Ағылшын тілін оқыту маңыздылығы
Дипломдық жұмыс
Шет тілі сабағында ақпараттық технологиялар негізінде оқушылардың танымдық
белсенділігін арттыру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
1.АҒЫЛШЫН ТІЛІ МҰҒАЛІМДЕРІН ЖАҢА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША
КӘСІБИ ДАЯРЛАУ
1.1 Ағылшын тілін оқыту 5
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Ағылшын тілі мұғалімдерінің кәсіби даярлығын жетілдірудегі 12
әдістемелік
жұмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...35
... ... ... ... ...
1.3 Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудағы тиiмдi
жол – инновациялық оқуды дәстүрмен ұштастыру ... ... ... ... ...
2.АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР НЕГІЗІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ
БЕЛСЕНДІЛІГІН АРТТЫРУ 38
2.1 Танымдық қызығушылық қалыптастырудағы сурет-сызба
жобалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... 44
2.1 Ағылшын тілін оқыту арқылы мектеп оқушыларын ақпараттық
технологияларды қоладануға тәрбиелеудің тиімділігінің
әдістері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...71
... ... ... ... ... ... ... ..
74
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ...
КІРІСПЕ
Тәрбие халықтың ғасырлар бойы жинақтап, іріктеп алған озық тәжірибесі
мен ізгі қасиеттерін, жас ұрпақтың бойына сіңіру, өмірге деген көзқарасын
және соған сай мінез-құлқын қалыптастыру үшін мақсатты ықпалда жүзеге
асатын іс-әрекет. Мектеп барлық кезде жас жеткіншектерге елін, халқын,
туған жерін сүю және қорғау сезімдерін дарытып және дамытып келеді. Бала
тәрбиесі қай заманның, қай қоғамның болсын үздіксіз ізденіске түсірген ізгі
мұрат екені даусыз. Әсіресе жеткіншектерді шет тілін оқуға тәрбиелеу
мәселесі барлық кезде де қоғам мен мемлекеттің назарынан тыс болмаған. Ал
бүгінгі таңда жаңа әлемдегі жаңа Қазақстанға айналу, яғни жаңарту үдерісі
қоғамымыздың барлық саласында, соның ішінде білім беру саласында жүргізілуі
әлемдік деңгейге сай дамуды талап етеді. Күнделікті өмірде бұл жастардың
маңызды азаматтық міндеттерін орындамауы, әлеуметтік және рухани
толыспағандығын көрсетуі, әртүрлі діни секталарға кіруі, жасөспірімдер
арасында заңсыз топтардың пайда болуы сияқты іс-әрекеттерден көрінеді.
Ал, Қазақстанда білім беру жүйесін әлемдік стандартқа жақындату
саясаты жүргізіліп жатқан кезеңде, мектептердегі оқу мен тәрбие ісінің
мазмұнына қазіргі талапқа сай жан-жақты ойластырылған ең тиімді жұмыс
түрлері мен тәсілдерін іздестіруді талап етеді. Сондай жаңа тәсілдер туралы
ой Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында [1], Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында
[2], сондай-ақ, елбасы Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған
жолдауларында [3,4,5] көрсетілген. Нақ осы құжаттар, заңдар бүгінгі таңда
шет тілін оқытудың негізгі бағыттарын айқындап берді.
Дейтұрғанмен, шет тілін оқыту үдерісінде жеткіншектерді шет тілін
ақпараттық технологияларды қолдана отырып оқыту мәселесіне жете көңіл
бөлінбегендігі, шет тілінің пән ретінде, атап айтсақ, ағылшын тілінің,
білім беру саласында маңыздылығын жете түсінбеуі, шет тілі пәнінің
тәрбиелік мүмкіндіктері жете қарастырылмағандығы анықталды. Бұл мәселені
мақсатты түрде шешу үшін шет тілі пәнінің тәрбиелік мүмкіндіктерін, оның
әдіс-тәсілдерін дамыту жолдарын жете зерттеп талдау қажеттігі туындайды.
Көпұлтты және көпконфессиялы Қазақстан мемлекетінде жаңа сипатқа ие болып
отырған ақпараттық құзыреттілік мәселесін Қазақстан Республикасының
ұштұғырлы саясатымен ұштастыра жүргізуді міндеттейді. “Қазақстандық
патриотизм мен саяси ерік-жігер – жаңа Қазақстанды құрудың аса маңызды
факторлары” [5, 6 б.], “Қазақстан бүкіл әлемде халқы үш тілді пайдаланатын
жоғары білімді ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар: қазақ тілі – мемлекеттік
тіл, орыс тілі – ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі – жаһандық
экономикаға ойдағыдай кірігу тілі” [5, 16 б.] деген Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған жолдауы
қазіргі кездегі мен ағылшын тілі пәнінің маңыздылығын көрсетеді
Зерттеу нысаны: жалпы білім беретін орта мектептегі шет тілі сабағында
ақпараттық технологияларды қолдану үдерісі.
Зерттеу пәні: ағылшын тілін оқыту үдерісінде оқушылардға шет тілін
ақпараттық технологияларды қолдана оқыту.
Зерттеу мақсаты: ағылшын тілін оқыту үдерісінде оқушылардға шет тілін
ақпараттық технологияларды қолдана оқытудың теориялық негіздерін анықтап,
әдістемелік негізін жасау және оны тәжірибелік эксперименттен өткізу.
Зерттеу міндеттері:
- жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларына ағылшын тілін оқыту
үдерісінде оқушыларға шет тілін ақпараттық технологияларды қолдана оқытудың
теориялық негізін айқындау және мәнін ашып көрсету;
- жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларына шет тілі арқылы
ақпараттық технологиялардың бүгінгі жағдайы мен мүмкіндіктерін анықтау;
- шет тілін оқыту үдерісі арқылы мектеп оқушыларын ақпараттық
технологияларды қоланудың құрылымдық-мазмұндық қалыптасу моделін жасау,
оның өлшемдері, көрсеткіштері мен деңгейлерін айқындау;
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері болып жалпы білім мен
тәрбиенің мән-мазмұнын ашып көрсететін таным теориясы, табиғаттың,
қоғамның және адамның диалектикалық бірлігі мен өзара байланысы туралы
заңдылықтар. Жеке тұлғаның шет тілі арқылы ақпараттық технологиялардың
пайдалана отырып білім беруді қалыптастыру, іс-әрекет, тұлға, құндылықтар
теориялары негізінде қарастырылады. “Бала құқықтары” туралы Конвенциясы,
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының “Білім
туралы” заңы, Қазақстан Республикасы білім беру мекемелерінде тәрбие
берудің кешенді бағдарламасы, Қазақстан Республикасы азаматтарын патриоттық
тәрбиелеу жөніндегі мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасы
мектеп оқушыларына патриоттық тәрбие берудің тұжырымдамасы басшылыққа
алынды.
Зерттеудің әдістері: философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдеби
еңбектерге теориялық шолу, шет тілін оқыту үдерісіндегі ғылыми-әдістемелік
еңбектерге талдау, озық педагогикалық тәжірибелерді оқып үйрену, оқытуға
байланысты тәжірибе жұмысының нәтижелерін жинақтау, салыстыру, талдау,
қорытындылау.
Зерттеудің көздері:
Қазақстан Республикасы заңдары, нормативті құжаттары, оқушыларға тәрбие
беру тұжырымдамалары, кешенді бағдарламалар;
алыс және жақын шет ел, Қазақстан ғалымдарының ақпараттық құзыреттілік
тәрбиелеуге байланысты философиялық, психологиялық-педагогикалық, тарихи,
жазушылардың жас ұрпаққа ақпараттық құзыреттілік тәрбие беру мәселесіне
қатысты еңбектер, шығармалар, диссертациялар, мақалалар, монографиялар, әр
дәуірде өмір сүрген ойшыл-ғұламалардың, қазақ зиялыларының тәлім-тәрбиелік
мұралары, тұжырымдары;
білім беру жүйесіндегі патриоттық тәрбие берудегі іс-тәжірибелер, алдыңғы
қатарлы тәрбиеші-педагогтардың оқу-тәрбие үдерісіндегі тәрбие жұмысындағы
озық тәжірибелері және ғылыми-ізденушінің өзінің педагогтік қызметі мен
зерттеу тәжірибелері.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
-
- оқушыларды шет тілі арқылы ақпараттық технологияларды қоладана
оқытуда шет тілі пәні мүмкіндіктері мен бүгінгі жағдайы айқындалды;
- шет тілін оқыту арқылы мектеп оқушылары білімін қалыптасуының
құрылымдық-мазмұндық моделі жасалып, оның өлшемдері, көрсеткіштері мен
деңгейлері айқындалды;
- оқушыларға шет тілі арқылы ақпараттық технологиялардың рөлінің
мазмұны мен бағдарламасы жасалып, оның тиімділігі тәжірибелік-экспериментте
тексеріліп, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар жасалды;
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
- ағылшын тілін оқыту үдерісінде оқушыларды шет тілі арқылы
ақпараттық технологияларды пайдалана оқыту атты мектеп мұғалімдеріне,
сынып жетекшілеріне арналған ғылыми-әдістемелік нұсқау:
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
АҒЫЛШЫН ТІЛІ МҰҒАЛІМДЕРІН ЖАҢА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША ДАЯРЛАУ
1.1 Ағылшын тілін оқыту маңыздылығы
Қазіргі уақыт талабына сай ағылшын тілінің пән ретінде қажеттілігі
күннен күнге артып отыр. Ол қоғамның әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-
техникалық және жалпы мәдени алға басуында қозғаушы фактор болып табылады.
Мұның өзі ағылшын тілін мектептерде пән ретінде оқытудың дәрежесін
жоғарылатады. Қоғамдық құрылыстың барлық құрылымдары дамушы жүйе ретінде
қарастырылғандықтан, олардың құраушыларының өзара байланысы, өзгерісі басқа
элементтерге ықпалын тигізеді. Қоғамдық прогреске сәйкес білім беру мазмұны
өзгерістер мен толықтыруларға ұшырайды.
Білім беру жүйесінде кеңінен қолға алынып жатқан іс-әрекеттің бірі
жаңа қоғамға, сол қоғамның дамуына сәйкес адам тәрбиелеу мәселесі болып
отыр.
Қазіргі таңда мектептегі өзгерістерге "жаңа тәрбие" ұғымына тән іс-
әрекеттерді жатқызуда. "Жаңа тәрбие - педагогикада ХІХ ғасырдың аяғында
реформаторлық педагогика шеңберінде пайда болған ағым. Жаңа тәрбие идеялары
қоғамның мектеп (негізінен, орта мектеп) арқылы экономикалық, мемлекеттік
және қоғамдық өмірдің әртүрлі салаларында белсенді қызмет атқаруға даяр,
жан-жақты дамыған, бастамашыл адамдар даярлау тұрғысындағы қажеттеріне сай
болды" [16, б.88].
Педагогикалық инновацияға, жаңа тәрбиеге даяр жаңа формация
мұғалімдерін даярлау соңғы уақыттарда кеңінен айтылуда. С.И.Ожеговтың
сөздігі бойынша "Формация - қоғамның даму тарихындағы белгілі кезеңі және
сол даму кезеңіне тән құрылыс; көзқарастар, пікірлер жүйесі" ретінде
анықталады [17, б.853].
Білім беру жүйесіне жаңалықты (инновациялық) үдерістердің енуіне
байланысты жаңаша ойлауға қабілетті, жоғары мәдениетті, қоғам мен мектептің
алдына қойылған міндеттерді айқын түсінетін жаңа формация мұғалімдерін
кәсіби даярлау мәселесі көкейкесті болып табылуда.
Мұғалімдерге шет тілін оқытуда жаңа талаптар қойылуда:
- кәсіптік іс-әрекеттің жаңа әдіснамасын және технологиясын игеру;
- демократиялық идеалдарды тасымалдаушы ретінде педагогтың жеке
тұлғалық сапаларын қалыптастыру;
- жаңа талаптар жағдайында (оқытудың жаңа технологияларын меңгеру
мен білімі) оқытуға және ұдайы өзіндік білім алумен шұғылдануға даярлығын
қалыптастыру;
- өзіндік және жауапты шешімдерді қабылдауға қабілетті педагогтік
жеке тұлғаны қалыптастыру.
Жоғары мектептегі оқыту үдерісінде болашақ шетел тілі пәні
мұғалімдерін даярлаудың педагогикалық шарттарын анықтау, алдымен шарттардың
мазмұндық сипатын анықтау қажеттігі туындайды. Осыған сәйкес, “шарттар”,
“жағдай”, “даярлаудың педагогикалық шарттары” ұғымдарының мәнін ашу керек.
Орыс тіліндегі ”Условия” терминінің қазақ тіліндегі аудармасы “жағдай”,
“келісімдік”, “ереже”, “шарт” немесе “талаптар” т.б. терминдерді береді
[141]. Жалпы “педагогические условия” ұғымының қазақ тілінде “педагогикалық
шарттар” ұғымы ретінде қолданыс тапқаны дұрыс болып табылады.
Шарт – объектінің өмір сүруі үшін, немесе әрекет етудің керекті
базасы, негізі ретінде көрінеді. Педагогика ғылымында шарттарды объективті
және субъективті деп ажыратады. Объективті шарттар мұғалімге байланысты
емес, оған мемлекеттік оқу-әдістемелік құжаттар, оқушылардың жас және жеке
дара ерекшеліктері, мектептің жұмысы және оны қоршаған ортаның нақты
жағдайы қатысты болып табылады. Субъективті шарттарға мұғалімнің жеке
тұлғалық қасиеттері мен шеберлігі, оқыту мен тәрбиелеу жөніндегі заңдар мен
білімдер, оларды практикада қолдану ептілігі, оқу және тәрбие үдерісіне
жағымды жағдайды мұғалімнің жасау және тәрбиеленушілермен дұрыс қатынасты
орнатуы жатады. Кейбір кезде белгілі іс-әрекет түріне қабілетті субъективті
жағдай шешуші мәнге ие болады [142].
Философтар шарттарды қажетті және жеткілікті деп бөліп қарастырады.
Шарт оқиға салдарының, заттар өзгеруінің және әлемнің объективті құбылысын
анықтаушы ретінде қарастырылады [143]. "Шарт", "жағдай" деген ұғымдардың
қазақ тілінде бір мағынаны білдіре бермейді, сондықтан ғылыми зерттеулерде
“педагогикалық шарт – педагогикалық жағдай” ұғымдарының синоним ретінде
пайдаланылады.
"Шарт", "жағдай" ұғымдарының көптеген анықтамаларын талдау оларды
былай жіктеуге мүмкіндік берді: біріншіден, бұл - белгілі заттың, дененің,
өзін қоршаған ортаға, құбылыстарға қатынасын білдіретін философиялық
категория, яғни, дене, зат жағдайға (шартқа) тәуелді, ал жағдай (шарт) – ол
денеге, затқа сырттай ықпал жасайтын, объективті әлемнің алуан түрлі
құбылыстары; белгілі құбылысты немесе үдерісті дүниеге әкелетін себепші
күштен шарттың немесе жағдайдың айырмашылығы, ол – пайда болған құбылысқа,
нәрсеге, затқа - өмір сүретін және әрі қарай дамуға мүмкіндік беретін орта
болуында;
Екіншіден, бұл - өзіне бір нәрселердің тәуелді жағдайы;
Үшіншіден, бұл - өмірдің, қоғамның қажеттілігіне орай қалыптасқан
ережелер, ұстанымдар;
Төртіншіден, басшылыққа алынатын талаптар [14].
Педагогикалық үдерісті ұйымдастырудың өзіне тән шарттары болатыны
заңды нәрсе, себебі оның өзіне тән мақсаты, міндеттері, мазмұны, атқару
әдіс-тәсілдері, құралдары болады, сондай-ақ, нәтижесі өзінің мақсатына
сәйкес келеді.
Жағдайлар деген ұғым факторлар ұғымымен де тығыз байланысты, себебі
факторлар да бұрыннан қалыптасқан жағдайлар, олар дененің, заттың дамуына
ықпал етеді.
Педагогикалық зерттеулерді талдау “педагогикалық шарт“ ұғымын
пайдалануда, оқыту мен тәрбиелеудегі жаңа - оның жекелеген бөліктеріндегі
немесе бүтіндей мектептегі білім беруді жетілдірудегі келесі қадам
ретіндегі практикаға ендірілген, педагогикалық эксперимент тәртібінде
даярланған жаңа оқыту, тәрбиелеу, дайындау (әрекет ету) жүйесін сипаттауды
талап ететіндігін көрсетеді.
“Педагогикалық шарттар” ұғымын ашу оны “педагогикалық негіздер”
ұғымынан шектеу қажет. “Педагогикалық негіз” деп, кез келген педагогикалық
жүйеге қатысты оқыту мен тәрбиелеуді түзудің негізгі жалпы сипаттамаларын
мақсатты түсіну қажет.
“Педагогикалық шарт” ұғымы “педагогикалық жүйе” ұғымымен өзара
байланыста және “педагогикалық шарттар” ұғымын пайдалану “педагогикалық
жүйенің” бар болуында ғана белгілі мәнге ие болады. Педагогикалық шарттарды
сипаттау, оның әзірлемесін даярлау жетілдірілген педагогикалық жүйесін
тудыруға ұмтылғанда ғана мәні болады.
В.П.Беспалько кез келген педагогикалық жүйе құрылымының жиынтығы
ретінде мыналарды анықтаған: 1 - оқушы; 2 - тәрбие мақсаттары (жалпы және
жеке); 3 - тәрбиенің мазмұны; 4 - тәрбие үдерістері (жеке тәрбие мен
оқытудың); 5 - мұғалім (немесе оқытудың техникалық құралдары); 6 - тәрбие
жұмыстарын ұйымдастыру формалары; 7 – оқытудың нәтижелері. И.П.Подласый бұл
жүйеге: 1 - басқару; 2 - құралдары; 3 - технологияны қосу керек деп біледі
[13].
А.Ф.Амиров педагогикалық зерттеуіне сәйкес педагогикалық шарттарды
өзара байланысты жүйе түзуші үш блокты: І блок - оқытудың әдіснамасын,
соған сәйкес мақсаттарды, міндеттерді, ұстанымдары; ІІ блок - оқу-танымдық
іс-әрекеттердің мазмұнын, формаларын және әдістерін; ІІІ блок - ішкі және
сыртқы танымдық ой түрткілер (мотивтер) жүйесін ұсынады [15].
Педагогикалық зерттеулерді талдаудың негізінде педагогикалық шарттар
деп, педагогикалық жүйе құраушыларының мазмұндық сипаттамаларының жиынтығын
және нәтижеге жету жолын түсінеміз. Зерттеуімізде біздер педагогикалық
жүйенің кейбір элементтерін құрастыруды және соның негізінде оқу нәтижесін
арттыру мүмкіндіктерін қарастырдық. Дәлірек айтқанда оқу іс-әрекетіне
тоқталдық.
Жоғары оқу орындарында оқу жұмыстарының міндетті түрлеріне дәріс,
семинарлар, практикалық сабақтар, курстық жұмыстар, консультациялар,
коллоквиумдар, сынақтар (зачеттар), емтихандар жатады [52]. Оқу жұмыстары
білім беру мазмұны арқылы таңдалады және оқытудың әдістері көмегімен оқыту
үдерісінде жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасы Конституциясындағы негізгі ережелерді,
Қазақстан Республикасы білім беру саласындағы заңдылықтарды басшылыққа алып
тіл білімі саласын мектеп қабырғасында оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастырушы
мұғалімнің біліміне мынадай талаптар қойылады:
мектеп оқушыларына шетел тілін оқыту құралы бойынша білім беру және
тәрбиелеу міндеттерін шешу үшін қазіргі жағдайды бағдарлау, талдау және
баға беру үшін қажетті ғылым негіздерін білуі;
оқушылардың жас және жеке дара ерекшеліктері негізінде тәрбиелеу және
дамыту, жеке тұлғаны қалыптастыру заңдылықтарын ашатын психология-
педагогика ғылымының, ғалымдардың теориясы мен тұжырымдарының негіздерін
білуі;
тілді оқытуды ғылыми тұрғыда ұйымдастыруды дамытудың мәселелерін және
қазіргі деңгейін, оның елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының міндеттерін
шешудегі рөлін түсінуі;
шетел тілін оқытудың мақсаттарын, олардың мектептік жеке тұлғаны
қалыптастырудағы үлесін, олардың адамгершілік мәдениетті игеруі;
мемлекеттік білім стандартында тіркелген, білім беру мекемелері
шеңберіндегі оқу материалдарын оқыту деңгейін қамтамасыз ету үшін
жеткілікті көлемдегі шетел тілі дайындығының құрылымы мен мазмұнын игеруі;
таңдап алынған бағдарламамен және оқу-әдістемелік қамтамасыз етілумен
сәйкестіктегі нәтижеге қол жеткізуді қамтамасыз етуші оқытуды
ұйымдастырудың формаларын, құралдарын және әдістерін игеруі;
пәнді оқытуда материалдық базаға қойылатын талаптарды білуі;
Мұғалімнің іскерлігіне:
өзінің бағдарламаны таңдауы мен оқу-әдістемелік кешенмен қамтамасыз
етілуін негіздеуді;
педагогикалық, психологиялық және әдістемелік ғылымдар,
жасерекшеліктер психологиясы мен мектеп гигиенасы саласындағы жетістіктер
негізінде оқу сабақтарын жүргізуді;
мектептік жеке тұлғаның, оның мотивтеріне, танымдық қызығу-шылығына,
қабілетіне бағдарланумен оқу үдерісін жоспарлау және жүзеге асыруды;
оқушылардың өзіндік іс-әрекеттерін, зерттеушілігін ұйымдастыру, оқу
үдерісіне мәселелеп оқытуды қолдану;
оқушылардың білімді меңгеруді және іскерлікті игеруді, сондай-ақ
шығармашыл іс-әрекетті пәнге танымдық қызығушылықты дамытуды ескерумен
пәнді оқытудың тиімділігін бағалауды, оқушыларды бақылау мен аттестаттауды
жүзеге асыруды;
оқу кабинетіндегі бар жабдықтар мен техникалық құралдарды
пайдаланумен мектеп оқушыларының жұмысын ұйымдастыруды;
оқытуды практикамен байланысты жүзеге асыруды, қазіргі өзекті
жағдайды оқушылармен талқылауды;
пән бойынша сыныптан тыс жұмыстарды жүргізуді, шығармашыл іс-әрекетке
жетекшілік етуді қажет етеді.
Бұл талаптар негізінен мұғалімнің тек шетел тілі бойынша іс-
әрекеттеріне ғана емес, олардың әдістемелік дайындығына да жалпылама
қойылған.
Оқушыға шетел тілін оқытуға білікті мамандар даярлауға айырықша талап
қойылып, мемлекеттік стандартта белгіленеді. Мәселен, 0319 - “Шетел тілі”
(1996ж.), 050119 –Шетел тілі: екі шетел тілі (2004ж.), т.б. мамандыққа
қойылатын талаптар көрсетіледі [23; 24].
0319-“Шетел тілі” мамандығы бойынша талаптар:
оқуға түсушілердің біліміне қойылатын жалпы талаптар;
маманның дайындық деңгейіне қойылатын талаптар болып берілген.
жалпы кәсіби педагогикалық пәндер циклына қойылатын талаптар (педагогика
және педагогика тарихы; жалпы психология мен жас ерекшелігі психологиясы,
шетел тілін оқыту психологиясы; этнопедагогика саласы бойынша);
ғылыми-әдістемелік пәндер циклына қойылатын талаптар (мамандыққа кіріспе;
шетел тілін оқытудың қазіргі кездегі әдістемесі; оқыту әдістерінің тарихи;
әлеуметтік-бағытталған әдістеме саласы бойынша);
- арнайы пәндер циклы (практика және теория) бойынша талаптар
(шетел тілінен ауызша және жазбаша сөз практикасы; шетел тілінен арнайы
теориялық пәндер циклынан білімдері мен іскерліктеріне қойылатын талаптар:
теориялық фонетика; теориялық грамматика; лексикология мен тіл тарихы;
стилистика; әдебиет; елтану және лингвоелтану саласы бойынша) ажыратылып,
бөліп көрсетілген.
Бітірушіге арнаулы пәндер бойынша қойылатын талаптар:
- жоғары оқу орны таңдап алған бағыт бойынша біліктілікті алу үшін
мұғалімді кәсіби-педагогикалық дайындаудың мазмұнын көрсететін теориялық
практикалық материалдарды зерделеп игеруі;
- шетел тілін оқытуды ұйымдастыруға қажетті оқу-әдістемелік дағдылар
қалыптастыруы;
- пәннің негізгі бағыты бойынша мұғалімнің іс-әрекеті туралы
объективті түсінігі және жоғары оқу орнында алған біліктілігіне лайықты
болуы үшін, осы саладағы теориялық және практикалық зерттеу әдістерін
игеруі тиіс.
Арнаулы пәндер циклы маманның кәсіби-педагогикалық білім мазмұнын әрі
қарай дамытатын бағытталған білім беру бағдарламасынан тұрады. Демек
арнаулы пәндер циклының мақсаты жоғары оқу орыны таңдаған бағыттағы білім,
біліктілік және дағды деңгейін көтеру болып табылады.
050109 – Шетел тілі: екі шетел тілі мамандығы бойынша бакалаврлардың
негізгі құзырларына қойылатын талаптар [24, б.6-8]:
білім беру жалпы адамзат құндылығы,
тілдің ерекше қоғамдық құбылысы,
шетел тілінің тілдік жүйесі тұтастай тарихи қалыптасқан құбылыс,
екінші шетел тілін меңгерген тұлға ұғымы,
тарихи даму жағдайындағы тіл мен мәдениеттің өзара байланысы,
тілдің коммуникативтік табиғаты және қызметтері,
шетел тілінің қазіргі кездегі түрлі мәдениет әлемінде алатын рөлі туралы
түсінігі болуы қажет екендігі көрсетілген.
Сондай-ақ шетел тілін оқытуға байланысты білім мен іскерліктер тізбегі
бөліп көрсетілген.
Мектеп оқушыларының, ағылшын тілі пәні мұғалімінің іс-әрекеттерін
тіл маманы іс-әрекетінің теориялық негізін құрайды. Ал іскерлік пен дағды -
оқытудағы практикалық іс-әрекеттің негізгі бөлігін құрайды. Сондықтан да
төмендегідей қағиданы басшылыққа алу қажет:
а) мектептегі, жоғары оқу орындарындағы оқыту үдерісіне кірістірілген
іскерліктер мен дағдылар негізінен тілдік қарым-қатынас үшін практикалық іс-
әрекеттерді келешектегі қажеттілігімен сәйкес келуі;
б) оқыту мерзімінде алатын кейбір іскерліктер мен дағдылар
практикалық іс-әрекетте қолданылуы, тілдік қарым-қатынас іс-әрекетіне
маманның практикалық іс-әрекеті үшін қажеттілері мектепте қалыптастырылуы
керек.
Шетел тілі мұғалімі іс-әрекет құрылымының көрсеткіші болып
педагогикалық жағдай табылады. Мұғалімнің іс-әрекеті пәннің теориялық
мағлұматтарын іріктеу, талдау, оқу материалдарын оқушылардың игеруі үшін
тапсырмалар жүйесін әзірлеу, теориялық мағлұматтарды қалыптастыру мен оны
оқушылардың практикада қолдануын ұйымдастыру болып табылады.
Оқушының іс-әрекеті саналы түрде оқу материалдарын түсіну мен ғылыми
білімдерді алу әдістерін игеру, оларды талдап қорыту және оны практикада
жүзеге асыру, шығармашыл тұрғыда қолдану болып табылады.
Тиімді әдістемелік және материалдық қамтамасыз етілу тіл білімдерін
игеру мен іскерліктерді қалыптастырудың және мұғалім мен оқушының іс-
әрекетін ұйымдастырудың қажетті шарты болып табылады. Ол шетел тілін
оқытудың тиімді әдістері, құралдары және ұйымдастыру формалары кешенін
таңдау мен мақсатты пайдалануды реттейді.
Педагогикалық еңбектің түрлерін жүзеге асыру іскерліктері мен
дағдыларды қалыптастыру үшін және педагогикалық міндеттерді шешу арқылы
алдыға қойған мақсаттарға жетуге бағытталған мұғалімнің психологиялық
құрылымдық іс-әрекетін ескеру қажет (Н.В.Кузьмина). Педагогикалық іс-әрекет
құрылымында оны бес функционалдық компоненттері (гностикалық,
конструктивтік, ұйымдастырушылық, болжамдық, коммуникативтік) белгілі
іскерліктер мен дағдылардың жүйесіне сәйкес келеді.
Ағылшын тілі пәні мұғалімдерінің оқушыларды оқытуда практикалық
бағыттылықты жүзеге асыруы әдістемелік іскерліктер бойынша қамтылады. Шетел
тілі пәні мұғалімдерінің мектептегі педагогикалық іс-әрекетінің құрылымын
талдау арқылы олардың атқаратын функцияларын, білім сфераларын, ептіліктері
мен дағдыларын (интеллектуалды, педагогикалық іскерліктері мен дағдыларын)
анықтауға болады [16].
Оқушыларды ағылшын тіліне баулуда практикалық бағыттылықты жүзеге
асыруға болашақ осы пән мұғалімдерін даярлаудағы педагогикалық іс-әрекеттің
құрамы, құрылымы және мазмұны жалпы іскерліктер мен дағдылардан тұрады:
1. Интеллектуалды іскерліктер: ұғымдар мен фактілерді талдау,
жинақтау, сәйкес қою, салыстыру, жіктеу және жүйелеу, себеп-салдарлық
байланысты анықтау, жалпыны, ерекшені, дараны бөліп алу және т.б.
2. Педагогикалық іскерліктер: педагогикалық ситуацияларды талдау,
педагогикалық ықпал етуді жоспарлау, нақты әлеуметтік-педагогикалық
құбылыстарды талдау және жағдайын бағалау; оқушылардың білім және тәрбиелік
деңгейлерін бөлік көрсету; жеке тұлғаның және ұжымның дамуы жобалау; шетел
тілін оқытуды жоспарлау және ұйымдастыру; шетел тіліне байланысты
оқушыларда теориялық білімдерді, тілдік қарым-қатынастық іскерліктерді
қалыптастыру; оқу пәндерінен алған оқушылардық білімдерін практикада
пайдалануға дайындығын қалыптастыру; шетел тілін оқыту әдістерін,
тәсілдерін және амалдарын теориялық негізді таңдау; т.б..
3. Жалпы тілдік іскерліктер мен дағдылар: шетел тілі бойынша жұмысты
жоспарлау және ұйымдастыру; оқытудың техникалық құралдарымен жұмыс жасауы;
субъектіге тікелей тілдік ықпал етумен байланысты іскерліктер; дидактикалық
құралдарды ұқыпты қарау, т.б.
Шетел тілін оқытуда практикалық бағыттылықты қамтамасыз етуге болашақ
пән мұғалімінің даярлығы, оның пәнді оқытудағы тілдік (академиялық) және
әдістемелік дайындығына байланысты. Сондықтан да практикалық бағыттылықта
оқыту төмендегідей іскерліктер мен дағдыларды қажет етеді:
- жарияланған ақпараттар ағынына бағдарлану, қажетті материалдарды
іріктеу;
- оқыту мақсатына байланысты оқу материалын және оқушылардың дайындық
деңгейімен нақтылы дидактикалық міндеттердің сәйкестілігін талдау, қайта
әзірлеу және өзгерту;
- ағылшын тілі пәнін оқытуда жалпы тіл білімі пәндерімен пәнаралық
байланыстарды орнату;
- оқытудың әдістерін, құралдарын және ұйымдастыру формаларын қолдану
мен таңдаудың тиімділігін талдау және негіздеу;
- өзіндік және үй тапсырмалары жүйесін бағдарламамен сәйкестілігін
іріктеу және негіздеу;
- сабақтағы және ағылшын тілі пәні бойынша оқудан тыс іс-әрекеттерде
оқушыларға қиындық тудыратын мәселелерді айқындай білу;
- оқушыларда ағылшын тілі пәні бойынша білім, іскерлік және
дағдылардың қалыптасу деңгейін бағалау;
- жаңашыл педагогтардың жұмыс тәжірибелерін зерделеу, талдау, талдап
қорыту, практикалық өзіндік жұмыста оны пайдалану;
- ағылшын тілі сабақтарының білімдік, тәрбиелік, дамыту мақсаттарын
айқын көрсету;
- оқу материалының ерекшеліктеріне байланысты техникалық оқыту
құралдары жүйесін іріктеу, оқу ақпараттарын конструкциялау;
- сабақтың типі мен түрін, оқушылардың оқу іс-әрекетін ұйымдастыру
формаларын таңдау;
- сабақтың жоспар-конспектісін сабақ бойынша дайындау;
- сабақты аяқталған кезеңдерге логикалық жіктеу;
- сабақтың әрбір кезеңінің міндеттерін анықтау, күткен нәтижені көре
білу және оған қол жеткізуге ұмтылу;
- барлық сабақтар және оның әрбір этаптары үшін едәуір тиімді, ұтымды
оқыту әдістерін таңдау;
- оқушылар үшін ұжымдық және жеке дара тапсырмалар жүйесін іріктеу.
Ұйымдастырушылық іскерліктер мен дағдылар:
- сабақта оқушылардың оқу іс-әрекетін ұйымдастыру;
- оқыту үдерісінде өзінің іс-әрекетін және оқушыны тәрбиелеуді
ұйымдастыру;
- жоспар бойынша сабақты жүргізу және пәнді қамтамасыз ету.
Осы көрсетілген негізгі әдістемелік іскерліктер педагогикалық
шеберліктің негізгі құраушылары болып табылады.
Ағылшын тілін оқыту үдерісінде болашақ мұғалімдерді даярлаудың мазмұны
пәннің ерекшелігіне байланысты білім, іскерлік және дағдылардың жиынтығынан
тұрады. Пән мұғалімдерінің негізгі әдістемелік даярлығын төмендегі пәндер
тізбегі нақты анықтайды және олар жоғарыдағы маманның даярлығына қойылатын
талаптарға толық мәнді жауап береді.
Педагогикалық, психологиялық және әдістеме пәндері: педагогика
этнопедагогика, педагогика тарихы, жалпы және жас ерекшелік психологиясы,
шет тілін оқыту психологиясы, мамандыққа кіріспе, шет тілін оқыту
әдістемесі, оқыту әдістерінің тарихы, шет тілін оқыудың арнайы бағыттағы
әдістемесі, шет тілі мұғалімі қызметінің психологиясының дидактикалық
негіздері [23].
базалық тілдік модуль: базалық негізгі шетел тілінің тәжірибелік
курсы, екінші шетел тілінің тәжірибелік курсы (А1, А2), екінші шетел
тілінің тәжірибелік курсы (В2), қазіргі заман этикасы, екінші шетел тілінің
арнайы мақсатта оқыту;
арнайы тілдік модульді құраушылар: шетел тілінің арнайы мақсатта
оқыту, тілді академиялық мақсатта оқыту;
теориялық-тілдік модульді құраушылар: тіл біліміне кіріспе, фонетика
теориясы, грамматика теориясы, лексикология, тіл тарихы, стилистика,
оқытылатын шет тілдері халықтарының әдебиеті, елтану, т.б. пәндер болашақ
шетел тілі пәні мұғалімдерін даярлаудың мазмұнын түзеді. Бірақ бұл пәндер
біздер зерттеп отырған әдістемелік іскерлікті өздігінен қалыптастырмайды.
Бұл пәндерде де қазіргі кездегі жаңа педагогикалық технология
элементтерін қолдану талап етіледі. Активті, интерактивті оқыту жүйесі,
кейстік жүйе, рөльдік ойындар, техникалық құралдарды қолдану, модульдік
жүйе т.б. болашақ шет тілі мұғалімдерінің даярлығын жетілдіре түседі деп
есептейміз.
1.2 Ағылшын тілі мұғалімдерінің кәсіби даярлығын жетілдірудегі
әдістемелік жұмыстар
Білім беру жүйесінің құрылымдық элементтерінің барлығында білім
деңгейін көтеру, оқытуды өмірмен ұштастыру, жоғары сыныптарда жастарды
өмірге даярлау мәселесі кең көлемде қарастырылуда.
Білім берудегі өзгерістерге жас ұрпақтың үш тілді (қазақ, орыс және
шет тілін) оқып үйренудің көрсетілуін жатқызуға болады. Тілдерді оқу “Білім
туралы” заңның 5-бабында (Оқыту және тәрбиелеу тілі) “... қазақ тілін білу
мен дамытуды, сондай-ақ орыс тілін және бір шетел тілін оқып-үйренуді
қамтамасыз етуге тиіс”- деп көрсетілген [27].
Осы жөнінде “Тілдік қарым-қатынас – мәдениет айнасы” тақырыбындағы
мақаласында Ж.Құлекеев тілдерді оқытудағы кемшіліктерді айта келе, шет тілі
туралы: “Қазақстандық жас ұрпақтың білуі міндетті үшінші тіл – шетел тілі.
Өкініштісі, біздің мектеп бітірушілер шетел тілінде еркін сөйлей алмайды”-
деп, шетел тілін игерудегі минимум деңгейдің тілдік қарым-қатынасқа сәйкес
болуы туралы айтқан [27, б.3-7].
Тілдерді оқыту жөнінде баспа беттерінде де аз айтылып, кем пікір-
таластар ұйымдастырылып жатқан жоқ. Сонымен қатар, үлгі боларлық оқу
үдерісін ұйымдастыру туралы да бар. Мәселен, Г.Ермахан “Нравственное
воспитание школьников посредством казахской народной педагогики на уроке
иностранного языка” деген мақаласында этнопедагогикалық мәні бар оқу
материалдарын мектептің оқу-тәрбие үдерісіне қолданылу жағын көпшілікке
түсінікті етіп жазады. Ізденуші ІІ-VІ сыныптарға жұмбақтарды, V-VІІІ
сыныптарға ертегілерді, VІ-ІХ сыныптарға мақалдар мен мәтелдерді оқытуға
болатынын мазмұндайды [28, б.34-35].
Қазіргі уақытта ағылшын тілін білім беру жүйесінде оқытудың
әдістемесін, оның қағидалары мен салыстырмалы сипаттамаларын төмендегідей
атап көрсетуге болады.
1. Ағылшын тілін оқытудың қазіргі әдістемесі:
коммуникативтік әдістеме;
жоба әдістемесі;
интенсивті әдістеме;
іс-әрекеттік әдістеме;
қашықтықтан оқыту әдістемесі.
2. Ағылшын тілін оқытудың қазіргі заманғы әдістемесінің әдістемелік
ұстанымдары.
2.1 Коммуникативтік әдістеме:
қарым-қатынас арқылы шетелдік мәдениеттің барлық аспектілерін игеру
ұстанымы;
шетелдік мәдениет аспектілерін өзара байланыста оқу ұстанымы;
шетелдік мәдениет аспектілері мазмұнын модельдеу ұстанымы;
оқу үдерісін оны кванттау (оқу үдерісінің құраушыларын (мақсаты,
құралы, материалдары, т.б.) бөлу) және бағдарламалау негізінде басқару
ұстанымы;
шетел тілін оқытуды ұйымдастырудағы жүйелік ұстанымы;
шетел тілін ситуация негізінде өзара қарым-қатынас ретінде оқыту
ұстанымы;
шетел тілін игеруді жеке даралау ұстанымы;
шетел тілін игеруде оқушылардың, студенттердің өз бетінше жұмыс
жасауын және сөздік ойлау іс-әрекеттерін дамыту ұстанымы;
шетел тілін оқытудағы функциональдылық ұстанымы;
шетел тілін оқытудағы жаңалықты ұстанымы;
2.2 Жоба әдістемесі:
саналылық ұстанымы;
шамаға лайықтылық ұстанымы;
белсенділік ұстанымы;
коммуникативтілік ұстанымы;
көрнекілік ұстанымы;
жүйелілік ұстанымы;
өзбетінше жұмыс жасау ұстанымы.
2.3 Интенсивті әдістеме:
ұжымдық өзара әрекет ұстанымы;
жеке тұлғалық-бағдарлы қарым-қатынас ұстанымы;
оқу-тәрбие үдерісін рөлдік ұйымдастыру ұстанымы;
оқу материалдарын және оқу процесін ұйымдастырудағы топтастыру
(концентрированность) ұстанымы;
жаттығулардың көпфункционалдылық ұстанымы;
2.4 Іс-әрекеттік әдістеме:
логикалық ойлаудың қажеттілік ұстанымы;
белсенділік ұстанымы;
тілдік құралдарды алғашқы игеру ұстанымы;
тілдік коммуникативтілік бірліктерді пайдалану ұстанымы.
2.5 Қашықтықтан оқыту әдістемесі:
коммуникативтілік ұстанымы;
саналылық ұстанымы;
үйренушінің ана тілі негізіне сүйену ұстанымы;
көрнекілік ұстанымы;
шамаға лайықтылық ұстанымы;
үйренушінің (фонның) оң эмоциональдылық ұстанымы.
Көптеген әдістемелерде (әсіресе, қашықтықтан оқыту, жоба) көрнекілік
ұстанымы пайдаланылады. Жоғарыдағы барлық әдістемені бір ғана тұжырыммен
беруге болады. Ол: “Қарым-қатынасқа оқытудың жақсысы – бұл қарым-қатынас”.
Жоғарыдағы келтірілген шетел тілін оқыту қазіргі заманғы әдістемесі
мен әдістемелік ұстанымдардың салыстырмалы сипаттамасын білу оқытушы үшін
қажетті шарт болып табылады. Олар:
- әдістеменің ерекшелік белгілері (жоғарыдағы бес әдістемеге
байланысты);
- әдістемелердің ұқсас белгілері;
- әдістемелердің оң және теріс жақтары.
Шетел тілдерін тек арнайы пәнмен ғана шектеу нәтиже беруі қиын.
Жоғары оқу орындарында студенттердің өзіндік жұмыстарын жүйелі, дұрыс
ұйымдастыру арқылы жоғары нәтижеге қол жеткізуге болады.
Жоғары оқу орындарында конкурстық өтпелі балдың шетел тілдері
мамандары мен шетел тілдерін оқытатын мұғалімдерді даярлайтын мамандықтар
үшін де жоғары болғаны, шетел тілдерін оқытудың алға басқаны белгілі.
Біздер аталған мамандықтар бойынша жоғары балл жинаған бірінші курстың
студенттерімен сұқбаттасқан кезімізде, олардың басым көпшілігі қалада
немесе аудан орталықтарында тұратынын мәлімдеді. Ауылдық жерлерде шетел
тілдерін оқыту әліде болса төмен деңгейде ұйымдастырылып жатқандығын
ауылдық жерлерден келген студенттердің білім деңгейінен көруге болады.
Дегенмен, ауыл жастарының оқуға бейімділігін жоққа шығармайтынымызды
практика дәлелдеп беруде.
Мұғалімнің оқушымен, оқытушы студентпен оқу-тәрбие үдерісін
ұйымдастырады, өзін қоршаған ортамен қарым-қатыста болады. Сондықтанда
мұғалім еңбегінің объектісі – жансыз дүние емес, құрал-жабдық өндірісі де
емес, өте күрделі, қарама-қайшылықты әрі нәзік тірі организм, жас ұрпақтың
рухани дүниесі. Мұғалімде педагогикалық қабілет пен бейімділіктің болуы –
оның еңбегінің нәтижелі болуының кепілі. Педагогикалық қабілет пен мінез-
құлық қасиеттері мектептегі кезден-ақ біртіндеп көріне бастайды да, шетел
тілдерін оқытатын мұғалімдерді даярлайтын жоғары оқумен дамытылады [29].
Қазіргі таңда жоғары оқу орындарында, шеберхана оқыту қолға алынуда.
“шеберхана” деп аталатын оқыту сипаты негізінен төмендегі мақсатты жүзеге
асыруды қарастырады. Оқытудың мақсаты:
- оқытушылық: мәселені қою ептілігіне баулу; жауапты шығармашылық
тұрғысынан іздеу іскерлігіне баулу;
дамытушылық: креативті іскерлікті дамыту;
тәрбиелеушілік: өзінің шығармашылық қабілеттеріне сенімділікті тәрбиелеу.
Бұлай аталу себебі студенттердің өзі пәндік білім мен ептіліктерді
(іскерліктерді) алады және өңдейді, шеберлік барысында студенттер өздерінің
әртүрлі психикалық жағдайларын саналы сезінуге баулынады және оны басқаруға
үйретіледі [30].
Болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін негізінен жалпы білім беретін
мектептерге дайындап жатқандықтан, мектептегі сабақты ұйымдастыруға
байланысты мәселе зерттеу барысында назарға алынды. Осы тұрғыдан біздер
қазіргі мектептегі сабақтардың түрін анықтауды жөн көрдік.
Педагогикалық еңбектерде дәстүрлі сабақты: жаңа оқу материалын өту
сабағы; білім, дағды, қабілетті жетілдіру сабағы; жинақтау және жүйелеу
сабағы; аралас сабақ; бақылау, білімге дағды, қабілетке түзету енгізу
сабағы деп; сабақты дидактикалық міндеттеріне сәйкес: кіріспе сабақ; жаңа
сабақты өту; білімді бекіту сабағы; жинақтау сабағы; есепті-бақылау, аралас
сабақ; диспут сабақтары деп ажыратады. Педагогикалық теориясы және мектеп
тәжірибесін зерделеудің негізінде сабақтың типтеріне байланысты олардағы
жүзеге асырылатын кезеңді төмендегідей белгілеуге болады.
ұйымдастыру кезеңі;
үй тапсырмасын қайталау кезеңі;
білімді тексеру кезеңі;
мақсат қою кезеңі;
материалды түсіндіру кезеңі;
түсінікті тексеру кезеңі;
бекіту кезеңі;
үйге тапсырма беру кезеңі
Жоғарыдағы аталған сабақтарға қарағанда шетел тілі пәні бойынша
ұйымдастырылатын сабақтардың өзгешеліктерін осы саладағы жүргізілген
зерттеушілердің еңбектерінен және пәннен ұйымдастырылған сабақтардың
барысынан көруге болады.
Ұ.Т.Нұрманалиева ғылыми-зерттеу еңбегінде шетел тілі сабағының негізгі
құрылымдық бірлігі ретінде мыналарды атап көрсетеді [31]:
фонетикалық жаттығу;
жаңа тілдік материалмен танысу;
жаттықтыру;
сөз тәжірибесі;
сабақты қорыту.
Шетел тілдерін оқыту әдістемесінде сабақтардың бірқатар кездесетін
типологиясы, олардың негіздерінде жатқан әр алуан критерийлерді:
дидактикалық мақсат; тапсырмалар көлемі; танысу кезеңінің болуы; тілдік
аспектінің басымдылығы; сөз әрекеттерінің түрлері; сөз әрекеттерінің
сипаты; оқу материалдарының мазмұны; оқу құралдары; жеке іс-әрекеттер және
тағы басқалар деп атап көрсетеді [32, б.28].
Шетел тіліне байланысты Е.И.Пассов сабақтарды коммуникативтік мақсатқа
сүйенетін үш типке бөледі:
І тип – сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған сабақтар;
ІІ тип – сөйлеу дағдыларын жетілдіруге бағытталған сабақтар;
ІІІ тип – сөйлеу іскерліктерін дамытуға бағытталған сабақтар [33].
А.А.Леонтьев сабақтарды жіктеу мәселелерін талдай отырып: сабақ
жүйесінің еркін ойланған жүйелілік негізде құрылған құрамдас бөлігі ретінде
құру, сабақ мақсатына сәйкес оның тиімдлігін арттыру арқылы жетуге
болатынын айтады. Шетел тілін оқыту үдерісі:
- белгілі бір жағдаятқа;
- көрнекілік құралдарды пайдалануға;
- дидактикалық міндеттерді орындауға;
- білім алудың тиімділігін жаңаша педагогикалық технологиялармен
жетілдіріп отыруға тікелей байланысты болатынын көрсетеді [33].
Сондай-ақ А.А.Леонтьев шетел тілін оқытуда аралас типтегі сабақтардың
тән екендігі сипаттайды және оның пікірі А.П.Старковтың ағылшын тілін
практикалық оқытуда сабақтың негізгі типі кешенді сабақ ретінде болуы
жөніндегі ойын қуаттайды.
Сабақта нақтылы алынған тілдік материалдар мен жаттығулар белгілі
жүйені құрайтынын анықтай келе, ол сабақ құрылымының төмендегідей
кезеңдерін атап көрсетеді:
І кезең – оқушыларды оқу үдерісіне дайындау.
ІІ кезең - жаңа тілдік материалмен таныстыру.
ІІІ кезең – алдында өткен жаңа материалды бекіту, коммуникативтік іс-
әрекеттің түрлерін меңгеру.
ІV кезең – екінші кезеңдегі өтілген жаңа материалды бекіту.
V кезең – қорытынды [34].
Жалпы алғанда шетел тілінің басқа пәндер сияқты мазмұнының
ерекшеліктеріне байланысты тілдік пәндермен ұқсастығының бары аңғарылады.
Сондықтанда мектептегі шетел тілі пәні бойынша сабақтарды
ұйымдастыратын болашақ мұғалімдердің даярлығы, мектептегі үдерісті
қанағаттандыруға қаншалықты дайын боларын, оларды оқыту мазмұны мен оқу
пәндері бойынша жұмыстың түрлерінен анықтауға ұмтылыс жасадық. Оның ішінде
біздер негізінен зейінді студенттердің өзіндік жұмыстарына аудардық.
Шетел тілі пәні мұғалімінің педагогикалық қабілетін дамыту жолының
бірі студенттердің өзіндік жұмысы. Студенттің өзіндік жұмысын өткізу арнайы
түзілген кесте бойынша жүргізіледі. Бұл кесте оқу жоспарында көрсетілген
сағат санына сәйкес оқытушы мен студенттің сабақтан тыс уақытын есепке ала
отырып жасалады. СӨЖ кестесінде пәннің аты; аптасы; тобы; өтілетін күні;
уақыты; аудиториясы және оқытушының аты-жөні көрсетіледі.
Кесте кафедрада өтілетін барлық пәндер бойынша әр топқа уақыты
белгіленіп жалпы түрде студенттердің назарындағы кафедра тақтасына ілінеді.
Сонымен қатар, әрбір дәрісханада өткізілетін СӨЖ-дің кестесі тобы, пәннің
аты, күні, уақыты, пән оқытушысы көрсетілген формада ілінеді[155].
Студенттің өзіндік жұмыс тапсырмалары оқу жұмыс бағдарламаларында жеке-
жеке бөліп көрсетілген. Тапсырманы ұйымдастыру барысында студенттің
аудиториялық сабақта алатын білімі мен ептілігін ескере отырып, оның
қызығушылығын арттырып, шығармашылық қабілетін жетілдіре түсу жақтары
қарастырылған. Тапсырма мазмұны бірнеше немесе кең көлемді біреу ғана болуы
мүмкін.
Пәннің негізгі сипаттамасы: Ағылшын тілін оқыту әдістемесін
студенттерге оқытудың қазіргі негізгі жүйелерімен таныстырады. Шет тілін
оқытудың қазіргі жүйесінде тіл негізінен қарым-қатынас құралы болып
табылады, сондықтан да шет тілін табысты оқытудың кілті студенттерді тілге
қызықтыру, оған себеп тудыру және қазіргі өмірмен тығыз байланыстыру.
Пәннің мақсаты: Студенттерге жоғары кәсіптік білімді маман дайындау,
оларға шетел тілін оқытудың қазіргі әдістерін, жүйелерін, тәсілдерін үйрету
болып табылады.
Мақсатқа жетудегі пәннің міндеттері:
Студенттерге әдістеменің кезеңдерін, оқыту дағдыларын үйрету, қалыптастыру,
дамыту жолдарын түсіндіру.
Оқытудың негізгі компоненттері (презентация, практика, сөз үйрету,
грамматика) жайлы түсініктерін дамыту.
Оқыту дағдыларын біріктіріп өтуді үйрету.
Оқулықтардан қосымша материалдар дайындауды үйрету.
Пререквизиттер: Ағылшын тілі, педагогика.
Постреквизиттер: Шетел тілін оқытудың әдістемесі.
Пәннің мазмұнындағы тақырыптар мен жоспары төмендегідей реттілікте
берілген.
1. Aims, content, principles of teaching foreign language
1.What is meant by principles.
2. What are the useful principles used in TFL
3. What are the aims and content of teaching FL
2. Teaching pronunciation
1.Is it important to teach pronunciation?
2.Teaching techniques of teaching pronunciation
3.Practical assignment types of exercises
4. Prepare a list of phonetic drills rhymes
Жалпы тақырыптар осы жоспар бойынша түзілген. Жоспарға сәйкес
лекциялардың тезистері төмендегідей қысқа мазмұнда студенттердің назарына
ұсынылады. Лекция тезистері
1. Лекция тақырыбы: Aims, contents and principles of TFL
Лекция жоспары: 1. Aims of TFL
2. Contents of TFL
3. Principles of TFL
Лекция мақсаты: to introduce with aims, contents, principles of TFL and
explain about the learning process.
Лекция мазмұны:
Three aims should be achieved in FLT: practical, educational and
cultural. The content of FLT or what to teach is one of the main problems
the methods deals with. Skills, language material, linguistic material are
discussed in the content of TFL. Conscious approach activity and
visualization are the principles of TFL.
Бақылау сұрақтары:
What are the aims of TFL?
What are contents of TFL?
What are principles of TFL?
What language teacher should know?
2. Лекция тақырыбы: Teaching Pronunciation
Лекция жоспары:1.Is it important to teach pronunciation?
2.Teaching techniques of teaching pronunciation.
3.Types of exercises.
Лекция мақсаты: to explain the importance of pronunciation and to present
some techniques of teaching pronunciation.
Лекция мазмұны:
Teaching pronunciation is very important in TFL because wrong
pronunciation leads to misunderstanding and some vowels, consonants do not
exist in students’ native language. That’s why articulation of sound should
be explained and some techniques of teaching pronunciation are given.
Recognition exercises are designed for developing pupils’ ability to
discriminate sounds and sound sequences. Reproduction exercises are
designed for developing pronunciation skills, their ability to articulate
English sounds correctly and to combine sounds into words, phrases,
sentences easily enough to be able to speak English and to read aloud.
Бақылау сұрақтары:
1.Is it important to teach pronunciation?
2.What techniques are used in teaching pronunciations?
3.What phonetic exercises are there?
4.What difficulties do the learners face in pronouncing sounds of English?
Тақырыптарға сәйкес студенттердің өзіндік жұмыстарының тақырыптары
төмендегідей берілді.
№ СӨЖ тақырыбы Тапсырманы Тапсырманы Тапсырманы
орындау формасы қабылдау қабылдау орны
мерзімі
1 Compiling Discussion Monday Department 404
pronunciation
exercises
2 Compiling vocabulary Discussion Monday Department 404
exercises
3 Compiling grammar Discussion Monday Department 404
exercises
4 Compiling listening Presentation Monday Department 404
exercises
n
Білімнің нәтижесін анықтау педагогикалық жүйенің тұйықтаушы элементі
болып табылады. Сондықтанда бағалау ережесі студенттердің назарына
ұсынылады.
Оқытудың кредиттік жүйесінде студенттің білімі мен біліктілігін
бақылау және бағалау рейтингтік жүйеде іске асырылады.
Студенттің оқу ісін меңгеру дәрежесін, яғни оның білімін,
біліктілігін, дағдыларын, компетенциялығын бағалау көп балды, әріп, пайыз
түрінде жүргізіледі.
Кафедра жєне оқытушы тарапынан студентке қойылатын талаптар міндетті
түрде анықталады. Оның мазмұны білімгерді аудиториялық сабаққа қатысуын,
себепті болған жағдай да білімгердің жіберген сабақтарындағы өткізілген
материалға толығымен даяр болуын (бағдарлама бойынша) міндеттейді.
Білімгердің аудиториялық сабаққа даяр болып келуін, талқылауға белсене
қатысуын, жазып жүруді тіркейді.
Білімгер сабақ кезінде сөйлемеуі, телефонмен сөйлеспеуі, газет -журнал
оқымауы, сағыз шайнамауы керек, қабырғалар мен парталарға жазбауы
керектігін жадынама ретінде анықтайды. Білімгер өзіндік тапсырмаларды
жауапкершілікпен, берілген мерзімде орындап, межелі уақытында тапсыруын
талап етеді.
Білімгер қосымша әдебиеттерді, әсіресе мерзімдік басылымдар, журналдар
мен газеттердің мақалаларын үзбей қадағалап жүруін, ақпарат құралдарды,
тақырыптарға қатысты материалдарды жинақтап жүруін (keeping portfolio)
міндеттейді.
Жалпы айтылған мәселелер білімгердің, яғни студенттің білімді тиянақты
меңгеруіне негіз қалайды.
Пәннің оқу бағдарламасына сәйкес төмендегідей мазмұнда сабақтар
өткізіледі. Олардың негізі пәнді оқытуға әдістемелік даярлықтың негізін
құрайды. Нақтырақ айтқанда болашақ шетел тілі мұғалімінің академиялық
қабілетін қалыптастыруға бағытталады.
I. Good morning students!
Good morning teacher!
II. Жаңа тақырып “Кездесу”.
Мұғалім сұрақтар қояды:
1. Екінші жартыңызды қай жерде кездестіргіңіз келеді?
2. Екінші жартыңызды қалай кездестіргіңіз келеді?
3. Екінші жартыңызды кездестірудің қандай жақсы жолдары бар?
Келесі кезең жұппен жұмыс істеу: студенттер берілген тақырыптар
бойынша дискуссия ұйымдастыруға болады. Мысалы:
1 бірінші дос – first friend
2 бірінші би – first dance
3 бірінші кездесу – first meeting
4 бірінші өкініш – first regret
5 бірінші жаралы жүрек – first broken heart
Бір студент берілген тапсырмалардан тандап тақырып бойынша сұрақтар
қояды.
1 a) What was your first friend’s surname?
b) Where did he live?
2. Who did you dance with?
How old were you that time?
3. What did you speak about?
4. Do you still regret about it?
5. Do you see him her now?
ІII. Тапсырма. Берілген тапсырмаларды оқып мына екі жұптын қарым-
қатынастарының қалай басталғанын және бірінші кездесуде не туралы
сөйлескені туралы айту.
Couple one “ Then Tom and I had our first date- we spoke for 11 hours and
that phone call changed the course of our relationship. Now we’ve decided
to meet”
Couple two “ It was love at first sight for Joel Emerson and Lisa Bunyan,
which was lucky because they met for the first time at their wedding day”
ІV. Студенттер екі мәтінді (тексті) оқиды. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Шет тілі сабағында ақпараттық технологиялар негізінде оқушылардың танымдық
белсенділігін арттыру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
1.АҒЫЛШЫН ТІЛІ МҰҒАЛІМДЕРІН ЖАҢА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША
КӘСІБИ ДАЯРЛАУ
1.1 Ағылшын тілін оқыту 5
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Ағылшын тілі мұғалімдерінің кәсіби даярлығын жетілдірудегі 12
әдістемелік
жұмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...35
... ... ... ... ...
1.3 Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудағы тиiмдi
жол – инновациялық оқуды дәстүрмен ұштастыру ... ... ... ... ...
2.АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР НЕГІЗІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ
БЕЛСЕНДІЛІГІН АРТТЫРУ 38
2.1 Танымдық қызығушылық қалыптастырудағы сурет-сызба
жобалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... 44
2.1 Ағылшын тілін оқыту арқылы мектеп оқушыларын ақпараттық
технологияларды қоладануға тәрбиелеудің тиімділігінің
әдістері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...71
... ... ... ... ... ... ... ..
74
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ...
КІРІСПЕ
Тәрбие халықтың ғасырлар бойы жинақтап, іріктеп алған озық тәжірибесі
мен ізгі қасиеттерін, жас ұрпақтың бойына сіңіру, өмірге деген көзқарасын
және соған сай мінез-құлқын қалыптастыру үшін мақсатты ықпалда жүзеге
асатын іс-әрекет. Мектеп барлық кезде жас жеткіншектерге елін, халқын,
туған жерін сүю және қорғау сезімдерін дарытып және дамытып келеді. Бала
тәрбиесі қай заманның, қай қоғамның болсын үздіксіз ізденіске түсірген ізгі
мұрат екені даусыз. Әсіресе жеткіншектерді шет тілін оқуға тәрбиелеу
мәселесі барлық кезде де қоғам мен мемлекеттің назарынан тыс болмаған. Ал
бүгінгі таңда жаңа әлемдегі жаңа Қазақстанға айналу, яғни жаңарту үдерісі
қоғамымыздың барлық саласында, соның ішінде білім беру саласында жүргізілуі
әлемдік деңгейге сай дамуды талап етеді. Күнделікті өмірде бұл жастардың
маңызды азаматтық міндеттерін орындамауы, әлеуметтік және рухани
толыспағандығын көрсетуі, әртүрлі діни секталарға кіруі, жасөспірімдер
арасында заңсыз топтардың пайда болуы сияқты іс-әрекеттерден көрінеді.
Ал, Қазақстанда білім беру жүйесін әлемдік стандартқа жақындату
саясаты жүргізіліп жатқан кезеңде, мектептердегі оқу мен тәрбие ісінің
мазмұнына қазіргі талапқа сай жан-жақты ойластырылған ең тиімді жұмыс
түрлері мен тәсілдерін іздестіруді талап етеді. Сондай жаңа тәсілдер туралы
ой Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында [1], Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында
[2], сондай-ақ, елбасы Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған
жолдауларында [3,4,5] көрсетілген. Нақ осы құжаттар, заңдар бүгінгі таңда
шет тілін оқытудың негізгі бағыттарын айқындап берді.
Дейтұрғанмен, шет тілін оқыту үдерісінде жеткіншектерді шет тілін
ақпараттық технологияларды қолдана отырып оқыту мәселесіне жете көңіл
бөлінбегендігі, шет тілінің пән ретінде, атап айтсақ, ағылшын тілінің,
білім беру саласында маңыздылығын жете түсінбеуі, шет тілі пәнінің
тәрбиелік мүмкіндіктері жете қарастырылмағандығы анықталды. Бұл мәселені
мақсатты түрде шешу үшін шет тілі пәнінің тәрбиелік мүмкіндіктерін, оның
әдіс-тәсілдерін дамыту жолдарын жете зерттеп талдау қажеттігі туындайды.
Көпұлтты және көпконфессиялы Қазақстан мемлекетінде жаңа сипатқа ие болып
отырған ақпараттық құзыреттілік мәселесін Қазақстан Республикасының
ұштұғырлы саясатымен ұштастыра жүргізуді міндеттейді. “Қазақстандық
патриотизм мен саяси ерік-жігер – жаңа Қазақстанды құрудың аса маңызды
факторлары” [5, 6 б.], “Қазақстан бүкіл әлемде халқы үш тілді пайдаланатын
жоғары білімді ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар: қазақ тілі – мемлекеттік
тіл, орыс тілі – ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі – жаһандық
экономикаға ойдағыдай кірігу тілі” [5, 16 б.] деген Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған жолдауы
қазіргі кездегі мен ағылшын тілі пәнінің маңыздылығын көрсетеді
Зерттеу нысаны: жалпы білім беретін орта мектептегі шет тілі сабағында
ақпараттық технологияларды қолдану үдерісі.
Зерттеу пәні: ағылшын тілін оқыту үдерісінде оқушылардға шет тілін
ақпараттық технологияларды қолдана оқыту.
Зерттеу мақсаты: ағылшын тілін оқыту үдерісінде оқушылардға шет тілін
ақпараттық технологияларды қолдана оқытудың теориялық негіздерін анықтап,
әдістемелік негізін жасау және оны тәжірибелік эксперименттен өткізу.
Зерттеу міндеттері:
- жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларына ағылшын тілін оқыту
үдерісінде оқушыларға шет тілін ақпараттық технологияларды қолдана оқытудың
теориялық негізін айқындау және мәнін ашып көрсету;
- жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларына шет тілі арқылы
ақпараттық технологиялардың бүгінгі жағдайы мен мүмкіндіктерін анықтау;
- шет тілін оқыту үдерісі арқылы мектеп оқушыларын ақпараттық
технологияларды қоланудың құрылымдық-мазмұндық қалыптасу моделін жасау,
оның өлшемдері, көрсеткіштері мен деңгейлерін айқындау;
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері болып жалпы білім мен
тәрбиенің мән-мазмұнын ашып көрсететін таным теориясы, табиғаттың,
қоғамның және адамның диалектикалық бірлігі мен өзара байланысы туралы
заңдылықтар. Жеке тұлғаның шет тілі арқылы ақпараттық технологиялардың
пайдалана отырып білім беруді қалыптастыру, іс-әрекет, тұлға, құндылықтар
теориялары негізінде қарастырылады. “Бала құқықтары” туралы Конвенциясы,
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының “Білім
туралы” заңы, Қазақстан Республикасы білім беру мекемелерінде тәрбие
берудің кешенді бағдарламасы, Қазақстан Республикасы азаматтарын патриоттық
тәрбиелеу жөніндегі мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасы
мектеп оқушыларына патриоттық тәрбие берудің тұжырымдамасы басшылыққа
алынды.
Зерттеудің әдістері: философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдеби
еңбектерге теориялық шолу, шет тілін оқыту үдерісіндегі ғылыми-әдістемелік
еңбектерге талдау, озық педагогикалық тәжірибелерді оқып үйрену, оқытуға
байланысты тәжірибе жұмысының нәтижелерін жинақтау, салыстыру, талдау,
қорытындылау.
Зерттеудің көздері:
Қазақстан Республикасы заңдары, нормативті құжаттары, оқушыларға тәрбие
беру тұжырымдамалары, кешенді бағдарламалар;
алыс және жақын шет ел, Қазақстан ғалымдарының ақпараттық құзыреттілік
тәрбиелеуге байланысты философиялық, психологиялық-педагогикалық, тарихи,
жазушылардың жас ұрпаққа ақпараттық құзыреттілік тәрбие беру мәселесіне
қатысты еңбектер, шығармалар, диссертациялар, мақалалар, монографиялар, әр
дәуірде өмір сүрген ойшыл-ғұламалардың, қазақ зиялыларының тәлім-тәрбиелік
мұралары, тұжырымдары;
білім беру жүйесіндегі патриоттық тәрбие берудегі іс-тәжірибелер, алдыңғы
қатарлы тәрбиеші-педагогтардың оқу-тәрбие үдерісіндегі тәрбие жұмысындағы
озық тәжірибелері және ғылыми-ізденушінің өзінің педагогтік қызметі мен
зерттеу тәжірибелері.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
-
- оқушыларды шет тілі арқылы ақпараттық технологияларды қоладана
оқытуда шет тілі пәні мүмкіндіктері мен бүгінгі жағдайы айқындалды;
- шет тілін оқыту арқылы мектеп оқушылары білімін қалыптасуының
құрылымдық-мазмұндық моделі жасалып, оның өлшемдері, көрсеткіштері мен
деңгейлері айқындалды;
- оқушыларға шет тілі арқылы ақпараттық технологиялардың рөлінің
мазмұны мен бағдарламасы жасалып, оның тиімділігі тәжірибелік-экспериментте
тексеріліп, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар жасалды;
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
- ағылшын тілін оқыту үдерісінде оқушыларды шет тілі арқылы
ақпараттық технологияларды пайдалана оқыту атты мектеп мұғалімдеріне,
сынып жетекшілеріне арналған ғылыми-әдістемелік нұсқау:
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
АҒЫЛШЫН ТІЛІ МҰҒАЛІМДЕРІН ЖАҢА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША ДАЯРЛАУ
1.1 Ағылшын тілін оқыту маңыздылығы
Қазіргі уақыт талабына сай ағылшын тілінің пән ретінде қажеттілігі
күннен күнге артып отыр. Ол қоғамның әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-
техникалық және жалпы мәдени алға басуында қозғаушы фактор болып табылады.
Мұның өзі ағылшын тілін мектептерде пән ретінде оқытудың дәрежесін
жоғарылатады. Қоғамдық құрылыстың барлық құрылымдары дамушы жүйе ретінде
қарастырылғандықтан, олардың құраушыларының өзара байланысы, өзгерісі басқа
элементтерге ықпалын тигізеді. Қоғамдық прогреске сәйкес білім беру мазмұны
өзгерістер мен толықтыруларға ұшырайды.
Білім беру жүйесінде кеңінен қолға алынып жатқан іс-әрекеттің бірі
жаңа қоғамға, сол қоғамның дамуына сәйкес адам тәрбиелеу мәселесі болып
отыр.
Қазіргі таңда мектептегі өзгерістерге "жаңа тәрбие" ұғымына тән іс-
әрекеттерді жатқызуда. "Жаңа тәрбие - педагогикада ХІХ ғасырдың аяғында
реформаторлық педагогика шеңберінде пайда болған ағым. Жаңа тәрбие идеялары
қоғамның мектеп (негізінен, орта мектеп) арқылы экономикалық, мемлекеттік
және қоғамдық өмірдің әртүрлі салаларында белсенді қызмет атқаруға даяр,
жан-жақты дамыған, бастамашыл адамдар даярлау тұрғысындағы қажеттеріне сай
болды" [16, б.88].
Педагогикалық инновацияға, жаңа тәрбиеге даяр жаңа формация
мұғалімдерін даярлау соңғы уақыттарда кеңінен айтылуда. С.И.Ожеговтың
сөздігі бойынша "Формация - қоғамның даму тарихындағы белгілі кезеңі және
сол даму кезеңіне тән құрылыс; көзқарастар, пікірлер жүйесі" ретінде
анықталады [17, б.853].
Білім беру жүйесіне жаңалықты (инновациялық) үдерістердің енуіне
байланысты жаңаша ойлауға қабілетті, жоғары мәдениетті, қоғам мен мектептің
алдына қойылған міндеттерді айқын түсінетін жаңа формация мұғалімдерін
кәсіби даярлау мәселесі көкейкесті болып табылуда.
Мұғалімдерге шет тілін оқытуда жаңа талаптар қойылуда:
- кәсіптік іс-әрекеттің жаңа әдіснамасын және технологиясын игеру;
- демократиялық идеалдарды тасымалдаушы ретінде педагогтың жеке
тұлғалық сапаларын қалыптастыру;
- жаңа талаптар жағдайында (оқытудың жаңа технологияларын меңгеру
мен білімі) оқытуға және ұдайы өзіндік білім алумен шұғылдануға даярлығын
қалыптастыру;
- өзіндік және жауапты шешімдерді қабылдауға қабілетті педагогтік
жеке тұлғаны қалыптастыру.
Жоғары мектептегі оқыту үдерісінде болашақ шетел тілі пәні
мұғалімдерін даярлаудың педагогикалық шарттарын анықтау, алдымен шарттардың
мазмұндық сипатын анықтау қажеттігі туындайды. Осыған сәйкес, “шарттар”,
“жағдай”, “даярлаудың педагогикалық шарттары” ұғымдарының мәнін ашу керек.
Орыс тіліндегі ”Условия” терминінің қазақ тіліндегі аудармасы “жағдай”,
“келісімдік”, “ереже”, “шарт” немесе “талаптар” т.б. терминдерді береді
[141]. Жалпы “педагогические условия” ұғымының қазақ тілінде “педагогикалық
шарттар” ұғымы ретінде қолданыс тапқаны дұрыс болып табылады.
Шарт – объектінің өмір сүруі үшін, немесе әрекет етудің керекті
базасы, негізі ретінде көрінеді. Педагогика ғылымында шарттарды объективті
және субъективті деп ажыратады. Объективті шарттар мұғалімге байланысты
емес, оған мемлекеттік оқу-әдістемелік құжаттар, оқушылардың жас және жеке
дара ерекшеліктері, мектептің жұмысы және оны қоршаған ортаның нақты
жағдайы қатысты болып табылады. Субъективті шарттарға мұғалімнің жеке
тұлғалық қасиеттері мен шеберлігі, оқыту мен тәрбиелеу жөніндегі заңдар мен
білімдер, оларды практикада қолдану ептілігі, оқу және тәрбие үдерісіне
жағымды жағдайды мұғалімнің жасау және тәрбиеленушілермен дұрыс қатынасты
орнатуы жатады. Кейбір кезде белгілі іс-әрекет түріне қабілетті субъективті
жағдай шешуші мәнге ие болады [142].
Философтар шарттарды қажетті және жеткілікті деп бөліп қарастырады.
Шарт оқиға салдарының, заттар өзгеруінің және әлемнің объективті құбылысын
анықтаушы ретінде қарастырылады [143]. "Шарт", "жағдай" деген ұғымдардың
қазақ тілінде бір мағынаны білдіре бермейді, сондықтан ғылыми зерттеулерде
“педагогикалық шарт – педагогикалық жағдай” ұғымдарының синоним ретінде
пайдаланылады.
"Шарт", "жағдай" ұғымдарының көптеген анықтамаларын талдау оларды
былай жіктеуге мүмкіндік берді: біріншіден, бұл - белгілі заттың, дененің,
өзін қоршаған ортаға, құбылыстарға қатынасын білдіретін философиялық
категория, яғни, дене, зат жағдайға (шартқа) тәуелді, ал жағдай (шарт) – ол
денеге, затқа сырттай ықпал жасайтын, объективті әлемнің алуан түрлі
құбылыстары; белгілі құбылысты немесе үдерісті дүниеге әкелетін себепші
күштен шарттың немесе жағдайдың айырмашылығы, ол – пайда болған құбылысқа,
нәрсеге, затқа - өмір сүретін және әрі қарай дамуға мүмкіндік беретін орта
болуында;
Екіншіден, бұл - өзіне бір нәрселердің тәуелді жағдайы;
Үшіншіден, бұл - өмірдің, қоғамның қажеттілігіне орай қалыптасқан
ережелер, ұстанымдар;
Төртіншіден, басшылыққа алынатын талаптар [14].
Педагогикалық үдерісті ұйымдастырудың өзіне тән шарттары болатыны
заңды нәрсе, себебі оның өзіне тән мақсаты, міндеттері, мазмұны, атқару
әдіс-тәсілдері, құралдары болады, сондай-ақ, нәтижесі өзінің мақсатына
сәйкес келеді.
Жағдайлар деген ұғым факторлар ұғымымен де тығыз байланысты, себебі
факторлар да бұрыннан қалыптасқан жағдайлар, олар дененің, заттың дамуына
ықпал етеді.
Педагогикалық зерттеулерді талдау “педагогикалық шарт“ ұғымын
пайдалануда, оқыту мен тәрбиелеудегі жаңа - оның жекелеген бөліктеріндегі
немесе бүтіндей мектептегі білім беруді жетілдірудегі келесі қадам
ретіндегі практикаға ендірілген, педагогикалық эксперимент тәртібінде
даярланған жаңа оқыту, тәрбиелеу, дайындау (әрекет ету) жүйесін сипаттауды
талап ететіндігін көрсетеді.
“Педагогикалық шарттар” ұғымын ашу оны “педагогикалық негіздер”
ұғымынан шектеу қажет. “Педагогикалық негіз” деп, кез келген педагогикалық
жүйеге қатысты оқыту мен тәрбиелеуді түзудің негізгі жалпы сипаттамаларын
мақсатты түсіну қажет.
“Педагогикалық шарт” ұғымы “педагогикалық жүйе” ұғымымен өзара
байланыста және “педагогикалық шарттар” ұғымын пайдалану “педагогикалық
жүйенің” бар болуында ғана белгілі мәнге ие болады. Педагогикалық шарттарды
сипаттау, оның әзірлемесін даярлау жетілдірілген педагогикалық жүйесін
тудыруға ұмтылғанда ғана мәні болады.
В.П.Беспалько кез келген педагогикалық жүйе құрылымының жиынтығы
ретінде мыналарды анықтаған: 1 - оқушы; 2 - тәрбие мақсаттары (жалпы және
жеке); 3 - тәрбиенің мазмұны; 4 - тәрбие үдерістері (жеке тәрбие мен
оқытудың); 5 - мұғалім (немесе оқытудың техникалық құралдары); 6 - тәрбие
жұмыстарын ұйымдастыру формалары; 7 – оқытудың нәтижелері. И.П.Подласый бұл
жүйеге: 1 - басқару; 2 - құралдары; 3 - технологияны қосу керек деп біледі
[13].
А.Ф.Амиров педагогикалық зерттеуіне сәйкес педагогикалық шарттарды
өзара байланысты жүйе түзуші үш блокты: І блок - оқытудың әдіснамасын,
соған сәйкес мақсаттарды, міндеттерді, ұстанымдары; ІІ блок - оқу-танымдық
іс-әрекеттердің мазмұнын, формаларын және әдістерін; ІІІ блок - ішкі және
сыртқы танымдық ой түрткілер (мотивтер) жүйесін ұсынады [15].
Педагогикалық зерттеулерді талдаудың негізінде педагогикалық шарттар
деп, педагогикалық жүйе құраушыларының мазмұндық сипаттамаларының жиынтығын
және нәтижеге жету жолын түсінеміз. Зерттеуімізде біздер педагогикалық
жүйенің кейбір элементтерін құрастыруды және соның негізінде оқу нәтижесін
арттыру мүмкіндіктерін қарастырдық. Дәлірек айтқанда оқу іс-әрекетіне
тоқталдық.
Жоғары оқу орындарында оқу жұмыстарының міндетті түрлеріне дәріс,
семинарлар, практикалық сабақтар, курстық жұмыстар, консультациялар,
коллоквиумдар, сынақтар (зачеттар), емтихандар жатады [52]. Оқу жұмыстары
білім беру мазмұны арқылы таңдалады және оқытудың әдістері көмегімен оқыту
үдерісінде жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасы Конституциясындағы негізгі ережелерді,
Қазақстан Республикасы білім беру саласындағы заңдылықтарды басшылыққа алып
тіл білімі саласын мектеп қабырғасында оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастырушы
мұғалімнің біліміне мынадай талаптар қойылады:
мектеп оқушыларына шетел тілін оқыту құралы бойынша білім беру және
тәрбиелеу міндеттерін шешу үшін қазіргі жағдайды бағдарлау, талдау және
баға беру үшін қажетті ғылым негіздерін білуі;
оқушылардың жас және жеке дара ерекшеліктері негізінде тәрбиелеу және
дамыту, жеке тұлғаны қалыптастыру заңдылықтарын ашатын психология-
педагогика ғылымының, ғалымдардың теориясы мен тұжырымдарының негіздерін
білуі;
тілді оқытуды ғылыми тұрғыда ұйымдастыруды дамытудың мәселелерін және
қазіргі деңгейін, оның елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының міндеттерін
шешудегі рөлін түсінуі;
шетел тілін оқытудың мақсаттарын, олардың мектептік жеке тұлғаны
қалыптастырудағы үлесін, олардың адамгершілік мәдениетті игеруі;
мемлекеттік білім стандартында тіркелген, білім беру мекемелері
шеңберіндегі оқу материалдарын оқыту деңгейін қамтамасыз ету үшін
жеткілікті көлемдегі шетел тілі дайындығының құрылымы мен мазмұнын игеруі;
таңдап алынған бағдарламамен және оқу-әдістемелік қамтамасыз етілумен
сәйкестіктегі нәтижеге қол жеткізуді қамтамасыз етуші оқытуды
ұйымдастырудың формаларын, құралдарын және әдістерін игеруі;
пәнді оқытуда материалдық базаға қойылатын талаптарды білуі;
Мұғалімнің іскерлігіне:
өзінің бағдарламаны таңдауы мен оқу-әдістемелік кешенмен қамтамасыз
етілуін негіздеуді;
педагогикалық, психологиялық және әдістемелік ғылымдар,
жасерекшеліктер психологиясы мен мектеп гигиенасы саласындағы жетістіктер
негізінде оқу сабақтарын жүргізуді;
мектептік жеке тұлғаның, оның мотивтеріне, танымдық қызығу-шылығына,
қабілетіне бағдарланумен оқу үдерісін жоспарлау және жүзеге асыруды;
оқушылардың өзіндік іс-әрекеттерін, зерттеушілігін ұйымдастыру, оқу
үдерісіне мәселелеп оқытуды қолдану;
оқушылардың білімді меңгеруді және іскерлікті игеруді, сондай-ақ
шығармашыл іс-әрекетті пәнге танымдық қызығушылықты дамытуды ескерумен
пәнді оқытудың тиімділігін бағалауды, оқушыларды бақылау мен аттестаттауды
жүзеге асыруды;
оқу кабинетіндегі бар жабдықтар мен техникалық құралдарды
пайдаланумен мектеп оқушыларының жұмысын ұйымдастыруды;
оқытуды практикамен байланысты жүзеге асыруды, қазіргі өзекті
жағдайды оқушылармен талқылауды;
пән бойынша сыныптан тыс жұмыстарды жүргізуді, шығармашыл іс-әрекетке
жетекшілік етуді қажет етеді.
Бұл талаптар негізінен мұғалімнің тек шетел тілі бойынша іс-
әрекеттеріне ғана емес, олардың әдістемелік дайындығына да жалпылама
қойылған.
Оқушыға шетел тілін оқытуға білікті мамандар даярлауға айырықша талап
қойылып, мемлекеттік стандартта белгіленеді. Мәселен, 0319 - “Шетел тілі”
(1996ж.), 050119 –Шетел тілі: екі шетел тілі (2004ж.), т.б. мамандыққа
қойылатын талаптар көрсетіледі [23; 24].
0319-“Шетел тілі” мамандығы бойынша талаптар:
оқуға түсушілердің біліміне қойылатын жалпы талаптар;
маманның дайындық деңгейіне қойылатын талаптар болып берілген.
жалпы кәсіби педагогикалық пәндер циклына қойылатын талаптар (педагогика
және педагогика тарихы; жалпы психология мен жас ерекшелігі психологиясы,
шетел тілін оқыту психологиясы; этнопедагогика саласы бойынша);
ғылыми-әдістемелік пәндер циклына қойылатын талаптар (мамандыққа кіріспе;
шетел тілін оқытудың қазіргі кездегі әдістемесі; оқыту әдістерінің тарихи;
әлеуметтік-бағытталған әдістеме саласы бойынша);
- арнайы пәндер циклы (практика және теория) бойынша талаптар
(шетел тілінен ауызша және жазбаша сөз практикасы; шетел тілінен арнайы
теориялық пәндер циклынан білімдері мен іскерліктеріне қойылатын талаптар:
теориялық фонетика; теориялық грамматика; лексикология мен тіл тарихы;
стилистика; әдебиет; елтану және лингвоелтану саласы бойынша) ажыратылып,
бөліп көрсетілген.
Бітірушіге арнаулы пәндер бойынша қойылатын талаптар:
- жоғары оқу орны таңдап алған бағыт бойынша біліктілікті алу үшін
мұғалімді кәсіби-педагогикалық дайындаудың мазмұнын көрсететін теориялық
практикалық материалдарды зерделеп игеруі;
- шетел тілін оқытуды ұйымдастыруға қажетті оқу-әдістемелік дағдылар
қалыптастыруы;
- пәннің негізгі бағыты бойынша мұғалімнің іс-әрекеті туралы
объективті түсінігі және жоғары оқу орнында алған біліктілігіне лайықты
болуы үшін, осы саладағы теориялық және практикалық зерттеу әдістерін
игеруі тиіс.
Арнаулы пәндер циклы маманның кәсіби-педагогикалық білім мазмұнын әрі
қарай дамытатын бағытталған білім беру бағдарламасынан тұрады. Демек
арнаулы пәндер циклының мақсаты жоғары оқу орыны таңдаған бағыттағы білім,
біліктілік және дағды деңгейін көтеру болып табылады.
050109 – Шетел тілі: екі шетел тілі мамандығы бойынша бакалаврлардың
негізгі құзырларына қойылатын талаптар [24, б.6-8]:
білім беру жалпы адамзат құндылығы,
тілдің ерекше қоғамдық құбылысы,
шетел тілінің тілдік жүйесі тұтастай тарихи қалыптасқан құбылыс,
екінші шетел тілін меңгерген тұлға ұғымы,
тарихи даму жағдайындағы тіл мен мәдениеттің өзара байланысы,
тілдің коммуникативтік табиғаты және қызметтері,
шетел тілінің қазіргі кездегі түрлі мәдениет әлемінде алатын рөлі туралы
түсінігі болуы қажет екендігі көрсетілген.
Сондай-ақ шетел тілін оқытуға байланысты білім мен іскерліктер тізбегі
бөліп көрсетілген.
Мектеп оқушыларының, ағылшын тілі пәні мұғалімінің іс-әрекеттерін
тіл маманы іс-әрекетінің теориялық негізін құрайды. Ал іскерлік пен дағды -
оқытудағы практикалық іс-әрекеттің негізгі бөлігін құрайды. Сондықтан да
төмендегідей қағиданы басшылыққа алу қажет:
а) мектептегі, жоғары оқу орындарындағы оқыту үдерісіне кірістірілген
іскерліктер мен дағдылар негізінен тілдік қарым-қатынас үшін практикалық іс-
әрекеттерді келешектегі қажеттілігімен сәйкес келуі;
б) оқыту мерзімінде алатын кейбір іскерліктер мен дағдылар
практикалық іс-әрекетте қолданылуы, тілдік қарым-қатынас іс-әрекетіне
маманның практикалық іс-әрекеті үшін қажеттілері мектепте қалыптастырылуы
керек.
Шетел тілі мұғалімі іс-әрекет құрылымының көрсеткіші болып
педагогикалық жағдай табылады. Мұғалімнің іс-әрекеті пәннің теориялық
мағлұматтарын іріктеу, талдау, оқу материалдарын оқушылардың игеруі үшін
тапсырмалар жүйесін әзірлеу, теориялық мағлұматтарды қалыптастыру мен оны
оқушылардың практикада қолдануын ұйымдастыру болып табылады.
Оқушының іс-әрекеті саналы түрде оқу материалдарын түсіну мен ғылыми
білімдерді алу әдістерін игеру, оларды талдап қорыту және оны практикада
жүзеге асыру, шығармашыл тұрғыда қолдану болып табылады.
Тиімді әдістемелік және материалдық қамтамасыз етілу тіл білімдерін
игеру мен іскерліктерді қалыптастырудың және мұғалім мен оқушының іс-
әрекетін ұйымдастырудың қажетті шарты болып табылады. Ол шетел тілін
оқытудың тиімді әдістері, құралдары және ұйымдастыру формалары кешенін
таңдау мен мақсатты пайдалануды реттейді.
Педагогикалық еңбектің түрлерін жүзеге асыру іскерліктері мен
дағдыларды қалыптастыру үшін және педагогикалық міндеттерді шешу арқылы
алдыға қойған мақсаттарға жетуге бағытталған мұғалімнің психологиялық
құрылымдық іс-әрекетін ескеру қажет (Н.В.Кузьмина). Педагогикалық іс-әрекет
құрылымында оны бес функционалдық компоненттері (гностикалық,
конструктивтік, ұйымдастырушылық, болжамдық, коммуникативтік) белгілі
іскерліктер мен дағдылардың жүйесіне сәйкес келеді.
Ағылшын тілі пәні мұғалімдерінің оқушыларды оқытуда практикалық
бағыттылықты жүзеге асыруы әдістемелік іскерліктер бойынша қамтылады. Шетел
тілі пәні мұғалімдерінің мектептегі педагогикалық іс-әрекетінің құрылымын
талдау арқылы олардың атқаратын функцияларын, білім сфераларын, ептіліктері
мен дағдыларын (интеллектуалды, педагогикалық іскерліктері мен дағдыларын)
анықтауға болады [16].
Оқушыларды ағылшын тіліне баулуда практикалық бағыттылықты жүзеге
асыруға болашақ осы пән мұғалімдерін даярлаудағы педагогикалық іс-әрекеттің
құрамы, құрылымы және мазмұны жалпы іскерліктер мен дағдылардан тұрады:
1. Интеллектуалды іскерліктер: ұғымдар мен фактілерді талдау,
жинақтау, сәйкес қою, салыстыру, жіктеу және жүйелеу, себеп-салдарлық
байланысты анықтау, жалпыны, ерекшені, дараны бөліп алу және т.б.
2. Педагогикалық іскерліктер: педагогикалық ситуацияларды талдау,
педагогикалық ықпал етуді жоспарлау, нақты әлеуметтік-педагогикалық
құбылыстарды талдау және жағдайын бағалау; оқушылардың білім және тәрбиелік
деңгейлерін бөлік көрсету; жеке тұлғаның және ұжымның дамуы жобалау; шетел
тілін оқытуды жоспарлау және ұйымдастыру; шетел тіліне байланысты
оқушыларда теориялық білімдерді, тілдік қарым-қатынастық іскерліктерді
қалыптастыру; оқу пәндерінен алған оқушылардық білімдерін практикада
пайдалануға дайындығын қалыптастыру; шетел тілін оқыту әдістерін,
тәсілдерін және амалдарын теориялық негізді таңдау; т.б..
3. Жалпы тілдік іскерліктер мен дағдылар: шетел тілі бойынша жұмысты
жоспарлау және ұйымдастыру; оқытудың техникалық құралдарымен жұмыс жасауы;
субъектіге тікелей тілдік ықпал етумен байланысты іскерліктер; дидактикалық
құралдарды ұқыпты қарау, т.б.
Шетел тілін оқытуда практикалық бағыттылықты қамтамасыз етуге болашақ
пән мұғалімінің даярлығы, оның пәнді оқытудағы тілдік (академиялық) және
әдістемелік дайындығына байланысты. Сондықтан да практикалық бағыттылықта
оқыту төмендегідей іскерліктер мен дағдыларды қажет етеді:
- жарияланған ақпараттар ағынына бағдарлану, қажетті материалдарды
іріктеу;
- оқыту мақсатына байланысты оқу материалын және оқушылардың дайындық
деңгейімен нақтылы дидактикалық міндеттердің сәйкестілігін талдау, қайта
әзірлеу және өзгерту;
- ағылшын тілі пәнін оқытуда жалпы тіл білімі пәндерімен пәнаралық
байланыстарды орнату;
- оқытудың әдістерін, құралдарын және ұйымдастыру формаларын қолдану
мен таңдаудың тиімділігін талдау және негіздеу;
- өзіндік және үй тапсырмалары жүйесін бағдарламамен сәйкестілігін
іріктеу және негіздеу;
- сабақтағы және ағылшын тілі пәні бойынша оқудан тыс іс-әрекеттерде
оқушыларға қиындық тудыратын мәселелерді айқындай білу;
- оқушыларда ағылшын тілі пәні бойынша білім, іскерлік және
дағдылардың қалыптасу деңгейін бағалау;
- жаңашыл педагогтардың жұмыс тәжірибелерін зерделеу, талдау, талдап
қорыту, практикалық өзіндік жұмыста оны пайдалану;
- ағылшын тілі сабақтарының білімдік, тәрбиелік, дамыту мақсаттарын
айқын көрсету;
- оқу материалының ерекшеліктеріне байланысты техникалық оқыту
құралдары жүйесін іріктеу, оқу ақпараттарын конструкциялау;
- сабақтың типі мен түрін, оқушылардың оқу іс-әрекетін ұйымдастыру
формаларын таңдау;
- сабақтың жоспар-конспектісін сабақ бойынша дайындау;
- сабақты аяқталған кезеңдерге логикалық жіктеу;
- сабақтың әрбір кезеңінің міндеттерін анықтау, күткен нәтижені көре
білу және оған қол жеткізуге ұмтылу;
- барлық сабақтар және оның әрбір этаптары үшін едәуір тиімді, ұтымды
оқыту әдістерін таңдау;
- оқушылар үшін ұжымдық және жеке дара тапсырмалар жүйесін іріктеу.
Ұйымдастырушылық іскерліктер мен дағдылар:
- сабақта оқушылардың оқу іс-әрекетін ұйымдастыру;
- оқыту үдерісінде өзінің іс-әрекетін және оқушыны тәрбиелеуді
ұйымдастыру;
- жоспар бойынша сабақты жүргізу және пәнді қамтамасыз ету.
Осы көрсетілген негізгі әдістемелік іскерліктер педагогикалық
шеберліктің негізгі құраушылары болып табылады.
Ағылшын тілін оқыту үдерісінде болашақ мұғалімдерді даярлаудың мазмұны
пәннің ерекшелігіне байланысты білім, іскерлік және дағдылардың жиынтығынан
тұрады. Пән мұғалімдерінің негізгі әдістемелік даярлығын төмендегі пәндер
тізбегі нақты анықтайды және олар жоғарыдағы маманның даярлығына қойылатын
талаптарға толық мәнді жауап береді.
Педагогикалық, психологиялық және әдістеме пәндері: педагогика
этнопедагогика, педагогика тарихы, жалпы және жас ерекшелік психологиясы,
шет тілін оқыту психологиясы, мамандыққа кіріспе, шет тілін оқыту
әдістемесі, оқыту әдістерінің тарихы, шет тілін оқыудың арнайы бағыттағы
әдістемесі, шет тілі мұғалімі қызметінің психологиясының дидактикалық
негіздері [23].
базалық тілдік модуль: базалық негізгі шетел тілінің тәжірибелік
курсы, екінші шетел тілінің тәжірибелік курсы (А1, А2), екінші шетел
тілінің тәжірибелік курсы (В2), қазіргі заман этикасы, екінші шетел тілінің
арнайы мақсатта оқыту;
арнайы тілдік модульді құраушылар: шетел тілінің арнайы мақсатта
оқыту, тілді академиялық мақсатта оқыту;
теориялық-тілдік модульді құраушылар: тіл біліміне кіріспе, фонетика
теориясы, грамматика теориясы, лексикология, тіл тарихы, стилистика,
оқытылатын шет тілдері халықтарының әдебиеті, елтану, т.б. пәндер болашақ
шетел тілі пәні мұғалімдерін даярлаудың мазмұнын түзеді. Бірақ бұл пәндер
біздер зерттеп отырған әдістемелік іскерлікті өздігінен қалыптастырмайды.
Бұл пәндерде де қазіргі кездегі жаңа педагогикалық технология
элементтерін қолдану талап етіледі. Активті, интерактивті оқыту жүйесі,
кейстік жүйе, рөльдік ойындар, техникалық құралдарды қолдану, модульдік
жүйе т.б. болашақ шет тілі мұғалімдерінің даярлығын жетілдіре түседі деп
есептейміз.
1.2 Ағылшын тілі мұғалімдерінің кәсіби даярлығын жетілдірудегі
әдістемелік жұмыстар
Білім беру жүйесінің құрылымдық элементтерінің барлығында білім
деңгейін көтеру, оқытуды өмірмен ұштастыру, жоғары сыныптарда жастарды
өмірге даярлау мәселесі кең көлемде қарастырылуда.
Білім берудегі өзгерістерге жас ұрпақтың үш тілді (қазақ, орыс және
шет тілін) оқып үйренудің көрсетілуін жатқызуға болады. Тілдерді оқу “Білім
туралы” заңның 5-бабында (Оқыту және тәрбиелеу тілі) “... қазақ тілін білу
мен дамытуды, сондай-ақ орыс тілін және бір шетел тілін оқып-үйренуді
қамтамасыз етуге тиіс”- деп көрсетілген [27].
Осы жөнінде “Тілдік қарым-қатынас – мәдениет айнасы” тақырыбындағы
мақаласында Ж.Құлекеев тілдерді оқытудағы кемшіліктерді айта келе, шет тілі
туралы: “Қазақстандық жас ұрпақтың білуі міндетті үшінші тіл – шетел тілі.
Өкініштісі, біздің мектеп бітірушілер шетел тілінде еркін сөйлей алмайды”-
деп, шетел тілін игерудегі минимум деңгейдің тілдік қарым-қатынасқа сәйкес
болуы туралы айтқан [27, б.3-7].
Тілдерді оқыту жөнінде баспа беттерінде де аз айтылып, кем пікір-
таластар ұйымдастырылып жатқан жоқ. Сонымен қатар, үлгі боларлық оқу
үдерісін ұйымдастыру туралы да бар. Мәселен, Г.Ермахан “Нравственное
воспитание школьников посредством казахской народной педагогики на уроке
иностранного языка” деген мақаласында этнопедагогикалық мәні бар оқу
материалдарын мектептің оқу-тәрбие үдерісіне қолданылу жағын көпшілікке
түсінікті етіп жазады. Ізденуші ІІ-VІ сыныптарға жұмбақтарды, V-VІІІ
сыныптарға ертегілерді, VІ-ІХ сыныптарға мақалдар мен мәтелдерді оқытуға
болатынын мазмұндайды [28, б.34-35].
Қазіргі уақытта ағылшын тілін білім беру жүйесінде оқытудың
әдістемесін, оның қағидалары мен салыстырмалы сипаттамаларын төмендегідей
атап көрсетуге болады.
1. Ағылшын тілін оқытудың қазіргі әдістемесі:
коммуникативтік әдістеме;
жоба әдістемесі;
интенсивті әдістеме;
іс-әрекеттік әдістеме;
қашықтықтан оқыту әдістемесі.
2. Ағылшын тілін оқытудың қазіргі заманғы әдістемесінің әдістемелік
ұстанымдары.
2.1 Коммуникативтік әдістеме:
қарым-қатынас арқылы шетелдік мәдениеттің барлық аспектілерін игеру
ұстанымы;
шетелдік мәдениет аспектілерін өзара байланыста оқу ұстанымы;
шетелдік мәдениет аспектілері мазмұнын модельдеу ұстанымы;
оқу үдерісін оны кванттау (оқу үдерісінің құраушыларын (мақсаты,
құралы, материалдары, т.б.) бөлу) және бағдарламалау негізінде басқару
ұстанымы;
шетел тілін оқытуды ұйымдастырудағы жүйелік ұстанымы;
шетел тілін ситуация негізінде өзара қарым-қатынас ретінде оқыту
ұстанымы;
шетел тілін игеруді жеке даралау ұстанымы;
шетел тілін игеруде оқушылардың, студенттердің өз бетінше жұмыс
жасауын және сөздік ойлау іс-әрекеттерін дамыту ұстанымы;
шетел тілін оқытудағы функциональдылық ұстанымы;
шетел тілін оқытудағы жаңалықты ұстанымы;
2.2 Жоба әдістемесі:
саналылық ұстанымы;
шамаға лайықтылық ұстанымы;
белсенділік ұстанымы;
коммуникативтілік ұстанымы;
көрнекілік ұстанымы;
жүйелілік ұстанымы;
өзбетінше жұмыс жасау ұстанымы.
2.3 Интенсивті әдістеме:
ұжымдық өзара әрекет ұстанымы;
жеке тұлғалық-бағдарлы қарым-қатынас ұстанымы;
оқу-тәрбие үдерісін рөлдік ұйымдастыру ұстанымы;
оқу материалдарын және оқу процесін ұйымдастырудағы топтастыру
(концентрированность) ұстанымы;
жаттығулардың көпфункционалдылық ұстанымы;
2.4 Іс-әрекеттік әдістеме:
логикалық ойлаудың қажеттілік ұстанымы;
белсенділік ұстанымы;
тілдік құралдарды алғашқы игеру ұстанымы;
тілдік коммуникативтілік бірліктерді пайдалану ұстанымы.
2.5 Қашықтықтан оқыту әдістемесі:
коммуникативтілік ұстанымы;
саналылық ұстанымы;
үйренушінің ана тілі негізіне сүйену ұстанымы;
көрнекілік ұстанымы;
шамаға лайықтылық ұстанымы;
үйренушінің (фонның) оң эмоциональдылық ұстанымы.
Көптеген әдістемелерде (әсіресе, қашықтықтан оқыту, жоба) көрнекілік
ұстанымы пайдаланылады. Жоғарыдағы барлық әдістемені бір ғана тұжырыммен
беруге болады. Ол: “Қарым-қатынасқа оқытудың жақсысы – бұл қарым-қатынас”.
Жоғарыдағы келтірілген шетел тілін оқыту қазіргі заманғы әдістемесі
мен әдістемелік ұстанымдардың салыстырмалы сипаттамасын білу оқытушы үшін
қажетті шарт болып табылады. Олар:
- әдістеменің ерекшелік белгілері (жоғарыдағы бес әдістемеге
байланысты);
- әдістемелердің ұқсас белгілері;
- әдістемелердің оң және теріс жақтары.
Шетел тілдерін тек арнайы пәнмен ғана шектеу нәтиже беруі қиын.
Жоғары оқу орындарында студенттердің өзіндік жұмыстарын жүйелі, дұрыс
ұйымдастыру арқылы жоғары нәтижеге қол жеткізуге болады.
Жоғары оқу орындарында конкурстық өтпелі балдың шетел тілдері
мамандары мен шетел тілдерін оқытатын мұғалімдерді даярлайтын мамандықтар
үшін де жоғары болғаны, шетел тілдерін оқытудың алға басқаны белгілі.
Біздер аталған мамандықтар бойынша жоғары балл жинаған бірінші курстың
студенттерімен сұқбаттасқан кезімізде, олардың басым көпшілігі қалада
немесе аудан орталықтарында тұратынын мәлімдеді. Ауылдық жерлерде шетел
тілдерін оқыту әліде болса төмен деңгейде ұйымдастырылып жатқандығын
ауылдық жерлерден келген студенттердің білім деңгейінен көруге болады.
Дегенмен, ауыл жастарының оқуға бейімділігін жоққа шығармайтынымызды
практика дәлелдеп беруде.
Мұғалімнің оқушымен, оқытушы студентпен оқу-тәрбие үдерісін
ұйымдастырады, өзін қоршаған ортамен қарым-қатыста болады. Сондықтанда
мұғалім еңбегінің объектісі – жансыз дүние емес, құрал-жабдық өндірісі де
емес, өте күрделі, қарама-қайшылықты әрі нәзік тірі организм, жас ұрпақтың
рухани дүниесі. Мұғалімде педагогикалық қабілет пен бейімділіктің болуы –
оның еңбегінің нәтижелі болуының кепілі. Педагогикалық қабілет пен мінез-
құлық қасиеттері мектептегі кезден-ақ біртіндеп көріне бастайды да, шетел
тілдерін оқытатын мұғалімдерді даярлайтын жоғары оқумен дамытылады [29].
Қазіргі таңда жоғары оқу орындарында, шеберхана оқыту қолға алынуда.
“шеберхана” деп аталатын оқыту сипаты негізінен төмендегі мақсатты жүзеге
асыруды қарастырады. Оқытудың мақсаты:
- оқытушылық: мәселені қою ептілігіне баулу; жауапты шығармашылық
тұрғысынан іздеу іскерлігіне баулу;
дамытушылық: креативті іскерлікті дамыту;
тәрбиелеушілік: өзінің шығармашылық қабілеттеріне сенімділікті тәрбиелеу.
Бұлай аталу себебі студенттердің өзі пәндік білім мен ептіліктерді
(іскерліктерді) алады және өңдейді, шеберлік барысында студенттер өздерінің
әртүрлі психикалық жағдайларын саналы сезінуге баулынады және оны басқаруға
үйретіледі [30].
Болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін негізінен жалпы білім беретін
мектептерге дайындап жатқандықтан, мектептегі сабақты ұйымдастыруға
байланысты мәселе зерттеу барысында назарға алынды. Осы тұрғыдан біздер
қазіргі мектептегі сабақтардың түрін анықтауды жөн көрдік.
Педагогикалық еңбектерде дәстүрлі сабақты: жаңа оқу материалын өту
сабағы; білім, дағды, қабілетті жетілдіру сабағы; жинақтау және жүйелеу
сабағы; аралас сабақ; бақылау, білімге дағды, қабілетке түзету енгізу
сабағы деп; сабақты дидактикалық міндеттеріне сәйкес: кіріспе сабақ; жаңа
сабақты өту; білімді бекіту сабағы; жинақтау сабағы; есепті-бақылау, аралас
сабақ; диспут сабақтары деп ажыратады. Педагогикалық теориясы және мектеп
тәжірибесін зерделеудің негізінде сабақтың типтеріне байланысты олардағы
жүзеге асырылатын кезеңді төмендегідей белгілеуге болады.
ұйымдастыру кезеңі;
үй тапсырмасын қайталау кезеңі;
білімді тексеру кезеңі;
мақсат қою кезеңі;
материалды түсіндіру кезеңі;
түсінікті тексеру кезеңі;
бекіту кезеңі;
үйге тапсырма беру кезеңі
Жоғарыдағы аталған сабақтарға қарағанда шетел тілі пәні бойынша
ұйымдастырылатын сабақтардың өзгешеліктерін осы саладағы жүргізілген
зерттеушілердің еңбектерінен және пәннен ұйымдастырылған сабақтардың
барысынан көруге болады.
Ұ.Т.Нұрманалиева ғылыми-зерттеу еңбегінде шетел тілі сабағының негізгі
құрылымдық бірлігі ретінде мыналарды атап көрсетеді [31]:
фонетикалық жаттығу;
жаңа тілдік материалмен танысу;
жаттықтыру;
сөз тәжірибесі;
сабақты қорыту.
Шетел тілдерін оқыту әдістемесінде сабақтардың бірқатар кездесетін
типологиясы, олардың негіздерінде жатқан әр алуан критерийлерді:
дидактикалық мақсат; тапсырмалар көлемі; танысу кезеңінің болуы; тілдік
аспектінің басымдылығы; сөз әрекеттерінің түрлері; сөз әрекеттерінің
сипаты; оқу материалдарының мазмұны; оқу құралдары; жеке іс-әрекеттер және
тағы басқалар деп атап көрсетеді [32, б.28].
Шетел тіліне байланысты Е.И.Пассов сабақтарды коммуникативтік мақсатқа
сүйенетін үш типке бөледі:
І тип – сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған сабақтар;
ІІ тип – сөйлеу дағдыларын жетілдіруге бағытталған сабақтар;
ІІІ тип – сөйлеу іскерліктерін дамытуға бағытталған сабақтар [33].
А.А.Леонтьев сабақтарды жіктеу мәселелерін талдай отырып: сабақ
жүйесінің еркін ойланған жүйелілік негізде құрылған құрамдас бөлігі ретінде
құру, сабақ мақсатына сәйкес оның тиімдлігін арттыру арқылы жетуге
болатынын айтады. Шетел тілін оқыту үдерісі:
- белгілі бір жағдаятқа;
- көрнекілік құралдарды пайдалануға;
- дидактикалық міндеттерді орындауға;
- білім алудың тиімділігін жаңаша педагогикалық технологиялармен
жетілдіріп отыруға тікелей байланысты болатынын көрсетеді [33].
Сондай-ақ А.А.Леонтьев шетел тілін оқытуда аралас типтегі сабақтардың
тән екендігі сипаттайды және оның пікірі А.П.Старковтың ағылшын тілін
практикалық оқытуда сабақтың негізгі типі кешенді сабақ ретінде болуы
жөніндегі ойын қуаттайды.
Сабақта нақтылы алынған тілдік материалдар мен жаттығулар белгілі
жүйені құрайтынын анықтай келе, ол сабақ құрылымының төмендегідей
кезеңдерін атап көрсетеді:
І кезең – оқушыларды оқу үдерісіне дайындау.
ІІ кезең - жаңа тілдік материалмен таныстыру.
ІІІ кезең – алдында өткен жаңа материалды бекіту, коммуникативтік іс-
әрекеттің түрлерін меңгеру.
ІV кезең – екінші кезеңдегі өтілген жаңа материалды бекіту.
V кезең – қорытынды [34].
Жалпы алғанда шетел тілінің басқа пәндер сияқты мазмұнының
ерекшеліктеріне байланысты тілдік пәндермен ұқсастығының бары аңғарылады.
Сондықтанда мектептегі шетел тілі пәні бойынша сабақтарды
ұйымдастыратын болашақ мұғалімдердің даярлығы, мектептегі үдерісті
қанағаттандыруға қаншалықты дайын боларын, оларды оқыту мазмұны мен оқу
пәндері бойынша жұмыстың түрлерінен анықтауға ұмтылыс жасадық. Оның ішінде
біздер негізінен зейінді студенттердің өзіндік жұмыстарына аудардық.
Шетел тілі пәні мұғалімінің педагогикалық қабілетін дамыту жолының
бірі студенттердің өзіндік жұмысы. Студенттің өзіндік жұмысын өткізу арнайы
түзілген кесте бойынша жүргізіледі. Бұл кесте оқу жоспарында көрсетілген
сағат санына сәйкес оқытушы мен студенттің сабақтан тыс уақытын есепке ала
отырып жасалады. СӨЖ кестесінде пәннің аты; аптасы; тобы; өтілетін күні;
уақыты; аудиториясы және оқытушының аты-жөні көрсетіледі.
Кесте кафедрада өтілетін барлық пәндер бойынша әр топқа уақыты
белгіленіп жалпы түрде студенттердің назарындағы кафедра тақтасына ілінеді.
Сонымен қатар, әрбір дәрісханада өткізілетін СӨЖ-дің кестесі тобы, пәннің
аты, күні, уақыты, пән оқытушысы көрсетілген формада ілінеді[155].
Студенттің өзіндік жұмыс тапсырмалары оқу жұмыс бағдарламаларында жеке-
жеке бөліп көрсетілген. Тапсырманы ұйымдастыру барысында студенттің
аудиториялық сабақта алатын білімі мен ептілігін ескере отырып, оның
қызығушылығын арттырып, шығармашылық қабілетін жетілдіре түсу жақтары
қарастырылған. Тапсырма мазмұны бірнеше немесе кең көлемді біреу ғана болуы
мүмкін.
Пәннің негізгі сипаттамасы: Ағылшын тілін оқыту әдістемесін
студенттерге оқытудың қазіргі негізгі жүйелерімен таныстырады. Шет тілін
оқытудың қазіргі жүйесінде тіл негізінен қарым-қатынас құралы болып
табылады, сондықтан да шет тілін табысты оқытудың кілті студенттерді тілге
қызықтыру, оған себеп тудыру және қазіргі өмірмен тығыз байланыстыру.
Пәннің мақсаты: Студенттерге жоғары кәсіптік білімді маман дайындау,
оларға шетел тілін оқытудың қазіргі әдістерін, жүйелерін, тәсілдерін үйрету
болып табылады.
Мақсатқа жетудегі пәннің міндеттері:
Студенттерге әдістеменің кезеңдерін, оқыту дағдыларын үйрету, қалыптастыру,
дамыту жолдарын түсіндіру.
Оқытудың негізгі компоненттері (презентация, практика, сөз үйрету,
грамматика) жайлы түсініктерін дамыту.
Оқыту дағдыларын біріктіріп өтуді үйрету.
Оқулықтардан қосымша материалдар дайындауды үйрету.
Пререквизиттер: Ағылшын тілі, педагогика.
Постреквизиттер: Шетел тілін оқытудың әдістемесі.
Пәннің мазмұнындағы тақырыптар мен жоспары төмендегідей реттілікте
берілген.
1. Aims, content, principles of teaching foreign language
1.What is meant by principles.
2. What are the useful principles used in TFL
3. What are the aims and content of teaching FL
2. Teaching pronunciation
1.Is it important to teach pronunciation?
2.Teaching techniques of teaching pronunciation
3.Practical assignment types of exercises
4. Prepare a list of phonetic drills rhymes
Жалпы тақырыптар осы жоспар бойынша түзілген. Жоспарға сәйкес
лекциялардың тезистері төмендегідей қысқа мазмұнда студенттердің назарына
ұсынылады. Лекция тезистері
1. Лекция тақырыбы: Aims, contents and principles of TFL
Лекция жоспары: 1. Aims of TFL
2. Contents of TFL
3. Principles of TFL
Лекция мақсаты: to introduce with aims, contents, principles of TFL and
explain about the learning process.
Лекция мазмұны:
Three aims should be achieved in FLT: practical, educational and
cultural. The content of FLT or what to teach is one of the main problems
the methods deals with. Skills, language material, linguistic material are
discussed in the content of TFL. Conscious approach activity and
visualization are the principles of TFL.
Бақылау сұрақтары:
What are the aims of TFL?
What are contents of TFL?
What are principles of TFL?
What language teacher should know?
2. Лекция тақырыбы: Teaching Pronunciation
Лекция жоспары:1.Is it important to teach pronunciation?
2.Teaching techniques of teaching pronunciation.
3.Types of exercises.
Лекция мақсаты: to explain the importance of pronunciation and to present
some techniques of teaching pronunciation.
Лекция мазмұны:
Teaching pronunciation is very important in TFL because wrong
pronunciation leads to misunderstanding and some vowels, consonants do not
exist in students’ native language. That’s why articulation of sound should
be explained and some techniques of teaching pronunciation are given.
Recognition exercises are designed for developing pupils’ ability to
discriminate sounds and sound sequences. Reproduction exercises are
designed for developing pronunciation skills, their ability to articulate
English sounds correctly and to combine sounds into words, phrases,
sentences easily enough to be able to speak English and to read aloud.
Бақылау сұрақтары:
1.Is it important to teach pronunciation?
2.What techniques are used in teaching pronunciations?
3.What phonetic exercises are there?
4.What difficulties do the learners face in pronouncing sounds of English?
Тақырыптарға сәйкес студенттердің өзіндік жұмыстарының тақырыптары
төмендегідей берілді.
№ СӨЖ тақырыбы Тапсырманы Тапсырманы Тапсырманы
орындау формасы қабылдау қабылдау орны
мерзімі
1 Compiling Discussion Monday Department 404
pronunciation
exercises
2 Compiling vocabulary Discussion Monday Department 404
exercises
3 Compiling grammar Discussion Monday Department 404
exercises
4 Compiling listening Presentation Monday Department 404
exercises
n
Білімнің нәтижесін анықтау педагогикалық жүйенің тұйықтаушы элементі
болып табылады. Сондықтанда бағалау ережесі студенттердің назарына
ұсынылады.
Оқытудың кредиттік жүйесінде студенттің білімі мен біліктілігін
бақылау және бағалау рейтингтік жүйеде іске асырылады.
Студенттің оқу ісін меңгеру дәрежесін, яғни оның білімін,
біліктілігін, дағдыларын, компетенциялығын бағалау көп балды, әріп, пайыз
түрінде жүргізіледі.
Кафедра жєне оқытушы тарапынан студентке қойылатын талаптар міндетті
түрде анықталады. Оның мазмұны білімгерді аудиториялық сабаққа қатысуын,
себепті болған жағдай да білімгердің жіберген сабақтарындағы өткізілген
материалға толығымен даяр болуын (бағдарлама бойынша) міндеттейді.
Білімгердің аудиториялық сабаққа даяр болып келуін, талқылауға белсене
қатысуын, жазып жүруді тіркейді.
Білімгер сабақ кезінде сөйлемеуі, телефонмен сөйлеспеуі, газет -журнал
оқымауы, сағыз шайнамауы керек, қабырғалар мен парталарға жазбауы
керектігін жадынама ретінде анықтайды. Білімгер өзіндік тапсырмаларды
жауапкершілікпен, берілген мерзімде орындап, межелі уақытында тапсыруын
талап етеді.
Білімгер қосымша әдебиеттерді, әсіресе мерзімдік басылымдар, журналдар
мен газеттердің мақалаларын үзбей қадағалап жүруін, ақпарат құралдарды,
тақырыптарға қатысты материалдарды жинақтап жүруін (keeping portfolio)
міндеттейді.
Жалпы айтылған мәселелер білімгердің, яғни студенттің білімді тиянақты
меңгеруіне негіз қалайды.
Пәннің оқу бағдарламасына сәйкес төмендегідей мазмұнда сабақтар
өткізіледі. Олардың негізі пәнді оқытуға әдістемелік даярлықтың негізін
құрайды. Нақтырақ айтқанда болашақ шетел тілі мұғалімінің академиялық
қабілетін қалыптастыруға бағытталады.
I. Good morning students!
Good morning teacher!
II. Жаңа тақырып “Кездесу”.
Мұғалім сұрақтар қояды:
1. Екінші жартыңызды қай жерде кездестіргіңіз келеді?
2. Екінші жартыңызды қалай кездестіргіңіз келеді?
3. Екінші жартыңызды кездестірудің қандай жақсы жолдары бар?
Келесі кезең жұппен жұмыс істеу: студенттер берілген тақырыптар
бойынша дискуссия ұйымдастыруға болады. Мысалы:
1 бірінші дос – first friend
2 бірінші би – first dance
3 бірінші кездесу – first meeting
4 бірінші өкініш – first regret
5 бірінші жаралы жүрек – first broken heart
Бір студент берілген тапсырмалардан тандап тақырып бойынша сұрақтар
қояды.
1 a) What was your first friend’s surname?
b) Where did he live?
2. Who did you dance with?
How old were you that time?
3. What did you speak about?
4. Do you still regret about it?
5. Do you see him her now?
ІII. Тапсырма. Берілген тапсырмаларды оқып мына екі жұптын қарым-
қатынастарының қалай басталғанын және бірінші кездесуде не туралы
сөйлескені туралы айту.
Couple one “ Then Tom and I had our first date- we spoke for 11 hours and
that phone call changed the course of our relationship. Now we’ve decided
to meet”
Couple two “ It was love at first sight for Joel Emerson and Lisa Bunyan,
which was lucky because they met for the first time at their wedding day”
ІV. Студенттер екі мәтінді (тексті) оқиды. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz