Қазақстанның емдік лайды қолданатын курорттары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Бет.

КІРІСПЕ 5

1 ТАРАУ Санаторий-курорт ісі дамуының тарихы

және Қазақстан Республикасындағы санаторийлері

мен курорттық қызметтердің мәні, ерекшеліктері 8

1. 1 Санаторий-курорт ісі дамуының тарихи аспектілері 8

1. 2 Саноторий-курорт қызметінің түсінігі мен негізгі принциптері 14

1. 3 Қазақстанның қазіргі санаторийлі-курортты ресурстары 17

1. 4 Санаторийлі-курортты мекемелердің қазіргі басқарылуы

мен экономикалық мәселелері 21

2 ТАРАУ Қазақстанның санаторий-курорттық

ұйымдарының қазіргі жағдайы және «Сарыағаш»

санаторийінің қызмет көрсетуін талдау 27

2. 1 «Сарыағаш» ЖШС жалпы сипаттамасы мен ұйымдастырылу құрылымы 27

2. 2 Санаториядағы медициналық қызмет түрлері 37

2. 3 «Сарыағаш» ЖШС қаржылық-экономикалық жағдайын талдау 41

2. 4 Қазақстанның санаторий-курорттық ұйымдарының қазіргі жағдайы мен қоғамдық денсаулықты қалыптастыратын әлеуметтік факторлар 48

3 ТАРАУ Қазіргі замандағы санаторий-курорттық қызметті дамытудың негізгі мәселелері мен

жақсарту шаралары 53

3. 1 Қазіргі замандағы санаторийді дамытудың негізгі мәселелері 53

3. 2 Санаторий қызметінің сапа деңгейін маркетингтік талдау және

оны жақсарту жолдары 55

3. 3 Санаторийдағы еңбек пен техника қауіпсіздігі 63

ҚОРЫТЫНДЫ 67

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 71

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Дамыған мемлекеттерде курорттарды ұйымдастыру әр түрлі. АҚШ-та, Италияда, Испанияда курорттардың көбі демалуға, жалпы емдеуге және сауықтыруға (қонақ үй, пансионат) арналған. Сондай-ақ аздаған психикалық аурулуарға, туберкулезбен ауыратын адамдарға арналған пансионаттар, отельдер бар. Германия, Франция, Австрия, Швеция, Чехия, Венгрияның курорттарында балшықпен және емдік минералды сулармен емделуге мұқтаж жандарға арналған медициналық-сауықтыру кешендері бар. Жоғарыда айтылған мемлекеттің курорттары Қазақстандық курорттардан едәуір ерекшеленеді. Шетел курорттарының негізі , яғни қонақ үйлерде, жеке меншік үйлерде тұратын ауруларға арналған амбулаториялық емдеу жүйесі. Еуропада көптеген мемлекеттердің ЖОО-дағы медициналық факультеттерінде табиғи ресурстарды пайдаланып, сауықтыру кафедралары бар [3] .

Әлемдік курорттарды зерттеп түсінудің қазіргі жеткен биігінің арқасында қазақстандық курорттарды, емдік орындарды игерудің жолдарын табуға көмектеседі. Солай бола тұра 1955 жылы Алматыда құрылып, қазіргі таңға дейін жұмыс істейтін жалғыз курортологияның арнайы зертханасы, жүрек және ішкі ауруларды емдеу медициналық орталығы мен 1984 жылы пайда болған Алматы мемлекеттік дәрігерлерді жетілдіру институты Қазақстан курорттарын игеруге бас көз бола алар емес, себебі, қаржылай қиындықтарға тап болып отыр. Осы уақытқа дейінгі анықталған 300 минералды су көздерінің, 120 емдік балшығы бар көлдердің, 50-ден астам климаттық емдеу орындарының қазіргі жағдайын анықтауға да қаражат керек. Ал осы кедергілерден өтсек, курорттық табиғи ресурсы жеткілікті Қазақстан үшін бұл тиімді болар еді.

Сонымен жоғарыда айтып өткеніміздей, Қазақстан курорттық қорларға бай өлке. Мұнда 1930-1960 жылдар арасында шипалы су мен емдік балшығы мол көптеген жерлер табылып, зерттеліп, қазір адам игілігіне жаратылуда. 1986 жылы Қазақстанда мемлекеттік мәні бар Бурабай, Алмаарасан, Сарыағаш, Жаңақорған және жергілікті курорттар Қапаларасан, Барлықарасан, Ақжайық, Алатау, Оқжетпес сияқты курорттық мекемелер 19 мың орны бар 182 санаторий-профилакторий, 4300 орны бар демалыс үйі, 717 орны бар 3 емдеу пансионаты жұмыс істейді.

Ал 1917 жылға дейн Қазақстанда әрқайсысы 30 орындық 2 санаторий, климаты таулы жерге тән Шымған станциясы ғана бар еді. Мұнда қазір 3 курорт, 18802 орны бар 116 санаторийлер бар.

Сонымен жұмыста негізінен бірінші бөлімінде Қазақстан Республикасының курорттары мен шипажайларына және олардың ерекшеліктеріне тоқталдым. Жалпы сауықтыру деп - адамның физикалық, интеллектуалдық, эмоционалдық күштерін қалпына келтіруді айтамыз.

Рекреация (сауықтыру) - жеке адамға және сол сияқты мемлекетке де керек. Сауықтырудың ең көп таралған түрі - шипажайда сауығу. Бұл жағдайда көбіне табиғи ресурстар, яғни, климаттық ерекшеліктер басты назарда болады. Бұны ежелгі дәуірден бастап, білген. Антикалық дәуірдің өзінде адамдар минералды суларды сауықтыру мақсатында қолданған. Содан бері шипажайлық-курорттар ашылып, талай белестерден өтіп, бүгінгі таңда кең таралған демалыс түрі болып отыр. Табиғи сауықтыру ресурстарын пайдалану негізінде курортта адам денсаулығының физикалық және психикалық факторларын қайта қалпына келтіру көзделген. Курорттарда денсаулықтың нығаюы және оны сақтау, сондай-ақ аурулардың алдын алу қарастырылады. Аурулардың қатты сырқаттан кейін курорттарда қайта қалпына келіп, 50 % ары қарай жұмыс істеу қабілетін сақтап қалады. Курортта емделу қазіргі медицинада тұрғындардың түрлі аурулармен күресінің төмендеуіне әсер ететін элемент болып табылады. Еңбекке жарамсыз адамдардың уақыты курорттарда демалғаннан кейін 2-3 есе қысқарып, жұмыс істеу қабілеті жылдам жоғарылайды. Курорттық шипажайдың басты міндеті де осында [4] .

Жұмыстың мақсаты: Бітіру жұмысында қазіргі кездегі маңызды мәселелердің бірі болып табылатын, яғни туризмнің дамуына бірден-бір әсер ететін, оның ажырамас бөлігі санаторий-курортық мекемеге сипаттама жасалды. Алдыға қойылған мақсатты шешу үшін келесі сұрақтар қарастырылды:

- Санаторий-курорттық істің дамуының тарихи аспектілерін қарастыру;

- Қазақстан Республикасының қазіргі санаторий-курорттық қызмет көрсету саласындағы кәсіпорындардың негізгі жіктелулерін қарастыру;

- Қазіргі жағдайдағы қоғамдық денсаулықты қалыптастыратын, әлеуметтік факторларды қарастыру;

- Санаторий-курорттық мекемелердегі емдік-сауықтыру қызметін көрсетудің негізгі принциптерін қарастыру;

- Тұрғындарға санаторий-курортық қызмет көрсету саласындағы кәсіпорындарды басқару ерекшеліктеріне талдау;

- Санаторий-курорттық мекемелердегі негізгі ұйымдастыру-басқару және экономикалық мәселелерді анықтау;

- Көрсетілетін қызмет деңгейін маркетингтік талдап, сапа деңгейін анықтау;

- Санаторий-курорттық қызмет саласындағы негізгі проблемаларға және оны шешу жолдары мен болашағына тоқталу;

Жұмыстың жаңалығы: Бұл бітіру жұмысында санаторий-курорттық мекеменің даму тарихынан басталып, қазірге дейінгі және Қазақстандағы жағдайына сипаттама жасалды. «Қазақстан» санаторийі сияқты бір ғана мекемеге толық талдау жасай отырып, елдегі барлық санаторий-курортық мекемелер жұмысы мен шеілмей жатқан мәселелері қозғалды, сондай-ақ ол мәселелердің шығу тегі мен шешу жолдары қарастырылды.

Жұмыстың тәжірибелік маңызы: Нарықтық экономика кәсіпорыннан ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін, шаруашылықтың және өндірісті басқарудың тиімді формаларын енгізу, қызмет көрсету жағдайын жандандыру, еңбекті және персоналды басқару әдістерін ұйымдастыру, кәсіпорынды дамыту стратегияларын мен тактикаларын өндіру, өндіріс тиімдігін жоғарлату резервтерін анықтау және кәсіпорын қызметкерлік нәтижелерін бағалау негізінде өндіріс тиімділігін, өнім мен қызмет бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатуды талап етеді.

Негізгі дерек көздер: Жұмыстың негізгі дерек көздері ретінде бүгінгі таңға дейін қонақ санаторий-курорттық мекемені басқарудағы шетелдік, отандық тәжірибелердің көрсеткіштеріне негізделген түрлі әдістемелік нұсқаулар, статистикалық мәліметтер мен талдаулар, санаторий-курорттық мекемелердің құжаттары, оқулықтар, газет-журналдар, басқа да мәліметтік ақпараттар алынды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы: Бұл бітіру жұмысы көптеген мәліметтерден, нормативтік сілтемелерден, анықтамалардан, 3 тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен, 13 кестеден және 4 суреттен тұрады, жалпы көлемі 72 бет.

1 ТАРАУ Санаторий-курорт ісі дамуының тарихы

және Қазақстан Республикасындағы санаторийлері

мен курорттық қызметтердің мәні, ерекшеліктері

Санаторий-курорт ісі дамуының тарихи аспектілері

Көптеген табиғи факторлардың құрамы ежелден белгілі: бальнеологикалық курорттардың шығуы ежелгі адамдардың минералды судың шипалы екенін біліп, арнайы қоршап, сол суды ем ретінде пайдаланғанынан басталған. Кейбір сулардың емдік қасиеттері туралы қауесет талай жерге дейін жетіп, адамдар келіп сол сулардан ауруларына ем тапқан.

«Ғажайып» бұлақтар және басқа да емдік факторлармен емдеу көбінесе храмдарда құпия түрде болды. Бұған дәлел ретінде Үнді әдебиетінің «Ригведе»-де ескертшкішті храмға ем іздеп келетін жандардың көптігі туралы айтылады. Сондай-ақ Ветхомда Силоам, Иерусалимдегі ауыратын адамдарды шомылдырған киелі көл туралы айтылады.

Гомер мен Аристотель шығармаларында ежелгі Грекияда емдік мақсатта минералды суларды пайдаланғаны туралы жазылған. Плутархтың айтуынша Эвбей аралындағы ыстық бұлақтарға шалғай елді мекендегі ем іздеушілер келетін көрінеді. Кейінірек келушілердің көбеюіне байланысты арнайы тұратын орын, яғни шипажайлар тұрғызыла бастайды [5] .

Өте ежелдегі (қола дәуірі) минералды сумен емдеудің дәлелі ретінде қазіргі швейцар курорты Санкт-Морицтағы көмірқышқылды судың жанындағы табылған қалдықтарды айтуға болады. Ал Грекияда ежелгі құлап қалған сумен емдеу орталығының қалдықтарын тапқан. Римдіктердің көптеген жерлерді осы емдік суларды пайдалану үшін жаулап алды дегенге де талай айғақтар бар. Соның қалдықтары болған, бүгінде жаңа курорттық мекендерге айналған Румынияда Биэле-Еркуланэ және Сынджорз-Бэй, Венгрияда Балатон көлінің жағалауы, Югославияда Вараждинск-Топлице және Доюрана, Болгарияда Хисаря, Швейцарияда Бадена т. б курорттар жатады [23] .

Италия аумағында, әсіресе Неаполитон бұғазында көптеген минералды бұлақтар болған. Осыған қарап ең алғашқы курорттардың пайда болып, минералды сулардың пайдаланылғанын көруге болады. Ежелгі Грекия мен Римде емдік мақсатпен қатар басқа да табиғи факторлар болды. Әсіресе Ридік зиялы қауым өкілдері Анцио климаттық теңіз жағалауларымен әйгілі екендігін пайдаланды.

Ертін келе бұлақар монастырьлерге қарап, ондағы жұмысшылар киелі су ретінде пайдаланды. Сол кейінірек пайда болған курорттардың ішінде XIV ғ құрылған Карлсбад (Карловы-Вары) курорты ерекше болды. Ал XIV ғасырда құрылған Баден-Баден курорты келушілері көп курорт болып есептеледі. XVI ғасырға атақтылардың ішінде Бакстон курортын жатқызады.

Әдебиетте XVI-XVIIғ. ғ Бальнео және балшықпен емдеу курорттарының құрылып, жасақталуы туралы сұрақтар қарастырылған. XIV ғ ортасында Карсбаде ең алғаш келушілерден салық жинап, ем қабылдау тәртібі орнатылды.

XVII ғ. басында Францияда курорттық инспектура құрылды. Олардың мақсаты курортттардың жағдайын бақылап отыру болды. Тек XVIII-XIX ғ. ғ еуропалық курорттарда ақылай жұмыс істеу кең етек жая бастады. Курорттардың жандана түсуі оның келушілерінің көбеюіне әкелді [6, 10] .

Содан бері курортты шипажай біраз өзгерістерге тап болып, демалудың кең тараған түріне айналды. Батыс Еуропада курорттық орындар XVIIғ пайда болды. Оларда Ресей патшасы Петр I болған.

Бүгінгі күнде курорттық шаруашылық Францияда (ең көп тараған), Германияда, Австрияда, Чехияда, Венгрияда, Болгария мен Румынияда жақсы дамыған. Еуропаның қалған елдерінде емдік курорттарды жаңа сауықтыру курорттарынан кейінгі орында. Емдік демалысты дамытуда Израиль Өлі теңізді әлемдік курортқа айналдырып «зор табысқа жетті». Ал салыстырмалы түрде басқа континенттерде сауықтыру демалыстары аса дами қойған жоқ [23] .

Минералды суларды ғылыми талдаудың бірінші еңбектері және Ресейдегі бірінші курорттардың ашылуы І Петрмен байланысты. Осы кезде Мәскеу шекарасының оң жағында Нащокин жерлерінде минералды сулар курорты құрылды.

ХІХ ғасыр басына минералды суларды Ресейдің басқа да аудандарында табады, осы жерлерде қазір де жұмыс істеп жатқан бірнеше курорттар ашылады: Псковск ауданындағы «Хилово», Новгород ауданындағы «Старая Русса». Сәл кешірек оларға «Кашин» тверск курорты, самаралық «Сергиевские минеральные воды» және Липецкідегі суменемдеу орталығы қосылады. Ақырындап минералды суларды зерттеу географиясы кеңейе бастап Орал мен Сібір арқылы асады.

XIX-XX ғ. ғ. көптеген жаңа үлгідегі еуропалық курорттарды ресми түрде ашу орын ала бастады. Дамыған елдерде жаңа үлгідегі I дәрежелі отельдер, пансионаттар және курорттық сауықтыру орындары болып бөлінді. Шипажайлар мен сауықтыру орындары негізінде соңғы техникамен жабдықталған. Курортқа келген емделушілерге қатаң күн тәртібі қойылмайды. Олар өздері уақытты таңдап және дәрігерлер кеңсеіне құлақ асарын немесе олардың айтқанын орындамау өз еріктерінде. Осылайша курорттарда емделушілер мен туристердің қалауы бойынша, жоғары дәрежеде қызмет көрсетіледі. Демалу бағасы да арзан емес.

ХХ ғасыр басында Ресейде жалпы сиымдылығы 3000 орын, 60 санаторийны біріктіретін 36 курорты, сонымен қатар қымызбен емдеу орталықтары да болды.

Бірінші әлемдік соғыс курорттар дамуына шек қойды және демалушылар ағымын тез қысқартты. Дегенмен, осы жылдары да фронт маңайларында жарақаттанғандарды реабилитациондық мақсатпен емдеу үшін екі курорт ұйымдастырылған: Новгородтағы «Солецтер» және «Варницалар»

Бірінші санаторилер мен демалыс үйлері бұрынғы дворецтер (Ливадия) және помещье усадьбалары (Узкое, Марфино, Архангельское), дачалар (Болшево), монастырьлер (Звенигород) және көптеген жеке санаторилер, пансионаттар және қонақ үйлер негізінде құрыла бастады.

1976 жылы КСРО Минкеңесінің «Курорттар мен демалу зоналары аймағын салу мен санаторий-курорттық орталықтар және демалыс орталықтар құрылысын реттеу бойынша шаралар туралы» бұйрығы шықты. Осының нәтижесінде қоршаған ортасының ластануы мен табиғи емдік ресурстар сапасының төмендеуіне алып келген, курорттық аймақтарды ұйымдастыруда белгілі хаоспен есте қалған.

90-шы жылдар ортасында Ресейдің курорттық саласында жағымды даму кезеңі байқала бастады. Өтпелі кезеңде қалған санаторийлар, пансионаттар мен демалыс үйлері жаңа жабдықтар ала бастады, жаңа қызмет түрлерін дамыта бастады. Дегенмен демалыс құны әлемдік бағалардан төмен болған.

Негізінен шетел курорттарында 7-10 күндік демалыс құнын біздің ТМД елдерінің 21-24 күнге саналған санаторий-курорттық емделумен салыстырса біріншінің пайдасына байқалмайды.

Керемет табиғи ресурстар, ресейлік курортология жетістіктерінің қызмет спектрінің кеңеюімен, емделу орталықтарының ыңғайлылық жақсаруымен бірге жеке санаторий орталықтары мен жалпы саланыңы да дамуына алып келеді.

ХХ ғасырдың 90-жылдары басында болған саланы дүр сүркіндірген дағдарыс нәтижесінде кәсіпорындар меншікке айнала бастады. Санаторий-курорттық кешендердің кәсіпорындары жекешендірілуі процесін, оларды жолдамаларды жеке іске қосу бойынша, табыстарды жеке бөлу бойынша қосымша құзырет беруде заңды тұлға құқықтарымен бөлген, қызметкерліктерінің коммерциализациялану процесі жалғастырды. Санаторий-курорттық орындардың меншік формасының өзгеру басты мәселесі болып Республиканың ғылыми-зерттеу орындары мен Денсаулық қорғау Министрлігі арасындағы байланыстың жоғалуы саналды. Осылай санаторий-курорттық орындар орталықтандырылған көзден әдістемелік басқарманы, бұрықтарды және нормативтерді алу мүмкіндігінен айырылды.

Курорттық шаруашылық жалпы мемлекеттік, яғни жергілікті басқару, немесе акционерлік қоғам, жеке меншік болады. Мемлекет көбінесе курорттық заңның орындалуын қадағалауға аса мән бермейді. Денсаулық сақтау органдары да санитарлық-гигиеналық тексеру жүргізіп, ауруларды қабылдап алғанда қатыспайды. 1958 ж курорттардың иелері бірігіп, курорттық шаруашылық бойынша Халықаралық федерация ұйымдастырды. Алғашқы мақсаты курорт шаруашылығының әлеуметтік мәселелері мен 11 Дүниежүзілік соғыс ардагерлеріне курорттық шипажайларда көмек көрстеуді ұйымдастыру болып табылды. Бертін келе «курорттық индустрияның» экономикалық шешімдері талқылана бастады.

Бірнеше жылдар бойы адамдар табиғи ресурстарды емдік мақсаттарда қолданып келген. Сақ өзенінен алшақ емес жерде ежелгі сақ-грек тұрғындарының өмір сүрген іздері табылған. Бұл жерде гректер тұз тауып, оны Греция алып жүрген. Біздің заманымызға дейінгі 500-жылдары ғылымдары дамымаған, саудасы көптеген елдермен жүзеге асырылған гректер Крым түбегінің табиғи байлығын қолданып, өз қажеттіліктері үшін оларды кеңінен қолдана бастаған. Ревматизммен ауырған адамдар осы көлге шомылып, өздеріндерін жызлғандай сезінген. Осы кезден бастап тұзбен қатар минералды көздер де медициналық мақсаттар үшін қолданылған.

А. Дерновой өз монографиясында жүргізілген тереңдетілген медициналы-тарихи талдаулар негізінде Қазақстанда санаторий-курорттық істің даму тарихи кезеңділігін келтіреді (1 - кесте - Қазақстан Республикасында санаторий-курорттық қызметкерліктің даму болжамы мен тарихи кезеңі) .

1 - кесте - Қазақстан Республикасында санаторий-курорттық қызметкерліктің даму болжамы мен тарихи кезеңі

Қамтитын мерзімі

Аталуы

Даму кезеңі

Қамтитын мерзімі: XIV-ХУШ ғғ.

Аталуы: Курорттық ресурстарды стихиялық пайдалану

Даму кезеңі: І кезең

Қамтитын мерзімі: ІХ-10-жылдары мен XX ғ.

Аталуы: Жазбаша куәліктердің пайда болуы, бағытталған қолданулар тәжірибесінің жиналуы

Даму кезеңі: ІІ кезең

Қамтитын мерзімі: ХХ ғ. 20-80-жылдары

Аталуы: Санаторилер құрылысы, санаторий-курорттық емделудің мемлекеттік жүйесінің қалыптасуы, курортологиялық ғылыми базасының дамуы

Даму кезеңі: ІІІ кезең

Қамтитын мерзімі: ХХ ғ. 90-жылдары

Аталуы: Санаторий-курорттық орындарды қаржыландырудың төмендеуі, меншік көздері мен формалары көптүрлілігінің пайда болуы

Даму кезеңі: ІV кезең

Қамтитын мерзімі: ХХІ ғ. 10-30-жылдары

Аталуы: Санаторий-курорттық орындарының деректер банктерінің қалыптасуы, отандық санаторий-курорттық істің дамуы

Даму кезеңі: V кезең

Қамтитын мерзімі: Ескерту - [11 ] әдебиет көзінен алынған

Жалпы, Қазақстандағы табиғи емдік факторлар туралы жазбалар ең алғаш XIX ғасырда пайда болды. Ол Рахманов бұлақтары еді. Жергілікті тұрғындар бұлақтарды ежелден-ақ пайдаланған. Орыстарға XVII ғ әйгілі болған. 1932 ж Орталық Мемлекеттік курорттық инспекциясының экспедициясы Рахманов бұлақтарына саяхат жасады. Толығырақ суреттеп, пайдалануға кеңес берді. Рахманов бұлақтары 1934 жылға дейін көліктің, жақсы жолдың жоқтығынан және жолдың алыстығынан жабылып қалды. Бірақ жергілікті тұрғындар барып тұрды. 1960 жылы курорт Зыряновск қорғасын-мыс зауытына беріліп, 144 орынды профилактикалық шипажай және жол салып, қайта қалпына келтірілді.

Бурабай да тарихи курорт болып саналады. XX ғасырдың 70 жылдарында Бурабайға көрші елді мекендерден қымызбен емделуге адамдар келе бастады. Бурабайда дәрігерлер 1910 жылдан бастап жұмыс істей бастады. Туберкулездің жеңіл түрімен ауырған баласы жазылған соң В. Н Емельянов 30 адамға арналған қымызбен емдейтін шипажай ашты. Бұл шипажайға емделушілер Ресейден де келетін. Емельяновтың жеке меншік шипажайы 1919 жыға дейін өмір сүрді. 1920 жылы сәуір айында Бурабай жалпымемлекеттік болып тағайындалды [10, 18] .

Алма-Арасан курорты өзіндік ерекше тарихи дамудан өткен. Жылы минералды сулар Алма-Арасан үңгірлерінде бірнеше ғасырдан бері аты шыққан. Шариф Аддан Әмір Темірдің мұсылман ханы Кама Эддинаш пен соғысында, 1390 жылы Әмір темір әскері жау соңынан Ыстық көлден өтіп, Күнгей Алатау мен Іле Алатауында жылы әрі емдік бұлақтардан өткендігін жазады. 600 жыл бұрын Алма-Арасан курортының бұлақтары Іле Алатау тұрғындарының емдік ем ретінде пайдаланған. Тек 1931 жылы ғана «Алма-Арасан жылы сулары» ашылып, 1932 жылы Алма-Арасан болып атын өзгертті.

«Қапал» сөзі осында ертеде қоныстанған моңғол сөзінен шыққан. Қапал Арасан қазақтардан тартып алған жоңғарлар арасында да аты кеңінен таралған еді. Қазақстан Ресейге қосылғаннан кейін халық арасында «жабайы курорт» аталып кеткен бұл мекен әскери курортқа айналдырылды [18] .

Барлық-Арасанның да өзіндік тарихи ерекшеліктері бар. Бұл курорттың бұлақтары қалмақтар жаулап алғанға дейін-ақ аты шыққан. Барлық-Арасанға келушілердің көп болу себебі сауда жолына жақын орналасқандығында еді. Көтеріліске дейінгі уақытта бұлақтарда емделуге Қытайдан да келетін. 1869 жылы сергиопольшалық дәрігер М. К. Крылов бұлақ туралы толық мәлімет берді. Күйтал бастауынан ағатын бұлақ бір жағында құмды төбелер ал екінші жағында Барғын тауының гранитті тастарымен тоғысқан жерлерінде еді. Оның төменгі жақтарына қытайлықтар мен қалмақтар ванналар тұрғызды. Бұл жерлерде сифилис, ревматизм сияқты аурулардан ем тапты. Сондай-ақ киелі жер ретінде де зиярат етушілер табылды. 1914 жылы курорт ғимараттарындағы ағаштарды отын ретінде пайдаланып, тек қана ванна тұрған ғимарат қалды.

Азамат соғысынан кейін Барлық-Арасанды Семей губерниясының денсаулық сақтау бөлімі қолға алып, курорт салды. 1930ж Барлық-Арасан бұлақтарының сулары Пятигорск бальнеологиялық институтының экпедициясының қатысуымен судың химиялық құрамын анықтады. 1958ж бальнео-емдеу орталығы ашылды.

Қарағанды облысындағы Жосалының минералды суын алғаш рет С. А. Яроцкий 1830 жылы зерттеді. 1958ж Қарағанды медициналық институты суды эксперименттік және клиникалық зерттеуден өткізді. Сонымен қатар Жосалыдан 30 шақырым жердегі Қарасор көлі табиғи емдік фактор ретінде пайдалануға ұсынылды [14] .

1918ж дәрігер Ф. С. Мартюковтың ұсынысы бойынша Терескен көлінде Орта Азиялық темір жол құрылысшыларына курорт салынды. Ал 1919 жылдан бастап «Жаңа-Қорған» профилакториялық шипажайы салынды. Бұл ҚазССР-дағы ең алғашқы балшықпен емдеу орталығы болды.

Қаработан көліндегі сульфидті балшық негізгі табиғи емдік фактор ретінде 1947ж жүйке жүйесі жұқарған адамдарға арналып Атырауда ашылды. 1959 жылдан бастап «Атырау» балшықпен емдеу шипажайы жұмыс істей бастады [24] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.