Дамыта оқыту шығармашылық қабілеттердің теориялық мәселелері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Кіріспе 3-5

1-бөлім. Дамыта оқыту шығармашылық қабілеттердің теориялық мәселелері.

1. 1. Философиялық, психологиялық, педагогикалық

негіздері 6-23

1. 2. Дамыта оқыту даяралығын қалыптастыру 24-28

1. 3. Ұлттық тағылымы - халық тағылымы 29-32

1. 4. Педагогикалық технология 33-36

2-бөлім. Дамыта оқыту кезіндегі оқушылардың шығармашылық қабілеттерінің теориялық мәселелерін зерттеу және оның нәтижелері 37-60

Қорытынды 61

Қолданылған әдебиеттер 62

Қосымша

А ң д а т п а

Диплом жұмысының тақырыбы: « Дамыта оқыту кезінде оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастыру»

Бұл дипломдық жұмыста дамыта оқыту мәселесінің ғылыми теориялық негіздері баяндалады. Дамыта оқытуда бүгінгі техналогияларына сипаттама беріліп, сабақ үлгілері келтрілген.

Аннотация

Дипломная работа на тему: «Формирование творческих способностей учеников в период развивающего обучения»

В дипломной работе рассматриваются примеры организации развивающего обучения. Дается характеристика современным учебным технологиям, приводятся примеры уроков в начальных классах.

Annotation

Diploma work: « It is given the haracterization to the modern technology of teaching and showed t he modern »

It is considered the methods of organization of developing teaching in this diploma. It is given the haracterization to the modern technology of teaching and showed t he modern technology of teaching and showed the examples of lessons in the primary school.

Кіріспе

Ғылым мен техниканың жылдан - жылға кең өріс алып, жедел қарқынмен дамуы білімнің негізі болып табылатын -мектептерде де өз әсерін тигізуде.

Бүгінгі Қазақстан жаңа принциптерге негізделіп, егемен мемелекет құруда. Үкіметіміз білім беру мекемелерінен тәуелсіз мемлекетіміздің өркениетке жету жолындағы талабына тұғыр болаларлықтай ұрпақ оқыту, тәрбиелеу ісін жаңа сапалық өзгерістер деңгейіне көтеруді талап етіп отыр. Мектеп құрылымында болып жатқан өзгерістер, білім беру мақсаттарының алмасуы, оның дамытушылық көзқарастарын, жұмыстың жоғары сапасын және кәсіби біліктілікті талап етеді.

Өмірде дұрыс жол табу үшін адам ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Ізденіс - адам бойындағы қабілеттерін дамытып, оның рухани күшін нығайтып, өмірден өз орнын табуға көмектеседі. Өйткені адам туынды ғана емес, жаратушы да. Ертең осы елге ие болып, тізгінін ұстар азаматтар - бүгінгі мектеп оқушылары. Қазақ тілінде оқытатын мектептердің бүгінгі жайы, даму бағыттары, келешек көкжиектері бүкіл қоғамның, мемлекеттің назарында.

Қоғам дарынды балаларға қажеттігін қанағаттандыру, оқыту, білім беру, баланың жеке қабілеті мен әлеуметтік белсенділігінің дамуына жол ашу, шығармашылық тұлға қалыптастыру міндетін қойып отыр. Шығармашылық тұлға негізі бастауыш сыныпта қолданатыны анық. Осы жастағы балалар бойында шығармашылық қабілеттің бастаулары жатыр. “Бұлақ көрсең, көзін аш” деген халқымыз. Бастауыштағы білім - білім берудің алғашқы бастауы, қиын да жауапты іс.

Бастауыш мектеп балаға белгілі бір білім беріп қана қоймай, оны жалпы дамыту, яғни оқу, қоршаған орта жөнінде дұрыс көзқарас қалыптастыру, жағдайларды объективті түрде бақылап, талдау жасауға үйрету, ойын дұрыс айтуға, салыстыра білуге, дәлелдеуге, сөйлеу мәдениетіне үйретеді.

Адам баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері-жалпы және жеке адамның шығармашылығы болып табылады. Әр жаңа ұрпақ өзіне дейінгі ұрпақтың қол жеткен жетістіктерін меңгеріп қана қоймай, өз іс-әрекетін де сол жетістіктерді жаңа жағдайға бейімдей, жетілдіре отырып, барлық санада таңғажайып табыстарға қол жеткізді. Ал, бүгінгі күрделі әлеуметтік - экономикалық жаңарулар тұсында шығармашылық қабілеттер басты нысана болып, керісінше, оқушыда шығармашылық қабілеттің болмауы үлкен проблема болуы тиіс. Себебі, өмірдегі сан алуан қиыншылықтарды шешу тек қана шығармашыл адамдар қолынан ғана келеді. Бұл мәселені шешуде алғашқы сатылардың бірі - бастауыш мектепте ерекше орын алып отыр.

Сондықтан да бұл диплом жұмысының өзекті мәселесі оқуға ынтасы төмен оқушыларды жан-жақты дамыта оқыта отыра шығармашылық қабілетін арттыру болып табылады.

Жұмыстың мақсаты: төменгі сынып оқушыларын дамыта оқыта отырып шығармашылық қабілетін жан-жақты қалыптастыру.

Міндеті: оқушылардың танымдық, шығармашылық қабілетін дамыта оқыту, олардың сабаққа деген қызығушылығын оятып, ойын, ынтасын дамыта түсу.

Зерттеу объектісі: бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеті

Зерттеу пәні: дамыта оқыту арқылы оқушылардың шығармашылық қабілеттерінің туындауы

Зерттеу болжамы: төменгі сынып оқушыларын шығармашылық қабілеттерін тексеруге арналған арнайы әдістемелер арқылы тексеріп, нәтижесі төмен оқушылармен ойын, теннинг-сабақтар, тақырыпты талдау жұмыстары жүргізілсе, оқушы сабақ материалын түсініп, пәнге деген қызығушылығы артып, дүниетанымы молайып, шығармашылық қабілеті сөзссіз арта түсер еді.

Зерттеу әдістері: И. П. Волковтың шығармашылық қабілетін анықтау әдістемесі

Зерттеу базасы: Петропавл қаласы. Әбу Досмұханбетов атындағы дарынды балаларға мамандандырылған облыстық мектеп-гимназиясы.

Тәжірбиеге 3а сыныптан 25 бала, 3ә сыныптан 30 бала, 4 сыныптан 30 бала қатысты.

1-бөлім. Дамыта оқытудағы шығармашылық қабілеттердің

теориялық мәселелері.

1. 1. Философиялық, педагогикалық, психологиялық негіздері.

Баланың шығармашылық қабілеттерін дамытудың жолдарын, құралдарын анықтау психология мен педагогика ғылымдарында өте ерте зерттеліп келеді. Шығармашылық - әлемдік мәдениеттің барлық дәуіріндегі ойшылдардың назарында болған. Шығармашылық педагогикасының негізгі мақсаты - бүгінгі күн талаптарынан туындаған, озық қоғамға ылайықты жаңа тұлға, рухани сап қалыптастыру мен дамытуда шешімдер іздестіру болып табылады.

Шығармашылық туралы жазған ойлар, тұжырымдар, көзқарастар, еңбектер баршылық. Бұл ежелден - ақ ұлы ойшылдарымыз Жүсіп Баласағұн, Әль - Фараби, Абайды ерекше толғандырған, сондықтан еңбектерінде адамның жеке басын, қабілеттерін дамытуды үнемі көтеріп отырған. Көрнекті педагогтар К. Д. Ушинский, Ы. Алтынсарин, А. С. Макаренканың шығармаларында қабілеттерді дамытудың жолдары қарастырылса, оқушы шығармашылығына бағыт - бағдар беруді ең алғаш білім мазмұнына енгізген М. Жұмабаев болатын. (1923ж)

Кеңестік психологтар мен ғалымдар Л. С. Выготский, С. Л. Рубинштейн, А. Г. Ананьев, А. Н. Леонтьев, В. В. Давыдов, Л. В. Занков, В. А. Крутецкий, Б. М. Тепловтың өз республикамыздағы көрнекті ғалымдар Т. Тәжібаев, М. М. Мұқанов, Ж. Ж. Әбділдин, Қ. Б. Жарықбаев, Т. С. Сабыровтың еңбектерін жеке тұлғаны дамыту мәселесінің теориясы және практикасының алтын қоры деп білеміз. Оқыта отырып баланың қабілеттерін дамыту мәселесі көрнекті педагогтар Ш. А. Аманшвили, И. Б. Волков, О. С. Газман еңбектерінде де қарастырылады.

Өз Республикамызда бұл мәселеге назар аударған ғалымдар Ә. Қоңыратбаев, С. Тілешева жоғары сыныптарда шығарма жазғызу, В. Д. Чернов факультативтер мен үйірмелер жұмыстары арқылы қабілеттерді шығармашылық деңгейге көтеру жолдарын қарастырса, Қ. Ә. Жаманбаеваның зерттеу жұмысының негізгі идеясы - оқушыларды сөз өнеріне баулу, көркем - шығармашылық қабілеттерін дамыту, М. Мұхамедин ойын әрекеті арқылы шығармашылық қабілеттерді дамыту жолдарын айқындайды.

Қабілеттер жайлы жазылған ойларды, тұжырымдамаларды, еңбектерді талдай келе, адам бойында табиғи мүмкіндіктер болады, олар тек белгілі бір әлеуметтік жағдайларда байқалып, әрі қарай дамиды, әр адам басқа адамнан өзінің табиғи психологиялық өзгешіліктерімен ерекшеленеді деген қорытындыға келеміз.

Баланың шығармашылық қабілетін дамыту мәселесін талдау ең алдымен “қабілет” ұғымының мәнін терең түсініп алуды қажет етеді.

Философияда “қабілеттерді” тұлғаның белгілі бір әрекетті орындауға жағдай жасайтын жеке ерекшеліктері дей келе, олар қоғамдық тарихи іс - әрекеттердің нәтижесінде қалыптасып, әрі қарай дамып отыратындығын атап көрсеткен.

“Қабілет” ұғымына берілген психологиялық анықтамалар көп. “Қабілет” деп әрекеттің талаптарын қанағаттандыратын және үлкен жетістіктерге жеткізетін адамның қасиеттерінің синтезін атайды.

“Қабілет - білім алуға қажетті адамның психологиялық ерекшеліктері”. “Қабілет - іс-әрекеттің белгілі бір түрін ойдағыдай, нәтижелі орындауда көрінетін адамның жеке қасиеті. Қабілет мәселесі көптеген зерттеушілердің назарын аударып келеді.

Кеңестік психологтардың қабілеттер жайлы еңбектерін шартты түрде 2 топқа бөлуге болады. Біріншілер - қабілеттер мәселесін теориялық тұрғыдан талдаса, екінші топ өкілдері нақты қабілеттер құрылымын зерттейді.

Ең алғаш қабілеттер мәселесін көтерген С. Л. Рубинштейн іс - әрекеттің қабілет дамытуындағы шығармашылық рөлін нақтылады. Осыдан бастап қабілеттердің әрекетте дамитындығы жайлы теория қалыптасып, бұл екі теория біртұтастықта қарастырылатын болды. Б. М. Теплов және оның шәкірттерінің еңбектері қабілеттерді жеке адамның психологиялық айырмашылығы деп қарастырып, қабілеттер дамуындағы нышандардың рөліне ерекше назар аударған. Қабілеттер туа пайда болады деген пікірлерге қарсы, туа берілген тек табиғи алғышарттар, яғни нышандар деп қорытындылайды. Қабілеттер жайлы ой пікірлерді әрі қарай өрбіте отырып, Б. Г. Ананьев қабілеттер тек білім, біліктілік жиынтығы ғана емес, оларды қолдана білудегі дербестік, сапалылық, шығармашылық деген пікір айтады. Қабілеттердің дамуын тұлғаның дамуымен байланыстырады. Сондай - ақ талаптылық жайлы мәселе көтеріп, талантылық деп қабілеттердің көпқырлылығын айтады. К. К. Платонов қабілеттер жайлы түсініктерді тұлғаның ерекшеліктерімен байланыстыра қарастырады. Ақыл - ой қабілетінің кейбір компоненттерін анықтайды. Жоғарыда аталып өткен нақты қабілеттер жайлы зерттеулер туралы сөз еткенде, В. А. Крутецкийдің математикалық қабілеттерге байланысты жасаған іргелі еңбегіне тоқталған жөн. Көрнекті ғалым қабілеттерді әрекетке жарамдылық деп тануды ұсынады. Және басқа да зертеушілер сияқты қабілеттер әрекеттін белгілі бір түрін ойдағыдай орындауда көрінетін қасиет деген пікірді қуаттайды.

Бейнелеу өнеріне деген қабілет жайлы зерттеу жүргізген В. И. Кирянко да басқа авторлар сияқты, қабілеттер адамдардың жекелік айырмашылықтары деген қорытындыға қосылады және бейнелеу өнеріне деген қабілет тек сурет салуда ғана емес, ойын, еңбек сияқты басқа да әрекетте дамитындығын дәлелдейді.

Психологиялық қабілеттерді арнайы зерттеген Н. В. Кузьмина оның құрамының үш түрлі қасиеттер тобынан тұратындығын анықтап, олардың бір - бірімен байланысын ашып көрсетеді.

Қабілет жайлы еңбектер мен зерттеулерді талдай отырып, бұл проблемаға деген қызығушылықтың үнемі болып отырғандығын байқауға болады. Аталған еңбектердің әрқайсысы қабілет мәселесінің теориялық негіздемесін қамтамасыз етіп, әрі қарай жетілдіру жолдарын белгілеуге үлес қосады.

Қабілет проблемасы - оқушылардың жекелік айырмашылықтар проблемасы. Қабілет туа бітетін қасиет емес, олар өмір сүру барысында қалыптасып, дамып отырады. Қабілет дәрежесі әр адамда әр түрлі деңгейде болады. Қабілет әрекетте байқалып, сол әрекет арқылы дамып отырады. Қабілет әректтің белгілі бір түрімен айналысуға мүмкіндік беретін бейімділікте байқалады. “Бейімділік - адамның әрекетпен айналысуға бет бұрысы, оған көңілінің аууы, оянып келе жатқан қабілеттің алғашқы белгісі” деп жазады академик Т. Тәжібаев. Бала кезде ерекше көзге түсетін бейімділік оның келешек қабілетінің көрсеткіші екендігін айтады. “Бейімділік пен қабілеттің соншалықты тығыз байланыстылығы кейде тіпті бірінен - бірін ажырату қиындығын туғызады. Дегенмен, бейімділік - ұмтылу, ал қабілет - мүмкіндіктер” деген пікір айтады көрнекті психолог Н. С. Лейтес. Баланың бейімділігін тәрбиелей отырып, оның жалпы қалыптасуына, ақыл - ойының өсуіне жағдай жасауға болатындығына тоқталады. Сондықтан, әсіресе бастауыш сынып мұғалімдерінде кішкентай бала бойындағы бейімділікті көру, болжай білу қасиетінің болуы, оны әрі қарай дамыту жауапкершілігінің болғаны дұрыс деп есептейді. Қабілет мәселесін қарастырғанда «талант», «дарын» деген терминдерден айналып кетуге болмайды. Көптеген зерттеушілер мен психологтар “талантылық” деп белгілі бір салада (өнер, музыка т. б. ) жоғары жетістікке жеткізетін қабілетті айтады. Олар талантылықтың тұқым қуалау арқылы берілуі өмірде көп кездесетін жағдай болмағанымен, ол бірден - бір фактор бола алмайтындығын дәлелдеді. Францияның ағарту ісінің өкілі К. А. Гельвецкий адамдардың барлығының бірдей, тең дәрежеде болатындығын, сол себепті кез келген баланы талант дәрежесіне көтеруге болады дегенді уағыздап кеткен. Осы пікірді қуаттайтын ХІХ ғасырдағы неміс ғалымы Карл Витте оны дәлелдеу үшін өз ұлын өзі дайындаған жүйесі бойынша тәрбиеледі. Нәтижеде әкесінің атымен аталған кішкентай Карл тоғыз жасында Лейпцинг университетіне түсіп, бір жылда толық курсын бітіреді. Он үш жасында философия докторы деген атақ алып, он сегіз жасында Гейдельберг университетінің профессоры, жиырма үш жасында Берслау университетінің кафедра меңгерушісі қызметін атқарады.

Бұл эксперимент оқыту мен тәрбиенің адамның ішкі мүмкіндіктерін ашудағы күшті құрал екендігін көрсеткенімен, Карлдың мұндай таңғажайып жетістіктерін оның табиғи талантының болуының мүмкін екенін де жоққа шығара алмаймыз.

К. А. Гельвецкийдің көз қарастарын қолдайтындар осы кезде де кездесіп отыр.

Мысалы, жаңашыл педагог И. П. Волков “ . . . егер баланың жеке қасиеттерін өте жас кезінен анықтап, дамытуға жағдай жасаса, талантты қалыптастыру да кез келген мамандықты дайындау сияқты . . . - дейді.

“Дарындылық” ұғымына берілген анықтамаға жоғары ақыл - ой қызметімен ерекшеленетін адамдар қасиетін жатқызады. Кейбіреулер дарындылық пен талантылықты синоним ретінде қолданып жүр. Талантылық арнайы іс - әрекетте жоғары нәтижеге жеткізсе, дарындылық ақыл - ой қызметінің ең жоғарғы дәржесімен сипаталады. Әрбір таланты балада дарындылық бар да, ал дарынды баланың бәрі бірдей таланты болмауы мүмкін. [43, 56-б. ]

Жеке тұлғаның қалыптасуы, шығармашылық қабілет компоненттерінің бірі болса, онда “тұлға” немесе “жеке бас” ұғымының мәнін түсініп алу қажет. “Тұлға” латын тілінен аударғанда - «persona», деген мағынаны білдіреді.

“Тұлға” - қоғамдағы адамның даму дәрежесіне байланысты оның психикасында болатын жаңа сапа”, - деп жазды А. Н. Леонтьев. [22, 234-б. ] Ал, Э. В. Илбенковтың айтуынша, “тұлғалар” қоршаған ортада да, өздеріне де өзгеріс енгізе алатын адамдар. Г. М. Қоджасынрова “Тұлғаға” мынандай анықтама береді. “Өзгелер арасында өзінің позициясын еркін және жауапкершілікпен анықтап алатын және ұстана алатын адам”. [20, 15-б. ]

“Жеке адам - әлеуметтік қатынастарымен сапалы іс - әрекетті жүзеге асырушы нақты қоғамның мүшесі, өзін басқалардан ажырата білетін, өзінің кім екенін түсінетін, есі кірген ересек кісі”, - деген анықтама береді академик Т. Тәжібаев. [36]

Барлық ғалымдар адамның мұндай күйге бірден келмейтінін, тұлғалыққа біртіндеп жететінін жазады. “Тұлға болып қалыптасу - баланың жартылысынан бастап, қоршаған

орта, басқа да әр түрлі әлеуметтік факторларға байланысты дамитын күрделі процесс », - деп жазады психология ғылымының докторы В. Э. Чудновский. [39, 6-б. ] Демек, бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық қасиетін тәрбиелеу үшін ең алдымен олардың қабілеттерін дамытудың мәні зор.

Біріншіден - адамдардың қабілеттер деңгейі жағынан тең дәрежеде болмауы. Қабілеттердің бірдей еместігін сыныпта отырған оқушылардың әрқайсының әр пәнге және әр деңгейде болатындығымен дәлелдеуге болады. Бірі есепке жүйрік болса, екіншісі тілге бай, ал енді біреулері сурет салғанды тәуір көреді. Олардың қабілеттерінің құрылымы да, оны құрайтын компоненттері де әр түрлі болады. Мәселен: математикалық қабілеті басым балаларда ойлау операциялары тез, дәл болады да, бейнелеу өнеріне қабілеті басым балаларда нақты заттардың бөліктерінің арақатынасын жылдам анықтай білу сияқты сапаларымен ерекшеленеді.

Екіншіден - адамдар бойында қабілеттің бір түрі ғана бола ма, деген сауал төңірегіндегі пікірлер жайлы ғалымдар, керісінше адам бойында әрекеттің бірнеше түрін орындай алу мүмкіндіктерінің бар екенін дәлелдейді. Б. М. Теплов ақындықпен қатар музыкаға, суретке қабілеті бар А. С. Грибадовты мысал ретінде келтірсе, ұлы Абай, Шоқан, Шәкәрім сынды ғұламаларымыздың қалдырған мол мұралары да осының айғағы дегіміз келеді.

Халқымыздың “жігітке жеті өнер де аз ”, “сегіз қырлы, бір сырлы” - деп айтылатын нақыл сөздері адам табиғатының шексіз мүмкіндіктерін көрсе керек.

Психологтар қабілеттердің екі түрлі деңгейінің болатындығын дәлелдейді.

Репродуктивті - іс - әрекет, білім арқылы берілген үлгі бойынша қабылдай алу деңгейі.
Шығармашылық - жаңалық ойлап табуға бағытталған қабілеттер деңгейі.

“Шығармашылық” сөзінің төркіні, этимологиясы “шығару”, “ойлап табу” дегенді білдіреді. Демек, жаңа нәрсе ойлап табу, сол арқылы жетістікке қол жеткізу деп түсіну керек. Философиялық сөздікте: “ . . . шығармашылық қайталанбайтын, тарихи - қоғамдық мәні бар, жоғары сападағы жаңалық ашатын іс - әрекет”- деп түсіндіріледі. [Философиялық сөздік 42 286-б. ] Көрнекті психолог Л. С. Выготский “шығармашылық” деп жаңалық әрекетін атаған. Ал осы мәселені терең зерттеген психологтардың бірі Я. А. Пономарев оны “даму” ұғымымен қатар қояды. Өйткені әрбір жаңалық, әсіресе интелектуалдық тұрғыда болса, ол баланың психикасын жаңа сапалық деңгейге көтереді деп есептейді. Бұл пікір бүгінгі күнгі педагогиканың талаптарына сәйкес келуімен көңілге қонымды. Зерттеле келе шығармашылыққа берілген анықтамалар да өзгере бастады. Соңғы жылдары “шығармашылық”, “жаңалық” сөздерімен қатар “бастама, белсенділік” ұғымдары астарласа қолданылып жүр.

[Б. Тұрғынбаева 43 қаб ]

Шығармашылық қабілеті бар кез келген баланы одан әрі тереңдете дамытуға болады.

Бірінші жағдай - баланың өз еркімен шұғылдануы. Екінші жағдай - терең ықыласты еңбек. Психолог А. Н. Лук әрекет нәтижесінің шығармашылық деңгейге көтерілуі ең алдымен шығармашылық ойлауға байланысты деген пікір айтады.

Шығармашылық қабілеттердің белгілері ретінде:

мәселені қарастырудағы қырағылық, көрегенділікті ;
ақпаратты нерв жүйесінде код арқылы хабарлауды ;
тасымалдай білуді ;
ақылдың икемділігін, ойдың орамдылығын ;
әрекетті бағалай білуді қарастырады.

Іс - әрекет арқылы шығармашылық қабілеттерді дамыту үшін қажетті ахуалдың болуы керектігін және қорқыныш, жалқаулық, өзін-өзі шамадан тыс сынау сияқты психологиялық кедергілермен күресу қажеттігіне тоқталады. В. И. Андреевтің зерттеу жұмысы мектепте, орта және жоғары оқу орнында шығармашыл тұлға тәрбиелеу және өзін - өзі тәрбиелеу мәселесінің диалектикасына арналады. Бұл проблеманың зерттелуінің методологиялық ауқымын, педагогикалық заңдылықтары мен принциптеріне тоқталады. [14 64-б. ]

Оқушылардың көркем - шығармашылық қабілеттерінің ерекшіліктері, оларды дамытудың жолдары мен әдістері А. А. Мелик -Пашаевтың, В. С. Шубинскийдің, Қ. Ә. Жаманбаеваның зерттеулерінде қарастырылады.

Шығармашылық қабілеттердің жоғары деңгейі - дарындылық, таланттылық мәселесінің теориясына терең бойлаған В. Э. Чудновский, В. С. Юркевич, И. П. Волков сынды тұлғалар феноменнің ерекшеліктері, олармен жұмыс істеу түрлері, дарынды, талантты балалар экологиясы жайлы ой қозғап, оқу - тәрбие процесін жетілдіруге байланысты тәжірибелерімен бөлісіп, ұсыныстар береді.

Педагогикалық еңбекті шығармашылық процесс ретінде қарастырған В. А. Кан - Калик, Н. Д. Никандровтың зерттеулерінде ұстаз шығармашылығының психологиялық негіздері, мұғалімнің жеке шығармашылығын қалыптастыру жолдарына талдау жасалады.

Жоғарыда аталып кеткен еңбектерде шығармашылық қабілеттердің белгілерін анықтау, шарттарын айқындау жолдары, құралдарын белгілеу сияқты идеялардың бар екенін байқаймыз.

Сонымен, біз “шығармашылық қабілет” ұғымының соңғы уақыттарда көптеген зерттеулердің негізгі арқауы болғанын көреміз. Шығармашылық туралы, төменде көрсетілген ерекшеліктерімен сипатталатын қорытынды жасаймыз:

шығрамашылықтағы қарама - қайшылықтардың болуы ;
әлеуметтік немесе жеке адамға деген түсініктің болуы ;
шығармашылыққа арналған шарттар мен жағдайлардың

болуы ;

шығармашыл тұлғаның жеке қасиеттерінің болуы ;
нәтиженің жаңалығы.

Бұдан: “шығармашылық - қайшылықтарды шешуге бағытталған жеке қасиеттердің болуын талап ететін әлеуметтік мәні бар жаңалық әкелетін - адамның іс-әрекеті” , - деген тұжырым жасаймыз. Көрнекті француз математигі Адамс шығармашылық процесті 4 кезеңге бөледі:

Дайындық кезеңі .
Инкубация, жасырын идеялар, тұйыққа тірелу кезеңі.
Интуцияның жарқ етуі. Эврика.
Тексеру кезеңі.

Ал, А. Н. Лук шығармашылық процесті 5 кезеңге бөледі:

Айқын және дұрыс қойылған мақсат.
Күшті жұмылдыру, қосымша мәліметтер іздеу.
Проблемадан уақытша кету.
Интуицияның оянуы. Инсайт.
Нәтиженің дұрыстығын тексеру.

Жоғарыда келтірілген және басқа да шығармашылық еңбектерді талдай отырып, бастауыш сынып оқушыларына тән шығармашылық процесінің кезеңдерін шартты түрде төмендегіше топтастырдық: