Электрондық құжаттарды сақтау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 8
1 ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ БАСЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОҒАН ҚОЙЫЛАТЫН ЖАЛПЫ ТАЛАПТАР 9
1.2 Электрондық оқу басылымының құрамына және функцияларына қойылатын
талаптар 10
1.3 Электрондық оқу басылымының мазмұнына, оқыту элементтеріне және
рәсімдеуіне қойылатын талаптар 12
1.4 Шығу мәліметтерінің орналасуы және құрамы 15
1.5 Электрондық құжаттар және олардың айналымының принциптері мен
тәртібі 16
2 FLASH MX ОРТАСЫНДА ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ ҚҰРАЛЫН ДАЯРЛАУ 18
2.1 Қолданбалы интерфейстің ұйымы 18
2.1.1 Редакторлау аспаптардың панелі 19
2.1.2 Жұмыс аймағы 20
2.1.3 Өңдеу үстелі 22
2.1.4 Уақыт диаграммаcы 24
2.1.5 Қасиеттер инспекторы 26
2.1.6 Movie Explorer-де фильмді түрлендіру 28
2.2 Flash технологиясына енгізу 31
2.2.1 Графика 32
2.2.2 Анимация 33
2.2.3 Интерактивтілік 34
2.2.4 Дыбыс 35
2.3 Сурет салу 35
2.3.1 Сурет салу құралдары 35
2.4 Түстермен жұмыс 37
2.4.1 Ink Bottle Tool аспаптары 38
2.4.2 Paint Bucker Tool аспаптары 39
2.4.3 Fill Transform аспабы 40
2.4.4 Dropper Tool аспабы 42
2.4.5 Color Mixer панелі 43
2.5 Мәтінмен жұмыс істеу 43
2.5.1 Мәтінді құру және редактерлеу 43
2.5.2 Статикалық мәтін 45
2.5.3 Динамикалық мәтін 47
2.6 Интерактивті фильмдер құру 48
2.6.1 Actions панелі 48
2.6.2 ActionScript жөнінде жалпы мәліметтер 49
2.6.3 ActionScript объектілік моделі 50
2.7 Сценарий орындалуының контексті 53
2.8 Алгебраның сандық әдістері бойынша электрондық құрал дайындау 53
3 ТЕХНИКА – ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН ЕСЕПТЕУ 59
3.1 Жалақыға кететін шығынды анықтау 59
3.2 Салықтарды есептеу 62
3.2.1 Әлеуметтік салықты есептеу 62
3.2.2 Табыстан алынатын салықты(подоходный налог) есептеу 63
3.3 Материалдарға жұмсалатын шығындар 64
3.4 Ғылыми зерттеу жұмыстарына қажет арнайы аппараттарға кететін шығындар
64
3.5 Басқа шығындар 65
3.6 Программалық қамтаманы енгізудің тиімділігін есептеу 65
3.6.1 Енгізуге дейін шығынды есептеу 65
3.6.2 Жүйені енгізуден кейін шығынды есептеу 66
4 ӨМІР ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ 68
4.1 Еңбек шартының анализі 68
4.1.1 Ғимараттың көлемдік-пландық жағдайы мен залдың ішкі құрамы 68
4.1.2 ЭЕМ операторының жұмыс орнын ұйымдастыру 68
4.2 Жұмыс орнын рационалды ұйымдастыру 71
4.3 Жасанды жарықтандыруды есептеу 71
4.4 Табиғи жарықтануды есептеу 75
4.5 Бөлме-жайды желдетуді есептеу 78
ҚОРЫТЫНДЫ 80
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 81
ҚОСЫМША А 82
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда технологияның қарқынды дамуына байланысты
компьютерлердің графикалық мүмкіндіктері күннен-күнге үлкеюде. Қазіргі
компьютерлердің мүмкіндігіне байланысты программалар да аз жасалып жатқан
жоқ. Соның ішінде, қазіргі кезде анимация жасауда көп қолданысқа ие FLASH
программасы. Бұл программаны көбінесе Web-сайттарды құруда да көп
қолданады. Сондай-ақ мультфильм жасаушылар үшін бұл программаның орны
ерекше. Соңғы кезде электронды оқыту өнімдері нарығында, Macromedia
технологиясы негізінде жасалған және тәжірибесі жоқ компьютер қолданушысына
программалық өнімдер жасау мүмкіндігін беретін оқу құралдары мен
мультимедиялық оқулықтар саны көбейіп барады. Қазір Flash-технологиясы ең
жаңа және кең қолданылып жатқан технология болып табылады. Flash
технологиясы анимация жасаушылар үшін өте қолайлы программа, өйткені ол
төмендегі сапаларға ие:
1. Жинақтылық (компьютерде тез жүктеледі) – векторлық графиканы
пайдалану есебінде;
2. Интерактивтілік – пайдаланушы Flash-фильмдегі іс әрекеттерді
тікелей басқара алады;
3. Мультимедиялық – фильм және Internet-ке информацияны
визуалдаудың стандартты құралдары үшін қол жетпес видео, аудио
эффектілер;
4. Көпсалалығы – Flash-те қарапайым үй парақтары сияқты арнаулы
серверлер де (пошталық, виртуальді дүкендер) орындалуы мүмкін;
5. Қолайлылық – Flash технологиясының негізі, компьютермен жұмыс
істеудің минимальді дағдысы бар кез-келген адамға түсінікті.
Сондай-ақ компьютер жадында өте аз орын алуы мен тез
жүктелетіндігі Flash пайдаланушылары үшін үлкен мүмкіндіктер
туғызады.
Қазіргі уақытта жас балалар шетелдік мультфильмдер мен киноларды
көруге өте құмар. Өйткені шетелдік фильмдерде түрлі анимациялық және
дыбыстық эффекттер қөп қолданылады. Бірақ, ондай фильмдердің көпшілігі
тәрбиелік мағынадан тыс қалып қойған. Қазір технологияның дамуына
байланысты, жас өспірімдер кітап оқудан көрі жаңадан шығып жатқан кино,
мультфильмдерді көруді жөн көреді. Осыдан балалар өзіміздің қазақ аңыз-
ертегілерінен тіптім мақұрым қалып қояды. Сол себепті, тәрбиелік
мағыналарға қанық, өзіміздің қазақ ертегілерін мультфильм етіп неге
жасамасқа. Осы мақсатымызға жету үшін, бізге, Flash технологиясын білу өте
маңызды рөл атқарады.
Демек Flash-тің атқартын қызметтері біз үшін өте қымбат десек те
болады.
1 ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ БАСЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОҒАН ҚОЙЫЛАТЫН ЖАЛПЫ ТАЛАПТАР
Осы мемлекеттік стандарт электрондық оқу басылымдарының жалпы
талаптарын және оның құрылымына, функцияларына, мазмұнына, оқу
элементтеріне, рәсімдеуіне, құжаттамаларына және шығу мәліметтеріне
қойылатын талаптарды анықтайды.
Электрондық басылым – программалық басқару құралдары мен құжаттамалары
бар және кез келген электрондық ақпарат тасымалдаушысында орналасқан немесе
компьютерлік желілерде жарық көрген сандық, мәтінді, графикалық, аудио,
видео және басқа ақпараттар жиынтығы;
Электрондық оқу басылымы (ЭОБ) – оқыту және білім бақылауды
автоматтандыруға арналған және оқу курсына немесе оның жеке бөлімдеріне
сәйкестендірілген, сонымен қатар оқыту траекториясын анықтауға мүмкіндік
беретін және әртүрлі оқу жұмыстарымен қамтамасыз ететін, электрондық
басылым;
Электрондық оқулық – құрамында оқу курсының немесе оның бөлімінің
жүйелі мазмұны бар және берілген басылым түріне мемлекеттік мекеме беретін
арнайы дәрежеге ие электрондық оқу басылымы;
Электрондық оқу құралы – құрамында оқу курсының ең маңызды бөлімдері,
сонымен қатар есептер жинағы, анықтамалықтар, энциклопедиялар, карталар,
атластар, оқу тәжірибесін өткізуге нұсқаулар, пракикумға, курстық және
дипломдық жұмыстар дайындауға, әдістемелік нұсқаулары бар берілген басылым
түріне мемлекеттік мекеме беретін арнайы дәрежеге ие электрондық оқу
басылымы.
ЭОБ-ның объектісі ғылыми негізделген фактілер, тұжырымдар мен
ережелердің, сонымен қатар берілген оқу курсында оқытылатын объектілердің,
құбылыстар мен үрдістердің қатыныстары мен қасиеттерінің жиынтығы болып
табылатын сандық, мәтіндік, графикалық, аудио, видео және басқа оқыту
ақпараты болуы керек.
ЭОБ анықтамалық және басқарушы ақпаратты қамту керек және қолданушының
назарын өзіне аударатын және оқу мақсаттарына қызмет етпейтін ақпаратты
қамтымау керек.
ЭОБ әртүрлі мамандықтар үшін олардың типтің оқу жоспарлары мен
бағдарламаларына сәйкес қолдануға мүмкіндік беру керек.
ЭОБ-да интерфейс көрнекті, түсінікті, бірмәнді және қолданушы қате іс-
әрекеттер жібермеуі үшін ЭОБ-ның түгел және оның бөлек бөліктерінің
функцияларының логикасын түсінуге көмектесетін түрінде келтірулі керек.
ЭОБ-да имитациялық компьютерлік моделдер оқылатын объектілер, үрдістер
мен құбылыстардың құрылымын және параметрлерін беру және өзгерту, сонымен
қатар, сыртқа әрекеттердің имитациясы үшін ыңғайлы құралдармен жабдықталу
керек. Компьютерлік модельдермен өзара-әрекет мәселелері білім алушыны оның
көмегімен шешілетін дидактикалық есептердің мазмұнынан көңілін бөлмеуі
тиіс.
ЭОБ қалай жабық, солай ашық ортада қолданылу мүмкіндіктеріне ие болу
керек. ЭОБ жабық ортада жылжымалы ақпаратты тасушыларда орналасуы және жеке
алынған комьпютерде немесе локальды компьютерлік желіде атқарушы
программалар сияқты жұмыс істеу мүмкіндігіне ие болу керек. ЭОБ ашық ортада
глобальды компьютерлік желілерде орналасады және жұмыс істеу үшін программа-
браузерлерді қолданады.
ЭОБ қосымша программалық құралдарды талап етпейтін операциялық жүйенің
версиясын ескере автоматты түрде орнатуының мүмкіндігіне ие болу керек.
Орнату комплектінде мемлекеттік немесе халықаралық стандартына сәйкес ЭОБ-
ның тәуелсіз жұмысы үшін барлық қажет шрифтер, драйверлер және программалар
пакеттері болу керек.
ЭОБ тұрақсыздандыру әрекеттер болмағанда (электрдіңі, операциялық
жүйенің істен шығуы) берілген режимде функциясын жасау керек және
тұрақсыздандыру әрекеттермен шақырылатын ауытқулар болғаннан кейін ЭОБ-
ның жұмысын жалғастыруды қамтамасыз ететін қабілеті болу керек.
ЭОБ қолдану процесінде ЭОБ-ға қажет өзгерістер мен кемшіліктерді
енгізудің қарапайымдылығын қамтитын және оқу материалдарына және
статистикалық берілгендерге санкцияанбаған кірісті болдырмау мүмкіндіктері
болу керек.
1.2 Электрондық оқу басылымының құрамына және функцияларына қойылатын
талаптар
Электрондық оқу басылымының құрамына:
- мазмұны
- утилиталар
- көмекші
- құжаттама енгізілуі керек.
Титулда электрондық оқу басылымының шығу мәліметтері орналасады.
Тақырыптамада электрондық оқу басылымының құрылымы мен барлық
семантикалық оқу бірліктерінің аттары көрсетілуі керек.
Мазмұнда электрондық оқу басылымының мақсаттары және есептеріне
қатысты және сол арқылы білімдерін қорытынды бағалауынөткізуге қажет барлық
оқу материалы берілуі керек.Оқу материалы ғылыми технологияны пайдаланып
түсінікті, дәл , толық және қарамақайшылықсыз жазылуы керек.
Утилиттер пайдаланушыларды тіркеу,статистикалық деректерді шығару,
мазмұнды қарау, оқу траекториясын анықтау және сонымен оқыту, ағымдағы,
аралық, белестік және қорытынды тестілеуді жүргізу үшін арналған.
Көмекші элементі электрондық оқу басылымының жұмысын басқару бойынша
ақпарат және электрондық оқу басылымының іске қосылу моментінен бастап іске
қосылуын қамту керек.
Электрондық оқу басылымы мен жұмыс істеу үшін келесі функциялар
асырылуы керек: пайдаланушының тіркелуі, берілгендерді қорғау, навигация,
контентті қарауды ұйымдастыру, оқытылатын траекторияны анықтау, білімді
бақылау, оқыту, тестілеу және статистикалық есеп.
Пайдаланушының тіркелу функциясы электрондық оқу басылымында
пайдаланушы туралы дерілгендерді енгізу,өзгерту және жоюды қамтамасыз ету
керек.
Берілгендерді қорғау функциясы контент бүтіндігі мен электрондық оқу
басылымындағы әртүрлі материалдарға санкциалданған кірісті ұйымдастыруды
қамтамасыз ету керек.
Навигация функциясы электрондық оқу басылымы бойынша алға және артқа
қозғалудың мүмкіндігін қамтамасыз ету керек.
Қарау функциясы тапсырмаларды орындауды ,сұрақтарға жауап беруді және
білімді бақылауды талап етпей, электрондық оқу басылымының контентімен
алдын-ала танысуға мүмкіндігін қамтамасыз ету керек.
Оқыту траекториясын анықтау функциясы қолмен, тесттік немесе толық
таңдау негізінде жүргізілетін білім бақылауларымен міндетті түрде оқатылу
үшін сабақтардың тізбегін қарастыруға мүмкіндік беру керек.
Қолмен таңдау электрондық оқу басылымының мазмұндағы модульдерді,
сабақтарда және блоктарда нөмірлерін белгілеу арқылы оқытылатын
траекторияға қолмен енгізуге мүмкіндік беру керек.
Тесттік таңдау электрондық оқу басылымындағы оқу материалының барлық
көлемі бойынша тестілеген кезде дұрыс жауаптың саны жеткілікті емесболған
модульдер, сабақтар мен блоктарды оқытылатын таекторияға автоматты түрде
енгізуге мүмкіндік беру керек.
Толық таңдау автоматты түрде оқу траекториясына барлық модульдерді,
блоктарды және электрондық оқу басылымының сабақтарын мүмкіндік беру керек.
Оқу және білімді тексеру функциясы теориялық материалдарды оқу,
тапсырманы, интерактивті орындалуын, қойылған сұраққа жауап беру және оқу
траекториясы көлемінде ағымды, аралық, рубеждік және қорытынды бақылаулар
өту мүмкіндіктерін көрсетуі керек. Осы жағдайда көптеген сұрақтарға дұрыс
жауап берілмесе, білім алушы электрондық оқу басылымындағы оқытудың ағымды
бірлігін қайталауға мәжбүр болады.
Тестілеу функциясы нәтижелерді тіркеу және тіркемей
мүмкіндіктерменэлектрондық оқу басылымы және оның бөлек бөліктері бойынша
білім деңгейін автоматты түрде бақылау құралдарына мүмкіндік беру керек. Ол
үшін тест оқу курсы бойынша берілген сұрақтардың жалпы базасынан таңдалған
оқыту бірлігі бойынша сұрақтарды және жауаптар варианнттарын кездейсоқ
таңдау арқылы беру керек. Білім алушының жауапты енгізу немесе өзгерту
мүмкіндігі білім алушы сұрақтардың жауаптарын енгізу техникасына емес, ал
сұрақтар бойынша жауаптарына концентрация жасай білу себебімен өте
қарапайым болу керек. Тестілеудің нәтижесі экранға шығады. Тестілеудің
қанағаттандырылмайтын нәтижесінде жауабы дұрыс берілмеген кез-келген
сұраққа еркін көшу ескерілуі керек.
Статистикалық есеп функциясы білім алушының берілген оқыту бірлігін
меңгеру деңгейі және сұранысқа тәуелді ол туралы басқа статистикалық
берілгендер туралы нақты ақпаратты беру ескерілу керек.
1.3 Электрондық оқу басылымының мазмұнына, оқыту элементтеріне және
рәсімдеуіне қойылатын талаптар
Электрондық оқу басылымының контенті үш деңгейлі бөліктерге бөліну
керек:
1-деңгей. Модульдер
2-деңгей. Блоктар
3-деңгей. Сабақтар
Модул блоктан-блокқа өскен сайын мағыналы байланыстары бар логикалы
байланысқан блоктар тізбегінен тұратын электрондық оқу басылдымындағы ірі
семантикалық оқу бірлігі.
Блок сабақтан-сабаққа өскен сайын мағыналы байланыстары бар логикалы
байланысқан сабақтар тізбегінен тұратын электрондық оқу басылымындағы
орташа семантикалық оқу бірлігі.
Сабақ минималды семантикалық бірлік және ол бірнеше оқу элементтерінен
тұрады. Міндетті оқу бірлігі болып теория, мысалдар, тьапсырмалар, сұрақ-
жауаптар және тестілер есептелінеді, ал міндетті емес элементтерге оқу
ақпаратын меңгеру, түсіну және еске сақтауға себебін тигізетін және
ақпараттық тығыздықты қамтамасыз ететін анықтамалық, графикалық, аудио және
видео жатады.
Теория таңдап алынған оқу курсы бойынша мазмұны түсінікті, нақты,
толық және қарама-қайшылықсыз болатын көкейкесті ақпаратты қамтуы тиіс және
бұрын өткен сабақта қабылданған білімді қайталамай өздігінен оқу,
тапсырманы жасау және білімді бақылау үшін жеткілікті болуы керек. Теорияда
мәтіндердің астын сызу және түсін өзгерту сияқты арнаулы дидактикалық
құралдарды қолдану керек.
Мысалдар теорияның жеке маңызды аспектерін жаттығуды орындау, есепті
шешу, сұрақтарға жауаптар тағайындау және т.б. түріндегі детальдық таңдауын
қамтамасыз етуі керек.
Тапсырмалар оқытылатын объекттер, үрдістер мен құбылыстарының ішкі
байланысын анықтауға, олардың әртүрлі сыртқы әсерлер кезіндегі
функционалдық қасиеттерін зерттеуге және жаттығуларды орындау мен есептерді
шешудегі практикалық машықтарын қалыптастыруға бағытталу керек.
Тапсырмалардың формулировкасында атқарылатын іс-әрекеттердің реті мен
күтілетін нәтижеге және олардың берілу формасына қойылатын талаптарға
түсініктемелер болуы керек.
Сұрақ-жауаптар білімді меңгеру үшін және практикалық жұмыстарды
орындау машықтарын қалыптастыруға бағытталған болу керек. Сұрақтар білім
алушылардың танымдық іс-әрекеттерін жетілдіру үшін қиындық деңгейі,
характері және жауаптардың берілу формасы бойынша вариациялануы керек.
Тесттерде сұрақтар және арасында бір дұрыс және бірнеше дұрыс емес
жауаптар болуы керек және дұрыс жауапты таңдау кезінде қарапайым әдісін
қолданбау үшін мағынасын түсінбей жауап беретін сұрақтар болмауы керек.
Дұрыс емес жауаптар өздерінің мазмұны бойынша білім алушы оқу материалын
терең білгенде ғана дұрыс жауапты таңдап алу үшін дұрыс жауапқа жақын болуы
керек. Тесттерде білім алушылардың іс-әрекеттері мен жауаптарындағы
әдеттегі қателіктер туралы ескертулер және сол қателіктерді жібермеу мен
түзету туралы түсініктемелер қамту мүмкін.
Анықтамалық оқу материалына қатысты және жаттығуларды орындау,
есептерді шешу мен тәжірибе өткізуге, курстық, дипломдық және т.б.
жұмыстарды дайындау бойынша мәтіндік, кестелік, графикалық және басқа оқу-
әдістемелік мәліметтер қамту керек.
Графика, аудио және видео оқу курсында оқытылатын объекттер, үрдістер
мен құбылыстардың ең маңызды жақтарын және жағдайларын ашу және көрсету
үшін қажетті қосымша дидактикалық материалдарды келтіруге арналған.
Оқыту элементтеріне “Теория”, “Мысалдар”, “Тапсырмалар”, “Сұрақтар”,
“Тестілер”, “Тезаурус”, “Анықтамалық”, “Графика”, “Аудио” және “Видео”
жатады.
Оқыту элементі “Теория” оқылатын сабақтың теориялық материалдарының
гипермәтінді сипаттауына қол жеткізуге мүмкіндік беру керек.
Оқыту элементі “Тапсырмалар” оқытуды басқару элементі жаттығуларға
және есептерге, сонымен қатар оларды орындау және шығару бойынша көмекке
мүмкіндік беру керек.
Оқыту элементі “Сұрақтар” білім бақылау элементі ағымды сабақ бойынша
тест жүргізуге дейін интерактивті берілу және жауаптары тексерілетін
сұрақтарға мүмкіндік беру керек.
Оқыту элементі “Тесттер” білім бақылау элементі оқытудың ағымды
бірлігі бойынша білімді өзін-өзі бақылауды жүзеге асыру үшін арналған
тестілеу құралына қол жеткізу мүмкіндік беру керек:
• сабақ деңгейінде – білімнің ағымдық бақылау;
• блоктар деңгейінде – білімнің аралық бақылау;
• модульдер деңгейінде – білімнің белестік бақылау;
• ЭОБ-ы деңгейінде – білімнің қорытынды бақылауы.
Оқыту элементі “Тезаурус” оқытуды басқару элементі ЭОБ-да кездесетін
және олардың анықтамаларына гипермәтіндік сілтемелері терминдер және
қысқартулар сөздігіне мүмкіндік беру керек.
Оқыту элементі “Анықтамалық” оқытуды басқару элементі ағымды сабақ
бойынша анықтамалыққа мүмкіндік беру керек.
Оқыту элементі “Графика”, “Аудио” және “Видео” оқытуды басқару
элементтері қосымша дидактикалық материалдарға мүмкіндік беру керек.
Оқыту элементі “Графика” оқытуды басқару элементі схемаларға,
сызуларға, суреттерге, фотосуреттерге және бейнелерге, соның ішінде
анимацияларға мүмкіндік беру керек.
Оқыту элементі “Аудио” оқытуды басқару элементі оқылатын сабаққа
қатысты негізгі ұғымдарды, фактілерді, тұжырымдарды және ережелерді
дыбыстауға мүмкіндік беру керек.
Оқыту элементі “Видео” оқытуды басқару элементі оқылатын сабаққа
қатысты объектілердің, үрдістер фрагменттерінің және құбылыстардың
қасиеттері мен қатынастарын және сабақты оқып үйрену үшін қажет атақты
ғалымдардың, саясаткерлердің және басқа тұлғалардың сұхбатын көрсететін
фильмдерге мүмкіндік беру керек.
ЭОБ-ның рәсімделуі оқу материалын жеңіл меңгеру үшін қолайлы және
эстетикалық түрде берілуіне мүмкіндік жасауы керек. Мәтіндік материалдың
көлемі білім алушыны жалықтырмау үшін сөздердің саны шектеулі болу керек.
Мәтіннің шрифті эргономикалық сипаттаудың шектеулерін ескере отырып
таңдалыну керек. Шрифттің түрі мен мөлшері сияқты мәтіндік сипаттамалар ЭОБ-
дағы информацияның оқылуына айтарлықтай әсер етеді. ЭОБ-ның беті бір-
бірінен өзгеше, қарама-қарсы болатын шрифтерді аз қамту керек. Беттің
негізгі мәтінінде кертіктері бар шрифттерді қолдану ұсынылады. Шабылған
шрифттерді мәтіннің тақырыптарында және қысқа жазуларда қолдану ұсынылады.
Барлық шрифттердің кодталуы әріптерді кодтаудың мемлекеттік стандартына
сәйкес болу керек.
ЭОБ-дағы түстер ақпаратты жақсы және шаршамай қабылдауды қамтамасыз
және материалдыдң жеңіл игерілуіне және эстетикалық түрде ұсынылуына
көмектесу керек. Қара фондарда ашық түсті мәтінді тек қана ол анық
көрінетін болса пайдалануға болады, ал анық көріну үшін мәтінді түгелдей
қалың шрифтпен рәсімдеу керек. Бетте мәтіндік информация басымырақ болса,
онда фон ақ болуы керек. Қара фон ешқандай жағдайларда болмау керек.
Шрифтің түсін стандартты қара, қою-жасыл немесе қою-көк қылып жасау керек.
Қызыл шрифтті тек қана кейбір тақырыптарды және ең маңызды ақпаратты
ерекшелеу үшін пайдалануға болады.
ЭОБ-ның мақсаты мен міндеттеріне қатысты негізгі мазмұны назардың
ортасында болу керек. Фондық мазмұнға ең аз назар аударылу керек. Оқу
материалды көзбен қарап, қабылдау жеңіл болу үшін негізгі мазмұнда абзацтар
үлкен болмау керек.
ЭОБ-дағы графика оқытудан алаңдатпайды, оқу материалды жеңіл меңгеруге
көмектесу үшін қолданылу керек. Ұлттық және мәдениеттік ерекшеліктермен
байланысты діни, саяси және басқа материалдарды жариялауда суреттерді өте
мұқият іріктеп алу қажет. Анимациялар мен фильмдер білім алушының талабы
бойынша негізгі мазмұнына ену керек.
ЭОБ-ның басқару элементтері білім алушының назарын негізгі оқу
материалынан жалтартпайтын, түсінікті бірмәнді және қарапайым болулары
керек.
Ашық ортада шығарылған ЭОБ-дар үшін графикалық объекттердің және аудио-
видио материалдың саны минималды болу керек, себебі олар компьютердің
жадында көп орын алады және оларды алу кезінде желідегі компьютерлердің
арасындағы байланыс арнасының жылдамдығы кризистік параметр болып табылады.
ЭОБ-да көрсетілу жылдамдығы өте дәл болуды талап ететін кез келген
анимация компьютердің стандартынан тәуелді болмау керек.
ЭОБ-да түстердің мәні тұрақты және түстер спектріне сәйкес болу керек.
1.4 Шығу мәліметтерінің орналасуы және құрамы
ЭОБ-да шығу мәліметтерінің орналасуы және құрамы олардың физикалық
тасушылар санына және рәсімдеу түріне байланысты. Электрондық басылымның әр
түрлі жеріне орналасқан және оларды рәсімдеу элементтері мәліметтерінің
арасында бір-бірінен айырмашылақ болмау керек. Барлық шығарылған ЭОБ-на
ортақ шығу мәліметтерінің элементтері келтіру формасында айырмашылықсыз
келтірілуі керек.
ЭОБ-ғы шығу мәліметтерінің негізгі элементтері: тақырып, тақырып
үстіндегі деректер, авторлар туралы мәліметтер, шығу деректері,
классификациялық индекстер, авторлық құқықты қорғау белгісі,штрих кодтары,
тақырып астындағы деректер, басу деректері, жүйелік талаптар, мемлекеттік
тіркеу нөмірі, библиография, андатпа.
Тақырып, тақырып үстіндегі деректер, автордың аты, шығу деректері,
класификациялық индекстер, авторлық құқықты қорғау белгісі және штрих-
кодтар анықталған формада ЭОБ-да келтіріледі.
ЭОБ-ның түріне байланысты тақырып астындағы деректер өз қатарына:
тақырыпты түсініктемелейтін мәліметтерді, негізгі ақпараттың табиғаты
бойынша басылым түрлері туралы мәліметтер, мақсаттық тағайындау, көптомды
басылымдардың томдарының саны туралы мәліметтер, томдардың реттік нөмірі,
локалды ЭОБ үшін ақпарат тасушылардың түрлері туралы мәліметтерді енгізе
алады.
ЭОБ басу деректері өз қатарына келесі мәліметтерді енгізеді:
басылылымның атауын, аның почталық және электрондық мекен жайын, телефонын,
дайындаушының атауын оның мекен жайын, деректердің көлемін Mb-пен,
дыбыстық бейне фрагменттердің ұзақтығын минутпен, басылым жинағы, яғни
тасушылар саны, қостаушы құжаттама және басқалар, локалды ЭОБ-дар үшін
тираж. ЭОБ-ны басу әрекетінің лицензиясының номері және оның берілген күні.
Жүйелік талап өз қатарына компьютерге талаптарды (түрі, процессор
жиілігі, қатты дискідегі бос жадтың көлемі, оперативті жадтың көлемі)
операциялық жүйе, бейнежүйесі, акустикалық жүйе, қажетті қосымша
программалық қамтамассыздандыру (электрондық басылымның құрамына енбейтін)
және қондырғылар.
Электрондық басылымға мемлекеттік тіркеу номері белгіленген
мемлекеттік ұйыммен беріледі. Басылым шығарушы өзінің қалауынша басылымның
ерекшеліктерін көрсететін ЭОБ туралы кез-келген басқа мәліметтерді қоса
алады. Электрондық басылымдарда өзіне ұқсас баспа басылымдарына сәйкес
меншікті шығу мәліметтері, басқа сәйкес басылымдық басылудың шығу
мәліметтерін құруға тиісті. Мемлекеттік емес тілде шығатын ЭОБ-да авторлар
аттарынан басқа шығу деректер тек басылым мәтінінің тілінде келтіріліп
қоймай, мемлекеттік тілінде басылымның мәтіндік тілі көрсетілген аудармасы
болу керек. Аттар транслитералды пішінде болу керек. Бұл мәліметтер
титулда, алғашқы буманың ішкі жағында және екінші буманың артқы жағында
келтірілуі керек.
Шығу мәліметерін орналастыратын негізгі орын титул болып болып
табылады. Титул өзара байланысты бірнеше бөліктен құралады.
Локалдық ЭОБ-да шығу мәліметтері электрондық басылымның рәсімделуінің
келесі элементтерінде орналасады:
- Электрондық тасушыларда тікелей орналасқан этикеткада.
- Бірінші буманың алдыңғы, ішкі және артқы беттерінде (электронды
құжаттары тасушымен тікелей жанасатын).
1.5 Электрондық құжаттар және олардың айналымының принциптері мен
тәртібі
2003 жылғы 1-шi шiлдесінен бастап қолданысқа енгiзiлген
"Электрондық құжат және электрондық цифрлық қолтаңба туралы" Қазақстан
Республикасының заңында электрондық құжат айналымының принциптерi мен
тәртiбi‚ электрондық құжаттарды сақтау‚ электрондық құжат айналымы
жүйесiне қатысушының құқықтары мен мiндеттерi 6-9 баптарда сараланып
берiлген:
6-бап. Электрондық құжат айналымының принциптерi.Электрондық құжат
айналымы:
1) Электрондық құжат айналымының әр түрлi жүйелерiнiң жұмыс iстеуi;
2) Деректер жасау, өңдеу, сақтау және беру үшiн ақпараттық технологиялар
қолданылатын қызметтiң кез-келген салаларында электрондық құжаттарды
пайдалану;
3) Кез-келген ақпараттық жүйелердi пайдалана отырып, электрондық құжаттарды
беру принциптерi негiзiнде мемлекеттiк және мемлекеттiк емес ақпараттық
жүйелерде жүзеге асырылады.
7-бап. Электрондық құжат айналымының тәртiбi:
1. Осы Заңның талаптарына сәйкес келетiн электрондық құжат қағаздағы
құжатқа тең.
2. Электрондық құжат айналымының тәртiбi ҚР заңдарымен белгiленедi.
3. Мемлекеттiк орган қатысатын электрондық құжат айналымы кезiнде
тиiстi мемлекеттiк органның уәкiлеттi лауазымды адамының электрондық
цифрлық қолтаңбасы танылады.
4. Электрондық құжатта бiр немесе бiрнеше электрондық цифрлық қолтаңба
болуы мүмкiн.
5. Мемлекеттiк құпияларды құрайтын мәлiметтерi бар электрондық
құжаттарды пайдалану, қорғау, тiркеу тәртiбi ҚР заңдарымен белгiленедi.
6. Нотариаттық куәландыруды немесе мемлекеттiк тiркеудi қажет етпейтiн
кез-келген шарттар электрондық цифрлық қолтаңбамен куәландырылған
электрондық құжаттар пайдаланыла отырып жасалуы мүмкiн.
8-бап. Электрондық құжаттарды сақтау.
Электрондық құжаттар ҚР заңдарында белгiленген тәртiппен мемлекеттiк
және мемлекеттiк ақпараттық жүйелерде сақталады.
9-бап. Электрондық құжат айналымы жүйесiне қатысушының құқықтары мен
мiндеттерi:
Электрондық құжат айналымы жүйесiне қатысушы:
1) Куәландырушы орталық тiркеген электрондық цифрлық қолтаңба ашық
кiлтiнiң тиесiлiгi мен жарамдылығын растау үшiн осы куәландырушы
орталыққа жүгiнуге;
2) Бiрнеше куәландырушы орталықтың қызмет көрсетуiн пайдалануға
құқылы.
Электрондық құжат айналымы жүйесiне қатысушы: белгiленген электрондық
құжат айналымы ережелерiн сақтауға; ҚР заңдарында белгiленген өзге де
мiндеттердi орындауға мiндеттi.
2 FLASH MX ОРТАСЫНДА ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ ҚҰРАЛЫН ДАЯРЛАУ
Егер сіз, құрметті оқырман болсаңыз, онда сіз Macromedia фирмасының
бағдарамалық құрылғысымен танысқан болсаңыз, онда сізден Flash қолданбалық
интерфейсті игеруді талап етпейді. Егер сіз тек Flash MX пен Macromedia-дан
аспаптарды игеруді бастауды ұйғарсаңыз, онда кебір шешімдер сізге ерекше
болып көрінеді. Мысалы, Windows қосымшасының көпшілік командалары, аспаптар
панелінің құрамында бейнеленген басқармалық көпшілік командалары View
менюіне кіреді. Мұндай командаларды Flash өңдегіштері Window менюіне
орналастырған. Редактирленетін нысаналардың қасиеттер панелі біршама өзгеше
болып көрінеді. Соның өзінде сондай жаңа енгізулер анықтаушы болып
табылады, және жұмыстың бірнеше қойылымынан кейін олар толықтай шындық
болып табылады.
Сонымен Flash MX редакторының жұмыс орталығымен жақынырақ
танысайық.
2.1 Қолданбалы интерфейстің ұйымы
Қоданбалы интерфейстің толық ұйымында редактор Windows қосымшасы үшін
жеткілікті, стандартты болып табылады. Сол меню сызығы, сол негізгі
аспаптар панелінің пернелері көптеген жиі қолданылатын командаларға
шығарылған. Уақытша диаграмма панелі өзіндік жеткілікті болып табылады.
Редактордың бірінші қосылысымен экранда сіздердің қызығушылығыңызбен
сәйкес жұмыс ортасының конфигурациясын құрастыруды ұсынатын Welcome-
диалогтың, қосымша терезе шығады. Бұл шындығынды да пайдылы функция. Бірақ
Интерфейсті құрастыруға бөлек тарау арналған қолданушының көмек беру
құрылғысы.
Сондықтан Welcome терезесін жаба тұрыңыз. Алдымен неден таңдау
ұсынылатыны туралы сөйлесейік.
Flash MX негізгі терезенің маңызды элементтерінің көпшілігі 2.1-
суретте көрсетілген.
2.1- сурет – Flash MX негізгі терезесінің құрылымы
2.1.1 Редакторлау аспаптардың панелі
Редакторлау аспаптарының панелі, терезенің сол жақ шекарасына жақын
орналасқан. Ол графикалық объектілерді редактерлеуін құру үшін
қолданылатын аспаптарға рұқсат беруді қамтамасыз етеді. Мұндай көптеген
аспаптар графикалық редакторлармен жұмыс жасайтын оқырманға таныс болады.
Аспаптар панелімен жұмыс ітеудің ыңғайлы болуы үшін төрт бөлікке бөлінген
(2.2-сур).
• Tools (аспаптар) мұнда нақты аспаптардың таңдау пернелері жиналған;
бұл аспаптар екі түрге бөлінеді:Таңдау аспаптары және бейнелеу
аспаптары; бұлармен жұмыс жасау келесі тарауларда көрсетіледі,
• View (түр), үстелде табылатын бейнелеумен қарастырылатын басқарма
құрылғысына ие. Бұл жолда екі перне орналасқан:
• Hand Tool (қол) - жылжу түймелерін қолданбай-ақ кез келген бағытта
тышқанның көмегімен айналдыруға болатын түйме пернеге режим қосылады;
• Zoom Tool (масштаб) - пернедегі түйме жұмыстық аймақта тез масштабтау
бейнелеу режимінен қосады, Options жолында бұл режим қосылу кезінде
масштабта бағытын таңдауға мүмкіндік беретін екі қосымша перне пайда
болады.
• Colors (түс) объектілер және контур түсін бөлек-бөлек таңдауды
қамтамасыз ететін перне.
• Options (параметрлер) Options жолы бос қалатын қосымша параметрлері
жоқ аспаптар үшін таңдалған аспаптардың қосымша параметрлерін орнатуға
элементтер беріледі.
Ескерту
Алдыңғы Flash-тың айырмашылығы кейбір бейнелеу аспаптар параметрлерін
қондыру қасиеттер инспекторы панелінің көмегімен орындалады. Әрбір аспаптың
айырмашылығы келесі тарауда қаралған.
2.2-сурет – Редакторлау аспаптар панелі
Аспаптар панелі қажет кезінде шекарадан және терезеден басылмайтын
және жүзушіге айналуы мүмкін.
2.1.2 Жұмыс аймағы
Жұмыс аймағы орталық терезенің барлық бөлігін алып тұрады. Жұмыс
аймағы нысаналарды редактірлеу немесе кез келген операцияларды орындауға
мүмкіндік береді. Бірақ, кадрға өңдеу үстелінде оналасқан объектілер ғана
кіреді. Осыған байланысты мынадай сұрақ туады: неге жұмыс аймағының қалған
бөлігі қажет?
Жауап екеу:
• қарапайым жұмыс орындау үшін;
• объектінің кадрға біртіндеп кіру кезінде іске асыру эффектісі үшін,
толығырақ, жұмыс аймағының толық аспектісі анимация құру
тарауында қарастырылған
Жұмыс аймағында, өзіне қатысты аспаптар панелі орналасқан. Онда
интерфейстің келесі элементтері орналасқан (2.3-сур.солдан оңға):
• бағыттаушы бар перне барлық қойылымның редактірлеу режимінде
қайтаруды қамтамасыз етеді; егер сіз бөлек символдардың
редактірлеу режимінде жұмыс істесеңіз перне мүмкіндік береді;
• редактерлік қойылым атты текстік жол; фильмнің қойылымына аттары
еніп, ол Scene сөзінің және қойылымның реттік нөмерінен тұрады.
• Символды редактирлеу атты текстік жол; егер берілген символдың
ішінде басқа символдар бар болса, онда солардың иерархиасына
сәйкес символдар атының тізегі панелге шығады.
• Қойылым таңдау пернесі; пернедегі батырма менюді ашады, ол
фильм қойылымының тізімінен тұрады.
• Символ таңдау пернесіне, фильм символының пернесінің тізімінен
тұратын менюді ашады; бұл туралы толығырақ символдарды
редактірлеу және құру тарауында айтылған.
• Жұмыс аймағының бейнелеу масштабы таңдау көмегімен ашылатын
тізім; тізім редактірленеді, сондықтан мұнда жоқ нұсқаларды сіз,
перне тақтадан енгізе аласыз.
2.3-сурет – Жұмыс аймағының аспаптар панелі
Жұмыс аймағының кез келген нүктесінде, тышқан оң жақ батырмасын
басқанда контекстік менюді ашуға болады. Онда фильмдерді түгелімен, жұмыс
аймағының параметрлерін өзгертуге мүмкіндік беретін, негізгі командалардан
тұрады. Мұндай командалардың барлығы екі ондыққа жақын келеді. Әзірге бір
Scene-ге тоқталып өтейік (қойылым). Бұл фильм қойылымының жұмысын таңдау
үшін арналған аттас панелді экранға шығарады. (2.4-сурет).
2.4-сурет – Scene панелі
Мұның көмегімен:
• Фильмнің қойылымының тізімін қарай аламыз; тізімдегі
қойылымның орналасу реті, оның фильмде көрсетілуімен сәйкес
келуі керек.
• Оны тізімнен таңдаған соң, фильмнің кез келген қойылымына
ауысуға болады;
• Таңдалған қойылымның көшірмесін жасау. Панелдің төменгі
бөлігінде, сәйкесінше кнопканы батыру арқылы көшіруге болады.
Көшірме оригинал қойылымның тізіміне қосылады;
• Жаңа қойылымды қосу; қойылым төменде таңдалынған қойылым
тізіміне қосылады.
• Таңдалынған қойылымды өшіру.
2.1.3 Өңдеу үстелі
Жұмыс аймағы ортасында өңдеу столы деп аталатын (Stage) стол табылады,
оны біз әрі қарай жай стол деп атауымызға болады. Үстел өлшемі және оның
түсі оның сәйкесінше фильмді қарау кезінде оның түсімен өлшемі анықтайды.
Жоғарыда айтылғандай фильмді жүргізу кезінде экранға тек қана үстелде
орналасқан нысаналар көрінеді.
Уақыттың әрбір моментінде үстелде тек қана бір қойылым орналасуы
мүмкін. Сондай-ақ үстел нақты бір фильмге тәуелді болады. Кез келген бір
фильмді ашып, редактирлеу үшін, Flash терезесінде үстел пайда болады. Ол
уақытша диаграммамен байланысты. Егер редактирленетін файл жоқ болса, онда
үстел бейнеленбейді. (2.5-сурет)
Егер біз сәйкесінше бірнеше файлды ашатын болсақ, онда негізгі
терезеде үстелдер және солармен байланысты интерфейс элементтері
орналасады.
Flash-та көп құжатты интерфейс – MDI (Multi Document Interface)
қолданылады. Мұндай қосымша жұмыс моделі ата-аналық терезе ішінде бірнеше
редактирленетін файл ашылуы мүмкін. Мысалы 2.5-суретте Flash атанық
терезесінде екі файл ашылған, екі әртүрлі фильм. Фильм терезесін
минимилизациялау кезінде кейбір пернелер нақты фильмдердің жекеменшігі
болған, ал редактирлеу аспабының панелі жалпы болып қалады.
2.5-сурет – Бір уақытта екі фильммен жұмыс жасау
MDI-көптеген мүмкіндік қатарын береді, бір фильмнің элементтерін басқа
фильмге тышқан көмегімен көшіреміз. Көшіру кезінде немесе нысаналар тасу
кезінде оған тек визуалды қойылым ғана емес басқа да қасиеттері сақталады.
Мысалы, көшіру кезінде пернелер және басқа да соған байланысты қозғалыстар
сақталады.
Кеңес:
Нысананы бір фильмнен екіншісіне орналастыру үшін, тышқан батырмасын
басып, осы нысанаға көрсеткішті орнату жеткілікті. Басқа терезеде қажетті
позицияға нысананы орналастырамыз.
Нысананы басқа фильмге көшіру үшін, жоғарыда аталған ctrl пернесін
басу арқылы орнатылады.
2.1.4 Уақыт диаграммаcы
Жұмыс аймағында уақытша диаграмма панелі орналасқан (Timeline). Уақыт
диаграмма нақты фильм қойылымына жатады. Ол қойылымда, қатарлардың
орналасуына мүмкіндік берді. Нысаналардың жағдайын сәйкесінше өзгеруге
мүмкіндік береді. Уақыт диаграммасы-анимация жасау және фильмнің
интерактивті элементтерін жазған кездегі негізгі аспап болып табылады.
Уақыт диаграмма панелі күрделі құрылымға ие және басқару
элементтерінің көптеген сандарынан тұрады. Сонымен қатар орнатылған
параметрлерге байланысты уақыт диаграммасының сыртқы түрі, кеңейтілген
диапазонда жеткілікті өзгертіледі. Сонымен қатар, уақыт диаграммамен жұ-
мыс жасай білу Flash-пен тиімді ұмыс істеу маңызды болып табылады.
Берілген бөлімде бір тек қана уақыт диаграмма пенелінің негізгі
компаненттерін қарастырамыз. Келесі бөлімде соның қолданушымен байланысты
сұрақта нақтыланады;
Жалпы жағдайда, уақыт диаграмма панелінде келесі элементтер берілуі
мүмкін (2.6-сур.):
• Ағымды фильмнің қойылымының қабаттарының жазылуы; өзіндік
кесте түрінде берілген, онда қатарлар аты және олардың
атрибуттары көрсетілген; нақтырақ айтқанда, бұл уақыт
диаграмма панелінің бөлігі анимация құру тарауында
қарастырылатын болады.
• Негізінде кадрлар шкаласында тұратын уақыт диаграмма
саналатын бөлшектер бейнесі және уақыт диаграммасынан
тұрады.
• Уақыт диаграммасында кадрлардың қойылу форматын таңдауға
мүмкіндік беретін, алынатын меню.
• Уақыт диаграммасының терезе жағдайының жолында, фильмнің
кейбір параметрлері туралы ақпарат шығарылады, және де
үстелдегі анимация кадрларының бейнелеуін басқару үшін
арналған пернелер бар.
2.6-сурет – Уақыт диаграмма панелі
Уақыт диаграммасының сыртқы түрі кадрдың таңдалған форматына
байланысты. Таңдау Frame View алынған меню көмегімен орындалады. Команда
әрекеті уақытша диаграмманың барлық жолдарына таралған меню пунктерін төрт
топқа бөледі.
2.7-сурет – Кадрлар форматының шығарылатын менюсі.
Біріншіден, командалар горизонталь бойынша ұяшықтарының өлшемін
орнатуға мүмкіндік береді, келесі нұсқалары бар.
• Tiny (ұсақталған)
• Small (ұсақ)
• Normal (қарапайым)
• Medium (орташа)
• Large (ірі)
Large форматы-өздігінен дыбыстық сүйемелдің параметрін қарастыру үшін
қолданылады
Екінші топқа тек қана Short командасы кіреді, вертикал бойынша ұяшық
өлшемінің кішірейтуін қамтамасыз етеді. Мұндай өзгеріс уақытша диаграмманың
сол жақ бөлігінің форматына әсер етеді. 3.9-суретте көрсетілегн
Үшінші топқа те қана бір команда қосылған Tinted Frame (боялған
кадрлар) берілген пунктті таңдау кезінде анимацияның әртүрлігі үшін, түрлі-
түсті кадрлар индикациясы қолданылады.
.
2.8-сурет – Short командасы бойынша уақыт диаграмма форматының
өзгерісі.
Соңғы төртінші топ 2 комададан тұрады.
• Preview (алдын ала қарау)- бұл команда уақыт диаграммаға
анимацияның кілтті кадрының кішірейтілген түрін
орналастыруға мүмкіндік береді.
• Preview In Context (контексті алдын ала қарау)- берілген
команданы мақсатты түрде қолдану тек қана мынадай жағдайда,
егер әрбір кілттік кадрда екі немесе одан да көп нысаналар
өзгерсе, және ол уақыт диаграмасында қойылымның барлық
кеңістігін кадр ұяшығына қоюға мүмкіндік берсе; бірақ
бұндай жағдайда кадрды бейнелеу кішірейеді.
2.1.5 Қасиеттер инспекторы
Төменгі жұмыс аймағында, қасиеттер инспекторы панелі орналасқан Егер
жұмыс аймағында ешқандай нысана таңдалмаса немесе ондай тіпті жоқ болса,
онда инспектор қасиеті фильмінің жалпы параметрлерін береді. Қандай да
нысананы таңдау кезінде қасиеттер инспекторының форматы автоматты түрде
өзгереді.
Толық түрде құжат үшін қасиеттер инспектор форматы көрсетілген.
Бұндай жағдайда, инспектор панелі келесі элементтерден тұрады:
• Document тесттік жол, мұнда редактирленетін файл аты бейнеленеді;
2.9-сурет – Preview командасының қолдану нәтижесі
2.10-сурет –Құжат инспекторының форматы көрсетілген
• Size пернесі (өлшемі), ағымдық үстел өлшемі немесе Flash фильмін
бейнелеу үшін бір уақытта қолданылады. Пернедегі батырма Document
Poperties қосымша диалогтың терезесін ашады және құжаттың басқа
параметр мәнін сұрыптайды. (3.12-сурет);
• Publish пернесі бұрыннан орнатылған параметрімен фильм публикациясын
орындауға батырма мүмкіндік береді. SWF форматында және FLA форматында
Flash филімінің шығыс филімімен аяқталады. Соған қатысты, пернеде
конверткерлеу орындалуы үшін Flash плеер версиясы негізгі публикация
параметрлерінің бірі бейнеленеді;
• Background пернесінің батырмасы - фильмнің фонын таңдау үшін палитра
терезесін ашады.(үстел түсі);
• Frame Rate текстік жолы анимация кадрының жиілігін беруге мүмкіндік
береді.
• Сұраулық белгісі бар перне HTML құжатының форматында контекстік
шақырумен қамтамасыздандырады.
• Жұлдыз белгісі бар перненің батырмасы Accessibility (жеткілікті)
панелін ашады. Бұл панель фильмнің барлық қосымша элементтері үшін
жеткілікті, қарапайым жағдайда, бұл қасиет альтернативті форманы
қолдануға мүмкіндік береді, мысалы, дыбыстық сүйемелдеуге сәйкес
текстпен ауысуы мүмкін.
Ескерту:
Қасиеттер инспекторы сияқты басқа да панельдер контексті-меншікті
болып табылады. Солардың көмегімен берілгендер басқа нысанада, оны екінші
рет ашу қажет етілмейді, тек қана сізді қызықтыратын нысана редактор
терезесінде таңдауға жеткілікті.
2.11-сурет – Document Poperties диалогты терезе
2.1.6 Movie Explorer-де фильмді түрлендіру
Movie Explorer – арнайы Flash компонентасы. Бұл модификация үшін
фильмнің кез келген элементін тез таңдау және фильм құрылымын қарауға
мүмкіндік бреді. Movie Explorer көмегімен келесі операцияларды орынадауға
болады:
• Фильм элементін аты бойынша іздеу;
• Таңдалған элементтерді модификация мақсатымен қасиеттер панелін
шақыру;
• Басқа автормен құрылған Flash фильм құрылымын қарастыру;
• Шрифтті басқа шрифтпен ауыстыру;
• Дұрыс жазылған текстті тексеріп, сыртқы текстік редакторлар үшін
буферге текстті көшіру;
2.12-сурет – Movie Explorer терезесінің форматы
Фильм құрылымы ағым түрінде терезеде бейнеленеді. Жеңілдету
мақсатымен фильм құрылымында, әрбір элементтер типінің өз белгісі
қолданылады.
Фильм ағымы екі бөлімнен тұрады. Оның біріншісі, нақаты қойылымның
құрылымын береді. Бұл бөлім сәйкесінше түпкі элментті болып қойылым аты
элемент табылады. Мысалы; 2.12-суретте көрсетілген. Екінші бөлім, барлық
фильм үшін ортақ болып табылады және Symbol Definitions деп аталады. Ол
фильмде қолданылатын барлық символдардың құрылымын және құрамын жазады.
2.13-сурет – Фильм символының жазылу бөлімі
Егер фильмде Actionscript тілінде қойылым қолданылса, онда фильм
ағашының сәйкес белгісінде батырма қойылымды қайтаруға мүмкіндік береді.
(2.14-сур.) фильм құрылымының қарастыру аймағында Movie Explorer
терезесінде келесі интерфейс элементтері көрсетіледі:
2.14-сурет - Көрсеткіш терезесіндегі қойылымды қарау
Элементтерді таңдау нұсқалары пернелер арасында келесі түрде
орналасқан:
• Show Text (текстті көрсету)-ағашта фильмнің текстік элементтері
бейнеленеді;
• Show Buttons, Movie Clips and Graphics (пернелерді, клип
графикаларды көрсету)-ағашта сәйкес типтердің символдары
бейнеленген;
• Show Action Scripts (қойылымды көрсету)-Action Scripts тілінде
ағашта қойылым тексті бейнеленеді;
• Show Vidio, Sound and Bitmaps (бейне, дыбысты және суреттерді
көрсету)-ағашта фильмнің сәйкесінше элементтері бейнеленген;
• Show Frames and Layers (кадрларды және қабаттарды көрсету)-
ағашта қабаттар және анимация кілттік кадрлары бейнеленеді;
• Customize which items to show (бейнеленетін элементтерді таңдау)-
бұл перненің батырмасын элементтер ағашында бейнеленетін
сәйкесті таңдауға мүмкіндік беретін қосымша диалогты терезені
ашады.
2.2 Flash технологиясына енгізу
Flash технологиясы Shockwave Flash (SWF) форматында векторлық
қолданушымен қаланған. Бірақ бұл векторлық формат бірінші емес, SWF
құрастырушысына көптеген жетістікке графиктің кесіндеу мүмкіндігімен
аспаптық құрылғылар табылды. SWF қосымша мүлігі болып оның көшіруге
ыңғайлылығы яғни бұл формат кез-келген аппараттық - -бағдарламалық (көбіне,
MacOS операциялық жүйенің қоластында Macintosh компьютерлерінде, IBM с ОС
Windows компьютерлерінде жұмыс істейтін). Тағы бір SWF ерекшелігі: оның
бейнелеу негізінде құрылғандар тек анимациаланған ғана болмай, және
интерактивті элементтермен және дыбыстық сүйемелдеумен толықтырылған.
Интерактивті мультимедиялық қосымшаны құру мүмкіндігі Web -
дизайнерлер ортасында SWF форматының танымалдылығының тез өсуін меншіктеді.
Сондықтан Internet Explorer и Netscape Communicator желілері екі негізгі
браузер үшін қолданылатын компоненттер Macromedia фирмасымен құрастырылған.
Ал бұл өз кезегіне бұдан да көбірек дүние жүзілік желіде SWF таралған.
Нәтижесінде құрастырушылар өз өнімдерінің ұяшығына қатысты SWF сүйемелін
қосуды жариялады. Программалық қамтаманы(көбіне Adobe фирмасы)
өндірушілердің жүйріктерінде сүйемелдеді.
Сонда да тағы да қайталайық: SWF форматы өзінің жанкүйерлерін
көбейтерме еді, егер Macromedia оны қарапайым және ыңғайлы құралдармен
жетелемегенде. Қазіргі уақытта мұндай құралдардың біршама тобы бар. Олардың
бірі мультимедиялық презентацияны құруға бағытталған (Macromedia Director
Shockwave Studio), ал басқалары графикалық бейнелерді дайындауға арналған
(Macromedia FreeHand и Macromedia Fireworks), ал үшіншісі интерактивті
үйретуші курсты құруды (Macromedia Authorware и Macromedia CourseBuilder)
қамтамасыз етеді. Бірақ Web – публикациясын құрастырушы арасында Macromedia
Flash кеңінен қолданылады, және тек қана осы Macromedia Flash аяқталған Web
– беттерді құрастыруға мүмкіндік береді. Осының арқасында SWF форматын жай
ғана Flash деп атай бастады. Сонымен Flash технологиясын құрушылар:
векторлық графика;
анимацияның бірнеше түрін қолдану;
интерфейстің интерактивті элементін құру мүмкіндігі;
импорттаушы графикалық форматты қолдану;
синхронды дыбыстық сүйемелдің қосу мүмкіндігі;
HTML форматында Flash – фильмін экспортпен қамтама, сонымен
қатар Интернетте қолданылатын кез-келген графикалық формат;
қабаттық тәуелсіздік;
Flash фильмдерін автономды режим сияқты Web-броузерде қарау
мүмкіндігі;
Визуалды өңдеудің құралдарының болуы; Flash – технологиясының
техникалық аспектілерінің бөлшектеп оқудан шектеу.
Flash – технологиясын құрушыларды толығырақ қарастырайық.
2.2.1 Графика
Қазіргі кезде Web – беттерін безендіруден алда келе жатқан растровая
графика. Растров форматтары GIF (Graphics Interchange Format,
мәліметтермен алмасу ушін арналған графикалық формат), JPEG (Join
Photographic Experts Group – бейне бойынша бірлескен сарапшылар тобы) және
PNG (Portable Network Graphics — көшіру графикалық форматы) болып табылады.
Растворттық графиканы қолданған кезде бейне нүктелер жиынтығы болып
жазылады. Бірақ бұл нүктелер бір – бірімен ешқандай байланыспайды,
әрбіреуінің түсін және координатасын көрсету қажет . Қарапайым
жағадайда, әрбір пикселдің түсін жазу үшін бір екілік разряд жеткілікті: 0
– қара, 1 – ақ. Мұндай разрядтың 256 – түсті суреті үшін 8 әрбір (256=2 8 )
пиксел үшін қажет. Ең күрделі фотошығаратын түрлі түсті беәне әрбір
пикселге 24 разрядқа дейін қажет етеді. Соған байланысты файлдар размері
растровтық бейнелер бейненің түсін қоюландырғанда өте тез өседі.
Тағы бір растровтық бейненің кемшілігі бейненің сапасы пиксель
өлшеміне байланысты, өз кезегіне, монитор қасиетіне байланысты анықталады.
Сондықтан сурет өте тартымды болып көрінеді, ал басқа мониторда нашар болып
көрінуі мүмкін. Растровтық бейненің өлшемін өзгертуіде оңай емес. Бейнені
үлкейту пиксельдің өлшемін өзгертуді береді. Әртүрлі түс шекарасының
аралығына қандай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 8
1 ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ БАСЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОҒАН ҚОЙЫЛАТЫН ЖАЛПЫ ТАЛАПТАР 9
1.2 Электрондық оқу басылымының құрамына және функцияларына қойылатын
талаптар 10
1.3 Электрондық оқу басылымының мазмұнына, оқыту элементтеріне және
рәсімдеуіне қойылатын талаптар 12
1.4 Шығу мәліметтерінің орналасуы және құрамы 15
1.5 Электрондық құжаттар және олардың айналымының принциптері мен
тәртібі 16
2 FLASH MX ОРТАСЫНДА ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ ҚҰРАЛЫН ДАЯРЛАУ 18
2.1 Қолданбалы интерфейстің ұйымы 18
2.1.1 Редакторлау аспаптардың панелі 19
2.1.2 Жұмыс аймағы 20
2.1.3 Өңдеу үстелі 22
2.1.4 Уақыт диаграммаcы 24
2.1.5 Қасиеттер инспекторы 26
2.1.6 Movie Explorer-де фильмді түрлендіру 28
2.2 Flash технологиясына енгізу 31
2.2.1 Графика 32
2.2.2 Анимация 33
2.2.3 Интерактивтілік 34
2.2.4 Дыбыс 35
2.3 Сурет салу 35
2.3.1 Сурет салу құралдары 35
2.4 Түстермен жұмыс 37
2.4.1 Ink Bottle Tool аспаптары 38
2.4.2 Paint Bucker Tool аспаптары 39
2.4.3 Fill Transform аспабы 40
2.4.4 Dropper Tool аспабы 42
2.4.5 Color Mixer панелі 43
2.5 Мәтінмен жұмыс істеу 43
2.5.1 Мәтінді құру және редактерлеу 43
2.5.2 Статикалық мәтін 45
2.5.3 Динамикалық мәтін 47
2.6 Интерактивті фильмдер құру 48
2.6.1 Actions панелі 48
2.6.2 ActionScript жөнінде жалпы мәліметтер 49
2.6.3 ActionScript объектілік моделі 50
2.7 Сценарий орындалуының контексті 53
2.8 Алгебраның сандық әдістері бойынша электрондық құрал дайындау 53
3 ТЕХНИКА – ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН ЕСЕПТЕУ 59
3.1 Жалақыға кететін шығынды анықтау 59
3.2 Салықтарды есептеу 62
3.2.1 Әлеуметтік салықты есептеу 62
3.2.2 Табыстан алынатын салықты(подоходный налог) есептеу 63
3.3 Материалдарға жұмсалатын шығындар 64
3.4 Ғылыми зерттеу жұмыстарына қажет арнайы аппараттарға кететін шығындар
64
3.5 Басқа шығындар 65
3.6 Программалық қамтаманы енгізудің тиімділігін есептеу 65
3.6.1 Енгізуге дейін шығынды есептеу 65
3.6.2 Жүйені енгізуден кейін шығынды есептеу 66
4 ӨМІР ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ 68
4.1 Еңбек шартының анализі 68
4.1.1 Ғимараттың көлемдік-пландық жағдайы мен залдың ішкі құрамы 68
4.1.2 ЭЕМ операторының жұмыс орнын ұйымдастыру 68
4.2 Жұмыс орнын рационалды ұйымдастыру 71
4.3 Жасанды жарықтандыруды есептеу 71
4.4 Табиғи жарықтануды есептеу 75
4.5 Бөлме-жайды желдетуді есептеу 78
ҚОРЫТЫНДЫ 80
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 81
ҚОСЫМША А 82
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда технологияның қарқынды дамуына байланысты
компьютерлердің графикалық мүмкіндіктері күннен-күнге үлкеюде. Қазіргі
компьютерлердің мүмкіндігіне байланысты программалар да аз жасалып жатқан
жоқ. Соның ішінде, қазіргі кезде анимация жасауда көп қолданысқа ие FLASH
программасы. Бұл программаны көбінесе Web-сайттарды құруда да көп
қолданады. Сондай-ақ мультфильм жасаушылар үшін бұл программаның орны
ерекше. Соңғы кезде электронды оқыту өнімдері нарығында, Macromedia
технологиясы негізінде жасалған және тәжірибесі жоқ компьютер қолданушысына
программалық өнімдер жасау мүмкіндігін беретін оқу құралдары мен
мультимедиялық оқулықтар саны көбейіп барады. Қазір Flash-технологиясы ең
жаңа және кең қолданылып жатқан технология болып табылады. Flash
технологиясы анимация жасаушылар үшін өте қолайлы программа, өйткені ол
төмендегі сапаларға ие:
1. Жинақтылық (компьютерде тез жүктеледі) – векторлық графиканы
пайдалану есебінде;
2. Интерактивтілік – пайдаланушы Flash-фильмдегі іс әрекеттерді
тікелей басқара алады;
3. Мультимедиялық – фильм және Internet-ке информацияны
визуалдаудың стандартты құралдары үшін қол жетпес видео, аудио
эффектілер;
4. Көпсалалығы – Flash-те қарапайым үй парақтары сияқты арнаулы
серверлер де (пошталық, виртуальді дүкендер) орындалуы мүмкін;
5. Қолайлылық – Flash технологиясының негізі, компьютермен жұмыс
істеудің минимальді дағдысы бар кез-келген адамға түсінікті.
Сондай-ақ компьютер жадында өте аз орын алуы мен тез
жүктелетіндігі Flash пайдаланушылары үшін үлкен мүмкіндіктер
туғызады.
Қазіргі уақытта жас балалар шетелдік мультфильмдер мен киноларды
көруге өте құмар. Өйткені шетелдік фильмдерде түрлі анимациялық және
дыбыстық эффекттер қөп қолданылады. Бірақ, ондай фильмдердің көпшілігі
тәрбиелік мағынадан тыс қалып қойған. Қазір технологияның дамуына
байланысты, жас өспірімдер кітап оқудан көрі жаңадан шығып жатқан кино,
мультфильмдерді көруді жөн көреді. Осыдан балалар өзіміздің қазақ аңыз-
ертегілерінен тіптім мақұрым қалып қояды. Сол себепті, тәрбиелік
мағыналарға қанық, өзіміздің қазақ ертегілерін мультфильм етіп неге
жасамасқа. Осы мақсатымызға жету үшін, бізге, Flash технологиясын білу өте
маңызды рөл атқарады.
Демек Flash-тің атқартын қызметтері біз үшін өте қымбат десек те
болады.
1 ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ БАСЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ОҒАН ҚОЙЫЛАТЫН ЖАЛПЫ ТАЛАПТАР
Осы мемлекеттік стандарт электрондық оқу басылымдарының жалпы
талаптарын және оның құрылымына, функцияларына, мазмұнына, оқу
элементтеріне, рәсімдеуіне, құжаттамаларына және шығу мәліметтеріне
қойылатын талаптарды анықтайды.
Электрондық басылым – программалық басқару құралдары мен құжаттамалары
бар және кез келген электрондық ақпарат тасымалдаушысында орналасқан немесе
компьютерлік желілерде жарық көрген сандық, мәтінді, графикалық, аудио,
видео және басқа ақпараттар жиынтығы;
Электрондық оқу басылымы (ЭОБ) – оқыту және білім бақылауды
автоматтандыруға арналған және оқу курсына немесе оның жеке бөлімдеріне
сәйкестендірілген, сонымен қатар оқыту траекториясын анықтауға мүмкіндік
беретін және әртүрлі оқу жұмыстарымен қамтамасыз ететін, электрондық
басылым;
Электрондық оқулық – құрамында оқу курсының немесе оның бөлімінің
жүйелі мазмұны бар және берілген басылым түріне мемлекеттік мекеме беретін
арнайы дәрежеге ие электрондық оқу басылымы;
Электрондық оқу құралы – құрамында оқу курсының ең маңызды бөлімдері,
сонымен қатар есептер жинағы, анықтамалықтар, энциклопедиялар, карталар,
атластар, оқу тәжірибесін өткізуге нұсқаулар, пракикумға, курстық және
дипломдық жұмыстар дайындауға, әдістемелік нұсқаулары бар берілген басылым
түріне мемлекеттік мекеме беретін арнайы дәрежеге ие электрондық оқу
басылымы.
ЭОБ-ның объектісі ғылыми негізделген фактілер, тұжырымдар мен
ережелердің, сонымен қатар берілген оқу курсында оқытылатын объектілердің,
құбылыстар мен үрдістердің қатыныстары мен қасиеттерінің жиынтығы болып
табылатын сандық, мәтіндік, графикалық, аудио, видео және басқа оқыту
ақпараты болуы керек.
ЭОБ анықтамалық және басқарушы ақпаратты қамту керек және қолданушының
назарын өзіне аударатын және оқу мақсаттарына қызмет етпейтін ақпаратты
қамтымау керек.
ЭОБ әртүрлі мамандықтар үшін олардың типтің оқу жоспарлары мен
бағдарламаларына сәйкес қолдануға мүмкіндік беру керек.
ЭОБ-да интерфейс көрнекті, түсінікті, бірмәнді және қолданушы қате іс-
әрекеттер жібермеуі үшін ЭОБ-ның түгел және оның бөлек бөліктерінің
функцияларының логикасын түсінуге көмектесетін түрінде келтірулі керек.
ЭОБ-да имитациялық компьютерлік моделдер оқылатын объектілер, үрдістер
мен құбылыстардың құрылымын және параметрлерін беру және өзгерту, сонымен
қатар, сыртқа әрекеттердің имитациясы үшін ыңғайлы құралдармен жабдықталу
керек. Компьютерлік модельдермен өзара-әрекет мәселелері білім алушыны оның
көмегімен шешілетін дидактикалық есептердің мазмұнынан көңілін бөлмеуі
тиіс.
ЭОБ қалай жабық, солай ашық ортада қолданылу мүмкіндіктеріне ие болу
керек. ЭОБ жабық ортада жылжымалы ақпаратты тасушыларда орналасуы және жеке
алынған комьпютерде немесе локальды компьютерлік желіде атқарушы
программалар сияқты жұмыс істеу мүмкіндігіне ие болу керек. ЭОБ ашық ортада
глобальды компьютерлік желілерде орналасады және жұмыс істеу үшін программа-
браузерлерді қолданады.
ЭОБ қосымша программалық құралдарды талап етпейтін операциялық жүйенің
версиясын ескере автоматты түрде орнатуының мүмкіндігіне ие болу керек.
Орнату комплектінде мемлекеттік немесе халықаралық стандартына сәйкес ЭОБ-
ның тәуелсіз жұмысы үшін барлық қажет шрифтер, драйверлер және программалар
пакеттері болу керек.
ЭОБ тұрақсыздандыру әрекеттер болмағанда (электрдіңі, операциялық
жүйенің істен шығуы) берілген режимде функциясын жасау керек және
тұрақсыздандыру әрекеттермен шақырылатын ауытқулар болғаннан кейін ЭОБ-
ның жұмысын жалғастыруды қамтамасыз ететін қабілеті болу керек.
ЭОБ қолдану процесінде ЭОБ-ға қажет өзгерістер мен кемшіліктерді
енгізудің қарапайымдылығын қамтитын және оқу материалдарына және
статистикалық берілгендерге санкцияанбаған кірісті болдырмау мүмкіндіктері
болу керек.
1.2 Электрондық оқу басылымының құрамына және функцияларына қойылатын
талаптар
Электрондық оқу басылымының құрамына:
- мазмұны
- утилиталар
- көмекші
- құжаттама енгізілуі керек.
Титулда электрондық оқу басылымының шығу мәліметтері орналасады.
Тақырыптамада электрондық оқу басылымының құрылымы мен барлық
семантикалық оқу бірліктерінің аттары көрсетілуі керек.
Мазмұнда электрондық оқу басылымының мақсаттары және есептеріне
қатысты және сол арқылы білімдерін қорытынды бағалауынөткізуге қажет барлық
оқу материалы берілуі керек.Оқу материалы ғылыми технологияны пайдаланып
түсінікті, дәл , толық және қарамақайшылықсыз жазылуы керек.
Утилиттер пайдаланушыларды тіркеу,статистикалық деректерді шығару,
мазмұнды қарау, оқу траекториясын анықтау және сонымен оқыту, ағымдағы,
аралық, белестік және қорытынды тестілеуді жүргізу үшін арналған.
Көмекші элементі электрондық оқу басылымының жұмысын басқару бойынша
ақпарат және электрондық оқу басылымының іске қосылу моментінен бастап іске
қосылуын қамту керек.
Электрондық оқу басылымы мен жұмыс істеу үшін келесі функциялар
асырылуы керек: пайдаланушының тіркелуі, берілгендерді қорғау, навигация,
контентті қарауды ұйымдастыру, оқытылатын траекторияны анықтау, білімді
бақылау, оқыту, тестілеу және статистикалық есеп.
Пайдаланушының тіркелу функциясы электрондық оқу басылымында
пайдаланушы туралы дерілгендерді енгізу,өзгерту және жоюды қамтамасыз ету
керек.
Берілгендерді қорғау функциясы контент бүтіндігі мен электрондық оқу
басылымындағы әртүрлі материалдарға санкциалданған кірісті ұйымдастыруды
қамтамасыз ету керек.
Навигация функциясы электрондық оқу басылымы бойынша алға және артқа
қозғалудың мүмкіндігін қамтамасыз ету керек.
Қарау функциясы тапсырмаларды орындауды ,сұрақтарға жауап беруді және
білімді бақылауды талап етпей, электрондық оқу басылымының контентімен
алдын-ала танысуға мүмкіндігін қамтамасыз ету керек.
Оқыту траекториясын анықтау функциясы қолмен, тесттік немесе толық
таңдау негізінде жүргізілетін білім бақылауларымен міндетті түрде оқатылу
үшін сабақтардың тізбегін қарастыруға мүмкіндік беру керек.
Қолмен таңдау электрондық оқу басылымының мазмұндағы модульдерді,
сабақтарда және блоктарда нөмірлерін белгілеу арқылы оқытылатын
траекторияға қолмен енгізуге мүмкіндік беру керек.
Тесттік таңдау электрондық оқу басылымындағы оқу материалының барлық
көлемі бойынша тестілеген кезде дұрыс жауаптың саны жеткілікті емесболған
модульдер, сабақтар мен блоктарды оқытылатын таекторияға автоматты түрде
енгізуге мүмкіндік беру керек.
Толық таңдау автоматты түрде оқу траекториясына барлық модульдерді,
блоктарды және электрондық оқу басылымының сабақтарын мүмкіндік беру керек.
Оқу және білімді тексеру функциясы теориялық материалдарды оқу,
тапсырманы, интерактивті орындалуын, қойылған сұраққа жауап беру және оқу
траекториясы көлемінде ағымды, аралық, рубеждік және қорытынды бақылаулар
өту мүмкіндіктерін көрсетуі керек. Осы жағдайда көптеген сұрақтарға дұрыс
жауап берілмесе, білім алушы электрондық оқу басылымындағы оқытудың ағымды
бірлігін қайталауға мәжбүр болады.
Тестілеу функциясы нәтижелерді тіркеу және тіркемей
мүмкіндіктерменэлектрондық оқу басылымы және оның бөлек бөліктері бойынша
білім деңгейін автоматты түрде бақылау құралдарына мүмкіндік беру керек. Ол
үшін тест оқу курсы бойынша берілген сұрақтардың жалпы базасынан таңдалған
оқыту бірлігі бойынша сұрақтарды және жауаптар варианнттарын кездейсоқ
таңдау арқылы беру керек. Білім алушының жауапты енгізу немесе өзгерту
мүмкіндігі білім алушы сұрақтардың жауаптарын енгізу техникасына емес, ал
сұрақтар бойынша жауаптарына концентрация жасай білу себебімен өте
қарапайым болу керек. Тестілеудің нәтижесі экранға шығады. Тестілеудің
қанағаттандырылмайтын нәтижесінде жауабы дұрыс берілмеген кез-келген
сұраққа еркін көшу ескерілуі керек.
Статистикалық есеп функциясы білім алушының берілген оқыту бірлігін
меңгеру деңгейі және сұранысқа тәуелді ол туралы басқа статистикалық
берілгендер туралы нақты ақпаратты беру ескерілу керек.
1.3 Электрондық оқу басылымының мазмұнына, оқыту элементтеріне және
рәсімдеуіне қойылатын талаптар
Электрондық оқу басылымының контенті үш деңгейлі бөліктерге бөліну
керек:
1-деңгей. Модульдер
2-деңгей. Блоктар
3-деңгей. Сабақтар
Модул блоктан-блокқа өскен сайын мағыналы байланыстары бар логикалы
байланысқан блоктар тізбегінен тұратын электрондық оқу басылдымындағы ірі
семантикалық оқу бірлігі.
Блок сабақтан-сабаққа өскен сайын мағыналы байланыстары бар логикалы
байланысқан сабақтар тізбегінен тұратын электрондық оқу басылымындағы
орташа семантикалық оқу бірлігі.
Сабақ минималды семантикалық бірлік және ол бірнеше оқу элементтерінен
тұрады. Міндетті оқу бірлігі болып теория, мысалдар, тьапсырмалар, сұрақ-
жауаптар және тестілер есептелінеді, ал міндетті емес элементтерге оқу
ақпаратын меңгеру, түсіну және еске сақтауға себебін тигізетін және
ақпараттық тығыздықты қамтамасыз ететін анықтамалық, графикалық, аудио және
видео жатады.
Теория таңдап алынған оқу курсы бойынша мазмұны түсінікті, нақты,
толық және қарама-қайшылықсыз болатын көкейкесті ақпаратты қамтуы тиіс және
бұрын өткен сабақта қабылданған білімді қайталамай өздігінен оқу,
тапсырманы жасау және білімді бақылау үшін жеткілікті болуы керек. Теорияда
мәтіндердің астын сызу және түсін өзгерту сияқты арнаулы дидактикалық
құралдарды қолдану керек.
Мысалдар теорияның жеке маңызды аспектерін жаттығуды орындау, есепті
шешу, сұрақтарға жауаптар тағайындау және т.б. түріндегі детальдық таңдауын
қамтамасыз етуі керек.
Тапсырмалар оқытылатын объекттер, үрдістер мен құбылыстарының ішкі
байланысын анықтауға, олардың әртүрлі сыртқы әсерлер кезіндегі
функционалдық қасиеттерін зерттеуге және жаттығуларды орындау мен есептерді
шешудегі практикалық машықтарын қалыптастыруға бағытталу керек.
Тапсырмалардың формулировкасында атқарылатын іс-әрекеттердің реті мен
күтілетін нәтижеге және олардың берілу формасына қойылатын талаптарға
түсініктемелер болуы керек.
Сұрақ-жауаптар білімді меңгеру үшін және практикалық жұмыстарды
орындау машықтарын қалыптастыруға бағытталған болу керек. Сұрақтар білім
алушылардың танымдық іс-әрекеттерін жетілдіру үшін қиындық деңгейі,
характері және жауаптардың берілу формасы бойынша вариациялануы керек.
Тесттерде сұрақтар және арасында бір дұрыс және бірнеше дұрыс емес
жауаптар болуы керек және дұрыс жауапты таңдау кезінде қарапайым әдісін
қолданбау үшін мағынасын түсінбей жауап беретін сұрақтар болмауы керек.
Дұрыс емес жауаптар өздерінің мазмұны бойынша білім алушы оқу материалын
терең білгенде ғана дұрыс жауапты таңдап алу үшін дұрыс жауапқа жақын болуы
керек. Тесттерде білім алушылардың іс-әрекеттері мен жауаптарындағы
әдеттегі қателіктер туралы ескертулер және сол қателіктерді жібермеу мен
түзету туралы түсініктемелер қамту мүмкін.
Анықтамалық оқу материалына қатысты және жаттығуларды орындау,
есептерді шешу мен тәжірибе өткізуге, курстық, дипломдық және т.б.
жұмыстарды дайындау бойынша мәтіндік, кестелік, графикалық және басқа оқу-
әдістемелік мәліметтер қамту керек.
Графика, аудио және видео оқу курсында оқытылатын объекттер, үрдістер
мен құбылыстардың ең маңызды жақтарын және жағдайларын ашу және көрсету
үшін қажетті қосымша дидактикалық материалдарды келтіруге арналған.
Оқыту элементтеріне “Теория”, “Мысалдар”, “Тапсырмалар”, “Сұрақтар”,
“Тестілер”, “Тезаурус”, “Анықтамалық”, “Графика”, “Аудио” және “Видео”
жатады.
Оқыту элементі “Теория” оқылатын сабақтың теориялық материалдарының
гипермәтінді сипаттауына қол жеткізуге мүмкіндік беру керек.
Оқыту элементі “Тапсырмалар” оқытуды басқару элементі жаттығуларға
және есептерге, сонымен қатар оларды орындау және шығару бойынша көмекке
мүмкіндік беру керек.
Оқыту элементі “Сұрақтар” білім бақылау элементі ағымды сабақ бойынша
тест жүргізуге дейін интерактивті берілу және жауаптары тексерілетін
сұрақтарға мүмкіндік беру керек.
Оқыту элементі “Тесттер” білім бақылау элементі оқытудың ағымды
бірлігі бойынша білімді өзін-өзі бақылауды жүзеге асыру үшін арналған
тестілеу құралына қол жеткізу мүмкіндік беру керек:
• сабақ деңгейінде – білімнің ағымдық бақылау;
• блоктар деңгейінде – білімнің аралық бақылау;
• модульдер деңгейінде – білімнің белестік бақылау;
• ЭОБ-ы деңгейінде – білімнің қорытынды бақылауы.
Оқыту элементі “Тезаурус” оқытуды басқару элементі ЭОБ-да кездесетін
және олардың анықтамаларына гипермәтіндік сілтемелері терминдер және
қысқартулар сөздігіне мүмкіндік беру керек.
Оқыту элементі “Анықтамалық” оқытуды басқару элементі ағымды сабақ
бойынша анықтамалыққа мүмкіндік беру керек.
Оқыту элементі “Графика”, “Аудио” және “Видео” оқытуды басқару
элементтері қосымша дидактикалық материалдарға мүмкіндік беру керек.
Оқыту элементі “Графика” оқытуды басқару элементі схемаларға,
сызуларға, суреттерге, фотосуреттерге және бейнелерге, соның ішінде
анимацияларға мүмкіндік беру керек.
Оқыту элементі “Аудио” оқытуды басқару элементі оқылатын сабаққа
қатысты негізгі ұғымдарды, фактілерді, тұжырымдарды және ережелерді
дыбыстауға мүмкіндік беру керек.
Оқыту элементі “Видео” оқытуды басқару элементі оқылатын сабаққа
қатысты объектілердің, үрдістер фрагменттерінің және құбылыстардың
қасиеттері мен қатынастарын және сабақты оқып үйрену үшін қажет атақты
ғалымдардың, саясаткерлердің және басқа тұлғалардың сұхбатын көрсететін
фильмдерге мүмкіндік беру керек.
ЭОБ-ның рәсімделуі оқу материалын жеңіл меңгеру үшін қолайлы және
эстетикалық түрде берілуіне мүмкіндік жасауы керек. Мәтіндік материалдың
көлемі білім алушыны жалықтырмау үшін сөздердің саны шектеулі болу керек.
Мәтіннің шрифті эргономикалық сипаттаудың шектеулерін ескере отырып
таңдалыну керек. Шрифттің түрі мен мөлшері сияқты мәтіндік сипаттамалар ЭОБ-
дағы информацияның оқылуына айтарлықтай әсер етеді. ЭОБ-ның беті бір-
бірінен өзгеше, қарама-қарсы болатын шрифтерді аз қамту керек. Беттің
негізгі мәтінінде кертіктері бар шрифттерді қолдану ұсынылады. Шабылған
шрифттерді мәтіннің тақырыптарында және қысқа жазуларда қолдану ұсынылады.
Барлық шрифттердің кодталуы әріптерді кодтаудың мемлекеттік стандартына
сәйкес болу керек.
ЭОБ-дағы түстер ақпаратты жақсы және шаршамай қабылдауды қамтамасыз
және материалдыдң жеңіл игерілуіне және эстетикалық түрде ұсынылуына
көмектесу керек. Қара фондарда ашық түсті мәтінді тек қана ол анық
көрінетін болса пайдалануға болады, ал анық көріну үшін мәтінді түгелдей
қалың шрифтпен рәсімдеу керек. Бетте мәтіндік информация басымырақ болса,
онда фон ақ болуы керек. Қара фон ешқандай жағдайларда болмау керек.
Шрифтің түсін стандартты қара, қою-жасыл немесе қою-көк қылып жасау керек.
Қызыл шрифтті тек қана кейбір тақырыптарды және ең маңызды ақпаратты
ерекшелеу үшін пайдалануға болады.
ЭОБ-ның мақсаты мен міндеттеріне қатысты негізгі мазмұны назардың
ортасында болу керек. Фондық мазмұнға ең аз назар аударылу керек. Оқу
материалды көзбен қарап, қабылдау жеңіл болу үшін негізгі мазмұнда абзацтар
үлкен болмау керек.
ЭОБ-дағы графика оқытудан алаңдатпайды, оқу материалды жеңіл меңгеруге
көмектесу үшін қолданылу керек. Ұлттық және мәдениеттік ерекшеліктермен
байланысты діни, саяси және басқа материалдарды жариялауда суреттерді өте
мұқият іріктеп алу қажет. Анимациялар мен фильмдер білім алушының талабы
бойынша негізгі мазмұнына ену керек.
ЭОБ-ның басқару элементтері білім алушының назарын негізгі оқу
материалынан жалтартпайтын, түсінікті бірмәнді және қарапайым болулары
керек.
Ашық ортада шығарылған ЭОБ-дар үшін графикалық объекттердің және аудио-
видио материалдың саны минималды болу керек, себебі олар компьютердің
жадында көп орын алады және оларды алу кезінде желідегі компьютерлердің
арасындағы байланыс арнасының жылдамдығы кризистік параметр болып табылады.
ЭОБ-да көрсетілу жылдамдығы өте дәл болуды талап ететін кез келген
анимация компьютердің стандартынан тәуелді болмау керек.
ЭОБ-да түстердің мәні тұрақты және түстер спектріне сәйкес болу керек.
1.4 Шығу мәліметтерінің орналасуы және құрамы
ЭОБ-да шығу мәліметтерінің орналасуы және құрамы олардың физикалық
тасушылар санына және рәсімдеу түріне байланысты. Электрондық басылымның әр
түрлі жеріне орналасқан және оларды рәсімдеу элементтері мәліметтерінің
арасында бір-бірінен айырмашылақ болмау керек. Барлық шығарылған ЭОБ-на
ортақ шығу мәліметтерінің элементтері келтіру формасында айырмашылықсыз
келтірілуі керек.
ЭОБ-ғы шығу мәліметтерінің негізгі элементтері: тақырып, тақырып
үстіндегі деректер, авторлар туралы мәліметтер, шығу деректері,
классификациялық индекстер, авторлық құқықты қорғау белгісі,штрих кодтары,
тақырып астындағы деректер, басу деректері, жүйелік талаптар, мемлекеттік
тіркеу нөмірі, библиография, андатпа.
Тақырып, тақырып үстіндегі деректер, автордың аты, шығу деректері,
класификациялық индекстер, авторлық құқықты қорғау белгісі және штрих-
кодтар анықталған формада ЭОБ-да келтіріледі.
ЭОБ-ның түріне байланысты тақырып астындағы деректер өз қатарына:
тақырыпты түсініктемелейтін мәліметтерді, негізгі ақпараттың табиғаты
бойынша басылым түрлері туралы мәліметтер, мақсаттық тағайындау, көптомды
басылымдардың томдарының саны туралы мәліметтер, томдардың реттік нөмірі,
локалды ЭОБ үшін ақпарат тасушылардың түрлері туралы мәліметтерді енгізе
алады.
ЭОБ басу деректері өз қатарына келесі мәліметтерді енгізеді:
басылылымның атауын, аның почталық және электрондық мекен жайын, телефонын,
дайындаушының атауын оның мекен жайын, деректердің көлемін Mb-пен,
дыбыстық бейне фрагменттердің ұзақтығын минутпен, басылым жинағы, яғни
тасушылар саны, қостаушы құжаттама және басқалар, локалды ЭОБ-дар үшін
тираж. ЭОБ-ны басу әрекетінің лицензиясының номері және оның берілген күні.
Жүйелік талап өз қатарына компьютерге талаптарды (түрі, процессор
жиілігі, қатты дискідегі бос жадтың көлемі, оперативті жадтың көлемі)
операциялық жүйе, бейнежүйесі, акустикалық жүйе, қажетті қосымша
программалық қамтамассыздандыру (электрондық басылымның құрамына енбейтін)
және қондырғылар.
Электрондық басылымға мемлекеттік тіркеу номері белгіленген
мемлекеттік ұйыммен беріледі. Басылым шығарушы өзінің қалауынша басылымның
ерекшеліктерін көрсететін ЭОБ туралы кез-келген басқа мәліметтерді қоса
алады. Электрондық басылымдарда өзіне ұқсас баспа басылымдарына сәйкес
меншікті шығу мәліметтері, басқа сәйкес басылымдық басылудың шығу
мәліметтерін құруға тиісті. Мемлекеттік емес тілде шығатын ЭОБ-да авторлар
аттарынан басқа шығу деректер тек басылым мәтінінің тілінде келтіріліп
қоймай, мемлекеттік тілінде басылымның мәтіндік тілі көрсетілген аудармасы
болу керек. Аттар транслитералды пішінде болу керек. Бұл мәліметтер
титулда, алғашқы буманың ішкі жағында және екінші буманың артқы жағында
келтірілуі керек.
Шығу мәліметерін орналастыратын негізгі орын титул болып болып
табылады. Титул өзара байланысты бірнеше бөліктен құралады.
Локалдық ЭОБ-да шығу мәліметтері электрондық басылымның рәсімделуінің
келесі элементтерінде орналасады:
- Электрондық тасушыларда тікелей орналасқан этикеткада.
- Бірінші буманың алдыңғы, ішкі және артқы беттерінде (электронды
құжаттары тасушымен тікелей жанасатын).
1.5 Электрондық құжаттар және олардың айналымының принциптері мен
тәртібі
2003 жылғы 1-шi шiлдесінен бастап қолданысқа енгiзiлген
"Электрондық құжат және электрондық цифрлық қолтаңба туралы" Қазақстан
Республикасының заңында электрондық құжат айналымының принциптерi мен
тәртiбi‚ электрондық құжаттарды сақтау‚ электрондық құжат айналымы
жүйесiне қатысушының құқықтары мен мiндеттерi 6-9 баптарда сараланып
берiлген:
6-бап. Электрондық құжат айналымының принциптерi.Электрондық құжат
айналымы:
1) Электрондық құжат айналымының әр түрлi жүйелерiнiң жұмыс iстеуi;
2) Деректер жасау, өңдеу, сақтау және беру үшiн ақпараттық технологиялар
қолданылатын қызметтiң кез-келген салаларында электрондық құжаттарды
пайдалану;
3) Кез-келген ақпараттық жүйелердi пайдалана отырып, электрондық құжаттарды
беру принциптерi негiзiнде мемлекеттiк және мемлекеттiк емес ақпараттық
жүйелерде жүзеге асырылады.
7-бап. Электрондық құжат айналымының тәртiбi:
1. Осы Заңның талаптарына сәйкес келетiн электрондық құжат қағаздағы
құжатқа тең.
2. Электрондық құжат айналымының тәртiбi ҚР заңдарымен белгiленедi.
3. Мемлекеттiк орган қатысатын электрондық құжат айналымы кезiнде
тиiстi мемлекеттiк органның уәкiлеттi лауазымды адамының электрондық
цифрлық қолтаңбасы танылады.
4. Электрондық құжатта бiр немесе бiрнеше электрондық цифрлық қолтаңба
болуы мүмкiн.
5. Мемлекеттiк құпияларды құрайтын мәлiметтерi бар электрондық
құжаттарды пайдалану, қорғау, тiркеу тәртiбi ҚР заңдарымен белгiленедi.
6. Нотариаттық куәландыруды немесе мемлекеттiк тiркеудi қажет етпейтiн
кез-келген шарттар электрондық цифрлық қолтаңбамен куәландырылған
электрондық құжаттар пайдаланыла отырып жасалуы мүмкiн.
8-бап. Электрондық құжаттарды сақтау.
Электрондық құжаттар ҚР заңдарында белгiленген тәртiппен мемлекеттiк
және мемлекеттiк ақпараттық жүйелерде сақталады.
9-бап. Электрондық құжат айналымы жүйесiне қатысушының құқықтары мен
мiндеттерi:
Электрондық құжат айналымы жүйесiне қатысушы:
1) Куәландырушы орталық тiркеген электрондық цифрлық қолтаңба ашық
кiлтiнiң тиесiлiгi мен жарамдылығын растау үшiн осы куәландырушы
орталыққа жүгiнуге;
2) Бiрнеше куәландырушы орталықтың қызмет көрсетуiн пайдалануға
құқылы.
Электрондық құжат айналымы жүйесiне қатысушы: белгiленген электрондық
құжат айналымы ережелерiн сақтауға; ҚР заңдарында белгiленген өзге де
мiндеттердi орындауға мiндеттi.
2 FLASH MX ОРТАСЫНДА ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ ҚҰРАЛЫН ДАЯРЛАУ
Егер сіз, құрметті оқырман болсаңыз, онда сіз Macromedia фирмасының
бағдарамалық құрылғысымен танысқан болсаңыз, онда сізден Flash қолданбалық
интерфейсті игеруді талап етпейді. Егер сіз тек Flash MX пен Macromedia-дан
аспаптарды игеруді бастауды ұйғарсаңыз, онда кебір шешімдер сізге ерекше
болып көрінеді. Мысалы, Windows қосымшасының көпшілік командалары, аспаптар
панелінің құрамында бейнеленген басқармалық көпшілік командалары View
менюіне кіреді. Мұндай командаларды Flash өңдегіштері Window менюіне
орналастырған. Редактирленетін нысаналардың қасиеттер панелі біршама өзгеше
болып көрінеді. Соның өзінде сондай жаңа енгізулер анықтаушы болып
табылады, және жұмыстың бірнеше қойылымынан кейін олар толықтай шындық
болып табылады.
Сонымен Flash MX редакторының жұмыс орталығымен жақынырақ
танысайық.
2.1 Қолданбалы интерфейстің ұйымы
Қоданбалы интерфейстің толық ұйымында редактор Windows қосымшасы үшін
жеткілікті, стандартты болып табылады. Сол меню сызығы, сол негізгі
аспаптар панелінің пернелері көптеген жиі қолданылатын командаларға
шығарылған. Уақытша диаграмма панелі өзіндік жеткілікті болып табылады.
Редактордың бірінші қосылысымен экранда сіздердің қызығушылығыңызбен
сәйкес жұмыс ортасының конфигурациясын құрастыруды ұсынатын Welcome-
диалогтың, қосымша терезе шығады. Бұл шындығынды да пайдылы функция. Бірақ
Интерфейсті құрастыруға бөлек тарау арналған қолданушының көмек беру
құрылғысы.
Сондықтан Welcome терезесін жаба тұрыңыз. Алдымен неден таңдау
ұсынылатыны туралы сөйлесейік.
Flash MX негізгі терезенің маңызды элементтерінің көпшілігі 2.1-
суретте көрсетілген.
2.1- сурет – Flash MX негізгі терезесінің құрылымы
2.1.1 Редакторлау аспаптардың панелі
Редакторлау аспаптарының панелі, терезенің сол жақ шекарасына жақын
орналасқан. Ол графикалық объектілерді редактерлеуін құру үшін
қолданылатын аспаптарға рұқсат беруді қамтамасыз етеді. Мұндай көптеген
аспаптар графикалық редакторлармен жұмыс жасайтын оқырманға таныс болады.
Аспаптар панелімен жұмыс ітеудің ыңғайлы болуы үшін төрт бөлікке бөлінген
(2.2-сур).
• Tools (аспаптар) мұнда нақты аспаптардың таңдау пернелері жиналған;
бұл аспаптар екі түрге бөлінеді:Таңдау аспаптары және бейнелеу
аспаптары; бұлармен жұмыс жасау келесі тарауларда көрсетіледі,
• View (түр), үстелде табылатын бейнелеумен қарастырылатын басқарма
құрылғысына ие. Бұл жолда екі перне орналасқан:
• Hand Tool (қол) - жылжу түймелерін қолданбай-ақ кез келген бағытта
тышқанның көмегімен айналдыруға болатын түйме пернеге режим қосылады;
• Zoom Tool (масштаб) - пернедегі түйме жұмыстық аймақта тез масштабтау
бейнелеу режимінен қосады, Options жолында бұл режим қосылу кезінде
масштабта бағытын таңдауға мүмкіндік беретін екі қосымша перне пайда
болады.
• Colors (түс) объектілер және контур түсін бөлек-бөлек таңдауды
қамтамасыз ететін перне.
• Options (параметрлер) Options жолы бос қалатын қосымша параметрлері
жоқ аспаптар үшін таңдалған аспаптардың қосымша параметрлерін орнатуға
элементтер беріледі.
Ескерту
Алдыңғы Flash-тың айырмашылығы кейбір бейнелеу аспаптар параметрлерін
қондыру қасиеттер инспекторы панелінің көмегімен орындалады. Әрбір аспаптың
айырмашылығы келесі тарауда қаралған.
2.2-сурет – Редакторлау аспаптар панелі
Аспаптар панелі қажет кезінде шекарадан және терезеден басылмайтын
және жүзушіге айналуы мүмкін.
2.1.2 Жұмыс аймағы
Жұмыс аймағы орталық терезенің барлық бөлігін алып тұрады. Жұмыс
аймағы нысаналарды редактірлеу немесе кез келген операцияларды орындауға
мүмкіндік береді. Бірақ, кадрға өңдеу үстелінде оналасқан объектілер ғана
кіреді. Осыған байланысты мынадай сұрақ туады: неге жұмыс аймағының қалған
бөлігі қажет?
Жауап екеу:
• қарапайым жұмыс орындау үшін;
• объектінің кадрға біртіндеп кіру кезінде іске асыру эффектісі үшін,
толығырақ, жұмыс аймағының толық аспектісі анимация құру
тарауында қарастырылған
Жұмыс аймағында, өзіне қатысты аспаптар панелі орналасқан. Онда
интерфейстің келесі элементтері орналасқан (2.3-сур.солдан оңға):
• бағыттаушы бар перне барлық қойылымның редактірлеу режимінде
қайтаруды қамтамасыз етеді; егер сіз бөлек символдардың
редактірлеу режимінде жұмыс істесеңіз перне мүмкіндік береді;
• редактерлік қойылым атты текстік жол; фильмнің қойылымына аттары
еніп, ол Scene сөзінің және қойылымның реттік нөмерінен тұрады.
• Символды редактирлеу атты текстік жол; егер берілген символдың
ішінде басқа символдар бар болса, онда солардың иерархиасына
сәйкес символдар атының тізегі панелге шығады.
• Қойылым таңдау пернесі; пернедегі батырма менюді ашады, ол
фильм қойылымының тізімінен тұрады.
• Символ таңдау пернесіне, фильм символының пернесінің тізімінен
тұратын менюді ашады; бұл туралы толығырақ символдарды
редактірлеу және құру тарауында айтылған.
• Жұмыс аймағының бейнелеу масштабы таңдау көмегімен ашылатын
тізім; тізім редактірленеді, сондықтан мұнда жоқ нұсқаларды сіз,
перне тақтадан енгізе аласыз.
2.3-сурет – Жұмыс аймағының аспаптар панелі
Жұмыс аймағының кез келген нүктесінде, тышқан оң жақ батырмасын
басқанда контекстік менюді ашуға болады. Онда фильмдерді түгелімен, жұмыс
аймағының параметрлерін өзгертуге мүмкіндік беретін, негізгі командалардан
тұрады. Мұндай командалардың барлығы екі ондыққа жақын келеді. Әзірге бір
Scene-ге тоқталып өтейік (қойылым). Бұл фильм қойылымының жұмысын таңдау
үшін арналған аттас панелді экранға шығарады. (2.4-сурет).
2.4-сурет – Scene панелі
Мұның көмегімен:
• Фильмнің қойылымының тізімін қарай аламыз; тізімдегі
қойылымның орналасу реті, оның фильмде көрсетілуімен сәйкес
келуі керек.
• Оны тізімнен таңдаған соң, фильмнің кез келген қойылымына
ауысуға болады;
• Таңдалған қойылымның көшірмесін жасау. Панелдің төменгі
бөлігінде, сәйкесінше кнопканы батыру арқылы көшіруге болады.
Көшірме оригинал қойылымның тізіміне қосылады;
• Жаңа қойылымды қосу; қойылым төменде таңдалынған қойылым
тізіміне қосылады.
• Таңдалынған қойылымды өшіру.
2.1.3 Өңдеу үстелі
Жұмыс аймағы ортасында өңдеу столы деп аталатын (Stage) стол табылады,
оны біз әрі қарай жай стол деп атауымызға болады. Үстел өлшемі және оның
түсі оның сәйкесінше фильмді қарау кезінде оның түсімен өлшемі анықтайды.
Жоғарыда айтылғандай фильмді жүргізу кезінде экранға тек қана үстелде
орналасқан нысаналар көрінеді.
Уақыттың әрбір моментінде үстелде тек қана бір қойылым орналасуы
мүмкін. Сондай-ақ үстел нақты бір фильмге тәуелді болады. Кез келген бір
фильмді ашып, редактирлеу үшін, Flash терезесінде үстел пайда болады. Ол
уақытша диаграммамен байланысты. Егер редактирленетін файл жоқ болса, онда
үстел бейнеленбейді. (2.5-сурет)
Егер біз сәйкесінше бірнеше файлды ашатын болсақ, онда негізгі
терезеде үстелдер және солармен байланысты интерфейс элементтері
орналасады.
Flash-та көп құжатты интерфейс – MDI (Multi Document Interface)
қолданылады. Мұндай қосымша жұмыс моделі ата-аналық терезе ішінде бірнеше
редактирленетін файл ашылуы мүмкін. Мысалы 2.5-суретте Flash атанық
терезесінде екі файл ашылған, екі әртүрлі фильм. Фильм терезесін
минимилизациялау кезінде кейбір пернелер нақты фильмдердің жекеменшігі
болған, ал редактирлеу аспабының панелі жалпы болып қалады.
2.5-сурет – Бір уақытта екі фильммен жұмыс жасау
MDI-көптеген мүмкіндік қатарын береді, бір фильмнің элементтерін басқа
фильмге тышқан көмегімен көшіреміз. Көшіру кезінде немесе нысаналар тасу
кезінде оған тек визуалды қойылым ғана емес басқа да қасиеттері сақталады.
Мысалы, көшіру кезінде пернелер және басқа да соған байланысты қозғалыстар
сақталады.
Кеңес:
Нысананы бір фильмнен екіншісіне орналастыру үшін, тышқан батырмасын
басып, осы нысанаға көрсеткішті орнату жеткілікті. Басқа терезеде қажетті
позицияға нысананы орналастырамыз.
Нысананы басқа фильмге көшіру үшін, жоғарыда аталған ctrl пернесін
басу арқылы орнатылады.
2.1.4 Уақыт диаграммаcы
Жұмыс аймағында уақытша диаграмма панелі орналасқан (Timeline). Уақыт
диаграмма нақты фильм қойылымына жатады. Ол қойылымда, қатарлардың
орналасуына мүмкіндік берді. Нысаналардың жағдайын сәйкесінше өзгеруге
мүмкіндік береді. Уақыт диаграммасы-анимация жасау және фильмнің
интерактивті элементтерін жазған кездегі негізгі аспап болып табылады.
Уақыт диаграмма панелі күрделі құрылымға ие және басқару
элементтерінің көптеген сандарынан тұрады. Сонымен қатар орнатылған
параметрлерге байланысты уақыт диаграммасының сыртқы түрі, кеңейтілген
диапазонда жеткілікті өзгертіледі. Сонымен қатар, уақыт диаграммамен жұ-
мыс жасай білу Flash-пен тиімді ұмыс істеу маңызды болып табылады.
Берілген бөлімде бір тек қана уақыт диаграмма пенелінің негізгі
компаненттерін қарастырамыз. Келесі бөлімде соның қолданушымен байланысты
сұрақта нақтыланады;
Жалпы жағдайда, уақыт диаграмма панелінде келесі элементтер берілуі
мүмкін (2.6-сур.):
• Ағымды фильмнің қойылымының қабаттарының жазылуы; өзіндік
кесте түрінде берілген, онда қатарлар аты және олардың
атрибуттары көрсетілген; нақтырақ айтқанда, бұл уақыт
диаграмма панелінің бөлігі анимация құру тарауында
қарастырылатын болады.
• Негізінде кадрлар шкаласында тұратын уақыт диаграмма
саналатын бөлшектер бейнесі және уақыт диаграммасынан
тұрады.
• Уақыт диаграммасында кадрлардың қойылу форматын таңдауға
мүмкіндік беретін, алынатын меню.
• Уақыт диаграммасының терезе жағдайының жолында, фильмнің
кейбір параметрлері туралы ақпарат шығарылады, және де
үстелдегі анимация кадрларының бейнелеуін басқару үшін
арналған пернелер бар.
2.6-сурет – Уақыт диаграмма панелі
Уақыт диаграммасының сыртқы түрі кадрдың таңдалған форматына
байланысты. Таңдау Frame View алынған меню көмегімен орындалады. Команда
әрекеті уақытша диаграмманың барлық жолдарына таралған меню пунктерін төрт
топқа бөледі.
2.7-сурет – Кадрлар форматының шығарылатын менюсі.
Біріншіден, командалар горизонталь бойынша ұяшықтарының өлшемін
орнатуға мүмкіндік береді, келесі нұсқалары бар.
• Tiny (ұсақталған)
• Small (ұсақ)
• Normal (қарапайым)
• Medium (орташа)
• Large (ірі)
Large форматы-өздігінен дыбыстық сүйемелдің параметрін қарастыру үшін
қолданылады
Екінші топқа тек қана Short командасы кіреді, вертикал бойынша ұяшық
өлшемінің кішірейтуін қамтамасыз етеді. Мұндай өзгеріс уақытша диаграмманың
сол жақ бөлігінің форматына әсер етеді. 3.9-суретте көрсетілегн
Үшінші топқа те қана бір команда қосылған Tinted Frame (боялған
кадрлар) берілген пунктті таңдау кезінде анимацияның әртүрлігі үшін, түрлі-
түсті кадрлар индикациясы қолданылады.
.
2.8-сурет – Short командасы бойынша уақыт диаграмма форматының
өзгерісі.
Соңғы төртінші топ 2 комададан тұрады.
• Preview (алдын ала қарау)- бұл команда уақыт диаграммаға
анимацияның кілтті кадрының кішірейтілген түрін
орналастыруға мүмкіндік береді.
• Preview In Context (контексті алдын ала қарау)- берілген
команданы мақсатты түрде қолдану тек қана мынадай жағдайда,
егер әрбір кілттік кадрда екі немесе одан да көп нысаналар
өзгерсе, және ол уақыт диаграмасында қойылымның барлық
кеңістігін кадр ұяшығына қоюға мүмкіндік берсе; бірақ
бұндай жағдайда кадрды бейнелеу кішірейеді.
2.1.5 Қасиеттер инспекторы
Төменгі жұмыс аймағында, қасиеттер инспекторы панелі орналасқан Егер
жұмыс аймағында ешқандай нысана таңдалмаса немесе ондай тіпті жоқ болса,
онда инспектор қасиеті фильмінің жалпы параметрлерін береді. Қандай да
нысананы таңдау кезінде қасиеттер инспекторының форматы автоматты түрде
өзгереді.
Толық түрде құжат үшін қасиеттер инспектор форматы көрсетілген.
Бұндай жағдайда, инспектор панелі келесі элементтерден тұрады:
• Document тесттік жол, мұнда редактирленетін файл аты бейнеленеді;
2.9-сурет – Preview командасының қолдану нәтижесі
2.10-сурет –Құжат инспекторының форматы көрсетілген
• Size пернесі (өлшемі), ағымдық үстел өлшемі немесе Flash фильмін
бейнелеу үшін бір уақытта қолданылады. Пернедегі батырма Document
Poperties қосымша диалогтың терезесін ашады және құжаттың басқа
параметр мәнін сұрыптайды. (3.12-сурет);
• Publish пернесі бұрыннан орнатылған параметрімен фильм публикациясын
орындауға батырма мүмкіндік береді. SWF форматында және FLA форматында
Flash филімінің шығыс филімімен аяқталады. Соған қатысты, пернеде
конверткерлеу орындалуы үшін Flash плеер версиясы негізгі публикация
параметрлерінің бірі бейнеленеді;
• Background пернесінің батырмасы - фильмнің фонын таңдау үшін палитра
терезесін ашады.(үстел түсі);
• Frame Rate текстік жолы анимация кадрының жиілігін беруге мүмкіндік
береді.
• Сұраулық белгісі бар перне HTML құжатының форматында контекстік
шақырумен қамтамасыздандырады.
• Жұлдыз белгісі бар перненің батырмасы Accessibility (жеткілікті)
панелін ашады. Бұл панель фильмнің барлық қосымша элементтері үшін
жеткілікті, қарапайым жағдайда, бұл қасиет альтернативті форманы
қолдануға мүмкіндік береді, мысалы, дыбыстық сүйемелдеуге сәйкес
текстпен ауысуы мүмкін.
Ескерту:
Қасиеттер инспекторы сияқты басқа да панельдер контексті-меншікті
болып табылады. Солардың көмегімен берілгендер басқа нысанада, оны екінші
рет ашу қажет етілмейді, тек қана сізді қызықтыратын нысана редактор
терезесінде таңдауға жеткілікті.
2.11-сурет – Document Poperties диалогты терезе
2.1.6 Movie Explorer-де фильмді түрлендіру
Movie Explorer – арнайы Flash компонентасы. Бұл модификация үшін
фильмнің кез келген элементін тез таңдау және фильм құрылымын қарауға
мүмкіндік бреді. Movie Explorer көмегімен келесі операцияларды орынадауға
болады:
• Фильм элементін аты бойынша іздеу;
• Таңдалған элементтерді модификация мақсатымен қасиеттер панелін
шақыру;
• Басқа автормен құрылған Flash фильм құрылымын қарастыру;
• Шрифтті басқа шрифтпен ауыстыру;
• Дұрыс жазылған текстті тексеріп, сыртқы текстік редакторлар үшін
буферге текстті көшіру;
2.12-сурет – Movie Explorer терезесінің форматы
Фильм құрылымы ағым түрінде терезеде бейнеленеді. Жеңілдету
мақсатымен фильм құрылымында, әрбір элементтер типінің өз белгісі
қолданылады.
Фильм ағымы екі бөлімнен тұрады. Оның біріншісі, нақаты қойылымның
құрылымын береді. Бұл бөлім сәйкесінше түпкі элментті болып қойылым аты
элемент табылады. Мысалы; 2.12-суретте көрсетілген. Екінші бөлім, барлық
фильм үшін ортақ болып табылады және Symbol Definitions деп аталады. Ол
фильмде қолданылатын барлық символдардың құрылымын және құрамын жазады.
2.13-сурет – Фильм символының жазылу бөлімі
Егер фильмде Actionscript тілінде қойылым қолданылса, онда фильм
ағашының сәйкес белгісінде батырма қойылымды қайтаруға мүмкіндік береді.
(2.14-сур.) фильм құрылымының қарастыру аймағында Movie Explorer
терезесінде келесі интерфейс элементтері көрсетіледі:
2.14-сурет - Көрсеткіш терезесіндегі қойылымды қарау
Элементтерді таңдау нұсқалары пернелер арасында келесі түрде
орналасқан:
• Show Text (текстті көрсету)-ағашта фильмнің текстік элементтері
бейнеленеді;
• Show Buttons, Movie Clips and Graphics (пернелерді, клип
графикаларды көрсету)-ағашта сәйкес типтердің символдары
бейнеленген;
• Show Action Scripts (қойылымды көрсету)-Action Scripts тілінде
ағашта қойылым тексті бейнеленеді;
• Show Vidio, Sound and Bitmaps (бейне, дыбысты және суреттерді
көрсету)-ағашта фильмнің сәйкесінше элементтері бейнеленген;
• Show Frames and Layers (кадрларды және қабаттарды көрсету)-
ағашта қабаттар және анимация кілттік кадрлары бейнеленеді;
• Customize which items to show (бейнеленетін элементтерді таңдау)-
бұл перненің батырмасын элементтер ағашында бейнеленетін
сәйкесті таңдауға мүмкіндік беретін қосымша диалогты терезені
ашады.
2.2 Flash технологиясына енгізу
Flash технологиясы Shockwave Flash (SWF) форматында векторлық
қолданушымен қаланған. Бірақ бұл векторлық формат бірінші емес, SWF
құрастырушысына көптеген жетістікке графиктің кесіндеу мүмкіндігімен
аспаптық құрылғылар табылды. SWF қосымша мүлігі болып оның көшіруге
ыңғайлылығы яғни бұл формат кез-келген аппараттық - -бағдарламалық (көбіне,
MacOS операциялық жүйенің қоластында Macintosh компьютерлерінде, IBM с ОС
Windows компьютерлерінде жұмыс істейтін). Тағы бір SWF ерекшелігі: оның
бейнелеу негізінде құрылғандар тек анимациаланған ғана болмай, және
интерактивті элементтермен және дыбыстық сүйемелдеумен толықтырылған.
Интерактивті мультимедиялық қосымшаны құру мүмкіндігі Web -
дизайнерлер ортасында SWF форматының танымалдылығының тез өсуін меншіктеді.
Сондықтан Internet Explorer и Netscape Communicator желілері екі негізгі
браузер үшін қолданылатын компоненттер Macromedia фирмасымен құрастырылған.
Ал бұл өз кезегіне бұдан да көбірек дүние жүзілік желіде SWF таралған.
Нәтижесінде құрастырушылар өз өнімдерінің ұяшығына қатысты SWF сүйемелін
қосуды жариялады. Программалық қамтаманы(көбіне Adobe фирмасы)
өндірушілердің жүйріктерінде сүйемелдеді.
Сонда да тағы да қайталайық: SWF форматы өзінің жанкүйерлерін
көбейтерме еді, егер Macromedia оны қарапайым және ыңғайлы құралдармен
жетелемегенде. Қазіргі уақытта мұндай құралдардың біршама тобы бар. Олардың
бірі мультимедиялық презентацияны құруға бағытталған (Macromedia Director
Shockwave Studio), ал басқалары графикалық бейнелерді дайындауға арналған
(Macromedia FreeHand и Macromedia Fireworks), ал үшіншісі интерактивті
үйретуші курсты құруды (Macromedia Authorware и Macromedia CourseBuilder)
қамтамасыз етеді. Бірақ Web – публикациясын құрастырушы арасында Macromedia
Flash кеңінен қолданылады, және тек қана осы Macromedia Flash аяқталған Web
– беттерді құрастыруға мүмкіндік береді. Осының арқасында SWF форматын жай
ғана Flash деп атай бастады. Сонымен Flash технологиясын құрушылар:
векторлық графика;
анимацияның бірнеше түрін қолдану;
интерфейстің интерактивті элементін құру мүмкіндігі;
импорттаушы графикалық форматты қолдану;
синхронды дыбыстық сүйемелдің қосу мүмкіндігі;
HTML форматында Flash – фильмін экспортпен қамтама, сонымен
қатар Интернетте қолданылатын кез-келген графикалық формат;
қабаттық тәуелсіздік;
Flash фильмдерін автономды режим сияқты Web-броузерде қарау
мүмкіндігі;
Визуалды өңдеудің құралдарының болуы; Flash – технологиясының
техникалық аспектілерінің бөлшектеп оқудан шектеу.
Flash – технологиясын құрушыларды толығырақ қарастырайық.
2.2.1 Графика
Қазіргі кезде Web – беттерін безендіруден алда келе жатқан растровая
графика. Растров форматтары GIF (Graphics Interchange Format,
мәліметтермен алмасу ушін арналған графикалық формат), JPEG (Join
Photographic Experts Group – бейне бойынша бірлескен сарапшылар тобы) және
PNG (Portable Network Graphics — көшіру графикалық форматы) болып табылады.
Растворттық графиканы қолданған кезде бейне нүктелер жиынтығы болып
жазылады. Бірақ бұл нүктелер бір – бірімен ешқандай байланыспайды,
әрбіреуінің түсін және координатасын көрсету қажет . Қарапайым
жағадайда, әрбір пикселдің түсін жазу үшін бір екілік разряд жеткілікті: 0
– қара, 1 – ақ. Мұндай разрядтың 256 – түсті суреті үшін 8 әрбір (256=2 8 )
пиксел үшін қажет. Ең күрделі фотошығаратын түрлі түсті беәне әрбір
пикселге 24 разрядқа дейін қажет етеді. Соған байланысты файлдар размері
растровтық бейнелер бейненің түсін қоюландырғанда өте тез өседі.
Тағы бір растровтық бейненің кемшілігі бейненің сапасы пиксель
өлшеміне байланысты, өз кезегіне, монитор қасиетіне байланысты анықталады.
Сондықтан сурет өте тартымды болып көрінеді, ал басқа мониторда нашар болып
көрінуі мүмкін. Растровтық бейненің өлшемін өзгертуіде оңай емес. Бейнені
үлкейту пиксельдің өлшемін өзгертуді береді. Әртүрлі түс шекарасының
аралығына қандай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz