Аяқ киім бөлшектерінің құрылымы
Мазмұны
Түйін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1 Техникалық-экономикалық
негіздеме ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.8
2 Жобаланатын объектінің ассортиментін таңдап,
негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.1 Модельдің конструктивтік
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.2 Бұйымның үстіңгі бөлшектерінің сызбаларын
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 17
2.2.1 Ерлердің қысқа қонышты етіктерінің үстінің конструктивті негізін
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.2.2 Балтырдың орталықтандырылған жазбасын
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 17
2.2.3. ҚШЖ және БОЖ–ды координаттар осіне енгізіп, базистық, көмекші және
бақылау түзулерін
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..18
2.2.4 Астар бөлшектерінің контурын
сызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.2.5 Астараралық бөлшектердің контурын
сызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2.3 Бұйымның астыңғы бөлшектерінің сызбаларын
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... 22
2.3.1 Негізгі ұлтарақтың контурын
сызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 2
2.3.2 Қалыпталған ұлтанды
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..23
2.3.3 Ұлтанның ішкі контурын
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.3.4 Қалыптанған ұлтаның ішкі жағының көрінісін
жобалау ... ... ... ... ... ... ... .28
2.3.5 Ұлтанның жүретін беті бойынша
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.3.6 Ұлтанның көлденең тілігі мен қимасын
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.3.7 Қатты өкше сірісінің контурын
сызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.3.8 Тұмсық сірісінің контурын
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.3.9 Салмалы ұлтарақ контурын
сызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2.3.10 Тегістегіш контурын
сызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .30
2.4 Модельдің материал сыйымдылығын
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.4.1 Аяқ киімнің материал сыйымдылығын
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.5 Модельдің еңбек сыйымдылығын
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
2.5.1 Аяқ киім жоғарысының дайындамасын жасауға қажетті машина уақытын
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
3 Жобаланатын объектінің технологиялық процессін
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ..36
3.1 Аяқ киімге арналған материалдарды таңдауды негіздеу
... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.1.1 Аяқ киім жоғарысына арналған материалдарды таңдап ,
негіздеу ... ... ... .37
3.1.2 Аяқ киім астына арналған материалдарды
таңдап,негіздеу ... ... ... ... ... ... 39
3.2 Бұйым жоғарысының дайындамасын жинаудың технологиялық процессін
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
3.2.1 Ерлер етігінің дайындамасын жинау схемасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
3.3 Бөлшектерді алдын-ала өңдеу режимдерін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 43
3.3.1 Аяқ киім үсті бөлшектерінің көрінетін шетін
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..43
3.3.2 Тігін операцияларының
нормативтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
3.4 Бұйымды жинаудың технологиялық процессін
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..46
3.4.1 Ерлер етігінің жинау схемасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
3.5 Дайындаманы қалыптау процессін
жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
3.6 Аяқ-киім астын біріктіру әдісін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .52
3.7 Бұйымды өңдеу әдісін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..54
3.8 Бұйымды жинайтын ағымдардың оптимальды қуатын анықтау және жұмысшы күші
мен жабдықтарды
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
3.9 Негізгі және қосымша материалдардың қажеттілігін
есептеу ... ... ... ... ... ...56
3.9.1 Негізгі материалдардың қажеттілігін
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
3.9.2 Қосымша материалдардың қажеттілігін
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
3.10 Жобаның технико - экономикалық
көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..60
4 Еңбекті қорғау және өнеркәсіп экологиясы
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 61
4.1 Еңбекті қорғаудың құқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
4.2 Тіршілік
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 61
4.3 Қауіпсіздік
техникасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..62
4.4Өрт
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68
Түйін
Дипломдық жоба қалыптанған полиуретан ұлтаны желімдеу әдісі арқылы
дайындамаға біріктірілген әйелдердің мокасин туфлиінің өндірісіне арналған
техникалық құжаттарды жасауға бағытталған.
Түсініктеме жазба кіріспеден, технико-экономикалық негіздемеден;
жобаланатын объектінің ассортиментін таңдап, негіздеу; жобаланатын
объектінің технологиялық процессін жасау ; еңбекті қорғау және өнеркәсіп
экологиясы бөлімдерінен; қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен
тұрады.
Кіріспеде Қазақстандағы жеңіл өнеркәсібінің соның ішінде аяқ киім
өндірісінің қазіргі кездегі жағдайы, сонымен қатар дағдарыс кезіндегі даму
жолдары көрсетілген.
Технико - экономикалық негіздемеде өндірілетін мәселенің теоретикалық
аспекті, соның ішіндегі шығарылатын өнімнің бәсекеге қабілеттігі
баяндалған. Жобаның конструкторлық және технологиялық бөлімдерінде ерлерге
арналған жартылай етікті конструкциялау және оны шығаратын өндірістің толық
техникалық құжаттары жасалған.
Еңбек қорғау және өндірістік экология бөлімінде бұйымды шығаратын
өндірістегі қауіпті және потенциалды зиянды факторларының жұмысшыларға
тигізетін әсерлері туралы және оларды болдырмау шаралары қарастырылған.
Түсініктеме 80 беттен, соның ішінде 21кесте , 8 сурет, 32 қолданылған
әдебиеттерден тұрады. Графикалық бөлім 6 беттен тұрады.
Резюме
Дипломный проект направлен на разработку технической документации
для производства женских туфель мокасин клеевого метода крепления на
формованной подошве из полиуретана.
Пояснительная записка состоит из введения, технико –
экономического обоснования, выбора и обоснования ассортимента объекта
проектирования, разработки технологического процесса объекта
проектирования, раздела охраны труда и промышленная экология и списка
использованной литературы. В введении было отмечено состояние легкой
промышленности в Казахстане в настоящие время, а также пути развития в
период кризиса.
В технико-экономическом обосновании изложены теоретические аспекты
разрабатываемой проблемы, а именно конкурентоспособность выпускаемой
продукции.В разделе охраны труда и промышленная экология содержится
анализ потенциальных вредных факторов обувного производства и обоснование
рекомендуемых мер для обеспечения здоровых и безопасных условий труда.
Пояснительная записка включает 80 страницы, в том числе 21 таблиц, 8
рисунков, 32 использованных литературных источников. Графическая часть
представлена 6 листами.
Кіріспе
Аяқ киім біздің өмірде маңызды орын алады. Себебі, адам өз уақытысының
көбісін өндірісте, көлікте және әртүрлі оқу, мәдениет, әкімшілік
мекемелерінде өткізеді. Осыған орай, ол ыңғайлы болуымен қатар
дымқылданбайтын және сәнді болуы тиіс. Сол аяқ киімдерді жасайтын былғары
шикізаты Қазақстанның мақтанышы және өте кең тараған шикізаттардың бірі
болған. Ол, аяқ-киім, былғары-галантереялық, ер-тұрман бұйымдарын және т.б.
халық тұтынатын тауарлар жасау үшін кеңінен пайдаланылып келді.
Қазіргі кезде, былғары-аяқ-киім өндіріс саласы зор қиыншылықтарды
басынан кешіп отыр. 1990 жылдың басынан бастап Қазақстанның былғары аяқ-
киім өнеркәсібінде өндіріс едәуір күрт түсе бастады. Бұл ішкі
инфраструктураның дамымауына, саладағы айналу қаржыларының жоқтығына және
дүние жүзілік нарықта бізде конкуренттік тәжрибенің жоқтығына байланысты
болды. Сонымен қатар, Республиканың жеңіл өнеркәсібін дамытуға қажетті
инвестициялар көлемі барған сайын азая түсті.
Біздің Республика шикізат ресурстарын шығаратын және дайын өнеркәсіп
бұйымдарын тұтынатын ел ретінде халықаралық еңбек бөлу процессіне бірте-
бірте тартылып жатыр. Жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары конкуренцияға төзімді
болу үшін, нарықты отандық тауарлармен толтыру үшін, шетелдерден келетін
тауарларға шектеу енгізу керек немесе ол тауарларға баж салығын көбейтіп,
өзіміздің тауар өндірушілерімізді қорғауымыз қажет.
Республикадағы аяқ киім өнеркәсібі бұрын, жаңа техникамен
қамтамасыздандырылған халық шаруашылығының қуатты индустриаландырылған
саласы болып еді. Алайда, соңғы жылдары,қалыптасқан экономикалық
байланыстардың бұзылуына байланысты шббұл құлдырай түсуде. Сондықтан,
қазіргі қалыптасқан жағдайда аяқ киім өнеркәсібін өзін-өзі қамтамасыз етуге
бейімдеу қажет, яғни фабрикаларды отандық шикізаттармен, фурнитуралармен,
желімдермен және т.б. да материалдармен жабдықтау мәселелерін шешу
қажет.Тұтынушылардың сұранысына байланысты, аяқ киім ассортиментін тез
өзгерте алатын шағын кәсіпорындардың жүйесін дамыту қажет. Қазіргі кезде
аяқ киім шығаруды ұлғайту тек, ұйымдастыруды жақсарту, өндірістік қуатты
тиімді пайдалану, кәсіпорындарды реконструкциялау және техникамен
қайтажарақтандыру,технологиялық процесстерді жетілдіру,шикізаттар мен
материалдардың жаңа түрлерін пайдалану өнімнің материал сыйымдылығын
азайтып, ресурстарды пайдалануды үнемдеу арқылы шешіледі.
Аяқ киім өнеркәсібіндегі ғылыми-техникалық прогресстің базасын құру
үшін микропроцессорларды қолдана отыра автоматтандырылған жүйелерді
енгізуді қолға алу, аяқ киім үсті үшін жаңа текстиль және трикотаж
материалдарын шығаратын өндірісті ұйымдастыру, үйкеліске төзімді нәлдері
бар өкшелерге, аяқ киімдік қалыптарға арналған жеңілдетілген құйма
пластмассаларды қолдану технологиясын енгізу,жоғары сапалы аяқ киімдерді
шығаруға арналған жаңа бөлшектер мен фурнитураларды шығаруды меңгеру қажет.
Соңғы кезде бүкіл дүние жүзінің және Қазақстанның экономикасы да
экономикалық дағдарыстың қиыншылықтарын бастан өткеруде. Өндіріс құлдырай
түсуде, келісім – шарттар орындалмауда, ипотекалық кредит беру саясаты өзін-
өзі ақтамады, тұрғын үй салу бағдарламасы күйзеліске ұшырады, инфляциялық
процесстер тез қарқын алуда, финанс – кредит системасында және ақша
айналымында қауіпті жағдайлар туып отыр.
Осыған орай, өзінің 2009 жылғы Қазақстан халқына арналған жолдауын
елбасы Н.Ә. Назарбаев Дағдарыстан - дамуға деп атады [1]. Н.Ә.Назарбаев
дүниежүзілік қаржы дағдарысының шығу себептерін жан-жақты талдады да
қазіргі кезде жасалынатын экономикалық шараларды халыққа ұсынды.
Ел басының жолдауында жақын үш жылдағы мемлекеттің комплексті дамуын
жоспарлауға, әлеуметтік және экономикалық дамуына бағытталған және
қиыншылықтарға қарамастан қолданыстағы перспективалық инвестициялық
жобаларды қаржыландыру және іске асыру жалғасын табады делінген.
Жолдауда президент экономикалық даму саясатының ең маңызды бағыттарын
атап көрсетіп, өнеркәсіп салаларының алдына жаңа мақсаттар қойды. Сондықтан
2009 – 2011 жылға дейінгі экономикалық дамудың негізгі бағдарламасы болып
ғылыми техникалық процессті түбегейлі жеделдету табылады. Бірінші кезектегі
маңызды мақсат болып, халықтың жоғарлап келе жатқан сұранысын
қанағаттандыру үшін жоғары сапалы және әртүрлі тауарлармен қамтамасыз ету
табылады.
Ғылыми-техникалық процесс аяқ киім өндірісінің сипатын едәуір дәрежеде
өзгертті. Ірі өндірістік комплекстер құрылды. Олар приципиалды жаңа
техникалық және автоматтық түрде операцияларды орындайтын құрал –
жабдықтармен жабдықталған. Технологиялық процесстер күрделеніп, операция
орындау жылдамдығы өсе түсті.
Халықты өзіміздің отандық тауарлармен қамтамасыз етуде де
қиыншылықтар көп кездесуде. Экономика мен өндірістің қозғаушы күші болып
табылатын нарық іс жүзінде жұмыс істемейді. Осындай жағдайда
республикамыздың жеңіл өнеркәсібі, атап айтқанда өнеркәсіптің аяқ киім
шығаратын саласы ең ауыр жағдайда қалып қойды, мысалы: жылына 6–млн жұп
аяқ киім шығаратын Тараз былғары комбинатының тоқтап тұрғаны бірнеше жыл
болды. 4 – 5 мың кәсіби жұмысшылар, инженерлі – техникалық кадрлар жұмыссыз
бос қалды. Әлемдік дағдарыс жағдайында жұмыспен қамту стратегиясы кадрларды
қайта үйрету және қайта даярлау жөніндегі толық ауқымды жұмысқа
бағытталған.
Республика президенті Н.Ә. Назарбаев – бұл жағдайдан шығудың бірден-
бір жолы – әр түрлі, сапалы отандық бұйымдарды ішкі нарыққа көптен шығару
деп атады [1].
Қазақстан бұрыннан да тауарларды шеттен әкелетінін ескерсек, онда бұл
салаға арнайы көмек қажет, оның дамуына зор көңіл бөліп отандық тауарларды
шығару көлемін едәуір ұлғайту қажет. Бұдан мынадай қорытындыға келуге
болады : ескіше жұмыс істеуге болмайды, жаңа нарықтық деңгейде жұмыстың
приципальді жаңа әдістерін меңгеру қажет, өндірісті көтеру үшін әр түрлі
тиімді шараларды қолдану қажет. Бұл шараларды іске асыру үшін әртүрлі
бағыттағы шағын кәсіпорындар құрып, оларға әртүрлі деңгейде көмек көрсету
керек.
Отандық жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары негізінен 60-70 жылдары
шығарылған сапасыз жабдықтармен жабдықталған. Көптеген фабрикалардағы
станоктар 60-80 % моральды және физикалық жағынан тозған. Осыған
байланысты мынадай сұрақ туады: неге біз бір жылда тек қана 250 мың жұп аяқ
киім шығарамыз. Бұл көрсеткіш бұдан 10 жылдар бұрын 54 млн жұп аяқ киім
болған. [2].
2002 – 2003 жылдарда еліміздегі финанс институттарында еркін
қаражаттың пайда болуы, отандық инвесторларға негізгі ірі-ірі жеңіл
өнеркәсіп кәсіпорындарын сатып алуға мүмкіндік тудырды.Бұл жеңіл өнеркәсіп
саласының өте үлкен экспорттық потенциялы бар, оған дәлел болып шетел
компанияларының экологиялық таза натурал былғары, тігін бұйымдарын сатып
аламыз деген көптеген сұраныстары.
Аяқ киім өндірісіне келсек, халықтың аяқ киімге деген сұранысын
толығымен қанағаттандыру үшін оның ассортименті ұлғайтылып, жаңартылуы және
аяқ киім шығаратын кәсіпорындарының өнім сапасы айтарлықтай жақсарылуы
тиіс.Бұл орайда аяқ киімді жобалауды жетілдіру мәселесінің үлкен маңызы
бар. Аяқ киім жобалаудың пайда болу және даму процессін зерттеу бұрынғы
қателіктерді болдырмауға іс жүзінде қалыптасып, сонан өткен заңдылықтар мен
әдістерді пайдалануға, сондай-ақ жаңа үлгілерді жасауға өнертапқыштықпен
келуге мүмкіндік береді.
Бұл мақсаттардың орындалуы аяқ киім өндірісінің тиімділігін
жоғарлатумен тікелей байланысты. Соған байланысты біріншіден: жаңа аяқ
киімдік материалдар мен аяқ киім және қалыптарды модельдеу және
конструкциялауды және жасауды ғылыми техникалық процестің жетістіктеріне
сүйене отырып аяқ киімді модельдеу және конструкциялауды жетілдіру.
Кәсіпорындардың экономикалық көрсеткіштерімен аяқ киімнің сапасы және
ассортиментінің арасындағы тығыз байланыс комплексті жобалауды қажет етеді.
Бұл кезде аяқ киімді жасау, аяқ киім үсті мен астына жаңа материалдарды,
қалыптарды, өкшелерді қалыптаған бөлшектерді таңдаудан басталып, жаңа аяқ
киім түрін шығарып, оны сатумен аяқталады. Бұл жаңа аяқ киім шығарып, жаңа
ассортиментті өткізудің арасындағы мерзімді едәуір қысқартады.
Барлық жұртқа мәлім, аяқ киім сапасы оның ыңғайлығына, беріктігіне,
гигиеналығына және әдемілігіне тәуелді болады. Сондықтан бұл көрсеткіштер
бірінші кезеңде аяқ киім конструкциясымен анықталады.
Орындалған аяқ киім конструкциясының эскизі жобаланып отырған аяқ киім
ерекшеліктерін дәл кескіндеуі тиіс: қалып пішінін, өкше биіктігін, үстіңгі
және астыңғы бөлшектердің конфигурацияларын ,сонымен қатар модельдің
бөлшектерінің пропорциясы мен сипаттаушы сызықтарын анықтауы тиіс.
Дипломдық жобаның тапсырмасына сәйкес жобаланатын аяқ киім түрі
күнделікті киюге арналған қысқа қонышты әйелдердің мокасин туфлиі.Осы
дипломдық жобаны орындау үшін, біз келесі бөлімдерді орындадық: кіріспе,
мокасин туфлиінің моделін таңдаудың технико-экономикалық негіздемесі;
конструкторлық бөлім; технологиялық бөлім;еңбекті қорғау және өнеркәсіп
экологиясы; қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімі.
1 Техникалық-экономикалық негіздеме
Мокасин туфлиінің техникалық құжаттарын жасау тақырыбындағы
дипломдық жобадағы мокасин туфлиінің моделін таңдап, негіздеу үшін жеңіл
өнеркәсіп саласында, соның ішінде аяқ киім өндірісінде қалыптасып отырған
жағдайды жан-жақты талдауды қажет етеді. Сондықтан біз, аяқ киім өндірісін
конструкторлық-технологиялық қамсыздандыру проблемасы қандай жолдармен
жүзеге асырылатынын қарастырдық.
Н.Ә.Назарбаевтың 2030 бағдарламасында атап көрсетілгендей
ауылшаруашылығы, жеңіл және тамақ өнеркәсібіне де көп көңіл бөлуді көзделіп
отыр. Сонымен біз тек шикізатқа бағдарланған ел болып қалмау үшін біз жеңіл
және тамақ өнеркәсібін, инфрақұрылымды, мұнай мен газ өңдеуді, машина
жасаудың жекелеген шағын салаларын, ғылымды қажет ететін түпкілікті
өндірістерді, қызмет көрсету саласын да ілгері қарқынмен дамытуға тиіспіз
деген. Және де 2010 жылға дейін бастапқы кезде өз мүмкіндіктері мен
бәсекелестік қабілеті тұрғысынан келешегі бар еңбекті қажет ететін
салаларға көңіл бөлуі керек. Бұл, басымдылық тәртібімен айтатын болсақ –
ауылшаруашылығы, орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі, жеңіл және тамақ
өнеркәсібі, туризм, тұрғын үй құрылысы және инфрақұрылым жасау. Осы
салаларды дамыту арқылы біз экономиканың құрылымдық мәселелерін ғана емес,
жұмыспен қамту және кедейшілік мәселелерін де шешеміз, бұл қазіргі уақытта
ерекше маңызды нәрсе!
Үкімет жеңіл өнеркәсіпке енді ғана көңіл бөліп отыр. Дамыған және
дамушы елдердің бәрі жеңіл өнеркәсіпті өркендетуге ерекше көңіл бөліп отыр.
Мәселен, Германияда жыл бойы экономикалық түсімнің 6-9 пайызын осы сала
құраса, Қытайда бұл көрсеткіш 12 пайыз, ал Үндістанда 14 пайызға жеткен.
Аталған елдердің жылдық бюджетінің 30 пайызын осы жеңіл өнеркәсіп құрайды
екен.
Тоқыма және тігін саласын өркендетсек, жұрттың әлеуметтік жағдайын
жақсартуға мүұмкіндік туады. Сондай-ақ, жер-жерде шикізат өңдейтін цехтар
ашып, көптеген адамды жұмыспен қамтуға болар еді. Осыны ескеріп Үкіметтің
Оңтүстік өңірде мақта кластерін дамытуды қолға алғаны көңілге қуаныш
ұялатады.Бұл жеңіл өнеркәсіптің дамуына себепші болатын-ақ бастама.
Сонау 1990 жылдары тек жеңіл өнеркәсіп саласында еңбек еткендердің
жалпы саны 220мың болған. Қазір бұл көрсеткіш он есеге дейін азайған. Біз
күнделікті қажетті киім-кешек, аяқ киімді Туркия, Қытай, Қырғызстан,
Өзбекстан, Пәкістаннан тасымалдап әуреге түсіп жүрміз. Экономистер есебіне
жүгінсек, 2008 жылы сырттан келген жеңіл өнеркәсіп бұйымдары тағы да 10
пайызға артқан. Ал қазіргі оның еселене түскеніне ешкім күмән келтірмейді.
Осы ретте импорт көлемінің ұлғаюы мамандарды қатты алаңдатуда. Жағдай
осылайша жалғаса беретін болса, еліміздің жеңіл өнеркәсібі әбден тұралуы
мүмкін. Сондықтан үкімет жеңіл өнеркәсіпті дамытудың арнайы бағдарламасын
жасап (мақта кластерінен басқа да), импортқа белгілі мөлшерде шектеу салуы
тиіс. Әйтпесе, жеңіл өнеркәсіп бұйымдарын шығаратын кәсіпорындардың жойылып
кету қаупі төніп тұр.
Сонымен қатар, жеңіл өнеркәсіпке аяқ киімнен басқа да тоқыма (трикотаж)
саласы жататыны да бізге белгілі. Және де біздің елімізде тоқыма және тігін
өнеркәсібіне арналған шикізаттарды өңдейтін Оңтүстік өңірде бірнреше
кәсіпорындар да бар. Атап айтар болсақ, Ютекс ЖШС- бұл әлемдік стандартқа
сәйкес алты түрлі мақта иірім жібін шығарады. Осы кәсіпорыннан трикотаж
кездемесіне арналған иірімжіп Ресейге, Балтық елдеріне, Туркияға және
Германияға экспортқа шығарылып жатыр.
Жамбыл облысы республикадағы өнеркәсібі жан-жақты дамыған ірі аймақтың
бірі болып табылады.Облыста бұрынғы жүнді алғаш өңдеуден өткізетін
фабриканың орнына Жүнді алғаш өңдеу фабрикасы Оңтүстік кооперативі мен
Казахстан вул процессор компаниясының филиалы сияқты екі кәсіпорын жұмыс
істеуде. Өкінішке орай, қуатты терілер зауыттары бар, жылына 4 млн жұп аяқ
киім шығараты қуаты бар Жамбыл былғары–аяқ киім ААҚ-ы соңғы бірнеше жыл
бойы жұмыс істемей тұр.
Мұндай жағдайдың негізгі себептеріне – тұрғындардың төлеу қабілетіне
сұраныстың азаюы, инфляциялық процестердің тереңдеуі, шикізаттың жетіспеуі,
негізгі фондтардың тозу дәрежесінің өте жоғары болуы жатады.
Бұл дағдарыстан шығу үшін ұзақ мерзімді ойластырылған бағдарламаларды
іске асырып және ірі масштабты алға қойған мақсаттардыңғ комплексін шешу
қажет. Бірақ, ең маңызды бағыттың бірі болып ғылыми-техникалық прогресс,
интеграциялық байланыстарды дамыту, жаңа прогрессивтік технологияларды,
материалдарды және жабдықтарды өндіру болып табылады.
Қазіргі кезде республикада – Алматы, Қостанай, Семей, Ақтау, Тараз және
тағы да басқа қалаларда аяқ киім шығаратын кәсіпорындар жұмыс істеп тұр.
Жеңіл өнеркәсіптің кәсіпорындарының бәсекелестігін арттыру үшін
тауарөндірушілерді мемлекеттің қолдау жағдайындағана жүзеге асыруға болады.
Сонымен қатар отандық жеңіл өнеркәсіптің мәселелерін шешуге кәсіпорындағы
өндіріс пен басқару процесіне инновацилық технологияны ендіру, жеңіл
өнеркәсіпке инвестиция көлемін ұлғайту. Инвестициялық қызметті кәсіпорынды
ұйымдастырудың барлық деңгейіне енгізу, кәсіпорынға қазігі заманғы
технологияны енгізу және кәсіпорынның халықаралық стандарттарға өту
процесін белсенді өткізу ғана әсер ете алады. Өндірісті ұйымдастырудың жаңа
әдістері мен инновациялық қызметті қолдау да басты назарда болуы тиіс. Осы
аталған жағдайлар орындалатын болса, онда отандық тауарөндірушілер
салаларын приоритетті несиелермен қамтамасыз ету қажет, сол кезде отандық
тауар өндңрушілерді сақтап қалуға мүмкіндік бар.
Қазақстан бұрыннан да тауарларды шеттен әкелетінін ескерсек, онда бұл
салаға арнайы көмек қажет, оның дамуына зор көңіл болып отандық тауарларды
шығару көлемін едәір ұлғайту қажет.
Бұдан мынадай қорытындыға келуге болды: ескіше жұмыс істеуге болмайды,
жаңа нарықтық деңгейде жұмыстың принципиальді жаңа әдістерін меңгеру қажет.
Бұл шараларды іске асыру үшін әртүрлі шағын кәсіпорындар құрып, оларға әр
түрлі деңгейде көмек көрсету қажет.
2010 жылға дейінгі экономикалық дамудың негізгі бағдарламасы болып
ғылыми-техникалық прогресті түбегейлі жеделдету, ал бірінші кезектегі
маңызды мақсат болып, халықтың жоғарлап келе жатқан сұранысын
қанағаттандыру үшін, жоғары салалы және әр түрлі тауарлармен қамтамасыз ету
табылады.
Аяқ киім – адамға эстетикалық және тұтынушы функцияларын беретін, адам
аяғын сыртқы әсерлерден қорғап тұратын бұйым. Аяқ киім ассортименті
көптеген классификациялық белгілерімен анықталынатын күрделі бұйымдар
тобына жатады. Аяқ киім түрі мен конструкциясына байланысты оның
бөлшектерінің саны мен түрлері әр түрлі болуы мүмкін.Аяқ киім үстінің
бөлшектері табанның астынан басқа жерлердің бәрін жауып, аяқ киімнің
дайындамасын құрайды. Аяқ киім астының бөлшектері табанның плантарлы
бетінің астына орналасады.
Аяқ киімнің моделі оның конструкциясын өте терең бөлшектеп даярлау
параметрлерімен анықталады, яғни бөлшектердің саны және түрлерімен, олардың
конфигурациясы және өз ара біріктіру түрімен, материалдардың, әрлеудің,
фурнитуралардың түрлерімен. Сондықтан жобадағы модельді таңдай отыра біз,
принципиальды жаңа модельді жасамаймыз, тек бұрын жасалған модельдердің
варианттарын қайта қарастырып, модификациялаймыз.
МЕСТ 23251 (Аяқ киім. Терминдер және анықтамалар) сәйкес мокасин
туфлиі дегеніміз аяқ киім үсті бөлшектері табан ізін толық немесе жартылай
жауып тұратын және овальды ендірмемен қолмен өрілген бау арқылы немесе
мокасин тігісімен біріктірілетін бөлшегі бар аяқ киім түрі.
Аяқ киім сапасы оның ыңғайлылығына, беріктігіне, гигиеналылығына,
әдемілігіне байланысты екені бәрімізге мәлім. Бұл көрсеткіштердің барлығы
ең алдымен аяқ киім конструкциясына тікелей байланысты [3-6].
Аяқ киімнің функционалдылығы аяққа кию, жүру, шешу, сақтау тәрізді
процесстерден тұратын аяқ киімді пайдаланудың әр түрлі кезеңдерінде
көрінеді. Жабық аяқ киімді кию үшін конструкцияны аяққа бекітіп, жабу
үшін,белгілі бір күш жұмсап, еңкею қажет.
Туфли дегеніміз – табанның артқы жағын жартылай жауып тұратын және
қоныштары тобықтан төмен орналасқан аяқ киім түрі. Туфлилер әр түрлі болды:
қайықша, мокасин тәрізді.Кию жағдайына байланысты туфлилер күнделікті,
модельді, үйге киюге арналған белсенді демалысқа арналған және егде жастағы
адамдарға арналған болып бөлінеді.
Біздің қарастырып отырған туфли – әйелдердің сәнді модельді мокасин
туфлиі. Модельді туфли сәннің талаптарына сәйкес болып, салтанатты
жағдайларда киюге арналған. Оны тек қана маусымның кезектеріне байланысты
кию қарастырылмаған. Мұндай аяқ киім киюге өте ыңғайлы болмаса да, өте
нәзік және әдемі болуы тиіс. Ол үшін мынадай мақалда бар Сән құрбандықты
қажет етеді. Сәнді аяқ киімдегі табан белгілі бір шекке дейін қысылып
тұруы мүмкін, сондықтан модельді аяқ киімді күнделікті киген кезде киюшінің
аяғы ауруы мүмкін, ал тұрақты түрде киген кезде табан суставтарының ауруына
және жасау қабілеттілігінің төмендеуне әкеліп соқтырады.
Мұндай аяқ киімге арналған материалдардың сыртқы түрі мен құрылымы
оның пайдалану мақсаты мен технологиясын ескере отыра, әйелдердің модельді
туфлиіне қойылатын талаптарға сәйкес болуы тиіс.
Туфлидің сыртқы болшектеріне жартылай айналма жұлық, овальды ендірме
және күлшін жатады. Сән әсерінен және әртүрлі технологиялық, экономикалық
факторлардың әсерінен аяқ киім үстінің сыртқы бөлшектерінің пішіні мен
өлшемдері өзгеру үстінде. Жаңа бөлшектер түрлері пайда болуда, олар негізгі
бөлшектердің бір бөлігі болады немесе бірнеше бөлшектерді біріктіреді.
Сондай жаңа бөлшектердің бірі болып жартылай айналма жұлық саналады.
Аяқ киім астының бөлшектері болып, туфлиге қалыптанған ұлтанды алдық.
Аяқ киімінің астын үстіне біріктіру әдістері механикалық, химиялық және
аралас әдістері болып жіктеледі. Модельді аяқ киімдерді негізінен химиялық
әдістермен соның ішінде желімнен біріктіру әдістері қолданылады. Химиялық
біріктіру әдістері аяқ киім өндірісін автоматтандыруға жағдай жасайды,
дайын аяқ киімінің ассортиментін түрлендіруге мүмкіндік тудырады да, жақсы
гигиеналық тұтынушы қасиеттері бар эластикалық аяқ киімді алуға мүмкіндік
береді, оның еңбек және материал сиымдылығын азайтуға жағдай жасайды. Бұл
айтқандардың бәрін негізінен желіммен біріктіру әдісі қамтамассыз етеді,
өйткені ол ұлтанды біріктіруге күрделі жабдықтардың болуын қажет етпейді.
Соның арқасында желіммен ұлтанды біріктіру біздің елде және бүкіл дүние
жүзінде кеңінен қолданылады.
Мокасин туфли жұлық қимасы мен қоныштың жоғары шеті бойынша
біртұтас сызықты құрайды да, табанында соның және қатты сірісінің
қанаттарының тартып тұруына байланысты ұстап тұрады.
Жұлықтың қиылуы және жоғарғы оқаның пішіні сәнге, өкше биіктігіне, аяқ
киімнің қандай мақсатпен киілуіне, дайындау технологиясына, аяқ киімнің
үстіне арналған материалдарға және жоғарғы бөлшектер шетін өңдеу әдісіне
байлнысты өзгеріп тұрады. Жұлықтың қиылу пішінінің негізгі үш түрі болды:
овальды, дөңгелек тәрізді. Біз жобалайтын әйелдердің сәнді мокасин
туфлиіне овальды пішінді таңдадық. Мұндай пішін аяқ киімді кию кезінде
ыңғайлы болуы тиіс: жүрген кезде табанға тығыз орналасып, аяқ табанын
жарақаттамауы тиіс.
Жоғарыда айтылған негіздеменің нәтижесінде біз жобалау объектісі
ретінде әйелдердің сәнді мокасин туфлиін таңдадық. Қабылдаған
материалдар түрлері модельдің құжатында келтірілген.
Аяқ киімнің моделінің конструкциясы ұлтанның материалына,
,конструкциясына және оны біріктіру әдісіне де тығыз байланысты болады.
Ұлтан материалы ретінде полиуретанды қабылдаймыз, конструкциясы бойынша
монолитті,қалыптанған. Полиуретан сырғанауға, үйкеліске төзімділігінің
көрсеткіштері өте жоғары, -600С-ға дейін суыққа төзімді және қалдықсыз
технологиямен жасалады. Осы қасиеттерінің арқасында полиуретаннан жасалған
ұлтандар, қысқы аяқ киімдерді жасауға кеңінен қолданылады. Ұлтанды
біріктіру алуан түрлі әдістермен орындалады. Ұлтанды біріктіру әдісі аяқ
киімнің моделінің сыртқы түрін, оның қасиеттерін анықтайды. Біздің
жағдайымызда, ұлтанды біріктіру үшін химиялық әдістердің ішіндегі желімдеу
қолданамыз. Аяқ киімді желім әдісімен өндіру кең қолданыс табуда,
технологиялық қиыншылықсыз, берік желімдей алады. Ұлтаны желіммен
біріктірілген аяқ киімнің сапасы қолданылатын материалдардың түрі мен
сапсына байланысты болады. Олар жеткілікті дәрежеде үйкеліске, ылғал
өткізуге төзімді және сыртқы пішіні бойынша сан-алуан болып келеді [7].
Мокасин туфлиі күнделікті киетін аяқ киімдерге жатады, оны әйелдер
үшін элегантты түрде, ал жастар үшін спортты түрде конструкциялауды
шешеміз.
Элегантты стильдің модельдері декоративті элементтер мен түстік
шешімдерді қабылдау кезінде салмақшылықты қажет етеді. Мұндай аяқ киімді
жобалау кезінде ұлтандық материал ретінде полиуретан, поливинилхлорид ,
термоэластопласт және т.б. материалдар қолданылады. Аяқ киімнің
дайындамасының конструкциясы да әр түрлі болып келеді. Аяқ киім
дайындамасындағы бөлшектердің көп болуы, оны тігу процессін күрделендіріп
жібереді, бірақ сонымен бірге оның сыртқы түрін жақсарта түседі.
Әйелдердің сәнді мокасин туфлилері қазіргі нарықта өте көп сұранысқа
ие болатын модельдердің бірі. Сондықтан бұл тақырып қазіргі кезде өте
актуальды болып табылады. Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына арналған соңғы жолдауында да бәсекеге
қабілетті бұйым өндіретін отандық тауар шығарушыларды қолдау туралы және
жоғары біліктілікті инженерлік-техникалық кадрлерді дайындау ерекше аталып
көрсетілді.
Сондықтан біз орындап отырған Мокасин туфлилерінің техникалық
құжаттарын жасау тақырыбындағы диплом жобасы қазіргі заманға сай актуальды
тақырып болып табылады. Бұл модельдер нарықта бәсекеге қабілетті және
оларға тұтынушылардың тұрақты сұранысы болады. Жобаны орындау барысында біз
әйелдердің мокасин туфлилерін өндіруге қажетті конструкторлық –
технологиялық бөлімдерін орындадық.
2 Жобаланатын объектінің ассортиментін таңдап, негіздеу
2.1 Модельдің конструктивтік ерекшеліктері
Әйелдердің мокасин туфлиінің конструктивті ерекшелігі болып екі
негізгі жоғары бөлшегінен тұратын жоғары дайындамасын жасау табылады:
оларға негізгі ұлтарақпен конструктивтік түрде қосылған айналма жұлық және
алдыңғы бөлікте орналасқан овальды ендірме жатады.
Олар өз ара арнайы машиналарда немесе қолмен бөлшектерде алдын-ала
тесіп қойылған тесіктер арқылы жіппен өткізілетін мокасин тігістермен
біріктіріледі.
Овальды ендірмені айналма жұлықпен біріктіріп тіккен кезде үш түрлі
вариантты қолдануға болады:
1 біріктірілетін бөлшектер шеті ашық болады;
2 ендірме шетін айналма жұлық шетіне қайырып бүгеді;
3 ендірме мен айналма жұлық шетін окантовкамен бүгеді.
Мокасин тігіспен тігілетін айналма жұлықпен ендірме шетін күйдіру
немесе кесу арқылы өңдейді. Аяқ киім дайындамасының материалының
қалыңдығына байланысты мокасин туфлилерін астарсыз немесе айналма жұлық
асты астары және ендірме асты астарымен жасауға болады. Өкше бөлікте астар
ролін өкше сірісіне арналған қалта атқарады. Кейбір жағдайларда өкше
сірісін айналма жұлықтың артқы бөлігі мен оған тігілген күлшін арасына
салады. Бөлшек қалыңдығы 1,3 мм жоғары болған кезде мокасинді тұмсық
сірісінсіз жасауға болады.
Аяқ киім табанды және адамның бүкіл организімін қоршаған ортаның
әсерлерінен қорғауға арналған; ол адамның қозғалып жүруін жеңілдетеді және
еңбек етуге, демалуға арналған нормальды жағдайды қамтамасыз етеді.Аяқ киім
адамзат дамуының өте ерте кезеңінде пайда болды.
Аяқ киімнің конструкциясының жалпы дамуы ХVIII ғасырдан бастап барлық
европалық елдерде бір жолмен жүруде. ХIХ ғасырдың екінші жартысында аяқ
киімдік тігін машиналарын ойлап шығарып,меңгеруге байланысты аяқ киімнің
пішіні мен конструкциясы едәуір өзгеріске түсті.
Біздің елдегі аяқ киім конструкциясының дамуы басқа да елдердегі аяқ
киім конструкцияларының дамуынан көп өзгешелігі болған емес. Аяқ киім
өндірісін механизациялау деңгейіне байланысты аяқ киімді конструкциялау
ғылымы да дами түсті. Оның жетілуіне жаңа аяқ киімдік материалдардың –
резинаның, ұлтараққа арналған картондардың, ұлтан және тұмсық сірілеріне
арналған нитроцеллюлоза жабыны бар маталардың қолданылуы ықпалын тигізді.
Резина өндірісі технологиясының дамуы қалыптанған ұлтандардың пайда болуына
әкеліп соқтырды.
Әсіресе, аяқ киім конструкциясына елеулі әсер еткен жағдайдың бірі
болып, аяқ киім үстіне жасанды және синтетикалық былғарыларды қолдану
болды.
Аяқ киім адам костюмінің негізгі элементтерінің бірі ретінде тек
функционалды маңызды емес, сонымен бірге оның эстетикалық қажеттілігін
қанағаттандыру үшін де қызмет істейді. Осыған байланысты аяқ киімді
конструкциялаудың негізгі принциптерінің бірі болып тек қана сәннің
ауыспашылық мінезі емес, әлеуметтік қажеттілікпен негізделінетін пішіндер
мен типтерді жасау табылады, яғни, адамзаттың этнографиялық және тарихи
ізгілігін зерттеуге негізделген мәдени принципі.
Қазіргі аяқ киімдер жыныстық белгісі, түрі, пайдалану мақсаты,
устіңгі, астыңғы бөлшектердің материалдары бойынша жіктеледі. Жоғарыда
аталған белгілер оның артикулымен анықталатын аяқ киімнің толық
сипаттамасының негізіне салынған да техника-экономикалық көрсеткіштерді,
дайын өнімнің көтерме және жәй бағаларын анықтау үшін қолданылады. Аталған
бегілерден басқа, аяқ киімді – ішкі өлшемдері мен пішіндері бойынша;
бөлшектер санына және пішіні мен өлшемдері; жоғары моделдерінің
конструкциясы; бөлшектердің өзара және ұлтарақпен бірігу әдісі бойынша да
жіктеледі. Аяқ киім үсті бөлшектері өзара байланыса отырып, әр түрлі
дайындама конструкцияларын құрайды: типтік және күрделі.
Аяқ киім түрлері аяқ киім үсті бөлшектерінің аяқты жауып тұру
дәрежесімен анықталады.
Аяқ киімнің композициялық шешімінде графикалық элементтер маңызды роль
атқарады: мысалы тауарлық белгі және таңбалау
Соңғы кезде аяқ киім үстіне арналған былғарылардың сапасына ғана
қойылатын талаптар эстетикалық жағына да қойыла бастады.
Мысалы, соңғы кезде түстік гамманы көбейтуге арналған талаптар кеңейе
түсті. Бұл проблеманы беттік бояу процессі кезінде шешуге болады. Ол
былғары өндірісінің негізгі кезеңі болып табылады. Өте көп сұранысқа
натурал былғарының бетімен сипатын қайталайтын, жеңіл өңделген былғарылар
ие болады. Мұндай өңдеу түріне ателинді, жартылай ателинді және т.б. өңдеу
әдістері жатады.
Комфорт секілді беті тегіс эластикалық қалың былғарылар кеңінен
қолданыла бастады. Мұндай өңделген былғары беті жылтыр және бархат тәрізді
болады. Бұл эффектіні былғары бетіне бедер басып кейін ысқылау арқылы
беруге болады. Жартылай фабрикаттық түсіне байланысты екі өңді комбинация
алуға болады. Олар былғары бетінде әдемі декоративті элементтерді түзеді.
Жоғарыда келтірілген модельдің конструктивтік ерекшеліктеріне сәйкес
модельдің құжатын және 1 кестеде көрсетілген аяқ киім бөлшектерінің
құрылымын құрастырамыз. Бұл құрылымға бөлшектердің атауы, бір жұптағы саны,
материал түрі, қалыңдығы, мемлекеттік стандарттағы номері кіреді.
Модельдің құжаты
Аяқ киім тегі – әйелдерге арналған
Аяқ киім түрі – туфли
Ұлтанды біріктіру әдісі – желіммен
Қалып фасоны – 81534
Ұлтан конструкциясы – қалыптанған
Аяқ-киiм артикулi – М 240355 цл
Дайындама конструкциясы - мокасин
Ұлтан материалы – қалыптанған полиуретан
Жоғары материалы – хром былғарысы
Аяқ киім жасау стандарты – МЕСТ 19116-87
Кесте 1
Аяқ киім бөлшектерінің құрылымы
№ Бөлшектердің Жұптағы Материал Қалыңдығы, Материал
пп аталуы саны түрі мм стандарты
1 Айналма жұлық 2 Эластикалық 0,9-1,1 МеСТ-939-88
хром былғарысы
(полукожник )
2 Овальды ендірме 2 -- -- --
3 Күлшін 2 -- -- --
4 Жапсырма белдік 2 -- 0,7-0,9 --
4 Айналма жұлық 2 Астарлық 0,6-1,1 МеСТ 940-81
астары былғары
5 Ендірме астары 2 -- -- --
6 Өкше сірісі 2 Картон 3-2 1,5-1,7 МеСТ
9542-75
7 Ұлтан 2 Полиуретан 7-25 ТШ
17-530-85
8 Салмалы ұлтарақ 2 Эластоискожа-Т 0,8-1,3 МеСТ 179-88
9 Тегістегіш 2 Картон -ГЛ 1,3-1,7 ГОСТ
9542-75
2.2 Бұйымның үстіңгі бөлшектерінің сызбаларын жасау
2.2.1 Аяқ киім үсті бөлігін қатаң қабықша әдісімен жобалау.
Аяқ киім жобалау әдістерінің ең тиімдісі болып қатаңды қабықша әдісі
табылады.Сол себептен әйелдердің мокасин туфлиін осы әдіспен жобалаймыз.
2.2.2 Қатаңды қабықша алу үшін қалыпты дайындау.
Қалыптың ізінің шартты жазбасын алу үшін, оны қағаз бетіне қоямыз да,
оның ізінің контурын 10мм әдіп қалдырып сызып аламыз. Алынған контур
бойынша қағазды қиып аламыз да, контурға перпендикулярлы етіп тіліктер
жасаймыз, олардың арасы 10 – 15мм, тереңдігі 15 – 20 мм. Қиып алынған
қағазды желіммен қалып ізіне жапсырып, әр жапырақшаға қарындашпен із қырын
түсіреміз. Қиылмаған әдібі бар шаблонды ажыратып алып, қатты қағазға
жапсырамыз да, белгіленген контур бойынша қиып алып, қалып ізінің шартты
жазбасын аламыз. Қатты өкше сірісі іздің қырына жақсы орналасуы үшін, қалып
ізінің шартты жазбасын ұзындығы бойынша өкше бөлігіне 2 – 2,5 мм-ге, ені
бойынша өкше және орта бөліктерінде 1,5 мм-ге кішірейтуіміз қажет. Осылай
өкше сірісі мен ұлтарақты қалыпқа бекітіледі. Мұндай қалыпты киілген
қалып деп атайды.
2.2.3 Қалыпта қатаңды қабықша алу.
Матаның, мысалы тик-саржаның тіктөрт бұрышты бір бөлігін диагональ
бойынша бүктейміз. Оған қалыпты ішкі жағымен қоямыз. Қойғанда, тұмсықтың
және жотаның шеткі нүктелері матаның I – I бүгілу сызығымен беттесуі
керек. Осы күйде қалыпты ұстап тұрып оның профилін қарындашпен сызып
аламыз. Алынған контурдан 25 – 30мм қашықтықта сызық жүргіземіз, де
(Сурет 1) ол бойынша шаблонды қиып аламыз. Шаблонға және кигізілген
қалыпқа натурал каучук желімін жұқа етіп жағамыз. Оны 5 – 10 минут бөлме
температурасында кептіреміз. Енді оның үстіне қабық құрағыш зат БФ – 2
желімін жағамыз.Матадан жасалған шаблонды қалыпқа қаптарсыз кереміз. Өкше
бөлігінде шаблонның шеттерін қабаттастырып (желіммен) жинаймыз.
Сурет 1. Матадан шаблонды алу
Мокасиннің жоғарысының дайындамасы ұлтарақпен бір бүтін болады да астарсыз
жасалынады. Өкше сірісін күлшіннің сыртына бастырып тігілетін сыртқы
қалтаға саламыз. Бұндай дайындамаларды қалыптау жылжымалы қалыптарда
жасалынады, сондықтан қатаң қабықшаны біз матадан жылжып-ұзарған жалаңаш
қалыптан екі рет аламыз: бірінші рет қалыптың бүйір бетінен, екінші рет
қалыптың ізінен. Екінші кезеңде қалыпты ізімен жоғары қойып іздің
қабықшасын аламыз. Қабықшаның бүйір бетін қалыптың ізінің қырынан 10 мм, ал
іздің қабықшасын 20 мм жоғары қиып аламыз. Екі қабықшаны перхлорвинил
желімімен біріктіріп желімдейміз.
Мата қабықша бетіне аяқ киім үстінің сыртқы бөлшектерінің контурларын
сызғаннан кейін қабық құрағыш БФ-2 немесе силикат желімін жағамыз.
2.2.4 Аяқ киім үсті бөлігінің макетін жасау.
Қабықшаны қалыптан алмай, эскизге сай үлгінің суретін саламыз.
Қалыптың бүйір бетін ішкі және сыртқы бөліктерге бөлетін АВ, ГД сызықтарын
жүргіземіз (шекара сызықтар 2 – сурет).
Сурет 2.Қабықшаға конструктивтік торларды жүргізу
ГД сызығы бойынша Д нүктесінен бастап Вқ = 0,15N+25,5 кіші қоныш
биіктігін, Вк = 0,15N+12,5 күлшін биіктігін өлшеп саламыз да, Б нүктесін
белгілейміз. Ол ГД-ның ⅓ бөлігінде орналасқан. Вқ = 0,15∙240+25,5 = 61,5мм,
Вк = 0,15∙240+12,5 = 48,5мм.
Қағазға I – I сызығын жүгіземіз, онда 0 нүктесін белгілеп, өкше
бөліктің ішкі және аралық бөлшектерінің қалыңдығына ішкі тең 0а кесіндісін
саламыз. Оа=1.9+0.6=2.5мм. а нүктесінен базистік сызықтарға дейін мына
арақашықтықтарды өлшеп саламыз (3 – сурет)
аб = 0,2 ∙Д = 0,2 ∙ 240 = 48мм (сыртқы тобық нүктесі)
ав = 0,41 Д = 0,41∙ 240 = 98.4мм (табанның бүгілу нүктесі)
аг = 0,5Д = 0,5 ∙ 240 = 120мм (табан ортасы)
ад = 0,73Д = 0,73 ∙ 240 = 175.2мм (ішкі шоғыр нүктесі)
ае = 0,8Д = 0,8 ∙ 240 = 192мм(кіші башпай соңы)
Сурет 3.Қағаз бетіне базистік сызықтарды белгілеу
б, в, г, д, е нүктелері арқылы I – I түзуіне перпендикулярлар жүргіземіз.
Қалыпты түзуге өкше бөлігінің ең дөңес нүктесінің проекциясы 0 нүктесімен,
ал А нүктесінің проекциясы I – I сызығы мен беттесетіндей етіп
орналастырамыз. (4 – сурет)
Сурет 4. Қабықша жабыстырылған қалыпқа базистік сызықтарды түсіру.
Үшкір қарындашпен қалыптың қабығына базистік сызықтарды саламыз. Содан
соң иілгіш таспа көмегімен бақылау және көмекші сызықтарды жүргіземіз.
Үлкен көмекші ВзГ сызығын жүргіземіз. Г нүктесі V базистік сызықтың
ортасында орналасады.Бұл сызық қысқа қоныштың жоғарғы оқасының биіктігін
бақылайды. Осы сызықтарға сәйкес, үсті бөліктің сыртқы бөлшектерінің
контурларын эскизге сай қылып, сызып аламыз және модельдің барлық
функционалды, декоративті тігістерін де саламыз.
Сурет 5. Мокасин туфлиінің үстінің макеті.
Қабықшаға қатаңдық беру үшін , оның бетіне екі қайтара желім жағып,
жақсылап кептіреміз.
2.2.5 Мокасинге арналған қалып бетінің шартты жазбасын алу
Қатаң қабықшаны макет бөлшектерінің контурлары және бұл бөлшектерді
жазуға қажетті сызықтар бойынша кесеміз.Әрбір бөлшекті жеке-жеке жазамыз.
Кез келген мокасин конструкциясы үшінміндетті ендірменің қабықшасын ҮП
шекаралық сызық бойынша кесеміз.Оның тереңдігі жазықтықта жақсы жазылуды
қамтамасыз етуі қажет. Қағаз бетіне түзу жүргіземіз. Ол түзумен жазу
кезінде қатаң қабықшаға алдын-ала жүргізілген ОП учаскесіндегі ендірменің
шекаралық сызығын беттестіреміз. Жазбаны осы күйінде қағазға бекітіп, оның
контурын сызып алып,(ҮҮП) кесіндісіні сызығы бойында пайда болған артық
жерлерді белгілейміз. ,(штрихталған жерлер.Плакат 1).
Ендірме жазбасының ауданын бастырма ауданын ескере отыра былайша
түзетеміз. О нүктесі және бастырманың шеткі нүктелері ҮҮ арқылы ОҮжәне ОҮ
жаңа осьтерін жүргіземіз де, оларды ендірменің шаблонын жасаған кезде
ескереміз. Жаңа осьтерді жүргізуден пайда болған аудандардың артық жерлерін
ендірменің ішкі және сыртқы шеті бойынша алып тастаймыз.Мокасиннің үсті
бөлшегінің қатаң қабықшасын бөлшектеу мен түзетуді дайындаманы жинаудың
технологиялық процессінің ерекшелігі мен дайындама конструкциясына
байланысты әр түрлі етіп орындауға болады.
Мокасин туфлиінің үстінің конструкциясында овальды ендірме негізгі
бөлшекке негіэгі бөлшектің материалын отырғызу арқылы тігіледі.
Ендірме мен негізгі бөлшектің қосылу сызығымен қалыптың ізінің
қабырғасының контурына перпендикуляр етіп, бір-бірінің арасы10-15 мм етіп
кесінді жасаймыз. Кесінді тереңдігі іздің қырының сызығымен бітеді. Қатаң
қабықшаны іздің қырының өкше-бүйір бөлігі бойынша аВв учаскесінде кесеміз.
Кесу тереңдігі қатаң қабықшаның жақсы жазылуын қамтамасыз етуі тиіс және
жартылай ұлтарақты негізгі бөлшекпен біріктіретін тігіс шоғыр аймағында
болмауын да қарастырады. Қысқа қоныштың артқы қанатында үш кесінді жасайды,
ол кесінді қоныштың төменгі контурына перпендикуляр. Олардың тереңдігі
қалыптың өкше бөлігінің 13-не тең болуы тиіс. Шартты жазбаны қысқа
қоныштың артқы қанатында орналасқан тек өкше бөліктегі қималардың
аудандарының қосындысының шамасына түзетеміз. Шартты жазбаны үш бөлікке
бөлеміз; аВв жартылай ұлтарақ, ішкі қысқа қоныш және негізгі бөлшек.
Қималардың аудандарының қосындысының шамасы 9 мм –ге тең.
2.2.6 Жазбаны деформация шамасына түзету және мокасиннің үстіңгі
бөлшектерінің контурларын сызу
Мокасин устінің дайындамасын жылжымалы қалыптар көмегімен қалыптайды.
Сондықтан да үстіңгі бөлшектердің сызықтық өлшемдерін ұзына бойы бағытында
5%-ке қысқартамыз және көлденең бағытында 3%-ке ұзартамыз. Негізгі
бөлшектің және овальды ендірменің жазбасының аудандарының өзгеруі 1
плакатта көрсетілген. Бұнда біз негізгі бөлшекті қоныштың өкше бөлігінің
қисық сызығына және ұлтарақтың өкше бөлігінің қисық сызығына сәйкес етіп
5%-ке тең ВЛ шамасына кішірейтеміз.Негізгі бөлшектің тұмсық-шоғыр бөлігін
түзету үшін Л нүктесінен 12 сәуле жүргіземіз. Оның әрбіреуінің ұзындығын
5%-ке (6,3мм)-ге кішірейтеміз.
Негізгі бөлшектің өлшемін көлденең бағытта қалыптың ішкі және сыртқы
жағына сәйкес ФС және ФС ұзындығының 3%-ке тең шамасына ұлғайтамыз. Ол
2,98 мм-ге тең. Ұлғайту сызықтарын жоғарғы оқа сызықтарына сәйкес етіп
жүргіземіз. Ендірме жазбасының өлшемдерін кішірейтуді негізгі бөлшектің
тұмсық-шоғыр бөлігіндей етіп кішірейтеміз. Сәулелер жүргізетін 3 нүктесінің
орнын ендірменің ОУ осінің 1-2 сызығымен қиылысу нүктесі арқылы анықтаймыз.
1және2 нүктелері дайындамадағы закрепка тұратын нүктелерге сәйкес келеді.
Бөлшек шеттерін қайырып бүгуге кететін әдіп -3-4 мм. Дайындаманы
біріктіруге қажетті әдіптер -7 мм.
2.2.7 Ішкі бөлшектердің контурын сызу.
Ішкі бөлшектердің контурын сызу үшін, үсті бөліктің конструктивтік негізін
(өңдеу әдіпсіз) аламыз.
Туфлидің астары ендірменің, кіші қоныштың және айналма жұлықтың екі
былғары астарларынан тұрады. В'бА учаскесінде астар контурын ұзындығы 12 –
14мм етіп, қоныш контурынан 1мм төмен сызамыз.
Жоғары жиек бойынша қиылатын өңделетін 2мм әдіп береміз.
Керме бөлігінде астарды жоғары контурынан 7 – 8мм жоғары етіп
жобалаймыз. Былғары астардың алдыңғы бөлігінің ені 18мм кем болмауы тиіс.
Былғары астарлардың бөлшектерін а1, а2 сызығымен қайып тігеді.
2.2.8. Сыртқы, ішкі астар бөлшектердің шаблондарын жасау.
Қоныштың екі шаблонын жасаймыз: біреуін – керуге әдіпсіз, біреуін –
керуге әдібі бар етіп.
Бүгілу сызығы бар бөлшектер шаблонын жасау үшін (айналма жұлық,) қағаз
бетіне сызық жүргіземіз де, сол бойынша қағазды екіге бүктейміз. Бүгілген
қағазды конструктивті негіз сызбасымен немесе астарлармен олардың бүгілу
сызығы беттесетіндей етіп біріктіреміз.
Біздің жобаланатын аяқ киімнің келесі бөлшектері бар: жартылай айналма
жұлық, кіші қоныш немесе күлшін,ендірме.
Сызбадан қағазға бөлшектердің контурын түсіреміз, қағаздың артық
бөлігін кесіп тастаймыз.
Дайындаманы жинау кезінде, үстіне басқа бөлшектер тігілетін бөлшек
контурларына әдіп енін көрсетеміз. Сызба мен қағаздардың жылжып кетуін
болдырмас үшін, оларды қыстырғышпен қыстырып қоямыз, немесе желімдейміз.
2.3 Бұйымның астыңғы бөлшектерінің сызбаларын жасау
Дайын аяқ киімде табан астында бөлшектері – аяқ киім асты бөлшектері деп
атайды. Оларды сыртқы, ішкі және аралық бөлшектері деп жіктейді. Сыртқы
бөлшектерге: ұлтан, әшекейлі жапсырма және керме сызықтары т.б. жатады.
Ішкі бөлшектерге негізгі және салмалы ұлтарақтар жатады. Аралық бөлшектерге
қатаң өкше және тұмсық сірілері, табан орта сынасы, тегістегіш жатады.
Бұдан басқа аяқ астының жазық және аралық бөлшектерін (былғарыдан,
резеңкеден және басқа материалдардан), қалыпталған бөлшектерді (резеңкеден,
әртүрлі полимерлерден) және құю әдісі мен т.б. материалдар) дайындалатын
бөлшектерді ажыратады.
Аяқ киім астының жеке бөлшектерінің конструкциясы, формасы мен өлшемі аяқ
киім конструкциясына, түріне, тегіне жіне өлшеміне, өкше биіктігіне, оның
ұстастыру әдісіне, сондай–ақ ұлтанды кесіп өңдеу ерекшелігіне және т.б.
тәуелді.
Бұл бөлшектерді жобалау үшін бастапқы мәліметтерге жобалауға қажетті
техникалық тапсырма қалып эталоны, ұлтарақ үлгісі, дайындама мен астыңғы
бөлшектердің техникалық дерегі, қалыпқа керілген дайындама, бұйымның
деформация коэффициенті мен ұстастыру әдісі жатады.
Аяқ киімнің асты бөлігінің бөлшектерін жобалау негізіне қалыптың ізінің
жазбасы жатады.
Егер, қалыптың ізінің бекітілген үлгісі болмаса,онда оның ізінің жазбасын
қағаз үлгілер арқылы аламыз
2.3.1 Негізгі ұлтарақтың контурын сызу
Сурет 1. Негізгі ұлтарақтың контурын тұрғызу схемасы.
Ұлтарақтың контурын алу үшін қалыпты қағаз бетіне орналастырамыз да,
оның контурына 10 мм әдіп қосып, вертикаль қойылған қаламмен сызып аламыз.
Жүргізілген сызық бойынша қағазды қырқып, шетінен бүкіл контуры бойынша
кесіп жасаймыз. Кесіктердің арасы 10-15 мм, тереңдігі 15-20 мм. Кесілген
қағазды желіммен қалыптың ізіне жапсырып, әрбір кесіндіні іздің қырына
қайырып майыстырамыз да, қаламмен қалып ізінің контурын белгілейміз.
Белгіленген ұлтарақ контурын қалыптан алып, тығыз картонға жапсырамыз да,
белгіленген контур бойынша кесін аламыз. Өкше сірісінің жақсы қалыпталуы
үшін ұлтарақты ұзындығы бойынша өкше бөлігінде шамасына қысқартамыз.
шамасы қалыңдықтан және қалыптың жанының өкше бөлігіндегі қисықтығына
байланысты, яғни, берілген қимадағы қалып ізіне перпендикулярмен және
жанамамен түзілген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Түйін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1 Техникалық-экономикалық
негіздеме ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.8
2 Жобаланатын объектінің ассортиментін таңдап,
негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.1 Модельдің конструктивтік
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.2 Бұйымның үстіңгі бөлшектерінің сызбаларын
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 17
2.2.1 Ерлердің қысқа қонышты етіктерінің үстінің конструктивті негізін
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.2.2 Балтырдың орталықтандырылған жазбасын
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 17
2.2.3. ҚШЖ және БОЖ–ды координаттар осіне енгізіп, базистық, көмекші және
бақылау түзулерін
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..18
2.2.4 Астар бөлшектерінің контурын
сызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.2.5 Астараралық бөлшектердің контурын
сызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2.3 Бұйымның астыңғы бөлшектерінің сызбаларын
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... 22
2.3.1 Негізгі ұлтарақтың контурын
сызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 2
2.3.2 Қалыпталған ұлтанды
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..23
2.3.3 Ұлтанның ішкі контурын
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.3.4 Қалыптанған ұлтаның ішкі жағының көрінісін
жобалау ... ... ... ... ... ... ... .28
2.3.5 Ұлтанның жүретін беті бойынша
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.3.6 Ұлтанның көлденең тілігі мен қимасын
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.3.7 Қатты өкше сірісінің контурын
сызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.3.8 Тұмсық сірісінің контурын
жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.3.9 Салмалы ұлтарақ контурын
сызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2.3.10 Тегістегіш контурын
сызу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .30
2.4 Модельдің материал сыйымдылығын
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
2.4.1 Аяқ киімнің материал сыйымдылығын
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.5 Модельдің еңбек сыйымдылығын
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
2.5.1 Аяқ киім жоғарысының дайындамасын жасауға қажетті машина уақытын
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
3 Жобаланатын объектінің технологиялық процессін
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ..36
3.1 Аяқ киімге арналған материалдарды таңдауды негіздеу
... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.1.1 Аяқ киім жоғарысына арналған материалдарды таңдап ,
негіздеу ... ... ... .37
3.1.2 Аяқ киім астына арналған материалдарды
таңдап,негіздеу ... ... ... ... ... ... 39
3.2 Бұйым жоғарысының дайындамасын жинаудың технологиялық процессін
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
3.2.1 Ерлер етігінің дайындамасын жинау схемасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
3.3 Бөлшектерді алдын-ала өңдеу режимдерін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 43
3.3.1 Аяқ киім үсті бөлшектерінің көрінетін шетін
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..43
3.3.2 Тігін операцияларының
нормативтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
3.4 Бұйымды жинаудың технологиялық процессін
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..46
3.4.1 Ерлер етігінің жинау схемасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
3.5 Дайындаманы қалыптау процессін
жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
3.6 Аяқ-киім астын біріктіру әдісін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .52
3.7 Бұйымды өңдеу әдісін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..54
3.8 Бұйымды жинайтын ағымдардың оптимальды қуатын анықтау және жұмысшы күші
мен жабдықтарды
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
3.9 Негізгі және қосымша материалдардың қажеттілігін
есептеу ... ... ... ... ... ...56
3.9.1 Негізгі материалдардың қажеттілігін
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
3.9.2 Қосымша материалдардың қажеттілігін
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
3.10 Жобаның технико - экономикалық
көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..60
4 Еңбекті қорғау және өнеркәсіп экологиясы
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 61
4.1 Еңбекті қорғаудың құқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
4.2 Тіршілік
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 61
4.3 Қауіпсіздік
техникасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..62
4.4Өрт
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68
Түйін
Дипломдық жоба қалыптанған полиуретан ұлтаны желімдеу әдісі арқылы
дайындамаға біріктірілген әйелдердің мокасин туфлиінің өндірісіне арналған
техникалық құжаттарды жасауға бағытталған.
Түсініктеме жазба кіріспеден, технико-экономикалық негіздемеден;
жобаланатын объектінің ассортиментін таңдап, негіздеу; жобаланатын
объектінің технологиялық процессін жасау ; еңбекті қорғау және өнеркәсіп
экологиясы бөлімдерінен; қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен
тұрады.
Кіріспеде Қазақстандағы жеңіл өнеркәсібінің соның ішінде аяқ киім
өндірісінің қазіргі кездегі жағдайы, сонымен қатар дағдарыс кезіндегі даму
жолдары көрсетілген.
Технико - экономикалық негіздемеде өндірілетін мәселенің теоретикалық
аспекті, соның ішіндегі шығарылатын өнімнің бәсекеге қабілеттігі
баяндалған. Жобаның конструкторлық және технологиялық бөлімдерінде ерлерге
арналған жартылай етікті конструкциялау және оны шығаратын өндірістің толық
техникалық құжаттары жасалған.
Еңбек қорғау және өндірістік экология бөлімінде бұйымды шығаратын
өндірістегі қауіпті және потенциалды зиянды факторларының жұмысшыларға
тигізетін әсерлері туралы және оларды болдырмау шаралары қарастырылған.
Түсініктеме 80 беттен, соның ішінде 21кесте , 8 сурет, 32 қолданылған
әдебиеттерден тұрады. Графикалық бөлім 6 беттен тұрады.
Резюме
Дипломный проект направлен на разработку технической документации
для производства женских туфель мокасин клеевого метода крепления на
формованной подошве из полиуретана.
Пояснительная записка состоит из введения, технико –
экономического обоснования, выбора и обоснования ассортимента объекта
проектирования, разработки технологического процесса объекта
проектирования, раздела охраны труда и промышленная экология и списка
использованной литературы. В введении было отмечено состояние легкой
промышленности в Казахстане в настоящие время, а также пути развития в
период кризиса.
В технико-экономическом обосновании изложены теоретические аспекты
разрабатываемой проблемы, а именно конкурентоспособность выпускаемой
продукции.В разделе охраны труда и промышленная экология содержится
анализ потенциальных вредных факторов обувного производства и обоснование
рекомендуемых мер для обеспечения здоровых и безопасных условий труда.
Пояснительная записка включает 80 страницы, в том числе 21 таблиц, 8
рисунков, 32 использованных литературных источников. Графическая часть
представлена 6 листами.
Кіріспе
Аяқ киім біздің өмірде маңызды орын алады. Себебі, адам өз уақытысының
көбісін өндірісте, көлікте және әртүрлі оқу, мәдениет, әкімшілік
мекемелерінде өткізеді. Осыған орай, ол ыңғайлы болуымен қатар
дымқылданбайтын және сәнді болуы тиіс. Сол аяқ киімдерді жасайтын былғары
шикізаты Қазақстанның мақтанышы және өте кең тараған шикізаттардың бірі
болған. Ол, аяқ-киім, былғары-галантереялық, ер-тұрман бұйымдарын және т.б.
халық тұтынатын тауарлар жасау үшін кеңінен пайдаланылып келді.
Қазіргі кезде, былғары-аяқ-киім өндіріс саласы зор қиыншылықтарды
басынан кешіп отыр. 1990 жылдың басынан бастап Қазақстанның былғары аяқ-
киім өнеркәсібінде өндіріс едәуір күрт түсе бастады. Бұл ішкі
инфраструктураның дамымауына, саладағы айналу қаржыларының жоқтығына және
дүние жүзілік нарықта бізде конкуренттік тәжрибенің жоқтығына байланысты
болды. Сонымен қатар, Республиканың жеңіл өнеркәсібін дамытуға қажетті
инвестициялар көлемі барған сайын азая түсті.
Біздің Республика шикізат ресурстарын шығаратын және дайын өнеркәсіп
бұйымдарын тұтынатын ел ретінде халықаралық еңбек бөлу процессіне бірте-
бірте тартылып жатыр. Жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары конкуренцияға төзімді
болу үшін, нарықты отандық тауарлармен толтыру үшін, шетелдерден келетін
тауарларға шектеу енгізу керек немесе ол тауарларға баж салығын көбейтіп,
өзіміздің тауар өндірушілерімізді қорғауымыз қажет.
Республикадағы аяқ киім өнеркәсібі бұрын, жаңа техникамен
қамтамасыздандырылған халық шаруашылығының қуатты индустриаландырылған
саласы болып еді. Алайда, соңғы жылдары,қалыптасқан экономикалық
байланыстардың бұзылуына байланысты шббұл құлдырай түсуде. Сондықтан,
қазіргі қалыптасқан жағдайда аяқ киім өнеркәсібін өзін-өзі қамтамасыз етуге
бейімдеу қажет, яғни фабрикаларды отандық шикізаттармен, фурнитуралармен,
желімдермен және т.б. да материалдармен жабдықтау мәселелерін шешу
қажет.Тұтынушылардың сұранысына байланысты, аяқ киім ассортиментін тез
өзгерте алатын шағын кәсіпорындардың жүйесін дамыту қажет. Қазіргі кезде
аяқ киім шығаруды ұлғайту тек, ұйымдастыруды жақсарту, өндірістік қуатты
тиімді пайдалану, кәсіпорындарды реконструкциялау және техникамен
қайтажарақтандыру,технологиялық процесстерді жетілдіру,шикізаттар мен
материалдардың жаңа түрлерін пайдалану өнімнің материал сыйымдылығын
азайтып, ресурстарды пайдалануды үнемдеу арқылы шешіледі.
Аяқ киім өнеркәсібіндегі ғылыми-техникалық прогресстің базасын құру
үшін микропроцессорларды қолдана отыра автоматтандырылған жүйелерді
енгізуді қолға алу, аяқ киім үсті үшін жаңа текстиль және трикотаж
материалдарын шығаратын өндірісті ұйымдастыру, үйкеліске төзімді нәлдері
бар өкшелерге, аяқ киімдік қалыптарға арналған жеңілдетілген құйма
пластмассаларды қолдану технологиясын енгізу,жоғары сапалы аяқ киімдерді
шығаруға арналған жаңа бөлшектер мен фурнитураларды шығаруды меңгеру қажет.
Соңғы кезде бүкіл дүние жүзінің және Қазақстанның экономикасы да
экономикалық дағдарыстың қиыншылықтарын бастан өткеруде. Өндіріс құлдырай
түсуде, келісім – шарттар орындалмауда, ипотекалық кредит беру саясаты өзін-
өзі ақтамады, тұрғын үй салу бағдарламасы күйзеліске ұшырады, инфляциялық
процесстер тез қарқын алуда, финанс – кредит системасында және ақша
айналымында қауіпті жағдайлар туып отыр.
Осыған орай, өзінің 2009 жылғы Қазақстан халқына арналған жолдауын
елбасы Н.Ә. Назарбаев Дағдарыстан - дамуға деп атады [1]. Н.Ә.Назарбаев
дүниежүзілік қаржы дағдарысының шығу себептерін жан-жақты талдады да
қазіргі кезде жасалынатын экономикалық шараларды халыққа ұсынды.
Ел басының жолдауында жақын үш жылдағы мемлекеттің комплексті дамуын
жоспарлауға, әлеуметтік және экономикалық дамуына бағытталған және
қиыншылықтарға қарамастан қолданыстағы перспективалық инвестициялық
жобаларды қаржыландыру және іске асыру жалғасын табады делінген.
Жолдауда президент экономикалық даму саясатының ең маңызды бағыттарын
атап көрсетіп, өнеркәсіп салаларының алдына жаңа мақсаттар қойды. Сондықтан
2009 – 2011 жылға дейінгі экономикалық дамудың негізгі бағдарламасы болып
ғылыми техникалық процессті түбегейлі жеделдету табылады. Бірінші кезектегі
маңызды мақсат болып, халықтың жоғарлап келе жатқан сұранысын
қанағаттандыру үшін жоғары сапалы және әртүрлі тауарлармен қамтамасыз ету
табылады.
Ғылыми-техникалық процесс аяқ киім өндірісінің сипатын едәуір дәрежеде
өзгертті. Ірі өндірістік комплекстер құрылды. Олар приципиалды жаңа
техникалық және автоматтық түрде операцияларды орындайтын құрал –
жабдықтармен жабдықталған. Технологиялық процесстер күрделеніп, операция
орындау жылдамдығы өсе түсті.
Халықты өзіміздің отандық тауарлармен қамтамасыз етуде де
қиыншылықтар көп кездесуде. Экономика мен өндірістің қозғаушы күші болып
табылатын нарық іс жүзінде жұмыс істемейді. Осындай жағдайда
республикамыздың жеңіл өнеркәсібі, атап айтқанда өнеркәсіптің аяқ киім
шығаратын саласы ең ауыр жағдайда қалып қойды, мысалы: жылына 6–млн жұп
аяқ киім шығаратын Тараз былғары комбинатының тоқтап тұрғаны бірнеше жыл
болды. 4 – 5 мың кәсіби жұмысшылар, инженерлі – техникалық кадрлар жұмыссыз
бос қалды. Әлемдік дағдарыс жағдайында жұмыспен қамту стратегиясы кадрларды
қайта үйрету және қайта даярлау жөніндегі толық ауқымды жұмысқа
бағытталған.
Республика президенті Н.Ә. Назарбаев – бұл жағдайдан шығудың бірден-
бір жолы – әр түрлі, сапалы отандық бұйымдарды ішкі нарыққа көптен шығару
деп атады [1].
Қазақстан бұрыннан да тауарларды шеттен әкелетінін ескерсек, онда бұл
салаға арнайы көмек қажет, оның дамуына зор көңіл бөліп отандық тауарларды
шығару көлемін едәуір ұлғайту қажет. Бұдан мынадай қорытындыға келуге
болады : ескіше жұмыс істеуге болмайды, жаңа нарықтық деңгейде жұмыстың
приципальді жаңа әдістерін меңгеру қажет, өндірісті көтеру үшін әр түрлі
тиімді шараларды қолдану қажет. Бұл шараларды іске асыру үшін әртүрлі
бағыттағы шағын кәсіпорындар құрып, оларға әртүрлі деңгейде көмек көрсету
керек.
Отандық жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары негізінен 60-70 жылдары
шығарылған сапасыз жабдықтармен жабдықталған. Көптеген фабрикалардағы
станоктар 60-80 % моральды және физикалық жағынан тозған. Осыған
байланысты мынадай сұрақ туады: неге біз бір жылда тек қана 250 мың жұп аяқ
киім шығарамыз. Бұл көрсеткіш бұдан 10 жылдар бұрын 54 млн жұп аяқ киім
болған. [2].
2002 – 2003 жылдарда еліміздегі финанс институттарында еркін
қаражаттың пайда болуы, отандық инвесторларға негізгі ірі-ірі жеңіл
өнеркәсіп кәсіпорындарын сатып алуға мүмкіндік тудырды.Бұл жеңіл өнеркәсіп
саласының өте үлкен экспорттық потенциялы бар, оған дәлел болып шетел
компанияларының экологиялық таза натурал былғары, тігін бұйымдарын сатып
аламыз деген көптеген сұраныстары.
Аяқ киім өндірісіне келсек, халықтың аяқ киімге деген сұранысын
толығымен қанағаттандыру үшін оның ассортименті ұлғайтылып, жаңартылуы және
аяқ киім шығаратын кәсіпорындарының өнім сапасы айтарлықтай жақсарылуы
тиіс.Бұл орайда аяқ киімді жобалауды жетілдіру мәселесінің үлкен маңызы
бар. Аяқ киім жобалаудың пайда болу және даму процессін зерттеу бұрынғы
қателіктерді болдырмауға іс жүзінде қалыптасып, сонан өткен заңдылықтар мен
әдістерді пайдалануға, сондай-ақ жаңа үлгілерді жасауға өнертапқыштықпен
келуге мүмкіндік береді.
Бұл мақсаттардың орындалуы аяқ киім өндірісінің тиімділігін
жоғарлатумен тікелей байланысты. Соған байланысты біріншіден: жаңа аяқ
киімдік материалдар мен аяқ киім және қалыптарды модельдеу және
конструкциялауды және жасауды ғылыми техникалық процестің жетістіктеріне
сүйене отырып аяқ киімді модельдеу және конструкциялауды жетілдіру.
Кәсіпорындардың экономикалық көрсеткіштерімен аяқ киімнің сапасы және
ассортиментінің арасындағы тығыз байланыс комплексті жобалауды қажет етеді.
Бұл кезде аяқ киімді жасау, аяқ киім үсті мен астына жаңа материалдарды,
қалыптарды, өкшелерді қалыптаған бөлшектерді таңдаудан басталып, жаңа аяқ
киім түрін шығарып, оны сатумен аяқталады. Бұл жаңа аяқ киім шығарып, жаңа
ассортиментті өткізудің арасындағы мерзімді едәуір қысқартады.
Барлық жұртқа мәлім, аяқ киім сапасы оның ыңғайлығына, беріктігіне,
гигиеналығына және әдемілігіне тәуелді болады. Сондықтан бұл көрсеткіштер
бірінші кезеңде аяқ киім конструкциясымен анықталады.
Орындалған аяқ киім конструкциясының эскизі жобаланып отырған аяқ киім
ерекшеліктерін дәл кескіндеуі тиіс: қалып пішінін, өкше биіктігін, үстіңгі
және астыңғы бөлшектердің конфигурацияларын ,сонымен қатар модельдің
бөлшектерінің пропорциясы мен сипаттаушы сызықтарын анықтауы тиіс.
Дипломдық жобаның тапсырмасына сәйкес жобаланатын аяқ киім түрі
күнделікті киюге арналған қысқа қонышты әйелдердің мокасин туфлиі.Осы
дипломдық жобаны орындау үшін, біз келесі бөлімдерді орындадық: кіріспе,
мокасин туфлиінің моделін таңдаудың технико-экономикалық негіздемесі;
конструкторлық бөлім; технологиялық бөлім;еңбекті қорғау және өнеркәсіп
экологиясы; қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімі.
1 Техникалық-экономикалық негіздеме
Мокасин туфлиінің техникалық құжаттарын жасау тақырыбындағы
дипломдық жобадағы мокасин туфлиінің моделін таңдап, негіздеу үшін жеңіл
өнеркәсіп саласында, соның ішінде аяқ киім өндірісінде қалыптасып отырған
жағдайды жан-жақты талдауды қажет етеді. Сондықтан біз, аяқ киім өндірісін
конструкторлық-технологиялық қамсыздандыру проблемасы қандай жолдармен
жүзеге асырылатынын қарастырдық.
Н.Ә.Назарбаевтың 2030 бағдарламасында атап көрсетілгендей
ауылшаруашылығы, жеңіл және тамақ өнеркәсібіне де көп көңіл бөлуді көзделіп
отыр. Сонымен біз тек шикізатқа бағдарланған ел болып қалмау үшін біз жеңіл
және тамақ өнеркәсібін, инфрақұрылымды, мұнай мен газ өңдеуді, машина
жасаудың жекелеген шағын салаларын, ғылымды қажет ететін түпкілікті
өндірістерді, қызмет көрсету саласын да ілгері қарқынмен дамытуға тиіспіз
деген. Және де 2010 жылға дейін бастапқы кезде өз мүмкіндіктері мен
бәсекелестік қабілеті тұрғысынан келешегі бар еңбекті қажет ететін
салаларға көңіл бөлуі керек. Бұл, басымдылық тәртібімен айтатын болсақ –
ауылшаруашылығы, орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі, жеңіл және тамақ
өнеркәсібі, туризм, тұрғын үй құрылысы және инфрақұрылым жасау. Осы
салаларды дамыту арқылы біз экономиканың құрылымдық мәселелерін ғана емес,
жұмыспен қамту және кедейшілік мәселелерін де шешеміз, бұл қазіргі уақытта
ерекше маңызды нәрсе!
Үкімет жеңіл өнеркәсіпке енді ғана көңіл бөліп отыр. Дамыған және
дамушы елдердің бәрі жеңіл өнеркәсіпті өркендетуге ерекше көңіл бөліп отыр.
Мәселен, Германияда жыл бойы экономикалық түсімнің 6-9 пайызын осы сала
құраса, Қытайда бұл көрсеткіш 12 пайыз, ал Үндістанда 14 пайызға жеткен.
Аталған елдердің жылдық бюджетінің 30 пайызын осы жеңіл өнеркәсіп құрайды
екен.
Тоқыма және тігін саласын өркендетсек, жұрттың әлеуметтік жағдайын
жақсартуға мүұмкіндік туады. Сондай-ақ, жер-жерде шикізат өңдейтін цехтар
ашып, көптеген адамды жұмыспен қамтуға болар еді. Осыны ескеріп Үкіметтің
Оңтүстік өңірде мақта кластерін дамытуды қолға алғаны көңілге қуаныш
ұялатады.Бұл жеңіл өнеркәсіптің дамуына себепші болатын-ақ бастама.
Сонау 1990 жылдары тек жеңіл өнеркәсіп саласында еңбек еткендердің
жалпы саны 220мың болған. Қазір бұл көрсеткіш он есеге дейін азайған. Біз
күнделікті қажетті киім-кешек, аяқ киімді Туркия, Қытай, Қырғызстан,
Өзбекстан, Пәкістаннан тасымалдап әуреге түсіп жүрміз. Экономистер есебіне
жүгінсек, 2008 жылы сырттан келген жеңіл өнеркәсіп бұйымдары тағы да 10
пайызға артқан. Ал қазіргі оның еселене түскеніне ешкім күмән келтірмейді.
Осы ретте импорт көлемінің ұлғаюы мамандарды қатты алаңдатуда. Жағдай
осылайша жалғаса беретін болса, еліміздің жеңіл өнеркәсібі әбден тұралуы
мүмкін. Сондықтан үкімет жеңіл өнеркәсіпті дамытудың арнайы бағдарламасын
жасап (мақта кластерінен басқа да), импортқа белгілі мөлшерде шектеу салуы
тиіс. Әйтпесе, жеңіл өнеркәсіп бұйымдарын шығаратын кәсіпорындардың жойылып
кету қаупі төніп тұр.
Сонымен қатар, жеңіл өнеркәсіпке аяқ киімнен басқа да тоқыма (трикотаж)
саласы жататыны да бізге белгілі. Және де біздің елімізде тоқыма және тігін
өнеркәсібіне арналған шикізаттарды өңдейтін Оңтүстік өңірде бірнреше
кәсіпорындар да бар. Атап айтар болсақ, Ютекс ЖШС- бұл әлемдік стандартқа
сәйкес алты түрлі мақта иірім жібін шығарады. Осы кәсіпорыннан трикотаж
кездемесіне арналған иірімжіп Ресейге, Балтық елдеріне, Туркияға және
Германияға экспортқа шығарылып жатыр.
Жамбыл облысы республикадағы өнеркәсібі жан-жақты дамыған ірі аймақтың
бірі болып табылады.Облыста бұрынғы жүнді алғаш өңдеуден өткізетін
фабриканың орнына Жүнді алғаш өңдеу фабрикасы Оңтүстік кооперативі мен
Казахстан вул процессор компаниясының филиалы сияқты екі кәсіпорын жұмыс
істеуде. Өкінішке орай, қуатты терілер зауыттары бар, жылына 4 млн жұп аяқ
киім шығараты қуаты бар Жамбыл былғары–аяқ киім ААҚ-ы соңғы бірнеше жыл
бойы жұмыс істемей тұр.
Мұндай жағдайдың негізгі себептеріне – тұрғындардың төлеу қабілетіне
сұраныстың азаюы, инфляциялық процестердің тереңдеуі, шикізаттың жетіспеуі,
негізгі фондтардың тозу дәрежесінің өте жоғары болуы жатады.
Бұл дағдарыстан шығу үшін ұзақ мерзімді ойластырылған бағдарламаларды
іске асырып және ірі масштабты алға қойған мақсаттардыңғ комплексін шешу
қажет. Бірақ, ең маңызды бағыттың бірі болып ғылыми-техникалық прогресс,
интеграциялық байланыстарды дамыту, жаңа прогрессивтік технологияларды,
материалдарды және жабдықтарды өндіру болып табылады.
Қазіргі кезде республикада – Алматы, Қостанай, Семей, Ақтау, Тараз және
тағы да басқа қалаларда аяқ киім шығаратын кәсіпорындар жұмыс істеп тұр.
Жеңіл өнеркәсіптің кәсіпорындарының бәсекелестігін арттыру үшін
тауарөндірушілерді мемлекеттің қолдау жағдайындағана жүзеге асыруға болады.
Сонымен қатар отандық жеңіл өнеркәсіптің мәселелерін шешуге кәсіпорындағы
өндіріс пен басқару процесіне инновацилық технологияны ендіру, жеңіл
өнеркәсіпке инвестиция көлемін ұлғайту. Инвестициялық қызметті кәсіпорынды
ұйымдастырудың барлық деңгейіне енгізу, кәсіпорынға қазігі заманғы
технологияны енгізу және кәсіпорынның халықаралық стандарттарға өту
процесін белсенді өткізу ғана әсер ете алады. Өндірісті ұйымдастырудың жаңа
әдістері мен инновациялық қызметті қолдау да басты назарда болуы тиіс. Осы
аталған жағдайлар орындалатын болса, онда отандық тауарөндірушілер
салаларын приоритетті несиелермен қамтамасыз ету қажет, сол кезде отандық
тауар өндңрушілерді сақтап қалуға мүмкіндік бар.
Қазақстан бұрыннан да тауарларды шеттен әкелетінін ескерсек, онда бұл
салаға арнайы көмек қажет, оның дамуына зор көңіл болып отандық тауарларды
шығару көлемін едәір ұлғайту қажет.
Бұдан мынадай қорытындыға келуге болды: ескіше жұмыс істеуге болмайды,
жаңа нарықтық деңгейде жұмыстың принципиальді жаңа әдістерін меңгеру қажет.
Бұл шараларды іске асыру үшін әртүрлі шағын кәсіпорындар құрып, оларға әр
түрлі деңгейде көмек көрсету қажет.
2010 жылға дейінгі экономикалық дамудың негізгі бағдарламасы болып
ғылыми-техникалық прогресті түбегейлі жеделдету, ал бірінші кезектегі
маңызды мақсат болып, халықтың жоғарлап келе жатқан сұранысын
қанағаттандыру үшін, жоғары салалы және әр түрлі тауарлармен қамтамасыз ету
табылады.
Аяқ киім – адамға эстетикалық және тұтынушы функцияларын беретін, адам
аяғын сыртқы әсерлерден қорғап тұратын бұйым. Аяқ киім ассортименті
көптеген классификациялық белгілерімен анықталынатын күрделі бұйымдар
тобына жатады. Аяқ киім түрі мен конструкциясына байланысты оның
бөлшектерінің саны мен түрлері әр түрлі болуы мүмкін.Аяқ киім үстінің
бөлшектері табанның астынан басқа жерлердің бәрін жауып, аяқ киімнің
дайындамасын құрайды. Аяқ киім астының бөлшектері табанның плантарлы
бетінің астына орналасады.
Аяқ киімнің моделі оның конструкциясын өте терең бөлшектеп даярлау
параметрлерімен анықталады, яғни бөлшектердің саны және түрлерімен, олардың
конфигурациясы және өз ара біріктіру түрімен, материалдардың, әрлеудің,
фурнитуралардың түрлерімен. Сондықтан жобадағы модельді таңдай отыра біз,
принципиальды жаңа модельді жасамаймыз, тек бұрын жасалған модельдердің
варианттарын қайта қарастырып, модификациялаймыз.
МЕСТ 23251 (Аяқ киім. Терминдер және анықтамалар) сәйкес мокасин
туфлиі дегеніміз аяқ киім үсті бөлшектері табан ізін толық немесе жартылай
жауып тұратын және овальды ендірмемен қолмен өрілген бау арқылы немесе
мокасин тігісімен біріктірілетін бөлшегі бар аяқ киім түрі.
Аяқ киім сапасы оның ыңғайлылығына, беріктігіне, гигиеналылығына,
әдемілігіне байланысты екені бәрімізге мәлім. Бұл көрсеткіштердің барлығы
ең алдымен аяқ киім конструкциясына тікелей байланысты [3-6].
Аяқ киімнің функционалдылығы аяққа кию, жүру, шешу, сақтау тәрізді
процесстерден тұратын аяқ киімді пайдаланудың әр түрлі кезеңдерінде
көрінеді. Жабық аяқ киімді кию үшін конструкцияны аяққа бекітіп, жабу
үшін,белгілі бір күш жұмсап, еңкею қажет.
Туфли дегеніміз – табанның артқы жағын жартылай жауып тұратын және
қоныштары тобықтан төмен орналасқан аяқ киім түрі. Туфлилер әр түрлі болды:
қайықша, мокасин тәрізді.Кию жағдайына байланысты туфлилер күнделікті,
модельді, үйге киюге арналған белсенді демалысқа арналған және егде жастағы
адамдарға арналған болып бөлінеді.
Біздің қарастырып отырған туфли – әйелдердің сәнді модельді мокасин
туфлиі. Модельді туфли сәннің талаптарына сәйкес болып, салтанатты
жағдайларда киюге арналған. Оны тек қана маусымның кезектеріне байланысты
кию қарастырылмаған. Мұндай аяқ киім киюге өте ыңғайлы болмаса да, өте
нәзік және әдемі болуы тиіс. Ол үшін мынадай мақалда бар Сән құрбандықты
қажет етеді. Сәнді аяқ киімдегі табан белгілі бір шекке дейін қысылып
тұруы мүмкін, сондықтан модельді аяқ киімді күнделікті киген кезде киюшінің
аяғы ауруы мүмкін, ал тұрақты түрде киген кезде табан суставтарының ауруына
және жасау қабілеттілігінің төмендеуне әкеліп соқтырады.
Мұндай аяқ киімге арналған материалдардың сыртқы түрі мен құрылымы
оның пайдалану мақсаты мен технологиясын ескере отыра, әйелдердің модельді
туфлиіне қойылатын талаптарға сәйкес болуы тиіс.
Туфлидің сыртқы болшектеріне жартылай айналма жұлық, овальды ендірме
және күлшін жатады. Сән әсерінен және әртүрлі технологиялық, экономикалық
факторлардың әсерінен аяқ киім үстінің сыртқы бөлшектерінің пішіні мен
өлшемдері өзгеру үстінде. Жаңа бөлшектер түрлері пайда болуда, олар негізгі
бөлшектердің бір бөлігі болады немесе бірнеше бөлшектерді біріктіреді.
Сондай жаңа бөлшектердің бірі болып жартылай айналма жұлық саналады.
Аяқ киім астының бөлшектері болып, туфлиге қалыптанған ұлтанды алдық.
Аяқ киімінің астын үстіне біріктіру әдістері механикалық, химиялық және
аралас әдістері болып жіктеледі. Модельді аяқ киімдерді негізінен химиялық
әдістермен соның ішінде желімнен біріктіру әдістері қолданылады. Химиялық
біріктіру әдістері аяқ киім өндірісін автоматтандыруға жағдай жасайды,
дайын аяқ киімінің ассортиментін түрлендіруге мүмкіндік тудырады да, жақсы
гигиеналық тұтынушы қасиеттері бар эластикалық аяқ киімді алуға мүмкіндік
береді, оның еңбек және материал сиымдылығын азайтуға жағдай жасайды. Бұл
айтқандардың бәрін негізінен желіммен біріктіру әдісі қамтамассыз етеді,
өйткені ол ұлтанды біріктіруге күрделі жабдықтардың болуын қажет етпейді.
Соның арқасында желіммен ұлтанды біріктіру біздің елде және бүкіл дүние
жүзінде кеңінен қолданылады.
Мокасин туфли жұлық қимасы мен қоныштың жоғары шеті бойынша
біртұтас сызықты құрайды да, табанында соның және қатты сірісінің
қанаттарының тартып тұруына байланысты ұстап тұрады.
Жұлықтың қиылуы және жоғарғы оқаның пішіні сәнге, өкше биіктігіне, аяқ
киімнің қандай мақсатпен киілуіне, дайындау технологиясына, аяқ киімнің
үстіне арналған материалдарға және жоғарғы бөлшектер шетін өңдеу әдісіне
байлнысты өзгеріп тұрады. Жұлықтың қиылу пішінінің негізгі үш түрі болды:
овальды, дөңгелек тәрізді. Біз жобалайтын әйелдердің сәнді мокасин
туфлиіне овальды пішінді таңдадық. Мұндай пішін аяқ киімді кию кезінде
ыңғайлы болуы тиіс: жүрген кезде табанға тығыз орналасып, аяқ табанын
жарақаттамауы тиіс.
Жоғарыда айтылған негіздеменің нәтижесінде біз жобалау объектісі
ретінде әйелдердің сәнді мокасин туфлиін таңдадық. Қабылдаған
материалдар түрлері модельдің құжатында келтірілген.
Аяқ киімнің моделінің конструкциясы ұлтанның материалына,
,конструкциясына және оны біріктіру әдісіне де тығыз байланысты болады.
Ұлтан материалы ретінде полиуретанды қабылдаймыз, конструкциясы бойынша
монолитті,қалыптанған. Полиуретан сырғанауға, үйкеліске төзімділігінің
көрсеткіштері өте жоғары, -600С-ға дейін суыққа төзімді және қалдықсыз
технологиямен жасалады. Осы қасиеттерінің арқасында полиуретаннан жасалған
ұлтандар, қысқы аяқ киімдерді жасауға кеңінен қолданылады. Ұлтанды
біріктіру алуан түрлі әдістермен орындалады. Ұлтанды біріктіру әдісі аяқ
киімнің моделінің сыртқы түрін, оның қасиеттерін анықтайды. Біздің
жағдайымызда, ұлтанды біріктіру үшін химиялық әдістердің ішіндегі желімдеу
қолданамыз. Аяқ киімді желім әдісімен өндіру кең қолданыс табуда,
технологиялық қиыншылықсыз, берік желімдей алады. Ұлтаны желіммен
біріктірілген аяқ киімнің сапасы қолданылатын материалдардың түрі мен
сапсына байланысты болады. Олар жеткілікті дәрежеде үйкеліске, ылғал
өткізуге төзімді және сыртқы пішіні бойынша сан-алуан болып келеді [7].
Мокасин туфлиі күнделікті киетін аяқ киімдерге жатады, оны әйелдер
үшін элегантты түрде, ал жастар үшін спортты түрде конструкциялауды
шешеміз.
Элегантты стильдің модельдері декоративті элементтер мен түстік
шешімдерді қабылдау кезінде салмақшылықты қажет етеді. Мұндай аяқ киімді
жобалау кезінде ұлтандық материал ретінде полиуретан, поливинилхлорид ,
термоэластопласт және т.б. материалдар қолданылады. Аяқ киімнің
дайындамасының конструкциясы да әр түрлі болып келеді. Аяқ киім
дайындамасындағы бөлшектердің көп болуы, оны тігу процессін күрделендіріп
жібереді, бірақ сонымен бірге оның сыртқы түрін жақсарта түседі.
Әйелдердің сәнді мокасин туфлилері қазіргі нарықта өте көп сұранысқа
ие болатын модельдердің бірі. Сондықтан бұл тақырып қазіргі кезде өте
актуальды болып табылады. Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына арналған соңғы жолдауында да бәсекеге
қабілетті бұйым өндіретін отандық тауар шығарушыларды қолдау туралы және
жоғары біліктілікті инженерлік-техникалық кадрлерді дайындау ерекше аталып
көрсетілді.
Сондықтан біз орындап отырған Мокасин туфлилерінің техникалық
құжаттарын жасау тақырыбындағы диплом жобасы қазіргі заманға сай актуальды
тақырып болып табылады. Бұл модельдер нарықта бәсекеге қабілетті және
оларға тұтынушылардың тұрақты сұранысы болады. Жобаны орындау барысында біз
әйелдердің мокасин туфлилерін өндіруге қажетті конструкторлық –
технологиялық бөлімдерін орындадық.
2 Жобаланатын объектінің ассортиментін таңдап, негіздеу
2.1 Модельдің конструктивтік ерекшеліктері
Әйелдердің мокасин туфлиінің конструктивті ерекшелігі болып екі
негізгі жоғары бөлшегінен тұратын жоғары дайындамасын жасау табылады:
оларға негізгі ұлтарақпен конструктивтік түрде қосылған айналма жұлық және
алдыңғы бөлікте орналасқан овальды ендірме жатады.
Олар өз ара арнайы машиналарда немесе қолмен бөлшектерде алдын-ала
тесіп қойылған тесіктер арқылы жіппен өткізілетін мокасин тігістермен
біріктіріледі.
Овальды ендірмені айналма жұлықпен біріктіріп тіккен кезде үш түрлі
вариантты қолдануға болады:
1 біріктірілетін бөлшектер шеті ашық болады;
2 ендірме шетін айналма жұлық шетіне қайырып бүгеді;
3 ендірме мен айналма жұлық шетін окантовкамен бүгеді.
Мокасин тігіспен тігілетін айналма жұлықпен ендірме шетін күйдіру
немесе кесу арқылы өңдейді. Аяқ киім дайындамасының материалының
қалыңдығына байланысты мокасин туфлилерін астарсыз немесе айналма жұлық
асты астары және ендірме асты астарымен жасауға болады. Өкше бөлікте астар
ролін өкше сірісіне арналған қалта атқарады. Кейбір жағдайларда өкше
сірісін айналма жұлықтың артқы бөлігі мен оған тігілген күлшін арасына
салады. Бөлшек қалыңдығы 1,3 мм жоғары болған кезде мокасинді тұмсық
сірісінсіз жасауға болады.
Аяқ киім табанды және адамның бүкіл организімін қоршаған ортаның
әсерлерінен қорғауға арналған; ол адамның қозғалып жүруін жеңілдетеді және
еңбек етуге, демалуға арналған нормальды жағдайды қамтамасыз етеді.Аяқ киім
адамзат дамуының өте ерте кезеңінде пайда болды.
Аяқ киімнің конструкциясының жалпы дамуы ХVIII ғасырдан бастап барлық
европалық елдерде бір жолмен жүруде. ХIХ ғасырдың екінші жартысында аяқ
киімдік тігін машиналарын ойлап шығарып,меңгеруге байланысты аяқ киімнің
пішіні мен конструкциясы едәуір өзгеріске түсті.
Біздің елдегі аяқ киім конструкциясының дамуы басқа да елдердегі аяқ
киім конструкцияларының дамуынан көп өзгешелігі болған емес. Аяқ киім
өндірісін механизациялау деңгейіне байланысты аяқ киімді конструкциялау
ғылымы да дами түсті. Оның жетілуіне жаңа аяқ киімдік материалдардың –
резинаның, ұлтараққа арналған картондардың, ұлтан және тұмсық сірілеріне
арналған нитроцеллюлоза жабыны бар маталардың қолданылуы ықпалын тигізді.
Резина өндірісі технологиясының дамуы қалыптанған ұлтандардың пайда болуына
әкеліп соқтырды.
Әсіресе, аяқ киім конструкциясына елеулі әсер еткен жағдайдың бірі
болып, аяқ киім үстіне жасанды және синтетикалық былғарыларды қолдану
болды.
Аяқ киім адам костюмінің негізгі элементтерінің бірі ретінде тек
функционалды маңызды емес, сонымен бірге оның эстетикалық қажеттілігін
қанағаттандыру үшін де қызмет істейді. Осыған байланысты аяқ киімді
конструкциялаудың негізгі принциптерінің бірі болып тек қана сәннің
ауыспашылық мінезі емес, әлеуметтік қажеттілікпен негізделінетін пішіндер
мен типтерді жасау табылады, яғни, адамзаттың этнографиялық және тарихи
ізгілігін зерттеуге негізделген мәдени принципі.
Қазіргі аяқ киімдер жыныстық белгісі, түрі, пайдалану мақсаты,
устіңгі, астыңғы бөлшектердің материалдары бойынша жіктеледі. Жоғарыда
аталған белгілер оның артикулымен анықталатын аяқ киімнің толық
сипаттамасының негізіне салынған да техника-экономикалық көрсеткіштерді,
дайын өнімнің көтерме және жәй бағаларын анықтау үшін қолданылады. Аталған
бегілерден басқа, аяқ киімді – ішкі өлшемдері мен пішіндері бойынша;
бөлшектер санына және пішіні мен өлшемдері; жоғары моделдерінің
конструкциясы; бөлшектердің өзара және ұлтарақпен бірігу әдісі бойынша да
жіктеледі. Аяқ киім үсті бөлшектері өзара байланыса отырып, әр түрлі
дайындама конструкцияларын құрайды: типтік және күрделі.
Аяқ киім түрлері аяқ киім үсті бөлшектерінің аяқты жауып тұру
дәрежесімен анықталады.
Аяқ киімнің композициялық шешімінде графикалық элементтер маңызды роль
атқарады: мысалы тауарлық белгі және таңбалау
Соңғы кезде аяқ киім үстіне арналған былғарылардың сапасына ғана
қойылатын талаптар эстетикалық жағына да қойыла бастады.
Мысалы, соңғы кезде түстік гамманы көбейтуге арналған талаптар кеңейе
түсті. Бұл проблеманы беттік бояу процессі кезінде шешуге болады. Ол
былғары өндірісінің негізгі кезеңі болып табылады. Өте көп сұранысқа
натурал былғарының бетімен сипатын қайталайтын, жеңіл өңделген былғарылар
ие болады. Мұндай өңдеу түріне ателинді, жартылай ателинді және т.б. өңдеу
әдістері жатады.
Комфорт секілді беті тегіс эластикалық қалың былғарылар кеңінен
қолданыла бастады. Мұндай өңделген былғары беті жылтыр және бархат тәрізді
болады. Бұл эффектіні былғары бетіне бедер басып кейін ысқылау арқылы
беруге болады. Жартылай фабрикаттық түсіне байланысты екі өңді комбинация
алуға болады. Олар былғары бетінде әдемі декоративті элементтерді түзеді.
Жоғарыда келтірілген модельдің конструктивтік ерекшеліктеріне сәйкес
модельдің құжатын және 1 кестеде көрсетілген аяқ киім бөлшектерінің
құрылымын құрастырамыз. Бұл құрылымға бөлшектердің атауы, бір жұптағы саны,
материал түрі, қалыңдығы, мемлекеттік стандарттағы номері кіреді.
Модельдің құжаты
Аяқ киім тегі – әйелдерге арналған
Аяқ киім түрі – туфли
Ұлтанды біріктіру әдісі – желіммен
Қалып фасоны – 81534
Ұлтан конструкциясы – қалыптанған
Аяқ-киiм артикулi – М 240355 цл
Дайындама конструкциясы - мокасин
Ұлтан материалы – қалыптанған полиуретан
Жоғары материалы – хром былғарысы
Аяқ киім жасау стандарты – МЕСТ 19116-87
Кесте 1
Аяқ киім бөлшектерінің құрылымы
№ Бөлшектердің Жұптағы Материал Қалыңдығы, Материал
пп аталуы саны түрі мм стандарты
1 Айналма жұлық 2 Эластикалық 0,9-1,1 МеСТ-939-88
хром былғарысы
(полукожник )
2 Овальды ендірме 2 -- -- --
3 Күлшін 2 -- -- --
4 Жапсырма белдік 2 -- 0,7-0,9 --
4 Айналма жұлық 2 Астарлық 0,6-1,1 МеСТ 940-81
астары былғары
5 Ендірме астары 2 -- -- --
6 Өкше сірісі 2 Картон 3-2 1,5-1,7 МеСТ
9542-75
7 Ұлтан 2 Полиуретан 7-25 ТШ
17-530-85
8 Салмалы ұлтарақ 2 Эластоискожа-Т 0,8-1,3 МеСТ 179-88
9 Тегістегіш 2 Картон -ГЛ 1,3-1,7 ГОСТ
9542-75
2.2 Бұйымның үстіңгі бөлшектерінің сызбаларын жасау
2.2.1 Аяқ киім үсті бөлігін қатаң қабықша әдісімен жобалау.
Аяқ киім жобалау әдістерінің ең тиімдісі болып қатаңды қабықша әдісі
табылады.Сол себептен әйелдердің мокасин туфлиін осы әдіспен жобалаймыз.
2.2.2 Қатаңды қабықша алу үшін қалыпты дайындау.
Қалыптың ізінің шартты жазбасын алу үшін, оны қағаз бетіне қоямыз да,
оның ізінің контурын 10мм әдіп қалдырып сызып аламыз. Алынған контур
бойынша қағазды қиып аламыз да, контурға перпендикулярлы етіп тіліктер
жасаймыз, олардың арасы 10 – 15мм, тереңдігі 15 – 20 мм. Қиып алынған
қағазды желіммен қалып ізіне жапсырып, әр жапырақшаға қарындашпен із қырын
түсіреміз. Қиылмаған әдібі бар шаблонды ажыратып алып, қатты қағазға
жапсырамыз да, белгіленген контур бойынша қиып алып, қалып ізінің шартты
жазбасын аламыз. Қатты өкше сірісі іздің қырына жақсы орналасуы үшін, қалып
ізінің шартты жазбасын ұзындығы бойынша өкше бөлігіне 2 – 2,5 мм-ге, ені
бойынша өкше және орта бөліктерінде 1,5 мм-ге кішірейтуіміз қажет. Осылай
өкше сірісі мен ұлтарақты қалыпқа бекітіледі. Мұндай қалыпты киілген
қалып деп атайды.
2.2.3 Қалыпта қатаңды қабықша алу.
Матаның, мысалы тик-саржаның тіктөрт бұрышты бір бөлігін диагональ
бойынша бүктейміз. Оған қалыпты ішкі жағымен қоямыз. Қойғанда, тұмсықтың
және жотаның шеткі нүктелері матаның I – I бүгілу сызығымен беттесуі
керек. Осы күйде қалыпты ұстап тұрып оның профилін қарындашпен сызып
аламыз. Алынған контурдан 25 – 30мм қашықтықта сызық жүргіземіз, де
(Сурет 1) ол бойынша шаблонды қиып аламыз. Шаблонға және кигізілген
қалыпқа натурал каучук желімін жұқа етіп жағамыз. Оны 5 – 10 минут бөлме
температурасында кептіреміз. Енді оның үстіне қабық құрағыш зат БФ – 2
желімін жағамыз.Матадан жасалған шаблонды қалыпқа қаптарсыз кереміз. Өкше
бөлігінде шаблонның шеттерін қабаттастырып (желіммен) жинаймыз.
Сурет 1. Матадан шаблонды алу
Мокасиннің жоғарысының дайындамасы ұлтарақпен бір бүтін болады да астарсыз
жасалынады. Өкше сірісін күлшіннің сыртына бастырып тігілетін сыртқы
қалтаға саламыз. Бұндай дайындамаларды қалыптау жылжымалы қалыптарда
жасалынады, сондықтан қатаң қабықшаны біз матадан жылжып-ұзарған жалаңаш
қалыптан екі рет аламыз: бірінші рет қалыптың бүйір бетінен, екінші рет
қалыптың ізінен. Екінші кезеңде қалыпты ізімен жоғары қойып іздің
қабықшасын аламыз. Қабықшаның бүйір бетін қалыптың ізінің қырынан 10 мм, ал
іздің қабықшасын 20 мм жоғары қиып аламыз. Екі қабықшаны перхлорвинил
желімімен біріктіріп желімдейміз.
Мата қабықша бетіне аяқ киім үстінің сыртқы бөлшектерінің контурларын
сызғаннан кейін қабық құрағыш БФ-2 немесе силикат желімін жағамыз.
2.2.4 Аяқ киім үсті бөлігінің макетін жасау.
Қабықшаны қалыптан алмай, эскизге сай үлгінің суретін саламыз.
Қалыптың бүйір бетін ішкі және сыртқы бөліктерге бөлетін АВ, ГД сызықтарын
жүргіземіз (шекара сызықтар 2 – сурет).
Сурет 2.Қабықшаға конструктивтік торларды жүргізу
ГД сызығы бойынша Д нүктесінен бастап Вқ = 0,15N+25,5 кіші қоныш
биіктігін, Вк = 0,15N+12,5 күлшін биіктігін өлшеп саламыз да, Б нүктесін
белгілейміз. Ол ГД-ның ⅓ бөлігінде орналасқан. Вқ = 0,15∙240+25,5 = 61,5мм,
Вк = 0,15∙240+12,5 = 48,5мм.
Қағазға I – I сызығын жүгіземіз, онда 0 нүктесін белгілеп, өкше
бөліктің ішкі және аралық бөлшектерінің қалыңдығына ішкі тең 0а кесіндісін
саламыз. Оа=1.9+0.6=2.5мм. а нүктесінен базистік сызықтарға дейін мына
арақашықтықтарды өлшеп саламыз (3 – сурет)
аб = 0,2 ∙Д = 0,2 ∙ 240 = 48мм (сыртқы тобық нүктесі)
ав = 0,41 Д = 0,41∙ 240 = 98.4мм (табанның бүгілу нүктесі)
аг = 0,5Д = 0,5 ∙ 240 = 120мм (табан ортасы)
ад = 0,73Д = 0,73 ∙ 240 = 175.2мм (ішкі шоғыр нүктесі)
ае = 0,8Д = 0,8 ∙ 240 = 192мм(кіші башпай соңы)
Сурет 3.Қағаз бетіне базистік сызықтарды белгілеу
б, в, г, д, е нүктелері арқылы I – I түзуіне перпендикулярлар жүргіземіз.
Қалыпты түзуге өкше бөлігінің ең дөңес нүктесінің проекциясы 0 нүктесімен,
ал А нүктесінің проекциясы I – I сызығы мен беттесетіндей етіп
орналастырамыз. (4 – сурет)
Сурет 4. Қабықша жабыстырылған қалыпқа базистік сызықтарды түсіру.
Үшкір қарындашпен қалыптың қабығына базистік сызықтарды саламыз. Содан
соң иілгіш таспа көмегімен бақылау және көмекші сызықтарды жүргіземіз.
Үлкен көмекші ВзГ сызығын жүргіземіз. Г нүктесі V базистік сызықтың
ортасында орналасады.Бұл сызық қысқа қоныштың жоғарғы оқасының биіктігін
бақылайды. Осы сызықтарға сәйкес, үсті бөліктің сыртқы бөлшектерінің
контурларын эскизге сай қылып, сызып аламыз және модельдің барлық
функционалды, декоративті тігістерін де саламыз.
Сурет 5. Мокасин туфлиінің үстінің макеті.
Қабықшаға қатаңдық беру үшін , оның бетіне екі қайтара желім жағып,
жақсылап кептіреміз.
2.2.5 Мокасинге арналған қалып бетінің шартты жазбасын алу
Қатаң қабықшаны макет бөлшектерінің контурлары және бұл бөлшектерді
жазуға қажетті сызықтар бойынша кесеміз.Әрбір бөлшекті жеке-жеке жазамыз.
Кез келген мокасин конструкциясы үшінміндетті ендірменің қабықшасын ҮП
шекаралық сызық бойынша кесеміз.Оның тереңдігі жазықтықта жақсы жазылуды
қамтамасыз етуі қажет. Қағаз бетіне түзу жүргіземіз. Ол түзумен жазу
кезінде қатаң қабықшаға алдын-ала жүргізілген ОП учаскесіндегі ендірменің
шекаралық сызығын беттестіреміз. Жазбаны осы күйінде қағазға бекітіп, оның
контурын сызып алып,(ҮҮП) кесіндісіні сызығы бойында пайда болған артық
жерлерді белгілейміз. ,(штрихталған жерлер.Плакат 1).
Ендірме жазбасының ауданын бастырма ауданын ескере отыра былайша
түзетеміз. О нүктесі және бастырманың шеткі нүктелері ҮҮ арқылы ОҮжәне ОҮ
жаңа осьтерін жүргіземіз де, оларды ендірменің шаблонын жасаған кезде
ескереміз. Жаңа осьтерді жүргізуден пайда болған аудандардың артық жерлерін
ендірменің ішкі және сыртқы шеті бойынша алып тастаймыз.Мокасиннің үсті
бөлшегінің қатаң қабықшасын бөлшектеу мен түзетуді дайындаманы жинаудың
технологиялық процессінің ерекшелігі мен дайындама конструкциясына
байланысты әр түрлі етіп орындауға болады.
Мокасин туфлиінің үстінің конструкциясында овальды ендірме негізгі
бөлшекке негіэгі бөлшектің материалын отырғызу арқылы тігіледі.
Ендірме мен негізгі бөлшектің қосылу сызығымен қалыптың ізінің
қабырғасының контурына перпендикуляр етіп, бір-бірінің арасы10-15 мм етіп
кесінді жасаймыз. Кесінді тереңдігі іздің қырының сызығымен бітеді. Қатаң
қабықшаны іздің қырының өкше-бүйір бөлігі бойынша аВв учаскесінде кесеміз.
Кесу тереңдігі қатаң қабықшаның жақсы жазылуын қамтамасыз етуі тиіс және
жартылай ұлтарақты негізгі бөлшекпен біріктіретін тігіс шоғыр аймағында
болмауын да қарастырады. Қысқа қоныштың артқы қанатында үш кесінді жасайды,
ол кесінді қоныштың төменгі контурына перпендикуляр. Олардың тереңдігі
қалыптың өкше бөлігінің 13-не тең болуы тиіс. Шартты жазбаны қысқа
қоныштың артқы қанатында орналасқан тек өкше бөліктегі қималардың
аудандарының қосындысының шамасына түзетеміз. Шартты жазбаны үш бөлікке
бөлеміз; аВв жартылай ұлтарақ, ішкі қысқа қоныш және негізгі бөлшек.
Қималардың аудандарының қосындысының шамасы 9 мм –ге тең.
2.2.6 Жазбаны деформация шамасына түзету және мокасиннің үстіңгі
бөлшектерінің контурларын сызу
Мокасин устінің дайындамасын жылжымалы қалыптар көмегімен қалыптайды.
Сондықтан да үстіңгі бөлшектердің сызықтық өлшемдерін ұзына бойы бағытында
5%-ке қысқартамыз және көлденең бағытында 3%-ке ұзартамыз. Негізгі
бөлшектің және овальды ендірменің жазбасының аудандарының өзгеруі 1
плакатта көрсетілген. Бұнда біз негізгі бөлшекті қоныштың өкше бөлігінің
қисық сызығына және ұлтарақтың өкше бөлігінің қисық сызығына сәйкес етіп
5%-ке тең ВЛ шамасына кішірейтеміз.Негізгі бөлшектің тұмсық-шоғыр бөлігін
түзету үшін Л нүктесінен 12 сәуле жүргіземіз. Оның әрбіреуінің ұзындығын
5%-ке (6,3мм)-ге кішірейтеміз.
Негізгі бөлшектің өлшемін көлденең бағытта қалыптың ішкі және сыртқы
жағына сәйкес ФС және ФС ұзындығының 3%-ке тең шамасына ұлғайтамыз. Ол
2,98 мм-ге тең. Ұлғайту сызықтарын жоғарғы оқа сызықтарына сәйкес етіп
жүргіземіз. Ендірме жазбасының өлшемдерін кішірейтуді негізгі бөлшектің
тұмсық-шоғыр бөлігіндей етіп кішірейтеміз. Сәулелер жүргізетін 3 нүктесінің
орнын ендірменің ОУ осінің 1-2 сызығымен қиылысу нүктесі арқылы анықтаймыз.
1және2 нүктелері дайындамадағы закрепка тұратын нүктелерге сәйкес келеді.
Бөлшек шеттерін қайырып бүгуге кететін әдіп -3-4 мм. Дайындаманы
біріктіруге қажетті әдіптер -7 мм.
2.2.7 Ішкі бөлшектердің контурын сызу.
Ішкі бөлшектердің контурын сызу үшін, үсті бөліктің конструктивтік негізін
(өңдеу әдіпсіз) аламыз.
Туфлидің астары ендірменің, кіші қоныштың және айналма жұлықтың екі
былғары астарларынан тұрады. В'бА учаскесінде астар контурын ұзындығы 12 –
14мм етіп, қоныш контурынан 1мм төмен сызамыз.
Жоғары жиек бойынша қиылатын өңделетін 2мм әдіп береміз.
Керме бөлігінде астарды жоғары контурынан 7 – 8мм жоғары етіп
жобалаймыз. Былғары астардың алдыңғы бөлігінің ені 18мм кем болмауы тиіс.
Былғары астарлардың бөлшектерін а1, а2 сызығымен қайып тігеді.
2.2.8. Сыртқы, ішкі астар бөлшектердің шаблондарын жасау.
Қоныштың екі шаблонын жасаймыз: біреуін – керуге әдіпсіз, біреуін –
керуге әдібі бар етіп.
Бүгілу сызығы бар бөлшектер шаблонын жасау үшін (айналма жұлық,) қағаз
бетіне сызық жүргіземіз де, сол бойынша қағазды екіге бүктейміз. Бүгілген
қағазды конструктивті негіз сызбасымен немесе астарлармен олардың бүгілу
сызығы беттесетіндей етіп біріктіреміз.
Біздің жобаланатын аяқ киімнің келесі бөлшектері бар: жартылай айналма
жұлық, кіші қоныш немесе күлшін,ендірме.
Сызбадан қағазға бөлшектердің контурын түсіреміз, қағаздың артық
бөлігін кесіп тастаймыз.
Дайындаманы жинау кезінде, үстіне басқа бөлшектер тігілетін бөлшек
контурларына әдіп енін көрсетеміз. Сызба мен қағаздардың жылжып кетуін
болдырмас үшін, оларды қыстырғышпен қыстырып қоямыз, немесе желімдейміз.
2.3 Бұйымның астыңғы бөлшектерінің сызбаларын жасау
Дайын аяқ киімде табан астында бөлшектері – аяқ киім асты бөлшектері деп
атайды. Оларды сыртқы, ішкі және аралық бөлшектері деп жіктейді. Сыртқы
бөлшектерге: ұлтан, әшекейлі жапсырма және керме сызықтары т.б. жатады.
Ішкі бөлшектерге негізгі және салмалы ұлтарақтар жатады. Аралық бөлшектерге
қатаң өкше және тұмсық сірілері, табан орта сынасы, тегістегіш жатады.
Бұдан басқа аяқ астының жазық және аралық бөлшектерін (былғарыдан,
резеңкеден және басқа материалдардан), қалыпталған бөлшектерді (резеңкеден,
әртүрлі полимерлерден) және құю әдісі мен т.б. материалдар) дайындалатын
бөлшектерді ажыратады.
Аяқ киім астының жеке бөлшектерінің конструкциясы, формасы мен өлшемі аяқ
киім конструкциясына, түріне, тегіне жіне өлшеміне, өкше биіктігіне, оның
ұстастыру әдісіне, сондай–ақ ұлтанды кесіп өңдеу ерекшелігіне және т.б.
тәуелді.
Бұл бөлшектерді жобалау үшін бастапқы мәліметтерге жобалауға қажетті
техникалық тапсырма қалып эталоны, ұлтарақ үлгісі, дайындама мен астыңғы
бөлшектердің техникалық дерегі, қалыпқа керілген дайындама, бұйымның
деформация коэффициенті мен ұстастыру әдісі жатады.
Аяқ киімнің асты бөлігінің бөлшектерін жобалау негізіне қалыптың ізінің
жазбасы жатады.
Егер, қалыптың ізінің бекітілген үлгісі болмаса,онда оның ізінің жазбасын
қағаз үлгілер арқылы аламыз
2.3.1 Негізгі ұлтарақтың контурын сызу
Сурет 1. Негізгі ұлтарақтың контурын тұрғызу схемасы.
Ұлтарақтың контурын алу үшін қалыпты қағаз бетіне орналастырамыз да,
оның контурына 10 мм әдіп қосып, вертикаль қойылған қаламмен сызып аламыз.
Жүргізілген сызық бойынша қағазды қырқып, шетінен бүкіл контуры бойынша
кесіп жасаймыз. Кесіктердің арасы 10-15 мм, тереңдігі 15-20 мм. Кесілген
қағазды желіммен қалыптың ізіне жапсырып, әрбір кесіндіні іздің қырына
қайырып майыстырамыз да, қаламмен қалып ізінің контурын белгілейміз.
Белгіленген ұлтарақ контурын қалыптан алып, тығыз картонға жапсырамыз да,
белгіленген контур бойынша кесін аламыз. Өкше сірісінің жақсы қалыпталуы
үшін ұлтарақты ұзындығы бойынша өкше бөлігінде шамасына қысқартамыз.
шамасы қалыңдықтан және қалыптың жанының өкше бөлігіндегі қисықтығына
байланысты, яғни, берілген қимадағы қалып ізіне перпендикулярмен және
жанамамен түзілген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz