Банктің меншікті капиталының жеткіліктілігі

Мазмұны

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. 2007 жылғы 27 ақпандағы ҚР Президентінің халыққа жолдауының бағытында еліміздің Қаржы жүйесінің ырықтандыру жағдайындағы тұрлаулылығы мен бәсекеге қабілеттілігінің жаңа деңгейі туралы бірқатар міндеттер белгіледі. Ондай міндеттердің қайсысы болмасын зерттелгелі отырған тақырыптың өзектілігіне негіз болатыны сөзсіз, соның ішінде тақырыпқа тікелей қатысты міндеттер ретінде, біздің ойымызша отандық банктердің бәсекелестігін арттыру мақсатында банктерге өз қызметінде жаңа технологияларды игеру, сондай-ақ банктердің капиталын ұлттық ауқымдағы “ұшқыр” жобаларды қаржыландыруға жұмылдыру міндеттері кезек күттірмейтін мәселеге айналуда.

ҚР Президентінің 2008 жылғы 7 ақпанындағы халыққа жолдауында банк секторының бәсекелестік қабілеттігі мен тұрақтылығын арттыру міндетін белгілей отырып, банктерге мемлекеттік қолдаудың біржақты бола алмайтындығын, яғни тәуекелдердің өздеріне тиесілі бөлігін алуға тиістігін, сондай-ақ банктердің акционерлері өздерін дамытуы үшін қосымша ресурстар тартқысы келмесе немесе оған қабілетсіз болса, ондай кезде мемлекет қажетті шаралар қолдануға дайын болу керектігі айтылды.

2008 жылы отандық банктеріміз бен компанияларымыздың сыртқы қарыздары ЖІӨ-ге қатысты 95 пайызды құрады немесе 91 млрд АҚШ долларына дейін өсті, соның ішінде 45, 4 АҚШ долларына жуық қарыз бұл барлық екінші деңгейдегі банктердің сыртқы қарыздарын құрады.

Сыртқы қарыздардың есебінен отандық банктеріміздің несиелік қоржындарындағы құрылысқа берілген несиелердің үлесі 16 пайызды немесе 10 млрд АҚШ долларын, ал ипотекалық несиелеу көлемі 5 млрд АҚШ долларын құраған.

Дағдарысқа байланысты қазақстандық ірі банктеріміздің сырттан қарыз алудағы мүмкіндіктері шектелді, сөйтіп дәл осы уақыттары қайтару мерзімі жеткен сыртқы қарыздарды қайтаруда олардың өтімділігіне қатысты мәселелер орын алды.

Нәтижесінде кейбір халықаралық рейтингтік агенттіктер тарапынан еліміздің ірі компанияларымен қоса ірі банктердің рейтингтерінің төмендеуі, олардың әлемдік нарықтардағы акцияларының құндарының төмендеуіне жол береді. Осындай себептерге байланысты Дүниежүзілік банк Ресей мен Қазақстанды ипотекалық несиелеу бойынша тәуекел аумағына жатқызды.

Отандық банктердің сырттан тартқан қарыздарына қарсы тұратын, яғни қорғаныс қызметін атқаруға тиісті банктердің капиталы десек, оның көлемі 2008 жылдың 1 желтоқсан айына 1 760, 3 млрд. теңгені немесе 14, 6 млрд АҚШ долларын құрады. Бұл дегеніміз банктеріміздің капиталының жоғарыда берілген сыртқы қарыздарының көлемінен 3 есе кем екендігін көрсетеді. Ендеше сыртқы қарыздардың банктің капиталынан бірнеше есе артық болуы, өз кезегінде банктердің өтімділігіне кері ықпал етіп, өз кезегінде отандық банктердің өтімділік дағдарысы мәселесін басынан кешуіне жол берді.

Банктің ресурстық базасы өте үлкен маңызға ие және банктің табысты қызмет етуінің негізгі факторы болып табылады. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы банк жүйесінің дамуының территориялық аспектілерінің ролі жоғарылауда. Бұл аймақтық дамудағы диспропорциялармен тікелей байланысты.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысының мақсаты банк ресурстарының аймақтық ерекшеліктерін зерделеу және оларды одан әрі дамыту бойынша жасалған тұжырымдарды өңдеу болып табылады.

Қойылған мақсатқа жету мынадай міндеттерді шешеуді көздейді:

- банк ресурстарын құрылу көздерін анықтау;

- банк ресурстары қалыптасуы және дамуының әлемдік тәжірибесін қарастыру;

- екінші деңгейлі банктердегі банк ресурстарының құрамын, құрылымын және құнын реттеудегі Ұлттық банктің ролін зерттеу;

- «Қазақстан Халық банкі» АҚ жалпы сипаттама беру;

- банк активтеріне және пассивтеріне, өтімділігіне талдау жүргізу;

- банк өтімділігіне талдау жасау;

- депозит саясатына және қоржынына талдау жүргізу;

- банктік ресурстар құныныңаймақтық ерекшеліктерін ескеру қажетілігін ескеру қажеттілігін негіздеу және мәселені айқындау бойынша;

- банк өтімділігіне талдау жасау;

- депозит саясатына және қоржынына талдау жүргізу;

- банктік ресурстар құнының аймақтық саясатын қалыптастыру тиімділігін талдау;

- банктік ресурстар құнының аймақтық ерекшеліктерін ескеру бойынша ұсыныстар жасау;

Зерттеу пәніне - коммерциялық банктердің ресурстары құнының аймақтық ерекшеліктері.

Зерттеу обьектісі екінші деңгейлі банктердің және «БТА» АҚ қызметі болып табылады.

Зерттеу жұмысының теориялық және әдістемелік негізін аймақтық банк ресурстары мәселесі төңірегіндегі отандық және шетелдік экономист ғалымдардың ғылыми еңбектері, аталмыш мәселеге қатысты Қазақстан Республикасының заңнамалық актілері мен қаулылары, нормативтік-құқықтық құжаттары қалыптастырады. Диплом жұмысының тұжырымдамалық жақтарын өңдеу барысында салыстырмалы талдау, индукция, модельдеу, статистикалық топтастыру тәрізді ғылыми таным әдістері қолданылады.

Диплом жұмысының ақпараттық негізін Қазақстан Республикасының экономиканы реформалау мәселелеріне қатысты заңнамалық және нормативтік-құқықтық кесімдер, ашық басылымдағы жариялымдар, Қазақстан Республикасы Ұлттық банктің, Қаржы министірлігінің, статистика жөнінднгі агенттіктің статистикалық есеп мәліметтері құрады.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы банк ресурстарының аймақтық ерекшеліктеріне қатысты теориялық және практикалық мәселелерді кешенді зерттеу барысында алынған қорытындылар мен ұсыныстар негізінде аймақтық ерекшеліктерді ескеруді жетілдіру бойынша әдістемелік ұсыныстар мен түйіндерді негіздеу болып табылады.

Зертеу жұмысының нәтижесінің практикалық маңыздылығы зерттеу барысында алынған теориялық, әдістемелік, практикалық қорытындылардың екінші деңгейлі банктердің қызметі барысында қолдануға болатындығымен сипатталады.

Диплом жұмысының құрылымы зерттеудің мақсаты мен міндеттерімен анықталады. Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі мазмұндағы үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Банк ресурстарының мәні және оладың екінші деңгейлі банктердің қызметіндегі маңызы

1. 1 Банк ресурстарының ұғымы және құрылымы

Коммерциялық банктер бір жағынан, шаруашылық субъектілердің уақытша бос ақшалай каражаттарын тартатын болса, екінші жағынан, бұл қаражаттар есебінен кәсіпорындар мен ұйымдардың әртүрлі қажеттерін қанағаттандыратын арнайы мекеме. Коммерциялық банктің пассивтік операциялық негізінде оның кызметінің жүзеге асырылуы үшін кажетті банк ресурстары жинақталады.

«Банк ресурстары» термині «несиелік ресурсы» былай қарағанда кең ұғымды білдіреді. Банк ресурстары тек несиелеуге ғана емес, сол сияқты басқа да активтік немесе комиссиондық операцияларды қаржыландыру үшін пайдаланылады.

Жоспарлы экономиканы әкімшіл және әміршіл баскару жүйесі жағдайында банк ісінің ұйымдастырылуында мемлекеттік монополия көрінісі бақалады. Барлық кәсіпорындар, ұйымдар және мекемелер заңды түрде мемлекеттік банк мекемелерінде өздерінің ресурстарын міндетті түрде сақтауға тиіс болды. Банкке кәсіпорындар мен мекемелердің ресурстары іс жүзінде ақысыз тартылды. Тек кооперативтік кәсіпорындарға ғана жартылай мөлшерде төленді. Осындай жағдайларда жалпы мемлекеттік қарыз қор деген экономикалық түсінік қалыптасты. Жалпы мемлекеттік қарыз қор халық шаруашылығын несиелеу үшін банк жүйесі арқылы мемлекеттің ыкпалымен жинақталған қаражаттар жиынтығын білдіреді. Демек, олар банк ресурстары болып саналады.

Ссудалық қорды орталықтан бөлу сипаты банк ресурстарының кұрылымдарына тікелей әсер етті. Ол уақыттары да банк ресурстары меншікті және тартылған қаражаттарға бөлінген. Мұндағы меншікті каражаттарға: жарғылык, резервтік, негізгі құралдар, амортизациялық және банк ісін дамыту қорлар, ал тартылған каражаттарға: мемлекеттік бюджет каражаты, кәсіпорындардың, ұйымдардың есеп айырысу және ағымдық шоттардағы қаражаттары және халықтың ақшалай жинақтары жатты. Осындай жағдайларда банк ресурстары нарығы қалыптасып, мемлекеттің карыз қоры осы нарықтың бір бөлігін кұрады.

Бүгінгі таңдағы банк ресурстары нарығының кұрылуында көптеген ерекшеліктер бар деуге болады. Коммерциялық банктердің қызметінің тұрақтылығы үшін, ең бастысы, олардың баланстары өтімді болу керек, ал оның камтамасыз етілуі, банктік ресурстар мен несиелік жұмсалымдар арасындағы көлемі және мерзімі бойынша тепе-теңдіктің сақталуын талап етеді.

Банк ресурстары нарығының пайда болуымен қатар бағалы кағаздар нарығы қалыптасады. Сөйтіп банктер жаңа қызмет түрлері ретінде бағалы кағаздармен, факторинг, лизинг және басқа операциялармен тікелей жұмыс жасай бастады. Бұл, яғни банктің ресурстық құрамына тек қана ақшалай қаражаттар емес, сол сияқты тауарлы-материалдық құндылықтар және бағалы қағаздар кіреді дегенді білдіреді. Ұлттық (орталық) банкіміз «банктердің банкі» болып табылатындықтан, коммерциялық банктердің ресурстарының бір бөлігі сол банктен алған ресурстардан да құралады.

Демек, коммерциялық банктер ерекше бір кәсіпорын ретінде делдалдық қызметке байланысты, банктік ресурстар нарығында ақшалай ресурстарды сатып ала отырып, оны қажет ететін кәсіпорынға, ұйымға және халыққа сатып отырады.

Банк ресурстары - бұл банктің пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастыруға бағытталатын банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.

Нарықтық қатынастарға өту барысында банктің ресурстарының құрылымында біршама өзгерістер болуда. Меншікті қаражаттар катарына, біріншіден, коммерциялық банктің акционерлік капиталы, резервтік қоры, сол сияқты қосымша қорлары кіреді.

Тартылған қаражаттардың жаңа түріне: Ұлттық Банктен және басқа да несиелік мекемелерден алатын несиелер, басқа банктердің, корреспонденттік шоттағы, депозиттік шоттардағы қаражаттары, облигацияларды сатудан түскен каражаттар, лизингтік операцияларды жүзеге асырғаны үшін алынған тауарлы-материалды құндылықтар жатады.

Коммерциялық банктердің ресурстарының құрылымы олардың мамандануы, әмбебаптығы және қызметінің ерекшеліктеріне карай ерекшеленеді.

Банк ресурстарының құрылымына мыналар жатады:

1) Банктің меншікті капиталы.

2) Банктің заемдық және тартылған қаражаттары.

Банк ресурстарының құрамындағы меншікті капитал үлесі тартылған қаражаттарға қарағанда өте төмен болғандықтан барлық қаражаттарға деген қажеттілігінің 10%-ға жуық бөлігі өтелсе, ал қалған бөлігі тартылған қаражаттардың үлесіне тиеді.

2009 жылдың 1 каңтарына берілген мәліметтер бойынша Қазақстандық екінші деңгейдегі банктердің пассивтері, олардың құрылымы мен шамасына қарай 1-кестеде топтастырылған.

1-кесте Қазақстандық екінші деңгейдегі банктердің пассивтерінің

құрылымы мен шамасына топтастырылуы (млн теңге)

Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын қадағалау және реттеу жөніндегі Қазақстан Республикасы агентігінің есептік материалдарынан.

Кестеден көріп отырғанымыздай, банктердің пассивтерінің өсуіне міндеттемелердің артуы, соның ішінде депозиттік базаның өсуі ықпал етуде. 2008 жыл бойына екінші деңгейдегі банктердің міндеттемелерінің сомасы 480, 9 млрд теңге немесе 47, 6%-ға өскен.

Депозиттердің кұрылымында салымдарды кепілдендіру жүйесіне мүше банктерде орналасқан жеке тұлғалардың салымдары 341, 5 млрд. теңгені құрады немесе бұл көрсеткіш 2007 жылдың 1 каңтарымен салыстырғанда 42, 4%-ға жоғары. 2009 жылдың 1 каңтарына екінші деңгейдегі банктердің жиынтық меншікті капиталының мөлшері 44, 9%-ға өсіп, 233, 6 млрд теңгені құрады.

Сурет 1 - Банктің қаржы ресурстарының құрылымы

Қазақстанның банктік секторының 2003-2009 жж аралығындағы экономикадағы рөлін талдаудан соңғы жылдардағы коммерциялық банктердің экономиканың өсуін қамтамасыз етуге тигізген ықпалын көреміз (2-кесте) .

2 кесте Қазақстан банк секторының экономикадағы рөлі

мерзімнің басына

2003 жылдан бастап, экономикалық өсудің жыл сайын орта есеппен 10% тұрақты өсуге ие болуына банктердің активтерінің өсу ықпал еткендігі белгілі. 2003 жылдан бастап, 2008 жылдың 1 қаңтарына дейін банктік сектордың активтерінің ЖІӨ-гі үлесі 25, 1%-дан 87, 7%-ға дейін 3, 5 есе өскен. 2003 жылдан бастап, 2009 жылдың 1 қаңтарына дейін несиелік қоржынның ЖІӨ-гі үлесі де 15, 9 % -дан 66, 6 %-ға дейін 4, 2 есе өскендігі байқалады.

Жасыратыны жоқ біздің отандық банктеріміздің капиталы өте төменгі жағдайда. 2009 жылдың 1 қаңтар айына капиталдың мөлшері 1 781, 8 млрд. теңгені немесе 14, 8 млрд АҚШ долларын құрайды.

Мұны салыстырмалы түрде қарасақ, АҚШ-ғы банктердің капиталының ЖІӨ-ге қатысты шамасынан 10 есе кіші немесе шығыс Еуропа елдерінен 35 есе кіші, Германиядан 25 есе кіші. Егерде әлемдегі үш ірі банктің жиынтық капиталы 145 млрд. АҚШ долларын құраса, онда оның мөлшері біздің отандық банктеріміздің капиталынан 10 есе үлкен болып келеді.

1. 2 Банктің меншікті капиталының көздері мен қызметтері

Коммерциялық банктердің меншікті капиталының рөлі мен шамасы, басқа қызметпен айналысатын кәсіпорындар және ұйымдарға қарағанда өзіндік ерекшеліктерге ие.

Банктің меншікті капиталы банктің тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды. Банктің бастапқы құрылуы барысында меншікті капитал көмегімен банк қызметіне байланысты алғашқы шығындар: жер, ғимарат, құрал-жабдық, жалақыға жұмсалатын және т. б. шығындар жабылады. Себебі, меншікті капиталсыз банктің қызметін бастау мүмкін емес. Осы меншікті капитал есебінен банкте кажетті резервтер құрылды. Сонымен катар, банктің меншікті капиталы ұзақ мерзімді активтерге жұмсалымдардың басты көзі.

Меншікті және тартылған коммерциялық банк ресурстары Ұлттық Банкте ашылатын корреспонденттік шотта көрсетіледі. Бұл активтік шот, сондықтан да дебеті бойынша ресурстар, ал кредиті бойынша несиелік жұмсалымдар беріледі. Демек, дебеттік қалдықтың шамасы банктің бос резервінің мөлшерін көрсетеді. Банктің бос резервінің мөлшері активтік операцияларға жұмсалмаған оның ресурстарының шамасын білдіреді. Осы бос резервтер сомасы қаншалықты жоғары болса, банктің тұрақтылығы соғұрлым жоғары, бірак пайдасы төмен болады. Керісінше, егер бос жатқан каражаттарының шамасы аз болса, онда тұрақтылығы төмен, пайдасы жоғары келеді. Сондықтан да, әрбір коммерциялық банк өзінің қорреспонденттік шоттағы қалдығын үнемі ықшамдауға ұмтылады.

Банктің меншікті капиталы - банктің қаржылық тұрақтшылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.

Банктің меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі оларға әсер ететін әртүрлі факторларға, атап айтсақ, активтер сапасына, меншікті пайданың пайдаланылуына, капиталдың бағасын нығайту мақсатына және банк саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.

Сонымен, қазіргі коммерциялық банктердің меншікті капиталы мынадай баптар құрайды:

- жарғылық капитал;

- резервтік капитал;

- қосымша капиталдар;

- банк операциялары бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында құрылған қорлар (резервтер) ;

- бөлінбеген банк пайдасы.

Банктің жарғылық капиталы банктің заңды тұлға ретінде міндетті түрде құрылуын және өмір сүруінің экономикалық негізін құрайды. Жарғылық капиталдың төменгі мөлшері Қазақстан Ұлттық банктердің пруденциялық нормативтерімен реттеліп отырады. Банктің жарғылық капиталы, оның құрылтайшыларының қосқан жарналары немесе пайлары сомасынан тұрады.

Қазакстанда екінші деңгейлі банктер төмендегідей екі ұйымдық нысандарда құрыла алады:

- акционерлік банк нысанында;

- пай қосу арқылы, яғни жауапкершілігі шектеулі серіктестік нысанында;

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс