасыз ету шарттарына орай мыналар анықталған
(белгіленген):
а) құбырдың дөңестігі жоғары қаратылған қисық сызықты
учаскелеріндегі тік жазықтықтағы кәдуілгі (серпінді) иіліс-
тің ең төменгі радиустары диаметрі 1020 мм құбырлар үшін
1500 м және диаметрі 720 мм құбырлар үшін - 1250 м;
ә) үймеге салынған төсемдегі серпінді иілістің ең төменгі радиустары:
- бұрылыс бұрышы (3-12)°С, диаметрі 1020 мм құбырлар
үшін - 1250 м, 12°С-тан астам болғанда - 1500 м;
- бұрылыс бұрышы (3-15)°С, диаметрі 720 мм құбырлар
үшін-1000м, 15°С-тан асқанда-1250 м;
б) температура мен мұнай қысымына байланысты мұнай
құбырының нүктесінде мұнай құбыры учаскесінің жіпке
тұйықталуының ең төменгі температурасы;
в) дөңестігі жоғары қаратылған тік қисықтарда, құбыр
бөгеттерге салынған жағдайда - көлденең жазықтықта маши-
намен иілген қисықтарды орнатуға тыйым салу;
г) қоршаған ауа температурасы минус 20°С-тан төмен бол-ғанда, мұнай
құбыры учаскесін төсеу мен жабуға тыйым салу.
Мұнай құбырын телемеханикаландыру ауқымы:
Желілік бөлік бойынша:
а) желілік ысырмалары телебасқаруды (ТБ; ашу, жабу),
КҚС жұмыс режимін телебасқаруды;
ә) мұнай қысымы мен температурасын, құбыр потенциалын, топырақ
температурасын, КҚС шығу тогы мен кернеуін телеөлшеуді (ТӨ);
б) желілік ысырма күйі, ПКУ-да қырғыштың өтуі, электр
энергиясының барлығы, есіктердің ашылуы туралы теле-
дабылдаманы (ТД) қамтамасыз етеді.
Мұнай қотару стансалары мен мұнай қыздыру стан-
салары бойынша:
а) МҚС және МҚызС объектілерін Ақтау қаласында
орналасқан орталық диспетчерлік пунктінен (ОДП) теле-
басқаруды (ТБ);
ә) технологиялық процесс параметрлерін (мұнай температурасы мен қысымы,
жұмыс істеп тұрған сорап агрегаттарының тогы мен тұтынатын қуаты)
телеөлшеуді (ТӨ) және ОДП-ке хабарлама жіберуді;
б) МҚС және МҚызС магистральді және көмекші
сораптарының қосалқы жүйелері мен ғимараттарының жай-
күйі туралы теледабылдаманы (ТД) қамтамасыз етеді.
Мұнай құбыры МҚС және МҚызС-ын электрмен
жабдықтау 110-220 кВт желі арқылы жүзеге асырылады,
МҚС-тағы қосалқы стансадан шығатын кернеу - 6 кВт.
Құлсары МҚС, МҚС-677 км, Индер, Ү. Шаған қосалқы стансалары Қоғам Батыс
филиалының теңгеріміне, қалған қосалқы стансалар аймақтық таратушы
электрлік компаниялардың теңгеріміне тиесілі.
1.2.Магистральді мұнай құбырының желілік бөлігі
1.2.1. Желілік бөлік құрамы
Магистральді мұнай құбыры желілік бөлігінің құра-
мына:
* мұнай құбыры (тарамды және лупингілі, тиекті және
реттеуіш арматуралы, табиғи және жасанды кедергілерден
өтпелері бар, сорап стансаларын іске қосу тораптары мен
тазалаушы және анықтаушы құрылғыларды іске қосу мен
қабылдау тораптары бар диаметрі 1020 мм (919 км) және 720
мм (475 км) құбырлар);
* күзет, желінуге қарсы, өртке қарсы және басқа қорға-
ныс имараттары;
* мұнай құбырын тоттанудан электрохимиялық қорғау
құрылғылары;
* технологиялық байланыс желілері мен имараттары,
телемеханика құралдары;
* мұнай құбырына күтім жасауға арналған электр
беріліс желілері;
* мұнайды жинау мен төгуге арналған жер қоймасы;
* мұнай құбырын пайдаланудың желілік қызмет имарат-
тары (шолушылар үйі, блок-постар, бақылау пункттері);
* мұнай құбырынан өтуге арналған трасса бойлық
өтпелер, тұрақты жолдар, мұнай құбыры трассасы бойында
орналасқан тікұшақ алаңдары және олардың кірмелері, мұнай
құбырының орналасқан жеріндегі тану және дабыл белгілері,
мұнай құбырының ішкі кеме қатынасы жолдарын қиып өтетін
жерлеріндегі дабыл белгілері кіреді.
Мұнай құбырының бастапқы пункті ретінде Өзен қотару стансасы
тазалаушыжәне анықтаушы құрылғыларды іске қосу торабындағы сықау желілік
ысырмалар (шығу), ал ақырғы пункт ретінде Самарадағы араластыру базасының
сұйыққойма паркі аумағының алдында (Ресей Федерациясы,
Приволжскнефтепровод ААҚ) орналасқан ысырма (кіру) есептеледі.
1.2.2. Трасса. Күзет аймағы
Мұнай құбыры трассасы тіке көрінім шектерінде,
алайда 500 м-ден сирек болмайтындай қашықтықта, бұрылыс
бұрыштарында, су және әуе өтпелерінде, сондай-ақ құбырдың
тас жол және темір жолдармен қиылыстарында орнатылатын,
жер бетінен биіктігі 1,5-2,0 метр болатын тұрақты тану
белгілерімен (нұсқағыш қалқандармен) жабдықталуы тиіс.
Нұсқағыш қалқанда:
* мұнай құбырының немесе оның құрамына кіретін
имараттың атауы;
* мұнай құбыры білігінің белгі түбіне қатысты орна-
ласуы;
* трассабойлық белгі байламы (км, ПК);
* мұнай құбырының күзет аймағы, мұнай құбырының
берілген учаскесін пайдаланушы ұйымның телефондары мен
мекенжайы көрсетілуге тиіс.
Нұсқағыш қалқандарды мұнай құбырымен қатар жүргізілген ЭБЖ
тіректерінде, байланыс желісінде және бақылау-өлшеу бағаналарында (БӨБ)
орнатуға жол беріледі.
Мұнай құбырының кеме қатынасы бар өзендермен,
сондай-ақ арналармен қиылысқан жерлері жағалауда су жолы бассейндік
басқармаларымен келісе отырып, дабыл белгі-лерімен таңбаланады.
Автомобиль жолы мен темір жолдардың мұнай құбырымен қиылысқан
жерлерінде осы жолдарды пайдалану ережелеріне сәйкес жол белгілері
орнатылуға тиіс.
Тұрақты белгілерден тыс әрбір желілік шолушыда, патруль қызметі мен
жөндеу қызметінің көлік құралдарында мұнай жылыстаулары байқалған жерлерді,
жөнделіп жатқан учас-келерді, мұнай құбыры шайылып кеткен жерлерді және
т.б. қоршауға арналған тасымал ескертпе белгілер болуға тиіс.
Сай түріндегі барлық жер бетілік өтпелер мұнай
құбыры бойымен бөтен адамдардың өтуіне мүмкіндік
бермейтін қоршаулармен жабдықталып, бояумен боялып,
Өтуге тыйым салынады деген қосымша кестешеге ие болуға
тиіс.
Мұнай құбырына (кез келген төсем түріндегі) зиян
келтіру мүмкіндігін болдырмау үшін Магистральді мұнай
құбырларын күзету ережелеріне сәйкес күзет аймақтары
белгіленеді.
Магистральді мұнай құбырының барлық учаске-
лерінде алдын алу, жөндеу және апат жұмыстарын орындау
үшін трассабойлық өту және мұнай құбырының кез келген
нүктесіне бару мүмкіндігі қамтамасыз етілуге тиіс.
Жыра беткейлері мен өзен жағалауларынан өтетін
мұнай құбыры учаскелерінің шайылып кетуін болдырмау үшін
күзет аймағында орналасқан жыралар мен жарықтардың
ұлғаюының алдын алу қажет.
Үйінділер мен бөгеттерден жүргізілген мұнай құбыры учаскелеріндегі су
ағызатын жерлер жұмыс жағдайында ұстап тұрылуға тиіс.
Жер астынан және бөгеттерден жүргізілген мұнай құбыры учаскелерінде
жалаңаш жерлер, ашық шурфтар,
шұңқырлар мен қазандықтар болмауға тиіс, мұның ағымдағы
жөндеулер мен тексерулер жүргізілетін жағдайларға қатысы жоқ. Құбырды
ашумен байланысты жұмыстар аяқталған соң жалаңаштанған учаскелер жобалық
белгілерге дейін жабылуға тиіс.
Сай және кішігірім өзен үстінен тіректер арқылы жүргізілген мұнай
құбыры учаскелерінің тиісті жылугидро-оқшауламасы болуға тиіс.
1.2.3 Мұнай құбыры
Мұнай құбырына тиекті арматура және тікелей
құбырда жинақталған құрылғылары мен айлабұйымдары бар
желілік оқшауланған құбыр жатқызылады.
Мұнай құбырындағы су және ауа жіберуге арналған
құрылғылар, жалғастықтар, дабыл бергіштер, сынама алуға
арналған құрылғылар мен тағы басқа элементтерде алынбалы
бұқтырмалар, қоршаулар болуға тиіс және жер бетінде тану,
ескерту белгілерімен таңбалануға тиіс.
Қысымды өлшеу үшін мұнай құбырында манометрлер
орнатылуға тиіс, ал желілік телемеханика болған жағдайда
қысым бергіштері де:
* әр желілік ысырмада екі жақтан;
* арматураға дейін және одан кейін су бөгеттері өтпе-
сіндегі әрбір жіптің екі жақ шетінде;
* стансааралық айдаудың соңғы пунктінде технологиялық
құбырдың қабылдау ысырмасы жанында;
* іске қосу мен қабылдау, сондай-ақ тазалаушы және
анықтау құрылғыларын жіберу торабының екі жағында да;
* мұнай қыздыру пештерін іске қосу торабының екі
жағында да;
* мұнай құбыры профилін неғүрлым дәл беретін нүк-
телерде орнатылуға тиіс.
Манометр жылытылған шкафтарда немесе бөлуші ыдыстармен бірге орнатылады.
Мұнай құбырында желілік тиекті арматураны
орналастыру мұнай құбырын салу немесе қайта құру
жобасымен анықталады және ол бөліну кезінде және жоспарлы жөндеу
жұмыстарында мұнай шығынын ең төменге мөлшерге жеткізу мақсатында трасса
профилін есепке алуға тиіс.
Мұнай құбырының желілік ысырмалары топыраққа тікелей, басқару
жетегін бетіне шығара отырып орнатылады; керібағытты клапандар
жылугидрооқшауланған құдықтарда орнатылады.
Мұнай құбырындағы ысырмаларда қызмет көрсету алаңдары,
оралымды сұлбаға сәйкес жазбалар, жабу мен ашуға және Жабық - Ашық
күйіне айналу бағытына нұсқағыштар және ысырма электржетекті болған
жағдайда, электрмен жабдықтау болуға тиіс.
Мұнай қотару стансаларын мұнай құбырына қосу
орындарында тазалаушы және анықтауыш құрылғыларды
жіберу тораптары, тазалаушы және анықтауыш құрылғы-
ларды іске қосу мен қабылдаудың бөлек және біріктірілген
тораптары жабдықталады.
Тораптар құрылымы мұнай құбырында қолданылатын отандық және шетелдік
өндірістегі тазалаушы құрылғылар мен құбыр ішіне арналған инспекциялық
снарядтардың барлық типтерін пайдалануға мүмкіндік беретіндей болуға тиіс.
Ыстық мұнайдың температуралық әсер етуіне тораптар құрылымының
төзімділігі мен беріктілігі, оның ішінде:
- біріктелген тораптардікі - торап қүрылымын жақтаулап
таңу, құбырды торапқа жақын жерде орнатылған өлі тірекке
топырақпен нығыздау және зәкірлеу есебінен;
- бөлек тораптардікі - құбырды торапқа жақын жерде
орнатылған өлі тірекке топырақпен нығыздау және
зәкірлеу, тораптың жер бетіндегі бөлігінің көлемін құбырдың
камераларды таңу формасы есебінен кішірейту, ыстық
мұнаймен іске қосу камерасына аз уақыттық әсер ету арқылы
қамтамасыз етіледі.
Мұнай құбырына ғимарат, жинақталған жабдық және
қысқаша техникалық сипаттама, пішін және басқа ақпарат
көрсетілген техникалық паспорт (формуляр) ресімделуі керек.
1.2.4 Өтпелер
Өтпе ұзындығын анықтайтын мұнай құбырының су
асты өтпесінің (СӨ) шекаралары:
* көптінді өтпелер үшін - жағалауда немесе жайылма
шегінің сыртында орнатылған тиекті арматурамен шектелген
учаске;
* бөлу ысырмалары жоқ біртінді өтпелер үшін - 10 %-дық
қамтамасыз ету белгісінен төмен емес биік сулар қырқасымен
(БҚС) шектелген учаске болып табылады.
Мұнай құбыры СӨ-сі құрылымы бойынша ор
әдісімен, көлбеу бұрғылау тәсілімен, құбыр ішіндегі құбыр
тәрізді жасалған болып, тін сандары бойынша - біртінді,
екітінді немесе көптінді бола алады.
Суасты өтпелерінің қосалқы тіндерін анықтау мүмкіндігін
қамтамасыз ету үшін олар екі шетінен тазалаушы және анықтауыш құрылғыларды
іске қосу мен қабылдау тораптарымен жабдықталады.
Су өткелдерінің барлық ғимараттары жобаға сай келіп, түзу күйінде
нормативтік және басшылық құжаттама талаптарына сәйкес пайдаланылуға тиіс.
Кеме қатынасы бар өзен өтпелерінде бақылау пункттері, ал көптінді
өтпелерде - мүмкін болатын апаттардың қауіп деңгейі ескеріліп, су
қоймаларын мұнаймен ластанудан қорғауға арналған жүзу құралдарымен,
айлабұйымдармен жабдықталған техникалық күту пункттері ұйымдастырылуға
тиіс. СӨ-нің орналасқан жерлерін жарықтандырғыш аппаратурасы бар Зәкір
тастауға болмайды (суасты өтпесі) деген ескерту белгілермен таңбалайды.
СӨ күзет аймағы су асты өтпелері өстерінің әр
жағынан 100 м жерде жатқан параллель жазықтар аралығын
қамтитын су бетінен түбіне дейінгі су кеңістігі учаскесі
түрінде белгіленеді.
Мұнай құбырының қалыпты жүмыс күйінде оның
өтпедегі барлық тіндері жұмыс істеуге тиіс. Жылына кемдегенде бір рет
ысырмаларды өтпенің бір жағынан жабу жолымен тіндерді бірнеше тәулікке
ажыратып, мұнай ағынын кезекпен әр тін бойымен жуу үшін жіберу керек.
Бір тінді толық ажырату қажет болған жағдайда ажыратылатын құбырда
температуралық әсер ету салдарынан қысымның көтерілуін болдырмайтын
шаралар қарастырылуы шарт.
Мұнай құбырының кеме қатынасы бар өзен СӨ-сі мен
екітінді СӨ үшін белгіленген үлгіде техникалық паспорт
жасалуға тиіс.
Күрделі және жеңіл типті жетілдірілген жамылғысы
бар барлық санаттағы темір жол және автомобиль жолдары
өткелері болат қүбырдан жасалған қорғаныс қапта (қап-
тамада) немесе диаметрі жұмыстың жүргізілу шарттары мен
өтпе құрылымымен анықталатын және құбырдың сыртқы
диаметрінен кем дегенде 200 мм-ге артық болуға тиіс тоннель
түрінде болуы қажет. Қаптама шеттері үйінді, жер жаппасы
шетінен жол түрі мен санатына байланысты анықталатын
қашықтыққа шығарылып, су өткізбейтін тығыздауыштарға ие
болуға тиіс.
Мұнай құбырының табиғи кедергілерге (өзен, жылға,
жыра және т.б.) салынған әуе өтпелері қолданыстағы
СНмҚ-қа сәйкес жеке жоба бойынша орындалып, бірыңғай
нөмірлеу мен техникалық паспортқа ие болуға тиіс.
Мұнай құбырының жер асты төсемінен жер беті төсеміне өтуінің бастапқы және
ақырғы учаскелерінде биіктігі кем дегенде 2,2 м болатын металл тордан
жасалған тұрақты қоршаулар болуы шарт.
1.2.5 Жер бетіндегі 5имараттары(объектілер)
Мұнай құбыры елді мекендерге және өнеркәсіп орындарына жақын
немесе белгі бойынша жоғары жүргізілген жерлерде мұнай кұбырының төменгі
жағында апат болған жағдайда төгілетін мұнайды ағызу мен жинауға арналған
қорғаныс имараты қарастырылуға тиіс.
Су үлкен аумақта жиналған жағдайда құбырдың жоғарғы жағында жауын суларын
ағызып жіберуге арналған арық қарастырылуға тиіс.
Қорғаныс имараттары жергілікті жер бедері мен апат кезінде төгілетін
мұнайдың мөлшерлі көлемі ескеріле отырып жеке жобалар бойынша орындалуға
тиіс.
Мұнай құбырында апат болған жағдайда мұнайдың
ұйымдастырылмаған түрде шығу және төгілу көлемін,
жоспарлық және апаттық қалпына келтіру жұмыстарының
жүру уақытын қысқарту үшін, сондай-ақ мұнай құбырын
трасса бойында ұзақ мерзімге тоқтату кезінде оның
учаскелерінің қатып қалуын болдырмау мақсатында, пішін
ерекшелігіне қарай, сыйымдылығы 20, 30, 40 мың м3 ашық
жер қоймалары орнатылады.
Қоймаларға тұтқырлығы аз, баяу қататын мұнай қоспаларының төгілуі
мүмкін жерлерде қойма түбі мен қабырғалары балшықпен, тұтқырғыш
материалдармен бекітілуге тиіс немесе тікелей қоймаларды толтыру алдында
олардың түбі мен қабырғаларына бензинге төзімді пленка материалы төселуге
тиіс.
Қоймаларға мұнай төгуге арналған мұнай құбырларында мұнайды қоймадан
мұнай құбырына қайта айдауға арналған тораптар қарастырылуға тиіс.
Жер қоймалары құбырды мұнайдан босатудың басқа тәсілі мүмкін болмаған
немесе ауырырақ шығындарға апарып соқтыратын айрықша жағдайларда ғана
пайдаланылады.
Қоймаға төгілген мұнай қысқа мерзім ішінде мұнай құбырына айдалып
немесе ең жақын Мұнай қотару стансасына(МҚС) тасылып, қойманың түбі мен
қабырғалары мұнай қалдықтарынан тазартылуға тиіс.
МҚС-та және жақын жатқан жолдармен қатынау
қиын немесе жол қатынасы қиын басқа жерлерде орналасқан
желілік тиекті арматура жанында, кеме қатынасы бар өзен
өтпелерінде тікұшақ алаңдары қарастырылуға тиіс.
1.2.6 Тоттанудан қорғау құралдары
Магистральді мұнай құбырларының металл имарат-
тары: (желілік бөлік, технологиялық құбырлар, сұйық-
қоймалар, сумен жабдықтау құбырлары, көбікпен және сумен
сөндіру құбырлары, әр түрлі мақсаттағы жер асты сыйым-
дылықтары, брондалған күш кабельдері және т.б.) табиғи
және технологиялық орта (атмосфера, топырақ, жер беті
сулары, тауарлық мүнай компоненттері мен қоспалары), кезбе
ток әсерінен болатын тоттанудан қорғауға жатқызылады.
Салу, қайта күру және күрделі жөндеу кезінде сыртқы
тоттанудан қорғау құралдарының типі мен құрылымы
МЕМСТ Р 51164, сәйкес орындалған жоба бойынша анық-
талады. Қорғаныс құралдары төсем шарттары, топырақтың
тоттық белсенділігі туралы деректер, қорғалатын имарат пен
оның қызмет етуінің талап етілетін мерзімі үшін тоттық
ақаулар тудыратын қауіптілік деңгейі ескеріле отырып таңдап
алынады.
Қорғаныс құралдары көршілес имараттар мен қоршаған ортаға зиянды
әсерін тигізбеуге тиіс.
Жер асты металл имараттардың бұзылуының және
өзара бұзылуының алдын алу үшін барлық жақын орналасқан
имараттарда бірдей немесе мәндері бойынша жуық имарат-
жер қорғаныс потенциалдары болуға тиіс.
Cop учаскелерінің, қатты тұз басқан топырақтардың,
жер асты және жер үсті суларының болуы, құрылыста ыстық
мұнай құбырын сыртқы оқшаулау үшін жоғары температураға
онша төзімсіз материалдар мен қиыстырулардың қолданылуы
себепті, құбырдың тоттанудан бұзылуы тез жүреді. Тоттық
бұзылу жылдамдығы мүнай температурасы артқан сайын өсе
береді. Бұзылудың негізгі салмағы мұнай қыздыру пункттері
арасындағы мұнай құбыры учаскесінің басқы бөлігіне түседі.
Электрохимиялық қорғаныс құрылғыларының мөлшері мен қуаттылығы мұнай
құбырының орнықты қорғанысын барлық жағдайлар үшін қамтамасыз етуге тиіс.
Бұған:
- трассабойлық жеке ӘЖ болуы;
- құбыр көршілес стансалар есебінен КҚС(катодтық қорғаныс стансасы)
ажыратылған
жағдайда да қорғалған болып қалатын қондырғыларды
пайдалану және оларды тиісінше орналастыру;
* КҚС қоректенуін басқа көздер (жақын жердегі ЭБЖ(электр беріліс
желісі),
тұрғын үй және өндірістік объектілер, жел қозғалтқыштары)
есебінен қосалқылау арқылы қол жеткізіледі.
Табиғи және жасанды кедергі өтпелерінде қорғаныс
қаптамаларының құбырлармен тікелей түйісуіне жол беріл-
мейді, және олардың арасында электрлік түйіспе жоқтығын
мерзімді түрде тексеріп отыру керек.
Жол өтпелеріндегі қаптамаларды қорғау екі нү9қада орындалады:
* негізгі құбыр қорғалған жағдайда электрлік маңдайша
көмегімен;
* құбыр потенциалына тең қорғаныс потенциалына қол
жеткізе отырып, бұжыртабан арқылы.
Мұнай құбырының су кедергілеріне салынған өтпе-
лері түрақты жоғары қорғаныс потенциалына ие болуы керек,
ол үшін КҚС осы өтпелерге барынша жақындатылуға тиіс.
Су өтпесінің үзындығы 500 м-ден артық болған жағдайда
КҚС-ты су өтпесінен 1 км-ге дейінгі қашықтықта орнату
керек.
1.2.7 Трасса бойлық электрмен жабдықтау
Магистральді мұнай құбырының желілік бөлігі объектілерін
(КҚС, желілік ысырма жетектері, желілік телемеханика мен байланыс
жүйелері, су өтпелерін күзету аймағы қоршауларының ақпараттық белгілері,
шолушылар үйі, бақылау пункттері және т.б.), сондай-ақ жоспарлық және
апаттық жөндеу жұмыстарында қолданылатын жабдықтар мен механизмдерді
электрмен жабдықтау трассабойлық жоғары вольтты желі ЖВЖ-6-10 кВ арқылы
жүзеге асырылады.
Әрбір стансааралық учаскедегі трассабойлық ЖВЖ осы стансалардан екі жақтық
қоректену көзіне ие және кейбір секцияларды жоспарлы немесе апаттық
ажырату мен жөндеу
–кезінде басқа секцияларға қосылған объектілерді электрмен жабдықтау
мүмкіндігін сақтап қалуға қол жеткізетін бірнеше секцияларға бөлінеді.
Жобада қарастырылмаған басқа түтынушыларды трассабойлық ЖВЖ-ге қосуға
тыйым салынады.
1.2.8 Желілік телемеханика және байланыс
Телемеханикаландыру құралдары бастапқы бергіш-
терден (жүйелерден) ақпарат жинау, оны байланыс арналары
бойынша беру және орындаушы механизмдерге арналған
басқару бүйрықтарын қайта трансляциялау міндеттерін
атқарады.
Желілік телемеханика жүйесі автономды, қызмет
көрсетілмейтін күшейту пункттері (ҚККП) арқылы электрмен
қоректендіру жүйесіне және магистральді кабельдерге қосыл-
ған желілік бақылау мен басқару пункттерімен (ББП)
жабдықталған.
Желілік телемеханика:
мұнай қысымы мен температурасын, топырақ темпера-
турасын, құбыр-мыссульфат салыстыру электроды потен-
циалын, КҚС-тағы шығу тогы мен кернеуін телеөлшеуді (ТӨ);
желілік ысырмалардың жай-күйі, ысырмаларды басқару
режимі, қырғыштың (бөлгіштің, өлшеуіш снарядтың) өтуі,
ББП есігіндегі төмендегі температура мен жай-күйі, басқару
объектілерінде электр энергиясының бар екендігі туралы
теледабылдаманы (ТД);
-телебасқару мен бақылау жүйелерімен түйіндесу блогына ие КҚС желілік
ысырмалары мен жұмыс режимін теле-басқаруды (ТБ) қамтамасыз етуге тиіс.
Магистральді мұнай құбыры желілік имараттарының құрамына орталықтан
басқару үшін техникалық база болып
табылатын өндірістік-технологиялық байланыс желілері
(кабельдері) кіреді.
1.2.9 Магистральді мқнаі құбырының(ММҚ) желілік бөлігін пайдалануды
ұйымдастыру
ММҚ желілік бөлігін пайдаланудың қауіпсіздігі, тиімділігі мен сенімділігі
төмендегідей шаралар арқылы қамтамасыз етілуге тиіс:
* желілік бөлік жай-күйін мерзімдік бақылау, техника-
лық құралдарды пайдалана отырып қарау және кешенді
анықтаулық тексерулер;
* жөндеу-алдын алу жұмыстары мен күрделі жөндеуді
уақтылы және сапалы орындау есебінен оны түзу күйде ұстап
отыру;
* моральдік ескірген немесе тозған жабдықты уақтылы
жаңарту;
* күзет аймағы мен елді мекендерге, өнеркәсіптік және
ауылшаруашылық кәсіпорындарына, ғимараттар мен имарат-
тарға дейінгі ең аз қашықтық аймағына қойылатын талап-
тарды қадағалау;
* істен шығулардың уақтылы алдын алу және оларды
жою;
* мұнай құбыры жұмысының қажетті жылугидравлика-
лық жұмыс режимін, мұнай қотару стансалары жүмысының
реверсивтілігін қамтамасыз ету және сақтау;
* ұйым басшылары мен жақын орналасқан елді мекен
тұрғындарын мұнай құбырының орналасқан жері мен қауіп-
сіздік шаралары туралы хабардар ету;
* мұнай құбырымен бір техникалық дәлізден өтетін
коммуникацияларды пайдаланушы ұйымдармен бірге өзара
әрекет ету және коммуникация жай-күйі мен жоспарлық және апаттық
жөндеулер барысына бақылау жасауды іске асыру мәселелеріне қатысты
бірлесе отырып келісімді түрде қимыл жасау.
ММҚ желілік бөлігін пайдалану процесіндегі негізгі
жұмыс (операция) түрлері:
* мұнай құбыры желілік бөлігіне оралымды-техноло-
гиялық күтім жасау;
* мұнай құбырының өзін техникалық анықтауды қоса,
ММҚ желілік бөлігін техникалық күту және ағымдық жөндеу;
* ММҚ желілік бөлігін күрделі жөндеуден өткізу;
* мұнай қүбырын тоқтатып қою;
* ММҚ желілік бөлігі объектілерін есептен шығару
және қайта жинақтау;
* апаттық-қалпына келтіру жөндеуі.
Мұнай кұбыры желілік бөлігіне оралымды-техникальщ кутім жасау
ММҚ желілік бөлігіне оралымды-техникалық күтім жасау технологиялық
ережелерге сәйкес жүзеге асырылатын бүтіндей ММҚ-қа оралымды-технологиялық
күтім жасаудың құрамдас бөлігі болып табылады.
Технологиялық ереже мұнайды магистральді мұнай құбыры бойымен қотаруды
ұйымдастыру тәртібін анықтайтын және мұнай құбырының апатсыз жай-күйі мен
қотарудың технологиялық процесін қауіпсіз жүргізуді қамтамасыз етуге
арналған (желілік бөлікті пайдалануға қатысты) техникалық паспорт болып
табылады.
Қотару технологиялық процесін жүргізудегі мұнай құбырының апатсыз
орнықты жүмыс істеу жағдайлары ММҚ пайдаланудың технологиялық картасында
көрсетілген жұмыс қысымдарының жол берілетін ең төменгі (қотарушы сораптық
қабылдауында) және жоғарғы (қысым реттеуіштеріне дейінгі және одан кейінгі
тастама жинағышта және сораптан сорапқа сұлбасы бойынша жұмыс істейтін
МҚС қабыл-дауында) шектері арқылы қамтамасыз етіледі. Жол берілетін ең
жоғарғы жұмыс қысымдары сораптық пен мұнай құбырының тастама жинағыштарының
техникалық жайкүйіне, ал ең төмендегілері - қотарушы агрегаттардың
кавитациялық сипаттамаларына байланысты белгіленеді. Сораптан сорапқа
сұлбасы бойынша жұмыс істейтін МҚС қабылдауындағы жол берілетін ең жоғарғы
қысымдар мұнайды жылыстау сыйымдылықтарынан сораптық қабылдауына айдау
мүмкін-дігін қамтамасыз ету жағдайларына байланысты анықталады.
Техникалық карта негізінде жабдықтар мен құбырларды технологиялық
қорғаудың тағайыншама картасы құрастырылады. Тағайыншамалар шамасы
технологиялық картада көрсетілген жол берілетін қысымдармен шектелген
шеңберде өзгеруі мүмкін (су тасқыны кезеңінде, қолайсыз ауа райы
жағдайларында, жұмыс қысымын шектеумен жүргізілетін мұнай құбырының күрделі
жөндеуі кезінде қотару көлемі азайғанда).
Мұнайды қыздыру арқылы қотаруда әр айға арнап, қотарудың күтіліп
отырған көлемі, қотарылатын мұнай қоспасының қасиеттері және қоршаған орта
температурасы жайлы деректер негізінде мұнай құбыры жұмыс режимінің картасы
жасалуға тиіс.
Мұнай қоспасын қотару көлемінің немесе олардың қасиеттерінің әрбір
өзгерісіне арнап режімдер картасында әрбір қыздыру стансасы мен келесі
қыздыру стансасы қабылдауындағы мұнай қыздыру температурасы көрсетілуге
тиіс.
Ыстық мұнай құбыры бойымен мұнай қотарудың технологиялық процесін
қамтамасыз ететін барлық деңгейдегі диспетчерлік қызмет пен қызметкерлер
диспетчер парақтарында нақты қысымды, қотару көлемін, қыздыру
температурасын және т.б. мерзімді түрде (екі сағаттық) көрсете отырып,
аталған қүжаттарды басшылыққа алуға тиіс.
2. Магистралъді мұнай құбыры желілік бөлігін техникалық күту
Магистральдық мұнайқұбырлар тізбегін тоқтаусыз пайдаланылуы уақытында
техникалық қызмет көрсетумен жөндеулер негізінде іске асырылады. Жөндеу
жұмыстарын жоғарғы деңгейде өткізу үшін, жөндеу шаралары ең алдымен мұнай
құбыр тізбегінің бүтіндігіне қауіп келтіретін дефектілерді жоюға бағытталуы
тиіс. Бұндай шараларды іске асыру тек қана мұнай құбыр тізбегінің жағдайы
мен бойындағы ақаулар туралы толық ақпарат болған жағдайда ғана іске
асырылады.
Ақаулар жөніндегі ақпарат магистральды мұнайқұбыр тізбегін техникалық
қызымет көрсету мен жөндеу жүйесінің негізгі бөлігі болып табылатын –
техникалық диагностика арқылы алынады.
Мұнай құбырларының ақаулары тәжірибе жүзінде анықтайтын төрт деңгейлі
интегральды диагностика жүйесі жасақталған.
Мұнай құбырларының ескіруі көбінесе коррозияға қарсы қорғаныштың
тиімділігінің төмендеуі салдарынан болады. Қазақстан Республикасындағы
өткен ғасырдың сексенінші жылдарында жасалған үлкен диаметрлі (1020-1220
мм) мұнай құбырларының сыртқы оқшаулау қабаттарының мерзімі бітуге таяу.
Статистика көрсеткеңдей, магистрапьды мұнай құбырларындағы болатын
апатты жағдайлардың негізгі себебі жер астылық жемірілуі болып табылады.
Жемірілуге өте қауіпті құбырлар d 820-1220 мм тобындағы құбырлар болып
табылады.
Құбырлардың электрохимиялық қорғаныштарьшың (ЭХҚ) артықшылығы, ол жер
астылық жемірілуді туғызатын электрохимиялық процестерге әсер етеді және
жемірілуден зақымдану түріне қарамастан жемірілу процесін бәсендетеді
немесе тоқтатады. ЭХҚ параметрлерін өлшеудің карапайымдылығы аз мелшерде
қаржы жұмсай отырьш, оның әсерінің тиімділігін сенімді реттеп отыруға
мүмкіндік береді.
Магистральды мұнай құбырларын жер астылық жемірілуден қорғау үшін:
ЭХҚ құралдарын тиімді, сенімді және қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз
ету қажет;
ЭХҚ құралдарының қолайлы пайдалану тәртіптемесін және
құбырдың бойымен, мерзіміне байланысты "құбыр-жер"
қорғаныш потенциалын сақтай отырып, 100%-дық катодтық
полярлықты қамтамасыз ету кажет;
жемірілуге қауіпті жерлерді тауып, олардың пайда болу
себептерін анықтау үшін тиісті ұйымдарды тарту;
өндіріс пен ЭХҚ құралдарын құру мен қайта құру, олардың жұмысын
қашықтан бақылау, электр тогын тарату желілері, құбырларды оқшаулау
қорғаныш қабаттармен қаптау жұмыстарын қабылдап алуға байланысты жобалық
шешімдердід, нормативтік қүжаттардың талаптарының сақталуына бақылау жасау,
сол сйяқты бүл құралдарды қабылдап алу мен найдалану саласында нормативтік
құжаттардың талаптарына ауытқушылықтарға жол бермеуге бағытталған шараларды
жүзеге асыру;
- құбырлар мен оларды коррозиядан қорғау құралдарының жемірілу
жағдайын электрометриялық және инструменталдық әдістермен зерттеуді дер
кезінде ұйымдастыру және өткізу қажет;
- құбырларды жемірілуден қорғаудың жаңа әдістері мен құралдарын
қолдану.
ММҚ желілік бөлігі объектілерін техникалық күту
оларды жұмысқа жарамды күйде үстап тұруға қатысты
операциялар кешенін қамтиды және жоспарлы түрде
жүргізілетін, сондай-ақ желілік имараттардың жоспарлы
қарауын, тексерісін және құбыр мен оның жабдықтары,
аспаптары мен жүйелері бойынша атқарылатын жұмыстар
ретін қарастыратын алдын алу шарасы болып табылады.
Тексеру мақсаты - жабдықтардың, коммуникациялар мен имараттардың техникалық
жай-күйін анықтау; қағидаларын бұзатын жайларды табу, апаттар мен оқыс
оқиғаларды (зақымдануларды) айқындау; мұнай құбыры қауіпсіздігіне нақты
қатер төндіретін жақын орналасқан имараттар мен объектілердегі апаттарды
айқындау.
Тексерулер жоспарлы және кезектен тыс болады.
Жоспарлы тексерулерді тұтас алғанда:
тұрақты түрде шолушылар немесе апатты қалпына
келтіру бригадаларының патруль тобы жаяу, көлікпен немесе
әуеден айнала бақылау арқылы іске асырады;
патрульдеу мерзімділігі мен көлемін жергілікті жағдайларды
(өнеркәсіпорындарының, елді мекендердің, өтпелердің болуы), трас-
салық жер бедерінің күрделілігін, жыл мезгілін, мұнай
құбырының техникалық жай-күйін және т.б. ескеріледі.
Жоспарлы тексеруде күзет аймағы және ең аз қашықтық аймағы, жасанды
және табиғи кедергі өтпелері, тиекті арматура, тиекті арматура мен құбырдың
апаттық қор алаңдары, тазарту және анықтау құрылғыларын қабылдау мен іске
қосу тораптары, трассабойлық жолдар, мұнай құбыры өтпелері мен кірмелері,
көпірлер, бөгеттер, тікұшақ алаңдары, мұнай құбыры аспа жолдары, су жіберу
және өртке қарсы қорғаныс имараттары, трассабойлық байланыс және электр
берілісі желілері, ЭХҚ құралдары, трассаны таңбалау белгілері, су
өтпелеріндегі, сондай-ақ басқа ұйымдардың коммуникациялары қиылысындағы
белгілер тексеріледі.
ММҚ желілік бөлігін кезектен тыс тексеру зілзала
апараттарынан соң, мұнай құбыры трассасында мұнай
байқалған жағдайда, қысым төмендегенде, мұнай теңгерімі
болмағанда, мұнай құбырына зақым келтірген басқа да
белгілер айқындалғанда жүргізіледі.
Байқалған мұнай жылыстаулары туралы, мұнай құбырының қалыпты жұмыс
істеуіне, адамдар мен жақын орналасқан кәсіпорындарға, елді мекендерге
қауіп төндіретін трасса бойындағы жекелеген имараттардың барлық
ақаулылықтары мен зақымданулары, сондай-ақ мұнай құбырын күзету аймағындағы
бұзылулар туралы тексеру жүргізуші адам қаралып отырған учаске басшысына
немесе диспетчерге тиісті шаралар қабылдауы үшін тез арада хабар беруі
керек.
Тексеру нәтижелері мен оның барысында орындалған барлық жұмыстар
тиісті оралымды құжаттамаға енгізілуге тиіс.
Пайдалану процесінде ММҚ желілік бөлігі объек-
тілерінің жайы мен техникалық күйін мерзімді тексеру
барысында:
жыл сайын көктемдеп су тасқынынан кейін - су
шаюымен күшті топырақ эрозиясына ұшыраған жерлерде
мұнай құбырының төсем тереңдігі;
жылына кем дегенде екі рет (көктемгі су тасқынынан
кейін және күзгі-қысқы пайдалануға дайындық кезінде) -
тіректерде жүргізілген мұнай құбырының жер үсті учаскелері;
- кем дегенде бір рет екі жылда құралмен немесе
сүңгуірлермен су асты өткелдерді тексеру (егерде басқадай
мерзімді, күші бар мөлшерлі құжаттар белгіленбесе);
жылына кем дегенде екі рет (топырақ кедергісі
неғұрлым аз болатын кезеңде) - қорғаныс потенциалының
өлшемдері;
* мұнай құбырының өзінің немесе оның жекелеген
учаскелерінің техникалық күйіне байланысты белгіленетін
мерзімділікпен құбырды техникалық анықтау;
* жыл сайын, топырақ кедергісі неғұрлым көп болатын
кезеңде - электр жабдықтары мен жер беті құбырлары учаске-
лерінің күйі және оларды жерлендірудің омдық кедергісі;
* жыл сайын, найзағай кезеңі басталғанға дейін - жай-
тартқыш құрылғылардың жай-күйі мен ЖВЖ-дегі асқын
кернеу қорғанысы тексеріледі.
Техникалық анықтау міндеттері: техникалық күйді анықтау;
ақаулылық орнын іздеу мен себептерін анықтау; техникалық күйді анықтау.
Мұнай құбырының техникалық күйін анықтау үшін, мұнай құбырын қотарудың
күтіліп отырған ең жоғары режімдерінде пайдалану мүмкіндігін,
төмендетілген режімдерге өту қажеттілігін немесе жүргізілетін орнын
дәлдеп бөлектей отырып жөндеудің қажеттілігін бағалау үшін
қолданыстағы нормативтік құжаттамаға сәйкес құбыр ішілік инспекциялық
снарядтарды (ҚИС) жіберу жолымен мұнай құбыры желілік бөлігінің құбыр
ішіндегі ақауды анықтау жүргізіледі.
Мұнай құбырларының ақаулары тәжірибе жүзінде анықтайтын төрт деңгейлі
интегральды диагностика жүйесі жасақталған.
Бірінші деңгей: Калипер снарядымен құбырдың геометриялық өлшемдерінің
өзгеруін профилометриялық зерттеу жүргізеді.
Екінші деңгей: Ультраскан WM ультрадыбысты снарядпен зерттейді.
Үшінші деңгей: Магнитті дефектоскопия, яғни магнитті снарядтармен ,МFL
типті снарядымен құбырлардың тіке бойында жарықшалар барма екенін және
пісіріліп жалғасқан жерлерінде ақаулардың барын анықтайды.
Төртінші деңгей: ультрадыбысты дефектоскопия - Ультраскан CD
снарядымен құбырдың бойында,пісіріліп қосылған жерлеріндегі ақауларды
анықтайды.
Ультраскан CD ультрадыбысты дефектоскопиясы белгілі американ ANSI
ASME-B31G-1984 стандарты бойынша ақауларды анықтау әдістемесі жасалған.
Құбырдың геометриялық өлшемдерінің өзгеруіне байланысты ақаулардың
қауіптілігіне қарай үш категорияға бөлінеді:
Қауіпті емес ақау,
Қауіпті ақау,
Өте қауіпті ақау болып бөлінеді
25.11.94 ж. АҚ Транснефть және ( №10-03396 от 24.11.94 ж.хат бойынша)
Госттехнадзор нормативтік құжаты сәйкес бекітілген магистральды мұнай
құбырының қабырғаларының бүлінуін құбырішілік дефектоскоппен анықтау
әдістемесімен құбыр беріктігін анықтайды. ANSI ASME-B31G-1984 американ
стандартына сәйкес, Ультраскан дефектоскопының мәні бойынша құбырдың
ақауларының қауіптілігін анықтайды.
Бұл әдістеме дефетоскопптың көмегімен анықталған қабырғасында ақауы бар
магистральды мұнайқұбырының сызықтық бөлігін статикалық беріктікке есептеу
үшін арналған.
Есептеу нәтижесі бойынша ақауы бар магистральды мұнайқұбырының техникалық
жағдайын, жөндеу жұмысының қауіпті аймағын және мұнайды айдау қысымының
төменгі мәнін белгілейді.
Кесте 7
Атырау – Самара мұнайқұбырының 923,5-960 км учаскесіндегі статикалық
беріктікке есептеу нәтижесі
№ Ара қашық-ғы,Ақау түрі Құбырдың Құбыр МүмкіндікҚұбырдың
ақаум материалы жұмысыныңқысымы жұмыс
шартты кгссм2 қысымы
коэф. кгссм2
46 356,3 17ГС 0,9 38,8 55
66 466,4 Корроз.металлды17ГС 0,9 36,9 55
70 470,1 ң ескіруі 17ГС 0,9 46,7 55
78 480,9 Корроз.металлды17ГС 0,9 38,9 55
181 2524,7 ң ескіруі 17ГС 0,9 48,4 55
512 5598,5 Корроз.металлды17ГС 0,9 46,4 55
601 6345,3 ң ескіруі 17ГС 0,9 48,6 55
Корроз.металлды
ң ескіруі
№ 46, 66, 70, 78, 181, 512 601 нөмірлі ақаулар; 923,5-960км
бөлігінде жобалық қысымын 5,5 МПа-дан 3,69 МПа жұмыс қысымына азайту
керек екенін № 1 кестеден көруге болады. 923,5-960км учаскесі бойынша
табылған ерешеліктер –628, оның ішіндегі металдың ескіруі – 324, қалғаны
құбырдың қатпарлануы, майысуы т.б
Жұмыс жасап тұрған Өзен – Атырау – Самара магистральді мұнай
құбырына жаңадан Калмыково-дан Ду-1000 ППН Антоново- ға Ду-700
параллель құбырын салу. Қазіргі уақытта Өзен – Атырау – Самара
магистральді мұнай құбырынт ГНПС Өзеннен Калмыковаға дейін құбырдың
диаметрі 1000 мм, ары қарай Самараға дейін – диаметр 700 мм. Жоба бойынша
екі құбырдың бірігіп жұмыс атқарылуы қарастырылып отыр, яғни жобаланған
құбыр лупинг қызыметін атқарады.( Ду-700 тозып істен шыққанға дейін)
Айдалатын мұнайдың параметрі: жұмыс қысымы– 5,5 МПа, температурасы– 50
градус Цельсий.
Құбыр ішіндегі ақауды анықтауын жүргізуде қолданылатын ҚИС құрамы:
✓ мұнайды қыздырудың мүмкін болатын ең жоғары температурасы шектерінде
термотөзімді болуға тиіс және:
✓ құбыр ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz