Авторлық және сабақтас құқықтар азаматтық құқық жүйесінде
Кіріспе
1-тарау. Авторлық және сабақтас құқықтар азаматтық құқық жүйесінде
1.1. Авторлық және сабақтас құқықтардың пайда болуы және олардың даму
тарихы
1.2. Интеллектуалдық меншіктің негізгі институттары
1.3. Қазақстан Республикасында сабақтас құқықтарды құқықтық реттеу
2-тарау. Қазақстан Республикасында сабақтас құқықтарды қорғау
2.1. Азаматтық құқықтарды қорғау ұғымы
2.2. Сабақтас құықтарды қорғау
2.3. Авторлық және сабақтас құқықтарды қорғау саласындағы халықаралық
қатынастар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Диплом жұмысының тақырыбы сабақтас құқықтарға арналған. Сабақтас құқық
интеллектуалдық меншік құқығының объектілерінің бірі болып табылады.
Біздің елімізде шығармашылық жұмыстармен айналысуға толықтай кепілдік
берілген. Ол Қазақстан Республикасының Негізгі Заңы Конституциясының 20-
бабында: Сөз бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік беріледі. Цензураға
тыйым салынады деп айқын тұжырымдалған. Сондай-ақ, Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінде мүліктік қатынастар теңдігі тайға
таңба басқандай айқын көрініс тапқан. Мұнымен қоса азаматтық заңнамалардың
негізгі принциптері, олармен реттелетін қатынастардың теңдігі, кез келген
меншік түріне қол сұқпау, келісімдердің еркіндігі, азаматтардың жеке ісіне
араласуға жол бермеу, азаматтық құқықтардың кедергісіз жүзеге асыруын,
бұзылған құқықтарды қалпына келтіруді қамтамасыз ету немесе сот арқылы
қорғау зор маңызға ие. Осы қағидалардың барлығы да келісім жасаудың
еркіндігіне, азаматтардың және заңды тұлғалардың өз мүдделеріне қатысты
шараларды анықтауына негізделеді. Азаматтық құқықтың ең жетекші
бөлімдерінің бірі бола тұра, тек әлеуметтік - экономикалық салада ғана
емес, сондай-ақ құқықтық қатынастардың бірқатарында авторлық және сабақтас
құқықтардың кеңінен көрініс беруі – оның аса күрделілігімен қатар,
ауқымының кеңдігін де айғақтаса керек.
Қазақстан Республикасында авторлық құқықтан немесе соған байланысты
туындайтын қатынастар ҚР Азаматтық құқығының, Авторлық құқық және сабақтас
құқықтар туралы ҚР Заңының және басқа да нормативтік актілердің
нормаларымен реттеледі. Аталған нормативтік актілер Қазақстан
Республикасымен ратификацияланған авторлық және сабақтас құқықтар
саласындағы халықаралық шарттардың, - Әдебиет және көркем әдебиет
шығармаларын қорғау туралы Берн конвенциясының, Авторлық құқық туралы
Женева конвенциясының, Сабақтас құқықтар иегерлерінің құқықтарын қорғау
туралы Рим конвенциясы және Женева конвенциясының, Авторлық құқық туралы
Санаткерлік меншіктің Дүниежүзілік ұйымының (СМДҰ) шартының, орындаулар мен
фонограммалар бойынша СМДҰ шартының талаптарына сәйкес келеді. Авторлық
құқық саласындағы нормативтік актілердің негізгі мағынасы, автордың –
туындыны жасаған тұлғаның, өз туындысына мүліктік және жеке мүліктік емес
авторлық құқықтары болады дегенді білдіреді.
Автордың мүліктік құқықтарына қарамастан жеке мүліктік емес құқықтар
авторға тиесілі және туындына пайдалануға айырықша құқықты берген
жағдайында да өзінде сақталады. Автордың жеке мүліктік емес құқықтары
ажыратылмайтын болып табылады.
Авторлық құқықтарды сақтау қажеттілігімен байланысты проблеманы
авторлардың құқықтарын ұжымдық негізде басқару жөніндегі ұйыммен келісім
шарт жасау жолымен шешу барлық мүдделі тұлғалар үшін қолайлы және тиімді
болып табылады: пайдаланушы авторлардың туындыларын заңды негіздерде
пайдаланатын болады, авторлар өз туындыларын пайдаланғаны үшін әділ
сыйақысын алатын және өздерінің біртума туындыларын жасай беретін болады,
ал авторлардың құқықтарын басқару жөніндегі ұйым авторлар және құқық
иегерлерінің алдындағы өзінің жарғылық тапсырмалары мен міндеттемелерін
тиісті түрде орындайтын болады, ал мемлекет халықаралық конвенциялардағы
Қазақстан Республикасының мүшелік етуінен туындайтын өзінің халықаралық
міндеттемелерін сәтті орындайтын, авторлар туындыларының заңсыз пайдаланылу
(пираттық) деңгейін төмендететін және халықаралық саудада жеңілдіктер
алатын болады. Одан бөлек авторлардың құқықтарын лицензиялық келісім шарт
жасау және соның негізінде авторлық сыйақыны төлеу жолымен сақтау – бұл
отандық және әлемдік мәдениеттің дамуына қосу қайта шығару болып табылады.
Бұл жұмыс авторлық құқық және сабақтас құқықтар мәселелеріне арналған.
Оның мақсаты - авторлық және сабақтас құқықтардың сұрақтары халықаралық
құқықтың деңгейінде қалай шешілетінін көрсету, авторлық және сабақтас
құқықтардың түсінігін беру және қағидаларын қарастыру, оның пайда болу
тарихын зерттеу, авторлық қатынастардың құқықтық тұрғыда реттелуін, сондай-
ақ авторлық және сабақтас құқықтың объектілері мен субъектілерін қарастыру,
авторлық және сабақтас құқықтарды қорғау механизмін зерттеу.
Дипломдық жұмысымның мазмұнына тоқталар болсақ, ол кіріспеден, 2
тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Авторлық және сабақтас құқықтар азаматтық құқық жүйесінде
1.1. Авторлық және сабақтас құқықтардың пайда болуы және олардың даму
тарихы
Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы ҚР Заңын қабылдауға дейін
Қазақстандағы авторлық-құқықтық қатынастар ҚазКСР Азаматтық кодексінің
тиісті тарауымен, азаматтық заңнаманың негіздерімен және көптеген заңнан
туындаған актілермен реттелген. Кеңестің авторлық заңнамасы авторлардың
туындыларын пайдаланғаны үшін қалам ақы алуға құқық сияқты авторлардың тек
бірнеше ғана негізгі құқықтарын қарастырған. Қаламақылар мөлшері мен оларды
төлеу тәртібі мемлекетпен орнатылған. Қаламақылар төлеу негізінен жартылай
мемлекеттік ұйым – авторлық құқықтар жөніндегі Бүкілодақтық Агенттік (АҚБА)
мен оның одақтық республикалардағы филиалдары арқылы жүргізілген. Жалпы
ереже бойынша авторлық құқықтардың қорғалу мерзімі автордың бүкіл өмірі
және өлгеннен кейінгі 25 жылды құраған. Осылайша, кеңестік кезеңде
авторлардың құқықтары толық емес болған.
1996 жылдың 10 маусымында Авторлық құқық және сабақтас құқықтар
туралы ҚР Заңы қабылданды. Жаңа заң Авторлық құқық және сабақтас құқықтар
саласындағы халықаралық шарттардың, соның ішінде Авторлық құқық туралы
Женева (Дүниежүзілік) конвенциясының, Әдебиет және көркем әдебиет
шығармаларын қорғау туралы Берн конвенциясының, Фонограмма өндірушілердің
мүдделерін олардың фонограммаларын заңсыз өндіруден қорғау туралы Женева
конвенциясының ережелеріне сәйкес әзірленген. Аталған заң ТМДда авторлық
құқық туралы үздік Заң болып танылған.
Жаңа заңмен авторларға құқықтардың кең шеңбері берілген. Осылайша,
авторға туындыны кез келген нысанда және кез келген әдіспен пайдалануға
рұқсат беру немесе бермеу, авторлық қаламақының нақты мөлшері мен есептелу
тәртібін анықтау құқығы берілген. Авторлар өкілеттігінің жаңа түрлері,
мысалы, эфирге беру құқығы, кабель бойынша хабарлауға құқық және т.б.
қарастырылған. Туындыларды пайдалануға құқық, қолданыстағы заңнамада
қарастырылған жағдайларды қоспағанда, тек жазбаша авторлық келісімшарттың
негізінде ғана берілетіндігі қарастырылған. Авторлық құқықты қорғау мерзімі
автордың өлген немесе ақталған сәтінен бастап 50 жылға ұзартылған. Авторлық
құқықтарды қорғаудың жаңа тиімдірек әдістері енгізілген, жекелей алғанда,
авторлық құқықтарды бұзғаны үшін 20-дан 50000 дейінгі жалақының ең төменгі
жалақы мөлшері көлемінде өтемақы өндіріп алу. Сондай-ақ авторларға
өздерінің құқықтарын ұжымдық негізде басқару жөніндегі ұйымдарды өздері
құруына және оның қызметін басқару мүмкіндігі берілген. 10.06.1996 жылғы
Авторлық құқық туралы ҚР Заңы авторлардың құқықтарына ұзақ жылдар қысым
жасаудан кейін авторлық құқықты әр автордың жеке құқығы деп мойындады.
2004 жылы туындыларды пайдаланудың жаңа түрлерінің пайда болуына
(сандық технологиялар, Интернет және т.б.), сондай-ақ Қазақстанның
Санаткерлік меншіктің Дүниежүзілік ұйымының (СМДҰ) Интернет Келісім
шарттарына қосылуына байланысты Авторлық құқық және сабақтас құқықтар
туралы ҚР Заңына тиісті өзгерістер енгізілді. Заңда қолданылатын кейбір
ұғымдар нақтыланып, бұл актінің нормалары арасындағы қарама-қайшылықтар
жойылған. Сондай-ақ сымдар немесе сымсыз байланыстың құралдарымен
хабарлаудың бір түрі ретінде жалпының назарына жеткізіудің жаңа ұғымы
енгізілді. Авторлық құқықтарды бұзуды болдырмауға немесе бұзуға кедергі
жасауға қажетті ақпараттандыру туралы, басқару туралы және техникалық
құралдың ұғымдары берлген. Жаңа бап – 16-1 енгізілген, оған сәйкес: Үкімет
авторлық сыйақының ең төменгі мөлшерлемесін орнатуға құқығы бар. Заңның
кері күшін орнататын норма қабылданған. Осы нормаға сәйкес авторлық
құқықтың қорғауына осы Заңды қолданысқа енгізгенге дейін 50 жыл бұрын өлген
авторлардың туындылары түскен.
2005 жылдың қарашасында бір қатар заңнамалық актілерге санаткерлік
меншік сұрақтары бойынша өзгерістер енгізілген. Қылмыстық құқық (184 б.)
және әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Кодексінде (129 б.) авторлық және
сабақтас құқықтардың объектілерін заңсыз пайдалану үшін жауаптылық шаралары
күшейтілген. Авторлық құқық туралы ҚР Заңына авторлық және сабақтас
құқықтарды қорғау мерзімін 50 жылдан 70 жылға дейін ұзартуға қатысты
өзгерістер енгізілген.
2009 жылдың 10 шілдесінде Қазақстан Республикасының Президенті
Қазақстан Республикасының санаткерлік меншік сұрақтары жөніндегі кейбір
заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы ҚР Заңына
қол қойған. Аталған Заңмен Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы
ҚР Заңына оның нормаларын авторлық және сабақтас құқықтар саласындағы
халықаралық шарттарға, жекелей алғанда авторлық құқық және орындаулар мен
фонограммалар бойынша СМДҰ Келісім шарттарына сәйкестендіру мақсатында
өзгерістер енгізілген. Заңмен Авторлық құқық және сабақтас құқықтар
туралы ҚР Заңының ұғымдық аппаратына өзгерістер енгізілген, сондай-ақ
авторлық және сабақтас құқықтарды ұжымдық негізде басқару жөніндегі
ұйымдарды аккредитациялауды қарастыратын норма енгізіліп, аккредитацияның
тәртібі мен шарттары анықталған.
2012 жылдың 12 қаңтарында Қазақстан Республикасының Санаткерлік меншік
мәселелері жөніндегі кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы ҚР Заңы қабылданған. Осы Заңды қабылдаудың
нәтижесінде пайда болған басты жаңалық болып туындының электрондық сандық
форматтағы даналарын және (немесе) сабақтас құқықтар объектілерімен алмасу,
сақтау, көшіруге одан әрі қол жетімді ету үшін интернет-ресурстарын құру,
ұйымдастыру жолымен авторлық және (немесе) сабақтас құқықтарының
объектілерін заңсыз пайдалану үшін екі жылдан бес жылға дейін бас
бостандығынан айыруға дейін қылмыстық жауаптылықты енгізу табылды. Авторлар
мен сабақтас құқықтар иегерлерінің мүліктік құқықтарын басқару жөніндегі
ұйымдарды аккредитациялауға, сондай-ақ осындай ұйымдарды аккредитациялау
туралы куәліктерді қайтарып алуға арналған жаңа негіздер орнатылды.
Осылайша, қазіргі уақытта Қазақстанда авторлық құқық саласындағы
халықаралық шарттардың талаптары мен жаңа технологиялардың пайда болуы мен
дамуына байланысты заманауи талаптарға жауап беретін авторлық заңнама бар.
Соңғы жылдары қабылданған заңнамалық және нормативтік актілер арқасында
авторлық құқық саласындағы мемлекеттік уәкілетті органдардың құқық
қолданушылық жұмысында авторлық құқықта маманданған сот органдарының, құқық
қорғау органдарының, авторлар ұйымдарының, тәжірибедегі заңгерлердің,
сондай-ақ авторлардың өздері мен басқа да құқық иегерлерінің авторлардың
құқықтарын қаматамасыз ету ісінде белгілі жетістіктерге қол жеткізілген.
Авторлық құқық объектілерін заңсыз пайдалану деңгейі төмендеген.
Авторлардың, құқық иегерлерінің, заңгерлердің, халықтың авторлық заңнаманың
талаптары жөнінде хабардарлық деңгейі артуда. Мемлекеттік органдардың,
қоғамның пайдаланушылардың авторлардың құқықтарын қамтамасыз ету
проблемасына қатынасы өзгеруде. Нақты саладағы құқықтық мәдениет өсуде.
Бұл, сөзсіз, қуантады. Дегенмен авторлардың құқықтары толық көлемде
сақталмайтын салалар әлі де жеткілікті. Сондықтан дамыған шетелдегі
авторлардың құқықтарын қорғау деңгейіне жету үшін авторлардың құқықтарын
қамтамасыз ету бойынша жұмысты ұзақ және қажырлы түрде жүргізу қажет.
1.2. Интеллектуалдық меншіктің негізгі институттары
Интеллектуалдық меншік түсінігі кейбір құқықтық институттарға
қатысты, соның ішінде аса маңызды коммерциялық құпия, патенттік құқық,
авторлық құқық және тауарлық белгілер сияқты құқықтық институттарға қатысты
жалпы сипаттқа ие.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодекстің 49–тарау осы интеллектуалдық
меншікке арналған.
Интеллектуалдық меншік құқығының объектілеріне:
1) интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелері;
2) азамматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыстарды немесе
қызмет көрсетулерді дараландыру құралдары жатады.
Интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелеріне:
1) ғылым, әдебиет және өнер туындылары;
2) эфирлік және кабілдік хабар тарату ұйымдарының орындаушылығы,
қойылымдары, фонограммалары мен хабарлары;
3) өнертабыс, пайдалы үлгілер, өндірістік үлгілер;
4) селекциялық жетістіктер;
5) интегралдық микросызба топологиялары;
6) ашылмаған ақпарат, оның ішінде өндіріс құпиялары (ноу-хау);
7) ҚР Азаматтық кодексте немесе өзге де заң актілерінде көзделген
реттерде интеллектуалдық шығармашылық қызметтің басқа да нәтижелері
жатады [1, 505].
Сабақтас құқық интеллектуалдық меншік құқығының объектілерінің бірі
болып табылады.
Интеллектуалдық шығармаларға және оларға теңестірілген объектілерге
қатысты ерекше құқықтарға арналған Қазақстан Республикасының Азаматтық
Кодексінің нормалары өзінің жиынтығы бойынша қазақстандық азаматтық
құқықтың саласын құрайды. Интеллекталдық меншік объектілердің жиындық
көлемі бойынша және қайнар көздерінің жүйесі бойынша қарастырып отырған
азаматтық құқық саласы өзара тәуелсіз төрт институтқа бөлінеді. Өзара ұқсас
ерекшеліктеріне қарамастан, әрбір институттың құқықтық нормаларда көрініс
тапқан өзіне тиесілі белгілері бар.
Ең алдымен Авторлық құқық пен сабақтас құқық ерекшеленеді. Бұл құқықпен
ғылым, әдебиет пен өнер, фонограмма, қойылым, эфирлік хабарларды (сабақтас
құқық) шығару және қолданумен байланысты қатынастар реттеледі. Кейіннен
авторлық құқық деп аталатын екі құқықтық институттың бірігуі сабақтас
құқықтың пайда болуы мен қамсыздандырылуында автордың шығармашылық
құқықтарына бағыныштылығымен сипатталады, сонымен қатар жоғары да аталған
құқықтарға байланысты қатынастар бір заңмен реттеледі.
Интеллектуалдық меншік құқығы саласына кіретін тағы бір институты
болып патенттік құқық табылады. Ол шығармаларды және маңызды өндірістік
үлгілерді қалыптастыру мен қолдануда пайда болатын мүліктік және олармен
байланысты жеке мүліктік емес қатынастарды реттейді.
Қазақстанда тауар-ақша қатынастарының дамуына байланысты нарықтық
экономиканы дамыту барысында оның элементтері болып табылатын фирмалардың
атаулары, тауар белгілері, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған
жерлердің атаулары сияқты өндірістік меншік объектілері аса маңызды
элементтері болып табылады.
Тауар иеленушілері үшін шаруашылықтың тендігін орнату, олардың
әрекеттеріне бәсекелік бастау мен оның нәтижелері үшін жауапкершілікті
көбейтуді енгізу, тұтынушылардың қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін
нарықты тауармен және қызметпен қамсыздандыру құқықтық тетіктегі (механизм)
кәсіпорын мен ұйымдардың, сондай-ақ олар өндіретін тауар мен қызметтің
лайықты дербестігін қамтамасыз етудегі объективтік қажеттілікті ескертеді.
Мұндай құқықтық тетік (механизм) азаматтық құқықтың сала ішіндегі саласы,
нақтырақ айтатын болсақ, азаматтық айналымдағы қатысушылар мен олармен
өндірілетін өнімнің (жұмыс, қызмет) дербестік құрал институты болып
табылады. Бұл құқықтық институт патенттік құқық сяқты өндірістік меншікпен,
яғни өндіріс сферасындағы жүзеге асырылатын ерекше құқықтармен, сауда
айналымы, қызмет көрсету т.б. байланысты. Қарастырып отырған
интеллектуалдық меншік институтының негізгі функциясы өндірушілердің және
олардың тауарлар, жұмыс пен қызметтің тиісті дербестігін қамтамасыз ету
болып табылады [2,32 б.].
Ғылым, әдебиет пен өнердің өнімі болып табылатын шығармалар, сонымен
бірге өндірістік үлгі мен модельдер шығармалары шығармашылық әрекетінің
нәтижелерінің әртүрлілік қабілеттерін таусылтпайды. Солармен қатар
адамдардың шығармашылық қабілеті нәтижесінде пайда болатын басқа да
объектілер бар, олардың қоғам үшін аса зор маңызы бар, және де оларды
қоғамның тануы мен құқықтық қорғауда мұқтаж болады. Авторлық құқық пен
патентік құқықпен қорғалатын қарапайым объектілер, сонымен қатар азаматтық
айналым қатысушылардың дербестік құрал институтымен қатар, қазақстандық
азаматтық құқық селекциондық жетістіктердің, интегралды микросхемалардың
топологияларының, коммерциялық құпия ақпараттарының және интеллектуалдық
әрекеттің басқа да нәтижелерінің қорғауын қамтамасыз етеді. Аталған
интеллектуалдық әрекеттің нәтижелерінің дәстүрлі интеллектуалдық меншік
объектілерінен айырмашылығына сүйене отырып, оларды біртұтас құқықтық
институтына, яғни интеллектуалдық меншіктің дәстүрлі емес объектілерді
қорғау институтына жатқызуға болады.
Сонымен, азаматтық құқықтың сала ішіндегі саласы – интеллектуалдық
меншік құқығы – жоғарыда аталған төрт институт көлеммен сипатталған, олар:
авторлық құқық, патенттік құқық, азаматтық айналымдағы қатысушылар мен
олармен өндірілетін өнімнің (жұмыс, қызмет) дербестік құрал институты және
интеллектуалдық меншіктің дәстүрлі емес объектілерді қорғау институты.
Интеллектуалдық меншік пен ерекше құқық ұғымдарының арақатынасы.
Қазақстан республикасы Азаматтық кодексінің 115 бабында азаматтық құқық
объектілерінің ішінде интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелері де
көрсетілген. Объектілердің осы түріне құқықтардың табиғатын анықтауға
қатысты заң ғылымында екі бағыт қалыптасқан. Бірінші бағыт, интеллектуалдық
шығармашылық қызметтің нәтижелеріне құқықтарды затқа меншік құқығымен
теңестіруге негізделсе, екінші бағыт құқықтарды заттық құқықтарға емес,
керісінше ерекше сипатты құқықтарға жатқызуға негізделеді.
Бұл бағыттардың алғашқысы заңи әдебиетте проприетарлық тұжырымдама деп
аталады да, екіншісі ерекше құқықтар тұжырымдамасы деген атқа ие болған
Проприетарлық тұжырымдаманы жақтаушылар кез келген қызмет барысында,
соның ішінде интеллектуалдық шығармашылық қызмет барысында жасалатын
игіліктерге меншік құқығы орнатылуы тиіс деген идея негізінде,
интеллектуалдық өнімді жазушы субъектінің осы өнімге мүліктік және өзіндік
мүліктік емес құқықтарының қосындысын интеллектуалдық меншік деп атауды
ұсынады. Нәтижесінде, ХІХ ғасырдың аяғында интеллектуалдық меншік ұғымы
мен оның құрамдас бөліктері болып табылатын әдеби меншік және
өнеркәсіптік меншік ұғымдары әлемнің көптеген елдердің заңдары мен
маңызды халықаралық Конвенцияларда кеңінен қолданыла бастайды [3, 34б.]
Мәселенің бұлай шешілуіне және интеллектуалдық меншік ұғымын құқықтық
ұғымдар аппаратына енгізуге қарсы шыққан ерекше құқықтар теориясының
өкілдері, біріншіден, мерзімсіз болып табылатын және қандай да бір аумақтық
шектеулер қойылмаған меншік құқығынан өзгешелігі сол, авторлардың, патент
иелерінің және олардың құқық мирасқорларының құқықтары әуелі бастан уақыт
бойынша және кеңістікте шектеулі, екіншіден, бұл құқықтар меншік құқығын
қорғауға арналған виндикациялық және басқа да талаптардан өзге құқықтық
құралдармен қорғалатын ерекше құқықтар, демек материалдық емес объектілерге
жататын интеллектуалдық қызмет жетістіктері мен материалдық заттардың
құқықтық режимдерін теңестіруге болмайды, сондықтан интеллектуалдық
меншік терминін қолдану ғылыми тұрғыдан негізсіз деп көрсетті.
ХІХ ғасырдың аяғында туындаған екі тұжырымдаманы ұстаушылардың
арасындағы бұл ғылыми дау бүгінде біршама бәсендеген. Өйткені, қазіргі
уақытта интеллектуалдық нәтижелерге құқық табиғатының екіқырлы екендігіне
ешкім шубә келтірмейді және көзқарастар алшақтығы тек терминологиялық
мәселелер төңірегінде ғана қалған деуге болады. Шынында да шығармашылық
нәтижені жасаушының (автордың), бір жағынан, оны пайдалануға ерекше сипатты
құқығы болады және бұл құқық басқа тұлғаларға азаматтық құқықтық мәмілелер
арқылы немесе әмбебап құқық мирасқорлығы тәртібімен емін еркін беріле
алады. Мазмұны бойынша бұл құқық мүліктік құқықтар қатарына жатады және
абсолюттілігі мен жоғарыда айтылған, басқа тұлғаларға емін еркін беріле
алатындығы тұрғысынан, шынында да, меншік құқығына ұқсас. Екінші жағынан,
авторға авторлық есімге құқық сияқты бірқатар өзіндік мүліктік емес
(моральдық) құқықтар да тиесілі болады және өздерінің табиғатына сәйкес бұл
құқықтар басқа тұлғаларға еркін беріле алмайтын, яғни иеліктен шығаруға
жатпайтын құқықтар болып табылады.
Әлбетте, аталған құқықтардың жиынтығын интеллектуалдық меншік
терминімен атау қазіргі уақытта шартты түрде алынғаны түсінікті. Әйтсе де,
бұл терминнен мүлдем бас тартып, тілге тиек болып отырған нәтижелерге
қатысты тек ерекше құқықтар терминін пайдалануды немесе бұл терминдерді
заң актілерінде, ең болмағанда, синонимдер ретінде қатар қолдануды
ұсынушылар қатары әлі де аз емес.
Кеңес үкіметінің соңғы жылдарына дейін буржуазиялық институт ретінде
пайдаланудан бас тартылып келген интеллектуалдық меншік ұғымы қайта
оралған атаулардың бірі болып табылады. Ол КСРО-ның құқықтық кеңістігінде
алғаш рет 1990 жылы 6 наурыздағы КСРО-дағы меншік туралы заңда қолданыла
бастады.
Осы саланы зерттеушілердің еңбектерінде интеллектуалдық меншікке
материалдық емес объектілерге жататын интеллектуалдық шығармашылық
қызметінің нәтижелеріне және оларға теңестірілген азаматтық айналымның
субъектілері мен объектілерін дараландыру құралдарына азаматтық құқық
субъектісінің өзіндік мүліктік емес және мүліктік құқықтарының кешені
(жиынтығы).
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 125 бабында
интеллектуалдық меншік пен ерекше құқықтар категорияларын теңестіру
орын алған.
Бұлайша теңестіруді себептерге байланысты қаттелік деп қарастыруға
болады. Жоғарыда айтылғандай, интеллектуалдық меншіктің мүліктік
құқықтармен қатар өзіндік мүліктік емес құқықтардың да жиынтығы болып
табылатындығы белгілі. Ал, Азаматтық Кодекстің 964 бабына сәйкес, ерекше
құқық – интеллектуалдық меншік объектісін оның иесінің өз қалауы бойынша
кез келген әдіспен пайдалануға мүліктік құқығы болып табылады және
зерттеушілердің барлығы дерлік бұл құқықты интеллектуалдық меншік
объектісіне құқықтардың ішіндегі ең бастысы деп таниды. Әйтсе де, ерекше
құқық интеллектуалдық меншік ұғымы қамтитын құқықтардың бір бөлігін ғана
құрайтындықтан, бұл құқықтық конструкциядан өзіндік мүліктік емес құқықтар
тыс қалады.
1.3. Қазақстан Республикасында сабақтас құқықтарды құқықтық реттеу
Сабақтас құқықтар – орындаушының, фонограмма жасаушының, эфирлік және
кабельдік хабар тарату ұйымдардың мүліктік құқықтары және орындаушының жеке
мүліктік емес құқықтары.
Сабақтас құқықтар қойылымдарға, орындаушылықтарға, фонограммаларға,
эфирлiк және кабельдiк хабар тарату ұйымдарының хабарларына олардың
мақсатына, мазмұны мен сапасына, сондай-ақ жеткiзiлу әдiсi мен нысанына
қарамастан қолданылады.
Орындаушылар, фонограмма жасаушылар, эфирлiк және кабельдiк хабар
тарату ұйымдары сабақтас құқықтардың субъектiлерi болып табылады.
Фонограмма жасаушы, эфир және кәбіл бойынша хабар таратушы ұйымдар осы
тарауда көзделген құқықтарын орындаушымен және фонограммаға жазылған не
эфирде немесе кабель бойынша берiлетiн туындыны орындаушымен, сондай-ақ
оның авторымен жасалған шарт бойынша алған құқықтары шегiнде жүзеге
асырады.
Орындаушы осы тарауда көзделген құқықтарын орындалатын туынды
авторларының құқықтарын сақтаған жағдайда жүзеге асырады.
Сабақтас құқықтардың пайда болуы және жүзеге асырылуы үшiн қандай да
болсын формальдылықты сақтау талап етiлмейдi. Фонограмма шығарушы және
(немесе) орындаушы өз құқықтары туралы хабарлау үшiн фонограмманың әр
данасында және (немесе) оның әрбiр қорбындата көрсетiлетiн және үш
элементтен тұратын сабақтас құқықтарды қорғау белгiсiн пайдалануға құқылы,
олар:
1) қоршауға алынған латынша Р әрпi: Р;
2) айрықша сабақтас құқықтар иесiнiң есiмi (атауы);
3) фонограмманың алғаш жарияланған жылы.
Егер өзгеше дәлелденбесе, фонограммада және (немесе) оның қорабында
есiмi немесе атауы көрсетiлген жеке немесе заңды тұлға фонограмма шығарушы
болып танылады.
Орындаушының құқықтары мына жағдайларда, егер:
1) орындаушы Қазақстан Республикасының азаматы болса;
2) орындаушылық, қойылым алғаш рет Қазақстан Республикасының аумағында
жүзеге асырылса;
3) орындаушылық, қойылым қорғалатын фонограммаға жазылса;
4) фонограммаға жазылмаған орындаушылық, қойылым қорғалатын эфирлiк
немесе кәбiлдiк хабар тарату ұйымының хабарына енгiзiлген болса, танылады.
Фонограмманы жасаушының құқықтары мына жағдайларда, егер:
1) фонограмма жасаушы Қазақстан Республикасының азаматы немесе
Қазақстан Республикасының аумағында ресми тұрғылықты жерi бар заңды тұлға
болса;
2) фонограмма тұңғыш рет Қазақстан Республикасының аумағында жарық
көрсе, танылады.
Егер фонограмма Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде жарияланған
күннен кейiн отыз күн iшiнде Қазақстан Республикасының аумағында
жарияланса, ол да Қазақстан Республикасының аумағында алғаш рет жарияланды
деп саналады.
Эфирлiк немесе кабельдiк хабар тарату ұйымының құқықтары, егер ұйымының
Қазақстан Республикасының аумағында ресми тұрғылықты жерi бар болса және
хабарларын Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан хабар таратқыштар
көмегiмен жүзеге асырса, танылады.
Шетелдiк жеке және заңды тұлғалардың сабақтас құқықтары, егер тиiстi
орындаушылық, фонограмма, эфирлiк немесе кәбiлдiк хабар тарату ұйымының
хабары Қазақстан Республикасы бекiткен тиiстi халықаралық шарттың ережелерi
бойынша айқындалатын олардың шыққан елiнде, сабақтас құқықтардың сол елде
белгiленген қолданылу мерзiмiнiң өтуi салдарынан қоғам игiлiгіне айналмаған
болса және сабақтас құқықтардың қолданылу мерзiмiнiң өтуiне байланысты
Қазақстан Республикасында қоғам игiлiгiне айналмаған болса, Қазақстан
Республикасының аумағында Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық
шарттарға сәйкес танылады.
Орындаушыға мынадай мүлiктiк емес жеке және мүлiктiк құқықтар:
1) есiмiнiң құқығы;
2) орындаушылықты немесе қойылымды орындаушының ар-намысына және қадiр-
қасиетiне нұқсан келтiре алатын кез келген бұрмалаудан немесе өзге де
қолсұғушылықтан қорғалу құқығы (беделiн қорғау құқығы);
3) орындаушылықты немесе қойылымды пайдаланудың әрбiр түрi үшiн сыйақы
алу құқығын қоса, кез-келген түрде пайдалану құқығы берiледi.
Мүлiктiк емес жеке құқықтар орындаушыға оның мүлiктiк құқықтарына
қарамастан тиесiлi және орындаушылықты пайдалануға айрықша мүлiктiк
құқықтарын берген жағдайда да олар өзiнде сақталып қалады.
Орындаушының орындаушылықты немесе қойылымды пайдалануға айрықша
құқықтары мынадай iс-әрекеттердi:
1) бұрын жазылмаған орындаушылықты немесе қойылымды жазуды;
2) орындаушылық немесе қойылым жазбасын кез келген нысанда тiкелей
немесе жанама қайта шығаруды;
3) орындаушылықтың немесе қойылымның жазбасын пайдаланбай-ақ
орындаушылықты немесе қойылымды эфирге берудi, кәбiл арқылы жалпыжұрттың
назарына хабарлауды немесе жалпыжұрттың назарына жеткiзудi;
4) орындаушылық немесе қойылым жазбасын эфирге берудi, кәбiл арқылы
жалпыжұрттың назарына хабарлауды немесе жалпыжұрттың назарына жеткiзудi;
5) орындаушының қатысуымен орындаушылық немесе қойылым жазылған,
коммерциялық мақсатта жарияланған фонограмманы прокатқа (жалға) берудi
жүзеге асыруға рұқсат ету немесе тыйым салу құқығын бiлдiредi.
Орындаушылықты фонограммаға жазуға шарт жасалған кезде бұл құқық
фонограмманы шығарушыға ауысады. Бұл ретте орындаушы мұндай фонограмманың
даналарын прокатқа (жалға) бергенi үшiн сыйақы алу құқығын сақтап қалады.
Орындаушының айрықша құқығы мына жағдайларда:
1) орындаушылықтың немесе қойылымның бастапқы жазбасы орындаушының
келiсiмiмен жасалған;
2) орындаушылықты немесе қойылымды көшiрмелеу орындаушылықты немесе
қойылымды жазу кезiнде орындаушының келiсiмi алынған мақсатпен жасалған;
3) орындаушылықты немесе қойылымды көшiрмелеу жазба жүргiзiлген
мақсатта жүзеге асырылған жағдайда қолданылмайды.
Аталған рұқсатты орындаушы бередi, ал ұжым болып орындаған кезде
пайдаланушымен жазбаша шарт жасау арқылы сондай ұжымның жетекшiсi бередi.
Егер орындаушының эфирлiк немесе кабельдiк хабар тарату ұйымымен
жасасқан шартында көзделсе, орындаушылықты немесе қойылымды кейiннен
беруге, мұндай жазбаны беру мен көшiрмелеу үшiн эфирлiк немесе кабельдiк
хабар тарату ұйымдарының жазып жүзеге асыруға аталған рұқсат алу талап
етiлмейдi. Бұлайша пайдаланғаны үшiн орындаушыға берiлетiн сыйақы мөлшерi
де осы шартта белгiленедi.
Орындаушы мен дыбыс-бейнежазу туындысын шығарушы арасында жасалған шарт
орындаушының аталған құқықтарды беруiне әкеп соғады. Орындаушының мұндай
құқықтарды беруi дыбыс-бейнежазу туындысын пайдаланумен шектеледi және,
егер шартта өзгеше көзделмесе, дыбыс-бейнежазу туындысына түсiрiлген дыбыс
пен бейненi жеке пайдалану құқықтарын қамтымайды.
Орындаушының айрықша құқықтары шарт бойынша басқа адамдарға берiлуi
мүмкiн.
Фонограмма жасаушыға өз фонограммасы жөнiнде, фонограмманы пайдаланудың
әрбiр түрi үшiн сыйақы алу құқығын қоса, фонограмманы кез-келген нысанда
пайдалануға айрықша құқықтар берiледi.
Фонограмманы пайдалануға айрықша құқықтар мынадай iс-әрекеттердi:
1) фонограмманы тiкелей немесе жанама түрде кез келген нысанда қайта
шығаруды;
2) меншiк құқығын сату немесе өзгеше беру арқылы фонограмманың
түпнұсқасы мен даналарын таратуды, оның iшiнде импорттауды;
3) фонограмманы шығарушы немесе оның рұқсаты бойынша жүзеге асырылған
оны таратудан кейiн де фонограмманы прокатқа (жалға) берудi;
4) фонограмманы қайта жасауды немесе кез келген тәсiлмен өңдеудi;
5) фонограмманы жалпы жұрттың назарына жеткiзудi жүзеге асыру, жүзеге
асыруға рұқсат ету немесе тыйым салу құқығын бiлдiреді.
Егер заңды түрде жарияланған фонограмма даналары оларды сату арқылы
азаматтық айналымға түсiрiлсе, оларды фонограмма жасаушының келiсiмiнсiз
және сыйақы төлемей одан әрi таратуға жол берiледi. Фонограмманың даналарын
прокатқа (жалға) беру арқылы тарату құқығы сол даналарды меншiктеу құқығына
қарамастан фонограмманы жасаушыға берiледi.
Фонограмма жасаушының айрықша құқықтары шарт бойынша басқа адамдарға
берiлуi мүмкiн.
Коммерциялық мақсатта жарияланған фонограмманы жасаушының және осындай
фонограммаға орындауы жазылған орындаушының келiсiмiнсiз, бiрақ сыйақы
төлей отырып:
1) фонограмманы көпшiлiк алдында орындауға;
2) фонограмманы эфирге беруге;
3) фонограмманы кабель арқылы жалпы жұртшылық назарына жеткiзу үшiн
хабарлауға жол берiледi.
Сыйақы жинау, бөлу және төлеу фонограмманы жасаушылар мен
орындаушылардың құқықтарын ұжымдық негiзде басқаратын ұйымдардың бiрi осы
ұйымдар арасындағы келiсiмге сәйкес жүзеге асырады. Егер бұл келiсiмде
өзгеше көзделмесе, аталған сыйақы фонограмма жасаушы мен орындаушы арасында
тең бөлiнедi.
Сыйақы мөлшерiн және оны төлеу жағдайларын, бiр жағынан, фонограмма
пайдаланушылар немесе осындай пайдаланушылар бiрлестiктерi
(қауымдастықтары) және, екiншi жағынан, фонограмма жасаушылар мен
орындаушылар құқықтарын басқарушы ұйымдар арасында жасалған келiсiм
бойынша, ал егер тараптар мұндай келiсiмге келе алмаса - уәкiлдiк берiлген
орган белгiлейдi. Сыйақы мөлшерi фонограммаларды пайдаланудың әр түрi үшiн
белгiленедi.
Фонограммаларды пайдаланушылар аталған ұйымға фонограммалардың
пайдаланылу мөлшерi туралы дәл мәлiметтер жазылған бағдарламаларды, сондай-
ақ сыйақы жинауға және бөлуге қажеттi өзге де мәлiметтер мен құжаттарды
табыс етуге тиiс.
Эфирлiк және (немесе) кабельдiк хабар тарату ұйымына оның хабарына
қатысты хабарды кез-келген нысанда пайдалануға және, мұндай рұқсат бергенi
үшiн сыйақы алу құқығын қоса алғанда, хабарды пайдалануға рұқсат етуге
айрықша құқықтар берiледi.
Хабарды пайдалануға айрықша құқықтар мынадай iс-әрекеттердi:
1) хабарды эфирге берудi;
2) жалпы жұрт назарына жеткiзу үшiн хабарды кәбiл арқылы хабарлауды
немесе хабарды эфирге берудi;
3) хабарды жазып алуды;
4) хабардың жазбасын көшiрмелеудi;
5) жалпы жұрт назарына жеткізу үшін хабарды ақы төлеп кіретін жерлерде
хабарлауды;
6) хабарды жалпы жұрт назарына жеткізуді жүзеге асыру, мұндай iс-
әрекеттердi жүзеге асыруға рұқсат ету немесе тыйым салу құқықтарын
бiлдiреді.
Эфирлiк және (немесе) кабельдiк хабар тарату ұйымының айрықша құқығы
мына жағдайларда:
1) хабар эфирлiк немесе кәбiлдiк хабар тарату ұйымының келiсiмiмен
жазып алынғанда;
2) хабарды көшiрмелеу ол жазылған мақсатта жүзеге асырылғанда
қолданылмайды.
Айрықша құқықтарға толық немесе iшiнара жол берiлуi мүмкiн, сондай-ақ
олар айрықша немесе айрықша емес құқықтарды беру туралы лицензиялық шарт
бойынша пайдалану үшiн берiлуi мүмкiн.
Орындауларды немесе фонограммаларды пайдалану сипатына (жұртшылық
алдында, оның iшiнде радиода және теледидарда орындауға, туындыны
механикалық магниттiк немесе өзге де жазба арқылы қайта шығаруға,
көшiрмелеуге, автордың және фонограмма шығарушының келісімінсіз жеке
мақсатта қайта шығаруға және басқа да жағдайларға) байланысты мүлiктiк
(айрықша) құқықтарды жеке тәртiппен iс жүзiнде жүзеге асыру мүмкiн болмаған
жағдайда, Қазақстан Республикасының Үкiметi орындаушылар мен фонограмма
шығарушыларға сыйақының ең төмен ставкаларын белгiлейді.
Орындаушылықты, қойылымды, эфирлiк немесе кәбiлдiк хабар тарату
ұйымдарының хабарларын және олардың жазбаларын орындаушының, фонограмма
жасаушының, эфирлiк немесе кабельдiк хабар тарату ұйымының келiсiмiнсiз
және сыйақы төлемей пайдалануға, сондай-ақ фонограмманы көшiрмелеуге:
1) орындаушылықтан, қойылымнан, фонограммадан, эфирлiк немесе кәбiлдiк
хабар тарату ұйымының хабарларынан шағын үзiндiлердi ағымдағы оқиғалар
туралы шолуға қосу үшiн;
2) тек қана оқыту немесе ғылыми зерттеу мақсаттарында;
3) дәйектеме ақпараттық мақсатта жүзеге асырылатын жағдайда,
орындаушылықтан, қойылымнан, фонограммадан, эфирлiк немесе кәбiлдiк хабар
тарату ұйымының хабарынан шағын үзiндiлер түрiнде дәйектеме келтiруге жол
берiледi. Бұл ретте, эфирлiк немесе кәбiлдiк хабар тарату ұйымының
коммерциялық мақсатта жарияланған фонограмма даналарын эфирге беру, жалпы
жұрттың назарына кәбiл арқылы хабарлау үшiн немесе жалпыжұрттың назарына
жеткiзу үшiн пайдалануының қандайы болса да осы Авторлық құқықтар туралы
Заңның 39-бабындағы ережелердi сақтаған жағдайда ғана мүмкiн болады;
4) ғылым, әдебиет және өнер туындылары авторының мүлiктiк құқықтарын
шектеуге қатысты өзге де жағдайларда жол берiледi.
Орындаушының, фонограмма жасаушының, эфирлiк немесе кабельдiк хабар
тарату ұйымының келiсiмiнсiз хабарлар мен эфирлiк немесе кәбiлдiк хабар
тарату ұйымының хабарларын және олардың жазбаларын таратуға, сондай-ақ
фонограмманы тек қана жеке мақсат үшiн қайта шығаруға жол берiледi. Сыйақы
төленген жағдайда фонограмманы көшiрмелеуге жол берiледi.
Егер қысқа мерзiмге пайдаланылатын жазба немесе көшiрме эфирге хабар
тарату ұйымының өз жабдықтары көмегiмен және өзiнiң жеке хабары үшiн жүзеге
асырылса, орындаушының, фонограмма жасаушының және эфирлiк немесе кәбiлдiк
хабар тарату ұйымының орындаушылықты, қойылымды немесе хабарларды қысқа
мерзiмге пайдалануға жазып алуды жүзеге асыруға, мұндай жазбаларды
көшiрмелеуге және коммерциялық мақсатта жарияланған фонограммаларды
көшiрмелеуге рұқсат алуына қатысты мынадай жағдайларда:
1) эфирге хабар тарату ұйымы осы тармақ ережелерiне сәйкес қысқа
мерзiмде пайдалануға жасалатын жазбаны немесе сондай жазбаның фонограммасын
көшiрмелеудi жүзеге асыруға қатысты қойылымның өзiн, орындаушылықты немесе
хабарды эфирге беруге алдын-ала рұқсат алғанда;
2) эфирге хабар тарату ұйымы ғылым, әдебиет және өнер туындыларының
қысқа мерзiмге пайдалануға жасайтын жазбасына қатысты белгiленетiн мерзiм
iшiнде, оның тек құжаттық сипатының негiзiнде ресми мұрағаттарда сақталуы
мүмкiн жазбасын қоспағанда, оны жойғанда қолданылмайды.
Шектеулер фонограмманы, орындаушылықты, қойылымды, эфирлiк немесе
кәбiлдiк хабар тарату ұйымының хабарын және олардың жазбаларын, сондай-ақ
соларға енгiзiлген ғылым, әдебиет және өнер туындыларын қалыпты пайдалануға
зиянын тигiзбей, сондай-ақ орындаушының, фонограмма жасаушының, эфирлiк
немесе кабельдiк хабар тарату ұйымының және аталған туындылар авторларының
заңды мүдделерiне нұқсан келтiрмей қолданылады.
Орындаушыға қатысты құқықтар алғашқы орындалудан немесе қойылымнан
кейiн жетпiс жыл бойы күшiн сақтайды. Орындаушының есiмiн, орындаушылықты
немесе қойылымды кез-келген бұрмалаудан немесе орындаушының ар-намысына
және қадiр-қасиетiне нұқсан келтiруi мүмкiн өзге де қол сұғушылықтан қорғау
құқықтарының қорғалуына шек қойылмайды.
Фонограмманы жасаушыға қатысты құқықтар фонограмма алғаш жарияланғаннан
кейiнгi жетпiс жыл бойына, егер осы мерзiм iшiнде фонограмма жарияланбаған
болса, ол алғаш жазылып алынғаннан кейiнгi елу жыл бойы күшiн сақтайды.
Эфирде хабар тарату ұйымына қатысты құқықтар мұндай ұйым эфирде алғашқы
хабар таратуды жүзеге асырғаннан кейiн жетпiс жыл бойы күшiн сақтайды.
Кабельдiк хабар тарату ұйымына қатысты құқықтар мұндай ұйым кабель
арқылы жалпы жұрттың назарына арналған алғашқы хабарлауды жүзеге асырғаннан
кейiн жетпiс жыл бойы күшiн сақтайды.
Заңды түрде жария болған немесе жасалған кезiнен бастап, егер олар
жарияланбаған болса, жетпіс жыл мерзiм өтпеген радио және телехабарлар
(эфирге хабар тарату) қалған мерзiмде сабақтас құқықтар объектiсi ретiнде
қорғалады.
Мерзiмдердi есептеу оның басталуына негiз болатын заңды жәйт орын алған
жылдан кейiнгi жылдың бiрiншi қаңтарынан басталады.
Егер орындаушы қуғын-сүргiнге ұшырап, қайтыс болғаннан кейiн ақталған
жағдайда, осы бапта көзделген құқықтарды қорғау мерзiмi ол ақталған жылдан
кейiнгi жылдың бiрiншi қаңтарынан бастап күшiне енедi.
Орындаушылықты, қойылымды, фонограмманы, эфирлiк немесе кәбiлдiк хабар
тарату ұйымдарының хабарларын пайдалануға рұқсат ету және мерзiмдердiң
қалған бөлiгi шегiнде сыйақы алу құқығы орындаушының, фонограмма
жасаушының, эфирлiк немесе кабельдiк хабар тарату ұйымының мұрагерлерiне
(заңды тұлғаларға қатысты - құқық мұрагерлерiне) ауысады.
Орындаушылыққа, қойылымға, фонограммаға, эфирлiк немесе кәбiлдiк хабар
тарату ұйымдарының хабарына сабақтас құқықтардың қолданылу мерзiмiнiң өтуi
олардың қоғам игiлiгiне айналғанын бiлдiредi.
Ғылым, әдебиет және өнер туындыларының авторлары, орындаушылар,
фонограмма шығарушылар немесе өзге де авторлық және сабақтас құқықтар
иелері өздерінің мүліктік құқықтарын іс жүзінде жүзеге асыру мақсатында
мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымдар құруға құқылы.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымның коммерциялық
қызметпен айналысуға, сондай-ақ ұжымдық негізде басқару үшін алған
туындыларды және сабақтас құқықтар объектілерін пайдалануды жүзеге асыруға
құқығы жоқ.
Әртүрлі құқықтар мен құқық иелерінің түрлі санаттары бойынша жекелеген
ұйымдар, не құқық иелерінің бір санатының мүдделеріне сай түрлі құқықтарды
басқаратын ұйымдар, не құқық иелерінің түрлі санаттарының мүдделеріне сай
құқықтардың бір түрін басқаратын ұйымдар құруға жол беріледі. Мұндай
ұйымдарды тікелей авторлық және сабақтас құқықтар иелері құрады және
ұйымдар солардан алған өкілеттіктер шегінде жарғы негізінде әрекет етеді.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымдар, атап айтқанда,
ұжымдық басқарудың мынадай салаларында:
1) көпшілік алдында орындалуына, жалпы жұрттың назарына кәбіл бойынша
хабарлау немесе эфирде беру, оның ішінде ретрансляциялау арқылы хабарлауға
қатысты жарияланған (мәтіні бар немесе мәтіні жоқ) музыкалық туындыларға
және музыкалық-драмалық туындылардың үзінділеріне айрықша құқықтарды
басқару;
2) дыбыстау-бейнелеу туындыларында пайдаланылған (мәтіні бар немесе
мәтіні жоқ) музыкалық туындылардың авторлары болып табылатын
композиторлардың осындай дыбыстау-бейнелеу туындыларын көпшілік алдында
орындау немесе жалпы жұрттың назарына кәбіл бойынша хабарлау немесе эфирде
беру үшін сыйақы алуға құқықтарын жүзеге асыру;
3) бейнелеу өнерінің туындыларына қатысты қадағалау құқығын басқару;
4) авторлардың, орындаушылардың, фонограммалар және дыбыстау-бейнелеу
туындыларын шығарушылардың фонограммаларды және дыбыстау-бейнелеу
туындыларын жеке мақсатта әрі табыс алмастан қайта шығару үшін сыйақы алуға
құқықтарын жүзеге асыру;
5) орындаушылардың коммерциялық мақсатта жарияланған фонограммаларды
көпшілік алдында орындау, сондай-ақ жалпы жұрттың назарына кәбіл бойынша
хабарлау немесе эфирде беру үшін сыйақы алуға құқықтарын жүзеге асыру;
6) фонограмма шығарушылардың коммерциялық мақсатта жарияланған
фонограммаларды көпшілік алдында орындау, сондай-ақ жалпы жұрттың назарына
кәбіл бойынша хабарлау немесе эфирде беру үшін сыйақы алуға құқықтарын
жүзеге асыру;
7) жарияланған туындыларды көшіруге (репрографиялық қайта шығаруға)
құқықтарды басқару;
8) эфирлік және кәбілдік хабар тарату ұйымының көпшiлiк алдында орындау
үшін, сондай-ақ жалпы жұрттың назарына кәбіл бойынша хабарлау немесе
коммерциялық мақсаттарда жарияланған өз хабарларын эфирде беру үшiн сыйақы
алу құқықтарын жүзеге асыру салаларында құрылуы мүмкiн.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық басқаруға өкілеттікті тікелей авторлық және
сабақтас құқықтар иелері жазбаша шарттар негізінде ерікті түрде, сондай-ақ
осындай құқықтарды басқаратын шетелдік ұйымдармен жасалған тиісті шарттар
бойынша береді.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымдардың жарғылары
Авторлық құқытар туралы Заңның талаптарына сай келетін ережелерден тұруға
тиіс. Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымды тіркеуден бас
тартуға, сондай-ақ коммерциялық емес ұйымдарды тіркеу тәртібін белгілейтін
заңнаманың талаптары бұзылған жағдайда жол беріледі.
Аталған ұйымның қызметіне басшылықты мүліктік құқықтары басқарылатын
авторлық және сабақтас құқықтар иелері жүзеге асырады. Сыйақының мөлшеріне
және пайдаланушылармен лицензиялық шарт жасасу ережесіне, жиналған сыйақыны
бөлу және төлеу тәсіліне және мұндай ұйым қызметінің өзге де принципті
мәселелеріне қатысты шешімдер қабылдауды тек қана авторлық және сабақтас
құқықтар иелері жалпы жиналыста алқалы түрде жүзеге асырады.
Кез келген автор, оның мұрагерi немесе қорғалатын авторлық және
сабақтас құқықтардың өзге де иесi өздерiнiң мүлiктiк құқықтарын мүлiктiк
құқықтарды ұжымдық негiзде басқаратын ұйымға беруге құқылы, ал ұйым, егер
құқықтардың мұндай санатын басқару осы ұйымның жарғылық қызметiне жататын
болса, бұл құқықтарды ұжымдық негiзде жүзеге асыруды өз мойнына алуға
мiндеттi. Аталған ұйымдардың ұжымдық негiзде басқару үшiн алынған
туындыларды және сабақтас құқықтардың объектiлерiн пайдалануға құқығы жоқ.
Мүлiктiк құқықтарды ұжымдық негiзде басқаратын ұйым туындыларды және
сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдаланудың тиiстi тәсiлдерiне
пайдаланушылармен лицензиялық шарттар жасасады. Мұндай лицензиялық
шарттардың талаптары бiр санаттағы барлық пайдаланушыларға бiрдей болуға
тиiс. Аталған ұйымдардың пайдаланушыға лицензиялық шарт жасасудан
жеткiлiктi негiздерсiз бас тартуға құқығы жоқ.
Лицензиялық шарт жасасқан пайдаланушылар уәкiлеттi органда мемлекеттiк
тiркеудi жүзеге асыруға және тиiстi үлгiдегi мемлекеттiк тiркеу куәлiгiн
алуға мiндеттi.
Авторлық және сабақтас құқықтар иелерiнiң туындылар мен сабақтас
құқықтардың объектiлерiн осындай лицензиялық шарттар бойынша пайдалану мен
байланысты пайдаланушыларға қоятын барлық ықтимал мүлiктiк талаптарын
лицензиялық шарттар жасасқан ұйым реттеуге тиiс.
Мүлiктiк құқықтарды ұжымдық негiзде басқаратын ұйым талап етiлмеген
сыйақыны бөлiнетiн сомаға қоса отырып немесе ұйым есепшотына түскен күннен
бастап үш жыл өткенше өзi өкiлi болып табылатын авторлық және сабақтас
құқықтар иелерiнiң мүдделерiне сай басқа мақсаттарға айналымға сала отырып
сақтауға құқылы.
Мүлiктiк құқықтарды ұжымдық негiзде басқаратын ұйым өзi өкiлi болып
табылатын авторлық және сабақтас құқықтар иелерiнiң атынан әрi олардан
алынған өкiлеттiк негiзiнде мынадай қызметтердi атқаруға:
1) мұндай ұйым басқарып отырған құқықтарды пайдалануға
пайдаланушылармен лицензиялық шарттар жасасуға;
2) сыйақы мөлшерiн және лицензиялық шарттар жасалған басқа да
жағдайларды пайдаланушылармен келiсуге;
3) бұл ұйым лицензиялық шартын жасаспай, осындай сыйақы жинаумен
шұғылданатын жағдайларда сыйақы мөлшерiн пайдаланушылармен келiсуге;
4) лицензиялық шартта көзделген сыйақыны және (немесе) сыйақыны
жинауға;
5) жиналған сыйақыны өзi өкiлi болып табылатын авторлық және сабақтас
құқықтар иелерiне бөлуге және төлеуге;
6) осындай ұйым басқаратын құқықтарды қорғауға қажеттi кез-келген заңды
әрекеттердi жасауға тиiс.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымның қызметі мұндай
ұйым өкілі болатын авторлық және сабақтас құқықтар иелерінің мүддесіне сай
жүзеге асырылады. Бұл мақсатта ұйым:
1) авторлық және сабақтас құқықтардың иелеріне сыйақы төлеумен бірге
олардың құқықтарын пайдаланғаны туралы, оның ішінде жиналған сыйақы мөлшері
туралы және одан ұсталған сомалар туралы мәліметі бар есептер беріп тұруға;
2) жиналған сыйақыны авторлық және сабақтас құқықтардың иелеріне бөлу
және төлеу үшін пайдалануға міндетті. Бұл ретте ұйым жиналған сыйақыдан
өзінің мұндай сыйақыны жинауға, бөлуге және төлеуге кеткен нақты шығынын
өтеуге қажетті соманы, сондай-ақ өзі өкілі болып табылатын авторлық және
сабақтас құқықтар иелерінің келісімімен және солардың мүддесіне сай сол
ұйым құрған арнайы қорларға жіберілетін соманы ұстап қалуға құқылы;
3) жиналған сыйақы сомасын туындылардың және сабақтас құқықтар
объектілерінің нақты пайдаланылуына қарай барабар бөлуге және қазақстандық
авторлық және сабақтас құқықтарды иеленушілерге – тоқсанына кемінде бір рет
және осындай құқықтарды басқаратын шетелдік ұйымдарға жылына кемінде бір
рет төлеп отыруға міндетті. Бұл ретте ұйым осы ұйым жасасқан лицензиялық
шарттарға және сыйақы төлеу туралы шарттарына сәйкес сыйақы алуға құқығы
бар құқық иеленушілерді белгілеу бойынша ақылға қонымды және жеткілікті
шаралар қабылдауға міндетті;
4) құқық иеленушілер туралы, оған басқаруға берілген құқықтар туралы,
сондай-ақ авторлық және сабақтас құқықтар объектілері туралы мәліметтер
қамтылған тізілімдерді қалыптастыруға міндетті. Заңға сәйкес құқық
иеленушінің келісімінсіз жария етуге болмайтын мәліметтерді қоспағанда,
мұндай тізілімдерде қамтылған мәліметтер барлық мүдделі тұлғаларға
ұсынылады;
5) мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымдардың қызметі
туралы пайдаланушыларды хабардар ету мақсатында интернет-ресурс құруға;
6) авторлық немесе сабақтас құқықтар объектісінің атауын, автордың
немесе өзге құқық иеленушінің есімін қоса алғанда, өзіне басқаруға берілген
құқықтар туралы ақпаратты интернет-ресурста орналастыруға;
7) авторлық құқық және сабақтас құқықтар объектілерін пайдаланғаны үшін
сыйақы жинау, бөлу және төлеу функцияларын жүзеге асыратын жер-жерлердегі
өкілдерінің бар екендігі туралы ақпаратты интернет-ресурста орналастыруға
міндетті.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымға сыйақы жинауға
қатысты өкілеттіктерді бермеген авторлық және сабақтас құқықтар иелері одан
жүргізілген бөлуге сәйкес өздеріне тиесілі сыйақыны төлеуді, сондай-ақ осы
ұйым пайдаланушыларға беретін рұқсаттардан өзінің туындылары мен сабақтас
құқықтар объектілерін шығарып тастауды талап етуге құқылы.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйым ұжымдық басқару
салаларындағы қызметті жүзеге асыруға уәкілетті органда аккредиттеу туралы
куәлік алуға құқылы.
Аккредиттеу салалардың әрқайсысы бойынша бөлек жүргізіледі.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйым ұжымдық басқарудың
бір, екі және одан да көп салаларында қызметті жүзеге асыруға аккредиттеу
туралы куәлікті алуы мүмкін. Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын
ұйымды аккредиттеу туралы куәліктің нысанын уәкілетті орган белгілейді.
Аккредиттеу туралы куәлікті алған мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде
басқаратын ұйым құқықтарды басқару туралы шарттар жасасқан құқық
иеленушілердің құқықтарын басқарумен қатар мұндай шарттар жасаспаған құқық
иеленушілер үшін де сыйақы жинауды жүзеге асыруға құқылы.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымдарды аккредиттеу
ерікті болып табылады және оны мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде
басқаратын ұйымның өтініші негізінде уәкілетті орган жүзеге асырады.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымды аккредиттеуді
мүліктік құқықтарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1-тарау. Авторлық және сабақтас құқықтар азаматтық құқық жүйесінде
1.1. Авторлық және сабақтас құқықтардың пайда болуы және олардың даму
тарихы
1.2. Интеллектуалдық меншіктің негізгі институттары
1.3. Қазақстан Республикасында сабақтас құқықтарды құқықтық реттеу
2-тарау. Қазақстан Республикасында сабақтас құқықтарды қорғау
2.1. Азаматтық құқықтарды қорғау ұғымы
2.2. Сабақтас құықтарды қорғау
2.3. Авторлық және сабақтас құқықтарды қорғау саласындағы халықаралық
қатынастар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Диплом жұмысының тақырыбы сабақтас құқықтарға арналған. Сабақтас құқық
интеллектуалдық меншік құқығының объектілерінің бірі болып табылады.
Біздің елімізде шығармашылық жұмыстармен айналысуға толықтай кепілдік
берілген. Ол Қазақстан Республикасының Негізгі Заңы Конституциясының 20-
бабында: Сөз бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік беріледі. Цензураға
тыйым салынады деп айқын тұжырымдалған. Сондай-ақ, Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінде мүліктік қатынастар теңдігі тайға
таңба басқандай айқын көрініс тапқан. Мұнымен қоса азаматтық заңнамалардың
негізгі принциптері, олармен реттелетін қатынастардың теңдігі, кез келген
меншік түріне қол сұқпау, келісімдердің еркіндігі, азаматтардың жеке ісіне
араласуға жол бермеу, азаматтық құқықтардың кедергісіз жүзеге асыруын,
бұзылған құқықтарды қалпына келтіруді қамтамасыз ету немесе сот арқылы
қорғау зор маңызға ие. Осы қағидалардың барлығы да келісім жасаудың
еркіндігіне, азаматтардың және заңды тұлғалардың өз мүдделеріне қатысты
шараларды анықтауына негізделеді. Азаматтық құқықтың ең жетекші
бөлімдерінің бірі бола тұра, тек әлеуметтік - экономикалық салада ғана
емес, сондай-ақ құқықтық қатынастардың бірқатарында авторлық және сабақтас
құқықтардың кеңінен көрініс беруі – оның аса күрделілігімен қатар,
ауқымының кеңдігін де айғақтаса керек.
Қазақстан Республикасында авторлық құқықтан немесе соған байланысты
туындайтын қатынастар ҚР Азаматтық құқығының, Авторлық құқық және сабақтас
құқықтар туралы ҚР Заңының және басқа да нормативтік актілердің
нормаларымен реттеледі. Аталған нормативтік актілер Қазақстан
Республикасымен ратификацияланған авторлық және сабақтас құқықтар
саласындағы халықаралық шарттардың, - Әдебиет және көркем әдебиет
шығармаларын қорғау туралы Берн конвенциясының, Авторлық құқық туралы
Женева конвенциясының, Сабақтас құқықтар иегерлерінің құқықтарын қорғау
туралы Рим конвенциясы және Женева конвенциясының, Авторлық құқық туралы
Санаткерлік меншіктің Дүниежүзілік ұйымының (СМДҰ) шартының, орындаулар мен
фонограммалар бойынша СМДҰ шартының талаптарына сәйкес келеді. Авторлық
құқық саласындағы нормативтік актілердің негізгі мағынасы, автордың –
туындыны жасаған тұлғаның, өз туындысына мүліктік және жеке мүліктік емес
авторлық құқықтары болады дегенді білдіреді.
Автордың мүліктік құқықтарына қарамастан жеке мүліктік емес құқықтар
авторға тиесілі және туындына пайдалануға айырықша құқықты берген
жағдайында да өзінде сақталады. Автордың жеке мүліктік емес құқықтары
ажыратылмайтын болып табылады.
Авторлық құқықтарды сақтау қажеттілігімен байланысты проблеманы
авторлардың құқықтарын ұжымдық негізде басқару жөніндегі ұйыммен келісім
шарт жасау жолымен шешу барлық мүдделі тұлғалар үшін қолайлы және тиімді
болып табылады: пайдаланушы авторлардың туындыларын заңды негіздерде
пайдаланатын болады, авторлар өз туындыларын пайдаланғаны үшін әділ
сыйақысын алатын және өздерінің біртума туындыларын жасай беретін болады,
ал авторлардың құқықтарын басқару жөніндегі ұйым авторлар және құқық
иегерлерінің алдындағы өзінің жарғылық тапсырмалары мен міндеттемелерін
тиісті түрде орындайтын болады, ал мемлекет халықаралық конвенциялардағы
Қазақстан Республикасының мүшелік етуінен туындайтын өзінің халықаралық
міндеттемелерін сәтті орындайтын, авторлар туындыларының заңсыз пайдаланылу
(пираттық) деңгейін төмендететін және халықаралық саудада жеңілдіктер
алатын болады. Одан бөлек авторлардың құқықтарын лицензиялық келісім шарт
жасау және соның негізінде авторлық сыйақыны төлеу жолымен сақтау – бұл
отандық және әлемдік мәдениеттің дамуына қосу қайта шығару болып табылады.
Бұл жұмыс авторлық құқық және сабақтас құқықтар мәселелеріне арналған.
Оның мақсаты - авторлық және сабақтас құқықтардың сұрақтары халықаралық
құқықтың деңгейінде қалай шешілетінін көрсету, авторлық және сабақтас
құқықтардың түсінігін беру және қағидаларын қарастыру, оның пайда болу
тарихын зерттеу, авторлық қатынастардың құқықтық тұрғыда реттелуін, сондай-
ақ авторлық және сабақтас құқықтың объектілері мен субъектілерін қарастыру,
авторлық және сабақтас құқықтарды қорғау механизмін зерттеу.
Дипломдық жұмысымның мазмұнына тоқталар болсақ, ол кіріспеден, 2
тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Авторлық және сабақтас құқықтар азаматтық құқық жүйесінде
1.1. Авторлық және сабақтас құқықтардың пайда болуы және олардың даму
тарихы
Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы ҚР Заңын қабылдауға дейін
Қазақстандағы авторлық-құқықтық қатынастар ҚазКСР Азаматтық кодексінің
тиісті тарауымен, азаматтық заңнаманың негіздерімен және көптеген заңнан
туындаған актілермен реттелген. Кеңестің авторлық заңнамасы авторлардың
туындыларын пайдаланғаны үшін қалам ақы алуға құқық сияқты авторлардың тек
бірнеше ғана негізгі құқықтарын қарастырған. Қаламақылар мөлшері мен оларды
төлеу тәртібі мемлекетпен орнатылған. Қаламақылар төлеу негізінен жартылай
мемлекеттік ұйым – авторлық құқықтар жөніндегі Бүкілодақтық Агенттік (АҚБА)
мен оның одақтық республикалардағы филиалдары арқылы жүргізілген. Жалпы
ереже бойынша авторлық құқықтардың қорғалу мерзімі автордың бүкіл өмірі
және өлгеннен кейінгі 25 жылды құраған. Осылайша, кеңестік кезеңде
авторлардың құқықтары толық емес болған.
1996 жылдың 10 маусымында Авторлық құқық және сабақтас құқықтар
туралы ҚР Заңы қабылданды. Жаңа заң Авторлық құқық және сабақтас құқықтар
саласындағы халықаралық шарттардың, соның ішінде Авторлық құқық туралы
Женева (Дүниежүзілік) конвенциясының, Әдебиет және көркем әдебиет
шығармаларын қорғау туралы Берн конвенциясының, Фонограмма өндірушілердің
мүдделерін олардың фонограммаларын заңсыз өндіруден қорғау туралы Женева
конвенциясының ережелеріне сәйкес әзірленген. Аталған заң ТМДда авторлық
құқық туралы үздік Заң болып танылған.
Жаңа заңмен авторларға құқықтардың кең шеңбері берілген. Осылайша,
авторға туындыны кез келген нысанда және кез келген әдіспен пайдалануға
рұқсат беру немесе бермеу, авторлық қаламақының нақты мөлшері мен есептелу
тәртібін анықтау құқығы берілген. Авторлар өкілеттігінің жаңа түрлері,
мысалы, эфирге беру құқығы, кабель бойынша хабарлауға құқық және т.б.
қарастырылған. Туындыларды пайдалануға құқық, қолданыстағы заңнамада
қарастырылған жағдайларды қоспағанда, тек жазбаша авторлық келісімшарттың
негізінде ғана берілетіндігі қарастырылған. Авторлық құқықты қорғау мерзімі
автордың өлген немесе ақталған сәтінен бастап 50 жылға ұзартылған. Авторлық
құқықтарды қорғаудың жаңа тиімдірек әдістері енгізілген, жекелей алғанда,
авторлық құқықтарды бұзғаны үшін 20-дан 50000 дейінгі жалақының ең төменгі
жалақы мөлшері көлемінде өтемақы өндіріп алу. Сондай-ақ авторларға
өздерінің құқықтарын ұжымдық негізде басқару жөніндегі ұйымдарды өздері
құруына және оның қызметін басқару мүмкіндігі берілген. 10.06.1996 жылғы
Авторлық құқық туралы ҚР Заңы авторлардың құқықтарына ұзақ жылдар қысым
жасаудан кейін авторлық құқықты әр автордың жеке құқығы деп мойындады.
2004 жылы туындыларды пайдаланудың жаңа түрлерінің пайда болуына
(сандық технологиялар, Интернет және т.б.), сондай-ақ Қазақстанның
Санаткерлік меншіктің Дүниежүзілік ұйымының (СМДҰ) Интернет Келісім
шарттарына қосылуына байланысты Авторлық құқық және сабақтас құқықтар
туралы ҚР Заңына тиісті өзгерістер енгізілді. Заңда қолданылатын кейбір
ұғымдар нақтыланып, бұл актінің нормалары арасындағы қарама-қайшылықтар
жойылған. Сондай-ақ сымдар немесе сымсыз байланыстың құралдарымен
хабарлаудың бір түрі ретінде жалпының назарына жеткізіудің жаңа ұғымы
енгізілді. Авторлық құқықтарды бұзуды болдырмауға немесе бұзуға кедергі
жасауға қажетті ақпараттандыру туралы, басқару туралы және техникалық
құралдың ұғымдары берлген. Жаңа бап – 16-1 енгізілген, оған сәйкес: Үкімет
авторлық сыйақының ең төменгі мөлшерлемесін орнатуға құқығы бар. Заңның
кері күшін орнататын норма қабылданған. Осы нормаға сәйкес авторлық
құқықтың қорғауына осы Заңды қолданысқа енгізгенге дейін 50 жыл бұрын өлген
авторлардың туындылары түскен.
2005 жылдың қарашасында бір қатар заңнамалық актілерге санаткерлік
меншік сұрақтары бойынша өзгерістер енгізілген. Қылмыстық құқық (184 б.)
және әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Кодексінде (129 б.) авторлық және
сабақтас құқықтардың объектілерін заңсыз пайдалану үшін жауаптылық шаралары
күшейтілген. Авторлық құқық туралы ҚР Заңына авторлық және сабақтас
құқықтарды қорғау мерзімін 50 жылдан 70 жылға дейін ұзартуға қатысты
өзгерістер енгізілген.
2009 жылдың 10 шілдесінде Қазақстан Республикасының Президенті
Қазақстан Республикасының санаткерлік меншік сұрақтары жөніндегі кейбір
заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы ҚР Заңына
қол қойған. Аталған Заңмен Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы
ҚР Заңына оның нормаларын авторлық және сабақтас құқықтар саласындағы
халықаралық шарттарға, жекелей алғанда авторлық құқық және орындаулар мен
фонограммалар бойынша СМДҰ Келісім шарттарына сәйкестендіру мақсатында
өзгерістер енгізілген. Заңмен Авторлық құқық және сабақтас құқықтар
туралы ҚР Заңының ұғымдық аппаратына өзгерістер енгізілген, сондай-ақ
авторлық және сабақтас құқықтарды ұжымдық негізде басқару жөніндегі
ұйымдарды аккредитациялауды қарастыратын норма енгізіліп, аккредитацияның
тәртібі мен шарттары анықталған.
2012 жылдың 12 қаңтарында Қазақстан Республикасының Санаткерлік меншік
мәселелері жөніндегі кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы ҚР Заңы қабылданған. Осы Заңды қабылдаудың
нәтижесінде пайда болған басты жаңалық болып туындының электрондық сандық
форматтағы даналарын және (немесе) сабақтас құқықтар объектілерімен алмасу,
сақтау, көшіруге одан әрі қол жетімді ету үшін интернет-ресурстарын құру,
ұйымдастыру жолымен авторлық және (немесе) сабақтас құқықтарының
объектілерін заңсыз пайдалану үшін екі жылдан бес жылға дейін бас
бостандығынан айыруға дейін қылмыстық жауаптылықты енгізу табылды. Авторлар
мен сабақтас құқықтар иегерлерінің мүліктік құқықтарын басқару жөніндегі
ұйымдарды аккредитациялауға, сондай-ақ осындай ұйымдарды аккредитациялау
туралы куәліктерді қайтарып алуға арналған жаңа негіздер орнатылды.
Осылайша, қазіргі уақытта Қазақстанда авторлық құқық саласындағы
халықаралық шарттардың талаптары мен жаңа технологиялардың пайда болуы мен
дамуына байланысты заманауи талаптарға жауап беретін авторлық заңнама бар.
Соңғы жылдары қабылданған заңнамалық және нормативтік актілер арқасында
авторлық құқық саласындағы мемлекеттік уәкілетті органдардың құқық
қолданушылық жұмысында авторлық құқықта маманданған сот органдарының, құқық
қорғау органдарының, авторлар ұйымдарының, тәжірибедегі заңгерлердің,
сондай-ақ авторлардың өздері мен басқа да құқық иегерлерінің авторлардың
құқықтарын қаматамасыз ету ісінде белгілі жетістіктерге қол жеткізілген.
Авторлық құқық объектілерін заңсыз пайдалану деңгейі төмендеген.
Авторлардың, құқық иегерлерінің, заңгерлердің, халықтың авторлық заңнаманың
талаптары жөнінде хабардарлық деңгейі артуда. Мемлекеттік органдардың,
қоғамның пайдаланушылардың авторлардың құқықтарын қамтамасыз ету
проблемасына қатынасы өзгеруде. Нақты саладағы құқықтық мәдениет өсуде.
Бұл, сөзсіз, қуантады. Дегенмен авторлардың құқықтары толық көлемде
сақталмайтын салалар әлі де жеткілікті. Сондықтан дамыған шетелдегі
авторлардың құқықтарын қорғау деңгейіне жету үшін авторлардың құқықтарын
қамтамасыз ету бойынша жұмысты ұзақ және қажырлы түрде жүргізу қажет.
1.2. Интеллектуалдық меншіктің негізгі институттары
Интеллектуалдық меншік түсінігі кейбір құқықтық институттарға
қатысты, соның ішінде аса маңызды коммерциялық құпия, патенттік құқық,
авторлық құқық және тауарлық белгілер сияқты құқықтық институттарға қатысты
жалпы сипаттқа ие.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодекстің 49–тарау осы интеллектуалдық
меншікке арналған.
Интеллектуалдық меншік құқығының объектілеріне:
1) интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелері;
2) азамматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыстарды немесе
қызмет көрсетулерді дараландыру құралдары жатады.
Интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелеріне:
1) ғылым, әдебиет және өнер туындылары;
2) эфирлік және кабілдік хабар тарату ұйымдарының орындаушылығы,
қойылымдары, фонограммалары мен хабарлары;
3) өнертабыс, пайдалы үлгілер, өндірістік үлгілер;
4) селекциялық жетістіктер;
5) интегралдық микросызба топологиялары;
6) ашылмаған ақпарат, оның ішінде өндіріс құпиялары (ноу-хау);
7) ҚР Азаматтық кодексте немесе өзге де заң актілерінде көзделген
реттерде интеллектуалдық шығармашылық қызметтің басқа да нәтижелері
жатады [1, 505].
Сабақтас құқық интеллектуалдық меншік құқығының объектілерінің бірі
болып табылады.
Интеллектуалдық шығармаларға және оларға теңестірілген объектілерге
қатысты ерекше құқықтарға арналған Қазақстан Республикасының Азаматтық
Кодексінің нормалары өзінің жиынтығы бойынша қазақстандық азаматтық
құқықтың саласын құрайды. Интеллекталдық меншік объектілердің жиындық
көлемі бойынша және қайнар көздерінің жүйесі бойынша қарастырып отырған
азаматтық құқық саласы өзара тәуелсіз төрт институтқа бөлінеді. Өзара ұқсас
ерекшеліктеріне қарамастан, әрбір институттың құқықтық нормаларда көрініс
тапқан өзіне тиесілі белгілері бар.
Ең алдымен Авторлық құқық пен сабақтас құқық ерекшеленеді. Бұл құқықпен
ғылым, әдебиет пен өнер, фонограмма, қойылым, эфирлік хабарларды (сабақтас
құқық) шығару және қолданумен байланысты қатынастар реттеледі. Кейіннен
авторлық құқық деп аталатын екі құқықтық институттың бірігуі сабақтас
құқықтың пайда болуы мен қамсыздандырылуында автордың шығармашылық
құқықтарына бағыныштылығымен сипатталады, сонымен қатар жоғары да аталған
құқықтарға байланысты қатынастар бір заңмен реттеледі.
Интеллектуалдық меншік құқығы саласына кіретін тағы бір институты
болып патенттік құқық табылады. Ол шығармаларды және маңызды өндірістік
үлгілерді қалыптастыру мен қолдануда пайда болатын мүліктік және олармен
байланысты жеке мүліктік емес қатынастарды реттейді.
Қазақстанда тауар-ақша қатынастарының дамуына байланысты нарықтық
экономиканы дамыту барысында оның элементтері болып табылатын фирмалардың
атаулары, тауар белгілері, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған
жерлердің атаулары сияқты өндірістік меншік объектілері аса маңызды
элементтері болып табылады.
Тауар иеленушілері үшін шаруашылықтың тендігін орнату, олардың
әрекеттеріне бәсекелік бастау мен оның нәтижелері үшін жауапкершілікті
көбейтуді енгізу, тұтынушылардың қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін
нарықты тауармен және қызметпен қамсыздандыру құқықтық тетіктегі (механизм)
кәсіпорын мен ұйымдардың, сондай-ақ олар өндіретін тауар мен қызметтің
лайықты дербестігін қамтамасыз етудегі объективтік қажеттілікті ескертеді.
Мұндай құқықтық тетік (механизм) азаматтық құқықтың сала ішіндегі саласы,
нақтырақ айтатын болсақ, азаматтық айналымдағы қатысушылар мен олармен
өндірілетін өнімнің (жұмыс, қызмет) дербестік құрал институты болып
табылады. Бұл құқықтық институт патенттік құқық сяқты өндірістік меншікпен,
яғни өндіріс сферасындағы жүзеге асырылатын ерекше құқықтармен, сауда
айналымы, қызмет көрсету т.б. байланысты. Қарастырып отырған
интеллектуалдық меншік институтының негізгі функциясы өндірушілердің және
олардың тауарлар, жұмыс пен қызметтің тиісті дербестігін қамтамасыз ету
болып табылады [2,32 б.].
Ғылым, әдебиет пен өнердің өнімі болып табылатын шығармалар, сонымен
бірге өндірістік үлгі мен модельдер шығармалары шығармашылық әрекетінің
нәтижелерінің әртүрлілік қабілеттерін таусылтпайды. Солармен қатар
адамдардың шығармашылық қабілеті нәтижесінде пайда болатын басқа да
объектілер бар, олардың қоғам үшін аса зор маңызы бар, және де оларды
қоғамның тануы мен құқықтық қорғауда мұқтаж болады. Авторлық құқық пен
патентік құқықпен қорғалатын қарапайым объектілер, сонымен қатар азаматтық
айналым қатысушылардың дербестік құрал институтымен қатар, қазақстандық
азаматтық құқық селекциондық жетістіктердің, интегралды микросхемалардың
топологияларының, коммерциялық құпия ақпараттарының және интеллектуалдық
әрекеттің басқа да нәтижелерінің қорғауын қамтамасыз етеді. Аталған
интеллектуалдық әрекеттің нәтижелерінің дәстүрлі интеллектуалдық меншік
объектілерінен айырмашылығына сүйене отырып, оларды біртұтас құқықтық
институтына, яғни интеллектуалдық меншіктің дәстүрлі емес объектілерді
қорғау институтына жатқызуға болады.
Сонымен, азаматтық құқықтың сала ішіндегі саласы – интеллектуалдық
меншік құқығы – жоғарыда аталған төрт институт көлеммен сипатталған, олар:
авторлық құқық, патенттік құқық, азаматтық айналымдағы қатысушылар мен
олармен өндірілетін өнімнің (жұмыс, қызмет) дербестік құрал институты және
интеллектуалдық меншіктің дәстүрлі емес объектілерді қорғау институты.
Интеллектуалдық меншік пен ерекше құқық ұғымдарының арақатынасы.
Қазақстан республикасы Азаматтық кодексінің 115 бабында азаматтық құқық
объектілерінің ішінде интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелері де
көрсетілген. Объектілердің осы түріне құқықтардың табиғатын анықтауға
қатысты заң ғылымында екі бағыт қалыптасқан. Бірінші бағыт, интеллектуалдық
шығармашылық қызметтің нәтижелеріне құқықтарды затқа меншік құқығымен
теңестіруге негізделсе, екінші бағыт құқықтарды заттық құқықтарға емес,
керісінше ерекше сипатты құқықтарға жатқызуға негізделеді.
Бұл бағыттардың алғашқысы заңи әдебиетте проприетарлық тұжырымдама деп
аталады да, екіншісі ерекше құқықтар тұжырымдамасы деген атқа ие болған
Проприетарлық тұжырымдаманы жақтаушылар кез келген қызмет барысында,
соның ішінде интеллектуалдық шығармашылық қызмет барысында жасалатын
игіліктерге меншік құқығы орнатылуы тиіс деген идея негізінде,
интеллектуалдық өнімді жазушы субъектінің осы өнімге мүліктік және өзіндік
мүліктік емес құқықтарының қосындысын интеллектуалдық меншік деп атауды
ұсынады. Нәтижесінде, ХІХ ғасырдың аяғында интеллектуалдық меншік ұғымы
мен оның құрамдас бөліктері болып табылатын әдеби меншік және
өнеркәсіптік меншік ұғымдары әлемнің көптеген елдердің заңдары мен
маңызды халықаралық Конвенцияларда кеңінен қолданыла бастайды [3, 34б.]
Мәселенің бұлай шешілуіне және интеллектуалдық меншік ұғымын құқықтық
ұғымдар аппаратына енгізуге қарсы шыққан ерекше құқықтар теориясының
өкілдері, біріншіден, мерзімсіз болып табылатын және қандай да бір аумақтық
шектеулер қойылмаған меншік құқығынан өзгешелігі сол, авторлардың, патент
иелерінің және олардың құқық мирасқорларының құқықтары әуелі бастан уақыт
бойынша және кеңістікте шектеулі, екіншіден, бұл құқықтар меншік құқығын
қорғауға арналған виндикациялық және басқа да талаптардан өзге құқықтық
құралдармен қорғалатын ерекше құқықтар, демек материалдық емес объектілерге
жататын интеллектуалдық қызмет жетістіктері мен материалдық заттардың
құқықтық режимдерін теңестіруге болмайды, сондықтан интеллектуалдық
меншік терминін қолдану ғылыми тұрғыдан негізсіз деп көрсетті.
ХІХ ғасырдың аяғында туындаған екі тұжырымдаманы ұстаушылардың
арасындағы бұл ғылыми дау бүгінде біршама бәсендеген. Өйткені, қазіргі
уақытта интеллектуалдық нәтижелерге құқық табиғатының екіқырлы екендігіне
ешкім шубә келтірмейді және көзқарастар алшақтығы тек терминологиялық
мәселелер төңірегінде ғана қалған деуге болады. Шынында да шығармашылық
нәтижені жасаушының (автордың), бір жағынан, оны пайдалануға ерекше сипатты
құқығы болады және бұл құқық басқа тұлғаларға азаматтық құқықтық мәмілелер
арқылы немесе әмбебап құқық мирасқорлығы тәртібімен емін еркін беріле
алады. Мазмұны бойынша бұл құқық мүліктік құқықтар қатарына жатады және
абсолюттілігі мен жоғарыда айтылған, басқа тұлғаларға емін еркін беріле
алатындығы тұрғысынан, шынында да, меншік құқығына ұқсас. Екінші жағынан,
авторға авторлық есімге құқық сияқты бірқатар өзіндік мүліктік емес
(моральдық) құқықтар да тиесілі болады және өздерінің табиғатына сәйкес бұл
құқықтар басқа тұлғаларға еркін беріле алмайтын, яғни иеліктен шығаруға
жатпайтын құқықтар болып табылады.
Әлбетте, аталған құқықтардың жиынтығын интеллектуалдық меншік
терминімен атау қазіргі уақытта шартты түрде алынғаны түсінікті. Әйтсе де,
бұл терминнен мүлдем бас тартып, тілге тиек болып отырған нәтижелерге
қатысты тек ерекше құқықтар терминін пайдалануды немесе бұл терминдерді
заң актілерінде, ең болмағанда, синонимдер ретінде қатар қолдануды
ұсынушылар қатары әлі де аз емес.
Кеңес үкіметінің соңғы жылдарына дейін буржуазиялық институт ретінде
пайдаланудан бас тартылып келген интеллектуалдық меншік ұғымы қайта
оралған атаулардың бірі болып табылады. Ол КСРО-ның құқықтық кеңістігінде
алғаш рет 1990 жылы 6 наурыздағы КСРО-дағы меншік туралы заңда қолданыла
бастады.
Осы саланы зерттеушілердің еңбектерінде интеллектуалдық меншікке
материалдық емес объектілерге жататын интеллектуалдық шығармашылық
қызметінің нәтижелеріне және оларға теңестірілген азаматтық айналымның
субъектілері мен объектілерін дараландыру құралдарына азаматтық құқық
субъектісінің өзіндік мүліктік емес және мүліктік құқықтарының кешені
(жиынтығы).
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 125 бабында
интеллектуалдық меншік пен ерекше құқықтар категорияларын теңестіру
орын алған.
Бұлайша теңестіруді себептерге байланысты қаттелік деп қарастыруға
болады. Жоғарыда айтылғандай, интеллектуалдық меншіктің мүліктік
құқықтармен қатар өзіндік мүліктік емес құқықтардың да жиынтығы болып
табылатындығы белгілі. Ал, Азаматтық Кодекстің 964 бабына сәйкес, ерекше
құқық – интеллектуалдық меншік объектісін оның иесінің өз қалауы бойынша
кез келген әдіспен пайдалануға мүліктік құқығы болып табылады және
зерттеушілердің барлығы дерлік бұл құқықты интеллектуалдық меншік
объектісіне құқықтардың ішіндегі ең бастысы деп таниды. Әйтсе де, ерекше
құқық интеллектуалдық меншік ұғымы қамтитын құқықтардың бір бөлігін ғана
құрайтындықтан, бұл құқықтық конструкциядан өзіндік мүліктік емес құқықтар
тыс қалады.
1.3. Қазақстан Республикасында сабақтас құқықтарды құқықтық реттеу
Сабақтас құқықтар – орындаушының, фонограмма жасаушының, эфирлік және
кабельдік хабар тарату ұйымдардың мүліктік құқықтары және орындаушының жеке
мүліктік емес құқықтары.
Сабақтас құқықтар қойылымдарға, орындаушылықтарға, фонограммаларға,
эфирлiк және кабельдiк хабар тарату ұйымдарының хабарларына олардың
мақсатына, мазмұны мен сапасына, сондай-ақ жеткiзiлу әдiсi мен нысанына
қарамастан қолданылады.
Орындаушылар, фонограмма жасаушылар, эфирлiк және кабельдiк хабар
тарату ұйымдары сабақтас құқықтардың субъектiлерi болып табылады.
Фонограмма жасаушы, эфир және кәбіл бойынша хабар таратушы ұйымдар осы
тарауда көзделген құқықтарын орындаушымен және фонограммаға жазылған не
эфирде немесе кабель бойынша берiлетiн туындыны орындаушымен, сондай-ақ
оның авторымен жасалған шарт бойынша алған құқықтары шегiнде жүзеге
асырады.
Орындаушы осы тарауда көзделген құқықтарын орындалатын туынды
авторларының құқықтарын сақтаған жағдайда жүзеге асырады.
Сабақтас құқықтардың пайда болуы және жүзеге асырылуы үшiн қандай да
болсын формальдылықты сақтау талап етiлмейдi. Фонограмма шығарушы және
(немесе) орындаушы өз құқықтары туралы хабарлау үшiн фонограмманың әр
данасында және (немесе) оның әрбiр қорбындата көрсетiлетiн және үш
элементтен тұратын сабақтас құқықтарды қорғау белгiсiн пайдалануға құқылы,
олар:
1) қоршауға алынған латынша Р әрпi: Р;
2) айрықша сабақтас құқықтар иесiнiң есiмi (атауы);
3) фонограмманың алғаш жарияланған жылы.
Егер өзгеше дәлелденбесе, фонограммада және (немесе) оның қорабында
есiмi немесе атауы көрсетiлген жеке немесе заңды тұлға фонограмма шығарушы
болып танылады.
Орындаушының құқықтары мына жағдайларда, егер:
1) орындаушы Қазақстан Республикасының азаматы болса;
2) орындаушылық, қойылым алғаш рет Қазақстан Республикасының аумағында
жүзеге асырылса;
3) орындаушылық, қойылым қорғалатын фонограммаға жазылса;
4) фонограммаға жазылмаған орындаушылық, қойылым қорғалатын эфирлiк
немесе кәбiлдiк хабар тарату ұйымының хабарына енгiзiлген болса, танылады.
Фонограмманы жасаушының құқықтары мына жағдайларда, егер:
1) фонограмма жасаушы Қазақстан Республикасының азаматы немесе
Қазақстан Республикасының аумағында ресми тұрғылықты жерi бар заңды тұлға
болса;
2) фонограмма тұңғыш рет Қазақстан Республикасының аумағында жарық
көрсе, танылады.
Егер фонограмма Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде жарияланған
күннен кейiн отыз күн iшiнде Қазақстан Республикасының аумағында
жарияланса, ол да Қазақстан Республикасының аумағында алғаш рет жарияланды
деп саналады.
Эфирлiк немесе кабельдiк хабар тарату ұйымының құқықтары, егер ұйымының
Қазақстан Республикасының аумағында ресми тұрғылықты жерi бар болса және
хабарларын Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан хабар таратқыштар
көмегiмен жүзеге асырса, танылады.
Шетелдiк жеке және заңды тұлғалардың сабақтас құқықтары, егер тиiстi
орындаушылық, фонограмма, эфирлiк немесе кәбiлдiк хабар тарату ұйымының
хабары Қазақстан Республикасы бекiткен тиiстi халықаралық шарттың ережелерi
бойынша айқындалатын олардың шыққан елiнде, сабақтас құқықтардың сол елде
белгiленген қолданылу мерзiмiнiң өтуi салдарынан қоғам игiлiгіне айналмаған
болса және сабақтас құқықтардың қолданылу мерзiмiнiң өтуiне байланысты
Қазақстан Республикасында қоғам игiлiгiне айналмаған болса, Қазақстан
Республикасының аумағында Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық
шарттарға сәйкес танылады.
Орындаушыға мынадай мүлiктiк емес жеке және мүлiктiк құқықтар:
1) есiмiнiң құқығы;
2) орындаушылықты немесе қойылымды орындаушының ар-намысына және қадiр-
қасиетiне нұқсан келтiре алатын кез келген бұрмалаудан немесе өзге де
қолсұғушылықтан қорғалу құқығы (беделiн қорғау құқығы);
3) орындаушылықты немесе қойылымды пайдаланудың әрбiр түрi үшiн сыйақы
алу құқығын қоса, кез-келген түрде пайдалану құқығы берiледi.
Мүлiктiк емес жеке құқықтар орындаушыға оның мүлiктiк құқықтарына
қарамастан тиесiлi және орындаушылықты пайдалануға айрықша мүлiктiк
құқықтарын берген жағдайда да олар өзiнде сақталып қалады.
Орындаушының орындаушылықты немесе қойылымды пайдалануға айрықша
құқықтары мынадай iс-әрекеттердi:
1) бұрын жазылмаған орындаушылықты немесе қойылымды жазуды;
2) орындаушылық немесе қойылым жазбасын кез келген нысанда тiкелей
немесе жанама қайта шығаруды;
3) орындаушылықтың немесе қойылымның жазбасын пайдаланбай-ақ
орындаушылықты немесе қойылымды эфирге берудi, кәбiл арқылы жалпыжұрттың
назарына хабарлауды немесе жалпыжұрттың назарына жеткiзудi;
4) орындаушылық немесе қойылым жазбасын эфирге берудi, кәбiл арқылы
жалпыжұрттың назарына хабарлауды немесе жалпыжұрттың назарына жеткiзудi;
5) орындаушының қатысуымен орындаушылық немесе қойылым жазылған,
коммерциялық мақсатта жарияланған фонограмманы прокатқа (жалға) берудi
жүзеге асыруға рұқсат ету немесе тыйым салу құқығын бiлдiредi.
Орындаушылықты фонограммаға жазуға шарт жасалған кезде бұл құқық
фонограмманы шығарушыға ауысады. Бұл ретте орындаушы мұндай фонограмманың
даналарын прокатқа (жалға) бергенi үшiн сыйақы алу құқығын сақтап қалады.
Орындаушының айрықша құқығы мына жағдайларда:
1) орындаушылықтың немесе қойылымның бастапқы жазбасы орындаушының
келiсiмiмен жасалған;
2) орындаушылықты немесе қойылымды көшiрмелеу орындаушылықты немесе
қойылымды жазу кезiнде орындаушының келiсiмi алынған мақсатпен жасалған;
3) орындаушылықты немесе қойылымды көшiрмелеу жазба жүргiзiлген
мақсатта жүзеге асырылған жағдайда қолданылмайды.
Аталған рұқсатты орындаушы бередi, ал ұжым болып орындаған кезде
пайдаланушымен жазбаша шарт жасау арқылы сондай ұжымның жетекшiсi бередi.
Егер орындаушының эфирлiк немесе кабельдiк хабар тарату ұйымымен
жасасқан шартында көзделсе, орындаушылықты немесе қойылымды кейiннен
беруге, мұндай жазбаны беру мен көшiрмелеу үшiн эфирлiк немесе кабельдiк
хабар тарату ұйымдарының жазып жүзеге асыруға аталған рұқсат алу талап
етiлмейдi. Бұлайша пайдаланғаны үшiн орындаушыға берiлетiн сыйақы мөлшерi
де осы шартта белгiленедi.
Орындаушы мен дыбыс-бейнежазу туындысын шығарушы арасында жасалған шарт
орындаушының аталған құқықтарды беруiне әкеп соғады. Орындаушының мұндай
құқықтарды беруi дыбыс-бейнежазу туындысын пайдаланумен шектеледi және,
егер шартта өзгеше көзделмесе, дыбыс-бейнежазу туындысына түсiрiлген дыбыс
пен бейненi жеке пайдалану құқықтарын қамтымайды.
Орындаушының айрықша құқықтары шарт бойынша басқа адамдарға берiлуi
мүмкiн.
Фонограмма жасаушыға өз фонограммасы жөнiнде, фонограмманы пайдаланудың
әрбiр түрi үшiн сыйақы алу құқығын қоса, фонограмманы кез-келген нысанда
пайдалануға айрықша құқықтар берiледi.
Фонограмманы пайдалануға айрықша құқықтар мынадай iс-әрекеттердi:
1) фонограмманы тiкелей немесе жанама түрде кез келген нысанда қайта
шығаруды;
2) меншiк құқығын сату немесе өзгеше беру арқылы фонограмманың
түпнұсқасы мен даналарын таратуды, оның iшiнде импорттауды;
3) фонограмманы шығарушы немесе оның рұқсаты бойынша жүзеге асырылған
оны таратудан кейiн де фонограмманы прокатқа (жалға) берудi;
4) фонограмманы қайта жасауды немесе кез келген тәсiлмен өңдеудi;
5) фонограмманы жалпы жұрттың назарына жеткiзудi жүзеге асыру, жүзеге
асыруға рұқсат ету немесе тыйым салу құқығын бiлдiреді.
Егер заңды түрде жарияланған фонограмма даналары оларды сату арқылы
азаматтық айналымға түсiрiлсе, оларды фонограмма жасаушының келiсiмiнсiз
және сыйақы төлемей одан әрi таратуға жол берiледi. Фонограмманың даналарын
прокатқа (жалға) беру арқылы тарату құқығы сол даналарды меншiктеу құқығына
қарамастан фонограмманы жасаушыға берiледi.
Фонограмма жасаушының айрықша құқықтары шарт бойынша басқа адамдарға
берiлуi мүмкiн.
Коммерциялық мақсатта жарияланған фонограмманы жасаушының және осындай
фонограммаға орындауы жазылған орындаушының келiсiмiнсiз, бiрақ сыйақы
төлей отырып:
1) фонограмманы көпшiлiк алдында орындауға;
2) фонограмманы эфирге беруге;
3) фонограмманы кабель арқылы жалпы жұртшылық назарына жеткiзу үшiн
хабарлауға жол берiледi.
Сыйақы жинау, бөлу және төлеу фонограмманы жасаушылар мен
орындаушылардың құқықтарын ұжымдық негiзде басқаратын ұйымдардың бiрi осы
ұйымдар арасындағы келiсiмге сәйкес жүзеге асырады. Егер бұл келiсiмде
өзгеше көзделмесе, аталған сыйақы фонограмма жасаушы мен орындаушы арасында
тең бөлiнедi.
Сыйақы мөлшерiн және оны төлеу жағдайларын, бiр жағынан, фонограмма
пайдаланушылар немесе осындай пайдаланушылар бiрлестiктерi
(қауымдастықтары) және, екiншi жағынан, фонограмма жасаушылар мен
орындаушылар құқықтарын басқарушы ұйымдар арасында жасалған келiсiм
бойынша, ал егер тараптар мұндай келiсiмге келе алмаса - уәкiлдiк берiлген
орган белгiлейдi. Сыйақы мөлшерi фонограммаларды пайдаланудың әр түрi үшiн
белгiленедi.
Фонограммаларды пайдаланушылар аталған ұйымға фонограммалардың
пайдаланылу мөлшерi туралы дәл мәлiметтер жазылған бағдарламаларды, сондай-
ақ сыйақы жинауға және бөлуге қажеттi өзге де мәлiметтер мен құжаттарды
табыс етуге тиiс.
Эфирлiк және (немесе) кабельдiк хабар тарату ұйымына оның хабарына
қатысты хабарды кез-келген нысанда пайдалануға және, мұндай рұқсат бергенi
үшiн сыйақы алу құқығын қоса алғанда, хабарды пайдалануға рұқсат етуге
айрықша құқықтар берiледi.
Хабарды пайдалануға айрықша құқықтар мынадай iс-әрекеттердi:
1) хабарды эфирге берудi;
2) жалпы жұрт назарына жеткiзу үшiн хабарды кәбiл арқылы хабарлауды
немесе хабарды эфирге берудi;
3) хабарды жазып алуды;
4) хабардың жазбасын көшiрмелеудi;
5) жалпы жұрт назарына жеткізу үшін хабарды ақы төлеп кіретін жерлерде
хабарлауды;
6) хабарды жалпы жұрт назарына жеткізуді жүзеге асыру, мұндай iс-
әрекеттердi жүзеге асыруға рұқсат ету немесе тыйым салу құқықтарын
бiлдiреді.
Эфирлiк және (немесе) кабельдiк хабар тарату ұйымының айрықша құқығы
мына жағдайларда:
1) хабар эфирлiк немесе кәбiлдiк хабар тарату ұйымының келiсiмiмен
жазып алынғанда;
2) хабарды көшiрмелеу ол жазылған мақсатта жүзеге асырылғанда
қолданылмайды.
Айрықша құқықтарға толық немесе iшiнара жол берiлуi мүмкiн, сондай-ақ
олар айрықша немесе айрықша емес құқықтарды беру туралы лицензиялық шарт
бойынша пайдалану үшiн берiлуi мүмкiн.
Орындауларды немесе фонограммаларды пайдалану сипатына (жұртшылық
алдында, оның iшiнде радиода және теледидарда орындауға, туындыны
механикалық магниттiк немесе өзге де жазба арқылы қайта шығаруға,
көшiрмелеуге, автордың және фонограмма шығарушының келісімінсіз жеке
мақсатта қайта шығаруға және басқа да жағдайларға) байланысты мүлiктiк
(айрықша) құқықтарды жеке тәртiппен iс жүзiнде жүзеге асыру мүмкiн болмаған
жағдайда, Қазақстан Республикасының Үкiметi орындаушылар мен фонограмма
шығарушыларға сыйақының ең төмен ставкаларын белгiлейді.
Орындаушылықты, қойылымды, эфирлiк немесе кәбiлдiк хабар тарату
ұйымдарының хабарларын және олардың жазбаларын орындаушының, фонограмма
жасаушының, эфирлiк немесе кабельдiк хабар тарату ұйымының келiсiмiнсiз
және сыйақы төлемей пайдалануға, сондай-ақ фонограмманы көшiрмелеуге:
1) орындаушылықтан, қойылымнан, фонограммадан, эфирлiк немесе кәбiлдiк
хабар тарату ұйымының хабарларынан шағын үзiндiлердi ағымдағы оқиғалар
туралы шолуға қосу үшiн;
2) тек қана оқыту немесе ғылыми зерттеу мақсаттарында;
3) дәйектеме ақпараттық мақсатта жүзеге асырылатын жағдайда,
орындаушылықтан, қойылымнан, фонограммадан, эфирлiк немесе кәбiлдiк хабар
тарату ұйымының хабарынан шағын үзiндiлер түрiнде дәйектеме келтiруге жол
берiледi. Бұл ретте, эфирлiк немесе кәбiлдiк хабар тарату ұйымының
коммерциялық мақсатта жарияланған фонограмма даналарын эфирге беру, жалпы
жұрттың назарына кәбiл арқылы хабарлау үшiн немесе жалпыжұрттың назарына
жеткiзу үшiн пайдалануының қандайы болса да осы Авторлық құқықтар туралы
Заңның 39-бабындағы ережелердi сақтаған жағдайда ғана мүмкiн болады;
4) ғылым, әдебиет және өнер туындылары авторының мүлiктiк құқықтарын
шектеуге қатысты өзге де жағдайларда жол берiледi.
Орындаушының, фонограмма жасаушының, эфирлiк немесе кабельдiк хабар
тарату ұйымының келiсiмiнсiз хабарлар мен эфирлiк немесе кәбiлдiк хабар
тарату ұйымының хабарларын және олардың жазбаларын таратуға, сондай-ақ
фонограмманы тек қана жеке мақсат үшiн қайта шығаруға жол берiледi. Сыйақы
төленген жағдайда фонограмманы көшiрмелеуге жол берiледi.
Егер қысқа мерзiмге пайдаланылатын жазба немесе көшiрме эфирге хабар
тарату ұйымының өз жабдықтары көмегiмен және өзiнiң жеке хабары үшiн жүзеге
асырылса, орындаушының, фонограмма жасаушының және эфирлiк немесе кәбiлдiк
хабар тарату ұйымының орындаушылықты, қойылымды немесе хабарларды қысқа
мерзiмге пайдалануға жазып алуды жүзеге асыруға, мұндай жазбаларды
көшiрмелеуге және коммерциялық мақсатта жарияланған фонограммаларды
көшiрмелеуге рұқсат алуына қатысты мынадай жағдайларда:
1) эфирге хабар тарату ұйымы осы тармақ ережелерiне сәйкес қысқа
мерзiмде пайдалануға жасалатын жазбаны немесе сондай жазбаның фонограммасын
көшiрмелеудi жүзеге асыруға қатысты қойылымның өзiн, орындаушылықты немесе
хабарды эфирге беруге алдын-ала рұқсат алғанда;
2) эфирге хабар тарату ұйымы ғылым, әдебиет және өнер туындыларының
қысқа мерзiмге пайдалануға жасайтын жазбасына қатысты белгiленетiн мерзiм
iшiнде, оның тек құжаттық сипатының негiзiнде ресми мұрағаттарда сақталуы
мүмкiн жазбасын қоспағанда, оны жойғанда қолданылмайды.
Шектеулер фонограмманы, орындаушылықты, қойылымды, эфирлiк немесе
кәбiлдiк хабар тарату ұйымының хабарын және олардың жазбаларын, сондай-ақ
соларға енгiзiлген ғылым, әдебиет және өнер туындыларын қалыпты пайдалануға
зиянын тигiзбей, сондай-ақ орындаушының, фонограмма жасаушының, эфирлiк
немесе кабельдiк хабар тарату ұйымының және аталған туындылар авторларының
заңды мүдделерiне нұқсан келтiрмей қолданылады.
Орындаушыға қатысты құқықтар алғашқы орындалудан немесе қойылымнан
кейiн жетпiс жыл бойы күшiн сақтайды. Орындаушының есiмiн, орындаушылықты
немесе қойылымды кез-келген бұрмалаудан немесе орындаушының ар-намысына
және қадiр-қасиетiне нұқсан келтiруi мүмкiн өзге де қол сұғушылықтан қорғау
құқықтарының қорғалуына шек қойылмайды.
Фонограмманы жасаушыға қатысты құқықтар фонограмма алғаш жарияланғаннан
кейiнгi жетпiс жыл бойына, егер осы мерзiм iшiнде фонограмма жарияланбаған
болса, ол алғаш жазылып алынғаннан кейiнгi елу жыл бойы күшiн сақтайды.
Эфирде хабар тарату ұйымына қатысты құқықтар мұндай ұйым эфирде алғашқы
хабар таратуды жүзеге асырғаннан кейiн жетпiс жыл бойы күшiн сақтайды.
Кабельдiк хабар тарату ұйымына қатысты құқықтар мұндай ұйым кабель
арқылы жалпы жұрттың назарына арналған алғашқы хабарлауды жүзеге асырғаннан
кейiн жетпiс жыл бойы күшiн сақтайды.
Заңды түрде жария болған немесе жасалған кезiнен бастап, егер олар
жарияланбаған болса, жетпіс жыл мерзiм өтпеген радио және телехабарлар
(эфирге хабар тарату) қалған мерзiмде сабақтас құқықтар объектiсi ретiнде
қорғалады.
Мерзiмдердi есептеу оның басталуына негiз болатын заңды жәйт орын алған
жылдан кейiнгi жылдың бiрiншi қаңтарынан басталады.
Егер орындаушы қуғын-сүргiнге ұшырап, қайтыс болғаннан кейiн ақталған
жағдайда, осы бапта көзделген құқықтарды қорғау мерзiмi ол ақталған жылдан
кейiнгi жылдың бiрiншi қаңтарынан бастап күшiне енедi.
Орындаушылықты, қойылымды, фонограмманы, эфирлiк немесе кәбiлдiк хабар
тарату ұйымдарының хабарларын пайдалануға рұқсат ету және мерзiмдердiң
қалған бөлiгi шегiнде сыйақы алу құқығы орындаушының, фонограмма
жасаушының, эфирлiк немесе кабельдiк хабар тарату ұйымының мұрагерлерiне
(заңды тұлғаларға қатысты - құқық мұрагерлерiне) ауысады.
Орындаушылыққа, қойылымға, фонограммаға, эфирлiк немесе кәбiлдiк хабар
тарату ұйымдарының хабарына сабақтас құқықтардың қолданылу мерзiмiнiң өтуi
олардың қоғам игiлiгiне айналғанын бiлдiредi.
Ғылым, әдебиет және өнер туындыларының авторлары, орындаушылар,
фонограмма шығарушылар немесе өзге де авторлық және сабақтас құқықтар
иелері өздерінің мүліктік құқықтарын іс жүзінде жүзеге асыру мақсатында
мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымдар құруға құқылы.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымның коммерциялық
қызметпен айналысуға, сондай-ақ ұжымдық негізде басқару үшін алған
туындыларды және сабақтас құқықтар объектілерін пайдалануды жүзеге асыруға
құқығы жоқ.
Әртүрлі құқықтар мен құқық иелерінің түрлі санаттары бойынша жекелеген
ұйымдар, не құқық иелерінің бір санатының мүдделеріне сай түрлі құқықтарды
басқаратын ұйымдар, не құқық иелерінің түрлі санаттарының мүдделеріне сай
құқықтардың бір түрін басқаратын ұйымдар құруға жол беріледі. Мұндай
ұйымдарды тікелей авторлық және сабақтас құқықтар иелері құрады және
ұйымдар солардан алған өкілеттіктер шегінде жарғы негізінде әрекет етеді.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымдар, атап айтқанда,
ұжымдық басқарудың мынадай салаларында:
1) көпшілік алдында орындалуына, жалпы жұрттың назарына кәбіл бойынша
хабарлау немесе эфирде беру, оның ішінде ретрансляциялау арқылы хабарлауға
қатысты жарияланған (мәтіні бар немесе мәтіні жоқ) музыкалық туындыларға
және музыкалық-драмалық туындылардың үзінділеріне айрықша құқықтарды
басқару;
2) дыбыстау-бейнелеу туындыларында пайдаланылған (мәтіні бар немесе
мәтіні жоқ) музыкалық туындылардың авторлары болып табылатын
композиторлардың осындай дыбыстау-бейнелеу туындыларын көпшілік алдында
орындау немесе жалпы жұрттың назарына кәбіл бойынша хабарлау немесе эфирде
беру үшін сыйақы алуға құқықтарын жүзеге асыру;
3) бейнелеу өнерінің туындыларына қатысты қадағалау құқығын басқару;
4) авторлардың, орындаушылардың, фонограммалар және дыбыстау-бейнелеу
туындыларын шығарушылардың фонограммаларды және дыбыстау-бейнелеу
туындыларын жеке мақсатта әрі табыс алмастан қайта шығару үшін сыйақы алуға
құқықтарын жүзеге асыру;
5) орындаушылардың коммерциялық мақсатта жарияланған фонограммаларды
көпшілік алдында орындау, сондай-ақ жалпы жұрттың назарына кәбіл бойынша
хабарлау немесе эфирде беру үшін сыйақы алуға құқықтарын жүзеге асыру;
6) фонограмма шығарушылардың коммерциялық мақсатта жарияланған
фонограммаларды көпшілік алдында орындау, сондай-ақ жалпы жұрттың назарына
кәбіл бойынша хабарлау немесе эфирде беру үшін сыйақы алуға құқықтарын
жүзеге асыру;
7) жарияланған туындыларды көшіруге (репрографиялық қайта шығаруға)
құқықтарды басқару;
8) эфирлік және кәбілдік хабар тарату ұйымының көпшiлiк алдында орындау
үшін, сондай-ақ жалпы жұрттың назарына кәбіл бойынша хабарлау немесе
коммерциялық мақсаттарда жарияланған өз хабарларын эфирде беру үшiн сыйақы
алу құқықтарын жүзеге асыру салаларында құрылуы мүмкiн.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық басқаруға өкілеттікті тікелей авторлық және
сабақтас құқықтар иелері жазбаша шарттар негізінде ерікті түрде, сондай-ақ
осындай құқықтарды басқаратын шетелдік ұйымдармен жасалған тиісті шарттар
бойынша береді.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымдардың жарғылары
Авторлық құқытар туралы Заңның талаптарына сай келетін ережелерден тұруға
тиіс. Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымды тіркеуден бас
тартуға, сондай-ақ коммерциялық емес ұйымдарды тіркеу тәртібін белгілейтін
заңнаманың талаптары бұзылған жағдайда жол беріледі.
Аталған ұйымның қызметіне басшылықты мүліктік құқықтары басқарылатын
авторлық және сабақтас құқықтар иелері жүзеге асырады. Сыйақының мөлшеріне
және пайдаланушылармен лицензиялық шарт жасасу ережесіне, жиналған сыйақыны
бөлу және төлеу тәсіліне және мұндай ұйым қызметінің өзге де принципті
мәселелеріне қатысты шешімдер қабылдауды тек қана авторлық және сабақтас
құқықтар иелері жалпы жиналыста алқалы түрде жүзеге асырады.
Кез келген автор, оның мұрагерi немесе қорғалатын авторлық және
сабақтас құқықтардың өзге де иесi өздерiнiң мүлiктiк құқықтарын мүлiктiк
құқықтарды ұжымдық негiзде басқаратын ұйымға беруге құқылы, ал ұйым, егер
құқықтардың мұндай санатын басқару осы ұйымның жарғылық қызметiне жататын
болса, бұл құқықтарды ұжымдық негiзде жүзеге асыруды өз мойнына алуға
мiндеттi. Аталған ұйымдардың ұжымдық негiзде басқару үшiн алынған
туындыларды және сабақтас құқықтардың объектiлерiн пайдалануға құқығы жоқ.
Мүлiктiк құқықтарды ұжымдық негiзде басқаратын ұйым туындыларды және
сабақтас құқықтар объектiлерiн пайдаланудың тиiстi тәсiлдерiне
пайдаланушылармен лицензиялық шарттар жасасады. Мұндай лицензиялық
шарттардың талаптары бiр санаттағы барлық пайдаланушыларға бiрдей болуға
тиiс. Аталған ұйымдардың пайдаланушыға лицензиялық шарт жасасудан
жеткiлiктi негiздерсiз бас тартуға құқығы жоқ.
Лицензиялық шарт жасасқан пайдаланушылар уәкiлеттi органда мемлекеттiк
тiркеудi жүзеге асыруға және тиiстi үлгiдегi мемлекеттiк тiркеу куәлiгiн
алуға мiндеттi.
Авторлық және сабақтас құқықтар иелерiнiң туындылар мен сабақтас
құқықтардың объектiлерiн осындай лицензиялық шарттар бойынша пайдалану мен
байланысты пайдаланушыларға қоятын барлық ықтимал мүлiктiк талаптарын
лицензиялық шарттар жасасқан ұйым реттеуге тиiс.
Мүлiктiк құқықтарды ұжымдық негiзде басқаратын ұйым талап етiлмеген
сыйақыны бөлiнетiн сомаға қоса отырып немесе ұйым есепшотына түскен күннен
бастап үш жыл өткенше өзi өкiлi болып табылатын авторлық және сабақтас
құқықтар иелерiнiң мүдделерiне сай басқа мақсаттарға айналымға сала отырып
сақтауға құқылы.
Мүлiктiк құқықтарды ұжымдық негiзде басқаратын ұйым өзi өкiлi болып
табылатын авторлық және сабақтас құқықтар иелерiнiң атынан әрi олардан
алынған өкiлеттiк негiзiнде мынадай қызметтердi атқаруға:
1) мұндай ұйым басқарып отырған құқықтарды пайдалануға
пайдаланушылармен лицензиялық шарттар жасасуға;
2) сыйақы мөлшерiн және лицензиялық шарттар жасалған басқа да
жағдайларды пайдаланушылармен келiсуге;
3) бұл ұйым лицензиялық шартын жасаспай, осындай сыйақы жинаумен
шұғылданатын жағдайларда сыйақы мөлшерiн пайдаланушылармен келiсуге;
4) лицензиялық шартта көзделген сыйақыны және (немесе) сыйақыны
жинауға;
5) жиналған сыйақыны өзi өкiлi болып табылатын авторлық және сабақтас
құқықтар иелерiне бөлуге және төлеуге;
6) осындай ұйым басқаратын құқықтарды қорғауға қажеттi кез-келген заңды
әрекеттердi жасауға тиiс.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымның қызметі мұндай
ұйым өкілі болатын авторлық және сабақтас құқықтар иелерінің мүддесіне сай
жүзеге асырылады. Бұл мақсатта ұйым:
1) авторлық және сабақтас құқықтардың иелеріне сыйақы төлеумен бірге
олардың құқықтарын пайдаланғаны туралы, оның ішінде жиналған сыйақы мөлшері
туралы және одан ұсталған сомалар туралы мәліметі бар есептер беріп тұруға;
2) жиналған сыйақыны авторлық және сабақтас құқықтардың иелеріне бөлу
және төлеу үшін пайдалануға міндетті. Бұл ретте ұйым жиналған сыйақыдан
өзінің мұндай сыйақыны жинауға, бөлуге және төлеуге кеткен нақты шығынын
өтеуге қажетті соманы, сондай-ақ өзі өкілі болып табылатын авторлық және
сабақтас құқықтар иелерінің келісімімен және солардың мүддесіне сай сол
ұйым құрған арнайы қорларға жіберілетін соманы ұстап қалуға құқылы;
3) жиналған сыйақы сомасын туындылардың және сабақтас құқықтар
объектілерінің нақты пайдаланылуына қарай барабар бөлуге және қазақстандық
авторлық және сабақтас құқықтарды иеленушілерге – тоқсанына кемінде бір рет
және осындай құқықтарды басқаратын шетелдік ұйымдарға жылына кемінде бір
рет төлеп отыруға міндетті. Бұл ретте ұйым осы ұйым жасасқан лицензиялық
шарттарға және сыйақы төлеу туралы шарттарына сәйкес сыйақы алуға құқығы
бар құқық иеленушілерді белгілеу бойынша ақылға қонымды және жеткілікті
шаралар қабылдауға міндетті;
4) құқық иеленушілер туралы, оған басқаруға берілген құқықтар туралы,
сондай-ақ авторлық және сабақтас құқықтар объектілері туралы мәліметтер
қамтылған тізілімдерді қалыптастыруға міндетті. Заңға сәйкес құқық
иеленушінің келісімінсіз жария етуге болмайтын мәліметтерді қоспағанда,
мұндай тізілімдерде қамтылған мәліметтер барлық мүдделі тұлғаларға
ұсынылады;
5) мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымдардың қызметі
туралы пайдаланушыларды хабардар ету мақсатында интернет-ресурс құруға;
6) авторлық немесе сабақтас құқықтар объектісінің атауын, автордың
немесе өзге құқық иеленушінің есімін қоса алғанда, өзіне басқаруға берілген
құқықтар туралы ақпаратты интернет-ресурста орналастыруға;
7) авторлық құқық және сабақтас құқықтар объектілерін пайдаланғаны үшін
сыйақы жинау, бөлу және төлеу функцияларын жүзеге асыратын жер-жерлердегі
өкілдерінің бар екендігі туралы ақпаратты интернет-ресурста орналастыруға
міндетті.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымға сыйақы жинауға
қатысты өкілеттіктерді бермеген авторлық және сабақтас құқықтар иелері одан
жүргізілген бөлуге сәйкес өздеріне тиесілі сыйақыны төлеуді, сондай-ақ осы
ұйым пайдаланушыларға беретін рұқсаттардан өзінің туындылары мен сабақтас
құқықтар объектілерін шығарып тастауды талап етуге құқылы.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйым ұжымдық басқару
салаларындағы қызметті жүзеге асыруға уәкілетті органда аккредиттеу туралы
куәлік алуға құқылы.
Аккредиттеу салалардың әрқайсысы бойынша бөлек жүргізіледі.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйым ұжымдық басқарудың
бір, екі және одан да көп салаларында қызметті жүзеге асыруға аккредиттеу
туралы куәлікті алуы мүмкін. Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын
ұйымды аккредиттеу туралы куәліктің нысанын уәкілетті орган белгілейді.
Аккредиттеу туралы куәлікті алған мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде
басқаратын ұйым құқықтарды басқару туралы шарттар жасасқан құқық
иеленушілердің құқықтарын басқарумен қатар мұндай шарттар жасаспаған құқық
иеленушілер үшін де сыйақы жинауды жүзеге асыруға құқылы.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымдарды аккредиттеу
ерікті болып табылады және оны мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде
басқаратын ұйымның өтініші негізінде уәкілетті орган жүзеге асырады.
Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымды аккредиттеуді
мүліктік құқықтарды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz