Нақты шығынның есептік құннан ауытқуы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Кіріспе . . . 3

I БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕ Дайын өнімДІ САТУДЫҢ бухгалтерлік есебін ұйымдастырудың теориялық НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Дайын өнімнің өзіндік құны жөнінде түсінік, шығындардың жіктелуі . . . 5

1. 2 ЖШС «СЕВЕН СТАР» ұйымындағы дайын өнімді, қорларды бағалау, және бағалау әдістері . . . 13

1. 3 Дайын өнімді сатудың синтетикалық есебін жүргізу тәртібі . . . 20

II ЖШС «СЕВЕН СТАР» ҰЙЫМЫНДА Дайын өнімдерДІ САТУДЫ,

материалдық қорлар, аяқталмаған өндірістің

бухгалтерлік есебін ұйымдастыру

2. 1 Ұйымда салықтың атқаратын қызметі және принциптері . . . 24

Дайын өнімдер (жұмыстар, қызметтер) мен аяқталмаған өндіріс есебі . . . 28
Өндірістік шығындар есебі мен өнімнің (жұмыстар, қызметтердің) өзіндік құнын калькуляциялау әдістері . . . 35

ІІІ ДАЙЫН ӨНІМДІ САТУ ЕСЕБІНІҢ АУДИТІН ЖҮРГІЗУ БАҒЫТТАРЫ

3. 1. Дайын өнім есебі аудитінің мақсаты мен міндеттері және ақпарат көздерімен қамтамасыз етілуі . . . 41

3. 2. Дайын өнім есебіне аудит жүргізуді ұйымдастыру жолдары . . . 47

Қорытынды . . . 57

Әдебиеттер тізімі . . . 60

КІРІСПЕ

Диплом жұмысының өзектілігі Қазақстан Республикасы өзінің дербес даму жолын таңдап, жылдан жылға әлемдік қоғамадастықта барған сайын зор құрмет пен беделге қол жеткізе отырып, алға қарай нық сеніммен ілгерілеп келеді. Мұның өзі Қазақстанның одан әрі дамуын тұрлаулы, осы заманғы және болашағы зор экономикалық, әлеуметтік, саяси және әкімшілік негізге қоюға мүмкіндік береді.

Елбасымыз басқа елдердің бәсекелес өндірістері мен салаларына, сондай-ақ нақ сол халықаралық нарықтарға қатысатын трансұлттық корпорацияларға салыстырмалы талдау жүргізіп, біздің келешегі зор өндірістерді, өндірілген дайын өнімдерді, соның ішінде ішкі нарықты дамыту жөнінде жасалаған іс-қимылдың тиімділігіне баға беріп, олардың экспорттық әлеуетін арттыру мүмкіндігін қарастыру қажеттілігін атап көрсетті.

Сонымен қатар, Қазақстанда халықаралық бәсекеге қабілеттілік деңгейіне жете алатын, жоғары технологиялық жаңа өндірістерді дамыту қажетігі мен өнеркәсіптік құрылымды өзгертуге қабілетті, әрі ауқымды зор жобалар әзірлеу қажеттілігіне аса назар аударылды. Бүгінгі нарықтық экономиканың жағдайында бухгалтерлік есепті жүргізу басқару жүйесінің ең маңызды және міндетті шарты болып табылады. Бухгалтерлік есеп өндірістің хал ахуалын, экономикалық жағдайын анықтап негізгі міндеттерді нақты сипаттайтын бірден-бір жүйе. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының экономикасы әртүрлі меншіктік-құқықтық нысандарындағы қызмет атқарушы ұйымдардың көптүрлілігі ретінде сипатталады. Кәсіпкерліктің жаңа түрлерінің пайда болуы жалпы халық шаруашылығының барлық салаларын қамтиды.

Қазіргі нарықтық қатынастардың дамуы барысында халықаралық сауда қатынастарының жоғарғы деңгейде дамуына байланысты елімізге импортталынатын қорлар игіліктерінің түрлері көбейе түсті. Өндірілетін өнімнің санына ғана емес, енді бірінші кезекте сапасына көбірек көңіл бөлінеді. Мүның барлығы бүгінгі күні бухгалтерлік есеп жүйесінен қорлар есебін ұйымдастыруда ерекше мұқияттылықты талап етеді.

Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Бухгалтерлік есеп және есеп беру жүйесінің халықаралық стандарттарға сәйкестендірілуі бірнеше кезеңдерге бөлініп жүзеге асырылатын болса да биылғы жылдың өзінде бірінші кезекте халықаралық стандарттарға көшуге тиісті шаруашылық субъектілері үшін кезек күттірмес мәселелер өте көп. Яғни, есеп жүйесінің маңызды бір бөлігі ретінде дайын өнімдер (жұмыстар, қызметтер) есебін халықаралық талаптарға сәйкес жүргізу қажеттігі туындайды.

Жоғарыда аталған жағдайлардан дайын өнімдердің (жұмыстар, қызметтердің) ұйымдардың негізгі қызмет түрінің нәтижесі болып табылатыны көрінеді. Яғни, дайын өнімдердің (жұмыстар, қызметтердің) бухгалтерлік есебінің дұрыс ұйымдастырылуы және олардың дұрыс бағаланылуы мен ұтымды қолданылуы мәселелері өзекті тақырыптардың бірі болады.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті. Дипломдық жұмысты жазу мақсатында өз алдыма төмендегідей міндеттер қойдым:

- кәсіпорындардың дайын өнімдерінің бухгалтерлік есебін жүргізудің, оларды аудиторлық тексерудің әдістемелік негіздерімен танысу және оларды оқып-үйрену;

- кәсіпорындардың дайын өнімдер түрлерін және оларды есепке алу әдістерін зерттеу;

- дайын өнім есебі бойынша аудиторлық тексеруді ұйымдастырудың ерекшеліктерімен танысу;

- кәсіпорынның қорларының және дайын өнімдер есебінің негізгі көрсеткіштерін талдау;

- халықаралық қаржылық есеп стандарттарына көшу жағдайындағы

«Дайын өнім» шотындағы әр түрлі есептік бағаны қолдану арқылы дайын өнім есебі өзгешеліктермен танысу, шет елдерде қалыптасқан тәжірибеге қатысты салыстыру.

Зерттеу жұмысының объектісі. «СЕВЕН СТАР» Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігі

Диплом жұмысының зерттеу пәні болып бухгалтерлік есеп жүйесінің ұйымдастырылуы мен жүзеге асырылуын айқындаушы маңызды нормативтік - құқықтық актілерге, соның ішінде, "Бухгалтерлік есеп және қаржылық қорытынды есеп жөніндегі" заң, "Салықтар және басқа да бюджетке тиісті міндетті төлемдер жөніндегі заң", Қаржылық қорытынды есепті дайындау және тапсыру жөніндегі концептуалдық негіздер", "Халықаралық қаржылық қорытынды есеп стандарттары" және «Қаржылық есептіліктің Ұлттық стандарттары», "Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары", сонымен қатар қаржы, статистика, салық салу және басқа салалардағы көптеген нұсқаулар мен актілерге сүйендім. Сол сияқты, еңбектерінде дайын өнімдер (жұмыстар, қызметтер) мен аяқталмаған өндіріс есебі мәселелерін зерттеген, М. И. Баканов, А. Д. Шеремет, Б. Нидлз, Р. Энтони, В. К. Радостовец, К. Ш. Дюсембаев және тағы басқа отандық және шетелдік авторлардың оқулыктарын да пайдаландым.

Диплом жұмысының теориялық - методологиялық негізі з ерттеу жұмыстарын жүргізу барысында «СЕВЕН СТАР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық - шаруашылық қызметіне сипаттама беруші көрсеткіштер жүйесі қолданылды.

«СЕВЕН СТАР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі мемлекеттік ұйымдарында Алматы қаласының Медеу аудандық әкімшілігінің 2005 жылдың 7 сәуірінідегі №130/5қаулысы бойынша тіркелген.

Құрылтай кұжаттарына сәйкес кәсіпорынның құрылуы барысындағы жарғылық қорының мөлшері 44185 мың теңгені құраған, қазіргі құні қажетті мөлшерде қалыптасқан.

«СЕВЕН СТАР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде құрылтайшылары 9 заңды тұлға және 104 жеке адамдар.

Кәсіпорынның 2 тәуелді қоғамы бар.

I БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕ Дайын өнімДІ САТУДЫҢ бухгалтерлік есебін ұйымдастырудың теориялық НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Дайын өнімнің өзіндік құны жөнінде түсінік, шығындардың жіктелуі

Ұйымдардың өнімдер өндірудегі (қызметтерді атқару, жұмыстарды орындаудағы) аса маңызды объектілері - шаруашылық қорлары болып табылады. Шаруашылық қорлар құрамына негізгі құралдар, материалды емес активтер, тауарлық-материалдық игіліктер, ақша қаражаттары, инвестициялар, дебиторлық қарыздар кіреді. Тауарлық-материалдық құндылықтар олардың ішіндегі ең бір көлемдісі болып табылады, себебі, бүл игіліктер өндірілетін өнімнің материалдық негізін құрастырады, өндіріліп шығарылатын дайын өнімдердің өзіндік құнының басым бөлігі ретінде олардың бағасын анықтауға негіз болады. Дайын өнімдерді (жұмыстар, қызметтерді) сату нәтижесінде алынған табыс сомасы қандай-да болмасын шаруашылық субъектісінің негізгі табыс көзі болып табылады. Яғни, өндірілетін дайын өнімдер (жұмыстар, қызметтер) өзіндік құнын азайту кәсіпорын ерекше маңызға ие болады. Дайын өнімдер (жұмыстар, қызметтер) сатудан алынған табыс сомасы мен оларды өндіруге жұмсалған шығындар кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық нәтижесінің қалыптасуына тікелей әсер ететін элементтер болып табылады.

Бухгалтерлік есеп кәсіпорынның жалпы есеп жүйесіне кіреді және қаржылық және басқарушылық болып екіге бөлінеді. Қаржылық есеп деректері кәсіпорын құпиясы емес, сондықтан да сыртқы пайдаланушыға арналады. Басқарушылық есеп объектілері кәсіпорынның өндірістік шығындары мен табыстары болып табылатындықтан, көптеген әдебиеттерде оны өндірістік есеп деп береді. Өндірістік есеп ақпараты тікелей ішкі басқару мақсатында падаланылады.

Бухгалтерлік есеп жүйесі дегеніміз - кәсіпкерлер мен ұйымдардың операциялары мен жағдайлары жөніндегі ақпаратты жинау, тіркеу және топтастыру жүйесі болып табылады. Қазақстан Республикасының резиденттері болатын міндеттегі тіркеуден өтуі қажет заңды түлғалар мен жеке кәсіпкерлер және де Қазақстан Республикасында тіркелген, бірақ резиденттер болып саналмайтын заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілеттіліктері бухгалтерлік есеп жүргізуге және қаржылық қорытынды есепті құрастырып, сәйкес орындарға тапсыруға міндетті. Бұл кәсіпкерлер мен үйымдар бухгалтерлік есепті жүргізуде және қаржылық қорытынды есепті құрастыруда заңдық және әртүрлі нормативтік-құқықтық негіздерге сүйенеді. Олардың қатарында Қазақстан Республикасының "Бухгалтерлік есеп және қаржылық қорытынды есеп жөніндегі" заңын, Халықаралық қорытынды есеп стандарттарын, Ұлттық есеп стандарттарын, Бухгалтерлік есептің Типтік шоттар жоспарын атауға болады.

Бухгалтерлік есеп - экономикалық ғылымдар ішіндегі өз алдына бөлек зерттеу пәні бар, оны зерттеп, талдайтын, даму жолдарын анықтайтын, шаруашылық есептің ұйымдастырылуы мен орындалуын жүйелендіретін әдіс-тәсілдері бар ерекше ғылыми сала. Мұндағы зерттеудің негізгі объектілері - шаруашылық қорлары мен олардың қорлану көздері. Яғни, бухгалтерлік есеп жүйесінің негізгі міндеттерінің бірі - әрбір ұйымның шаруашылық қорлары мен қорлану көздерінің нақты қалдықтары мен олардың қозғалысының есебін қажетті талаптар көлемінде ұйымдастыру.

Нарықтық қатынастардың дамып, нығая түсуі мен өзара бәсекелестіктің ерекше қарқын алуы кәсіпкерлерге қойылатын талаптарды күрделендіруде. Қазіргі кезең талабына сәйкес ақпараттың уақыттылығы, сенімділігі, мәнділігі, маңыздылығы шешуші роль атқарып отыр. Кәсіпкерлік қызметтің жүзеге асырылуы мен оның нәтижелері жөніндегі мәліметтерді жинап, өңдеп, пайдаланушылардың ақпараттық қажеттілігін қамтамасыз етуші бірден-бір жүйе - бухгалтерлік есеп.

Бүгінгі күні өндірістік есеп кәсіпорынның өндірістік шығындары мен табыстарын бақылауға, өндірістік-коммерциялық және қаржылық қызмет рентабельділігін көтеру резервтерін анықтаумен айналысады. Бұл есеп дайын өнімдерді (жұмыстар, қызметтерді) өндіру және сатумен байланысты барлық операцияларды айқын сипаттауы қажет. Өндірістік есептің негізгі бөлімдері төмендегідей болады:

шығындар мен табыстар түрлері бойынша есеп жүргізу;

жауапкершілік орталықтары бойынша есеп жүргізу;

шығындар мен табыстар есебін өнімдер (жұмыстар, қызметтер) бойынша есепке алу.

Шығындар мен табыстар түрлері бойынша есеп жүргізу есепті кезеңде өнімдер (жұмыстар, қызметтер) өндіру барысында кәсіпорында қандай шығындардың орын алғанын және олардың сату барысында қалай өтелгенін көрсетуі қажет. Жауапкершілік орталықтары бойынша есеп жүргізу шығындар мен табыстардың кәсіпорынның құрылымдық бөлімшелерінің қызметінің нәтижесін бақылау мақсатында олардың арасындағы бөлінуін көрсетеді.

Шығындар мен табыстар есебін өнімдер бойынша есепке алу әрбір өндірілген өнім (жұмыстар, қызметтер) рентабельділігін анықтауға мүмкіндік береді. Бүгінгі күні өндірістік есеп тек өнімдерді өндіруге жұмсалған шығындарды есепке алып, олардың өзіндік құнын анықтаумен ғана шектелмейді, оған қоса дайын өнімдер есебін жүргізіп, оларды сату нәтижесін анықтаумен де айналысады. Басқару есебі құрамы бойынша өндірістік есептен кең ауқымды қамтиды, себебі басқару функциялары арқылы ол өндірістік есепті кәсіпорын шығындары мен табыстарын басқару жүйесіне айналдырады.

Басқару есебінің шын мәніндегі маңызды бөлімі ол өндіріске жүмсалған шығындар мен өндірілген өнімдер өзіндік құнының есебін жүргізу болып табылады. Дайын өнім деп барлық технологиялық процесыньщ стадияларынан өткен, негізгі және қосалқы цехтарының сатуға арналған өнімді айтады. Дайын өнім - қоймаға немесе тапсырушыға қабылданған белгілі техникалық шарттарға және стандарттарға сәйкес толық өңделіп біткен бұйым және жартылай фабрикат. Дайын өнімнің өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы, стандартпен немесе техникалық шарттарға сәйкестігі, техникалық бақылау (сынау) қызметінен өткендігі, паспорты, сертификаты (яғни сапасы) және басқадай құжаттармен куәландырғаны, қоймаға тапсырылғаны, тапсырыс берушілердің қабылдап алғаны және басқа жайлары - міндетті түрде актімен рәсімделеді.

Дайын өнімге сыртқа, өзінің күрделі құрылысы және әлеуметтік саласы үшін істелген өндірістік сипаттағы жұмыстары және көрсетілген қызметтері, сондай-ақ өткізу үшін өздері шығарған шала өнімдердің құнын жатқызады. Өнім (жұмыстар, қызметтер) өндіру және өткізу жоспарының орындалуы субъект қызметін сипаттайтын негізгі көрсеткіш болып табылады.

Субъект тұтынушылармен жасасқан шаруашылық шарттарын орындау ретінде өз өнімін өткізеді, жұмыс істейді және қызмет көрсетеді. Өнімнің бір бөлігін ол өзінің өнім сату жөніндегі сауда жүйесі арқылы өткізе алады. Субъектінің ең маңызды міндеті - өнімнің саны, номенклатурасы, жеткізу мерзімдері, сапасы және басқа талаптары бойынша шарт міндеттерін орындау. Сатып алушыларға (әрбір өндіруші кәсіпорын, сондай-ақ сатып алушы болып табылады) жеткізілген өнімнің дер кезінде төленуі әрбір субъектінің және бүтіндей алғанда республика экономикасының тұрақты жұмыс істеуінің ажыратылмайтын шарты болып табылады. Дайын өнімді есептеу үшін 1320 "Дайын өнім" деп аталатын активті инвентарлық (мүліктік) шот пайданылады. Дайын өнім кәсіпорынның айналым қаражатының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп беруде нақты өзіндік құны бойынша көрініс табады.

Дайын өнімнің нақты өзіндік құны есептік кезең (ай) аяқталғаннан кейін ғана анықталады. Ағымдағы есептік кезеңде өнім тұрақты түрде қозғалыста (шығару, босату, жөнелту, сату) болады, сондықтан өнім ағымдағы есеп үшін есептік бағасы бойынша шартты түрде бағаланады, ол үшін (есептік бағасы) дайын өнімнің өткен айдағы нақты өзіндік құны, тіркелген бағасы пайдаланылуы мүмкін. Есептік кезеңнің соңында ауытқудың пайызы мен сомасын есептеу жолымен шығарылып, оның есептік бағасын нақты өзіндік құнына дейін жеткізеді. Ауытқудың пайызы мен сомасы ай ішінде түскен және ай басындағы өнімнің қалдығынан есептелінеді. Ауытқу кәсіпорынның экономикасын немесе артық жұмсалғанын көрсетеді, олар да дайын өнімнің шотында есептелінеді: экономикасы (үнемделгені) - қызыл жазумен, ал артық жұмсалғаны - әдеттегі (дағдылы) - жазумен жазылады.

Ауытқудың пайызын келесі формула бойынша есептейді:

Ауытқудың пайызы=(Ауытқу сомасы/(Қалдық+Есептік құны бойынша түскен түсімдер) ) х 100%

Бухгалтерлік шоттар есебінде нақты шығынның есептік құннан ауытқуын келесі шартты сызба бойынша көрсетуге болады:

Сызба 1

Нақты шығынның есептік құннан ауытқуы

Ескерту: дайындалған әдебиеттер негізінде автор құрастырды

Кесте 1 Кәсіпорында есепті кезең барысында жүргізілген процесстер бойынша есептік бағасы

Қатар №

Шаруашылық операцияларының мазмұны

Сомасы, теңге

Шоттар корреспонденциясы

дебет

кредит

Қатар №: 1

Шаруашылық операцияларының мазмұны: 2

Сомасы, теңге: 3

Шоттар корреспонденциясы: 4

Қатар №: 1.

Шаруашылық операцияларының мазмұны: Қоймаға дайын өнім кірістелді: -А бұйымы -Б бұйымы

Сомасы, теңге: 25 8

Шоттар корреспонденциясы: 1320 1320

8010 8010

Қатар №: 2.

Шаруашылық операцияларының мазмұны: Дайын өнім сатылды: -А бұйымы -Б бұйымы

Сомасы, теңге: 17 63

Шоттар корреспонденциясы: 7010 7010

1320 1320

Қатар №: Ескерту: ұсынылған әдебиеттер негізінде жасалды

Есептік кезеңнің соңында және калькуляциялық процесс аяқталысымен дайын өнімнің өзіндік құны анықталды, ол мынаны құрады:

- А бұйымы-23 теңге;

-Б бұйымы-87 теңге.

Ауытқудың пайызы мынаны құрады:

-А бұйымы бойынша =

-Б бұйымы бойынша =

Сатылған өнімнің ауытқу сомасы мынаны құрады:

-А бұйымы бойынша=17x8%= 13600 теңге- экономия (үнемделген) ;

-Б бұйымы бойынша=63х8 _, 05%=50715 теңге- артық жұмсалған.

Ауытқу пайызын есептеу және ауытқу сомасына бухгалтерлік есепте келесі жазбалар жазылады:

- қызыл жазу әдісімен: 1320 шоты дебеттеледі де, 8110 шоты кредиттеледі-(2) теңгеге;

Содан соң осы операциямен бір мезгілде 7010 шоты дебеттеліп, 1320 шоты кредиттеледі - (13600) теңгеге;

- өнімнің нақты өзіндік құнына жеткізу үшін әдеттегі (дағдылы) жазу жазылады: ол кезде 1320 шоты дебеттеліп, 8110 шоты кредиттеледі - 7 теңгеге, содан соң осымен бір мезгілде 7010 шоты дебеттеліп, 1320 шоты кредиттеледі - 50715 теңгеге.

Дайын өнімді қабылдау - тапсыру накладной бойынша немесе өнімді шығару жиынтығы бойынша өндірістен қоймаға кірістеледі.

Қабылдау - тапсыру құжаты (накладнойы) цехта екі дана етіп жазылады. Дайын өнімді қоймаға тапсырғаннан кейін, накладнойдың бір данасы қоймада, екіншісі цехта қалады. Экономиканың әр түрлі салаларында қабылдау -тапсыру құжатының (накладнойының) арнайы (немесе арнаулы) бланкілері қолданылуы мүмкін.

Дайын өнімнің өзіндік құны - кең көлемді, көп түрлі және өзгермелі экономикалық категория. Ол - кәсіпорынның өнімдерді өндіру мен сату шығындарын көрсететін сапалық көрсеткіш. Өзіндік құн төмендеген сайын пайда мен өндіріс рентабельділігі сәйкесінше жоғары болады.

Кәсіпорын үшін өнімнің өзіндік құнын анықтау қажет, себебі сол арқылы өндіріс пен жеке өнім түрлерінің рентабельділігі, ішкі өндірістік шаруашылық есеп, өнімнің өзіндік құнын азайту жолдары, өнімнің бағасы, енгізілген жаңа техника, технологияның экономикалық тиімділігі, осы көрсеткіш бойынша жоспардың орындалуы анықталады.

Өнімнің өзіндік құны кәсіпорын жұмысына тікелей тәуелді және тәуелсіз әртүрлі шығындардан құралады.

Өнімнің өзіндік құны жөнінде шынайы ақпарат алудың бір шарты өнім құнына кіретін шығындардың ғылыми негізделген түрде жіктелуі.

Өндірістік шығындар құрамы бойынша, түрлері бойынша, пайда болу орындары мен апарылатын көздеріне қарай жіктеледі.

1) Құрамына қарай шығындар бір элементтік, кешендік болады. Бір
элементтік шығындар деп бір элементтен тұратын, материалдар, еңбек ақы,
амортизация және басқалары.

Кешендік шығындар бірнеше элементтерден тұрады, мысалы, құрамына материалдар, еңбек ақы және басқалары кіретін цех немесе жалпы зауыттық шығындар.

2) Шығындар түрлері бойынша экономикалық элементтер
және калькуляциялay баптары бойынша топтастырылады.

Өнімдер (жұмыстар, қызметтер) өзіндік құнына кіретін шығындар құрамы сәйкес нормативтік актілермен анықталады, оның ішінде "Өнімдер (жұмыстар, қызметтер) өзіндік құнына кіретін өнімдер (жұмыстар, қызметтер) өндіру және сату шығындарының құрамы және салық салу барысында есепке алынатын қаржылық нәтиженің қалыптасуы жөніндегі Ереже бойынша барлық кәсіпорындар үшін экономикалық бір типтес шығындар элементтері бекітілген:

материалдық шығындар;

еңбек ақы төлеу шығындары;

әлеуметтік қажеттіліктерге аударымдар;

негізгі қорлар амортизациясы;

басқада шығындар.

Шығындарды элементтері бойынша топтастыру өнімді өндіруге жұмсалған нақты шығындарды, жалпы шығындар сомасындағы жеке элементтердің арақатынасын көрсетеді.

Жекелеген өнімдердің өзіндік құнын есептеу үшін өндірістік кәсіпорындар шығындарды калькуляциялау баптары бойынша топтастырады. Шығындар номенклатурасын әрбір кәсіпорын өз спецификалық ерекшеліктерін ескере отырып, өздері бекіте алады. Олардың жалпы тізімі салалық өнімдер есебі мен өзіндік құнды калькуляциялау жөніндегі нұсқаулары бойынша анықталған. Жалпылама түрде калькуляциялау баптарына келесі түрде болады:

шикізаттар мен материалдар;

сатылып алынатын және құрастырушы өнімдер, жартылай фабрикаттар;

қайтарылған қалдықтар (шегеріледі) ;

технологиялық мақсаттағы отын және энергия;

өндірістік жұмысшылар еңбек ақысын төлеу шығындары;

әлеуметтік қажеттіліктерге аударымдар;

жабдықтарды ұстау және күту шығындары;

жалпы өндірістік шығындар;

жалпы шаруашылық шығындар;

ақауға байланысты зиян;

коммерциялық (өндірістен тыс) шығындар;

басқада өндірістік шығындар.

3) Пайда болу орнына қарай шығындар өндірістер, цехтар, бөлімшелер,
басқа да кәсіпорынның құрылымдық бөлімшелері бойынша, яғни
жауапкершілік орталықтары бойынша топтастырылады және есепке алынады.

4) Шығындарды апару объектілеріне байланысты, яғни өнімдер,
жұмыстар, қызметтер бойынша олардың өзіндік құнын анықтау мақсатында
топтастыру.

Өнімдердің өзіндік құнын анықтаудың ең қарапайым тәсілі жалпы жиынтық шығындар сомасын өндіріс көлеміне, яғни өнімдер санына бөлу. Бүл тәсілді кәсіпорын тек бір ғана өнім түрін өндірген жағдайда пайдаланылады. Күрделірек тәсіл - шығындар баптары бойынша калькуляциялау. Мұнда тура шығындар өнімдерге тікелей апарылады, ал жанама шығындар арнайы базалар мен бөлу коэффициенттері арқылы өнімдер түрлері арасында бөлінеді.

Жоғарыда қарастырылған шығындардың топтастырылуы өнімдердің өзіндік құнын калькуляциялау жүйесіндегі белгілі-бір функцияларды сипаттайды, бірақ шығындарды басқару есебіндегі міндеттерге толық жауап бермейді. Басқару есебіндегі басты мақсат шығындарды топтастыру арқылы басшының дұрыс, негізделген шешім қабылдауына жағдай жасау.

Экономикалық дамыған елдерде басқару есебін ұйымдастыру тәжірибесі бойынша шығындар есебін жүргізу бағыттары бойынша шығындарды топтастырудың әртүрлі варианттары қарастырылады. Шығындар есебінің бағыты дегеніміз өндірістік шығындардың жекелеген есебін қажет ететін қызмет саласы. Ішкі ақпаратты пайдаланушылар зерттеу мәселелері бойынша ақпаратпен қамтамасыз етуді қажет ететін есеп салаларын анықтайды.

Ең алдымен үш шығындар түрлері жөнінде ақпарат жиналады: материал-дық шығындар, еңбек ақы шығындары, үстеме шығындар. Жинақталған шығындар келесі есеп бағыттары бойынша бөлінеді:

өндірілген өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау және бағалау мақсатында;

басқару шешімдерін жоспарлау және шешім қабылдау мақсатында;

бақылау және реттеу қызметтерін жүзеге асыру мақсатында.

Осы үш есеп бағыттары бойынша ендігі кезекте тікелей басқару мақсаты бойынша шығындарды жіктейді.

Кәсіпорын қызметінің функциялары бойынша өндірістік шығындар жабдықтау-дайындау шығындары болып, өндірістік, коммерциялық, өткізу, ұйымдастыру-басқару шығындары ретінде жіктеледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.