Герберт Гувердің Бірінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі және одан кейінгі алғашқы жылдардағы гуманитарлық қызметі
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І. Герберт Гувер: үлкен саясатқа дейінгі
өмірі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
1.1. Болашақ президенттің балалық және жастық
шақтары ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Гувер және Стэнфорд.Тау-кен ісінің керемет
маманы ... ... ... ... ... ... ...
1.3. Герберт Гувердің Бірінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі және одан
кейінгі алғашқы бірнеше жылдағы гуманитарлық қызметі. Гувер басқарған АРА-
ның Россиядағы аштыққа ұшырағандарға көмек көрсету
жұмысы ... ... ... ... ... ..
ІІ. Саяси Олимп шыңында.
2.1. Мемлекеттік қызметінің басталуы. Американың Сауда Администрациясындағы
және Американың Көмек Көрсету Администрациясындағы
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.
2.2. 1920 жылдардағы сауда министрі лауазымындағы
қызметі ... ... ... ... ...
2.3 1928 жылғы президент сайлауындағы
жеңіс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2.4. Ұлы депрессия кезіндегі Гувер үкіметінің ішкі
саясаты ... ... ... ... ... ..
2.5. Герберт Гувердің 1920-30 жылдар тоғысындағы жүргізген сыртқы
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ. Президенттік қызметтен кейінгі
өмірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1. 1932 жылғы президент сайлауындағы
жеңіліс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. 1930 жылдары саясатқа оралу
әрекеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3. Екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі Европаға көмек көрсету
миссиясының басшылығында және экс-президенттің өмірінің соңғы
жылдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі:Ғылыми жұмыс АҚШ-тың 31-і президенті Герберт
Гувердің (1874-1964 ж.ж.) өмір жолы жайында. Кейіпкеріміздің 90 жылдық
өмірі әлемге үлкен әсер еткен оқиғаларға толы болды: Бірінші дүние жүзілік
соғыс, Қазан төңкерісі, капиталистік әлем тарихындағы ең ірі экономикалық
дағдарыс, Екінші дүние жүзілік соғыс, алғашқы атом бомбаларының тасталуы
т.б. Барша ғаламды дүр сілікндірген осы оқиғаларға Гувердің қаншалықты
қатысы болғанын және оның аталған оқиғаларға деген көзқарасы өте қызықты
мәселе болып табылады. .
Елдің 31-і президенті қызметіне кірісіп үлгерместен, АҚШ пен жалпы
әлемді тарихтағы ең жойқын экономикалық дағдарыс шарпыды. Америка тарихында
бұл кезең Ұлы күйзеліс деген атпен қалды. Американдықтардың жадынан мәңгі
қалатын осы оқиғалар Гувердің президенттігімен сәйкес келді (1929-1933).
Сондықтан да дағдарыс кезінде және одан кейінгі ұзақ жылдар бойы Ұлы
күйзеліске тек бір ғана адам – Герберт Гувер кінәлі болып саналып келді.
Алайда, соңғы уақыттарда жасалған зерттеулер бұл пікірдің мүлдем дұрыс
еместігін көрсетті.
Сонымен қатар Құрама Штаттар Гувердің президенттігі кезінде сыртқы
саясат аясында белсеңді әрекеттерге көшті. Бір жағынан Англиямен
империалистік бақталастық жүргізсе, екінші жағынан, жаңадан құрылған,
тарихтағы ең алғашқы социалистік мемлекет – КСРО-ны құрту мақсатында
Германия мен Жапония секілді елдерге аяңбай қолдау көрсете бастады. Ғылыми
жұмыста Екінші дүние жүзілік соғыстың алғышарттары, себептері баяндалады.
Президенттік билігі сәтсіз болғаны үшін Гуверді американдықтар жек
көрді. Ғылыми еңбектердің де көбісі Герберт Гуверге саяси тәжірибесіне
қарап баға беріп келді. Алайда зерттеушілердің көп бөлігі оның,екі әлемдік
соғыстан кейінгі аштыққа ұшыраған Европа мен Азияның миллиондаған халқын
аман алып қалу үшін аяңбай тер төккенін ұмыт қалдырып жүр.
Зерттеудің мақсаты:Ғылыми жұмысымыздың негізгі мақсаттарына
тоқталатын болсақ:
• Герберт Гувердің әлемдегі ең бай және беделді тұлғалардың біріне
айналуына әсер еткен балалық шағын баяндау;
• Зерттеу жұмысының басты кейіпкері өмір сүрген кездегі АҚШ-тың
әлеуметтік, экономикалық және саяси өміріне тоқталу;
• АҚШ-тағы саяси билік пен қарапайым халық арасындағы келіспеушіліктер,
дағдарыстың шығу себептері мен оны тоқтатуда жасалған әрекеттер;
• 1920 жылдардың аяғы – 1930 жылдардың басындағы Құрама Штаттардың ішкі
және сыртқы саясатына тоқталу;
• Герберт Гувердің, сәтсіз президенттік қызметтен кейінгі, өмірінің
көпшілікке белгісіз кезеңінен қызықты мағлұматтар ұсыну.
Зерттеу міндеттері:Жұмысты жазу барысында жоғарыдағы мақсаттардан
келесі міндеттер туындады:
- Осы мәселелерге қатысты әдебиеттер мен дерек көздерін игеру;
- Ұлы күйзеліс кезіндегі Америкадағы жағдайға байланысты өзіндік пікір
қалыптастыру;
- 1920-1930 жылдар тоғысында қалыптасқан халықаралық жағдайға баға
беру;
Зерттеу нысаны:Диплом жұмысымның басты зерттеу нысаны - ұлы тұлға
Герберт Гувердің 90 жылдық өмір жолы: балалық шағы, түрлі инженерлік және
мемлекеттік қызметтері, президенттік билігі және өмірінің соңғ жылдары.
Зерттеу пәні:Ең алдымен Еуропа және Америка тарихының жаңа және
қазіргі замандағы тарихымен тығыз байланысты. Бұдан басқа дүние жүзілік
экономикалық, халықаралық саясат секілді ғылым салалары да жанама түрде
енеді.
Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері:Аталған жұмыстың
хронологиялық шеңбері Герберт Гувер туылған аймаққа алғашқы
қоныстанушылардың келуінен бастап, басты кейіпкеріміз дүниеден өткенге
дейінгі уақытты қамтиды. Яғни, ХІХ ғасырдың ортасынан 1964 жылға дейінгі
уақыт аралығы.
Мәселенің зерттелу деңгейі:Әлемнің ең алдыңғы қатарлы мемлекеті –
Америка Құрама Штаттарының тарихына ғылыми қауым, саяси қайраткерлер көп
қызығушылық білдіретін болғасын, ол жөнінде баспасөз құралдары мен ғылыми
әдебиеттер саны жеткілікті.
АҚШ-тың 31-і президентінің өмір жолын зерттеушілердің ішінен
Перевезенцев А.Л. атауға болады. Есімі аталған зерттеушінің осы тақырыпта
жазылған На линии фронтира: годы личностного становления первого из
президентов рожденного к западу от миссисипи, Деятельность Гувера по
предотвращению гумантиарной катастрофы в Бельгии в годы Первой мровой
войны, Личностный фактор в рассийско-американских отношениях: Герберт
Гувер и Россия, Герберт Гувер в Китае: впечатления очевидца и участника
исторических событий т.б. мақалалары жарық көрді.
Ғылыми жұмыстың тақырыбымен тікелей байланысты болмаса да, Құрама
Штаттардың жалпы тарихын зерттеуші ғалымдардың еңбектерінен Герберт
Гувердің өмір жолы жайлы арнайы бөлімдерді кездестіруге болады.Бұндай
зерттеушілердің ішінен Согрин В.В. (Белый дом: президенты и идеология,
Идеология в американской истории от отцов-основателей до конца XX века,
История США: Учебное пособие), Иванян Э.А. (От Джорджа Вашингтона до
Джорджа Буша. Белый дом и пресса, Белый дом. Президенты и политика),
Мальков В.Л. (Новый курс в США. Социальные движения и социальная
политика,Америка на перепутье. 1928-1938: Очерк социально-политической
истории нового курса в США) т.б. атауға болады.
Сонымен қатар диплом жұмысын жазуда, Гувердің замандасы болған,
президенттікке 3 рет ұсынылған, 1924-1957 жылдар аралығында АҚШ-тың
коммунистік партиясын басқарған Уильям Фостердің де еңбектері пайдаланылды
(Банкротство классового сотрудничества в Америке, Лига профсоюзной
пропаганды в Америке, Закат мирового капитализма, Очерк политической
истории Америки, Октябрьская революция и Соединенные Штаты Америки) .
Аталған еңбектерді көңелігіне байланысты табу өте қиын, сол себепті
интернеттен олардың тек ғылыми жұмысқа қатысты үзінділері ғана
пайдаланылды.
Мәселенің деректік көзі:Дипломдық жұмысқа қатысты деректік база, бұл
елдің әлемдік саяси сахнада үлкен роль атқарғандықтан, өте ауқымды.
Жұмыстың орындау барысында түрлі ғылыми еңбектер, интернет материалдары,
мемлекеттік қызметшілердің сұхбаттары мен сөйлеген сөздері жарияланған
басылым беттері (От Джорджа Вашингтона до Джорджа Буша. Белый дом и
пресса, Инаугурационные речи президентов США) мен АҚШ-тың алдыңғы қаталы
мемлекет өкілдерінің өмірбаяндары (Его глазами) пайдаланылды.
Әдіснамалық және теориялық негіздері:Ғылыми жұмыста тарихилық және
ғылыми объективтілік принциптері қолданылды. Тарихилық принципі зерттеу
объектісінің даму заңдылықтарын қарастыруға мүмкіндік береді. Объективтілік
принципі жұмысты жүргізу барысында туындаған сұрақтарға, нақты фактілерге
сүйене отырып, сыни көзқарас қалыптастыруға көмектеседі.
Жоғарыда аталған принциптерді қолданылуыма тақырыптың зерттелу
мақсатының және оның кезеңдерінің ерекшеліктеріне де байланысты. Зерттеудің
жалпы ғылымилық әдіснамасы логикалық пен жүйелілікті білдіреді. Сол сияқты
мәселелік-хронологиялық, салыстырмалық, статистикалық талдаулар
қолданылған. Жұмысты жүргізу барысында арнайы зерттеулерді, сондай-ақ, осы
салада жазылған тарихшылардың, саясаттанушылардың және басқа да
публицистикалық еңбектердің ғылыми тұрғыдан жинақтау мен сараптау әдісіне
сүйендім. Зерттеу барысында нақты тарихи, салыстырмалы тарихи, талдау,
жинақтау, қорыту қолданылды. Деректер мен зерттеулерге талдау жасалды.
Тарихнамалық талдаусыз қазіргі таңдағы экономика, мемлекеттік құрылыс,
халықаралық қатынастар, мәдениет пен саясат түсініксіз.
Ғылыми жаңашылдығы және практикалық маңыздылығы: Америка Құрама
Штаттарының жүз жылдық тарихы бір адамның – Герберт Гувердің өмірімен
қатар баяндалады. Екеуінің де даму жолдары өте ұқсас екендігін түрлі
зерттеушілер бұған дейін де атап өткен болатын.
Зерттеудің сынанн өтуі: Диплом жұмысы Отан тарихы және тарихи пәндер
кафедрасында алдын-ала қорғаудан өтті.
Диплом жұмысының құрылымы:Дипломдық жұмыстың құрылымы негізінен үш
тарау. Тақырыптың өзектілігін ашу мақсатындаосы аталған тараулар он бір
тараушаға бөлінді. Бұдан басқа кіріспе, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер
және қосымшасы бар.
І. Герберт Гувер: үлкен саясатқа дейінгі өмірі.
1.1. Болашақ президенттің балалық кезеңі мен жастық шағы.
Жазушы, редактор және әскери корреспондент Е. Ривздің Гувердің
тарихы – бұл бүкіл Американың тарихы деген сөздермен АҚШ-тың 31-
президентінің өмірін зерттеумен айналысатындардың барлығынын келісері
сөзсіз. Герберт Гувердің ұзақ өмірі табиғаттың, тағдырдың ауыртпалығына
төзе білген, тынбастан еңбек еткен, білім іздеу мен өзін-өзі дамытуға
ұмтылған жүздеген мың американдықтардың, жалпы АҚШ мемлекетінің өмірімен
ұқсас.
Өз отанының патриоты болумен қатар Герберт Гувер Кіші отаны – Айова
штатының да патриоты болып кала берді. Мен Айованың баласымын және осында
туып-өскенімді мақтан етемін,- деп еске алған болатын бір кездері. Бұл
керемет аймақтың тарихы Гувердің арғы тегі ХІХ ғасырдың ортасында штат
жерлерін алғаш болып игерген қоныстанушы-квакерлердің тарихымен тығыз
байланысты. Бұл штат Миссисипи өзенінің батысында, елдің дәл ортасында
орналасқан (болашақ президент дүниеге келген Вест Бранч қонысы бұл ұлы
өзеннен батысқа қарай, шамамен 80 шақырым жерде) [1; б.1].
Миссисипи өзенінің батысындағы американ отаршылдарының алғашқы қонысы
1833 жылы пайда болды. Көп ұзамай 1838 жылы Айова, орталығы Айова-Сити
қаласы болған, территория статусын алды. Ал, 1846 жылдың 28 желтоқсанында
штат статусына ие болды (АҚШ құрамындағы 29-шы штат) [2; б. 395].
Штаттың бізді қызықтырып отырған, Кедрлі аймақ (Cedar country)
деп аталған бөлігін қоныстану негізінен 2 бағыттан жүзеге асырылды:
біріншісі, шығыстан келушілермен (Огайо, Индиана, Иллинойс штаттары);
екіншісі, солтүстіктен келушілермен (негізінен Канададан).Бұл жерлердегі
алғашқы квакерлік қоныстар 1844 жылы пайда бола бастады. Көп ұзамай мұндағы
қауырсыннан жасалған үндістердің бас киімдерін квакерлердің шляпалары
толығымен ығыстырып шығарды. Болашақ президент туылған Вест Бранч
қонысы1851 жылы құрылған және сол кездері шамамен 300 адамдай ғана
тұрғыныболды (қазіргі кездің өзінде мұнда небары 2000 адам тұрады).
Бұл аймаққа Гуверлерден бірінші болып өз отбасымен келген Герберттің
Джесс және Ребеккка есімді арғы атасы мен арғы әжесі болды (баласы Элли өз
отбасымен, соның ішінде Герберттің әкесіДжесс Кларкпен бірге). Олар 1850
жылдардың ортасында, сол кездердегі басқа да қоныстанушылар секілді үсті
жабық күймемен Огайо штатынан келген. Алғашында Айованың жақында ғана
құрылған қалаларының бірі Хаббардта тұрақтап, ақырында Вест Бранч қонысына
көшіп келеді [1; б.2].
Джесс Кларк Гувер мен Хулда Рэндалл Минторн 1870 жылдың 12 наурызында
үйленді. Жас жұбайлар Wapsinonoc Creek (жергілікті үндістер тілінен
аударғанда тәтті су)жағасындағы шағын бір үйге қоныстанды. 1871 жылдың 28
қаңтарында, кейін туысқандары Тэд атап кеткен, Теодор Джесс дүниеге
келді.
1874 жылы 10 тамызда, кешкі уақытта Джесс пен Хулданың екінші баласы
Герберт дүниеге келді. Қуанышқа толы әкесі сол сәтте американың 18-ші
президенті, Оңтүстік пен Солтүстік арасында болған азамат соғысының
қаһарманы, генерал Грант секілді аты әлемге әйгілі болатын адам дүниеге
келді, - деп айқайлаған деседі. Гувердің кейбір биографтары бұл қарапайым
сөздер емес, шындыққа айналған көрегендік болжам десе, екінші біреулері бұл
сөздер Улисс Гранттың 2 мерзімдік президенттігі кезінде балалы болған
миллиондаған американ отбасыларында айтылған болуы мүмкін дейді.
Нәресте қалашықта өз еркімен медбике қызметін атқарып жүрген Эллен
есімді нағашы апасының бақылауымен дүниеге келген. Болашақ президенттің
басқа нағашы апасы Энн бала туылғаннан бірнеше күн өткеннен соң Хулдаға
келіп, баланың атын кім деп қойғаның сұрайды. АлГуверлер болса, дүниеге қыз
бала келеді деп, ер балаға қойылатын есімдер жайында ойланбапты. Осы кезде
Энн сәбидің есімін Герберт деп қоюға ұсыныс береді [1; б.2].
Әкесі қарапайым ұста болғандықтан Герберт Авраам Линкольн секілді
бөренелерден тұрғызылған кішкентай үйде туылған [3].
Болашақ президент дүниеге келген үй 1871 жылдың көктемінде Герберттің
атасы Элли Гувердің көмегімен тұрғызылған болатын. Үй мен ұстахана салынған
3 жер телімі 1871 жылдың 13 сәуірінде 170 долларға сатып алынған. Ғимарат
бір қабатты, 14х20 фут және екі бөлмеден тұрады. Кішкентай бөлме 3 баланың
жатын бөлмесі, ал екіншісі қонақ күтетін, ас дайындайтын және ас ішетін
бөлме қызметтерін атқарған. Бұл үй әлгі күнге деін сол орнында тұр – Дауни
мен Пенн көшелерінің қиылысында. Тарихи ғимаратты 1934 жылы Герберт
Гувердің ұлдары Аллан мен кіші Герберт сатып алып, реставрациядан
өткізілгеннен кейін Вест Бранч қалашығының әкімшілігіне тапсырған.
Өзінің екінші қысында кішкентай Герберт қатты ауырып қалады.Тіпті
қаты қысылған кездердің бірінде демалмай қалған. Сәбидің жүрегі тоқтағаннан
соң әке-шешесі баламыздан айрылдық деп ойлап, үміттері үзілген кезде
Хулданың ағасы, доктор Генри Минторн келіп, нәрестеге қолдан дем беріп, оны
аман алып қалады.Осы кезде анасы Хулда Мейірімді жаратушымыз
жалбарынғанымызды естіп, баламызды аман алып қалды,- деп айтқан
болатын[1;б3].
Айова ауыл шаруашылығымен айналысатын штат ретінде жоғары қарқынмен
дамып жатты. Соған байланысты, түрлі механизмдерді жинап, оларды жөндеуді
ұнатқан, Джесс Гувер ауыл ұстасынан ауыл шаруашылығына ең маңызды
құралдарды жасаушы және тасымалдаушы бизнесменге айналды. Бұған қоса оның
бойында адалдық, сыпайылық секілді қасиеттері болған. Қалашық тұрғындарының
оған үлкен сенім білдіргенін оның қалалық кеңеске сайланғанынан
байқауымызға болады[3].
Жаңа кәсібі сәтті жүріп, Джесс өзінің кішкентай үйі мен ұсталық
бұйымдарын сатуға шығаратын дүкенін сатып, отбасын Басты және Бірінші
көшелердің қиылысындағы үйге көшіріп алып келді. Алайда Гуверлер бұл жерде
ұзақ тұрақтаған жоқ. Бір жылдан соң Джесс 4 бөлмесі бар екі қабат үй тапты.
Бұл оқиға жергілікті газетте басылып шыққан болатын.
Қала сыртында, қысқы уақыттарда балалардыңең сүйікті жері болған, тау
орналасты. Әрине, Тэд пен Герберттің, тәжірибелі ұстаның балалары болғасын,
ең әдемі, ең жылдам шаналары болды. Солардың бірін Тэддиге 4 жасқа толған
туған күнінде әкесі сыйға тарту етті. Оның сыртында қызыл бояумен жазылған
TADDY деген жазуы болды[1;4].
Бес жасынан бастап, 1879 жылдың қыркүйегінен бастап, Герберт
жергілікті бастауыш мектепке барды. Оның алуашқы ұстаздары Элизабет Чандлер
мен Молли Браун болды. Екеуі де біраз уақыт өткен соң Герберт туралы жылы-
жылы сөздер айтты.
1880 жылдың 13 желтоқсанында отыз төрт жасында, сол кездері кең
таралған аурулардың бірінен, Джесс Гувер қайтыс болды. Ол жерленген жерде
34 жыл, 3 ай және 11 күн өмір сүрген деп жазылған[1;б5]. Күйеуінің
өлімінен кейін, Хулда балаларын бір өзі бағуға мәжбүр болды. Бұл үшін ол
көп күш-жігерін жұмсады. Герберттің өзі Мемуарларында аналары отбасын
аман алып қалу үшін аяңбай еңбек еткендігін айтады. Тігінші болды, үйінің
бір бөлігін жалға берді және өзі өсірген жеміс-жидектерді сатумен
айналысты. Әкелерінің өмірі, сол кездері өте қомақты қаржы саналған, 2000
долларғасақтандырылған болатын. Хулда бұл сомманы жұмсамауға тырысты. Бұл
өте дұрыс шешім болды. Себебі, балалардың болашақта білім алуына осы
ақшалардың көмегі зор болды. Жергілікті жексенбілік мектепте мұғалім
болумен қатар, Хулда 1881 жылы өз қоғамының діни қызметкері лауазымына ие
болды. Соған байланысты ол көпшілік алдында сөз сөйлеу үшін Вест Бранчтан
шалғай аймақтарға баруға мәжбүр болды. Бұндай кездерде балалар
туысқандарының үйлерінде қалдырылатын[2;б397].
Балалары аналарына барынша жәрдемдесті: отын шауып, ыдыс-аяқ жуып, үй
жинастыру секілді кішігірім шаруалар солардың мойнында болды. Мектепте
оқумен қатар, қалашықта табылған жұмыстың барлығын жасауға тырысты. Вест-
Бранч аймағы аңшылық пен балықшылыққа өте қолайлы еді. Осы кездері
кішкентай Герберт балық аулаумен қатты әуестенді. Тіпті, болашақта бұл
кәсіп туралы кітаптар жазып, балықшы-президент атанып кетеді.
Квакерлердің отбасында Інжілден басқа кітаптар оқуларына тиым
салынатын. Бірақ Тэд пен Герберт сол кездердің бестселлерлері болған Д.
Дефоның Робинзон Крузо және Дж. Ф. Купердің Магикандардың соңғы тұяғы
романдарын сүйсіне оқыған.
Туысқандары жалғыз басты ананың ауыр жағдайын, кішкене болса да,
жеңілдету үшін жаз мезгілінде балаларды өздері бағатын болған. Сондай
туысқандардың біріХулдадан 233 долларға Джесстің ұстаханасын сатып алып,
өзінің фермасында Гуверлердің ірі қарасы мен жылқыларын сатуға жәрдем
жасаған[3].
Хулда өзінің кезекті діни мақсаттағы сапарларының бірінде, 1884 жылдың
15 ақпанында көршілес Спрингдейл қалашығынан қайтып келе жатқан кезінде
қатты суық тигізіп алады. Бронхит көп кешікпей пневмонияға айналды. Ал 1884
жылдың 24 ақпанында, 35 жасында, Хулда Минторн қайтыс болды. Бұл кезде
Теодор 13, Герберт 9, ал Мэй 7 жаста ғана болатын[1;б6].
Үш бала бір мезетте жетім болып қалды. Гуверлер мен Минторндардан
құралған "отбасылық кеңес" кезінде үшеуін бірдей асырап алуға ешкімнің де
батылы бармады. Сол себепті, 2 ай әжелерінің үйінде тұрғаннан кейін,
балаларды өзара бөліп алу келісілді. Ең кішісі, Мэй, әжесі Мэри Минторнның
қолында қалатын болды. Теодор алғашында ағасы Мерлиннің, кейін басқа ағасы
Дэвид Гувердің үйінде 16 жасқа толғанша тұрды.
Гербертті, Вест Бранчке жақын жерде жеке фермасы бар, ағасы Аллан
Гувер өз отбасына алды. Бұл фермада барлығы да таң атқаннан, күн батқанға
дейін еңбек етті. Қажетті заттардың барлығын өздері даярлаған. Бірнеше
айдан соң Герберт жаңа отбасына үйреніп кетеді. Бауыры Уолтермен мықты дос
болады. Екеуі күнде 3,5 шақырым жердегі мектепке бірге барды. Аллан Гувер
баласы мен жиеніне фермадағы жұмыстары үшін кішігірім ақы төлеп тұрды.
Тапқан табысын Герберт, көбінесе, балық аулайтын құралдарға жұмсайтын.
Бұл жанұяда болашақ президент бір жарым жылдай тұрды. Өз отбасына жылы
қабылдаған ағасына шексіз алғысын білдіру үшін ол, кейінірек, екінші
баласына Аллан есімін береді[1;б6].
Орегон штатының Ньюбер қонысында тұрып жатқан, Гербертті кішкентай
кезіндеөлімнен құтқарып қалған, Генри Джон Миторннің отбасында қайғылы
оқиға болды. Оның алты жасқа толған Бенджамин Брюс есімді баласы қайтыс
болды. Баласынан басқа, жұбайы Лаура мен үш қызы болатын. Жалғыз ұлының
орнын толтыру мақсатында болса керек, Минторндар Аллан Гуверге жолдаған
хатында Гербертті өздерінің отбасына жіберуді өтінген. Сөйтіп 11 жастағы
Герберт Гувер жаңа жанұяға ауысады. Ал алты жылдан соң осы жердегі, жаңадан
ашылған, Стэнфорд университетіне оқуға түседі[4].
Негізгі кәсібі ормандарды құлату болған бұл отбасында Герберт аптасына
6 күн бұтақтар шабумен айналысты. 1888 жылы Джон Минторн жаңа кәсіппен
шұғылдана бастайды. Соған байланысты өзінің үйлерді алып-сатумен
айналысатын жаңа фирмасының кеңсесіне Гербертті отырғызады. Жұмысынан
кейін, кешкі уақытта мектепте оқып жрді. Бірте-бірте математика мен латын
тілінің бастамаларын және жазу машинкасын қолдануды игерді. Кітаптар оқып
жүрген кезінде Дэвид Копперфилдпен танысады. Кітаптың басты кейіпкерінің
балалық шағы өзінің балалық шағына өте ұқсас болғандықтан, бұл Герберттің
сүйікті шығармасына айналды. Сондықтан да кейінгі кездерде өмір бойы
Копперфилдті өзімен бірге алып жүретін болды.
Осындай күндердің бір күнінде Минторндардың кеңсесіне үй сатып алу
мақсатында бір кісі келеді. Мамандығы геолог және минеролог болатын. Ол
өзінің көптеген штаттарда болып, көптеген экспедицияларға қатысқанын айтып,
жас қызметшінің қиялын оятып жібереді. Дәл осы кездері жаңадан Стэнфорд
университеті ашылып, Герберт бағын сынап көруге шешім қабылдайды[4].
Болашақ президенттің өмірінің бастапқы кезеңі туралы әңгімемізді
қорытындылайтын болсақ, сәби кезінде әкесінен, ал 9 жасында анасынан
айрылған Герберт өз бойында ұйымшылдық, жауапкершілік, еңбекқорлық,
шынайылық, тағдырдың қиын сындарына төзе білушілік секілді қасиеттерді
дамыта білді. Бұл қасиеттер жетім баланың уақыт өте келе,алдымен
миллионерге, ал кейңн, тек американың ғана емес, сонымен қоса дүние жүзі
тарихының жарқын тұлғаларының біріне айналуына септігін тигізді.
1.2. Гувер және Стэнфорд.Тау-кен ісінің керемет маманы.
Герберт Гувер американдықтардың жадында ел тарихындағы ең жағымсыз
тұлғалар қатарында қалды. Себебі оның билік еткен кезі ең ауыр экономикалық
дағдарыс – Ұлы күйзеліспен сәйкес келген болатын. Алайда оның өз заманың
тау-кен ісінің ең танымал инженері болғандығын барлығы біле бермейді.
1891 жылы 17 жасар Герберт, жаңадан ашылған жоғарғы оқу орнына түсу
мақсатында, Калифорния штатындағы Пало Алтоға аттанды. Латын тілі мен
математикадан сынақтан сүрінбей өткенімен, басқа пәндерді тапсыра алмай
қалады. Алайда алғашқы екі пәннің профессорлары жас баланың бойында жігер
мен ынта байқалатынын айтып, деканнан оны оқуға қабылдауды өтінеді[4].
Аталған оқу орны алғашқы жылы 555 адамды қабылдады. Болашақ президент
Геология және тау-кен өндірісі факультетін таңдаған 11 студенттің бірі
болды[5;б1].
Герберт өз факультетінің деканы доктор Джон Каспер Браннермен алдағы
уақытта ұзақ жылдар бойы дос болды және оған туралы керемет ғалым және
тамаша оқытушы деп жоғары баға берген. Ал жазғы іс-тәжірибелер кезінде
тағы бір инженер ғалым доктор Вольдемар Линдгреннен баға жетпес тәжірибе
жинақтайды.
Оқу мен өмір сүру үшін ақша қажет болғандықтан оқу орнында түрлі
жұмыстар жасады: университет кеңесінде отырды, жуылған кірлерді тасыды,
жазу машинкасымен құжаттар басты. Ол таңдаған мамандығына бір сәт
күмәнданған жоқ. Екінші курстан бастап негізгі пәні геология болды. Геолог-
студенттердің топтық суретінде Герберт ең соңғы қатарда тұр. Ал қасында
Стэнфордке 1894 жылы түскен, осы оқу орнының алғашы қыз баласы, Лу Генри.
Екеуі де спортқа мықты болатын. Сондықтан болса керек, екеуі бірден тіл
табысып кетеді.
1894 жылы Лу Генри профессор Джон Каспер Бреннердің дәрісін
тыңдағаннан кейін, геологияға қатты қызығушылығы оянып, дәл сол жылы
Стэнфордке оқуға түсу туралы шешім қабылдайды.
Герберт профессордың зертханасына кірген кезде, ұзын шашты, көк көзді
сұлу бойжеткенді кездестіреді. Бұл кезде Лу бірінші, ал оның жана танысы
соңғы курста болатын. Екеуі бірден сөз табысып кетеді. Зерттеу жұмыстары
аяқталған соң, үйге қайтар кез келгенде, Герберт оған қайтадан кездесуге
ұсыныс жасайды. Уақыт өте келе жиі кездесетін болды.
Екеуі өмір бойы бірге болды. Герберттің Қытай мен Европадағы, сауда
министрі, ел президенті қызметтерін атқарған кездің барлығында Лу жұбайының
қасында болды [6].
Лудың әкесі бай адам болатын. Сол себепті Герберт оқу бітірген соң,
бар болғаны 40 доллар қаражатымен Луға үйленуге дәті бармады. Осы кезде ол
алдына үлкен мақсат қойды: жұмыс тауып, тез арада жетістікке жетіп, болашақ
жарының әкесінің алдында өзін өмірден өз орнын тапқан нағыз ер азамат
екенін көрсету[4].
1895 жылдың 28 мамырында Гувер оқуын аяқтап, геология бакалавры
дәрежесіне ие болды. Ол өзінің инженерлік білімі мен ендігі кезекте алдынан
ашылған шексіз мүмкіндіктерді жоғары бағалады және оларды қайткенде де іске
асыруға асықты. Алайда инженерлік карьерасы алғашқы кездері ойдағыдай
болмады. Оқу бітірген кезде қалтасында бар болғаны 40 доллар қаражаты ғана
болғасын, бірден жұмыс іздеуге кірісті. Тау-кен жыныстарын өндіретін
компаниялардың біріне инженер мамандығы бойынша бос орын табылар деп
үміттенді. Бірақ жолы болмаған соң, Калифорния штатының Невада қаласындағы
шахталардың біріне қарапайым жұмысшы болып орналасты[5;бб1-2].
Осылайша Герберт Гувер 1895 жылдың маусым айында Reward Gold Mine
компаниясында жұмыс жасай бастайды – алғашында тау-кен жыныстарын жинаушы,
ал бірнеше айдан соң – бұрғылаушының көмекшісі болды. Бұл туралы болашақ
президент Мемуарларында Күніне 10 сағаттан, аптасына жеті күн тер
төккендігін және әр ауысымға бар болғаны 2 доллар ғана тапқандығын есіне
алады.
1896 жылы ақпан айында әйгілі тау-кен ісінің инженері Льюис Джаниннің
фирмасының Сан-Францискодағы офисіне жұмысқа тұрды. Көп ұзамай Джанин
Гуверді Нью-Мексико штатының Карлайл қаласындағы Steeple Rock Mine
компаниясына менеджердің көмекшісі (жалақысы айына 150 доллар), кейін
Колорадо штатындағы гравийлік шахталарға арналған гидравликалық
құрылғылардың маманы етіп тағайындады. Осы кезден бастап Гувердің
инженерлік карьерасы жоғары қарай өрлей бастады[5;б2].
1897 жылы Австралия құрлығындағы Кулгарди қаласында жаңадан ашылған
шахта жұмысшыларына алтын өндірудің калифорниялық тәсілін үйрететін жас
маман іздестіріліп жатқанын естіп, британдық алтын өндіруші Bewick,
Moreing and Company компаниясына жұмысқа орналасады[4]. Гувер досына
жолдаған бір хатында Австралияны бұл жерде шахталардан басқа ештене жоқ.
Тіпті қарапайым су да жоқ. Шексіз шөл дала ғана,- деп суреттеген. Жаңадан
келген жас жұмысшының қызметтерінің ауқымы өте кең болды – шахталарды
тексеру, бағалау секілді инженердің жұмыстарынан басқа, жаңа құрал-
жабдықтарға тапсырыс беру, жаңадан салынатын зауыттардың жобасын жоспарлау
сияқты менеджердің де қызметін атқарды.
Осылайша Герберт Гувердің мәртебесі жоғарылай бастады. Мәртебесімен
қатар оның жалақысы да айтарлықтай жоғары болды. Бірнеше айдың ішінде
Калгуридегі сегіз шахтаның бас инженері болған Герберт жылына 12,5 мың
доллар табыс тапты. Тамаша геолог ретінде Sons оf Gwalia Mine орнының
ашылуына өз үлесін қосты. Бұл өңірдің елу жылдық тарихында 55 млн долларға
тең алтын өндірілді. Гувер Sons оf Gwalia Mine-нің алғашқы басшысы
болды[5;б2].
Австралиядағы 2 жылдық қызметінен кейін Bewick, Moreing and Company-
дің өкілі ретінде Қытайға жол жүрді. Бұл жерде ол 3 жыл тұрақтады[7;б1].
Үш жылдан соң компанияның кіші серіктесі болуға ұсыныс алды. Ал Г. Гувер
аталған компанияның негізгі серіктестерінің біріне айналған кезде, бұл
фирма Қытай, Уэльс, Трансвальде көмір, Корнуоллде қалайы, Батыс Австралия,
Жаңа Зеландия және Оңтүстік-Батыс Африкада алтын, Куинслэнд пен Канадада
мыс, Невадада күміс пен қорғасын өндірумен айналысты. Сонымен қатар Нью-
Йорк, Калгури, Мельбурн және Йоханнесбург қалаларында филиалдары жұмыс
жасады. Болашақ президент шамамен жеті жылға –1908 жылдың шілдесіне дейін –
осы инженерлык-өндірістік жүйенің ажырамас бір бөлігіне айналды[5,б3].
Ауқатты корпорациядағы серіктестік Гуверді әлемдегі ең жоғары ақылы
мамандардың біріне айналдырды. San Francisco Chronicle газеті 1902 жылғы
басылымдарының бірінде ол туралы мақала жариялап, жас отандасын Өз жасының
әлемдегі ең жоғары ақы алатын маманы атады. Расында да, Герберт Гувер 28
жасында, бүкіл дүние жүзі бойынша жасалған инвестициялық жобалардан түсетін
қаражатты қоспағанда, жылына 33мың доллар табыс табатын еді. Мұндай ақша
сол кездері өте қомақты болатын. Салыстыру үшін – Стэнфорд университетінің
ректорының жылдық табысы 10 мың доллар, ал Калифорния штатының губернаторы
6 мың доллар алған[5,б3].
1909 жылы Гувердің, өзі кішігірім оқулық атаған, Тау-кен
өндірісінің принциптері атты кітабы жарық көрді. Бұл кітап және онда
берілген кеңестер бірнеше ұрпаққа дейін өзінің маңыздылығын жойған жоқ[4].
1908 жылдың 22 шілдесінде болашақ президенттің тау-кен ісінің нағыз
маманы ретінде одан әрі дамуына септігін тигізген оқиға болды – ол Bewick,
Moreing and Company-ден кетті. Компаниядағы өз үлесін басқа біреуге сатып,
сол кездері тау-кен өндірісінің қаржылық астанасы болған Лондон қаласынан
Herbert C. Hoover атты өзінің жеке фирмасын ашты. Көп кешікпей бұл
фирманың Нью-Йорк пен Сан-Франциско, және Санкт-Петербург пен Париж
қалаларында өкілдіктері ашылды. Сонымен қатар Мельбурн, Шанхай және
бирмалық Мандалай қаласында офистері болды. Бірнеше жылдан соң бұл фирма
түрлі өндірістік, инженерлік және қаржылық құрылымдарында 175 мың адам
жұмыс жасайтын бизнес-империяға айналды. Бұл туралы Гувердің өзі Біз
бүкіл әлем бойынша инженерлік жұмыстар жүргізумен айналысатын – АҚШ,
Мексика, Чилиден бастап, Қытай, Ресей, Бирма және Австралияға дейін –
керемет бизнес бастадық- деп еске алған болатын.
Көп жылдан соң Г. Гувер Менің кәсіби карьерамның аяқталуы шет
елдердегі америкалық инженерлердің Алтын ғасырымен сәйкес келді деп өзінің
сүйікті жұмысы туралы сағына айтқан. АҚШ-та даярланған инженерлер туралы
деректерге сүйенер болсақ, бұл мамандықтың сол кездері қаншалықты танымал
болғандығын байқауымызға болады – егер 1880 жылы 7000 инженер болса,
ғасырлар тоғысында 43000, 1920 жылы 136000, ал 1930 жылы олардың саны
226000 жеткен.
Джоан Хафф Вилсон өз еңбегінде көптеген инженерлер кейін өте ауқатты
адамдарға айналғандығын атап өтеді. Оның есептеулері бойынша, 1900 жылы 284
танымал бизнесмендердің 12,5%-ы инженерлік ортадан шыққандар болған; 1925
жылы олар 15,6%; ал 1950 жылы 19,5%-ға жеткен. Яғни, 868 әйгілі кәсіпкердің
бестен бірінің инженерлік мамандығы болған. Зерттеушінің пікірінше,
Гувердің карьерасы ХХ ғасырдың І жартысындағы инженердің керемет үлгісі
бола алады[5,б3-4].
Осылайша оқу бітіріп, бірден байлық іздегенГерберт Гувердің ойы
жүзеге аспай қалды. Алайда тынбастан еңбек етіп, білімі мен дарынын дұрыс
бағытта қолдана біліп, көп кешікпей миллионерге айналды. Өз заманының баға
жетпес инженері болған Герберт Гувердің инженерлік мамандықтың
ерекшеліктері туралы ойлары қазіргі таңдада – әлем индустриалды дәуірден
постиндустриалды дәуірге қадам жасаған кезде - өз маңыздылығын жойған
жоқ.
1.3. Герберт Гувердің Бірінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі және одан
кейінгі алғашқы жылдардағы гуманитарлық қызметі. Гувер басқарған АРА-ның
Россиядағы аштыққа ұшырағандарға көмек көрсету жұмысы.
Герберт Гувердің аты тарихта ең алдымен АҚШ-тың 31-ші президенті
ретінде қалды. Бірақ оның Ұлы гуманитарий атанған өмірі де өте қызықты
және зерттеушілермен ескерілуі тиіс. 1895 жылы Стэнфорд университетін
бітірген соң, ол тау-кен ісінің инженері, қаржы саласының маманы және
менеджерге айналды. Бірінші дүние жүзілік соғыс басталған кезде Гувер
Лондонда тұрып жатты және ірі компанияның басшысы болатын.
Бірінші дүние жүзілік соғыстың басы Гуверді үлкен инженерлік
әлемнен үлкен саясатқа ауысуына түрткі болған оқиғаларға толы еді.
Соғыстың алғашқы айларынан-ақ ол өзінің ұйымдастырушылық қабілетін көрсете
білді: әскери қимылдар жүріп жатқан Европадан 120 мың американдықты
эвакуациялаған Америкалық жәрдем комитетін құрып, өзі соған басшылық
етті. Майдан шебінде қалып қойған отандастарының мәселесін шешкеннен кейін,
Гувер соғыстың ең алғашқы күндерінен бастап ауыр жағдайға тап болған
елдерге гуманитарлық көмек көрсетуді ойластыра бастады. Осы кезде оның
назарына кішкентай Бельгия ілікті[8;б1].
Отандастарын құтқару әрекеттері Гувер үшін маңызды болды. Бұл оның
адами проблемаларды шешудегі алғашқы тәжірибесі болатын. Осы кезден бастап,
Гувер жеке қайырымдылық әрекеттер арқылы, үкіметтің қатысуынсыз, кез-келген
гуманитарлық дағдарысты шешуге болатындығын түсінді.
Осылайша соңғы американдық турист те, жұбайы Лу балаларымен бірге
үйге қайта оралған соң, Герберт те Отанына қайтатын кез келген шығар деп
ойлады. Бірақ отбасымен бірге кеткен жоқ. Бір нәрсені сезгендей, бірнеше
күн кідіре тұруды жөн көрді. Бірнеше күннен соң, ақыры 18 қазанда жүретін
Лузитания лайнеріне билет сатып алды.
Бірақ 17 қазан күні Гувердің Лондондық резеденциясында телефон
қоңырауы естілді. Бұл АҚШ-тың Ұлыбританиядағы елшісі Пейдж болатын:
Бельгияда апатты жағдай орын алды,- деді елші,- неміс әскерлері елдің
инфрақұрылымын толығымен жойып жіберді, фабрикалар қиратылып, фермалар
жойылды. Британдықтар Германияға блокада орнатты, алайда, барлық азық-
түлігінің 70%-ын экспортқа жіберген Бельгия аштыққа ұшырады. Сіздің соңғы
жұмысыңызға көңілі толған президент Вильсонның бұйрығы бойынша, мемлекеттік
хатшы Брайан сізден Бельгияға жәрдемдесуіңізді сұрайды. Үкіметтің бұл
мәселеге араласуға құқығы жоқ. Бірақ қажет болған көмегін аямайды.
Елші Гувердің келісім беретініне күмәнданған жоқ. Бірақ оның иығына
артып жатқан жүктің қаншалықты ауыр екенін білген жоқ. Қарапайым
есептеулердің өзі апта сайын миллиондаған доллар қаржы, ондаған тонна азық,
бір флот жүк тасушы кемелер қажет екендігін көрсетті. Алайда, бірнеше күн
ойланған соң Гувер өз келісімін берді.
Өзі құрған Бельгияға Жәрдем Комитетіне (БЖК) толығымен басшылық
ететінің, бұл жұмысы үшін өзі және менеджрлері ешқандай ақы
сұрамайтындығын, алайда орта және төменгі дәрежедегі қызметкерлерге айлық
төлеу қажеттігін алдын ала ескертті (Гувер өзінің болашақта сауда министрі,
ел президенті қызметтерін атқарып жүрген кезінде тиісті жалақысын
қайырымдылық қорларына аударып отырды).
Елші Гувердің қойған талаптарын қабылдап, ешбір мемлекеттік
қызметшінің комитеттің жұмысына араласпайтындығына уәде берді [4].
Бельгияға Жәрдем Комитеті (БЖК) құрылғанына бір-ақ апта өткен соң ең
алғашқы азық-түлік те тасымалдана бастады. 20 тн бидай мен басқа да азық
түрлері Нидерландыдан сатып алынып, каналдар арқылы Бельгияның ірі
қалаларына жеткізілді. Осылайша ең ірі қалалардағы аштық мәселесі көп
ұзамай өз шешімін тапты.
Жеткізілген азық-түліктерді реттеу механизмдерін құру мақсатында
Гувердің өзі Бельгияға бару туралы шешім қабылдайды. Іс-сапары барысында
болашақ президент оккупацияланған елден ұмытылмастай әсер алды. Әр көшенің
қиялысында неміс солдаттары. Қажыған, көптен бері күлкі көрмеген
бельгиялықтардың келбеті тура бір қысқы пейзаждар секілді болды. Көшеде
ойнап жататын балалар жоқ. Бос көшелер, қираған үйлер, көне шіркеудің
қирандылары...- деп Герберттің өзі мемуарларында сол күндерді еске алған
болатын [8;б2].
Гувердің Бельгияға жасаған сапары барысында көргендері алда әлі көп
жұмыс күтіп тұрғандығын көрсетті. Бельгия мен Солтүстік Францияның 10 млн
тұрғынын асырау үшін айына кем дегенде 12 млн доллар қаржы керек болды.
Пайда болған қаржы мәселесін шешу үшін мемлекеттік дәрежедегі көмек қажет
еді. Осыған байланысты ұзаққа созылған келіссөздер нәтижесінде 1915 жылдың
ақпанында британ үкіметі комитетке ай сайын 1 млн фунт-стерлинг (шамамен 5
млн доллар) қаражат бөліп тұратындығын мәлімдеді. Көп кешікпей Гувердің
Францияның сыртқы істер министрі Делкасспен Парижде болған келіссөздері
нәтижесінде осындай шешімге қол жеткізілді[4].
Гувердің белсеңді әрекеттерінің нәтижесінде Австралия, Жаңа Зеландия,
Оңтүстік Африка , Канада, Швеция, Норвегия, Дания, Швейцария, Франция және
ұлыбритания секілді елдерде Бельгияға Жәрдем Комитетінің бөлімшелері
құрылды. Уақыт өте келе осындай ұйымдар Латын Америкасы елдерінің
көпшілігінде (алғашқысы Аргентинада) және Жапонияда пайда болды.
Сол кездері,- деп жазады Гувер,- соғыстың алдағы жылдың жазынан
ұзаққа созыларын ешкім білген жоқ. Сондаықтан біз бельгиялықтарды келесі
егін жиналғанға шейін, яғни бар болғаны 9 ай азық-түлікпен қамтамассыз
етсек жетеді деп есептедік. Бірақ алдымызда 4 жылдық қызу жұмыс, 1 млрд
доллар шамасында қаржы іздестіру, 5 млн тн азық-түлік тасымалдау мен оны
реттеу, соғысып жатқан елдердің үкіметтерімен ұзақ келіссөздер жүргізу
күтіп тұрғанын біз тіпті де ойламадық [8;б2-3]
Бельгияның соғыс азабын шегіп жатқан халқына көмек көрсету үшін
жүргізілген ауыр жұмыстар осылай басталған болатын. Американдықтар Герберт
Гуверді естерінде нашар президент ретінде сақтаса (оның билігі кезінде
басталған Ұлы күйзеліске байланысты), бельгиялықтар оны керемет
гуманитарий, бельгия халқының құтқарушысы ретінде таниды. Сонымен қатар
ол бұл елдің құрметті азаматы лауазымына қол жеткізген.
Соғыс аяқталған соң, 1919 жылдың наурыз айында, президент Вильсон
Герберт Гуверді Америкалық Жәрдем Әкімшілігінің директоры етіп тағайындады.
Сол кездерде азық-түлік көмегі көрсетілген елдердің қатарында Ресейдің
болуының басты себептерінің бірі – Гувердің большевиктік режимге деген жек
көрушілігі. Америкалық зерттеушілердің пікірінше, болашақ президент сол
уақытта қиын мәселе алдында тұрған – большевиктік басшылықты айналып өтіп,
қарапайым ресейліктерге жәрдем көрсету амалын табу.
Ресейдегі азамат соғысы кезінде, 1919 жылы, Гувер Петроград
губерниясындағы аштыққа ұшырағандарға жәрдемдескен болатын. Өз есептеулері
бойынша, шамамен 400 мың адам келесі егін шыққанға дейін жетерліктей азық-
түлікпен қамтамасыз етілген[9;б2].
1920 жылы Ресейлік Поволжьеде аштық басталды. Бұған қоса орын алған
қуаңшылыққа байланысты жағдай 1921 жылдың жазына қарай одан бетер нашарлай
түсті. Осы жылдың 13 маусымында әлемдік басылымдарда М. Горькийдің Барлық
адал жандарға атты үндеуі жарияланды. Сол кездері жоғары беделді саясаткер
болған Гувер Американ үкіметінде Сауда министрі қызметін атқарып жүрді. Ол
Горькийдің жолдауына 10 күннен кейін жауап қатты[10]. Сол уақытта АРА-ның
Германияда сақтаулы тұрған бидай қорлары және тәжірибелі қызметшілері
болатын. Бұған қоса қазынада шамамен 7 млн доллардай қаражат қалған.
Гувер төмендегі талаптар орындалған жағдайда, аштыққаұшырағандарға
көмек көрсетіле бастайтындығын мәлімдеді: біріншіден, Ресей түрмелерінде
қамауда отырған барлық американ тұтқындарын босату; екіншіден АРА-ның
барлық қызметкерлеріне еркін әрекет етуге мүмкіндіктер беру және
жеткізілген азық-түліктің халыққа тең бөлінуін қадағалау. Сонымен қатар
Кеңес үкіметі астық сақтайтын қоймалар мен көлікпен қамтамасыз етуі тиіс
болды. Ресейде күн сайын мыңдаған адам қазаға ұшырап жатқандаықтан бұл
талаптар бірден қабылданды. Тиісті келісімге қол қою үшін АРА мен Кеңес
үкіметінің өкілдері Ригада кездесу ткізді. Кездесу нәтижесінде Рига
келісімі жасалды[8;б2].
АҚШ Ресеймен дипломатиялық қатынастар орнатпағандықтан, үкімет мүшесі
болған Гувер АРА-ның жұмысына басшылық ете алмады. Бұл миссия полковник
Уилям Хаскеллге тапсырылды. Оның қарамағында 25 офицер (Ресейдегі жұмысқа
тәртіпті, жауапкершілігі мол және өздігінен шешім қабылдаудан қорықпайтын
адамдар қажет болғасын, олар әскерден уақытша босатылды) және 200 шақты
қызметшілер болды. Сонымен қатар 125 мыңдай ресейлік қолдарынан келгенше
жәрдемдесті. 1921 жылдың қыркүйек айына қарай 100-ден астам американдық
тұтқындар Кеңес түрмелерінен болсатылғаннан кейін азық-түлікті реттеу
басталды.
1922 жылдың 10 шілдесінде Г. Гувер президент У. Гардингке АРА-ның
Ресейдегі жұмысы туралы аралық есеп берді: 1922 жылдың 1 шілдесіне қарай
АРА 59 498 000 доларға 788 878 тн азық-түлік, киім-кешек және дәрі-дәрмек
сатып алды...
АРА-ның 2 жылдық жұмысы барысында барлығы 78 млн доллар қаражат
жұмсалды. Бұл қаржының 13 млн-ы Кеңес үкіметінің, шамамен 27-28 млн-ы
американ үкіметінің және қалған бөлігі қайырымдылық ұйымдар бөлген қаржы
болатын[8,б3].
1917 жылдың 6 сәуірінде Америка Германияға соғыс жариялады. Сол күні
президент Вильсон Гуверден Құрама Штаттарға қайтып оралуын сұрап телеграмма
жолдады. Ұзаққа созылған қатыгез соғыс дүние жүзі бойынша азық-түлік
тапшылығын туғызды. Соған байланысты Франция, Англия және Германия азыққа
шектеу орнатты, Ресей өз кезегінде нанға ең жоғарғы бағаны белгіледі. Ал
американ үкіметі бұл шараның біреуін де қолданыла алмады. Себебі,
американдықтар мемлекеттің адамдардың жеке өміріне араласуын қолдамады.
Ендігі кезекте азаматтарды мәжбүрлемей-ақ, өз еркімен бұл мәселеге
қатыстыратын жаңа мемлекеттік құрылым жасақтау қажет болды. Осы кезде
президент бұл тек Герберт Гувердің қолынан келетін іс екенін түсінді.
Көп кешікпей ел басы Құрама Штаттардың азық-түлік әкімшілігін
(ҚШАӘ)құру туралы бұйрық шығарды. Бұл ұйым елдегі азық-түлік өндірісін
көбейтіп, қарапайым американдықтардың оларды тұтынуын төмендетуге міндетті
болды. Соған байланысты үнемдесек тапшылықты жеңеміз, мол азық-түлік
соғыста жеңіске жетуге көмектеседі-деген үндеулер пайда бола бастады.
Тіпті Гувердің өзі үй шаруашылығындағы әйел адамдарға тұтынуды15%-ға
қысқартуды, қалдықтарды азайтуды, әр азықтың әр граммын пайдаға жаратуды
өтінді.Бұл үшін біз Европада жаумен соғысып жатқан жігіттерімізді дұрыс,
құнарлы тамақпен қамтамасыз етуіміз қажет деген ұран тасталды. Ал 1917
жылдың шілдесінде азықты үнемдеу армиясының шеруі өтті. Олардық
қолдарында Ет пен нанның орнына балық пен көкөніс, Сәрсенбіде етті,
дүйсенбіде нанды үнемдейміз, Патриоттық картофель деп жазылған
транспоранттары болды. Барлық кинотеатрлардың экрандарынан мемлекеттік
қызметшілер, шіркеулерде діни қызметшілер халыққа үндеулер жолдап
жатты[11].
Осылайша Гувер өз міндетін сәтті аяқтады. Нәтижесінде жылдың аяғына
қарай елде азық-түліктің халықтың тұтынуына, американ әскерлеріне және
Антанта елдеріне жеткізуге жеткілікті көлемде жиналғаны белгілі болды.
Соғыс Европа елдерінің көпшілігіне ауыр зардаптар алып келді. 1918
жылдың 7 қарашасында Вильсон Гуверге ҚШАӘ-ні Американ Жәрдем Ұйымына (ARA)
ауыстыруды тапсырады. 1919 жылдың ақпайн айының аяғына қарай Конгресс осы
мақсаттарға 100 млн доллар қаражат бөлді. Алайда Гувер, бұдан төрт жыл
бұрын болғандай, бұйрық түскен кезде бірден іске кірісіп кеткен болатын. Ол
140 мың тн азық-түлікті Гибралтарға жіберіп, өзі Францияға аттанды[10].
Гувер Антантаның төрт мемлекеті біржақты келісімге келгенше,
қарапайым халық аштын қырылып қалады деп ойлады. Бұған қоса ол қайырымдылық
істерге мемлекеттің араласуын қолдамады. Сондықтан да өзін европалық
мемлекеттердің үкіметтерінен жоғары қойып, оларды американ азығын реттеуге
араластырмады.
ARA-ның алғашқы миссиясы1919 жылдың қаңтар айында Варшава қаласында
ашылды. Бұдан кейінгі бірнеше аптаның ішінде бұндай миссиялар Хельсинки мен
Копенгагеннен бастап, Триест пен Салоникке, тіпті Ереванға дейін пайда
болды. Ең алғашқы азық-түлік бұрынғы ҚШАӘ жинаған артық өнімнен жіберілді.
Гувердің БЖК мен ҚШАӘ-дағы ең сенімді әріптестері ARA-ның түрлі
өкілдіктерін басқарды.
Конгресс бөлген қаржының жартысынан астамы Польшаға жәрдем көрсетуге
жұмсалды. Бұл ел 4 жылдай неміс оккупациясында болды. Қалыптасқан жағдайдың
қаншалықты ауыр екенін өз көзімен көру үшін Гувер Варшаваға аттанды. Барлық
американдықтардың назары үш жыртқыш империяның (Ресей, Пруссия және
Австрия) езгісіне ұшыраған Польшаға ауды. Осы кезде АҚШ халқын таң
қалдырған жағдай болды: қоғам қайраткері және өте танымал пианист
Падеревский премьер-министр болып тағайындалды. Бұл оқиғаның таң
қалдыратыны Пулсидски й секілді диктатор-президенттің үкімет басшысы
ретінде либералды ұстанымды Падеревскийді таңдауы. Кейбір зерттеушілердің
пікірінше, Польшаның елбасы бұндай қадамға Гувердің қысымымен барған.
Кішкентай балалар ARA мен оның басшысы үшін бірінші орынға қойылды.
Сондықтан жәрдем ең алдымен соларға көрсетілді және олардың саны өте көп
болды. Поляк балаларына арнап мыңдаған асханалар, киім-кешек және азық-
түлік тарататын пункттер ашылды. Бұл елдің халқы Гуверді әулиелер қатарына
жатқызды десек, қате айтпаспыз. Тіпті Пасха мерекесіне орай Г. Гувер
бейнеленген арнай почталық ашықхат шығарылды. Сол кездердің суреттерінде
Гувердің қолынан ұстап түскен 10-13 жастағы балалардың жүздерінен
құтқарушысының қасында тұрғанына қуаныш сезімі, ал жасы үлкен адамдардың
жүздері қайғы-қасыретке толы болса да, көздерінде алғыс пен сенім
байқалады[4].
Польша мемлекеті Гуверге барынша құрмет көрсетті. Ягеллон, Варшава
және Львов университеттерінің құрметті докторы лауазымы және Варшава
алаңдарының біріне оның есімі берілді. 1922 жылы осы алаңға Құрама
Штаттарға алғыс ретінде ескерткіш орнатылды: екі иығына екі сәбиді
отырғызған Американы білдіретін әйел адам бейнесі. Монументтің ешқандай
ерекшеліктері болмағанымен, ең бастысы - алғыс пен құрметтің белгісі болды.
Бір өкініштісі, Екінші дүние жүзілік соғыс кезінде қирап, коммунистік
билік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І. Герберт Гувер: үлкен саясатқа дейінгі
өмірі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
1.1. Болашақ президенттің балалық және жастық
шақтары ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Гувер және Стэнфорд.Тау-кен ісінің керемет
маманы ... ... ... ... ... ... ...
1.3. Герберт Гувердің Бірінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі және одан
кейінгі алғашқы бірнеше жылдағы гуманитарлық қызметі. Гувер басқарған АРА-
ның Россиядағы аштыққа ұшырағандарға көмек көрсету
жұмысы ... ... ... ... ... ..
ІІ. Саяси Олимп шыңында.
2.1. Мемлекеттік қызметінің басталуы. Американың Сауда Администрациясындағы
және Американың Көмек Көрсету Администрациясындағы
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.
2.2. 1920 жылдардағы сауда министрі лауазымындағы
қызметі ... ... ... ... ...
2.3 1928 жылғы президент сайлауындағы
жеңіс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2.4. Ұлы депрессия кезіндегі Гувер үкіметінің ішкі
саясаты ... ... ... ... ... ..
2.5. Герберт Гувердің 1920-30 жылдар тоғысындағы жүргізген сыртқы
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ. Президенттік қызметтен кейінгі
өмірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1. 1932 жылғы президент сайлауындағы
жеңіліс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. 1930 жылдары саясатқа оралу
әрекеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3. Екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі Европаға көмек көрсету
миссиясының басшылығында және экс-президенттің өмірінің соңғы
жылдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі:Ғылыми жұмыс АҚШ-тың 31-і президенті Герберт
Гувердің (1874-1964 ж.ж.) өмір жолы жайында. Кейіпкеріміздің 90 жылдық
өмірі әлемге үлкен әсер еткен оқиғаларға толы болды: Бірінші дүние жүзілік
соғыс, Қазан төңкерісі, капиталистік әлем тарихындағы ең ірі экономикалық
дағдарыс, Екінші дүние жүзілік соғыс, алғашқы атом бомбаларының тасталуы
т.б. Барша ғаламды дүр сілікндірген осы оқиғаларға Гувердің қаншалықты
қатысы болғанын және оның аталған оқиғаларға деген көзқарасы өте қызықты
мәселе болып табылады. .
Елдің 31-і президенті қызметіне кірісіп үлгерместен, АҚШ пен жалпы
әлемді тарихтағы ең жойқын экономикалық дағдарыс шарпыды. Америка тарихында
бұл кезең Ұлы күйзеліс деген атпен қалды. Американдықтардың жадынан мәңгі
қалатын осы оқиғалар Гувердің президенттігімен сәйкес келді (1929-1933).
Сондықтан да дағдарыс кезінде және одан кейінгі ұзақ жылдар бойы Ұлы
күйзеліске тек бір ғана адам – Герберт Гувер кінәлі болып саналып келді.
Алайда, соңғы уақыттарда жасалған зерттеулер бұл пікірдің мүлдем дұрыс
еместігін көрсетті.
Сонымен қатар Құрама Штаттар Гувердің президенттігі кезінде сыртқы
саясат аясында белсеңді әрекеттерге көшті. Бір жағынан Англиямен
империалистік бақталастық жүргізсе, екінші жағынан, жаңадан құрылған,
тарихтағы ең алғашқы социалистік мемлекет – КСРО-ны құрту мақсатында
Германия мен Жапония секілді елдерге аяңбай қолдау көрсете бастады. Ғылыми
жұмыста Екінші дүние жүзілік соғыстың алғышарттары, себептері баяндалады.
Президенттік билігі сәтсіз болғаны үшін Гуверді американдықтар жек
көрді. Ғылыми еңбектердің де көбісі Герберт Гуверге саяси тәжірибесіне
қарап баға беріп келді. Алайда зерттеушілердің көп бөлігі оның,екі әлемдік
соғыстан кейінгі аштыққа ұшыраған Европа мен Азияның миллиондаған халқын
аман алып қалу үшін аяңбай тер төккенін ұмыт қалдырып жүр.
Зерттеудің мақсаты:Ғылыми жұмысымыздың негізгі мақсаттарына
тоқталатын болсақ:
• Герберт Гувердің әлемдегі ең бай және беделді тұлғалардың біріне
айналуына әсер еткен балалық шағын баяндау;
• Зерттеу жұмысының басты кейіпкері өмір сүрген кездегі АҚШ-тың
әлеуметтік, экономикалық және саяси өміріне тоқталу;
• АҚШ-тағы саяси билік пен қарапайым халық арасындағы келіспеушіліктер,
дағдарыстың шығу себептері мен оны тоқтатуда жасалған әрекеттер;
• 1920 жылдардың аяғы – 1930 жылдардың басындағы Құрама Штаттардың ішкі
және сыртқы саясатына тоқталу;
• Герберт Гувердің, сәтсіз президенттік қызметтен кейінгі, өмірінің
көпшілікке белгісіз кезеңінен қызықты мағлұматтар ұсыну.
Зерттеу міндеттері:Жұмысты жазу барысында жоғарыдағы мақсаттардан
келесі міндеттер туындады:
- Осы мәселелерге қатысты әдебиеттер мен дерек көздерін игеру;
- Ұлы күйзеліс кезіндегі Америкадағы жағдайға байланысты өзіндік пікір
қалыптастыру;
- 1920-1930 жылдар тоғысында қалыптасқан халықаралық жағдайға баға
беру;
Зерттеу нысаны:Диплом жұмысымның басты зерттеу нысаны - ұлы тұлға
Герберт Гувердің 90 жылдық өмір жолы: балалық шағы, түрлі инженерлік және
мемлекеттік қызметтері, президенттік билігі және өмірінің соңғ жылдары.
Зерттеу пәні:Ең алдымен Еуропа және Америка тарихының жаңа және
қазіргі замандағы тарихымен тығыз байланысты. Бұдан басқа дүние жүзілік
экономикалық, халықаралық саясат секілді ғылым салалары да жанама түрде
енеді.
Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері:Аталған жұмыстың
хронологиялық шеңбері Герберт Гувер туылған аймаққа алғашқы
қоныстанушылардың келуінен бастап, басты кейіпкеріміз дүниеден өткенге
дейінгі уақытты қамтиды. Яғни, ХІХ ғасырдың ортасынан 1964 жылға дейінгі
уақыт аралығы.
Мәселенің зерттелу деңгейі:Әлемнің ең алдыңғы қатарлы мемлекеті –
Америка Құрама Штаттарының тарихына ғылыми қауым, саяси қайраткерлер көп
қызығушылық білдіретін болғасын, ол жөнінде баспасөз құралдары мен ғылыми
әдебиеттер саны жеткілікті.
АҚШ-тың 31-і президентінің өмір жолын зерттеушілердің ішінен
Перевезенцев А.Л. атауға болады. Есімі аталған зерттеушінің осы тақырыпта
жазылған На линии фронтира: годы личностного становления первого из
президентов рожденного к западу от миссисипи, Деятельность Гувера по
предотвращению гумантиарной катастрофы в Бельгии в годы Первой мровой
войны, Личностный фактор в рассийско-американских отношениях: Герберт
Гувер и Россия, Герберт Гувер в Китае: впечатления очевидца и участника
исторических событий т.б. мақалалары жарық көрді.
Ғылыми жұмыстың тақырыбымен тікелей байланысты болмаса да, Құрама
Штаттардың жалпы тарихын зерттеуші ғалымдардың еңбектерінен Герберт
Гувердің өмір жолы жайлы арнайы бөлімдерді кездестіруге болады.Бұндай
зерттеушілердің ішінен Согрин В.В. (Белый дом: президенты и идеология,
Идеология в американской истории от отцов-основателей до конца XX века,
История США: Учебное пособие), Иванян Э.А. (От Джорджа Вашингтона до
Джорджа Буша. Белый дом и пресса, Белый дом. Президенты и политика),
Мальков В.Л. (Новый курс в США. Социальные движения и социальная
политика,Америка на перепутье. 1928-1938: Очерк социально-политической
истории нового курса в США) т.б. атауға болады.
Сонымен қатар диплом жұмысын жазуда, Гувердің замандасы болған,
президенттікке 3 рет ұсынылған, 1924-1957 жылдар аралығында АҚШ-тың
коммунистік партиясын басқарған Уильям Фостердің де еңбектері пайдаланылды
(Банкротство классового сотрудничества в Америке, Лига профсоюзной
пропаганды в Америке, Закат мирового капитализма, Очерк политической
истории Америки, Октябрьская революция и Соединенные Штаты Америки) .
Аталған еңбектерді көңелігіне байланысты табу өте қиын, сол себепті
интернеттен олардың тек ғылыми жұмысқа қатысты үзінділері ғана
пайдаланылды.
Мәселенің деректік көзі:Дипломдық жұмысқа қатысты деректік база, бұл
елдің әлемдік саяси сахнада үлкен роль атқарғандықтан, өте ауқымды.
Жұмыстың орындау барысында түрлі ғылыми еңбектер, интернет материалдары,
мемлекеттік қызметшілердің сұхбаттары мен сөйлеген сөздері жарияланған
басылым беттері (От Джорджа Вашингтона до Джорджа Буша. Белый дом и
пресса, Инаугурационные речи президентов США) мен АҚШ-тың алдыңғы қаталы
мемлекет өкілдерінің өмірбаяндары (Его глазами) пайдаланылды.
Әдіснамалық және теориялық негіздері:Ғылыми жұмыста тарихилық және
ғылыми объективтілік принциптері қолданылды. Тарихилық принципі зерттеу
объектісінің даму заңдылықтарын қарастыруға мүмкіндік береді. Объективтілік
принципі жұмысты жүргізу барысында туындаған сұрақтарға, нақты фактілерге
сүйене отырып, сыни көзқарас қалыптастыруға көмектеседі.
Жоғарыда аталған принциптерді қолданылуыма тақырыптың зерттелу
мақсатының және оның кезеңдерінің ерекшеліктеріне де байланысты. Зерттеудің
жалпы ғылымилық әдіснамасы логикалық пен жүйелілікті білдіреді. Сол сияқты
мәселелік-хронологиялық, салыстырмалық, статистикалық талдаулар
қолданылған. Жұмысты жүргізу барысында арнайы зерттеулерді, сондай-ақ, осы
салада жазылған тарихшылардың, саясаттанушылардың және басқа да
публицистикалық еңбектердің ғылыми тұрғыдан жинақтау мен сараптау әдісіне
сүйендім. Зерттеу барысында нақты тарихи, салыстырмалы тарихи, талдау,
жинақтау, қорыту қолданылды. Деректер мен зерттеулерге талдау жасалды.
Тарихнамалық талдаусыз қазіргі таңдағы экономика, мемлекеттік құрылыс,
халықаралық қатынастар, мәдениет пен саясат түсініксіз.
Ғылыми жаңашылдығы және практикалық маңыздылығы: Америка Құрама
Штаттарының жүз жылдық тарихы бір адамның – Герберт Гувердің өмірімен
қатар баяндалады. Екеуінің де даму жолдары өте ұқсас екендігін түрлі
зерттеушілер бұған дейін де атап өткен болатын.
Зерттеудің сынанн өтуі: Диплом жұмысы Отан тарихы және тарихи пәндер
кафедрасында алдын-ала қорғаудан өтті.
Диплом жұмысының құрылымы:Дипломдық жұмыстың құрылымы негізінен үш
тарау. Тақырыптың өзектілігін ашу мақсатындаосы аталған тараулар он бір
тараушаға бөлінді. Бұдан басқа кіріспе, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер
және қосымшасы бар.
І. Герберт Гувер: үлкен саясатқа дейінгі өмірі.
1.1. Болашақ президенттің балалық кезеңі мен жастық шағы.
Жазушы, редактор және әскери корреспондент Е. Ривздің Гувердің
тарихы – бұл бүкіл Американың тарихы деген сөздермен АҚШ-тың 31-
президентінің өмірін зерттеумен айналысатындардың барлығынын келісері
сөзсіз. Герберт Гувердің ұзақ өмірі табиғаттың, тағдырдың ауыртпалығына
төзе білген, тынбастан еңбек еткен, білім іздеу мен өзін-өзі дамытуға
ұмтылған жүздеген мың американдықтардың, жалпы АҚШ мемлекетінің өмірімен
ұқсас.
Өз отанының патриоты болумен қатар Герберт Гувер Кіші отаны – Айова
штатының да патриоты болып кала берді. Мен Айованың баласымын және осында
туып-өскенімді мақтан етемін,- деп еске алған болатын бір кездері. Бұл
керемет аймақтың тарихы Гувердің арғы тегі ХІХ ғасырдың ортасында штат
жерлерін алғаш болып игерген қоныстанушы-квакерлердің тарихымен тығыз
байланысты. Бұл штат Миссисипи өзенінің батысында, елдің дәл ортасында
орналасқан (болашақ президент дүниеге келген Вест Бранч қонысы бұл ұлы
өзеннен батысқа қарай, шамамен 80 шақырым жерде) [1; б.1].
Миссисипи өзенінің батысындағы американ отаршылдарының алғашқы қонысы
1833 жылы пайда болды. Көп ұзамай 1838 жылы Айова, орталығы Айова-Сити
қаласы болған, территория статусын алды. Ал, 1846 жылдың 28 желтоқсанында
штат статусына ие болды (АҚШ құрамындағы 29-шы штат) [2; б. 395].
Штаттың бізді қызықтырып отырған, Кедрлі аймақ (Cedar country)
деп аталған бөлігін қоныстану негізінен 2 бағыттан жүзеге асырылды:
біріншісі, шығыстан келушілермен (Огайо, Индиана, Иллинойс штаттары);
екіншісі, солтүстіктен келушілермен (негізінен Канададан).Бұл жерлердегі
алғашқы квакерлік қоныстар 1844 жылы пайда бола бастады. Көп ұзамай мұндағы
қауырсыннан жасалған үндістердің бас киімдерін квакерлердің шляпалары
толығымен ығыстырып шығарды. Болашақ президент туылған Вест Бранч
қонысы1851 жылы құрылған және сол кездері шамамен 300 адамдай ғана
тұрғыныболды (қазіргі кездің өзінде мұнда небары 2000 адам тұрады).
Бұл аймаққа Гуверлерден бірінші болып өз отбасымен келген Герберттің
Джесс және Ребеккка есімді арғы атасы мен арғы әжесі болды (баласы Элли өз
отбасымен, соның ішінде Герберттің әкесіДжесс Кларкпен бірге). Олар 1850
жылдардың ортасында, сол кездердегі басқа да қоныстанушылар секілді үсті
жабық күймемен Огайо штатынан келген. Алғашында Айованың жақында ғана
құрылған қалаларының бірі Хаббардта тұрақтап, ақырында Вест Бранч қонысына
көшіп келеді [1; б.2].
Джесс Кларк Гувер мен Хулда Рэндалл Минторн 1870 жылдың 12 наурызында
үйленді. Жас жұбайлар Wapsinonoc Creek (жергілікті үндістер тілінен
аударғанда тәтті су)жағасындағы шағын бір үйге қоныстанды. 1871 жылдың 28
қаңтарында, кейін туысқандары Тэд атап кеткен, Теодор Джесс дүниеге
келді.
1874 жылы 10 тамызда, кешкі уақытта Джесс пен Хулданың екінші баласы
Герберт дүниеге келді. Қуанышқа толы әкесі сол сәтте американың 18-ші
президенті, Оңтүстік пен Солтүстік арасында болған азамат соғысының
қаһарманы, генерал Грант секілді аты әлемге әйгілі болатын адам дүниеге
келді, - деп айқайлаған деседі. Гувердің кейбір биографтары бұл қарапайым
сөздер емес, шындыққа айналған көрегендік болжам десе, екінші біреулері бұл
сөздер Улисс Гранттың 2 мерзімдік президенттігі кезінде балалы болған
миллиондаған американ отбасыларында айтылған болуы мүмкін дейді.
Нәресте қалашықта өз еркімен медбике қызметін атқарып жүрген Эллен
есімді нағашы апасының бақылауымен дүниеге келген. Болашақ президенттің
басқа нағашы апасы Энн бала туылғаннан бірнеше күн өткеннен соң Хулдаға
келіп, баланың атын кім деп қойғаның сұрайды. АлГуверлер болса, дүниеге қыз
бала келеді деп, ер балаға қойылатын есімдер жайында ойланбапты. Осы кезде
Энн сәбидің есімін Герберт деп қоюға ұсыныс береді [1; б.2].
Әкесі қарапайым ұста болғандықтан Герберт Авраам Линкольн секілді
бөренелерден тұрғызылған кішкентай үйде туылған [3].
Болашақ президент дүниеге келген үй 1871 жылдың көктемінде Герберттің
атасы Элли Гувердің көмегімен тұрғызылған болатын. Үй мен ұстахана салынған
3 жер телімі 1871 жылдың 13 сәуірінде 170 долларға сатып алынған. Ғимарат
бір қабатты, 14х20 фут және екі бөлмеден тұрады. Кішкентай бөлме 3 баланың
жатын бөлмесі, ал екіншісі қонақ күтетін, ас дайындайтын және ас ішетін
бөлме қызметтерін атқарған. Бұл үй әлгі күнге деін сол орнында тұр – Дауни
мен Пенн көшелерінің қиылысында. Тарихи ғимаратты 1934 жылы Герберт
Гувердің ұлдары Аллан мен кіші Герберт сатып алып, реставрациядан
өткізілгеннен кейін Вест Бранч қалашығының әкімшілігіне тапсырған.
Өзінің екінші қысында кішкентай Герберт қатты ауырып қалады.Тіпті
қаты қысылған кездердің бірінде демалмай қалған. Сәбидің жүрегі тоқтағаннан
соң әке-шешесі баламыздан айрылдық деп ойлап, үміттері үзілген кезде
Хулданың ағасы, доктор Генри Минторн келіп, нәрестеге қолдан дем беріп, оны
аман алып қалады.Осы кезде анасы Хулда Мейірімді жаратушымыз
жалбарынғанымызды естіп, баламызды аман алып қалды,- деп айтқан
болатын[1;б3].
Айова ауыл шаруашылығымен айналысатын штат ретінде жоғары қарқынмен
дамып жатты. Соған байланысты, түрлі механизмдерді жинап, оларды жөндеуді
ұнатқан, Джесс Гувер ауыл ұстасынан ауыл шаруашылығына ең маңызды
құралдарды жасаушы және тасымалдаушы бизнесменге айналды. Бұған қоса оның
бойында адалдық, сыпайылық секілді қасиеттері болған. Қалашық тұрғындарының
оған үлкен сенім білдіргенін оның қалалық кеңеске сайланғанынан
байқауымызға болады[3].
Жаңа кәсібі сәтті жүріп, Джесс өзінің кішкентай үйі мен ұсталық
бұйымдарын сатуға шығаратын дүкенін сатып, отбасын Басты және Бірінші
көшелердің қиылысындағы үйге көшіріп алып келді. Алайда Гуверлер бұл жерде
ұзақ тұрақтаған жоқ. Бір жылдан соң Джесс 4 бөлмесі бар екі қабат үй тапты.
Бұл оқиға жергілікті газетте басылып шыққан болатын.
Қала сыртында, қысқы уақыттарда балалардыңең сүйікті жері болған, тау
орналасты. Әрине, Тэд пен Герберттің, тәжірибелі ұстаның балалары болғасын,
ең әдемі, ең жылдам шаналары болды. Солардың бірін Тэддиге 4 жасқа толған
туған күнінде әкесі сыйға тарту етті. Оның сыртында қызыл бояумен жазылған
TADDY деген жазуы болды[1;4].
Бес жасынан бастап, 1879 жылдың қыркүйегінен бастап, Герберт
жергілікті бастауыш мектепке барды. Оның алуашқы ұстаздары Элизабет Чандлер
мен Молли Браун болды. Екеуі де біраз уақыт өткен соң Герберт туралы жылы-
жылы сөздер айтты.
1880 жылдың 13 желтоқсанында отыз төрт жасында, сол кездері кең
таралған аурулардың бірінен, Джесс Гувер қайтыс болды. Ол жерленген жерде
34 жыл, 3 ай және 11 күн өмір сүрген деп жазылған[1;б5]. Күйеуінің
өлімінен кейін, Хулда балаларын бір өзі бағуға мәжбүр болды. Бұл үшін ол
көп күш-жігерін жұмсады. Герберттің өзі Мемуарларында аналары отбасын
аман алып қалу үшін аяңбай еңбек еткендігін айтады. Тігінші болды, үйінің
бір бөлігін жалға берді және өзі өсірген жеміс-жидектерді сатумен
айналысты. Әкелерінің өмірі, сол кездері өте қомақты қаржы саналған, 2000
долларғасақтандырылған болатын. Хулда бұл сомманы жұмсамауға тырысты. Бұл
өте дұрыс шешім болды. Себебі, балалардың болашақта білім алуына осы
ақшалардың көмегі зор болды. Жергілікті жексенбілік мектепте мұғалім
болумен қатар, Хулда 1881 жылы өз қоғамының діни қызметкері лауазымына ие
болды. Соған байланысты ол көпшілік алдында сөз сөйлеу үшін Вест Бранчтан
шалғай аймақтарға баруға мәжбүр болды. Бұндай кездерде балалар
туысқандарының үйлерінде қалдырылатын[2;б397].
Балалары аналарына барынша жәрдемдесті: отын шауып, ыдыс-аяқ жуып, үй
жинастыру секілді кішігірім шаруалар солардың мойнында болды. Мектепте
оқумен қатар, қалашықта табылған жұмыстың барлығын жасауға тырысты. Вест-
Бранч аймағы аңшылық пен балықшылыққа өте қолайлы еді. Осы кездері
кішкентай Герберт балық аулаумен қатты әуестенді. Тіпті, болашақта бұл
кәсіп туралы кітаптар жазып, балықшы-президент атанып кетеді.
Квакерлердің отбасында Інжілден басқа кітаптар оқуларына тиым
салынатын. Бірақ Тэд пен Герберт сол кездердің бестселлерлері болған Д.
Дефоның Робинзон Крузо және Дж. Ф. Купердің Магикандардың соңғы тұяғы
романдарын сүйсіне оқыған.
Туысқандары жалғыз басты ананың ауыр жағдайын, кішкене болса да,
жеңілдету үшін жаз мезгілінде балаларды өздері бағатын болған. Сондай
туысқандардың біріХулдадан 233 долларға Джесстің ұстаханасын сатып алып,
өзінің фермасында Гуверлердің ірі қарасы мен жылқыларын сатуға жәрдем
жасаған[3].
Хулда өзінің кезекті діни мақсаттағы сапарларының бірінде, 1884 жылдың
15 ақпанында көршілес Спрингдейл қалашығынан қайтып келе жатқан кезінде
қатты суық тигізіп алады. Бронхит көп кешікпей пневмонияға айналды. Ал 1884
жылдың 24 ақпанында, 35 жасында, Хулда Минторн қайтыс болды. Бұл кезде
Теодор 13, Герберт 9, ал Мэй 7 жаста ғана болатын[1;б6].
Үш бала бір мезетте жетім болып қалды. Гуверлер мен Минторндардан
құралған "отбасылық кеңес" кезінде үшеуін бірдей асырап алуға ешкімнің де
батылы бармады. Сол себепті, 2 ай әжелерінің үйінде тұрғаннан кейін,
балаларды өзара бөліп алу келісілді. Ең кішісі, Мэй, әжесі Мэри Минторнның
қолында қалатын болды. Теодор алғашында ағасы Мерлиннің, кейін басқа ағасы
Дэвид Гувердің үйінде 16 жасқа толғанша тұрды.
Гербертті, Вест Бранчке жақын жерде жеке фермасы бар, ағасы Аллан
Гувер өз отбасына алды. Бұл фермада барлығы да таң атқаннан, күн батқанға
дейін еңбек етті. Қажетті заттардың барлығын өздері даярлаған. Бірнеше
айдан соң Герберт жаңа отбасына үйреніп кетеді. Бауыры Уолтермен мықты дос
болады. Екеуі күнде 3,5 шақырым жердегі мектепке бірге барды. Аллан Гувер
баласы мен жиеніне фермадағы жұмыстары үшін кішігірім ақы төлеп тұрды.
Тапқан табысын Герберт, көбінесе, балық аулайтын құралдарға жұмсайтын.
Бұл жанұяда болашақ президент бір жарым жылдай тұрды. Өз отбасына жылы
қабылдаған ағасына шексіз алғысын білдіру үшін ол, кейінірек, екінші
баласына Аллан есімін береді[1;б6].
Орегон штатының Ньюбер қонысында тұрып жатқан, Гербертті кішкентай
кезіндеөлімнен құтқарып қалған, Генри Джон Миторннің отбасында қайғылы
оқиға болды. Оның алты жасқа толған Бенджамин Брюс есімді баласы қайтыс
болды. Баласынан басқа, жұбайы Лаура мен үш қызы болатын. Жалғыз ұлының
орнын толтыру мақсатында болса керек, Минторндар Аллан Гуверге жолдаған
хатында Гербертті өздерінің отбасына жіберуді өтінген. Сөйтіп 11 жастағы
Герберт Гувер жаңа жанұяға ауысады. Ал алты жылдан соң осы жердегі, жаңадан
ашылған, Стэнфорд университетіне оқуға түседі[4].
Негізгі кәсібі ормандарды құлату болған бұл отбасында Герберт аптасына
6 күн бұтақтар шабумен айналысты. 1888 жылы Джон Минторн жаңа кәсіппен
шұғылдана бастайды. Соған байланысты өзінің үйлерді алып-сатумен
айналысатын жаңа фирмасының кеңсесіне Гербертті отырғызады. Жұмысынан
кейін, кешкі уақытта мектепте оқып жрді. Бірте-бірте математика мен латын
тілінің бастамаларын және жазу машинкасын қолдануды игерді. Кітаптар оқып
жүрген кезінде Дэвид Копперфилдпен танысады. Кітаптың басты кейіпкерінің
балалық шағы өзінің балалық шағына өте ұқсас болғандықтан, бұл Герберттің
сүйікті шығармасына айналды. Сондықтан да кейінгі кездерде өмір бойы
Копперфилдті өзімен бірге алып жүретін болды.
Осындай күндердің бір күнінде Минторндардың кеңсесіне үй сатып алу
мақсатында бір кісі келеді. Мамандығы геолог және минеролог болатын. Ол
өзінің көптеген штаттарда болып, көптеген экспедицияларға қатысқанын айтып,
жас қызметшінің қиялын оятып жібереді. Дәл осы кездері жаңадан Стэнфорд
университеті ашылып, Герберт бағын сынап көруге шешім қабылдайды[4].
Болашақ президенттің өмірінің бастапқы кезеңі туралы әңгімемізді
қорытындылайтын болсақ, сәби кезінде әкесінен, ал 9 жасында анасынан
айрылған Герберт өз бойында ұйымшылдық, жауапкершілік, еңбекқорлық,
шынайылық, тағдырдың қиын сындарына төзе білушілік секілді қасиеттерді
дамыта білді. Бұл қасиеттер жетім баланың уақыт өте келе,алдымен
миллионерге, ал кейңн, тек американың ғана емес, сонымен қоса дүние жүзі
тарихының жарқын тұлғаларының біріне айналуына септігін тигізді.
1.2. Гувер және Стэнфорд.Тау-кен ісінің керемет маманы.
Герберт Гувер американдықтардың жадында ел тарихындағы ең жағымсыз
тұлғалар қатарында қалды. Себебі оның билік еткен кезі ең ауыр экономикалық
дағдарыс – Ұлы күйзеліспен сәйкес келген болатын. Алайда оның өз заманың
тау-кен ісінің ең танымал инженері болғандығын барлығы біле бермейді.
1891 жылы 17 жасар Герберт, жаңадан ашылған жоғарғы оқу орнына түсу
мақсатында, Калифорния штатындағы Пало Алтоға аттанды. Латын тілі мен
математикадан сынақтан сүрінбей өткенімен, басқа пәндерді тапсыра алмай
қалады. Алайда алғашқы екі пәннің профессорлары жас баланың бойында жігер
мен ынта байқалатынын айтып, деканнан оны оқуға қабылдауды өтінеді[4].
Аталған оқу орны алғашқы жылы 555 адамды қабылдады. Болашақ президент
Геология және тау-кен өндірісі факультетін таңдаған 11 студенттің бірі
болды[5;б1].
Герберт өз факультетінің деканы доктор Джон Каспер Браннермен алдағы
уақытта ұзақ жылдар бойы дос болды және оған туралы керемет ғалым және
тамаша оқытушы деп жоғары баға берген. Ал жазғы іс-тәжірибелер кезінде
тағы бір инженер ғалым доктор Вольдемар Линдгреннен баға жетпес тәжірибе
жинақтайды.
Оқу мен өмір сүру үшін ақша қажет болғандықтан оқу орнында түрлі
жұмыстар жасады: университет кеңесінде отырды, жуылған кірлерді тасыды,
жазу машинкасымен құжаттар басты. Ол таңдаған мамандығына бір сәт
күмәнданған жоқ. Екінші курстан бастап негізгі пәні геология болды. Геолог-
студенттердің топтық суретінде Герберт ең соңғы қатарда тұр. Ал қасында
Стэнфордке 1894 жылы түскен, осы оқу орнының алғашы қыз баласы, Лу Генри.
Екеуі де спортқа мықты болатын. Сондықтан болса керек, екеуі бірден тіл
табысып кетеді.
1894 жылы Лу Генри профессор Джон Каспер Бреннердің дәрісін
тыңдағаннан кейін, геологияға қатты қызығушылығы оянып, дәл сол жылы
Стэнфордке оқуға түсу туралы шешім қабылдайды.
Герберт профессордың зертханасына кірген кезде, ұзын шашты, көк көзді
сұлу бойжеткенді кездестіреді. Бұл кезде Лу бірінші, ал оның жана танысы
соңғы курста болатын. Екеуі бірден сөз табысып кетеді. Зерттеу жұмыстары
аяқталған соң, үйге қайтар кез келгенде, Герберт оған қайтадан кездесуге
ұсыныс жасайды. Уақыт өте келе жиі кездесетін болды.
Екеуі өмір бойы бірге болды. Герберттің Қытай мен Европадағы, сауда
министрі, ел президенті қызметтерін атқарған кездің барлығында Лу жұбайының
қасында болды [6].
Лудың әкесі бай адам болатын. Сол себепті Герберт оқу бітірген соң,
бар болғаны 40 доллар қаражатымен Луға үйленуге дәті бармады. Осы кезде ол
алдына үлкен мақсат қойды: жұмыс тауып, тез арада жетістікке жетіп, болашақ
жарының әкесінің алдында өзін өмірден өз орнын тапқан нағыз ер азамат
екенін көрсету[4].
1895 жылдың 28 мамырында Гувер оқуын аяқтап, геология бакалавры
дәрежесіне ие болды. Ол өзінің инженерлік білімі мен ендігі кезекте алдынан
ашылған шексіз мүмкіндіктерді жоғары бағалады және оларды қайткенде де іске
асыруға асықты. Алайда инженерлік карьерасы алғашқы кездері ойдағыдай
болмады. Оқу бітірген кезде қалтасында бар болғаны 40 доллар қаражаты ғана
болғасын, бірден жұмыс іздеуге кірісті. Тау-кен жыныстарын өндіретін
компаниялардың біріне инженер мамандығы бойынша бос орын табылар деп
үміттенді. Бірақ жолы болмаған соң, Калифорния штатының Невада қаласындағы
шахталардың біріне қарапайым жұмысшы болып орналасты[5;бб1-2].
Осылайша Герберт Гувер 1895 жылдың маусым айында Reward Gold Mine
компаниясында жұмыс жасай бастайды – алғашында тау-кен жыныстарын жинаушы,
ал бірнеше айдан соң – бұрғылаушының көмекшісі болды. Бұл туралы болашақ
президент Мемуарларында Күніне 10 сағаттан, аптасына жеті күн тер
төккендігін және әр ауысымға бар болғаны 2 доллар ғана тапқандығын есіне
алады.
1896 жылы ақпан айында әйгілі тау-кен ісінің инженері Льюис Джаниннің
фирмасының Сан-Францискодағы офисіне жұмысқа тұрды. Көп ұзамай Джанин
Гуверді Нью-Мексико штатының Карлайл қаласындағы Steeple Rock Mine
компаниясына менеджердің көмекшісі (жалақысы айына 150 доллар), кейін
Колорадо штатындағы гравийлік шахталарға арналған гидравликалық
құрылғылардың маманы етіп тағайындады. Осы кезден бастап Гувердің
инженерлік карьерасы жоғары қарай өрлей бастады[5;б2].
1897 жылы Австралия құрлығындағы Кулгарди қаласында жаңадан ашылған
шахта жұмысшыларына алтын өндірудің калифорниялық тәсілін үйрететін жас
маман іздестіріліп жатқанын естіп, британдық алтын өндіруші Bewick,
Moreing and Company компаниясына жұмысқа орналасады[4]. Гувер досына
жолдаған бір хатында Австралияны бұл жерде шахталардан басқа ештене жоқ.
Тіпті қарапайым су да жоқ. Шексіз шөл дала ғана,- деп суреттеген. Жаңадан
келген жас жұмысшының қызметтерінің ауқымы өте кең болды – шахталарды
тексеру, бағалау секілді инженердің жұмыстарынан басқа, жаңа құрал-
жабдықтарға тапсырыс беру, жаңадан салынатын зауыттардың жобасын жоспарлау
сияқты менеджердің де қызметін атқарды.
Осылайша Герберт Гувердің мәртебесі жоғарылай бастады. Мәртебесімен
қатар оның жалақысы да айтарлықтай жоғары болды. Бірнеше айдың ішінде
Калгуридегі сегіз шахтаның бас инженері болған Герберт жылына 12,5 мың
доллар табыс тапты. Тамаша геолог ретінде Sons оf Gwalia Mine орнының
ашылуына өз үлесін қосты. Бұл өңірдің елу жылдық тарихында 55 млн долларға
тең алтын өндірілді. Гувер Sons оf Gwalia Mine-нің алғашқы басшысы
болды[5;б2].
Австралиядағы 2 жылдық қызметінен кейін Bewick, Moreing and Company-
дің өкілі ретінде Қытайға жол жүрді. Бұл жерде ол 3 жыл тұрақтады[7;б1].
Үш жылдан соң компанияның кіші серіктесі болуға ұсыныс алды. Ал Г. Гувер
аталған компанияның негізгі серіктестерінің біріне айналған кезде, бұл
фирма Қытай, Уэльс, Трансвальде көмір, Корнуоллде қалайы, Батыс Австралия,
Жаңа Зеландия және Оңтүстік-Батыс Африкада алтын, Куинслэнд пен Канадада
мыс, Невадада күміс пен қорғасын өндірумен айналысты. Сонымен қатар Нью-
Йорк, Калгури, Мельбурн және Йоханнесбург қалаларында филиалдары жұмыс
жасады. Болашақ президент шамамен жеті жылға –1908 жылдың шілдесіне дейін –
осы инженерлык-өндірістік жүйенің ажырамас бір бөлігіне айналды[5,б3].
Ауқатты корпорациядағы серіктестік Гуверді әлемдегі ең жоғары ақылы
мамандардың біріне айналдырды. San Francisco Chronicle газеті 1902 жылғы
басылымдарының бірінде ол туралы мақала жариялап, жас отандасын Өз жасының
әлемдегі ең жоғары ақы алатын маманы атады. Расында да, Герберт Гувер 28
жасында, бүкіл дүние жүзі бойынша жасалған инвестициялық жобалардан түсетін
қаражатты қоспағанда, жылына 33мың доллар табыс табатын еді. Мұндай ақша
сол кездері өте қомақты болатын. Салыстыру үшін – Стэнфорд университетінің
ректорының жылдық табысы 10 мың доллар, ал Калифорния штатының губернаторы
6 мың доллар алған[5,б3].
1909 жылы Гувердің, өзі кішігірім оқулық атаған, Тау-кен
өндірісінің принциптері атты кітабы жарық көрді. Бұл кітап және онда
берілген кеңестер бірнеше ұрпаққа дейін өзінің маңыздылығын жойған жоқ[4].
1908 жылдың 22 шілдесінде болашақ президенттің тау-кен ісінің нағыз
маманы ретінде одан әрі дамуына септігін тигізген оқиға болды – ол Bewick,
Moreing and Company-ден кетті. Компаниядағы өз үлесін басқа біреуге сатып,
сол кездері тау-кен өндірісінің қаржылық астанасы болған Лондон қаласынан
Herbert C. Hoover атты өзінің жеке фирмасын ашты. Көп кешікпей бұл
фирманың Нью-Йорк пен Сан-Франциско, және Санкт-Петербург пен Париж
қалаларында өкілдіктері ашылды. Сонымен қатар Мельбурн, Шанхай және
бирмалық Мандалай қаласында офистері болды. Бірнеше жылдан соң бұл фирма
түрлі өндірістік, инженерлік және қаржылық құрылымдарында 175 мың адам
жұмыс жасайтын бизнес-империяға айналды. Бұл туралы Гувердің өзі Біз
бүкіл әлем бойынша инженерлік жұмыстар жүргізумен айналысатын – АҚШ,
Мексика, Чилиден бастап, Қытай, Ресей, Бирма және Австралияға дейін –
керемет бизнес бастадық- деп еске алған болатын.
Көп жылдан соң Г. Гувер Менің кәсіби карьерамның аяқталуы шет
елдердегі америкалық инженерлердің Алтын ғасырымен сәйкес келді деп өзінің
сүйікті жұмысы туралы сағына айтқан. АҚШ-та даярланған инженерлер туралы
деректерге сүйенер болсақ, бұл мамандықтың сол кездері қаншалықты танымал
болғандығын байқауымызға болады – егер 1880 жылы 7000 инженер болса,
ғасырлар тоғысында 43000, 1920 жылы 136000, ал 1930 жылы олардың саны
226000 жеткен.
Джоан Хафф Вилсон өз еңбегінде көптеген инженерлер кейін өте ауқатты
адамдарға айналғандығын атап өтеді. Оның есептеулері бойынша, 1900 жылы 284
танымал бизнесмендердің 12,5%-ы инженерлік ортадан шыққандар болған; 1925
жылы олар 15,6%; ал 1950 жылы 19,5%-ға жеткен. Яғни, 868 әйгілі кәсіпкердің
бестен бірінің инженерлік мамандығы болған. Зерттеушінің пікірінше,
Гувердің карьерасы ХХ ғасырдың І жартысындағы инженердің керемет үлгісі
бола алады[5,б3-4].
Осылайша оқу бітіріп, бірден байлық іздегенГерберт Гувердің ойы
жүзеге аспай қалды. Алайда тынбастан еңбек етіп, білімі мен дарынын дұрыс
бағытта қолдана біліп, көп кешікпей миллионерге айналды. Өз заманының баға
жетпес инженері болған Герберт Гувердің инженерлік мамандықтың
ерекшеліктері туралы ойлары қазіргі таңдада – әлем индустриалды дәуірден
постиндустриалды дәуірге қадам жасаған кезде - өз маңыздылығын жойған
жоқ.
1.3. Герберт Гувердің Бірінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі және одан
кейінгі алғашқы жылдардағы гуманитарлық қызметі. Гувер басқарған АРА-ның
Россиядағы аштыққа ұшырағандарға көмек көрсету жұмысы.
Герберт Гувердің аты тарихта ең алдымен АҚШ-тың 31-ші президенті
ретінде қалды. Бірақ оның Ұлы гуманитарий атанған өмірі де өте қызықты
және зерттеушілермен ескерілуі тиіс. 1895 жылы Стэнфорд университетін
бітірген соң, ол тау-кен ісінің инженері, қаржы саласының маманы және
менеджерге айналды. Бірінші дүние жүзілік соғыс басталған кезде Гувер
Лондонда тұрып жатты және ірі компанияның басшысы болатын.
Бірінші дүние жүзілік соғыстың басы Гуверді үлкен инженерлік
әлемнен үлкен саясатқа ауысуына түрткі болған оқиғаларға толы еді.
Соғыстың алғашқы айларынан-ақ ол өзінің ұйымдастырушылық қабілетін көрсете
білді: әскери қимылдар жүріп жатқан Европадан 120 мың американдықты
эвакуациялаған Америкалық жәрдем комитетін құрып, өзі соған басшылық
етті. Майдан шебінде қалып қойған отандастарының мәселесін шешкеннен кейін,
Гувер соғыстың ең алғашқы күндерінен бастап ауыр жағдайға тап болған
елдерге гуманитарлық көмек көрсетуді ойластыра бастады. Осы кезде оның
назарына кішкентай Бельгия ілікті[8;б1].
Отандастарын құтқару әрекеттері Гувер үшін маңызды болды. Бұл оның
адами проблемаларды шешудегі алғашқы тәжірибесі болатын. Осы кезден бастап,
Гувер жеке қайырымдылық әрекеттер арқылы, үкіметтің қатысуынсыз, кез-келген
гуманитарлық дағдарысты шешуге болатындығын түсінді.
Осылайша соңғы американдық турист те, жұбайы Лу балаларымен бірге
үйге қайта оралған соң, Герберт те Отанына қайтатын кез келген шығар деп
ойлады. Бірақ отбасымен бірге кеткен жоқ. Бір нәрсені сезгендей, бірнеше
күн кідіре тұруды жөн көрді. Бірнеше күннен соң, ақыры 18 қазанда жүретін
Лузитания лайнеріне билет сатып алды.
Бірақ 17 қазан күні Гувердің Лондондық резеденциясында телефон
қоңырауы естілді. Бұл АҚШ-тың Ұлыбританиядағы елшісі Пейдж болатын:
Бельгияда апатты жағдай орын алды,- деді елші,- неміс әскерлері елдің
инфрақұрылымын толығымен жойып жіберді, фабрикалар қиратылып, фермалар
жойылды. Британдықтар Германияға блокада орнатты, алайда, барлық азық-
түлігінің 70%-ын экспортқа жіберген Бельгия аштыққа ұшырады. Сіздің соңғы
жұмысыңызға көңілі толған президент Вильсонның бұйрығы бойынша, мемлекеттік
хатшы Брайан сізден Бельгияға жәрдемдесуіңізді сұрайды. Үкіметтің бұл
мәселеге араласуға құқығы жоқ. Бірақ қажет болған көмегін аямайды.
Елші Гувердің келісім беретініне күмәнданған жоқ. Бірақ оның иығына
артып жатқан жүктің қаншалықты ауыр екенін білген жоқ. Қарапайым
есептеулердің өзі апта сайын миллиондаған доллар қаржы, ондаған тонна азық,
бір флот жүк тасушы кемелер қажет екендігін көрсетті. Алайда, бірнеше күн
ойланған соң Гувер өз келісімін берді.
Өзі құрған Бельгияға Жәрдем Комитетіне (БЖК) толығымен басшылық
ететінің, бұл жұмысы үшін өзі және менеджрлері ешқандай ақы
сұрамайтындығын, алайда орта және төменгі дәрежедегі қызметкерлерге айлық
төлеу қажеттігін алдын ала ескертті (Гувер өзінің болашақта сауда министрі,
ел президенті қызметтерін атқарып жүрген кезінде тиісті жалақысын
қайырымдылық қорларына аударып отырды).
Елші Гувердің қойған талаптарын қабылдап, ешбір мемлекеттік
қызметшінің комитеттің жұмысына араласпайтындығына уәде берді [4].
Бельгияға Жәрдем Комитеті (БЖК) құрылғанына бір-ақ апта өткен соң ең
алғашқы азық-түлік те тасымалдана бастады. 20 тн бидай мен басқа да азық
түрлері Нидерландыдан сатып алынып, каналдар арқылы Бельгияның ірі
қалаларына жеткізілді. Осылайша ең ірі қалалардағы аштық мәселесі көп
ұзамай өз шешімін тапты.
Жеткізілген азық-түліктерді реттеу механизмдерін құру мақсатында
Гувердің өзі Бельгияға бару туралы шешім қабылдайды. Іс-сапары барысында
болашақ президент оккупацияланған елден ұмытылмастай әсер алды. Әр көшенің
қиялысында неміс солдаттары. Қажыған, көптен бері күлкі көрмеген
бельгиялықтардың келбеті тура бір қысқы пейзаждар секілді болды. Көшеде
ойнап жататын балалар жоқ. Бос көшелер, қираған үйлер, көне шіркеудің
қирандылары...- деп Герберттің өзі мемуарларында сол күндерді еске алған
болатын [8;б2].
Гувердің Бельгияға жасаған сапары барысында көргендері алда әлі көп
жұмыс күтіп тұрғандығын көрсетті. Бельгия мен Солтүстік Францияның 10 млн
тұрғынын асырау үшін айына кем дегенде 12 млн доллар қаржы керек болды.
Пайда болған қаржы мәселесін шешу үшін мемлекеттік дәрежедегі көмек қажет
еді. Осыған байланысты ұзаққа созылған келіссөздер нәтижесінде 1915 жылдың
ақпанында британ үкіметі комитетке ай сайын 1 млн фунт-стерлинг (шамамен 5
млн доллар) қаражат бөліп тұратындығын мәлімдеді. Көп кешікпей Гувердің
Францияның сыртқы істер министрі Делкасспен Парижде болған келіссөздері
нәтижесінде осындай шешімге қол жеткізілді[4].
Гувердің белсеңді әрекеттерінің нәтижесінде Австралия, Жаңа Зеландия,
Оңтүстік Африка , Канада, Швеция, Норвегия, Дания, Швейцария, Франция және
ұлыбритания секілді елдерде Бельгияға Жәрдем Комитетінің бөлімшелері
құрылды. Уақыт өте келе осындай ұйымдар Латын Америкасы елдерінің
көпшілігінде (алғашқысы Аргентинада) және Жапонияда пайда болды.
Сол кездері,- деп жазады Гувер,- соғыстың алдағы жылдың жазынан
ұзаққа созыларын ешкім білген жоқ. Сондаықтан біз бельгиялықтарды келесі
егін жиналғанға шейін, яғни бар болғаны 9 ай азық-түлікпен қамтамассыз
етсек жетеді деп есептедік. Бірақ алдымызда 4 жылдық қызу жұмыс, 1 млрд
доллар шамасында қаржы іздестіру, 5 млн тн азық-түлік тасымалдау мен оны
реттеу, соғысып жатқан елдердің үкіметтерімен ұзақ келіссөздер жүргізу
күтіп тұрғанын біз тіпті де ойламадық [8;б2-3]
Бельгияның соғыс азабын шегіп жатқан халқына көмек көрсету үшін
жүргізілген ауыр жұмыстар осылай басталған болатын. Американдықтар Герберт
Гуверді естерінде нашар президент ретінде сақтаса (оның билігі кезінде
басталған Ұлы күйзеліске байланысты), бельгиялықтар оны керемет
гуманитарий, бельгия халқының құтқарушысы ретінде таниды. Сонымен қатар
ол бұл елдің құрметті азаматы лауазымына қол жеткізген.
Соғыс аяқталған соң, 1919 жылдың наурыз айында, президент Вильсон
Герберт Гуверді Америкалық Жәрдем Әкімшілігінің директоры етіп тағайындады.
Сол кездерде азық-түлік көмегі көрсетілген елдердің қатарында Ресейдің
болуының басты себептерінің бірі – Гувердің большевиктік режимге деген жек
көрушілігі. Америкалық зерттеушілердің пікірінше, болашақ президент сол
уақытта қиын мәселе алдында тұрған – большевиктік басшылықты айналып өтіп,
қарапайым ресейліктерге жәрдем көрсету амалын табу.
Ресейдегі азамат соғысы кезінде, 1919 жылы, Гувер Петроград
губерниясындағы аштыққа ұшырағандарға жәрдемдескен болатын. Өз есептеулері
бойынша, шамамен 400 мың адам келесі егін шыққанға дейін жетерліктей азық-
түлікпен қамтамасыз етілген[9;б2].
1920 жылы Ресейлік Поволжьеде аштық басталды. Бұған қоса орын алған
қуаңшылыққа байланысты жағдай 1921 жылдың жазына қарай одан бетер нашарлай
түсті. Осы жылдың 13 маусымында әлемдік басылымдарда М. Горькийдің Барлық
адал жандарға атты үндеуі жарияланды. Сол кездері жоғары беделді саясаткер
болған Гувер Американ үкіметінде Сауда министрі қызметін атқарып жүрді. Ол
Горькийдің жолдауына 10 күннен кейін жауап қатты[10]. Сол уақытта АРА-ның
Германияда сақтаулы тұрған бидай қорлары және тәжірибелі қызметшілері
болатын. Бұған қоса қазынада шамамен 7 млн доллардай қаражат қалған.
Гувер төмендегі талаптар орындалған жағдайда, аштыққаұшырағандарға
көмек көрсетіле бастайтындығын мәлімдеді: біріншіден, Ресей түрмелерінде
қамауда отырған барлық американ тұтқындарын босату; екіншіден АРА-ның
барлық қызметкерлеріне еркін әрекет етуге мүмкіндіктер беру және
жеткізілген азық-түліктің халыққа тең бөлінуін қадағалау. Сонымен қатар
Кеңес үкіметі астық сақтайтын қоймалар мен көлікпен қамтамасыз етуі тиіс
болды. Ресейде күн сайын мыңдаған адам қазаға ұшырап жатқандаықтан бұл
талаптар бірден қабылданды. Тиісті келісімге қол қою үшін АРА мен Кеңес
үкіметінің өкілдері Ригада кездесу ткізді. Кездесу нәтижесінде Рига
келісімі жасалды[8;б2].
АҚШ Ресеймен дипломатиялық қатынастар орнатпағандықтан, үкімет мүшесі
болған Гувер АРА-ның жұмысына басшылық ете алмады. Бұл миссия полковник
Уилям Хаскеллге тапсырылды. Оның қарамағында 25 офицер (Ресейдегі жұмысқа
тәртіпті, жауапкершілігі мол және өздігінен шешім қабылдаудан қорықпайтын
адамдар қажет болғасын, олар әскерден уақытша босатылды) және 200 шақты
қызметшілер болды. Сонымен қатар 125 мыңдай ресейлік қолдарынан келгенше
жәрдемдесті. 1921 жылдың қыркүйек айына қарай 100-ден астам американдық
тұтқындар Кеңес түрмелерінен болсатылғаннан кейін азық-түлікті реттеу
басталды.
1922 жылдың 10 шілдесінде Г. Гувер президент У. Гардингке АРА-ның
Ресейдегі жұмысы туралы аралық есеп берді: 1922 жылдың 1 шілдесіне қарай
АРА 59 498 000 доларға 788 878 тн азық-түлік, киім-кешек және дәрі-дәрмек
сатып алды...
АРА-ның 2 жылдық жұмысы барысында барлығы 78 млн доллар қаражат
жұмсалды. Бұл қаржының 13 млн-ы Кеңес үкіметінің, шамамен 27-28 млн-ы
американ үкіметінің және қалған бөлігі қайырымдылық ұйымдар бөлген қаржы
болатын[8,б3].
1917 жылдың 6 сәуірінде Америка Германияға соғыс жариялады. Сол күні
президент Вильсон Гуверден Құрама Штаттарға қайтып оралуын сұрап телеграмма
жолдады. Ұзаққа созылған қатыгез соғыс дүние жүзі бойынша азық-түлік
тапшылығын туғызды. Соған байланысты Франция, Англия және Германия азыққа
шектеу орнатты, Ресей өз кезегінде нанға ең жоғарғы бағаны белгіледі. Ал
американ үкіметі бұл шараның біреуін де қолданыла алмады. Себебі,
американдықтар мемлекеттің адамдардың жеке өміріне араласуын қолдамады.
Ендігі кезекте азаматтарды мәжбүрлемей-ақ, өз еркімен бұл мәселеге
қатыстыратын жаңа мемлекеттік құрылым жасақтау қажет болды. Осы кезде
президент бұл тек Герберт Гувердің қолынан келетін іс екенін түсінді.
Көп кешікпей ел басы Құрама Штаттардың азық-түлік әкімшілігін
(ҚШАӘ)құру туралы бұйрық шығарды. Бұл ұйым елдегі азық-түлік өндірісін
көбейтіп, қарапайым американдықтардың оларды тұтынуын төмендетуге міндетті
болды. Соған байланысты үнемдесек тапшылықты жеңеміз, мол азық-түлік
соғыста жеңіске жетуге көмектеседі-деген үндеулер пайда бола бастады.
Тіпті Гувердің өзі үй шаруашылығындағы әйел адамдарға тұтынуды15%-ға
қысқартуды, қалдықтарды азайтуды, әр азықтың әр граммын пайдаға жаратуды
өтінді.Бұл үшін біз Европада жаумен соғысып жатқан жігіттерімізді дұрыс,
құнарлы тамақпен қамтамасыз етуіміз қажет деген ұран тасталды. Ал 1917
жылдың шілдесінде азықты үнемдеу армиясының шеруі өтті. Олардық
қолдарында Ет пен нанның орнына балық пен көкөніс, Сәрсенбіде етті,
дүйсенбіде нанды үнемдейміз, Патриоттық картофель деп жазылған
транспоранттары болды. Барлық кинотеатрлардың экрандарынан мемлекеттік
қызметшілер, шіркеулерде діни қызметшілер халыққа үндеулер жолдап
жатты[11].
Осылайша Гувер өз міндетін сәтті аяқтады. Нәтижесінде жылдың аяғына
қарай елде азық-түліктің халықтың тұтынуына, американ әскерлеріне және
Антанта елдеріне жеткізуге жеткілікті көлемде жиналғаны белгілі болды.
Соғыс Европа елдерінің көпшілігіне ауыр зардаптар алып келді. 1918
жылдың 7 қарашасында Вильсон Гуверге ҚШАӘ-ні Американ Жәрдем Ұйымына (ARA)
ауыстыруды тапсырады. 1919 жылдың ақпайн айының аяғына қарай Конгресс осы
мақсаттарға 100 млн доллар қаражат бөлді. Алайда Гувер, бұдан төрт жыл
бұрын болғандай, бұйрық түскен кезде бірден іске кірісіп кеткен болатын. Ол
140 мың тн азық-түлікті Гибралтарға жіберіп, өзі Францияға аттанды[10].
Гувер Антантаның төрт мемлекеті біржақты келісімге келгенше,
қарапайым халық аштын қырылып қалады деп ойлады. Бұған қоса ол қайырымдылық
істерге мемлекеттің араласуын қолдамады. Сондықтан да өзін европалық
мемлекеттердің үкіметтерінен жоғары қойып, оларды американ азығын реттеуге
араластырмады.
ARA-ның алғашқы миссиясы1919 жылдың қаңтар айында Варшава қаласында
ашылды. Бұдан кейінгі бірнеше аптаның ішінде бұндай миссиялар Хельсинки мен
Копенгагеннен бастап, Триест пен Салоникке, тіпті Ереванға дейін пайда
болды. Ең алғашқы азық-түлік бұрынғы ҚШАӘ жинаған артық өнімнен жіберілді.
Гувердің БЖК мен ҚШАӘ-дағы ең сенімді әріптестері ARA-ның түрлі
өкілдіктерін басқарды.
Конгресс бөлген қаржының жартысынан астамы Польшаға жәрдем көрсетуге
жұмсалды. Бұл ел 4 жылдай неміс оккупациясында болды. Қалыптасқан жағдайдың
қаншалықты ауыр екенін өз көзімен көру үшін Гувер Варшаваға аттанды. Барлық
американдықтардың назары үш жыртқыш империяның (Ресей, Пруссия және
Австрия) езгісіне ұшыраған Польшаға ауды. Осы кезде АҚШ халқын таң
қалдырған жағдай болды: қоғам қайраткері және өте танымал пианист
Падеревский премьер-министр болып тағайындалды. Бұл оқиғаның таң
қалдыратыны Пулсидски й секілді диктатор-президенттің үкімет басшысы
ретінде либералды ұстанымды Падеревскийді таңдауы. Кейбір зерттеушілердің
пікірінше, Польшаның елбасы бұндай қадамға Гувердің қысымымен барған.
Кішкентай балалар ARA мен оның басшысы үшін бірінші орынға қойылды.
Сондықтан жәрдем ең алдымен соларға көрсетілді және олардың саны өте көп
болды. Поляк балаларына арнап мыңдаған асханалар, киім-кешек және азық-
түлік тарататын пункттер ашылды. Бұл елдің халқы Гуверді әулиелер қатарына
жатқызды десек, қате айтпаспыз. Тіпті Пасха мерекесіне орай Г. Гувер
бейнеленген арнай почталық ашықхат шығарылды. Сол кездердің суреттерінде
Гувердің қолынан ұстап түскен 10-13 жастағы балалардың жүздерінен
құтқарушысының қасында тұрғанына қуаныш сезімі, ал жасы үлкен адамдардың
жүздері қайғы-қасыретке толы болса да, көздерінде алғыс пен сенім
байқалады[4].
Польша мемлекеті Гуверге барынша құрмет көрсетті. Ягеллон, Варшава
және Львов университеттерінің құрметті докторы лауазымы және Варшава
алаңдарының біріне оның есімі берілді. 1922 жылы осы алаңға Құрама
Штаттарға алғыс ретінде ескерткіш орнатылды: екі иығына екі сәбиді
отырғызған Американы білдіретін әйел адам бейнесі. Монументтің ешқандай
ерекшеліктері болмағанымен, ең бастысы - алғыс пен құрметтің белгісі болды.
Бір өкініштісі, Екінші дүние жүзілік соғыс кезінде қирап, коммунистік
билік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz