Оптикалық талшықтардың түрлері
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1 Желіні құрудың қазіргі ұстанымдарына шолу
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... 7
1.1 Жергілікті есептеуіш желі (ЖЕЖ) туралы түсінік
... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Құрылымданған кабель жүйелері
(ҚКЖ) ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...12
1.3 Талшықты-оптикалық кабель
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.4 Көлденең кабель жүйесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 22
1.5 Fast Ethernet құрылғыларының
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
2 Fast Ethernet негізінде ЖЕЖ құру жобасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
2.1Жоба үшін топология
таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...43
2.2Жұмыс стансаларына арналған желілік
бейімдегіштер ... ... ... ... ... .. ... 54
2.2.1Жобаға арнап кабель жүйесін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .. ... .55
2.3 Жобадағы ЖЕЖ қолданылатын кабельді жүргізу мен құрастыру әдістемесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 9
3 Жобаның тиімділігін бағалау және техникалық-экономикалық
көрсеткіштері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 64
3.1 Жобаны енгізудің экономикалық тиімділігін бағалау
... ... ... ... ... ... ...64
3.2Жобаны енгізудің құнын бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
3.3Желінің өзін-өзі ақтау мерзімін есептеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
4 Еңбекті қорғау және әрекет ету
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
4.1 Жалпы
мәліметтер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...68
4.2 Электр
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..74
4.3 Бағдарламашы мен қоршаған ортаны электр-магнитті өрістерден қорғау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 79
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...85
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .86
Кіріспе
Қазіргі қоғамды ақпараттандыру үдерісі ұшқырлығымен ерекшеленеді.
Әсіресе бұл жағдай ақпараттық желілердің өткізгіштік қабілеті мен
икемдігінің артуынан байқалады. Бір тұтынушыға шаққандағы өткізгіштік
жолағы бірнеше жайттарға байланысты ұлғаюда. Біріншіден, әрбір адамның қолы
жететін World Wide Web қосымшалары мен ақпараттық электрондық қорлар
танымал болып келеді. Бағаларының арзандауына байланысты әр үйдегі дербес
компьютер саны өсіп келеді, олардың әрқайсысы Internet желісіне қосыла
алады. Екіншіден, жаңа желілік қосымшалардың өткізгіштікке қоятын талаптары
артуда – күнделікті қолданысқа мультимедиа мен бейнежиындық байланысқа
бағдарланған Internet қосымшалары енгізілді, яғни бір уақытта ақпарат
берудің бірнеше аясы ашылады. Нәтижесінде Іnternet ресурстарын пайдалану
күрт жоғарылады– әлемде бір тұтынушыға шаққанда ақпарат ағынының орташа
көлемі жыл сайын 8 есе өсіп келе жатқаны анықталған.
Желі күре жолдарындағы ақпараттың ұлғайып келе жатқан көлеміне тек
оптикалық талшықты қолдану арқылы ғана қарсы шығуға болады. Қазіргі
ақпараттық желілерді құру кезінде байланыс құралдарының жеткізушілері
созылып жатқан телебайланыс күре жолдарын үшін немесе жергілікті есептеуіш
желілерді құрғанда да талшықты-оптикалық кабельді жиі қолданады. Оптикалық
талшық қазіргі таңдағы ақпарат жіберудің ең жетілген физикалық ортасы және
алысқа ақпарат ағынын айдаудың ең танымал ортасы болып табылады. Талшықты
оптика қоғамды ақпараттандыру үдерісінің жетекші күшіне айнала отырып,
бүгінгінің де, келешектің де күн тәртібінен түспейтініне сенімдіміз.
Бүгінде талшықты оптика ақпаратқа қатысты міндеттердің бәрімен де тығыз
байланысты. Жұмыс стансаларын ақпараттық желіге талшықты-оптикалық шағын
кабельдің көмегімен қосу мүмкін болды. Алайда егер үстел ДК деңгейінде
талшықты-оптикалық интерфейс өткізгішпен жаңа ғана жекпе-жекке түсіп жатса,
ал күре желілерін құруда оптикалық талшық жеңісті баяғыда қолына алған.
Оптикалық талшықтың кәсіпкерлік пайдаға жетелейтіні өз алдына бөлек әңгіме
– оптикалық талшық кварцтан жасалады, оның негізі құм болғандықтан қоры
сарқылмайтыны белгілі. Біздің өмірімізге Ethernet, Fast Ethernet, FDDI,
Gigabit Ethernet, ATM жергілікті және аймақтық желілеріндегі талшықты-
оптикалық интерфейстер қарқындап енуде.
Дипломдық жобаның мақсаты - талшықты-оптикалық технологиялар
саласындағы желі құруға арналған қазіргі құрал-жабдықтардың мүмкіндіктерін
көрсету, талшықты-оптикалық желіні жоспарлау, құру және пайдаланудың
технологиялық өзгешеліктерін ашып көрсету.
Қойылған мақсатты орындау үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
– Компьютерлік желіге арнап желілік сәулетті таңдау, қол жеткізу әдісі,
топологиясы, кабель жүйесінің түрін анықтау;
– Желіні басқару тәсілін таңдау;
– Желілік құрал-жабдықтардың сыртқы кескін үйлесімі – серверлер,
концентраторлар, желілік принтерлер саны;
– Желі ресурстары мен қолданушыларын басқару;
– Желі қауіпсіздігі мәслелерін қарастыру;
– Мекеменің желісін құруға жұмсалатын шығындарды есептеу;
– Мекеменің қаржылық жағдайына талдау жасау.
Ұсынылған жобаны жүзеге асыру фирманың ішіндегі қағаз жүзіндегі құжат
айналымын қысқартып, еңбек өнімділігін арттырып, желілік серверде
сақталатын мамандандырылған қосымшаларды қолдану арқылы ақпарат өңдеуге
жұмсалатын уақытты азайтып, жалпы құрылғылармен: принтер, факс, және басқа
да тысқары құралдармен жұмыс жасауға мүмкіндік береді. Осылайша, жергілікті
желіні енгізудің табыстылығы мен өзін-өзі ақтау мәселесі шешіледі.
1 Желіні құрудың қазіргі ұстанымдарына шолу жасау
1.1 Жергілікті есептеуіш желі (ЖЕЖ) туралы түсінік
Жергілікті есептеуіш желі (ЖЕЖ) дегеніміз –желіге қосылған принтер,
плоттер, дискілер, модем, CD-ROM келтіргіштері мен басқа да тысқары
құрылғылар сияқты компьютер ресурстарын бірігіп пайдалануға мүмкіндік
беретін байланыс жүйесі. Жергілікті есептеуіш желі әдетте аумақтық тұрғыдан
қатар орналасқан бір немесе бірнеше ғимараттармен шектеледі.
ЖЕЖ жүйелеу бірқатар белгілеріне қарай жүйеленеді.
- Түйіндер арасындағы қашықтық бойынша
Байланысатын түйіндердің арасындағы қашықтыққа қарай төмендегідей
есептеуіш желілерді айырамыз:
аумақтық – кең ауқымды географиялық кеңістікті қамтиды;
аумақтық есептеуіш желілердің ішінен тиісті масштабтағы аймақтық және
жаһандық желілерді бөліп қарауға болады;
аумақтық желілерді кейде MAN (Metropolitan Area Network) желілері деп
те атайды, ал аумақтық желілердің ортақ ағылшын тіліндегі атауы - WAN (Wide
Area Network);
жергілікті (ЖЕЖ) – шектеулі аумақты қамтиды (әдетте стансалар бір-
бірінен ондаған немесе жүздеген метрден астам алыста болмауы тиіс, 1...2 км
болуы сирек);
жергілікті желілерді LAN (Local Area Network) деп белгілейді;
бірлескен (мекеме аясындағы) – бір немесе қатар тұрған бірнеше
ғимараттағы бір мекеме орналасқан аумақты қамтитын ЖЕЖ жиынтығы.
Жергілікті және бірлескен есептеуіш желілер – автоматтандырылған жобалау
жүйесінде (АЖЖ) қолданылатын есептеуіш желілердің негізгі түрі.
Жалғыз жаһандық желі ерекше тұрады –ол Іnternet (оның ақпараттық
қызметінің атауы World Wide Web (WWW) орыс тіліне бүкіләлемдік өрмекші торы
деп аударылады.
Бұл желінің өз технологиялары бар. Internet –те интражелі (Іntranet)
деген ұғым бар- ол Internet ішіндегі бірлескен желілер.
- Топология бойынша
Желілік топология – бұл желінің геометриялық пішіні. Түйін
қосылыстарының топологиясына қарай желі құрылымдары қалақты (күре жол),
сақина, жұлдыз, жіктік және еркін түрде болады және құрылымдық сұлбалары
1.1-суретте көрсетілген.
қалақты (bus) – кез-келген екі стансаның арасында бір ортақ жол
қалыптасады, бір стансаның жіберген мәліметтері сол уақытта осы арнаға
қосылған басқа стансаларға да мәлім болып отырады (соңғы аталған қасиеті
кең таралымдық қабілеті деп аталады);
сақиналы (ring) – түйіндер ақпарат жіберу торабында сақина түрінде
байланысады (әр түйінге тек екі желі келіп қосылып тұрады); мәліметтер
сақина бойымен өткенде желідегі басқа түйіндерге де ашық болады;
жұлдызды (star) – орталық түйіннен басқа барлық түйіндерге байланыс
желілері тартылған;
жіктік - әрбір құрылғы өзіне бағынышты құрылғыларды басқарады.
а) б)
в)
г)
Сурет 1.1. Желілік топологиялар
- Басқару тәсілі бойынша
Басқару тәсіліне қарай төмендегідей желілер қарастырылады:
"тұтынушысервер" – оларда бір немесе бірнеше түйін басқару немесе
арнайы қызмет түрлерімен айналысады, оларды серверлер дейді, ал қалған
түйіндер (түтынушылар) терминал болып табылады, оларда тұтынушылар жұмыс
істейді. Тұтынушы-сервер желілері қызмет түрлеріне қарай бөлінеді (мысалы,
файл-серверлер, мәлімет қоры серверлері). Серверлерді арнайы мамандандыру
нәтижесінде бөлінген есептеулер сервері алынады. Мұндай желілерді
мэйнфреймдарға негізделген орталықтандырылған жүйелерден ажырата білу
керек;
Бір дәрежелі – оларда түйіндердің бәрі тең дәрежелі; егер тұтынушы
дегенді қызмет түріне сұраныс жасаған нысан (құрылғы немесе бағдарлама)
десек, ал серверді қызмет ұсынушы дейтін болсақ, бір дәрежелі желідегі
әрбір түйін тұтынушының да, сервердің де міндетін орындай алады.
Сонымен желі туралы тұжырымдама пайда болды, оған сәйкес әрбір
тұтынушының аулақтағы компьютерге қосылуы үшін қолында арзан құрал-жабдығы
бар, ал желі ақпаратты анықтап, алуға тапсырыс алады. Яғни тұтынушыға
қолданбалы міндеттерді орындау үшін бағдарламалық қамтуға шығындалып керек
емес, ол тек орындалған тапсырыс үшін төлейді. Мұндай компьютерлерді жұқа
тұтынушы немесе желілік компьютер дейді.
- Қол жеткізу әдісі бойынша
ЖЕЖ-же мәліметтерді берудің ең көп таралған ортасы - коаксил кабелінің
кесіндісі (сегмент). Оған мәліметтер арнасы жалғауының жабдықтамасы арқылы
түйін-компьютер және жалпы сыртқы құрал-жабдықтар қосылады. Мәліметтерді
беру ортасы ортақ, ал түйіндердің желілік алмасуларына сұраныстар бірге
түсетіндіктен, ортақ ортаны түйіндер арасында бөліске түсіру мәселесі,
басқа сөздермен айтқанда желіге қол жеткізуді қамтамасыз ету мәселесі
туындайды.
Желіге қол жеткізу дегеніміз –мәліметтерді жіберетін стансаның (желі
түйінінің) басқа стансалармен өзара әрекеттесуі. Ортаға қол жеткізуді
басқару –бұл стансалардың мәліметтерге қол жеткізу ретін орнату.
Қол жеткізу әдістері кездейсоқ және детерминдік болып бөлінеді.
Кездейсоқ әдістердің ішіндегі танымалы –Қақтығыстарды анықтап-бақылайтын
жиынтық қол жеткізу әдісі. Ағылшынша атауы - Carrier Sense Multiple Access
Collision Detection (CSMACD).
CSMACD хаттамасы
CSMACD хаттамасы жоғарыда аталған қасиеттермен қоса қақтығыстарды шешу
қасиетімен толыққан. Қақтығыс пайда болған кездегі мәлімет сәттері
бұзылатындықтан, қақтығыс анықталған жағдайда стансаларға әрі қарай өз
мәлімет сәттерін жіберудің қажеті жоқ. Әйтпесе ұзынсонар сәттерді жіберуге
ойдай уақыт кетеді. Сондықтан қақтығыстарды дер кезінде анықтау үшін станса
өз жіберілімінің аяғына дейін тыңдап отырады.
Жөнелтуші стансаға арналған CSMACD алгоритмінің негізгі ережелері.
Хабар жөнелту:
– Жөнелтуші станса ортаны тыңдайды да, босаған кезде жөнелтеді. Олай
болмаған жағдайда, егер орта бос болмаса, 2-ші қадамға барады.
Бірнеше сәтті бірден жөнелтетін болса, станса сәттердің арасында
кідіріс жасап, әрбір кідірістен кейін келесі сәтті жіберер алдында
станса қайтадан ортаны тыңдауға кіріседі (1 қадамды басынан бастау);
– Егер орта бос болмаса, станса орта қашан босағанға дейін тыңдап
отырады;
– Хабар жөнелтетін әрбір станса ортаны тыңдап, қақтығыстар бар екенін
білсе, хабарды бірден тоқтатпай, алдымен қысқа қақтығыс белгісін –
jam-сигнал жіберіп, басқа стансаларды ескертіп, сосын барып, хабарды
тоқтатады;
– jam-сигнал берілгеннен кейін станса үнсіз қалады, бинарлы
экспоненциалдық кідіріс жасағаннан кейін барып, қайтадан 1 қадамды
қайталайды.
Сәтаралық кідіріс IFG (interframe gap) 9,6 мкс (12 байт) құрайды. Бір
жағынан, ол қабылдаушы станса сәтті қабылдауды дұрыс аяқтауы үшін керек.
Сонымен бірге егер станса сәттерді үзіліссіз жөнелткен болса, онда ол
арнаны жаулап алып, басқа стансаларды хабар жөнелту мүмкіндігінен айырады.
Jam-сигнал (jamming –бұқтыру) jam-сигналдың хабарлануы бірде-бір сәттің
жоғалмайтынына кепіл болады, өйткені қақтығысқа дейін сәтті жөнелткен
барлық стансалар jam-сигналды қабылдағаннан кейін өз хабарларын үзіп,
жаңадан қолайлы кез келгенше үнсіз қалады. Jam-сигнал ұзақ болуы тиіс,
өйткені қақтығыстар доменінің ең шалғай жатқан стансаларына дейін жетіп,
SF (safety margin) қайталағыштарындағы қосымша кідірісті күтуі тиіс.
Қақтығыстар домені (collision domain) – желілердегі барлық стансалардың
жиыны, әрбір жұптың бір уақытта хабар жіберуі қақтығыстарға әкеп соқтырады
және қалақ топологиясында қақтығысты анықтау үдерісі 1.2-суретте
көрсетілген.
t0 уақыт кезеңінде А түйіні хабар беруді бастап, өз сигналдарын тыңдап
отырады. t1 кезеңінде хабар В түйініне жете бергенде, ол түйін хабар
басталғанын білмей, өзі хабар жібере бастайды. t2=t1+( кезеңінде В түйіні
қақтығыс барын анықтайды (тыңдалатын желідегі электр сигналының тұрақты
шамасы ұлғаяды). Содан кейін В түйіні jam-сигнал жіберіп, хабарын
тоқтатады. t3 кезеңінде қақтығыс сигналы А түйініне жетеді, содан кейін А
да jam-сигнал жіберіп, өз хабарын тоқтатады.
Сурет 1.2. Ethernet стандартындағы CSMACD сызбасын қолдану барысында
қалақтағы қақтығысты анықтау.
Ethernet стандарты бойынша түйін өте қысқа сәттерді жөнелте алмайды
немесе қысқа хабарларды бере алмайды. Егер мәліметтер алаңы аяғына дейін
толмайтын болса, преамбула ескерілмеген ең төменгі шегі 64 байт арнайы
қосымша алаң пайда болады.
ST (slot time) арна уақыты – бұл түйінге хабар жөнелтуге берілген
уақыт. Бұл Ethernet IEEE 802.3 стандарты бойынша ең қысқа кадрға сәйкес
келетін уақыт. Арна уақыты желі түйіндері арасындағы ең ұзын қашықтық –
қақтығыс домені диаметрімен тығыз байланысты.
А мен В стансаларының арасы бір-бірінен ең алыс қашықтықта орналасқан
деп алайық. А-дан В-ға жіберілген сигналдың таралу уақытын tp деп
белгілейік. А хабарын нөлдік уақытта бастайды. В түйіні t1 = tp + (
кезеңінде хабар бере бастайды да, хабары басталғаннан кейін ( уақыт
шамасынан кейін қақтығысты анықтайды. А түйіні қақтығысты t3 = 2tp - (
кезеңінде анықтайды. А жіберген сәт жоғалмас үшін А өз хабарын осы тұсқа
дейін тоқтатпауы тиіс, өйткені қақтығысты анықтағаннан кейін А түйіні
сәттің жетпегенін біледі де, қайталап жібере бастайды. Өйтпеген жағдайда
кадр жоғалады. Хабар басталғаннан қақтығыс анықталғанға дейінгі кезең 2tp-
ға тең, бұл уақыт екі айналымдық кідіріс RTD (round-trip delay) деп
аталады. Жалпы жағдайларда RTD сегменттердің шеттерінің ұзындығының және
аралық қайталағыштарының және желінің шеткі түйіндерінің деңгейінде
сәттерді өңдеу кезінде пайда болатын кідірістердің қосындысын анықтайды.
Әрі қарай басқа уақыт өлшемін қолданған қолайлы: BT (bit time) бит уақытын.
1 BT уақыты бір битты жіберу жылдамдығына, яғни 10 Мбитс жылдамдық кезінде
0,1 мкс-қа тең.
Ethernet стандарты желінің шеткі түйінінің қақтығысты анықтау
ережелерін былай реттейді:
– А түйіні преамбула биттарынн қосқанда өзінің 512-ші битын
жібергенше қақтығысты анықтап болуы тиіс;
– А түйіні 576 бит жөнелтілгенге дейін өз хабарын тоқтатуы тиіс,
(SFD сәттері басталғаннан кейін шек қойылғаннан кейін 512 бит);
– А мен В түйіндерінің арасын жауып тастау – бит кідірісі, А-ның
преамбуланың бірінші битын жібергеннен бастап А-ның В жіберген
соңғы битты қабылдауына дейін, 575 BT –тан төмен болуы тиіс.
Ethernet желісі үшін соңғы шарттың орындалуы өте маңызды, өйткені оның
орындалуы алғашқы екі шарттың орындалуын да сеп болады. Үшінші шарт желі
диаметрін шектейді. RTD екі айналымдық кідірісіне қатысты үшінші шартты
былай көрсетуге болады: RTD 575 BT.
1500 байт сияқты үлкен сәттер жөнелтілгенде қақтығыс бар болса, хабардың
басында, алғашқы 64 байт жіберлгеннен кейін-ақ анықталады (егер қақтығыс
осы кезде анықталмаса, одан кейін пайда болмайды, өйткені желіні тыңдап
отырған барлық стансалар хабарды естіп отырғасын, үнсіз қалады). jam-сигнал
сәттің толық өлшемінен гөрі қысқа болғандықтан, CSMACD алгоритмі
қолданылғанда арнаның босқа шығындалған сыйымдылығының саны қақтығысты
анықтау үшін жеткілікті. Қақтығыс неғұрлым ерте анықталса, арна соғұрлым
тиімді пайдаланылады. Қақтығыстардың кешігіп анықталуы көбінесе бірнеше
километрге созылған ұзын желілерге тән, бұл желі жұмысының тиімділігін
төмендетеді. 1.3-суретте CSMACD кезінде түйіндердің біріндегі мәліметтерді
жөнелту мен қабылдау алгоритмдері көрсетілген.
Сурет 1.3. CSMACD әдісі бойынша қол жеткізу алгоритмдері
Детерминдік әдістердің ішінде маркерлік қол жеткізу әдістері басым.
Маркерлік әдіс - маркер деп аталатын арнайы ақпараттық нысанның көмегімен
жөнелтуші стансаның өкілеттілігін беруге негізделген ЖЕЖ арқылы
мәліметтерді жөнелту ортасына қол жеткізу әдісі. Өкілеттік дегеніміз –
нысанға берілетін белгілі бір іс –әрекеттерді орындау құқығы, мысалы
желідегі мәліметтер жіберу стансасына берілетін құқық.
Маркерлік қол жеткізу әдістерінің бірнеше түрі бар. Мысалы, эстафеталық
әдісте маркерді жөнелту мына ретпен жүргізіледі:
Селектолық сауал тәсілімен (квантты жөнелтілім) сервер стансаларды
сұрап шығып, хабар беруге дайын стансалардың біріне өкілеттік тағайындайды.
Сақиналы бір дәрежелі желілерде тактылық маркерлік әдіс кеңінен
қолданылады, онда маркер сақина бойымен жүріп өткенде оны барлық стансалар
өз мәліметтерін жөнелту үшін пайдаланады.
1.2 Құрылымданған кабель жүйелері (ҚКЖ)
ҚКЖ стандарттарының даму тарихынан
1984 жылға дейін ғимараттар құрылысы телебайланыс қызметтерін ескермей
жобаланып жүрді. Мәліметтерді жөнелтудің жаңадан пайда болған қосымшалары
кабель өнімдерінің арнайы түрін қолдануды қажет етті. IBM S3X жүйесі 100
Омдық твинаксиал кабельдерінде жұмыс істеді, ал Ethernet – 50 омдық
коаксиалмен. Жергілікті телефон мекемелері өз кабель жүйелерін ғимарат
құрылысы жүріп жатқан кезде жүргізсе, мәлімет жөнелту жүйелерін орнату
мамандары нысанға тек салынып болып, пайдалануға берілгеннен кейін ғана ене
алатын еді. Инфрақұрылым қайта өзгертуге ұшырап, бұл қосымша шығындарды
көбейтіп, тұтынушылардың наразылығын тудыратын еді. Ол кезде тілдік кабель
жүйелерінің құрылымы тым шағын болатын. Мекемелік ғимараттағы жүйе тек қана
тілдік байланысқа арналған жұлдыз түріндегі экрандалмаған бұралаң жұпқа
(Unshielded Twisted Pair, UTP) негізделген болатын. Түйіндік нүктелерге
жиналатын жұптардың саны 1-25 аралығында болатын.
Сигнал жіберу қашықтығы мен кросстық коммутациялық түйіндер санын
қызмет көрсетуші немесе белсенді құрал-жабдықты дайындаушы анықтайтын еді.
60-шы жылдарда қолданылған мәліметтерді жөнелтудің кабельдік жүйелері хост-
компьютер мен терминал арасындағы бұралаң жұп кабелінің теңдестірілмеген
сигналына негізделген болатын. Кабель жүйесінің бұл түрі тек төменгі сапалы
байланыс үшін жарамды еді, хабар жылдамдығы өскен сайын бұралаң жұп
кабелінің теңдестірілмеген сигналына негізделген технологияның кемшіліктері
айқын көріне бастады.
70-ші жылдардың ортасына қарай IBM ұйымы 93 омдық қарсылығы бар коаксил
кабелін қолданып мэйнфреймдер өндірісін қолға ала бастады. Бірнеше
жылдардан кейін "балун" (BALUN - BALancedUNbalanced) деп аталатын құралдың
ойлап-табылуы бұралаң жұп кабелінің жүйесінде коаксиал интерфейстері бар
белсенді құрал-жабдықты пайдалануға мүмкіндік берді.
"Балун" тәрізді бейімдегіш бұралаң жұп кабелімен тарала алатын коаксиал
ортадағы теңестірілмеген сигналды теңестірілген сигналға айналдыруды жүзеге
асырды.
80-ші жылдарда Ethernet технологиялары пайда болғасын 50 омдық
коаксиальный кабелі мекемелік ғимараттарға кеңінен тарай бастады. Ethernet-
тің танымалдығы артқан сайын Cabletron және Bay Networks (бұрынғы
Synoptics) секілді ірі өндірісшілер коаксиал коннекторларының орнына
алынбалы-салынбалы модульдары бар интерфейс карталарын ұсына бастады.
Бұл жедел технология (10BASE-T) мәліметтер жөнелтуге оңтайлы бірінші
сыныпты бұралаң жұп кабелін қолдануға негізделді, соңынан ол 3-ші дәрежелі
UTP ретінде қалыптасты.
80-ші жылдардың ортасына қарай IBM ұйымы Token Ring технологиясын
жасақтап шығарды, онда жөнелтуші орта ретінде 150 0м (Shielded Twisted
Pair, STP екі жұпты экрандалған бұралаң жұп кабелі қолданылды. Алайда
бұралаң жұп кеңінен қолданыла бастағанда UTP қолданысқа Token Ring 4 және16
Мбитс қосымшалары үшін жөнелту ортасы ретінде STP баламасы енгізілді.
Осы кезең барысында тұтынушылардың алдында UTP, STP, коаксиал,
твинаксиал, қос коаксиал мен оптикалық талшықты бірнеше жөнелту ортасының
бірін таңдау міндеті тұратын. Жоғарыда аталған кабельдермен қолданылатын
коннекторлар – ажыратқыш модульдар, әмбебап коннекторлар (UDC), BNC,
твинакс, DB9, DB15, DB25 және алуан түрлі оптикалық коннекторлар.
Өндірушіден жаңа құрал-жабдық сатып алынғанда немесе жаңа жүйе орнатылғанда
ескі жүйе толығымен ауыстырылуы тиіс болатын. Қажет болмай қалған
кабельдерді телебайланыс жолынан алып тастаудың орнына, олар орындарында
қалдырылып, ескінің үстіне жаңа кабель жүйесі жүргізілетін. Ескі кабельдер
әбден тозығы шыққан кезде ғана жаңалармен алмастырылатын.
Әртүрлі қосымшалармен жұмыс істей алатын телебайланыс кабель жүйелеріне
деген өсіп келе жатқан сұранысты қанағаттандыру үшін өндірушілер тілдік
қосымшалар мен арнайы мәлімет беру қосымшаларын қолдайтын кабельдік
жүйелерді құра бастады. Оған қарамастан соңғы тұтынушылар әлі күнге дейін
әртүрлі өндірушілердің кабель жүйесін таңдауға мәжбүр болатын. Кей
жағдайларда олар үйлесіп жатса, кейде үйлеспейтін. Әмбебаптық пен
біртектіліктің жоқ болуы өнеркәсіпті әртүрлі өндірушілердің өнімдерінің
үйлестіретін стандартты жасақтауына итермеледі. Осы мақсатта 1985 жылы
Электронды өнеркәсіп бірлестігі (ЕIА) мен Телебайланыс өнеркәсібі
бірлестігі (ТIА) телебайланыс кабель жүйелерінің туыстас стандарттарын
жасақтау үшін техникалық комитеттерін іске қосты. Бұл комитеттердің
телебайланыс кабельдері, телебайланыс күре жолдары мен ғимараттарына
арналған бірыңғай стандарттарын жасақтау жұмысы 6 жылға созылды.
Жасақталған стандарттар көптеген елдерден қолдау тауып, әкімгерлеу, жерге
қосу бөлімдері бойынша толықтырулар енгізіліп, UTPSTP 100 0мдық ортасы
үшін әмбебап кабель өнімдері мен тиісті коннекторлар шығарыла бастады.
Кабель жүйелерінің стандарттарымен жұмыс ANSITIAEIA-568-A стандартының
жаңа нұсқасының жалғасына айналды (қазір ол стандарт ANSITIAEIA-568-B деп
жарияланды) және ISOIEC 11801 әмбебап кабель жүйесінің әлемдік стандарты
мен CENELEC EN 50173 әмбебап кабель жүйесінің еуропалық стандарты
шығарылды.
1991 жылға дейін телебайланыс кабель жүйелерін шығарумен компьютер
техникасын жасаушы кәсіпорындар айналысатын. Соңғы тұтынушылар әртүрлі
өндірушілердің жұмыс жүйелерінің әртүрлі болуына байланысты ыңғайсыз
жағдайларда қалып, жеке жүйелерді құрастыру, күйге келтіру және
пайдаланғаны үшін қыруар ақша төлейтін.
Телебайланыс құралдарының өнеркәсібі алуан түрлі қосымшалар мен
құрылғыларды қолдай алатын тиімді әрі үнемді кабель жүйесін жасау
керектігін түсінді. ЕIА, ТIА және жетекші телебайланыс мекемелерінің
өкілдігі ANSIEIATIA-568-1991 (Commercial Building Telecommunications
Cabling Standard) мекемелік ғимараттардың телебайланыс жүйелерінің
стандартын жасақтау жөніндегі бірлескен жұмысқа кірісті.
Оған ілесе телебайланыс кабель күре жолдары мен ғимараттарды жобалау
мен құрастыру, жүйелерді әкімгерлеу, кабель бөліктері мен коммутациялық
құрал-жабдыққа қойылатын талаптарды сипаттайтын қосымша нормативтік
құжаттар шығарылды. ANSIEIATIA-568-1991 стандарты 1995 жылы қайта
қаралып, қазір ANSITIAEIA-568-A деп аталады.
Жоғарыда аталған стандарттардың мақсаты –виртуалдық тұрғыдан кез-келген
тілдік, көріністік және басқа мәліметтерді қолдай алатын құрылымдық кабель
жүйесі –телебайланыс кабель жүйесін сипаттау.
Қазіргі таңда көптеген тұтынушылардың ашық жүйелерді қолдануға көшуіне
байланысты шығарылатын белсенді құрал-жабдық ақпараттық инфрақұрылымның
кабель бөлігі стандарттарға сәйкестігі, сенімді жұмыс істеу қағидаттарына
негізделіп жобаланады. Стандартты емес кабель жүйелерінің салдарынан
туындайтын қауіп-қатерге мыналар жатады – желілік жұмыс сипаттамасының
стандарттан төмен болуы, жүйеге өзгертулер енгізудің құнының қымбат болуы
және жүйенің жаңа технологияларды қолдай алмауы. Құрылымданған кабель
кеңінен таралған сайын орнатылатын желілік құрал-жабдықтың бағасы
төмендеді, ал мәлімет беру тиімділігі экспоненциалдық тәуелділікпен өсті.
Телебайланыс инфрақұрылымы кәсіпкерліктің мүмкіндіктері өлшеусіз қол
жетімді құралына айналды.
Құрылымданған кабель жүйесі (ҚКЖ) ақпараттық жүйенің сүйенетін негізі
болып табылады. Бұл негізге барлық іскерлік қосымшалардың жұмысы тіреледі.
Дұрыс жобаланып, дұрыс құрастырылған кабель кез-келген мекеменің шығындарын
айтарлықтай қысқартады.
Статистика мәліметтеріне сүйенсек, жетілмеген кабель жүйелері
ақпараттық желідегі кідірістердің 70%-ның себебі болып табылады. ҚКЖ
стандартқа сай құрастырғанда кідірістердің санын едәуір азайтуға болады.
Кабель жүйесінің басқа желі бөліктерімен салыстырғанда қызмет ету
мерзімі ұзақ болғанымен, оның құны ақпараттық желіге жұмсалатын шығындардың
азғантай бөлігін ғана құрайды. Демек, құрылымданған кабель жүйесін қолдану
ке-келген ұйым мен мекеменің өнімділігін арттырады деген сөз.
Құрылымданған кабель жүйесі желінің ең ұзақ өмір сүретін бөлігі болып
табылады, одан ұзаққа тек ғимараттың қаңқасы ғана шыдауы мүмкін.
Стандарттарға негізделген кабель жүйесі желінің ұзақ жұмыс істеп, көптеген
қосымшаларды қолдауына, өзін-өзі толық ақтап шығатынына кепілміз.
Бұралаң жұп
Ең оңтайлы жөнелту желісі –тартылған аумағында біртекті саңылаулары мен
диэлектр материалмен бөлінген кем дегенде екі өткізгіші бар желі. Екі
өткізгішке амплитуда бойынша бірдей, фаза бойынша қарама-қарсы
теңестірілген жүктеме тартылады. Әрбір өткізгіш бойымен бағыттары қарама-
қарсы, шамасы бірдей ток жүреді.
Токтар әр өткізгіштің айналасында жинақталған магнит өрістерін түзеді.
Магниттік өріс күші өткізгіштер арасындағы аралықта ұлғайып, жинақтау
өрістері екі өткізгіштен де тысқары жатқан жерлерде азаяды. Әр өткізгіштегі
токтардың шамасы бірдей де, бағыттары әртүрлі, бұл қосынды магнит өрісінде
жинақталатын ортақ қуаттың азаюына әкеп соқтырады. Токтың кез-келген әр
өткізгіште ауытқуы магнитті өрісті шектеп, тұрақты токты қолдап отыратын
вектор бағыты бар қосынды магнит өрісінің күшін генерациялайды.
Сипаттамалық импеданс ұзындығы шексіз біртекті желінің, яғни жүктеме
мен оның өзіндік сипаттамалық импедансының мәні терминделген шексіз ұзын
жіберілім желісінің кіріс импедансына сәйкес болады. Жалпы алғанда,
сипаттамалық импеданс дегеніміз –бұл резистивті және реактивті бөліктерден
тұратын кешенді сан. Ол берілетін сигналдың жиілігінің қызметін атқарады
және желінің ұзындығына тәуелді емес. Жиілік өте жоғары болғанда
сипаттамалық импеданс резистивті қарсылыққа қарай ұмтылады. Мысалы,
коаксиал кабельдер жоғары жиіілікте 50 или 75 0м импедансына тең. Бұралаң
жұп импедансының тұрақты мәні – 1 Мгц жиіліктен жоғары болғанда 100 0м.
Сигналдың сөнуі – бұл импеданс қайнар көздері мен жүктеменің кабельдің
сипаттамалық импедансына сәйкес болғандағы децибелмен өлшенетін (дБ) кіріс
сигнал қуаттылығының шығыс сигнал қуаттылығына қатынасы. Кіріс
қуаттылығының мәні жүктемені қайнар көзіне сигналдың кабель бойымен жүрмей-
ақ қосу арқылы қуаттылықты өлшеу жолымен алынады. Терминделген жерлерде
импеданстар бір-біріне үйлеспейтін болса, кіріс қуаттылығының шығыс
қуаттылығына қатынасы енгізілетін шығындар немесе енгізілетін сөну деп
аталады.
Шетіне қарай өтпелі сөну (Near End Crosstalk, NEXT) – өткізгіштер
жұбының біріндегі сигналдың жақын маңдағы екіншісіне бағытталған кедергі
сигналының сөнуінің көрсеткіші. Децибелмен өлшенеді. NEXT мәні неғұрлым
жоғары болса, өткізгіштердің екі жұбы арасындағы бөгеттерді оқшаулау
соғұрлым жақсы болады.
Кері шығындар (шағылысу кезіндегі шығындар). Кабель импедансы мен
жүктеме бір-біріне сәйкес келмесе, кабельдегі сигнал кабель-жүктеме
интерфейс нүктесіне барып шағылысады.
Шағылысқан сигналдың қуаттылығы шағылысу кезіндегі шығындар немесе кері
шығындар деп аталады. Импеданстар бір-біріне үйлесімді болса, шағылысатын
қуаттылық пен кері шығындар азаяды.
Сигналдың таралуының уақытша кідірісі. Кіріс нүктеден шыыс нүктеге
таралатын сигнал уақытша кідіріспен келеді, оның шамасы кабель ұзындығының
V жөнелтуші ортасының сигналды тарату жылдамдығының қатынасына тең. Ауасыз
кеңістіктегі екі өткізгіштен тұратын мінсіз желі жағдайында, сигналдың
таралу жылдамдығы С ауасыз кеңістігіндегі жарықтың таралу жылдамдығына тең.
Іс жүзінде кабельдегі сигналдың таралу жылдамдығы өткізгіштерді қоршаған
диэлектр материалдардың қасиеттеріне байланысты.
Сигнал-шу қатынасы (SNR) – бұл қабылданатын сигнал мен қабылданатын шу
деңгейлерінің арасындағы қатынас, сонымен бірге сигнал деңгейі мәлімет
беруді қамтамасыз ету үшін шу деңгейінен артық болуы тиіс.
Сөнудің өтпелі сөнуге қатынасы (ACR). Сигнал мен шу ара қатынасы
сөнудің өтпелі сөнуге қатынасы түрінде берілуі мүмкін. ACR –бұл шығыс
әлсіреген сигналы мен зиянды бағытталған сигнал (шу) NEXT арасындағы
айырмашылық.
1.3 Талшықты-оптикалық кабель
Талшықты-оптикалық байланыстардың металл негіздегі жөнелту орталарын
қолданатын электронды жүйелермен салыстырғанда бірқатар артықшылықтары бар.
Талшықты-оптикалық жүйелерде жөнелтілетін сигналдар ешбір сыртқы
электрондық, магниттік, радиожиілігі бөгеттерімен бұрмаланбайды. Демек,
оптикалық кабельдер найзағай немесе жоғары қысым зардабына селт етпейді.
Оның үстіне оптикалық талшық сәуле бөліп шығармайды, яғни компьютер
қосымшаларына қойылатын қазіргі талаптарға толық сай келеді. Оптикалық
сигналдар жерге қосуды талап етпейтіндіктен, жібергіш пен қабылдағыш бір-
бірінен электрлік тұрғыдан оқшауланған және зиянкес ток ілмектерінің пайда
болу мәселесі туындамайды. Жерге қосу жүйесіндегідей ұшқындау мен элктр
разрядтарын болдырмайтын екі терминал арасындағы потенциалдардың қозғалмауы
есебінен талшықты оптика тез тұтанатын орталарда жұмыс қауіпсіздігін талап
ететін көптеген қосымшаларды жүзеге асыруда жиі қолданылады.
Сандық есептеуіш жүйелер, телефония мен бейне-тарату жүйелері жаңа
бағыттарды талап етеді. Оптикалық талшықтың ауқымының кеңдігі арнаның
сыйымдылығын ұлғайтады. Сонымен қатар кабельдің ұзын кесінділеріне
репитерлер де көп қажет емес, өйткені талшықты-оптикалық кабельдердің сөну
деңгейі тым төмен. Бұл қасиетінің арқасында кең ауқымды тарату және
телебайланыс жүйелері үшін таптырмас құрал болып табылады.
Өткізгіштік қабілеті бірдей қарапайым коаксиал кабельдерімен
салыстырғанда талшықты-оптикалық кабельдердің диаметрі мен салмағының шағын
болуы құрастыруды жеңілдетеді, күре тораптардағы 300 метр бір талшықты
кабельдің салмағы 2,5 кг шамасында, ал 300 метр осыған ұқсас коаксиал
кабелінің салмағы 32 кг – шамамен 13 есе көп.
Жасырын тыңдаудың электронды әдістері электромагниттік мониторингке
негізделген. Талшықты-оптикалық жүйелер мұндай техниканы қабылдамайды.
Мәлімет алу үшін оларға жекелей қосылу керек, бұл сигнал деңгейін
төмендетіп, қателіктер деңгейін арттырады, екі құбылыс та тез анықталып,
ашылып қалады.
Оптикалық талшықтың негізгі құрамдық бөліктері
Өзек. Өзек – талшықтың әйнектен немесе пластиктен жасалатын жарық
беретін бөлігі. Өзектің диаметрі неғұрлым үлкен болса, талшықтағы жарық
соғұрлым көп болады.
Демпфер. Оның қызметі – өзекпен шектескенде жарық толқындары талшық
бойына таралатындай етіп жарықтың шағылысуы үшін сыну коэффициентінің төмен
болуын қамтамасыз ету.
Қабық. Қабықтар әдетте көпқабатты болады, талшықтар берік болу үшін,
талшықты соққы мен сыртқа орта әсерінен қорғау үшін пластиктен жасалады.
Мұндай буферлік қабықтардың қалыңдығы 250-ден 900 мкм-ға дейін жетеді.
Талшықтың өлшемі жалпы өзек, демпфер мен қабықтың сыртқы
көрсеткіштеріне байланысты. Мысалы, 50125250 -өзегінің диаметрі 50 мкм,
демпферінің диаметрі 125 мкм және қабығының диаметрі 250 мкм болатын
талшықтың сипаттамасы. Қабықша талшықтар қосылғанда немесе терминделгенде
алынып тасталынады.
Талшықтың түрі талшық өзегінде жарық түрінде өтетін мода деп аталатын
жолдарға байланысты. Талшықтың негізгі екі түрі бар – көпмодалы және
бірмодалы. Көпмодалы талшықтардың өзектері сатылы немесе градиентті сыну
көрсеткіштеріне ие. Көпмодалы сатылы талшық өз атауын өзек пен демпфер
көрсеткіштерінің арасындағы сатылы, күрт өзгерістерге байланысты алған. Кең
таралған көпмодалы градиентті талшықта жарық сәулелері көп жолдармен
таралады. Сатылы талшықтан айырмашылығы –градиентті көрсеткіші бар
талшықтың көп шыны қабаттары бар, олардың әрқайсысының алдыңғыға
қарағандағы сыну көрсеткіштері белдіктен алыстаған сайын төмендей береді.
Мұндай градиентті сыну көрсеткішінің қалыптасу нәтижесінде жарық сәулелері
сыртқы қабаттарда тездетіліп, олардың талшықта таралу уақыты талшықтың
белдігіне жақын жолдармен жүретін сәулелердің таралу уақытымен
салыстырылады.
Демек, градиентті көрсеткіші бар талшық әртүрлі модалардың таралу
уақытын теңестіреді, сонда талшық бойынша мәліметтер алыс қашықтықтарға
жоғары жылдамдықпен жарық импульстары жабылып, қабылдағыш жағында
ажыратылмай қалғанша беріліп болады.
Градиентті талшықтардың нарыққа шығарылған түрлерінің өзектерінің
диаметрлері 50, 62,5 және 100 мкм.
Бірмодалы талшық көпмодалымен салыстырғанда тек бір ғана сәуле немесе
өзектегі бір жарық модасына таралуға мүмкіндік береді. Бұл импульстардың
бөгеуінен пайда болатын бұрмалаушылықтардың алдын-алуға көмектеседі.
Бірмодалы талшықтың өзегінің диаметрі өте кішкентай - шамамен 5 -10 мкм.
Бірмодалы талшықтың көпмодалымен салыстырғанда өткізгіштік қабілеті жоғары.
Мысалы, теңіздегі су асты телебайланыс кабельдері бірмодалы талшық жұбы
бойымен 60000 сөз арналарын алып жүре алады. 1.4-суретте оптикалық
талшықтардың түрлері және 1.1-кестеде оптикалық талшықтардың стандарттары
мен олардың қолданылу саласы көрсетілген.
а) Градиентті көпмодалы талшық б) Сатылы көпмодалы талшық
в) Сатылы бірмодалы талшық
Сурет 1.4. Оптикалық талшықтардың түрлері
Кесте 1.1
Оптикалық талшықтардың стандарттары мен олардың қолданылу саласы
Көпмодалы талшық Бірмодалы талшық
MMF 50125 MMF 62,5125 SF 8125
Градиентті талшық Градиентті талшық Сатылы талшық
ЖЕЖ(Ethernet, ЖЕЖ(Ethernet, (Ethernet, FastGigabit
FastGigabit Ethernet, FastGigabit Ethernet, Ethernet, FDDI, ATM,
FDDI, ATM) FDDI, ATM) SDH күре жолдары)
тартылған желілері
Оптикалық талшықтың жеке шығындары.
Жарық электр-магнитті толқын болып табылады. Жарық жылдамдығы жарықтың
ауасыз кеңістікте таралу жылдамдығымен салыстырғанда түссіз материалдарда
таралғанда азая түседі. Инфрақызыл толқындар да оптикалық талшық бойымен
әртүрліше таралады. Сондықтан сөну немесе оптикалық қуаттылықтың шығындары
әр талшық түрі үшін арнайы ұзындықтармен есептелуі керек. Толқындардың
ұзындығы нанометрмен (нм) өлшенеді.
Ұзындығы әртүрлі толқындардағы оптикалық қуаттылықтың шығындары
оптикалық талшықта жұтылу, шағылысу, шашырау салдарынан болады. Бұл
шығындар өтілген қашықтық пен талшықтың нақты түрінің, оның өлшемінің,
жұмыс жиілігінің және сыну көрсеткіштеріне байланысты. Белгілі бір
ұзындықтағы толқынның жұтылуы мен шашырауы салдарынан оптикалық
қуаттылықтың шығындарының шамасы бір километрдегі оптикалық қуаттылық
децибелмен өлшенеді (дБкм).
Талшықтар ұзындығы әртүрлі толқындарда жұмыс жасау үшін
оңтайландырылған. Мысалы, 1 дБкм шығындар толқын ұзындығы 1300 нм
көпмодалы талшықта 50125 мкм, 3 дБкм жоғары шығындар (50%-дық қуаттылық
шығындары) дәл сол талшық үшін –ұзындығы 850 нм. Бұл екі толқын аймақтары
- 850 және 1300 нм, оптикалық талшықтардың жұмыс сипаттамаларының ең жиі
анықталатын салалары болып табылады және қазіргі кәсіпкерлік қабылдағыштары
мен жібергіштері қолданады. Сонымен қатар бірмодалы талшықтар 1550 нм
аймағында жұмыс істеуге арналған.
Коаксиль кабельде жиілік жоғарылаған сайын, қашықтығы ұлғайып,
сигналдың амплитудасы бәсеңдейді. Бұл сөну деп аталады. Оптикалық талшық
үшін жиілік жұмыс жиілігі аумағына жеткенше тұрақты болып саналады. Демек,
оптикалық шығындар қашықтыққа тең. Бұлай сөну химиялық ластану салдарынан
пайда болған әртектіліктер мен талшық материалының молекула құрылымындағы
жарық толқындарының жұтылуы мен шашырауына байланысты. Бұл талшықтағы шағын
нысандар оптикалық сәулелерді жұтып, шашыратады, олар өзекке жетпей,
жоғалады. Талшықтағы сөнуді өндірушілер толқын ұзындықтарына байланысты
есептейді: мысалы, 850 нм толқын ұзындығы үшін З дБкм. Өйткені толқын
ұзындығы өзгергенде, талшық шығындары да өзгереді.
Шағын бүктелу шығындары. Арнайы қорғаныс болмаса оптикалық талшық шағын
бүгілістер салдарынан оптикалық қуаттылығын жоғалтады. Шағын бүгілістер –
бұл өзектегі оптикалық қуаттылықтың жоғалуына әкелетін сыртқы әсерлерден
болатын талшықтағы микроскоптық бұрмалаушылықтар. Оларды болдырмас үшін
талшықты қорғаудың әртүрлі тәсілдері қолданылады. Сатылы талшықтың
градиентті талшықпен салыстырғанда бүгілістерге қарсы тұру қабілеті жоғары.
Өткізу жолағы (шоғыр ені) – бұл талшықтың белгілі бір уақыт бірлігі
кезінде ақпарат көлемін жөнелту қабілеттілігінің шарасы. Жолақ неғұрлым
енді болса, талшықтың ақпараттық сыйымдылығы соғұрлым жоғары болады. Жолақ
МГц-км-мен белгіленеді.
Мысалы, 200 МГц-км талшықты жолақпен 200 МГц жиілікпен 1 км-ге
мәліметтер жіберуге болады немесе 2км қашықтыққа 100 МГц жиілікпен ақпарат
жөнелтуге болады. Жолақ кең болса, көп көлемдегі ақпарат жөнелтіледі.
Градиентті бір талшық секундына 500 миллион бит ақпаратты оп-оңай жібере
алады. Алайда талшықтардың қасиеттері мен оптикалық қуаттылығының қайнар
көзіне қарай жолақтарға шектеулер қойылады.
Талшықтармен жіберілген мәліметтерді дәлме-дәл беру үшін жарық
импульстары бір-бірінен алшақ таралғаны жөн, импульсаралық қашықтықтар мен
пішіндері сақталуы тиіс. Алайда испульстарды тасымалдайтын сәулелер
көпмодалы талшықтың ішінде әртүрлі жолдармен жүреді. Сатылы талшықтар
талшық бойымен түрлі бұрыштар астымен ирелеңдеп жүре отырып, қабылдағышқа
әртүрлі уақытта жетеді.
Уақыттағы бұл айырмашылық шығыс сызықтарының бұрмаланып, бірінің үстіне
бірі түсуіне әкеп соқтырады. Бұл модальдық шашырау немесе модальдық
дисперсия, жарық импульсының кеңеюі жиілікке шектеу қояды, өйткені
детектор импульстың қай жерде аяқталып, қай жерде келесісі басталатынын
анықтай алмайды. Талшыққа енетін және 1 км жүріп өтетін ең жылдам және ең
жай жарық модтарының уақыттарындағы айырмашылық небары 1 -3 нс, алайда
мұндай модальдық дисперсия алыс жүйелердің жылдамдығын шектейді.
Қашықтықтың еселенуі дисперсияны да еселеп жібереді.
Модальдық дисперсия көбінесе 1 километрдегі наносекундтармен өлшенеді,
мысалы, 30 нскм. Сондай-ақ ол жиілік түрінде де беріледі, мысалы, 200 МГц-
км. Яғни талшық немесе жүйе шашырау 1 км-ден асатын өткізгіштік қабілетіне
әсерін тигізгенше 200 Гц жиілігінде тиімді жұмыс істейді. Осы жүйе және 2
км-ге 100 МГц жиілікпен хабар тарата алады.
Дисперсия сатылы көпмодалы талшықты басқа талшықтармен салыстырғанда
жолақ ені жөнінен тиімділігін азайтуы мүмкін. Сондықтан ол қысқа
учаскелерде және төменгі жиілікте қолданылады. Сатылы талшықтың көп
таралған мәні 20 МГц-км.
Бірмодалы талшықтың өзегінің өлшемі өте кішкентай болады -8 -10 мкм
шамасында, яғни талшық бойымен тек қана бір жарық сәулесі өте алады. Бұл
жағдайда модальдық дисперсия болмайтындықтан, талшықтың өткізгіштік жолағы
көпмодтымен салыстырғанда үлкен, бұл жиілікті 1 км-де бірнеше жүздеген
гигагерцке (ГГц-км) жеткізуге мүмкіндік береді.
Оптикалық талшықтарда болатын тағы бір дисперсияның себебі –ұзындығы
әртүрлі толқындар әртүрлі жылдамдықпен қозғалады. Мұндай шоғырлық дисперсия
шыны призмадан өткенде ақшыл жарық 7 түрге еніп құбылғанда байқалады. Түрлі-
түсті толқындар ортада әртүрлі жылдамдықпен қозғалады, бұл сәулелердің
таралу траекториясының әртүрлі болуына әкеп соқтырады. Егер талшықты
жүйенің оптикалық көзі бір жиіліктегі жарықты шығаратын болса, шоғырлық
дисперсия мен заттық дисперсия (хроматикалық дисперсия деп те атайды)
жоғалар еді. Шын мәнінде біртекті хроматикалық жарық көзі болмайды.
Лазерлерде сәулеленетін жарық аздап болса да кеңейеді. LED (жартылай
өткізгіш жарық диодтары) негізіндегі жарық көздерінің шоғырлануы лазермен
салыстырғанда 20 есе кең, шоғырлық дисперсия едәуір жоғары. Шыны талшықтағы
дисперсия 1300 нм шамасында, ол бірмодты талшықтарға жолақтарының толқын
ұзындығымен бірдей болуына мүмкіндік береді.
Бірмодалы талшық әдетте өзінің шоғырлану тазалығына орай лазер
көздерімен бірге қолданылады. Мұндай жүйелер дұрыс жұмыс істеу үшін
прецизиялық коннекторлар мен муфталар қажет.
Шығындары аз, өткізгіштігі жоғары болуы себепті бірмодалы талшықтар
әдетте қалааралық телебайланыс жүйелері үшін жедел желілер тартуға
таптырмас құрал болып табылады.
Бірмодалы талшық пен сатылы талшық арасына градиентті талшықтар
орналасады. Модальдық дисперсияның әсерін азайту үшін бұл талшықтардағы
сәулелер біртіндеп өзектің белдігіне қарай кері бағытталады. Градиентті
талшықтардың жолақтары сатылы талшықтарға қарағанда үлкен болады. Жолағы
600 МГц-км градиентті талшықтар бойымен 20 МГц жиілікпен 30 км қашықтыққа
сигнал жіберуге болады. Мұндай шыны талшықтар әрі арзан тұрады. Қуаттылық
шығындары аз, жолақтары үлкен болғандықтан жергілікті желілерді құрастыруға
қолданылады.
1.4 Көлденең кабель жүйесі
Көлденең кабель жүйесі жұмыс орнындағы телебайланыс розеткасынан
басталып, телебайланыс шкафындағы көлденең кросспен аяқталады. Оған
розетка, көлденең кабель, терминдеу нүктелері мен көлденең кросс түріндегі
пэтч-кордтар (кроссталған бекіткіштер) кіреді.
Көлденең кабель жүйесінің топологиясы жұлдыз тәріздес болуы тиіс. Әрбір
жұмыс орны телебайланыс шкафындағы (ТС) көлденең кросспен (НС) тікелей
байланысады. Кез-келген көлденең кабель жүйесі кесіндісінің ұзындығы 90 м-
ден аспауы тиіс.
Көлденең кабельдер саны жөнінен ғимараттың телебайланыс инфрақұрылымы
кабель кесінділерінің көлемі бойынша бірінші орында тұр. Е1АТ1А 568
стандарты кабель өнімдеріне түрлі шектеулер қоятынына қарамастан, ҚКЖ
жоспарлағанда ең алдымен болашақтағы өзгертулерді ескеріп, жөнелтуші ортаны
дұрыс таңдап алу керек. Қолданылатын кабель түрі телебайланыс желісіне бір
жоспарлық мерзімнен артық уақыт қызмет етуі тиіс. Көлденең кабель жүйесінде
586 стандартымен рұқсат етілген жөнелтуші орталар төмендегідей:
4 жұпты UTP кабелі, 100 ом
Көпмодты оптикалық талшық 62,5125 мкм
2 жұпты STP-A кабелі,150 ом
Коаксиал кабелі 50 ом
50 омдық коаксиал кабелі 568 стандарты бойынша жөнелтуші орта ретінде
пайдалануға ұсынылған, бірақ жаңа жүйелер үшін жарамсыз. Қосымша коаксиал
розеткаларды құрастыруға рұқсат етіледі. Мұндай розеткалар тек қосымша
ретінде қосымша болғандықтан стандарт талаптарына сай розеткаларды
алмастыра алмайды.
Арнайы қосымшаларды қолдауға арналған құрамдық бөліктер (мысалы,
әртүрлі бейімдегіштер мен конверторлар), көлденең кабель жүйесінің құрамды
бөлігі ретінде қызмет ете алмайды. Қажет болғанда олар телебайланыс
розеткасынан немесе көлденең кросстан тысқары орналасады. Бұл стандарт
талабының мақсаты –кабель жүйесінің әмбебаптығын қамтамасыз ету және нақты
қосымшалар мен интерфейстерге тәуелсіздігі.
Мыс кабель жүйелерінің бір кемшілігі –олардың электр-магнитті
бөгеттерге қарсы тұра алмауы. Осы себепті 568 стандарты кабель жүйелерін
жобалау кезінде кедергі көздерін ескеруді ұсынады. Кабель инфрақұрылымдары
мен кедергі көздерін бөлу туралы нақты мәліметтер ANSIEIATIA-569
стандартында көрсетілген.
Ашық кеңселік кеңістіктерді кабельдеу кезінде 4 жұпты жалпақ кілем асты
кабелі қолданылады. Ондай кабель мен көлденең кросстан келетін дөңгелек
бөлуші кабельдің түйісетін жері өтпелі нүкте деп аталады (ТР -Transition
Point). Стандарт бойынша көлденең кабельдің бір кесіндісінде әртүрлі
пішінді кабельдердің арасында бір өтпелі нүктенің болуына рұқсат етіледі.
Стандарт бойынша шунтталған бұрылымдарды (яғни бірнеше телебайланыс
розеткаларында кабельдің бір жұбының пайда болу, басқаша айтқанда
желілердің параллельдігі) және темір кабель муфталарын қолдануға тыйым
салынады. Ұзындығы 90 м-ден аспайтын көлденең кесінділерде муфталарды
қолдану қажеттілігі негізсіз, олар көлденең желінің жұмысын нашарлатады.
Талшықты-оптикалық жүйелерде муфта қондыруға рұқсат етіледі, алайда
оларды қолдану телебайланыс шкафымен шектеледі. Әдетте талшықты-оптикалық
жүйелердегі муфталар телебайланыс шкафында бөлуші талшықты-оптикалық
кабельдерді pig-tail бауларымен терминдеуге қатысады. Бұл технология шағын
талшықты (буфер диаметрі ~ 250 мкм) кабельдерді үлкен талшықты буферді (~
900 мкм) терминдеуді қажет ететін бөлуші кабельдермен қосуға мүмкіндік
береді. pig-tail бауы дегеніміз зауыттағы коннектормен терминделген
ұзындығы 1-3 м шамасындағы талшықты-оптикалық кабельдің қысқа кесіндісі.
Бөлуші кабель мен pig-tail бауын қосу шығындары аз, 0,01-0,1 дБ шамасында
болатын дәнекерленген муфтаның көмегімен жүзеге асырылады.
Жұмыс орындарына кабель жүргізу кезінде 568 стандарты соңғы тұтынушыға
әмбебап қызмет ұсыну үшін әр жұмыс орнында екі телебайланыс розеткаларын
орнатуды қажет етеді. 2 розетканы қондыру қазіргі телебайланыс қызметі мен
ЖЕЖ қосымшаларының орташа кескін үйлесімділігінің негізінде есептелінген.
Розеткалардың біреуі стандарт бойынша 4 жұпты UTP 100 0м (3-ші дәреже және
одан жоғары) кабелімен үйлесіп, ал екіншісі 4-жұпты UTP 100 0м (5-ші
дәрежелі) кабелімен немесе 2-жұпты STP-A 150 0м кабелімен немесе көпмодты
62,5125 мкм талшықты-оптикалық кабелімен үйлесуі тиіс. Егер көлденең
кабель жүйесінде жерге қосудың телебайланыс жүйесіне қосылуды талап ететін
экрандалған құрамдық бөліктер қолданылса, онда жерге қосу жүйесі құрылыс
нормативтері мен ANSITIAEIA-607 стандартына сай болуы тиіс. Әртүрлі
елдерде жерге қосудың өз ұлттық нормативтері болуы мүмкін, сондықтан жерге
қосылу жүйесі құрылыс нормаларына, сондай-ақ жергілікті және ұлттық
нормативтер мен жерге қосу нұсқауларына сай болуы тиіс.
Коммутаторлық құрал-жабдықтар
Коммутаторлық (терминдеу) шығырлар жұмыс орнындағы және телебайланыс
шкафтарындағы кабельдер мен өткізгіштерді терминдеуге арналған бөлік болып
табылады. Коммутаторлық шығырлар пішіні мен құрылымы жөнінен әртүрлі
болады, өзінің даму жолында ол өте күрделі жүйелік бөлікке айналып үлгерді.
Коммутаторлық шығырлар пэтч-тақталарға кіріктірілуі де мүмкін.
Коммутаторлық шығырларлардың негізгі екі түрі бар - 66 шығыры мен 110
шығыры. Осы екеуі де қазіргі таңда кеңінен өндірілуде, терминдеу
шығырларының көптеген нұсқалары розетка коннекторлары мен пэтч-тақталар
сияқты құрамдық бөліктерге кіріктірілген. Екеуі бұрыннан қалыптасқан
жүйелер мен жаңа дамып келе жатқан өткізу нарығында қатар пайдаланылады,
сондықтан оларды мұқият қарастыратын боламыз. Сонымен бірге тек қана бір
өндіруші (BIX пен KRONE) жасап шығаратын, әлі кеңінен тарай қоймаған жеке
терминдеу жүйелері де қарастырылатын болады. Нарықта басқа да шығырлардың
түрлерін кездестіруге болады, бірақ олардың бәрі де байланысты оқшаулағышты
ығыстыру арқылы құру әдісін пайдаланады – өткізгіш байланыстың екі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1 Желіні құрудың қазіргі ұстанымдарына шолу
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... 7
1.1 Жергілікті есептеуіш желі (ЖЕЖ) туралы түсінік
... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Құрылымданған кабель жүйелері
(ҚКЖ) ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...12
1.3 Талшықты-оптикалық кабель
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.4 Көлденең кабель жүйесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 22
1.5 Fast Ethernet құрылғыларының
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
2 Fast Ethernet негізінде ЖЕЖ құру жобасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
2.1Жоба үшін топология
таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...43
2.2Жұмыс стансаларына арналған желілік
бейімдегіштер ... ... ... ... ... .. ... 54
2.2.1Жобаға арнап кабель жүйесін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .. ... .55
2.3 Жобадағы ЖЕЖ қолданылатын кабельді жүргізу мен құрастыру әдістемесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..5 9
3 Жобаның тиімділігін бағалау және техникалық-экономикалық
көрсеткіштері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 64
3.1 Жобаны енгізудің экономикалық тиімділігін бағалау
... ... ... ... ... ... ...64
3.2Жобаны енгізудің құнын бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
3.3Желінің өзін-өзі ақтау мерзімін есептеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
4 Еңбекті қорғау және әрекет ету
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
4.1 Жалпы
мәліметтер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...68
4.2 Электр
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..74
4.3 Бағдарламашы мен қоршаған ортаны электр-магнитті өрістерден қорғау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 79
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...85
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .86
Кіріспе
Қазіргі қоғамды ақпараттандыру үдерісі ұшқырлығымен ерекшеленеді.
Әсіресе бұл жағдай ақпараттық желілердің өткізгіштік қабілеті мен
икемдігінің артуынан байқалады. Бір тұтынушыға шаққандағы өткізгіштік
жолағы бірнеше жайттарға байланысты ұлғаюда. Біріншіден, әрбір адамның қолы
жететін World Wide Web қосымшалары мен ақпараттық электрондық қорлар
танымал болып келеді. Бағаларының арзандауына байланысты әр үйдегі дербес
компьютер саны өсіп келеді, олардың әрқайсысы Internet желісіне қосыла
алады. Екіншіден, жаңа желілік қосымшалардың өткізгіштікке қоятын талаптары
артуда – күнделікті қолданысқа мультимедиа мен бейнежиындық байланысқа
бағдарланған Internet қосымшалары енгізілді, яғни бір уақытта ақпарат
берудің бірнеше аясы ашылады. Нәтижесінде Іnternet ресурстарын пайдалану
күрт жоғарылады– әлемде бір тұтынушыға шаққанда ақпарат ағынының орташа
көлемі жыл сайын 8 есе өсіп келе жатқаны анықталған.
Желі күре жолдарындағы ақпараттың ұлғайып келе жатқан көлеміне тек
оптикалық талшықты қолдану арқылы ғана қарсы шығуға болады. Қазіргі
ақпараттық желілерді құру кезінде байланыс құралдарының жеткізушілері
созылып жатқан телебайланыс күре жолдарын үшін немесе жергілікті есептеуіш
желілерді құрғанда да талшықты-оптикалық кабельді жиі қолданады. Оптикалық
талшық қазіргі таңдағы ақпарат жіберудің ең жетілген физикалық ортасы және
алысқа ақпарат ағынын айдаудың ең танымал ортасы болып табылады. Талшықты
оптика қоғамды ақпараттандыру үдерісінің жетекші күшіне айнала отырып,
бүгінгінің де, келешектің де күн тәртібінен түспейтініне сенімдіміз.
Бүгінде талшықты оптика ақпаратқа қатысты міндеттердің бәрімен де тығыз
байланысты. Жұмыс стансаларын ақпараттық желіге талшықты-оптикалық шағын
кабельдің көмегімен қосу мүмкін болды. Алайда егер үстел ДК деңгейінде
талшықты-оптикалық интерфейс өткізгішпен жаңа ғана жекпе-жекке түсіп жатса,
ал күре желілерін құруда оптикалық талшық жеңісті баяғыда қолына алған.
Оптикалық талшықтың кәсіпкерлік пайдаға жетелейтіні өз алдына бөлек әңгіме
– оптикалық талшық кварцтан жасалады, оның негізі құм болғандықтан қоры
сарқылмайтыны белгілі. Біздің өмірімізге Ethernet, Fast Ethernet, FDDI,
Gigabit Ethernet, ATM жергілікті және аймақтық желілеріндегі талшықты-
оптикалық интерфейстер қарқындап енуде.
Дипломдық жобаның мақсаты - талшықты-оптикалық технологиялар
саласындағы желі құруға арналған қазіргі құрал-жабдықтардың мүмкіндіктерін
көрсету, талшықты-оптикалық желіні жоспарлау, құру және пайдаланудың
технологиялық өзгешеліктерін ашып көрсету.
Қойылған мақсатты орындау үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
– Компьютерлік желіге арнап желілік сәулетті таңдау, қол жеткізу әдісі,
топологиясы, кабель жүйесінің түрін анықтау;
– Желіні басқару тәсілін таңдау;
– Желілік құрал-жабдықтардың сыртқы кескін үйлесімі – серверлер,
концентраторлар, желілік принтерлер саны;
– Желі ресурстары мен қолданушыларын басқару;
– Желі қауіпсіздігі мәслелерін қарастыру;
– Мекеменің желісін құруға жұмсалатын шығындарды есептеу;
– Мекеменің қаржылық жағдайына талдау жасау.
Ұсынылған жобаны жүзеге асыру фирманың ішіндегі қағаз жүзіндегі құжат
айналымын қысқартып, еңбек өнімділігін арттырып, желілік серверде
сақталатын мамандандырылған қосымшаларды қолдану арқылы ақпарат өңдеуге
жұмсалатын уақытты азайтып, жалпы құрылғылармен: принтер, факс, және басқа
да тысқары құралдармен жұмыс жасауға мүмкіндік береді. Осылайша, жергілікті
желіні енгізудің табыстылығы мен өзін-өзі ақтау мәселесі шешіледі.
1 Желіні құрудың қазіргі ұстанымдарына шолу жасау
1.1 Жергілікті есептеуіш желі (ЖЕЖ) туралы түсінік
Жергілікті есептеуіш желі (ЖЕЖ) дегеніміз –желіге қосылған принтер,
плоттер, дискілер, модем, CD-ROM келтіргіштері мен басқа да тысқары
құрылғылар сияқты компьютер ресурстарын бірігіп пайдалануға мүмкіндік
беретін байланыс жүйесі. Жергілікті есептеуіш желі әдетте аумақтық тұрғыдан
қатар орналасқан бір немесе бірнеше ғимараттармен шектеледі.
ЖЕЖ жүйелеу бірқатар белгілеріне қарай жүйеленеді.
- Түйіндер арасындағы қашықтық бойынша
Байланысатын түйіндердің арасындағы қашықтыққа қарай төмендегідей
есептеуіш желілерді айырамыз:
аумақтық – кең ауқымды географиялық кеңістікті қамтиды;
аумақтық есептеуіш желілердің ішінен тиісті масштабтағы аймақтық және
жаһандық желілерді бөліп қарауға болады;
аумақтық желілерді кейде MAN (Metropolitan Area Network) желілері деп
те атайды, ал аумақтық желілердің ортақ ағылшын тіліндегі атауы - WAN (Wide
Area Network);
жергілікті (ЖЕЖ) – шектеулі аумақты қамтиды (әдетте стансалар бір-
бірінен ондаған немесе жүздеген метрден астам алыста болмауы тиіс, 1...2 км
болуы сирек);
жергілікті желілерді LAN (Local Area Network) деп белгілейді;
бірлескен (мекеме аясындағы) – бір немесе қатар тұрған бірнеше
ғимараттағы бір мекеме орналасқан аумақты қамтитын ЖЕЖ жиынтығы.
Жергілікті және бірлескен есептеуіш желілер – автоматтандырылған жобалау
жүйесінде (АЖЖ) қолданылатын есептеуіш желілердің негізгі түрі.
Жалғыз жаһандық желі ерекше тұрады –ол Іnternet (оның ақпараттық
қызметінің атауы World Wide Web (WWW) орыс тіліне бүкіләлемдік өрмекші торы
деп аударылады.
Бұл желінің өз технологиялары бар. Internet –те интражелі (Іntranet)
деген ұғым бар- ол Internet ішіндегі бірлескен желілер.
- Топология бойынша
Желілік топология – бұл желінің геометриялық пішіні. Түйін
қосылыстарының топологиясына қарай желі құрылымдары қалақты (күре жол),
сақина, жұлдыз, жіктік және еркін түрде болады және құрылымдық сұлбалары
1.1-суретте көрсетілген.
қалақты (bus) – кез-келген екі стансаның арасында бір ортақ жол
қалыптасады, бір стансаның жіберген мәліметтері сол уақытта осы арнаға
қосылған басқа стансаларға да мәлім болып отырады (соңғы аталған қасиеті
кең таралымдық қабілеті деп аталады);
сақиналы (ring) – түйіндер ақпарат жіберу торабында сақина түрінде
байланысады (әр түйінге тек екі желі келіп қосылып тұрады); мәліметтер
сақина бойымен өткенде желідегі басқа түйіндерге де ашық болады;
жұлдызды (star) – орталық түйіннен басқа барлық түйіндерге байланыс
желілері тартылған;
жіктік - әрбір құрылғы өзіне бағынышты құрылғыларды басқарады.
а) б)
в)
г)
Сурет 1.1. Желілік топологиялар
- Басқару тәсілі бойынша
Басқару тәсіліне қарай төмендегідей желілер қарастырылады:
"тұтынушысервер" – оларда бір немесе бірнеше түйін басқару немесе
арнайы қызмет түрлерімен айналысады, оларды серверлер дейді, ал қалған
түйіндер (түтынушылар) терминал болып табылады, оларда тұтынушылар жұмыс
істейді. Тұтынушы-сервер желілері қызмет түрлеріне қарай бөлінеді (мысалы,
файл-серверлер, мәлімет қоры серверлері). Серверлерді арнайы мамандандыру
нәтижесінде бөлінген есептеулер сервері алынады. Мұндай желілерді
мэйнфреймдарға негізделген орталықтандырылған жүйелерден ажырата білу
керек;
Бір дәрежелі – оларда түйіндердің бәрі тең дәрежелі; егер тұтынушы
дегенді қызмет түріне сұраныс жасаған нысан (құрылғы немесе бағдарлама)
десек, ал серверді қызмет ұсынушы дейтін болсақ, бір дәрежелі желідегі
әрбір түйін тұтынушының да, сервердің де міндетін орындай алады.
Сонымен желі туралы тұжырымдама пайда болды, оған сәйкес әрбір
тұтынушының аулақтағы компьютерге қосылуы үшін қолында арзан құрал-жабдығы
бар, ал желі ақпаратты анықтап, алуға тапсырыс алады. Яғни тұтынушыға
қолданбалы міндеттерді орындау үшін бағдарламалық қамтуға шығындалып керек
емес, ол тек орындалған тапсырыс үшін төлейді. Мұндай компьютерлерді жұқа
тұтынушы немесе желілік компьютер дейді.
- Қол жеткізу әдісі бойынша
ЖЕЖ-же мәліметтерді берудің ең көп таралған ортасы - коаксил кабелінің
кесіндісі (сегмент). Оған мәліметтер арнасы жалғауының жабдықтамасы арқылы
түйін-компьютер және жалпы сыртқы құрал-жабдықтар қосылады. Мәліметтерді
беру ортасы ортақ, ал түйіндердің желілік алмасуларына сұраныстар бірге
түсетіндіктен, ортақ ортаны түйіндер арасында бөліске түсіру мәселесі,
басқа сөздермен айтқанда желіге қол жеткізуді қамтамасыз ету мәселесі
туындайды.
Желіге қол жеткізу дегеніміз –мәліметтерді жіберетін стансаның (желі
түйінінің) басқа стансалармен өзара әрекеттесуі. Ортаға қол жеткізуді
басқару –бұл стансалардың мәліметтерге қол жеткізу ретін орнату.
Қол жеткізу әдістері кездейсоқ және детерминдік болып бөлінеді.
Кездейсоқ әдістердің ішіндегі танымалы –Қақтығыстарды анықтап-бақылайтын
жиынтық қол жеткізу әдісі. Ағылшынша атауы - Carrier Sense Multiple Access
Collision Detection (CSMACD).
CSMACD хаттамасы
CSMACD хаттамасы жоғарыда аталған қасиеттермен қоса қақтығыстарды шешу
қасиетімен толыққан. Қақтығыс пайда болған кездегі мәлімет сәттері
бұзылатындықтан, қақтығыс анықталған жағдайда стансаларға әрі қарай өз
мәлімет сәттерін жіберудің қажеті жоқ. Әйтпесе ұзынсонар сәттерді жіберуге
ойдай уақыт кетеді. Сондықтан қақтығыстарды дер кезінде анықтау үшін станса
өз жіберілімінің аяғына дейін тыңдап отырады.
Жөнелтуші стансаға арналған CSMACD алгоритмінің негізгі ережелері.
Хабар жөнелту:
– Жөнелтуші станса ортаны тыңдайды да, босаған кезде жөнелтеді. Олай
болмаған жағдайда, егер орта бос болмаса, 2-ші қадамға барады.
Бірнеше сәтті бірден жөнелтетін болса, станса сәттердің арасында
кідіріс жасап, әрбір кідірістен кейін келесі сәтті жіберер алдында
станса қайтадан ортаны тыңдауға кіріседі (1 қадамды басынан бастау);
– Егер орта бос болмаса, станса орта қашан босағанға дейін тыңдап
отырады;
– Хабар жөнелтетін әрбір станса ортаны тыңдап, қақтығыстар бар екенін
білсе, хабарды бірден тоқтатпай, алдымен қысқа қақтығыс белгісін –
jam-сигнал жіберіп, басқа стансаларды ескертіп, сосын барып, хабарды
тоқтатады;
– jam-сигнал берілгеннен кейін станса үнсіз қалады, бинарлы
экспоненциалдық кідіріс жасағаннан кейін барып, қайтадан 1 қадамды
қайталайды.
Сәтаралық кідіріс IFG (interframe gap) 9,6 мкс (12 байт) құрайды. Бір
жағынан, ол қабылдаушы станса сәтті қабылдауды дұрыс аяқтауы үшін керек.
Сонымен бірге егер станса сәттерді үзіліссіз жөнелткен болса, онда ол
арнаны жаулап алып, басқа стансаларды хабар жөнелту мүмкіндігінен айырады.
Jam-сигнал (jamming –бұқтыру) jam-сигналдың хабарлануы бірде-бір сәттің
жоғалмайтынына кепіл болады, өйткені қақтығысқа дейін сәтті жөнелткен
барлық стансалар jam-сигналды қабылдағаннан кейін өз хабарларын үзіп,
жаңадан қолайлы кез келгенше үнсіз қалады. Jam-сигнал ұзақ болуы тиіс,
өйткені қақтығыстар доменінің ең шалғай жатқан стансаларына дейін жетіп,
SF (safety margin) қайталағыштарындағы қосымша кідірісті күтуі тиіс.
Қақтығыстар домені (collision domain) – желілердегі барлық стансалардың
жиыны, әрбір жұптың бір уақытта хабар жіберуі қақтығыстарға әкеп соқтырады
және қалақ топологиясында қақтығысты анықтау үдерісі 1.2-суретте
көрсетілген.
t0 уақыт кезеңінде А түйіні хабар беруді бастап, өз сигналдарын тыңдап
отырады. t1 кезеңінде хабар В түйініне жете бергенде, ол түйін хабар
басталғанын білмей, өзі хабар жібере бастайды. t2=t1+( кезеңінде В түйіні
қақтығыс барын анықтайды (тыңдалатын желідегі электр сигналының тұрақты
шамасы ұлғаяды). Содан кейін В түйіні jam-сигнал жіберіп, хабарын
тоқтатады. t3 кезеңінде қақтығыс сигналы А түйініне жетеді, содан кейін А
да jam-сигнал жіберіп, өз хабарын тоқтатады.
Сурет 1.2. Ethernet стандартындағы CSMACD сызбасын қолдану барысында
қалақтағы қақтығысты анықтау.
Ethernet стандарты бойынша түйін өте қысқа сәттерді жөнелте алмайды
немесе қысқа хабарларды бере алмайды. Егер мәліметтер алаңы аяғына дейін
толмайтын болса, преамбула ескерілмеген ең төменгі шегі 64 байт арнайы
қосымша алаң пайда болады.
ST (slot time) арна уақыты – бұл түйінге хабар жөнелтуге берілген
уақыт. Бұл Ethernet IEEE 802.3 стандарты бойынша ең қысқа кадрға сәйкес
келетін уақыт. Арна уақыты желі түйіндері арасындағы ең ұзын қашықтық –
қақтығыс домені диаметрімен тығыз байланысты.
А мен В стансаларының арасы бір-бірінен ең алыс қашықтықта орналасқан
деп алайық. А-дан В-ға жіберілген сигналдың таралу уақытын tp деп
белгілейік. А хабарын нөлдік уақытта бастайды. В түйіні t1 = tp + (
кезеңінде хабар бере бастайды да, хабары басталғаннан кейін ( уақыт
шамасынан кейін қақтығысты анықтайды. А түйіні қақтығысты t3 = 2tp - (
кезеңінде анықтайды. А жіберген сәт жоғалмас үшін А өз хабарын осы тұсқа
дейін тоқтатпауы тиіс, өйткені қақтығысты анықтағаннан кейін А түйіні
сәттің жетпегенін біледі де, қайталап жібере бастайды. Өйтпеген жағдайда
кадр жоғалады. Хабар басталғаннан қақтығыс анықталғанға дейінгі кезең 2tp-
ға тең, бұл уақыт екі айналымдық кідіріс RTD (round-trip delay) деп
аталады. Жалпы жағдайларда RTD сегменттердің шеттерінің ұзындығының және
аралық қайталағыштарының және желінің шеткі түйіндерінің деңгейінде
сәттерді өңдеу кезінде пайда болатын кідірістердің қосындысын анықтайды.
Әрі қарай басқа уақыт өлшемін қолданған қолайлы: BT (bit time) бит уақытын.
1 BT уақыты бір битты жіберу жылдамдығына, яғни 10 Мбитс жылдамдық кезінде
0,1 мкс-қа тең.
Ethernet стандарты желінің шеткі түйінінің қақтығысты анықтау
ережелерін былай реттейді:
– А түйіні преамбула биттарынн қосқанда өзінің 512-ші битын
жібергенше қақтығысты анықтап болуы тиіс;
– А түйіні 576 бит жөнелтілгенге дейін өз хабарын тоқтатуы тиіс,
(SFD сәттері басталғаннан кейін шек қойылғаннан кейін 512 бит);
– А мен В түйіндерінің арасын жауып тастау – бит кідірісі, А-ның
преамбуланың бірінші битын жібергеннен бастап А-ның В жіберген
соңғы битты қабылдауына дейін, 575 BT –тан төмен болуы тиіс.
Ethernet желісі үшін соңғы шарттың орындалуы өте маңызды, өйткені оның
орындалуы алғашқы екі шарттың орындалуын да сеп болады. Үшінші шарт желі
диаметрін шектейді. RTD екі айналымдық кідірісіне қатысты үшінші шартты
былай көрсетуге болады: RTD 575 BT.
1500 байт сияқты үлкен сәттер жөнелтілгенде қақтығыс бар болса, хабардың
басында, алғашқы 64 байт жіберлгеннен кейін-ақ анықталады (егер қақтығыс
осы кезде анықталмаса, одан кейін пайда болмайды, өйткені желіні тыңдап
отырған барлық стансалар хабарды естіп отырғасын, үнсіз қалады). jam-сигнал
сәттің толық өлшемінен гөрі қысқа болғандықтан, CSMACD алгоритмі
қолданылғанда арнаның босқа шығындалған сыйымдылығының саны қақтығысты
анықтау үшін жеткілікті. Қақтығыс неғұрлым ерте анықталса, арна соғұрлым
тиімді пайдаланылады. Қақтығыстардың кешігіп анықталуы көбінесе бірнеше
километрге созылған ұзын желілерге тән, бұл желі жұмысының тиімділігін
төмендетеді. 1.3-суретте CSMACD кезінде түйіндердің біріндегі мәліметтерді
жөнелту мен қабылдау алгоритмдері көрсетілген.
Сурет 1.3. CSMACD әдісі бойынша қол жеткізу алгоритмдері
Детерминдік әдістердің ішінде маркерлік қол жеткізу әдістері басым.
Маркерлік әдіс - маркер деп аталатын арнайы ақпараттық нысанның көмегімен
жөнелтуші стансаның өкілеттілігін беруге негізделген ЖЕЖ арқылы
мәліметтерді жөнелту ортасына қол жеткізу әдісі. Өкілеттік дегеніміз –
нысанға берілетін белгілі бір іс –әрекеттерді орындау құқығы, мысалы
желідегі мәліметтер жіберу стансасына берілетін құқық.
Маркерлік қол жеткізу әдістерінің бірнеше түрі бар. Мысалы, эстафеталық
әдісте маркерді жөнелту мына ретпен жүргізіледі:
Селектолық сауал тәсілімен (квантты жөнелтілім) сервер стансаларды
сұрап шығып, хабар беруге дайын стансалардың біріне өкілеттік тағайындайды.
Сақиналы бір дәрежелі желілерде тактылық маркерлік әдіс кеңінен
қолданылады, онда маркер сақина бойымен жүріп өткенде оны барлық стансалар
өз мәліметтерін жөнелту үшін пайдаланады.
1.2 Құрылымданған кабель жүйелері (ҚКЖ)
ҚКЖ стандарттарының даму тарихынан
1984 жылға дейін ғимараттар құрылысы телебайланыс қызметтерін ескермей
жобаланып жүрді. Мәліметтерді жөнелтудің жаңадан пайда болған қосымшалары
кабель өнімдерінің арнайы түрін қолдануды қажет етті. IBM S3X жүйесі 100
Омдық твинаксиал кабельдерінде жұмыс істеді, ал Ethernet – 50 омдық
коаксиалмен. Жергілікті телефон мекемелері өз кабель жүйелерін ғимарат
құрылысы жүріп жатқан кезде жүргізсе, мәлімет жөнелту жүйелерін орнату
мамандары нысанға тек салынып болып, пайдалануға берілгеннен кейін ғана ене
алатын еді. Инфрақұрылым қайта өзгертуге ұшырап, бұл қосымша шығындарды
көбейтіп, тұтынушылардың наразылығын тудыратын еді. Ол кезде тілдік кабель
жүйелерінің құрылымы тым шағын болатын. Мекемелік ғимараттағы жүйе тек қана
тілдік байланысқа арналған жұлдыз түріндегі экрандалмаған бұралаң жұпқа
(Unshielded Twisted Pair, UTP) негізделген болатын. Түйіндік нүктелерге
жиналатын жұптардың саны 1-25 аралығында болатын.
Сигнал жіберу қашықтығы мен кросстық коммутациялық түйіндер санын
қызмет көрсетуші немесе белсенді құрал-жабдықты дайындаушы анықтайтын еді.
60-шы жылдарда қолданылған мәліметтерді жөнелтудің кабельдік жүйелері хост-
компьютер мен терминал арасындағы бұралаң жұп кабелінің теңдестірілмеген
сигналына негізделген болатын. Кабель жүйесінің бұл түрі тек төменгі сапалы
байланыс үшін жарамды еді, хабар жылдамдығы өскен сайын бұралаң жұп
кабелінің теңдестірілмеген сигналына негізделген технологияның кемшіліктері
айқын көріне бастады.
70-ші жылдардың ортасына қарай IBM ұйымы 93 омдық қарсылығы бар коаксил
кабелін қолданып мэйнфреймдер өндірісін қолға ала бастады. Бірнеше
жылдардан кейін "балун" (BALUN - BALancedUNbalanced) деп аталатын құралдың
ойлап-табылуы бұралаң жұп кабелінің жүйесінде коаксиал интерфейстері бар
белсенді құрал-жабдықты пайдалануға мүмкіндік берді.
"Балун" тәрізді бейімдегіш бұралаң жұп кабелімен тарала алатын коаксиал
ортадағы теңестірілмеген сигналды теңестірілген сигналға айналдыруды жүзеге
асырды.
80-ші жылдарда Ethernet технологиялары пайда болғасын 50 омдық
коаксиальный кабелі мекемелік ғимараттарға кеңінен тарай бастады. Ethernet-
тің танымалдығы артқан сайын Cabletron және Bay Networks (бұрынғы
Synoptics) секілді ірі өндірісшілер коаксиал коннекторларының орнына
алынбалы-салынбалы модульдары бар интерфейс карталарын ұсына бастады.
Бұл жедел технология (10BASE-T) мәліметтер жөнелтуге оңтайлы бірінші
сыныпты бұралаң жұп кабелін қолдануға негізделді, соңынан ол 3-ші дәрежелі
UTP ретінде қалыптасты.
80-ші жылдардың ортасына қарай IBM ұйымы Token Ring технологиясын
жасақтап шығарды, онда жөнелтуші орта ретінде 150 0м (Shielded Twisted
Pair, STP екі жұпты экрандалған бұралаң жұп кабелі қолданылды. Алайда
бұралаң жұп кеңінен қолданыла бастағанда UTP қолданысқа Token Ring 4 және16
Мбитс қосымшалары үшін жөнелту ортасы ретінде STP баламасы енгізілді.
Осы кезең барысында тұтынушылардың алдында UTP, STP, коаксиал,
твинаксиал, қос коаксиал мен оптикалық талшықты бірнеше жөнелту ортасының
бірін таңдау міндеті тұратын. Жоғарыда аталған кабельдермен қолданылатын
коннекторлар – ажыратқыш модульдар, әмбебап коннекторлар (UDC), BNC,
твинакс, DB9, DB15, DB25 және алуан түрлі оптикалық коннекторлар.
Өндірушіден жаңа құрал-жабдық сатып алынғанда немесе жаңа жүйе орнатылғанда
ескі жүйе толығымен ауыстырылуы тиіс болатын. Қажет болмай қалған
кабельдерді телебайланыс жолынан алып тастаудың орнына, олар орындарында
қалдырылып, ескінің үстіне жаңа кабель жүйесі жүргізілетін. Ескі кабельдер
әбден тозығы шыққан кезде ғана жаңалармен алмастырылатын.
Әртүрлі қосымшалармен жұмыс істей алатын телебайланыс кабель жүйелеріне
деген өсіп келе жатқан сұранысты қанағаттандыру үшін өндірушілер тілдік
қосымшалар мен арнайы мәлімет беру қосымшаларын қолдайтын кабельдік
жүйелерді құра бастады. Оған қарамастан соңғы тұтынушылар әлі күнге дейін
әртүрлі өндірушілердің кабель жүйесін таңдауға мәжбүр болатын. Кей
жағдайларда олар үйлесіп жатса, кейде үйлеспейтін. Әмбебаптық пен
біртектіліктің жоқ болуы өнеркәсіпті әртүрлі өндірушілердің өнімдерінің
үйлестіретін стандартты жасақтауына итермеледі. Осы мақсатта 1985 жылы
Электронды өнеркәсіп бірлестігі (ЕIА) мен Телебайланыс өнеркәсібі
бірлестігі (ТIА) телебайланыс кабель жүйелерінің туыстас стандарттарын
жасақтау үшін техникалық комитеттерін іске қосты. Бұл комитеттердің
телебайланыс кабельдері, телебайланыс күре жолдары мен ғимараттарына
арналған бірыңғай стандарттарын жасақтау жұмысы 6 жылға созылды.
Жасақталған стандарттар көптеген елдерден қолдау тауып, әкімгерлеу, жерге
қосу бөлімдері бойынша толықтырулар енгізіліп, UTPSTP 100 0мдық ортасы
үшін әмбебап кабель өнімдері мен тиісті коннекторлар шығарыла бастады.
Кабель жүйелерінің стандарттарымен жұмыс ANSITIAEIA-568-A стандартының
жаңа нұсқасының жалғасына айналды (қазір ол стандарт ANSITIAEIA-568-B деп
жарияланды) және ISOIEC 11801 әмбебап кабель жүйесінің әлемдік стандарты
мен CENELEC EN 50173 әмбебап кабель жүйесінің еуропалық стандарты
шығарылды.
1991 жылға дейін телебайланыс кабель жүйелерін шығарумен компьютер
техникасын жасаушы кәсіпорындар айналысатын. Соңғы тұтынушылар әртүрлі
өндірушілердің жұмыс жүйелерінің әртүрлі болуына байланысты ыңғайсыз
жағдайларда қалып, жеке жүйелерді құрастыру, күйге келтіру және
пайдаланғаны үшін қыруар ақша төлейтін.
Телебайланыс құралдарының өнеркәсібі алуан түрлі қосымшалар мен
құрылғыларды қолдай алатын тиімді әрі үнемді кабель жүйесін жасау
керектігін түсінді. ЕIА, ТIА және жетекші телебайланыс мекемелерінің
өкілдігі ANSIEIATIA-568-1991 (Commercial Building Telecommunications
Cabling Standard) мекемелік ғимараттардың телебайланыс жүйелерінің
стандартын жасақтау жөніндегі бірлескен жұмысқа кірісті.
Оған ілесе телебайланыс кабель күре жолдары мен ғимараттарды жобалау
мен құрастыру, жүйелерді әкімгерлеу, кабель бөліктері мен коммутациялық
құрал-жабдыққа қойылатын талаптарды сипаттайтын қосымша нормативтік
құжаттар шығарылды. ANSIEIATIA-568-1991 стандарты 1995 жылы қайта
қаралып, қазір ANSITIAEIA-568-A деп аталады.
Жоғарыда аталған стандарттардың мақсаты –виртуалдық тұрғыдан кез-келген
тілдік, көріністік және басқа мәліметтерді қолдай алатын құрылымдық кабель
жүйесі –телебайланыс кабель жүйесін сипаттау.
Қазіргі таңда көптеген тұтынушылардың ашық жүйелерді қолдануға көшуіне
байланысты шығарылатын белсенді құрал-жабдық ақпараттық инфрақұрылымның
кабель бөлігі стандарттарға сәйкестігі, сенімді жұмыс істеу қағидаттарына
негізделіп жобаланады. Стандартты емес кабель жүйелерінің салдарынан
туындайтын қауіп-қатерге мыналар жатады – желілік жұмыс сипаттамасының
стандарттан төмен болуы, жүйеге өзгертулер енгізудің құнының қымбат болуы
және жүйенің жаңа технологияларды қолдай алмауы. Құрылымданған кабель
кеңінен таралған сайын орнатылатын желілік құрал-жабдықтың бағасы
төмендеді, ал мәлімет беру тиімділігі экспоненциалдық тәуелділікпен өсті.
Телебайланыс инфрақұрылымы кәсіпкерліктің мүмкіндіктері өлшеусіз қол
жетімді құралына айналды.
Құрылымданған кабель жүйесі (ҚКЖ) ақпараттық жүйенің сүйенетін негізі
болып табылады. Бұл негізге барлық іскерлік қосымшалардың жұмысы тіреледі.
Дұрыс жобаланып, дұрыс құрастырылған кабель кез-келген мекеменің шығындарын
айтарлықтай қысқартады.
Статистика мәліметтеріне сүйенсек, жетілмеген кабель жүйелері
ақпараттық желідегі кідірістердің 70%-ның себебі болып табылады. ҚКЖ
стандартқа сай құрастырғанда кідірістердің санын едәуір азайтуға болады.
Кабель жүйесінің басқа желі бөліктерімен салыстырғанда қызмет ету
мерзімі ұзақ болғанымен, оның құны ақпараттық желіге жұмсалатын шығындардың
азғантай бөлігін ғана құрайды. Демек, құрылымданған кабель жүйесін қолдану
ке-келген ұйым мен мекеменің өнімділігін арттырады деген сөз.
Құрылымданған кабель жүйесі желінің ең ұзақ өмір сүретін бөлігі болып
табылады, одан ұзаққа тек ғимараттың қаңқасы ғана шыдауы мүмкін.
Стандарттарға негізделген кабель жүйесі желінің ұзақ жұмыс істеп, көптеген
қосымшаларды қолдауына, өзін-өзі толық ақтап шығатынына кепілміз.
Бұралаң жұп
Ең оңтайлы жөнелту желісі –тартылған аумағында біртекті саңылаулары мен
диэлектр материалмен бөлінген кем дегенде екі өткізгіші бар желі. Екі
өткізгішке амплитуда бойынша бірдей, фаза бойынша қарама-қарсы
теңестірілген жүктеме тартылады. Әрбір өткізгіш бойымен бағыттары қарама-
қарсы, шамасы бірдей ток жүреді.
Токтар әр өткізгіштің айналасында жинақталған магнит өрістерін түзеді.
Магниттік өріс күші өткізгіштер арасындағы аралықта ұлғайып, жинақтау
өрістері екі өткізгіштен де тысқары жатқан жерлерде азаяды. Әр өткізгіштегі
токтардың шамасы бірдей де, бағыттары әртүрлі, бұл қосынды магнит өрісінде
жинақталатын ортақ қуаттың азаюына әкеп соқтырады. Токтың кез-келген әр
өткізгіште ауытқуы магнитті өрісті шектеп, тұрақты токты қолдап отыратын
вектор бағыты бар қосынды магнит өрісінің күшін генерациялайды.
Сипаттамалық импеданс ұзындығы шексіз біртекті желінің, яғни жүктеме
мен оның өзіндік сипаттамалық импедансының мәні терминделген шексіз ұзын
жіберілім желісінің кіріс импедансына сәйкес болады. Жалпы алғанда,
сипаттамалық импеданс дегеніміз –бұл резистивті және реактивті бөліктерден
тұратын кешенді сан. Ол берілетін сигналдың жиілігінің қызметін атқарады
және желінің ұзындығына тәуелді емес. Жиілік өте жоғары болғанда
сипаттамалық импеданс резистивті қарсылыққа қарай ұмтылады. Мысалы,
коаксиал кабельдер жоғары жиіілікте 50 или 75 0м импедансына тең. Бұралаң
жұп импедансының тұрақты мәні – 1 Мгц жиіліктен жоғары болғанда 100 0м.
Сигналдың сөнуі – бұл импеданс қайнар көздері мен жүктеменің кабельдің
сипаттамалық импедансына сәйкес болғандағы децибелмен өлшенетін (дБ) кіріс
сигнал қуаттылығының шығыс сигнал қуаттылығына қатынасы. Кіріс
қуаттылығының мәні жүктемені қайнар көзіне сигналдың кабель бойымен жүрмей-
ақ қосу арқылы қуаттылықты өлшеу жолымен алынады. Терминделген жерлерде
импеданстар бір-біріне үйлеспейтін болса, кіріс қуаттылығының шығыс
қуаттылығына қатынасы енгізілетін шығындар немесе енгізілетін сөну деп
аталады.
Шетіне қарай өтпелі сөну (Near End Crosstalk, NEXT) – өткізгіштер
жұбының біріндегі сигналдың жақын маңдағы екіншісіне бағытталған кедергі
сигналының сөнуінің көрсеткіші. Децибелмен өлшенеді. NEXT мәні неғұрлым
жоғары болса, өткізгіштердің екі жұбы арасындағы бөгеттерді оқшаулау
соғұрлым жақсы болады.
Кері шығындар (шағылысу кезіндегі шығындар). Кабель импедансы мен
жүктеме бір-біріне сәйкес келмесе, кабельдегі сигнал кабель-жүктеме
интерфейс нүктесіне барып шағылысады.
Шағылысқан сигналдың қуаттылығы шағылысу кезіндегі шығындар немесе кері
шығындар деп аталады. Импеданстар бір-біріне үйлесімді болса, шағылысатын
қуаттылық пен кері шығындар азаяды.
Сигналдың таралуының уақытша кідірісі. Кіріс нүктеден шыыс нүктеге
таралатын сигнал уақытша кідіріспен келеді, оның шамасы кабель ұзындығының
V жөнелтуші ортасының сигналды тарату жылдамдығының қатынасына тең. Ауасыз
кеңістіктегі екі өткізгіштен тұратын мінсіз желі жағдайында, сигналдың
таралу жылдамдығы С ауасыз кеңістігіндегі жарықтың таралу жылдамдығына тең.
Іс жүзінде кабельдегі сигналдың таралу жылдамдығы өткізгіштерді қоршаған
диэлектр материалдардың қасиеттеріне байланысты.
Сигнал-шу қатынасы (SNR) – бұл қабылданатын сигнал мен қабылданатын шу
деңгейлерінің арасындағы қатынас, сонымен бірге сигнал деңгейі мәлімет
беруді қамтамасыз ету үшін шу деңгейінен артық болуы тиіс.
Сөнудің өтпелі сөнуге қатынасы (ACR). Сигнал мен шу ара қатынасы
сөнудің өтпелі сөнуге қатынасы түрінде берілуі мүмкін. ACR –бұл шығыс
әлсіреген сигналы мен зиянды бағытталған сигнал (шу) NEXT арасындағы
айырмашылық.
1.3 Талшықты-оптикалық кабель
Талшықты-оптикалық байланыстардың металл негіздегі жөнелту орталарын
қолданатын электронды жүйелермен салыстырғанда бірқатар артықшылықтары бар.
Талшықты-оптикалық жүйелерде жөнелтілетін сигналдар ешбір сыртқы
электрондық, магниттік, радиожиілігі бөгеттерімен бұрмаланбайды. Демек,
оптикалық кабельдер найзағай немесе жоғары қысым зардабына селт етпейді.
Оның үстіне оптикалық талшық сәуле бөліп шығармайды, яғни компьютер
қосымшаларына қойылатын қазіргі талаптарға толық сай келеді. Оптикалық
сигналдар жерге қосуды талап етпейтіндіктен, жібергіш пен қабылдағыш бір-
бірінен электрлік тұрғыдан оқшауланған және зиянкес ток ілмектерінің пайда
болу мәселесі туындамайды. Жерге қосу жүйесіндегідей ұшқындау мен элктр
разрядтарын болдырмайтын екі терминал арасындағы потенциалдардың қозғалмауы
есебінен талшықты оптика тез тұтанатын орталарда жұмыс қауіпсіздігін талап
ететін көптеген қосымшаларды жүзеге асыруда жиі қолданылады.
Сандық есептеуіш жүйелер, телефония мен бейне-тарату жүйелері жаңа
бағыттарды талап етеді. Оптикалық талшықтың ауқымының кеңдігі арнаның
сыйымдылығын ұлғайтады. Сонымен қатар кабельдің ұзын кесінділеріне
репитерлер де көп қажет емес, өйткені талшықты-оптикалық кабельдердің сөну
деңгейі тым төмен. Бұл қасиетінің арқасында кең ауқымды тарату және
телебайланыс жүйелері үшін таптырмас құрал болып табылады.
Өткізгіштік қабілеті бірдей қарапайым коаксиал кабельдерімен
салыстырғанда талшықты-оптикалық кабельдердің диаметрі мен салмағының шағын
болуы құрастыруды жеңілдетеді, күре тораптардағы 300 метр бір талшықты
кабельдің салмағы 2,5 кг шамасында, ал 300 метр осыған ұқсас коаксиал
кабелінің салмағы 32 кг – шамамен 13 есе көп.
Жасырын тыңдаудың электронды әдістері электромагниттік мониторингке
негізделген. Талшықты-оптикалық жүйелер мұндай техниканы қабылдамайды.
Мәлімет алу үшін оларға жекелей қосылу керек, бұл сигнал деңгейін
төмендетіп, қателіктер деңгейін арттырады, екі құбылыс та тез анықталып,
ашылып қалады.
Оптикалық талшықтың негізгі құрамдық бөліктері
Өзек. Өзек – талшықтың әйнектен немесе пластиктен жасалатын жарық
беретін бөлігі. Өзектің диаметрі неғұрлым үлкен болса, талшықтағы жарық
соғұрлым көп болады.
Демпфер. Оның қызметі – өзекпен шектескенде жарық толқындары талшық
бойына таралатындай етіп жарықтың шағылысуы үшін сыну коэффициентінің төмен
болуын қамтамасыз ету.
Қабық. Қабықтар әдетте көпқабатты болады, талшықтар берік болу үшін,
талшықты соққы мен сыртқа орта әсерінен қорғау үшін пластиктен жасалады.
Мұндай буферлік қабықтардың қалыңдығы 250-ден 900 мкм-ға дейін жетеді.
Талшықтың өлшемі жалпы өзек, демпфер мен қабықтың сыртқы
көрсеткіштеріне байланысты. Мысалы, 50125250 -өзегінің диаметрі 50 мкм,
демпферінің диаметрі 125 мкм және қабығының диаметрі 250 мкм болатын
талшықтың сипаттамасы. Қабықша талшықтар қосылғанда немесе терминделгенде
алынып тасталынады.
Талшықтың түрі талшық өзегінде жарық түрінде өтетін мода деп аталатын
жолдарға байланысты. Талшықтың негізгі екі түрі бар – көпмодалы және
бірмодалы. Көпмодалы талшықтардың өзектері сатылы немесе градиентті сыну
көрсеткіштеріне ие. Көпмодалы сатылы талшық өз атауын өзек пен демпфер
көрсеткіштерінің арасындағы сатылы, күрт өзгерістерге байланысты алған. Кең
таралған көпмодалы градиентті талшықта жарық сәулелері көп жолдармен
таралады. Сатылы талшықтан айырмашылығы –градиентті көрсеткіші бар
талшықтың көп шыны қабаттары бар, олардың әрқайсысының алдыңғыға
қарағандағы сыну көрсеткіштері белдіктен алыстаған сайын төмендей береді.
Мұндай градиентті сыну көрсеткішінің қалыптасу нәтижесінде жарық сәулелері
сыртқы қабаттарда тездетіліп, олардың талшықта таралу уақыты талшықтың
белдігіне жақын жолдармен жүретін сәулелердің таралу уақытымен
салыстырылады.
Демек, градиентті көрсеткіші бар талшық әртүрлі модалардың таралу
уақытын теңестіреді, сонда талшық бойынша мәліметтер алыс қашықтықтарға
жоғары жылдамдықпен жарық импульстары жабылып, қабылдағыш жағында
ажыратылмай қалғанша беріліп болады.
Градиентті талшықтардың нарыққа шығарылған түрлерінің өзектерінің
диаметрлері 50, 62,5 және 100 мкм.
Бірмодалы талшық көпмодалымен салыстырғанда тек бір ғана сәуле немесе
өзектегі бір жарық модасына таралуға мүмкіндік береді. Бұл импульстардың
бөгеуінен пайда болатын бұрмалаушылықтардың алдын-алуға көмектеседі.
Бірмодалы талшықтың өзегінің диаметрі өте кішкентай - шамамен 5 -10 мкм.
Бірмодалы талшықтың көпмодалымен салыстырғанда өткізгіштік қабілеті жоғары.
Мысалы, теңіздегі су асты телебайланыс кабельдері бірмодалы талшық жұбы
бойымен 60000 сөз арналарын алып жүре алады. 1.4-суретте оптикалық
талшықтардың түрлері және 1.1-кестеде оптикалық талшықтардың стандарттары
мен олардың қолданылу саласы көрсетілген.
а) Градиентті көпмодалы талшық б) Сатылы көпмодалы талшық
в) Сатылы бірмодалы талшық
Сурет 1.4. Оптикалық талшықтардың түрлері
Кесте 1.1
Оптикалық талшықтардың стандарттары мен олардың қолданылу саласы
Көпмодалы талшық Бірмодалы талшық
MMF 50125 MMF 62,5125 SF 8125
Градиентті талшық Градиентті талшық Сатылы талшық
ЖЕЖ(Ethernet, ЖЕЖ(Ethernet, (Ethernet, FastGigabit
FastGigabit Ethernet, FastGigabit Ethernet, Ethernet, FDDI, ATM,
FDDI, ATM) FDDI, ATM) SDH күре жолдары)
тартылған желілері
Оптикалық талшықтың жеке шығындары.
Жарық электр-магнитті толқын болып табылады. Жарық жылдамдығы жарықтың
ауасыз кеңістікте таралу жылдамдығымен салыстырғанда түссіз материалдарда
таралғанда азая түседі. Инфрақызыл толқындар да оптикалық талшық бойымен
әртүрліше таралады. Сондықтан сөну немесе оптикалық қуаттылықтың шығындары
әр талшық түрі үшін арнайы ұзындықтармен есептелуі керек. Толқындардың
ұзындығы нанометрмен (нм) өлшенеді.
Ұзындығы әртүрлі толқындардағы оптикалық қуаттылықтың шығындары
оптикалық талшықта жұтылу, шағылысу, шашырау салдарынан болады. Бұл
шығындар өтілген қашықтық пен талшықтың нақты түрінің, оның өлшемінің,
жұмыс жиілігінің және сыну көрсеткіштеріне байланысты. Белгілі бір
ұзындықтағы толқынның жұтылуы мен шашырауы салдарынан оптикалық
қуаттылықтың шығындарының шамасы бір километрдегі оптикалық қуаттылық
децибелмен өлшенеді (дБкм).
Талшықтар ұзындығы әртүрлі толқындарда жұмыс жасау үшін
оңтайландырылған. Мысалы, 1 дБкм шығындар толқын ұзындығы 1300 нм
көпмодалы талшықта 50125 мкм, 3 дБкм жоғары шығындар (50%-дық қуаттылық
шығындары) дәл сол талшық үшін –ұзындығы 850 нм. Бұл екі толқын аймақтары
- 850 және 1300 нм, оптикалық талшықтардың жұмыс сипаттамаларының ең жиі
анықталатын салалары болып табылады және қазіргі кәсіпкерлік қабылдағыштары
мен жібергіштері қолданады. Сонымен қатар бірмодалы талшықтар 1550 нм
аймағында жұмыс істеуге арналған.
Коаксиль кабельде жиілік жоғарылаған сайын, қашықтығы ұлғайып,
сигналдың амплитудасы бәсеңдейді. Бұл сөну деп аталады. Оптикалық талшық
үшін жиілік жұмыс жиілігі аумағына жеткенше тұрақты болып саналады. Демек,
оптикалық шығындар қашықтыққа тең. Бұлай сөну химиялық ластану салдарынан
пайда болған әртектіліктер мен талшық материалының молекула құрылымындағы
жарық толқындарының жұтылуы мен шашырауына байланысты. Бұл талшықтағы шағын
нысандар оптикалық сәулелерді жұтып, шашыратады, олар өзекке жетпей,
жоғалады. Талшықтағы сөнуді өндірушілер толқын ұзындықтарына байланысты
есептейді: мысалы, 850 нм толқын ұзындығы үшін З дБкм. Өйткені толқын
ұзындығы өзгергенде, талшық шығындары да өзгереді.
Шағын бүктелу шығындары. Арнайы қорғаныс болмаса оптикалық талшық шағын
бүгілістер салдарынан оптикалық қуаттылығын жоғалтады. Шағын бүгілістер –
бұл өзектегі оптикалық қуаттылықтың жоғалуына әкелетін сыртқы әсерлерден
болатын талшықтағы микроскоптық бұрмалаушылықтар. Оларды болдырмас үшін
талшықты қорғаудың әртүрлі тәсілдері қолданылады. Сатылы талшықтың
градиентті талшықпен салыстырғанда бүгілістерге қарсы тұру қабілеті жоғары.
Өткізу жолағы (шоғыр ені) – бұл талшықтың белгілі бір уақыт бірлігі
кезінде ақпарат көлемін жөнелту қабілеттілігінің шарасы. Жолақ неғұрлым
енді болса, талшықтың ақпараттық сыйымдылығы соғұрлым жоғары болады. Жолақ
МГц-км-мен белгіленеді.
Мысалы, 200 МГц-км талшықты жолақпен 200 МГц жиілікпен 1 км-ге
мәліметтер жіберуге болады немесе 2км қашықтыққа 100 МГц жиілікпен ақпарат
жөнелтуге болады. Жолақ кең болса, көп көлемдегі ақпарат жөнелтіледі.
Градиентті бір талшық секундына 500 миллион бит ақпаратты оп-оңай жібере
алады. Алайда талшықтардың қасиеттері мен оптикалық қуаттылығының қайнар
көзіне қарай жолақтарға шектеулер қойылады.
Талшықтармен жіберілген мәліметтерді дәлме-дәл беру үшін жарық
импульстары бір-бірінен алшақ таралғаны жөн, импульсаралық қашықтықтар мен
пішіндері сақталуы тиіс. Алайда испульстарды тасымалдайтын сәулелер
көпмодалы талшықтың ішінде әртүрлі жолдармен жүреді. Сатылы талшықтар
талшық бойымен түрлі бұрыштар астымен ирелеңдеп жүре отырып, қабылдағышқа
әртүрлі уақытта жетеді.
Уақыттағы бұл айырмашылық шығыс сызықтарының бұрмаланып, бірінің үстіне
бірі түсуіне әкеп соқтырады. Бұл модальдық шашырау немесе модальдық
дисперсия, жарық импульсының кеңеюі жиілікке шектеу қояды, өйткені
детектор импульстың қай жерде аяқталып, қай жерде келесісі басталатынын
анықтай алмайды. Талшыққа енетін және 1 км жүріп өтетін ең жылдам және ең
жай жарық модтарының уақыттарындағы айырмашылық небары 1 -3 нс, алайда
мұндай модальдық дисперсия алыс жүйелердің жылдамдығын шектейді.
Қашықтықтың еселенуі дисперсияны да еселеп жібереді.
Модальдық дисперсия көбінесе 1 километрдегі наносекундтармен өлшенеді,
мысалы, 30 нскм. Сондай-ақ ол жиілік түрінде де беріледі, мысалы, 200 МГц-
км. Яғни талшық немесе жүйе шашырау 1 км-ден асатын өткізгіштік қабілетіне
әсерін тигізгенше 200 Гц жиілігінде тиімді жұмыс істейді. Осы жүйе және 2
км-ге 100 МГц жиілікпен хабар тарата алады.
Дисперсия сатылы көпмодалы талшықты басқа талшықтармен салыстырғанда
жолақ ені жөнінен тиімділігін азайтуы мүмкін. Сондықтан ол қысқа
учаскелерде және төменгі жиілікте қолданылады. Сатылы талшықтың көп
таралған мәні 20 МГц-км.
Бірмодалы талшықтың өзегінің өлшемі өте кішкентай болады -8 -10 мкм
шамасында, яғни талшық бойымен тек қана бір жарық сәулесі өте алады. Бұл
жағдайда модальдық дисперсия болмайтындықтан, талшықтың өткізгіштік жолағы
көпмодтымен салыстырғанда үлкен, бұл жиілікті 1 км-де бірнеше жүздеген
гигагерцке (ГГц-км) жеткізуге мүмкіндік береді.
Оптикалық талшықтарда болатын тағы бір дисперсияның себебі –ұзындығы
әртүрлі толқындар әртүрлі жылдамдықпен қозғалады. Мұндай шоғырлық дисперсия
шыны призмадан өткенде ақшыл жарық 7 түрге еніп құбылғанда байқалады. Түрлі-
түсті толқындар ортада әртүрлі жылдамдықпен қозғалады, бұл сәулелердің
таралу траекториясының әртүрлі болуына әкеп соқтырады. Егер талшықты
жүйенің оптикалық көзі бір жиіліктегі жарықты шығаратын болса, шоғырлық
дисперсия мен заттық дисперсия (хроматикалық дисперсия деп те атайды)
жоғалар еді. Шын мәнінде біртекті хроматикалық жарық көзі болмайды.
Лазерлерде сәулеленетін жарық аздап болса да кеңейеді. LED (жартылай
өткізгіш жарық диодтары) негізіндегі жарық көздерінің шоғырлануы лазермен
салыстырғанда 20 есе кең, шоғырлық дисперсия едәуір жоғары. Шыны талшықтағы
дисперсия 1300 нм шамасында, ол бірмодты талшықтарға жолақтарының толқын
ұзындығымен бірдей болуына мүмкіндік береді.
Бірмодалы талшық әдетте өзінің шоғырлану тазалығына орай лазер
көздерімен бірге қолданылады. Мұндай жүйелер дұрыс жұмыс істеу үшін
прецизиялық коннекторлар мен муфталар қажет.
Шығындары аз, өткізгіштігі жоғары болуы себепті бірмодалы талшықтар
әдетте қалааралық телебайланыс жүйелері үшін жедел желілер тартуға
таптырмас құрал болып табылады.
Бірмодалы талшық пен сатылы талшық арасына градиентті талшықтар
орналасады. Модальдық дисперсияның әсерін азайту үшін бұл талшықтардағы
сәулелер біртіндеп өзектің белдігіне қарай кері бағытталады. Градиентті
талшықтардың жолақтары сатылы талшықтарға қарағанда үлкен болады. Жолағы
600 МГц-км градиентті талшықтар бойымен 20 МГц жиілікпен 30 км қашықтыққа
сигнал жіберуге болады. Мұндай шыны талшықтар әрі арзан тұрады. Қуаттылық
шығындары аз, жолақтары үлкен болғандықтан жергілікті желілерді құрастыруға
қолданылады.
1.4 Көлденең кабель жүйесі
Көлденең кабель жүйесі жұмыс орнындағы телебайланыс розеткасынан
басталып, телебайланыс шкафындағы көлденең кросспен аяқталады. Оған
розетка, көлденең кабель, терминдеу нүктелері мен көлденең кросс түріндегі
пэтч-кордтар (кроссталған бекіткіштер) кіреді.
Көлденең кабель жүйесінің топологиясы жұлдыз тәріздес болуы тиіс. Әрбір
жұмыс орны телебайланыс шкафындағы (ТС) көлденең кросспен (НС) тікелей
байланысады. Кез-келген көлденең кабель жүйесі кесіндісінің ұзындығы 90 м-
ден аспауы тиіс.
Көлденең кабельдер саны жөнінен ғимараттың телебайланыс инфрақұрылымы
кабель кесінділерінің көлемі бойынша бірінші орында тұр. Е1АТ1А 568
стандарты кабель өнімдеріне түрлі шектеулер қоятынына қарамастан, ҚКЖ
жоспарлағанда ең алдымен болашақтағы өзгертулерді ескеріп, жөнелтуші ортаны
дұрыс таңдап алу керек. Қолданылатын кабель түрі телебайланыс желісіне бір
жоспарлық мерзімнен артық уақыт қызмет етуі тиіс. Көлденең кабель жүйесінде
586 стандартымен рұқсат етілген жөнелтуші орталар төмендегідей:
4 жұпты UTP кабелі, 100 ом
Көпмодты оптикалық талшық 62,5125 мкм
2 жұпты STP-A кабелі,150 ом
Коаксиал кабелі 50 ом
50 омдық коаксиал кабелі 568 стандарты бойынша жөнелтуші орта ретінде
пайдалануға ұсынылған, бірақ жаңа жүйелер үшін жарамсыз. Қосымша коаксиал
розеткаларды құрастыруға рұқсат етіледі. Мұндай розеткалар тек қосымша
ретінде қосымша болғандықтан стандарт талаптарына сай розеткаларды
алмастыра алмайды.
Арнайы қосымшаларды қолдауға арналған құрамдық бөліктер (мысалы,
әртүрлі бейімдегіштер мен конверторлар), көлденең кабель жүйесінің құрамды
бөлігі ретінде қызмет ете алмайды. Қажет болғанда олар телебайланыс
розеткасынан немесе көлденең кросстан тысқары орналасады. Бұл стандарт
талабының мақсаты –кабель жүйесінің әмбебаптығын қамтамасыз ету және нақты
қосымшалар мен интерфейстерге тәуелсіздігі.
Мыс кабель жүйелерінің бір кемшілігі –олардың электр-магнитті
бөгеттерге қарсы тұра алмауы. Осы себепті 568 стандарты кабель жүйелерін
жобалау кезінде кедергі көздерін ескеруді ұсынады. Кабель инфрақұрылымдары
мен кедергі көздерін бөлу туралы нақты мәліметтер ANSIEIATIA-569
стандартында көрсетілген.
Ашық кеңселік кеңістіктерді кабельдеу кезінде 4 жұпты жалпақ кілем асты
кабелі қолданылады. Ондай кабель мен көлденең кросстан келетін дөңгелек
бөлуші кабельдің түйісетін жері өтпелі нүкте деп аталады (ТР -Transition
Point). Стандарт бойынша көлденең кабельдің бір кесіндісінде әртүрлі
пішінді кабельдердің арасында бір өтпелі нүктенің болуына рұқсат етіледі.
Стандарт бойынша шунтталған бұрылымдарды (яғни бірнеше телебайланыс
розеткаларында кабельдің бір жұбының пайда болу, басқаша айтқанда
желілердің параллельдігі) және темір кабель муфталарын қолдануға тыйым
салынады. Ұзындығы 90 м-ден аспайтын көлденең кесінділерде муфталарды
қолдану қажеттілігі негізсіз, олар көлденең желінің жұмысын нашарлатады.
Талшықты-оптикалық жүйелерде муфта қондыруға рұқсат етіледі, алайда
оларды қолдану телебайланыс шкафымен шектеледі. Әдетте талшықты-оптикалық
жүйелердегі муфталар телебайланыс шкафында бөлуші талшықты-оптикалық
кабельдерді pig-tail бауларымен терминдеуге қатысады. Бұл технология шағын
талшықты (буфер диаметрі ~ 250 мкм) кабельдерді үлкен талшықты буферді (~
900 мкм) терминдеуді қажет ететін бөлуші кабельдермен қосуға мүмкіндік
береді. pig-tail бауы дегеніміз зауыттағы коннектормен терминделген
ұзындығы 1-3 м шамасындағы талшықты-оптикалық кабельдің қысқа кесіндісі.
Бөлуші кабель мен pig-tail бауын қосу шығындары аз, 0,01-0,1 дБ шамасында
болатын дәнекерленген муфтаның көмегімен жүзеге асырылады.
Жұмыс орындарына кабель жүргізу кезінде 568 стандарты соңғы тұтынушыға
әмбебап қызмет ұсыну үшін әр жұмыс орнында екі телебайланыс розеткаларын
орнатуды қажет етеді. 2 розетканы қондыру қазіргі телебайланыс қызметі мен
ЖЕЖ қосымшаларының орташа кескін үйлесімділігінің негізінде есептелінген.
Розеткалардың біреуі стандарт бойынша 4 жұпты UTP 100 0м (3-ші дәреже және
одан жоғары) кабелімен үйлесіп, ал екіншісі 4-жұпты UTP 100 0м (5-ші
дәрежелі) кабелімен немесе 2-жұпты STP-A 150 0м кабелімен немесе көпмодты
62,5125 мкм талшықты-оптикалық кабелімен үйлесуі тиіс. Егер көлденең
кабель жүйесінде жерге қосудың телебайланыс жүйесіне қосылуды талап ететін
экрандалған құрамдық бөліктер қолданылса, онда жерге қосу жүйесі құрылыс
нормативтері мен ANSITIAEIA-607 стандартына сай болуы тиіс. Әртүрлі
елдерде жерге қосудың өз ұлттық нормативтері болуы мүмкін, сондықтан жерге
қосылу жүйесі құрылыс нормаларына, сондай-ақ жергілікті және ұлттық
нормативтер мен жерге қосу нұсқауларына сай болуы тиіс.
Коммутаторлық құрал-жабдықтар
Коммутаторлық (терминдеу) шығырлар жұмыс орнындағы және телебайланыс
шкафтарындағы кабельдер мен өткізгіштерді терминдеуге арналған бөлік болып
табылады. Коммутаторлық шығырлар пішіні мен құрылымы жөнінен әртүрлі
болады, өзінің даму жолында ол өте күрделі жүйелік бөлікке айналып үлгерді.
Коммутаторлық шығырлар пэтч-тақталарға кіріктірілуі де мүмкін.
Коммутаторлық шығырларлардың негізгі екі түрі бар - 66 шығыры мен 110
шығыры. Осы екеуі де қазіргі таңда кеңінен өндірілуде, терминдеу
шығырларының көптеген нұсқалары розетка коннекторлары мен пэтч-тақталар
сияқты құрамдық бөліктерге кіріктірілген. Екеуі бұрыннан қалыптасқан
жүйелер мен жаңа дамып келе жатқан өткізу нарығында қатар пайдаланылады,
сондықтан оларды мұқият қарастыратын боламыз. Сонымен бірге тек қана бір
өндіруші (BIX пен KRONE) жасап шығаратын, әлі кеңінен тарай қоймаған жеке
терминдеу жүйелері де қарастырылатын болады. Нарықта басқа да шығырлардың
түрлерін кездестіруге болады, бірақ олардың бәрі де байланысты оқшаулағышты
ығыстыру арқылы құру әдісін пайдаланады – өткізгіш байланыстың екі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz