Тауарлар мен көлік құралдарын жекелеген кедендік режимдер бойынша кедендік ресімдеуді ұйымдастыру тәртібі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1 - ТАРАУ. КЕДЕН РЕЖИМДЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Кеден режимдерінің түрлері мен олардың сипаты ... ... ... ... ... ... ... 6
2. Кеден режимдеріне кедендік бақылауды ұйымдастырудың құқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... . 16
2 - ТАРАУ. АСТАНА ҚАЛАСЫ БОЙЫНША КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУ ДЕПАРТАМЕНТІНІҢ
ҚЫЗМЕТІНДЕ КЕДЕН РЕЖИМДЕРІН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУ ТӘЖІРИБЕСІН
ТАЛДАУ
1. Астана қаласы бойынша Кедендік бақылау департаменті қызмет аймағындағы
сыртқы экономикалық қызметке қатысушылардың кеден режимдерін қолдануын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 22
2. Тауарлар мен көлік құралдарын жекелеген кедендік режимдер бойынша
кедендік ресімдеуді ұйымдастыру
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... . 26
3. Негізгі кедендік режимдердің құқықтық экономикалық мәні және қолдану
мәселелері мен ұйымдастырылуын бақылау ... ... ... ... ... ... ... 40
3 - ТАРАУ. АСТАНА ҚАЛАСЫ БОЙЫНША КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУ ДЕПАРТАМЕНТІНІҢ
КЕДЕНДІК ӘКІМШІЛІК ЖҮРГІЗУ МЕН КЕДЕН РЕЖИМДЕРІН БАҚЫЛАУДЫ ЖЕТІЛДІРУ
ШАРАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... . 44
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 52
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 56
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі Қазақстан Республикасының алдына қойып отырған
әлемнің дамыған елу мемлекетінің қатарына ену басымдығы кеден ісі
саласындағы тауарлар мен көлік құралдарын кедендік ресімдеудің де әлемдік
стандарттармен нормативті құжаттарына сай келуін талап етеді. Тауарлар мен
көлiк құралдарын Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы өткiзу
кезiнде фискальдық, бақылау функцияларын, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының заң актiлерiне сәйкес құқық қорғау органдарының
функцияларын орындай отырып, кеден қызметi соңғы жылдары өзiнiң мемлекет
жүргiзiп отырған сыртқы экономикалық саясаттағы рөлiн елеулi түрде
күшейттi. Кеден режимдері тауарлар мен көлік құралдарын кеден шекарасынан
өткізудің негізгі құқықтық жағдайларын анықтайды және орнатады яғни кеден
режимдерге бақылауды ұйымдастыру Қазақстан Республикасының ішкі және сыртқы
экономикалық қауіпсіздігін сақтай отырып сыртқы экономикалық қызметке
қатысушылардың дұрыс заңмен белгіленген тәртіп бойынша тауарларлар мен
көлік құралдарының ресімделуін қамтамасыз етеді [1, 118 б.].
Қазақстанның әлемдiк экономикалық қатынастар жүйесiне ықпалдасу процесi
кеден iсi саласындағы нормативтiк құқықтық базаны жетiлдiру қажеттiлiгiн
алдын ала белгiледi. Осы мақсатта 2003 жылғы 1 мамырдан бастап күшiне енген
Қазақстан Республикасының Кеден кодексі әзiрленiп, қазіргі кезде Кеден
кодексінің жаңа мәтіні әзірленіп отыр. Онда кеден рәсiмдерiн үйлестiру мен
оңайлату мақсатында халықаралық конвенциялардың ережелерi ескерiлдi, ішкі
нарықтың жақсаруына оның тиімді жұмыс істеуіне Үкімет тарапынан қолдау
көрсетілуі және де сыртқы экономикалық қызметке қатысушылармен өзара қарым-
қатынастардың жаңа қағидаттары мен кеден органдары жұмысының тиiмдiлiгiн
арттыру тетiктерi енгiзiлдi.
Кеден кодексiн iске асыру үшiн оның бiртектi қолдануы мақсатында кеден
iсi саласында нормативтiк құқықтық кесiмдер әзiрлендi, қабылданды және
жүйелендiрiлдi. Қазақстан Республикасының жаңадан әзірленіп жатқан кеден
кодексі Қазақстан Республикасындағы кеден ісінің құқықтық, экономикалық
және ұйымдық негіздерін белгілейді және Қазақстан Республикасының
егемендігі мен экономикалық қауіпсіздігін қорғауға, Қазақстан
экономикасының дүниежүзілік экономикалық қатынастар жүйесіндегі
байланыстарын жандандыруға және сыртқы экономикалық қызметті ырықтандыруға
бағытталған. Тұлғаның кез-келген уақытта тауарлар мен көлік құрамының
сипатына, санына, шыққан еліне қарамастан кез келген кеден режимін таңдауға
немесе өзгертуге құқығы бар. Қазақстан Республикасының Кеден кодексінде
тұлғаларға тауарлар мен көлік құралдарын әкелу мен әкетуге теңдей негізде
құқық береді және онда құқықты жүзеге асыру кезінде ешкімнің ол құқықтан
айырылмауына және әкелу мен әкету құқығының шектелмеуіне кепілдік береді.
Бір жағынан мемлекет тауарлар мен көлік құралдарын әкелу мен әкетуге тыйым
салуды, мемлекеттің қауіпсіздік, моральдық имандылық мүдделері және адам
өмірі мен денсаулығын сақтау, айналадағы табиғи ортаны, жануарлар мен
өсімдіктер дүниесін, Қазақстан Республикасымен шетел халықтарының көркем,
тарихи, археологиялық игіліктерін, меншік құқығын қорғау, интеллектуальдық
меншікті, тұтынушылардың және мемлекеттің басқа да өмірлік маңызы бар
мүдделерін қорғау тұрғысынан негіздейді [2, 23 б.].
Дипломдық жұмыста Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан
тауарлар мен көлік құралдарын өткізуге байланысты ұйымдастырылатын және
жүргізілетін операциялар бойынша бір қатар сұрақтар қарастырылып, сонымен
қатар осы саладағы кеден төлемдерін төлеуді жүзеге асыру бойынша анализ
жүргізілген және тауарлар мен көлік құралдарын өткізуде кеден режимдерін
пайдалану саласында кеден органының жұмысын жақсарту мен жетілдіруге
байланысты негізігі ұсыныстар жазылған. Қазақстан Республикасының кеден
шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізуде қолданылатын негізгі
қағидалар: Кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізу,
әкелу мен әкету құқығын бекіту келесі негізгі қағидаларға негізделеді:
әкелу мен әкетуге тиым салу; әкелу мен әкетуді шектеу; өткізу тәртібі;
кедендік режимді таңдау мен өзгерту; кедендік рәсімдеу бақылаудың
міндеттілігі; кедендік шекарадан өтетін орны мен уақытын анықтау, кеден
шекарасынан өткізілетін тауарлар мен көлік құралдарына билік ету, шартты
түрде шығарылған тауарлармен, көлік құралдарымен пайдалану және басқару.
Аталған тауарлар мен көлік құралдарын кеден шекарасынан өткізу
барысында кеден кодексінде көрсетілген кеден режимдеріне сәйкес жалпы
кедендік ресімдеу жүргізіледі. Басқаша айтатын болсақ кеден режимдері
тауарлар көлік құралдарын кеден шекарасынан өткізудің негізгі құқықтық
жағдайларын анықтайды және орнатады.
Дипломдық жұмысымның мақсаты кеден режимдерін кеден құқығының жеке
институты ретінде зерттеп, ерекше жиі қолданылатын кеден режимдерінің
түрлерін айқындау және олардың қолданылу ерекшеліктері мен дамуына пікір
білдіру.
Дипломдық жұмысының міндеттері:
кеден режимдерінің түрлерін және мағынасын ашып көрсету;
кеден режимдерыне кедендік бақылауды ұйымдастырудың құқықтық
негіздерін көрсету;
кеден қызыметінде кеден режимдерін пайдалану және кедендік бақылау
тәжірибесін талдау;
тауарлар мен көлік құралдарын жекелеген кедендік режимдер бойынша
кедендік ресімдеуді ұйымдастыру тәртібін корсету;
кеден режимдердің құқықтық экономикалык мәніне және қолдану мәселелері
мен ұйымдастыруына бақылау дүргізу
Жұмыстың жаңалығы Қазақстан Бүкіләлемдік сауда ұйыиына мүше болып кіру
үшін кеден саласын дамытуда. Соңғы уақытта кеден қызметінің қызметкеріне
қойылатын талаптардың көлемі көп есе көбейеді. Өйткені олардың отандық
экономиканы жан-дамуына, инвесторлардың келуіне жағдай жасап қана қоймай
сонымен қатар біздің мемлекетіміздің экономикалық мүддесін қорғауға
бағытталған әрекеттер жасайды.
Зерттеудің объектісіне Қазақстан Республикасы кеден шекарасы арқылы
өткізілетін тауарлар мен көлік құралдарының құқықтық тәртібін айқындау және
оның құқықтық негізін орнату.
Зерттеудің пәніне кеден режимдерін сыртқы экономикалық қызметтің
реттеуші құралы ретінде қарастыру жатады.
Дипломдық жұмысымның методологиялық негізі Қазақстан Республикасының
қазіргі таңдағы заң актілері зерттелген – Қазақстан Республикасының
Конституциясы; Қазақстан Республикасының кеден кодексі және басқа кеден ісі
саласына қатысты заң актілері мен нормативті құжаттары, Қазақстан
Республикасының Президентінің жарлықтары, Қазақстан Республикасының
Үкіметінің қаулы, мен өкімдері, Кедендік бақылау комитетінің бұйрықтары мен
ережелері және сонымен қатар Қазақстан Республикасының беделді, атақты
ғалымдары Алибеков С.Т., Сарсембаев М.А., Баймуханов Э.П., Нұрмашев Ү.Ө.,
еңбектері де қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге
негізделген және кіріспе, үш тарау мен қорытынды, ұсыныстардан тұрады.
Жұмысты орындау барысында Астана қаласы бойынша Кеден бақылау
департаментінің 2007 – 2009 жылдар арасындағы жүк кеден декларациясының,
кеден режимдерінің қолданылуы туралы статистикалық мәліметтерге сүйене
отырып талдаулар жасалды.
1 - ТАРАУ. КЕДЕН РЕЖИМДЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Кеден режимдерінің түрлері мен олардың сипаты
Кеңес Социалистік Республика одағы мемлекеті өз өмір сүруін тоқтатқан
кезден және тәуелсіз Қазақстанның алғашқы күнінен бастап пайда болған
сыртқы саясат, экономика, қорғаны және тағы басқалармен қатар кеден ісі
мемлекеттің егемендігі мен тәуелсіздігін, оның экономикалық қауіпсіздігін
қамтамасыз етуші негізгі құралдардың бірі болып табылды.
Кеден режимдерінің пайда болуы негізіне 1991 жылы қабылданған Кедендік-
тарифтік реттеу туралы заң түрткі болды.
Осы сәттен бастап кеден режимдері заң реттеу саласындағы бекітілді.
Аталған жағдай кеден режимдерінің ұлғайып, дамып және тұрақты бекітілуіне
өз септігін тигізді. Бұрынғы Кеңес Социалистік Республика одағы
мемлекетінің кеден кодексі негізгі үш кеден режимін орнатқан болатын; Кеңес
Социалистік Республика одағы аумағына еркін айналысқа шығару немесе оның
аумағынан тысқары шығару; Кеңес Социалистік Республика одағы аумағына
уақытша әкелу немесе оның аумағына уақытша шығару; Кеңес Социалистік
Республика одағы аумағынан транзит түрде өткізу. Аталған кеден режимдері
жабық мемлекетің мүдделеріне толық жауап беретін [3, 124 б.].
Ал тәуелсіз Қазақстанның кеден ісі саласында Қазақстан Республикасы
Президентінің 1995 жылғы 20 шiлдедегі жарлығы, кейіннен Қазақстан
Республикасының 1999.07.16. №426 Заңымен 22-1-бап, кеден заңдарын қолдану
мақсатында кеден режимдерiнiң мынадай түрлерi белгiленедi:
тауарларды еркiн айналыс үшiн шығару;
тауарлардың керi импорты;
тауарлар транзитi;
кеден қоймасы;
бажсыз сауда жасайтын дүкен;
кеден аумағында тауарларды өңдеу;
кедендiк бақылаумен тауарларды өңдеу
тауарларды уақытша әкелу және уақытша әкету;
еркiн кеден аймағы;
еркiн қойма;
тауарларды кеден аумағынан тысқары жерлерде өңдеу;
тауарлар экспорты;
тауарлардың керi экспорты;
тауарларды жою;
мемлекеттiң пайдасы үшiн тауардан бас тарту.
Қазақстан Республикасындағы кеден ісінің құқықтық, экономикалық және
ұйымдық негіздерін белгілейтін және Қазақстан Республикасының егемендігі
мен экономикалық қауіпсіздігін қорғауға, Қазақстан экономикасының
дүниежүзілік экономикалық қатынастар жүйесіндегі байланыстарын жандандыруға
және сыртқы экономикалық қызметті ырықтандыруға бағытталған Қазақстан
Республикасының кеден кодексінің 116-бабына сәйкес Қазақстан
Республикасының кеден заңдарын қолдану мақсатында кедендік режимдердің
мынадай түрлері белгіленеді:
тауарларды еркін айналыс үшін шығару;
тауарлардың кері импорты;
кеден қоймасы;
бажсыз сауда дүкені;
тауарларды кедендік аумақта қайта өңдеу;
тауарларды еркін айналыс үшін қайта өңдеу;
тауарларды кедендік аумақтан тыс жерлерде қайта өңдеу;
тауарлар мен көлік құралдарын уақытша әкелу;
тауарлар мен көлік құралдарын уақытша әкету;
тауарлардың экспорты;
тауарлардың кері экспорты;
тауарлар транзиті;
тауарларды жою;
мемлекет пайдасына тауардан бас тарту;
еркін кеден аймағы;
еркін қойма;
арнайы кедендік режим.
Қазақстан Республикасының кеден кодексі 7-бабының 34-тармағына сәйкес
кедендік режим дегеніміз – Қазақстан Республикасының кедендік аумағында не
одан тыс жерлерде өткізу, пайдалану мақсаттарына қарай тауарлар мен көлік
құралдарын Қазақстан Республикасының кедендік аумағы арқылы өткізу
кезіндегі олардың кеден ісі саласындағы мәртебесін айқындайтын, кеден
кодексіндегі белгіленген нормалардың жиынтығы.
Кедендік режимді екі негізгі топқа бөлуге болады:
- Бірінші топқа өткізукезінде тауарлардың оларды өткізіп отырған
тұлғаның иелігіне толық өту режимі жатады, яғни бұл топтың режимі аяқталған
сипатқа ие. Бұл – еркін айналыс үшін шығару, экспорт, кері импорт, кері
экспорт.
- Екінші топқа жататын кедендік режимдер тауарларды қатаң түрде
белгілі бір мақсаттарға және кеден органдарының бекіткен шарттарын сақтау
арқылы пайдалануға рұқсат береді. Бұл топқа: кеден қоймасы, бажсыз сауда
дүкені, транзит уақытша әкелу (әкету), еркін кеден аймағы, еркін қойма,
қайта өңдеулер, мемлекет пайдасына тауардан бас тарту, тауарларды жою
режимдері жатады [4, 142 б.].
Екінші топтағы аты аталған режимдердің көпшілігінің әр түрлі
экономикалық міндеттерді шешуде өз мақсаттары бар:
тауарларды қоймаға қою – кеден қоймасы режимінің мақсаты;
тауарларды қайта өңдеу – қайта өңдеудің барлық үш режимінің мақсаты;
белгілі бір шарттарды орындауда тауарларды пайдалану – уақытша әкелу
(әкету), еркін кеден аймағы режимдерінің мақсаты;
тауарларды тасымалдау – транзит режимінің мақсаты.
Демек қолданыстағы кедендік режимдер сауданың, өнеркәсіптің және
халықаралық тасымалдаудың дамуына бағытталған. Кеден режимдерінің ролі мен
маңызы өте зор.
Кеден режимі тауарлардың бағытына, оның кеден аумағында кеден аумағынан
тыс болу жағдайларына байланысты кеден шекарасы арқылы тауарларды өткізу
тәртібін, тауар пайдалануы мүмкін саланы, тауарларды өткізетін тұлғаның
құқығы мен міндетін, берілген нақты кеден режимдегі тауарға қойылатын
талапты бекітеді.
Еркін айналыс үшін тауарды шығару режимі – Қазақстан аумағына
әкелінетін тауарлар оларды осы аумақтан әкету туралы міндеттемесіз осы
аумақта үнемі қалатын кедендік режим. Тауарларды еркін айналысқа шығару:
- кедендік баждар мен салықтар төленген;
- тарифтік емес реттеу шаралары сақталған;
- кеден кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерінде
көзделген басқа да талаптар орындалған;
- кедендік ресімдеу аяқталған жағдайларда жүзеге асырылады.
Бұл режим кедендік баждарды, салықтар мен алымдарды төлеу және
экономикалық саясат шараларын сақтауды қарастырады. Еркін айналысқа
шығарылған тауарлар оларға мүліктік және мүліктік емес құқықтары бар
кез–келген тұлғаның иелігіне түседі, кедендік бақылаудан алынып тасталынады
және егер де ол заңдылықта қарастырылған болса, басқа режимге қойылады.
Тауарды еркін айналысқа шығару кедендік режимі негізінен келісім
шарттар бойынша шетелден Қазақстанға тауарлардың келуіне сәйкес келеді.
Осы кедендік режимді қолданудың бірқатар ерекшеліктері бар:
Қазақстандық тауарларға тауарды өтеусіз беру – қайырымдылық пен
техникалық көмек сияқты кейбір сыртқы экономикалық сұлбаларда –
белгілі бір төлем түрлерінен босатумен еркін айналыс үшін
шығарурежимі орын алады. Қазақстандық тұлғаға тауарларды сыйға берген
жағдайларда кедендік төлемдерден босату жүргізілмейді.
Сондай – ақ осы режимнің тағы да бір ерекшелігін айта кеткен жөн.
Қазақстан аумағында еркін айналысқа шығарылған тауарлар кеден
заңдылықтарына сай Қазақстан тауарлары деген мәртебе алады. Сондықтан да
осындай тауарларды басқа кедендік режимге қоятын кезде оларға экономикалық
шаралары және осы кедендік режимге сәйкес кедендік төлемдер қолданылады.
Егер де Еркін айналысқа шығару режиміне бұрын Қазақстан Республикасы
аумағынан экспорт режимімен әкетілген қазақстандық тауарлар қоцылатын
болса, оларға мемлекеттерде өтетін тауарлар бойынша Қазақстанның ұсынатын
саудадағы біршама жайлы режимі сияқты импорт тарифінің базалық ставкасы
бойынша әкелінетін кедендік баж салынады.
Тауарлардың кері импорты – Қазақстан Республикасы кеден аумағынан
экспорт режимімен бұрын әкетілген қазақстандық тауарлар бекітілген мерзімде
кейін қарай кедендік баждар мен салықтарды төлемей және экономикалық саясат
шараларын қолданбай әкелінетін кедендік режим. Тауарлардың кері импорттың
кедендік режиміне оны кімнің әкеткеніне қарамастан кез-келген тұлға қоя
алады. Тауарларды кері импорттың кедендік режиміне қою үшін олар бір
мезгілде бір қатар шарттарды орындау керек:
экспорттың кедендік режиміне сәйкес Қазақстан Республикасы аумағынан
әкетілген болуы;
әкеткен сәтке дейін Қазақстандық тауар болуы;
әкелген сәттен бастап он жыл ішінде Қазақстан Республикасы кеден
аумағына әкелінген болуы;
табиғи ескіру немесе дұрыс тасымалданған және сақталған жағдайды
қоспағанда, әкеткен сәттегі жағдайда болуы.
Тауарларды елден тыс жерлерде өнеркәсіптік немесе комерцялық
мақсаттарда пайдалану оларды жоғарда айтылған шарттарды орындаған жағдада
кері импорттың кедендік режиміне қоюға кедергі болмайды.
Аты аталған тауарлар сондай-ақ олардың сақталуын қамтамасыз ету, жеңіл
жөндеу операцияларынан өтеді, осындай операциялардың салдарынан әкетілген
кезінде анықталған құны өсіп кетпейтін жағдаймен тәртіпке келтіріледі.
Тауарларды кері импорттау кезінде әкелінген сәттен бастап үш жыл ішінде
кеден органы әкетілген кеденді баждармен салықтардың экспортқа төленген
сомасын мынадай жағдайларды қайтарады:
тауарларды экспортқа әкетілген кедендік бажды немесе салықты төлген
адам әкетіп, әкелсе;
кедендік рәсімдеуді жүргізген кеден органына кедендік баждар
есептелініп, төленген және олардың төлеген төлемдерінің кеден есеп
шотына түскендігі туралы кеден органының жазбаша түрде растауының
негізінде Жүк кеден декларациясына ұсынылғанда.
Қазақстан Республикасының аумағынан 1992 жылы 1 қантарынан кейін
экспортталған тауарлардың кері импорты кезінде, декларант кеден органына
экспортқа байланысты, сондай-ақ тауарларды әкеткен сәттегі ставка бойынша
акциздерге қайтарылған қосылған құн салығы сомасын төлейді.
Тауарларды қарастырылып отырған режимге қою шетелде сақтаулы тұрған
тауарларды кері әкелу кезінде тәжірибеден өткізілуде.
Тауарлар экспорты – Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан
тысқары жерлерге осы аумақтан тыс жерде тұрақты болу немесе тұтынылу
мақсатында тауарлар әкетілетін кедендік режим.
Тауарлар экспорты:
- кедендік әкету баждары төленген;
- тарифсіз реттеу шаралары сақталған;
- Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген талаптар мен
жағдайлар орындалған жағдайда жүзеге асырылады.
Экспорт үшін шығарылған тауарлар Қазақстан Республикасының кедендік
аумағынан тысқары жерлерге нақты әкетілуге тиіс. Бұл орайда олар тасымалдау
мен сақтаудың қалыпты жағдайлары кезіндегі табиғи тозу немесе табиғи кему
салдарынан болатын өзгерістерді қоспағанда, кедендік декларация қабылданған
күнгі қалпында болуға тиіс. Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан
тыс жерлерге экспорттау үшін шығарылған тауарлар әкетілмеген кезде
тауарларды өткізуші тұлға жауапты болады. Тауарларды Қазақстан
Республикасының кедендік аумағынан тысқары жерлерге әкету Кеден кодекстің
14-тарауына сәйкес жүзеге асырылады.
Тауарлар транзиті – тауарлар кедендік бақылауға Қазақстан
Республикасының екі кедендік органы арасында өткізілетін кедендік режим,
оның қатарында кедендік баждарды, салықтарды төлемей, сондай-ақ тауарларға
экономикалық саясат шараларын қолданбай шет мемлекеттің аумағы арқылы
өткізуде бар. Бұл режим елдің көлік жолын жұмыспен, тауарларды тасымалдау
есебінен ішкі үстеме құнды қалыптастыруды қамтамасыз етеде. Ал тұлғаларды
кедендік баждар мен салықтарды төлеуден босатуды жүзеге асыру көліктің және
оның инфрақұрылымының дамуына ықпал етеді. Елдегі жүктердің есебін алу
мақсатында өтініш беріледі және тауарлар транзитіне кеден органынан рұқсат
алады. Транзитке рұқсаты тауарларды жөнелтетін кеден органы береді.
Жекелеген жағдайларда мысалы авто көлікпен тасымалданатын акцизделген
тауарлар транзитіне тек кеден органының депозитіне тиісті ақша қаражаты
аударылғанан кеуін немесе банк кепілдігін ұсынылғаннан кейін рұқсат
етіледі. Тауарларды транзиттің кедендік режимімен өткізу шартында – табиғи
ескіру не тасымалдау мен сақтаудың дұрыс жағдайларында азаю салдарынан
өзгеруден басқа және транзиттен басқа қандайда бір мақсаттарға
пайдаланбайтын, Қазақстан Республикасының аумағы арқылы өткізуге тиым
салынған тауар болмаудан басқа жағдайларда тауар өзгермеген қалыпта қалу
керек [5, 99 б.].
Тауарлардың Қазақстан аумағына болу мерзіміне шектеу қойылады: көлік
құралдарының мүмкіншіліктері нәтижесінде, белгіленген бағытта,өзге де
жағдайларда, бұл уақыт әрбір 2000 километірге бір айдан көп емес уақыт
есебімен анықталуы керек. Егерде кеден органының тасымалдаушының немесе
көлік құралдарының тауарларды дұрыс жеткізуіне кепіл бере алмайтындай
күмәні болса, кеден органы тауарларды транзиті кедендік режимі бойынша тек
көлік құралы тиісті түрде жабдықталған жағдайда, кедендік алып жүруді
қолдану немесе тауарларды кедендік тасымалдаушының тасымалдауы, кедендік
баждар мен салықтарды төлеуде тиісті соманың жөнелту кеден органының
депозитіне аударылуын қамтамасыз етілген жағдайда ғана өткізуге құқылы.
Кедендік ережелердің сақталуына, барлық туындаған шығындарға жауапкершілік
тауарларды тасымалдаушыға жүктеледі.
Шетелдік тауарлардың Қазақстан Республикасының Үкіметі анықтайтын тізбесі
бойынша Қазақстан Республикасының кедендік аумағы арқылы транзитіне
кедендік баждарды және салықтарды төлеу қамтамасыз етілген жағдайда жол
беріледі.
Тарнзиттік тауарлармен мынадай операцияларды жасауға болады:
- бір көлік құралынан екінші көлік құралына қайта тиеу;
- түсіру және кедендік бақылаумен қоймаға уақытша қою.
Транзиттік тауарларды тасымалдауды жүзеге асыратын көлік құралы бұзылған
кезде ондай тауарларды түсіруге және Қазақстан Республикасының кедендік
аумағындағы қоймада уақытша сақтауға жол беріледі.
Транзиттік тауарларды қоймада уақытша сақтау кеден органы құрған уақытша
сақтау қоймасында, ал ол болмаған жағдайда, Кеден кодексте белгіленген
тауарларды уақытша сақтауға қойылатын жағдайлар мен талаптарды сақтай
отырып, өзге де уақытша сақтау орындарында жүзеге асырылады.
Транзиттік тауарларды уақытша қоймада сақтау мерзімін тасымалдаушы жөндеу-
қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу үшін қажетті, бірақ тауарларды уақытша
сақтаудың шекті мерзімінен аспайтын уақытты негізге ала отырып белгілейді.
Кеден қоймасы – ережелердің кедендік режимі, барлық әкелінген тауарлар
кедендік баждармен салықтарды төлеусіз сақталу кезінде тауарларға
экономиаклық саясат шараларын қолданусыз кедендік бақылана отырып,
сақталыныды, ал экспорттық кедендік режиміне сәйкес әкетілуге арналған
тауарлар қолданыстағы кедендік заңдылықтарда қарастырылған женілдіктермен
кедендік бақылауда сақталынады.
Кеден қоймасының режиміне Қазақстан Республикасының кеден аумағына
әкелінуге тиым салынған, сондай-ақ сәйкес нормативті актілерде
қарастырылған өзге де жағдайлардағы тауарлардан басқа кез-келген тауарлар
қойылады.
Тауарларды сақтауды қамтамасыз ету арнайы бөлінген және жайластырылған
үй-жайды-кедендік пайдалану жолымен жүзеге асырылады.
Кеден қоймалары ашылуымен жабылудың ашық деңгейі бойынша түрлерге
бөлінеді. Ашықтарын кез-келген тұлғалар пайдалана алады, жабықтары – тек
белгілі бір адамдарға ғана арналған құрылтайшылардың құрамы бойынша кеден
қоймалары кеден органдарының құрылтайшылық ететін қоймаларына және
Қазақстанның тұлғалардың құрылтайшылық ететін қоймаларына бөлінеді. Кеден
органдары құрылтайшылық еттетін барлық жағдайларда ашық болады. Кеден
қоймаларына Қазақстандық тұлғалар құрылтайшылық ететін жағдайларда кеден
қоймасы ашық та, жабық та түрде болуы мүмкін, оны ашу үшін иесі кеденде
кеден қоймасын ашуға лицензия алуы тиіс. Ол тек қойманы, алаңды жабдықтауға
алымдарды төлеуге қойылатын бір қатар талаптарды орындаған жағдайда
беріледі.
Тауарлар кеден қоймасы режимінде үш жыл бойы бола алады. Тауарлардың
жеке категориялары үшін кеден қоймасы режимінде болу мерзімі бір жылға
дейін қысқартылуы мүмкін. Тауарлардың кеден қоймасында болудың ең төменгі
мерзімі анықталмаған.
Кеден қоймасы кеден қоймасы режимінде орналастырылған тауарлардың бәрін
сақтауға пайдаланылады. Бұл ретте кеден органының рұқсатымен бұл тауарлар
бір қатар операциялардан өтуі мүмкін: партияларға ұсақтау, жөнелтулерді
қалыптастыру, сорттау, орамдау, таңбалау, тиеу, түсіру ж.т.б.
Бажсыз сауда дүкені – тауарлардың кедендік бақылауда Қазақстан
Республикасының кеден аумағында кедендік баждарды, салықтарды төлемей және
тауарларға экономикалық шараларды қолданбай өткізілетін кедендік режим.
Бажсыз сауда дүкені кедендік режимінде орналастырылған тауарлар арнайы
дүкендерде тікелей сатылады. Бажсыз сауда дүкендерін халықаралық жолаушылар
қатынасына арналған әуе жайларда, жеке тұлғалардың шекараны кесіп өтуге
арналған Қазақстан Республикасының шекарасы арқылы өткізу орындарында ашуға
болады.
Бажсыз сауда дүкендерін осындай дүкенді ашуға Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік кедендік бақылауынан алған қазақстандық тұлғалар аша алады.
Лицензияның қызмет ету мерзімі 3 жыл бажсыз сауда дүкені орналасқан жерге,
оның жайластыруына қатаң талаптар қойылады.
Қазақстан Респубикасының Мемлекеттік кеден комиттеті бажсыз сауда
дүкені режиміне орналастыруға болмайтын тауарлар тізімін бекітеді. Бұған
мынадай тауарлар жатады: Қазақстан Республикасы аумағына әкеліп, өткізуге
болмайтын тауарлар; олардың рұқсаты болмаған жағдайда мемлекеттік өзге
органдардың бақылауына жататын тауарлар; ауыр салмақты (20 кг – нан артық)
тауарлар және аса үлкен (ұзындығы, ені, биіктігін қосқанда 200 см – ден
асатын) тауарлар ж.т.б. Мұндай дүкендерде тауарларды тек бөлшектеп сатуға
ғана рұқсат етіледі. Қолма – қол ақшаға неиесе шетелге кететін жеке
тұлғалардың несие карточкалары бойынша сатылады.
Осы кедендік режимді қолданудың негізгі экономикалық орындылығы
импорттық тауар мен сыртқы тұтынушы есебінен шын мәнісінде пайда түсіру
болып табылады. Кедендік шығындардын шын мәнісінде болмауынан тауардың өз
құнының елеулі төмендеуі дүкенінің тауар айналымын ұлғайтады, әуе жайлар
мен порттардың инфрақұрылымының дамуына жайлы жағдайлар туғызады ж.т.б. Осы
режимді қолдануды шектеу халықаралық жолаушылар қатынасының дамуымен
байланысты [6, 12 б.].
Тауарларды қайта өңдеу режимі Қазақстандық кеден заңдылықтарымен
тауарларларды қайта өңдеудің үш режимі қарастырылған:
кеден аумағында;
кедендік бақылауда;
кеден аумағынан тыс;
Кеден аумағында тауарларды қайта өңдеу – Қазақстан Республикасы кеден
аумағында қайта өңдеу үшін экономикалық шараларды қолданбай және әкелінетін
кедендік баждар, салықтар сомасын Қазақстан Республикасы кеден аумағынан
тыс әкетудің қайта өңдеу өнімдері экспортының кедендік режиміне сай келу
шартымен қайтара отырып, шетелдік тауарларды бекітілген тәртіппен
пайдаланатын кедендік режим.
Кедендік бақылауда тауарларды қайта өңдеу – артынан еркін айналымға
шығару немесе қайта өңделген өнімдерді басқа кедендік режимге
орналастырумен кедендік бақылауда қайта өңдеу үшін Қазақстан Республикасы
аумағында кедендік баждар мен салықтарды төлемей, сондай – ақ оларға
экономикалық саясат шараларын қолданбай әкетілетін және Қазақстан
Республикасы кеден аумағынан тыс пайдаланатын кедендік режим.
Тауарларды кеден аумағынан тыс қайта өңдеу – кедендік баждар мен
салықтардан толықтай немесе жартылай босатумен, сондай – ақ тауарларға
экономикалық саясат шараларын қолданбай Қазақстан Республикасы аумағында
қайта өңделген өнімдерді еркін айналымға шығару мақсатында қазастандық
тауарлардң экономикалық саясат шараларын қоданбай әкетілетін және Қазақстан
Республикасы кеден аумағынан тыс пайдаланатын кедендік режим.
Тауарларды қайта өңдеу операциялары:
тауарларды жасау, оның ішінде монтаж, жинақтау және өзге туарларға
ұқсастырып жасау;
тауарларды жөндеу, оларды қайта қалпына келтіру мен ретке келтіруді
қоса;
өнімдерді қайта өңдеуге әсері бар немесе тіпті бұл тауарлар қайта
өңдеу процесінде толықтай немесе жартылай пайдаланса да кейбір
тауарларды пайдалану;
Pұқсат бір қатар шарттарды орындаумен тек қазақстандық заңды тұлғаларға
ғана беріледі. Көп жағдайларда қайта өңделген өңімдерде әкелінетін,
әкетілетін тауарлардың дәл теңестіру мүмкіндігі болу керек.
Әр түрлі режимдерді қолданудың бірқатар ерекшеліктері бар:
Тауарларды кеден аумағынан тыс қайта өңдеуге әкетуге бірқатар шектеулер
қойылады – кеден аумағынан тыс қайта өңдеуге рұқсат тек қайта өңделген
тауарлардың әкетілген тауарларды қайта өңдеу нәтижесінде пайда болғанын
анықтау мүмкіндігі болғанда ғана беріледі.
Егер де қайта өңделген тауарларға: жиһаз; кесілген материалдар;
сүректелген жонылған плиталар және сүрекке ұқсас плиталар; этил спирті;
ішімдік өнімдері; темекі өнімдері; сыра; тағам өңімдері; аң терілері;
табиғи және жасанды тері бұйымдары; аяқ киімді қоса; қайта өңделген
өнімдерде бастапқы тауарды теңестіру мүмкіндігінің жоқтығына байланысты
зергер бұйымдары жататын болса, онда кеден аумағынан тыс қайта өңдеуге
лицензия берілмейді.
Тауарларды кедендік бақылауда қайта өңдеу режиміне орналастыру
барысында осы режиммен кеден депозитіне төлем бірқатар шарттарды
орындағанда беріледі:
қайта өңдеуді тауарларды қайта өңдеуге әкелетін кәсіпорын жүзеге
асырылады;
бұл кәсіпорын заңды тұлға болуы керек;
қайта өңдеу операциясы кәсіпорынның кәдімгі технологиялық процесіне
сәйкес жүргізіледі;
әкелінген тауарлар акцизделінбейді;
қайта өңдеу мерзімі жарты жылдан асып кетпеуі тиіс ж.т.б.
Шарттар тізімі 11 тармақтан тұрады. Бұл режим мысалы, егер де кәсіпорын
бұрын шетелден әкелінген техникаға жөндеу жүргізген жағдайда қолданылады,
оны кәсіпорын шетелдік жинақтардан Қазақстан Республикасы аумағында
жиналған экспортталған тауарларға қолданылуы мүмкін.
Кей жағдайларда тауарларды кедендік бақылауда қайта өңдеу режиміне
орналастыруға тиісті органдардың лицензиясы қажет. Бұл уранды және торийлі
кендер мен қоспаларға, қымбат металлдар изотоптары, екі бағытты тауарларға
қатысты.
Қымбат металладар, қымбат тастар мен янтарь бар тауарларлы қайта
өңдеудің ерекше тәртібі бар.
Тауарларды қайта өңдеуге кеден аумағына әкелу барысында кедендік
төлемдерді тиісті ақша қаражаттарын кеден органы депозитіне аудару арқылы
төлеуді қамтамасыз ету талап етіледі. Рәсім біткен соң және қайта өңделген
тауарлар қайтарылғаннан кейін ақша сомасы қайтарылып беріледі. Бұл мерзім
өтіп кеткеннен кейін ол республикалық бюджетке аударылады.
Тауарларды кеден аумағында және кедендік бақылауда қайта өңдеу режиміне
орналастыру кезінде үстеме құн эксторттың бәсекеге қабілетті мүмкіндігі
қолда бар болғандықтан, қайта өңдеудің келешегі бар технологиясын енгізумен
құрылады. Қайта өңдейтін кешендерді құру қайта өңдеуші – елде Қазақстан
Республикасында өндірістің сапасы мен деңгейін арттырады.
Кедендік бақылауда қайта өңдеу кедендік режимі отандық өндірістің
бәсекеге қабілеттігін арттырады және баждар мен салықтарды төлеудің
міндетті шартының жоқтығынан режимді ұсынушы-кәсіпорынның айналым
қаражаттарының қажетті санын елеулі түрде қысқартады.
Қайта өңдеу бойынша операциялар кешені өндірістік кооперациядан және
қайта өңделген тауарлар ішкі нпрыққа түскен кезде тауар сапасы деңгейін
елеулі түрде көтеруден тұрады. Кеден аумағында кедендік бақылаудағы қайта
өңдеудің кедендік режимдерінде үстеме құн Қазақстан Республикасы аумағында
болады, оған ұлттық компоненттерді және өз технологияларымызды енгізу
халықаралық өндірісте байланыстарға тереңірек бойлауымызға мүмкіндік
береді. Сонымен қатар жөндеу сияқты операциялар жөнделген өнімнің нарыққа
енуін, оның қолданыстағы өміршеңдігін барынша ұлғайтады.
Бұл қарастырылып отырған тауарлардың сату көлемін өсіруі мүмкін.
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы аясында, кәсіпорындар арасындағы бұзылған
байланыстар мен белгілі бір өндірісті-технологиялық операциялардың шын
мәнісіндегі монополизациясында кедендік шығындарды азайту және жөндеу мен
мәшине жасау өндірісі мен ауыр техниканың кең аясын жасау кезеңдегі
кедендік кедергілерді қысқарту мүмкіндіктерін береді. Кеден аумағынан тыс
қайта өңдеудің кедендік режимін қолданудың экономикалық негізі елдің ішінде
тиімді жүргізуге мүмкіндік жоқ тауарларды қайта өңдеуде осындай
операцияларды шетелде жүргізілудің орындылығын көрсетеді. Отандық шикізат
салаларын қайта өңделген өнімдерді үйлестіре қолданумен Қазақстанның тауар
нарығынада кедендік шығындарды азайту жағдайымен пайдалану тауарларды
бәсекеге барынша қабілетті етеді, ал оларды өндіруге кететін шығындарды
құрайтын отандық құрылымдарды пайдалану барынша тиімді.
Тауарларды уақытша әкелу және әкету – тауарларды Қазақстан Республикасы
кеден аумағында немесе одан тыс жерлерде кедендік баждардан, салықтардан
толықтай не жартылай босатумен және экономикалықсаясат шараларын қолданбай
пайдалану рұқсат етілетін кедендік режим.
Уақытша әкелінетін (әкетілетін) тауарлар табиғи ескіру не дұрыс
тасымалданып, дұрыс сақталған жағдайларда кішірею салдарынан болған
өзгерістерден басқа өзгермеген қалпында қайтарылуға тиіс.
Тауарларды уақытша әкелу (әкету) мерзімі екі жылдан асып кетпеу керек,
бірақ та Қазақстан Республикасы Кедендік бақылауы тауарлардың жеке
категорияларын әкелу (әкетудің) барынша қысқа немесе керісінше барынша ұзақ
мерзімін бекітуге құқылы.
Қарастырылып отырған кедендік режим көп жағдайларда көрмеге қойылатын
жәдігерлерді, жарнама материалдарын, көп айналмалы ыдыстарды, халықарлық
тасымалдарды жасайтын көліктерді, егер де оларды бір рет қана пайдаланатын
болса және оларды еркін айналымға шығару үшін режимге орналастырудың қажеті
шамалы болса ғылыми – зерттеу немесе оқыту мақсаттарына пайдаланатын
жабдықтарды әкелу немесе әкетуде ұсынылады.
Сондай – ақ кедендік баждардан, үстеме құн мен акциздерге салынатын
салықтардан толық босата отырып, уақытша әкелу немесе әкету режиміне
орналастырылатын тауарлар тізімі бекітіледі. Кедендік баждар мен
салықтардан толық босату 1 жылдан көп мерзімге берілуі мүмкін.
Әрбір толық және толық емес календарлық айға жартылай босату кезінде
егер де тауарлар еркін айналымға шығарылған болса, төленуге тиісті кедендік
баждар мен салықтардың үш пайызы төленеді.
Бекітілген мерзімдердің бікен күні қайтарылмаған уақытша әкелінген
(әкетілген) тауарлар өзге кедендік режимге не кеден органдарының уақытша
сақтау қоймаларына орналастырылуы тиіс.
Еркін кеден аймағы және еркін қойма – шетелдік тауарларды сәйкес
аумақтық шекараларда немесе үй жайларда кедендік баждар мен салықтарды
төлемей, сондай – ақ тауарларға экономикалық саясат шараларын қолданбай
орналастыру мен пайдаланудағы, ал қазақстандық тауарларды кеден заңдарында
бекітілген тәртіппен экспорт режиміне сәйкес әкетуде қолданылатын
жағдайларда орналастыру мен пайдаланатын кедендік режим.
Біріккен Ұлттар Ұйымы құжатарында еркін аймақтардың (портты – франко
порттарындағы еркін кеден аймақтары, еркін транзиттік аумақтар) 30 – дан
аса атаулары есепке алынған. Халықаралық – құқықтық тәжірибеде 1973 жылғы
(Киото) кедендік рәсімдерді үйлестіру мен жеңілдету туралы Келісімнің 8
қосымшасындағы анықтама кеңінен қолданылады. Еркін аймақты әдетте
тауарларды кеден аумағынан тыс жердегі импорт құқығы мен тиісті салықтарға
қатысты және қарапайым кедендік бақыланбайтын тауарлар ретінде қарастыратын
бір мемлекеттің бір бөлігі деп түсіну керек [7, 17 б.].
1.2 Кеден режимдеріне кедендік бақылауды ұйымдастырудың құқықтық
негіздері
Кедендік бақылау барысындағы кеден органдарының жүзеге асыратын
шаралары барынша тиімді нәтижелерге жету мақсатындағы Бақылаудың бүкіл
қатысушылары арасында өзара әрекет етуді жетілдіруге бағытталған процестер
мен әрекеттердің жиынтығы арқылы жүзеге асады. Бұған тек осындай бақылауды
дұрыс ұйымдастыру арқылы ғана қол жеткізуге болады. Кедендік бақылауды
ұйымдастырудың ең бірінші міндеті кеден шекарасы арқылы тауарлар мен жеке
тұлғаларды өткізуге уақытты қысқарту мақсатында кеден жүйелері мен ішкі
экономикалық байланыстар қатысушыларына, барынша қарқынды ішкі экономикалық
қызмет орындарына жақын олардың құрылым бөлімшелерін ұйымдастыру болып
табылады. Кеден мен кедендік қызмет орындарында кедендік бақылау мен
рәсімдеуді жүзеге асыруға тура келеді. Сондықтанда мақсатты, қағидаттарды,
негізгі бағыттарды көрсеттетін кеденнің (кедендік қызмет орнының) тиімді
құрылымын анықтаумен байланысты кеден органдары арасындағы мәселелерді шешу
– бұл кедендік бақылауды ұйымдастырудың екінші бір маңызды міндеті [8, 163
б.].
Сондықтан да тауарларды, көлік құралдарын және жеке тұлғаларды кеден
шекарасы арқылы өткізуде барлық қарастырған және өзге де ұйымдастыру мен
практикалық шаралардың келісімдеріне қол жеткізу жолымен тиімді кедендік
бақылауды ұйымдастыру үшін жағдайлар туады.
Аймақтағы кедендік бақылауды ұйымдастыру:
кеден органының тиісті жұмыс көлемін (кеден органы аймағындағы
кедендік бақылауға жататын тауарлардың, көлік құралдары мен
тұлғалардың, сыртқы экономикалық қызметтің нақты қатысушыларының
саны) анықтаудан;
кедендік бақылау мен ресімдеудің орнын бекітуден, олардың арасында КБ
(кедендік бақылау) мен КР (кедендік рәсімдеу) жұмыс көлемдерін
бөлуден, осы әрекеттерді жүзеге асыру үшін қажетті жағдайларды
туғызудан;
кеден органының сан құрамы мен тиімді құрылымын жасаудан ;
мамандарды таңдау мен оқытудан;
материалды – техникалық негіз құрудан;
кеден органының ішінде де, кеден аралық және кеден маңындағы салаларда
да байланыс пен өзара әрекет етуді жасаудан;
кедендік бақылауды жүзеге асыратын және осы процеске қолдау көрсететін
кеден органының барлық қызметтерінің тұрақты жұмысын қамтамасыз
етуден тұрады.
Кедендік бақылауды ұйымдастырудың типтік сұлбасы кеден органдары
қызметтерінің, кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізуге
қатысы бар өзге де кәсіпорындар мен ұйымдардың өзара әрекет ету жүйесін
бейнелейді. Тауарларды әкелу мен адамдардың келуі мынадай шаралардан
тұрады:
тауарлар және көлік құралдарымен кеден шекарасынан өту туралы кеден
органының хабардар етуі, ал сәйкес жағдайда – кеден шекарасынан
өтетін адамдар туралы кеден органының хабарламасын қабылдауы;
кеден органына тауарларды, көлік құралдарын, олардың құжаттарын,
сәйкес жағдайларда адамдардың да құжаттарын көрсету;
кеден бақылауға тауарларды, көлік құралдарын және олардың құжаттарын
рәсімдеуге қабылдау, кедендік ережелермен анықталған жағдайларда –
тауарларды, көлік құралдарын теңестіре таңдай отырып немесе толықтай
тексеріп қарау;
ережелермен шартталған жағдайларда тауарларды, көлік құралдарын және
олардың құжаттарын кеден бағытына жеткізуді рәсімдеу жағдайында;
кеден бағытында тауарларды, көлік құралдарын және олардың құжаттарын
жеткізуді бақылау;
жеткізілген тауарлар мен көлік құралдарын кедендік бақылауда кеден
бағытына қабылдау;
тауарларды, көлік құралдарын, олардың құжаттарын жеткізу (жеткізбеу)
туралы кедендік жөнелтудің хабарламасы;
уақытша сақтаудағы (кеден қоймасындағы) тауарларды қоймаға
орналастыру;
кеден органының кеден декларациясын қабылдауы;
кеден органының кеден декларациясын қабылдағаннан кейінгі тауарды
кедендік бақылау мен рәсімдеуі;
Кедендік рәсімдеуді және оның нәтижелеріне сәйкес шешімдерді
қабылдауды аяқтау;
келтірілген сұлбаны кедендік бақылауды ұйымдастыру бағытының кілті
ретінде қарастырған жөн. Өз кезегінде әрбір бағыт нормативтік
құжаттарға сәйкес жеткілікті түрде көптеген операцияларды
қарастырады.
Кеден бақылау аймағын құру Қазақстан Республикасы кеден органдарының
айқындаған орындарында құрылады. Кеден бақылау аймақтарын тану негізі
болып:
уақытша сақтау орындарын және уақытша сақтау қоймасын құру үшін
лицензия, еркін қойма, кедендік қойма, бажсыз сауда дүкенін тану
туралы шешім;
кеден органдары орналасқан жері туралы тіркеу құжаттары;
Қазақстан Республикасы кеден органының кеден ресімдеу орындарын
орналастыру туралы шешімі, сонымен қатар әуе жайларда, порттарда,
темір жол станциялары;
Қазақстан Республикасы үкіметінің халықаралық өткізу пунктін немесе
арнайы экономикалық аймағын құру актісі;
Кеден бақылау аймағын құру туралы шешім бұйрық нысанында Қазақстан
Республикасы кеден органымен ресімделеді.
Қазақстан Республикасының кеден кодексі 8-бабына сәйкес кеден
кодексінде және Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттарда
көзделген жағдайларды қоспағанда, барлық тұлғалардың тауарлар мен көлік
құралдарын Қазақстан Республикасына әкелуге және Қазақстан Республикасынан
әкетуге тең негіздерде құқығы бар. Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан
Республикасының кедендік аумағына әкелу кезінде тауарлар мен көлік
құралдарын өткізудің шарты кедендік шекарадан іс жүзінде өту және Қазақстан
Республикасының кеден заңдарында белгіленген іс-әрекеттерді жасау болып
табылады. Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасының кедендік
аумағынан әкету кезінде өткізудің шарты кедендік декларация беру немесе
тауарлар мен көлік құралдарын әкетуге бағытталған өзге де іс-әрекеттер
болып табылады. Өзге іс-әрекеттерге:
Қазақстан Республикасының тыс жерлерге кететін жеке адамның кедендік
бақылау аймағына кіруі (енуі)
тауарлар мен көлік құралдарын өткізуші тұлғаның тауарлар мен көлік
құралдарын Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан әкету туралы
хабарлама беруі;
автокөлік құралының Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан шығу
мақсатымен Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өткізу
пунктіне енуі;
Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан тыс жерлерге жөнелту үшін
тауарларды көлік саласында кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырушы
тұлғаларға не халықаралық почта жөнелтімдерін халықаралық почта
қызметін көрсетуші ұйымдарға тапсыру жатады [9, 195 б.].
Валюталық құндылықтарды Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы
арқылы өткізу Қазақстан Республикасының валюталық заңдарына және кеден
кодексіне сәйкес жүзеге асырылады.
Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасының кедендік
аумағына іс жүзінде өткізу тауарлар мен көлік құралдарының Қазақстан
Республикасының кедендік шекарасынан өтуі болып табылады. Қазақстан
Республикасының кедендік шекарасынан өту тауарлар мен көлік құралдарын
өткізуші тұлғаға тауарларды, көлік құралдарын және оларға арналған
құжаттарды өткізу пунктінде орналасқан кеден органына мүмкіндігінше қысқа
мерзімде жеткізу міндетін жүктейді.
Тауарларды кедендік режимде мәлімдеу және орналастыру Қазақстан
Республикасының кеден кодексінің 117-бабына сай жүзеге асырылады. Кеден
органы кеден декларациясын тіркеген күн тауарларды белгілі бір кедендік
режимде мәлімдеген күн болып есептеледі. Кеден кодексте белгіленген
тәртіппен кеден органының тауарларды шығарған күні тауарларды кедендік
режимде орналастырған күн болып есептеледі.
Декларант кедендік режимнің кеден кодексінде белгіленген шарттары мен
талаптарын сақтамағандығы үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
жауапты болады.
Тұлғалар кедендік режимнің шарттары мен талаптары кедендік бақылаудағы
тауарлардың олар еркін айналысқа шығарылғанға дейін не олар Қазақстан
Республикасының кедендік аумағынан тыс жерлерге іс-жүзінде әкетілгенге
дейін апаттың не ырық бермес күштің әсері салдарынан біржола жоғалуы,
зақымдануы немесе жойылуы себепті сақталмайтын, сондай-ақ тауарлардың саны
немесе жай-күйі тасымалдаудың, көлікпен тасудың, сақтаудың және
пайдаланудың (қолданудың) қалыпты жағдайлары кезінде тауарлардың табиғи
тозуының немесе табиғи кемуінің салдарынан өзгерген жағдайларда жауапты
болмайды.
Тұлғалар Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан тысқары жерлерге
қайта өңдеу үшін әкетілген тауарларға немесе олардың қайта өңделген
өнімдеріне қатысты мынадай мән-жайларда жауаптылықта болмайды:
тауарлардың немесе олардың қайта өңделген өнімдерінің апаттың немесе
ырық бермес күштің әрекеті салдарынан біржола жоғалуы немесе жойылуы
себепті қайтарылмауы;
тауарлардың немесе олардың қайта өңделген өнімдері санының
тасымалдаудың, сақтаудың және пайдаланудың (қолданудың) қалыпты
жағдайлары кезінде олардың табиғи тозуының немесе табиғи кемуінің
салдарынан өзгеруі;
тауарлардың немесе олардың қайта өңделген өнімдерінің шетел мемлекеті
мемлекеттік органдарының немесе лауазымды адамдарының іс-әрекеттері
салдарынан иеліктен шығуы.
Тауарлардың біржола жоғалуына, бүлінуіне немесе жойылуына, олардың саны
мен жай-күйінің өзгеруіне әкеп соқтырған мән-жайларды растау міндеті осы
бөлімде айқындалған тұлғаларға жүктеледі. Шет мемлекеттердің аумағында
болған мән-жайларды Қазақстан Республикасының шетелдердегі консулдық
мекемелері немесе жоғарыда аталған мән-жайлар болған мемлекеттің құзыретті
органдары растайды.
Әлемдік практикада қолданылып жүрген кеден режимдерін екі топқа бөлуге
болады:
тұлғалардың тауарларды тасымалдау кезінде, тауарларға деген иеліктің
толық өтетін кеден режимдері, ондай кеден режимдеріне тауарлар
қойылатын болса. Бұл кеден режимдері аяқталған мінездемеге ие болады.
Оларға жататындар:
тауарларды еркін айналыс үшін шығару (тауарлардың импорты);
тауарлардың экспорты (АҚШ, Канада елдерінде экспорттық жеткізілімдер);
тауарлардың кері импорты;
тауарлардың кері экспорты;
тауарларды тек, қатаң сақталған мақсаттарға ғана пайдалануға рұқсат
беретін кеден режимдері. Аталған кеден режимдері орнатылған
тәртіптердің қатаң сақталуын талап етеді және осы топтағы кеден
режимдері аяқталмаған мінезге ие болады. Оларға жататындар:
тауарларды өңдеу және өндірумен байланысты кеден режимдері (тауарларды
кедендік аумақта қайта өңдеу; тауарларды еркін айналыс үшін қайта
өңдеу; тауарларды кедендік аумақтан тыс жерлерде қайта өңдеу сияқты);
тауарлар транзиті;
еркін кеден аймағы;
еркін кеден қоймасы;
порто-франко аймағы;тауарларды жою;
бажсыз сауда дүкені;
лицензиялық сауда дүкені;
кеден аукционы (АҚШ, Канада, елдерінде қолданылады).
Кеден режимдерін қазіргі мемлекет аралық қатынастарда қолданылуын
төмендегідей екі аспектіде қарастырғанымыз жөн:
Халықаралық деңгейде – Біріккен Ұлттар ұйымының халықаралық
Конвенциялары талаптарына сәйкес қолданылуы.
Жергілікті немесе аймақтық деңгейде қолдану – топтасқан немесе
интеграциялық қатынастар орнатқан мемлекеттер бірлестіктері аясында кеден
режимдерін қолдану [10, 137 б.].
Халықаралық деңгейде Еуропа, АҚШ және Канада сияқты дамыған мемлекеттер
арасындағы өзара экономикалық қатынастарда келесідей кеден режимдері
қолданылады:
Алғашқы кезеңдік заттар, яғни шетел мемлекеттерінің мекен жайларына
келіп түскен автомашиналар, жүктерді мемлекеттік кеден шекарасынан өткізуді
айқындайтын кеден режимдері. Олар мемлекет аралық консулдық шарттармен
орнатылады.
Халықаралық сауда жасауда мемлекеттердің экспорттық және импорттық
операциялары кезінде коммерциялық қызметтің экономикалық кеден режимі
қолданылады. Коммерциялық қызметтің экономикалық кедендік режимі дегеніміз
тауарларды сақтаудың, олардың импорт және экспорты кедендік режимдері.
Еуропалық Экономикалық Ынтымақтастық немесе Одақ елдерінде қазіргі
таңда ортақ кеден кодексіне сәйкес бірыңғай кеден режимдерін қолданады.
Оларда тауарды жасап шығарушы тұлғалармен арнайы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1 - ТАРАУ. КЕДЕН РЕЖИМДЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Кеден режимдерінің түрлері мен олардың сипаты ... ... ... ... ... ... ... 6
2. Кеден режимдеріне кедендік бақылауды ұйымдастырудың құқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... . 16
2 - ТАРАУ. АСТАНА ҚАЛАСЫ БОЙЫНША КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУ ДЕПАРТАМЕНТІНІҢ
ҚЫЗМЕТІНДЕ КЕДЕН РЕЖИМДЕРІН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУ ТӘЖІРИБЕСІН
ТАЛДАУ
1. Астана қаласы бойынша Кедендік бақылау департаменті қызмет аймағындағы
сыртқы экономикалық қызметке қатысушылардың кеден режимдерін қолдануын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 22
2. Тауарлар мен көлік құралдарын жекелеген кедендік режимдер бойынша
кедендік ресімдеуді ұйымдастыру
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... . 26
3. Негізгі кедендік режимдердің құқықтық экономикалық мәні және қолдану
мәселелері мен ұйымдастырылуын бақылау ... ... ... ... ... ... ... 40
3 - ТАРАУ. АСТАНА ҚАЛАСЫ БОЙЫНША КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУ ДЕПАРТАМЕНТІНІҢ
КЕДЕНДІК ӘКІМШІЛІК ЖҮРГІЗУ МЕН КЕДЕН РЕЖИМДЕРІН БАҚЫЛАУДЫ ЖЕТІЛДІРУ
ШАРАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... . 44
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 52
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 56
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі Қазақстан Республикасының алдына қойып отырған
әлемнің дамыған елу мемлекетінің қатарына ену басымдығы кеден ісі
саласындағы тауарлар мен көлік құралдарын кедендік ресімдеудің де әлемдік
стандарттармен нормативті құжаттарына сай келуін талап етеді. Тауарлар мен
көлiк құралдарын Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы өткiзу
кезiнде фискальдық, бақылау функцияларын, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының заң актiлерiне сәйкес құқық қорғау органдарының
функцияларын орындай отырып, кеден қызметi соңғы жылдары өзiнiң мемлекет
жүргiзiп отырған сыртқы экономикалық саясаттағы рөлiн елеулi түрде
күшейттi. Кеден режимдері тауарлар мен көлік құралдарын кеден шекарасынан
өткізудің негізгі құқықтық жағдайларын анықтайды және орнатады яғни кеден
режимдерге бақылауды ұйымдастыру Қазақстан Республикасының ішкі және сыртқы
экономикалық қауіпсіздігін сақтай отырып сыртқы экономикалық қызметке
қатысушылардың дұрыс заңмен белгіленген тәртіп бойынша тауарларлар мен
көлік құралдарының ресімделуін қамтамасыз етеді [1, 118 б.].
Қазақстанның әлемдiк экономикалық қатынастар жүйесiне ықпалдасу процесi
кеден iсi саласындағы нормативтiк құқықтық базаны жетiлдiру қажеттiлiгiн
алдын ала белгiледi. Осы мақсатта 2003 жылғы 1 мамырдан бастап күшiне енген
Қазақстан Республикасының Кеден кодексі әзiрленiп, қазіргі кезде Кеден
кодексінің жаңа мәтіні әзірленіп отыр. Онда кеден рәсiмдерiн үйлестiру мен
оңайлату мақсатында халықаралық конвенциялардың ережелерi ескерiлдi, ішкі
нарықтың жақсаруына оның тиімді жұмыс істеуіне Үкімет тарапынан қолдау
көрсетілуі және де сыртқы экономикалық қызметке қатысушылармен өзара қарым-
қатынастардың жаңа қағидаттары мен кеден органдары жұмысының тиiмдiлiгiн
арттыру тетiктерi енгiзiлдi.
Кеден кодексiн iске асыру үшiн оның бiртектi қолдануы мақсатында кеден
iсi саласында нормативтiк құқықтық кесiмдер әзiрлендi, қабылданды және
жүйелендiрiлдi. Қазақстан Республикасының жаңадан әзірленіп жатқан кеден
кодексі Қазақстан Республикасындағы кеден ісінің құқықтық, экономикалық
және ұйымдық негіздерін белгілейді және Қазақстан Республикасының
егемендігі мен экономикалық қауіпсіздігін қорғауға, Қазақстан
экономикасының дүниежүзілік экономикалық қатынастар жүйесіндегі
байланыстарын жандандыруға және сыртқы экономикалық қызметті ырықтандыруға
бағытталған. Тұлғаның кез-келген уақытта тауарлар мен көлік құрамының
сипатына, санына, шыққан еліне қарамастан кез келген кеден режимін таңдауға
немесе өзгертуге құқығы бар. Қазақстан Республикасының Кеден кодексінде
тұлғаларға тауарлар мен көлік құралдарын әкелу мен әкетуге теңдей негізде
құқық береді және онда құқықты жүзеге асыру кезінде ешкімнің ол құқықтан
айырылмауына және әкелу мен әкету құқығының шектелмеуіне кепілдік береді.
Бір жағынан мемлекет тауарлар мен көлік құралдарын әкелу мен әкетуге тыйым
салуды, мемлекеттің қауіпсіздік, моральдық имандылық мүдделері және адам
өмірі мен денсаулығын сақтау, айналадағы табиғи ортаны, жануарлар мен
өсімдіктер дүниесін, Қазақстан Республикасымен шетел халықтарының көркем,
тарихи, археологиялық игіліктерін, меншік құқығын қорғау, интеллектуальдық
меншікті, тұтынушылардың және мемлекеттің басқа да өмірлік маңызы бар
мүдделерін қорғау тұрғысынан негіздейді [2, 23 б.].
Дипломдық жұмыста Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан
тауарлар мен көлік құралдарын өткізуге байланысты ұйымдастырылатын және
жүргізілетін операциялар бойынша бір қатар сұрақтар қарастырылып, сонымен
қатар осы саладағы кеден төлемдерін төлеуді жүзеге асыру бойынша анализ
жүргізілген және тауарлар мен көлік құралдарын өткізуде кеден режимдерін
пайдалану саласында кеден органының жұмысын жақсарту мен жетілдіруге
байланысты негізігі ұсыныстар жазылған. Қазақстан Республикасының кеден
шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізуде қолданылатын негізгі
қағидалар: Кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізу,
әкелу мен әкету құқығын бекіту келесі негізгі қағидаларға негізделеді:
әкелу мен әкетуге тиым салу; әкелу мен әкетуді шектеу; өткізу тәртібі;
кедендік режимді таңдау мен өзгерту; кедендік рәсімдеу бақылаудың
міндеттілігі; кедендік шекарадан өтетін орны мен уақытын анықтау, кеден
шекарасынан өткізілетін тауарлар мен көлік құралдарына билік ету, шартты
түрде шығарылған тауарлармен, көлік құралдарымен пайдалану және басқару.
Аталған тауарлар мен көлік құралдарын кеден шекарасынан өткізу
барысында кеден кодексінде көрсетілген кеден режимдеріне сәйкес жалпы
кедендік ресімдеу жүргізіледі. Басқаша айтатын болсақ кеден режимдері
тауарлар көлік құралдарын кеден шекарасынан өткізудің негізгі құқықтық
жағдайларын анықтайды және орнатады.
Дипломдық жұмысымның мақсаты кеден режимдерін кеден құқығының жеке
институты ретінде зерттеп, ерекше жиі қолданылатын кеден режимдерінің
түрлерін айқындау және олардың қолданылу ерекшеліктері мен дамуына пікір
білдіру.
Дипломдық жұмысының міндеттері:
кеден режимдерінің түрлерін және мағынасын ашып көрсету;
кеден режимдерыне кедендік бақылауды ұйымдастырудың құқықтық
негіздерін көрсету;
кеден қызыметінде кеден режимдерін пайдалану және кедендік бақылау
тәжірибесін талдау;
тауарлар мен көлік құралдарын жекелеген кедендік режимдер бойынша
кедендік ресімдеуді ұйымдастыру тәртібін корсету;
кеден режимдердің құқықтық экономикалык мәніне және қолдану мәселелері
мен ұйымдастыруына бақылау дүргізу
Жұмыстың жаңалығы Қазақстан Бүкіләлемдік сауда ұйыиына мүше болып кіру
үшін кеден саласын дамытуда. Соңғы уақытта кеден қызметінің қызметкеріне
қойылатын талаптардың көлемі көп есе көбейеді. Өйткені олардың отандық
экономиканы жан-дамуына, инвесторлардың келуіне жағдай жасап қана қоймай
сонымен қатар біздің мемлекетіміздің экономикалық мүддесін қорғауға
бағытталған әрекеттер жасайды.
Зерттеудің объектісіне Қазақстан Республикасы кеден шекарасы арқылы
өткізілетін тауарлар мен көлік құралдарының құқықтық тәртібін айқындау және
оның құқықтық негізін орнату.
Зерттеудің пәніне кеден режимдерін сыртқы экономикалық қызметтің
реттеуші құралы ретінде қарастыру жатады.
Дипломдық жұмысымның методологиялық негізі Қазақстан Республикасының
қазіргі таңдағы заң актілері зерттелген – Қазақстан Республикасының
Конституциясы; Қазақстан Республикасының кеден кодексі және басқа кеден ісі
саласына қатысты заң актілері мен нормативті құжаттары, Қазақстан
Республикасының Президентінің жарлықтары, Қазақстан Республикасының
Үкіметінің қаулы, мен өкімдері, Кедендік бақылау комитетінің бұйрықтары мен
ережелері және сонымен қатар Қазақстан Республикасының беделді, атақты
ғалымдары Алибеков С.Т., Сарсембаев М.А., Баймуханов Э.П., Нұрмашев Ү.Ө.,
еңбектері де қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге
негізделген және кіріспе, үш тарау мен қорытынды, ұсыныстардан тұрады.
Жұмысты орындау барысында Астана қаласы бойынша Кеден бақылау
департаментінің 2007 – 2009 жылдар арасындағы жүк кеден декларациясының,
кеден режимдерінің қолданылуы туралы статистикалық мәліметтерге сүйене
отырып талдаулар жасалды.
1 - ТАРАУ. КЕДЕН РЕЖИМДЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Кеден режимдерінің түрлері мен олардың сипаты
Кеңес Социалистік Республика одағы мемлекеті өз өмір сүруін тоқтатқан
кезден және тәуелсіз Қазақстанның алғашқы күнінен бастап пайда болған
сыртқы саясат, экономика, қорғаны және тағы басқалармен қатар кеден ісі
мемлекеттің егемендігі мен тәуелсіздігін, оның экономикалық қауіпсіздігін
қамтамасыз етуші негізгі құралдардың бірі болып табылды.
Кеден режимдерінің пайда болуы негізіне 1991 жылы қабылданған Кедендік-
тарифтік реттеу туралы заң түрткі болды.
Осы сәттен бастап кеден режимдері заң реттеу саласындағы бекітілді.
Аталған жағдай кеден режимдерінің ұлғайып, дамып және тұрақты бекітілуіне
өз септігін тигізді. Бұрынғы Кеңес Социалистік Республика одағы
мемлекетінің кеден кодексі негізгі үш кеден режимін орнатқан болатын; Кеңес
Социалистік Республика одағы аумағына еркін айналысқа шығару немесе оның
аумағынан тысқары шығару; Кеңес Социалистік Республика одағы аумағына
уақытша әкелу немесе оның аумағына уақытша шығару; Кеңес Социалистік
Республика одағы аумағынан транзит түрде өткізу. Аталған кеден режимдері
жабық мемлекетің мүдделеріне толық жауап беретін [3, 124 б.].
Ал тәуелсіз Қазақстанның кеден ісі саласында Қазақстан Республикасы
Президентінің 1995 жылғы 20 шiлдедегі жарлығы, кейіннен Қазақстан
Республикасының 1999.07.16. №426 Заңымен 22-1-бап, кеден заңдарын қолдану
мақсатында кеден режимдерiнiң мынадай түрлерi белгiленедi:
тауарларды еркiн айналыс үшiн шығару;
тауарлардың керi импорты;
тауарлар транзитi;
кеден қоймасы;
бажсыз сауда жасайтын дүкен;
кеден аумағында тауарларды өңдеу;
кедендiк бақылаумен тауарларды өңдеу
тауарларды уақытша әкелу және уақытша әкету;
еркiн кеден аймағы;
еркiн қойма;
тауарларды кеден аумағынан тысқары жерлерде өңдеу;
тауарлар экспорты;
тауарлардың керi экспорты;
тауарларды жою;
мемлекеттiң пайдасы үшiн тауардан бас тарту.
Қазақстан Республикасындағы кеден ісінің құқықтық, экономикалық және
ұйымдық негіздерін белгілейтін және Қазақстан Республикасының егемендігі
мен экономикалық қауіпсіздігін қорғауға, Қазақстан экономикасының
дүниежүзілік экономикалық қатынастар жүйесіндегі байланыстарын жандандыруға
және сыртқы экономикалық қызметті ырықтандыруға бағытталған Қазақстан
Республикасының кеден кодексінің 116-бабына сәйкес Қазақстан
Республикасының кеден заңдарын қолдану мақсатында кедендік режимдердің
мынадай түрлері белгіленеді:
тауарларды еркін айналыс үшін шығару;
тауарлардың кері импорты;
кеден қоймасы;
бажсыз сауда дүкені;
тауарларды кедендік аумақта қайта өңдеу;
тауарларды еркін айналыс үшін қайта өңдеу;
тауарларды кедендік аумақтан тыс жерлерде қайта өңдеу;
тауарлар мен көлік құралдарын уақытша әкелу;
тауарлар мен көлік құралдарын уақытша әкету;
тауарлардың экспорты;
тауарлардың кері экспорты;
тауарлар транзиті;
тауарларды жою;
мемлекет пайдасына тауардан бас тарту;
еркін кеден аймағы;
еркін қойма;
арнайы кедендік режим.
Қазақстан Республикасының кеден кодексі 7-бабының 34-тармағына сәйкес
кедендік режим дегеніміз – Қазақстан Республикасының кедендік аумағында не
одан тыс жерлерде өткізу, пайдалану мақсаттарына қарай тауарлар мен көлік
құралдарын Қазақстан Республикасының кедендік аумағы арқылы өткізу
кезіндегі олардың кеден ісі саласындағы мәртебесін айқындайтын, кеден
кодексіндегі белгіленген нормалардың жиынтығы.
Кедендік режимді екі негізгі топқа бөлуге болады:
- Бірінші топқа өткізукезінде тауарлардың оларды өткізіп отырған
тұлғаның иелігіне толық өту режимі жатады, яғни бұл топтың режимі аяқталған
сипатқа ие. Бұл – еркін айналыс үшін шығару, экспорт, кері импорт, кері
экспорт.
- Екінші топқа жататын кедендік режимдер тауарларды қатаң түрде
белгілі бір мақсаттарға және кеден органдарының бекіткен шарттарын сақтау
арқылы пайдалануға рұқсат береді. Бұл топқа: кеден қоймасы, бажсыз сауда
дүкені, транзит уақытша әкелу (әкету), еркін кеден аймағы, еркін қойма,
қайта өңдеулер, мемлекет пайдасына тауардан бас тарту, тауарларды жою
режимдері жатады [4, 142 б.].
Екінші топтағы аты аталған режимдердің көпшілігінің әр түрлі
экономикалық міндеттерді шешуде өз мақсаттары бар:
тауарларды қоймаға қою – кеден қоймасы режимінің мақсаты;
тауарларды қайта өңдеу – қайта өңдеудің барлық үш режимінің мақсаты;
белгілі бір шарттарды орындауда тауарларды пайдалану – уақытша әкелу
(әкету), еркін кеден аймағы режимдерінің мақсаты;
тауарларды тасымалдау – транзит режимінің мақсаты.
Демек қолданыстағы кедендік режимдер сауданың, өнеркәсіптің және
халықаралық тасымалдаудың дамуына бағытталған. Кеден режимдерінің ролі мен
маңызы өте зор.
Кеден режимі тауарлардың бағытына, оның кеден аумағында кеден аумағынан
тыс болу жағдайларына байланысты кеден шекарасы арқылы тауарларды өткізу
тәртібін, тауар пайдалануы мүмкін саланы, тауарларды өткізетін тұлғаның
құқығы мен міндетін, берілген нақты кеден режимдегі тауарға қойылатын
талапты бекітеді.
Еркін айналыс үшін тауарды шығару режимі – Қазақстан аумағына
әкелінетін тауарлар оларды осы аумақтан әкету туралы міндеттемесіз осы
аумақта үнемі қалатын кедендік режим. Тауарларды еркін айналысқа шығару:
- кедендік баждар мен салықтар төленген;
- тарифтік емес реттеу шаралары сақталған;
- кеден кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерінде
көзделген басқа да талаптар орындалған;
- кедендік ресімдеу аяқталған жағдайларда жүзеге асырылады.
Бұл режим кедендік баждарды, салықтар мен алымдарды төлеу және
экономикалық саясат шараларын сақтауды қарастырады. Еркін айналысқа
шығарылған тауарлар оларға мүліктік және мүліктік емес құқықтары бар
кез–келген тұлғаның иелігіне түседі, кедендік бақылаудан алынып тасталынады
және егер де ол заңдылықта қарастырылған болса, басқа режимге қойылады.
Тауарды еркін айналысқа шығару кедендік режимі негізінен келісім
шарттар бойынша шетелден Қазақстанға тауарлардың келуіне сәйкес келеді.
Осы кедендік режимді қолданудың бірқатар ерекшеліктері бар:
Қазақстандық тауарларға тауарды өтеусіз беру – қайырымдылық пен
техникалық көмек сияқты кейбір сыртқы экономикалық сұлбаларда –
белгілі бір төлем түрлерінен босатумен еркін айналыс үшін
шығарурежимі орын алады. Қазақстандық тұлғаға тауарларды сыйға берген
жағдайларда кедендік төлемдерден босату жүргізілмейді.
Сондай – ақ осы режимнің тағы да бір ерекшелігін айта кеткен жөн.
Қазақстан аумағында еркін айналысқа шығарылған тауарлар кеден
заңдылықтарына сай Қазақстан тауарлары деген мәртебе алады. Сондықтан да
осындай тауарларды басқа кедендік режимге қоятын кезде оларға экономикалық
шаралары және осы кедендік режимге сәйкес кедендік төлемдер қолданылады.
Егер де Еркін айналысқа шығару режиміне бұрын Қазақстан Республикасы
аумағынан экспорт режимімен әкетілген қазақстандық тауарлар қоцылатын
болса, оларға мемлекеттерде өтетін тауарлар бойынша Қазақстанның ұсынатын
саудадағы біршама жайлы режимі сияқты импорт тарифінің базалық ставкасы
бойынша әкелінетін кедендік баж салынады.
Тауарлардың кері импорты – Қазақстан Республикасы кеден аумағынан
экспорт режимімен бұрын әкетілген қазақстандық тауарлар бекітілген мерзімде
кейін қарай кедендік баждар мен салықтарды төлемей және экономикалық саясат
шараларын қолданбай әкелінетін кедендік режим. Тауарлардың кері импорттың
кедендік режиміне оны кімнің әкеткеніне қарамастан кез-келген тұлға қоя
алады. Тауарларды кері импорттың кедендік режиміне қою үшін олар бір
мезгілде бір қатар шарттарды орындау керек:
экспорттың кедендік режиміне сәйкес Қазақстан Республикасы аумағынан
әкетілген болуы;
әкеткен сәтке дейін Қазақстандық тауар болуы;
әкелген сәттен бастап он жыл ішінде Қазақстан Республикасы кеден
аумағына әкелінген болуы;
табиғи ескіру немесе дұрыс тасымалданған және сақталған жағдайды
қоспағанда, әкеткен сәттегі жағдайда болуы.
Тауарларды елден тыс жерлерде өнеркәсіптік немесе комерцялық
мақсаттарда пайдалану оларды жоғарда айтылған шарттарды орындаған жағдада
кері импорттың кедендік режиміне қоюға кедергі болмайды.
Аты аталған тауарлар сондай-ақ олардың сақталуын қамтамасыз ету, жеңіл
жөндеу операцияларынан өтеді, осындай операциялардың салдарынан әкетілген
кезінде анықталған құны өсіп кетпейтін жағдаймен тәртіпке келтіріледі.
Тауарларды кері импорттау кезінде әкелінген сәттен бастап үш жыл ішінде
кеден органы әкетілген кеденді баждармен салықтардың экспортқа төленген
сомасын мынадай жағдайларды қайтарады:
тауарларды экспортқа әкетілген кедендік бажды немесе салықты төлген
адам әкетіп, әкелсе;
кедендік рәсімдеуді жүргізген кеден органына кедендік баждар
есептелініп, төленген және олардың төлеген төлемдерінің кеден есеп
шотына түскендігі туралы кеден органының жазбаша түрде растауының
негізінде Жүк кеден декларациясына ұсынылғанда.
Қазақстан Республикасының аумағынан 1992 жылы 1 қантарынан кейін
экспортталған тауарлардың кері импорты кезінде, декларант кеден органына
экспортқа байланысты, сондай-ақ тауарларды әкеткен сәттегі ставка бойынша
акциздерге қайтарылған қосылған құн салығы сомасын төлейді.
Тауарларды қарастырылып отырған режимге қою шетелде сақтаулы тұрған
тауарларды кері әкелу кезінде тәжірибеден өткізілуде.
Тауарлар экспорты – Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан
тысқары жерлерге осы аумақтан тыс жерде тұрақты болу немесе тұтынылу
мақсатында тауарлар әкетілетін кедендік режим.
Тауарлар экспорты:
- кедендік әкету баждары төленген;
- тарифсіз реттеу шаралары сақталған;
- Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген талаптар мен
жағдайлар орындалған жағдайда жүзеге асырылады.
Экспорт үшін шығарылған тауарлар Қазақстан Республикасының кедендік
аумағынан тысқары жерлерге нақты әкетілуге тиіс. Бұл орайда олар тасымалдау
мен сақтаудың қалыпты жағдайлары кезіндегі табиғи тозу немесе табиғи кему
салдарынан болатын өзгерістерді қоспағанда, кедендік декларация қабылданған
күнгі қалпында болуға тиіс. Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан
тыс жерлерге экспорттау үшін шығарылған тауарлар әкетілмеген кезде
тауарларды өткізуші тұлға жауапты болады. Тауарларды Қазақстан
Республикасының кедендік аумағынан тысқары жерлерге әкету Кеден кодекстің
14-тарауына сәйкес жүзеге асырылады.
Тауарлар транзиті – тауарлар кедендік бақылауға Қазақстан
Республикасының екі кедендік органы арасында өткізілетін кедендік режим,
оның қатарында кедендік баждарды, салықтарды төлемей, сондай-ақ тауарларға
экономикалық саясат шараларын қолданбай шет мемлекеттің аумағы арқылы
өткізуде бар. Бұл режим елдің көлік жолын жұмыспен, тауарларды тасымалдау
есебінен ішкі үстеме құнды қалыптастыруды қамтамасыз етеде. Ал тұлғаларды
кедендік баждар мен салықтарды төлеуден босатуды жүзеге асыру көліктің және
оның инфрақұрылымының дамуына ықпал етеді. Елдегі жүктердің есебін алу
мақсатында өтініш беріледі және тауарлар транзитіне кеден органынан рұқсат
алады. Транзитке рұқсаты тауарларды жөнелтетін кеден органы береді.
Жекелеген жағдайларда мысалы авто көлікпен тасымалданатын акцизделген
тауарлар транзитіне тек кеден органының депозитіне тиісті ақша қаражаты
аударылғанан кеуін немесе банк кепілдігін ұсынылғаннан кейін рұқсат
етіледі. Тауарларды транзиттің кедендік режимімен өткізу шартында – табиғи
ескіру не тасымалдау мен сақтаудың дұрыс жағдайларында азаю салдарынан
өзгеруден басқа және транзиттен басқа қандайда бір мақсаттарға
пайдаланбайтын, Қазақстан Республикасының аумағы арқылы өткізуге тиым
салынған тауар болмаудан басқа жағдайларда тауар өзгермеген қалыпта қалу
керек [5, 99 б.].
Тауарлардың Қазақстан аумағына болу мерзіміне шектеу қойылады: көлік
құралдарының мүмкіншіліктері нәтижесінде, белгіленген бағытта,өзге де
жағдайларда, бұл уақыт әрбір 2000 километірге бір айдан көп емес уақыт
есебімен анықталуы керек. Егерде кеден органының тасымалдаушының немесе
көлік құралдарының тауарларды дұрыс жеткізуіне кепіл бере алмайтындай
күмәні болса, кеден органы тауарларды транзиті кедендік режимі бойынша тек
көлік құралы тиісті түрде жабдықталған жағдайда, кедендік алып жүруді
қолдану немесе тауарларды кедендік тасымалдаушының тасымалдауы, кедендік
баждар мен салықтарды төлеуде тиісті соманың жөнелту кеден органының
депозитіне аударылуын қамтамасыз етілген жағдайда ғана өткізуге құқылы.
Кедендік ережелердің сақталуына, барлық туындаған шығындарға жауапкершілік
тауарларды тасымалдаушыға жүктеледі.
Шетелдік тауарлардың Қазақстан Республикасының Үкіметі анықтайтын тізбесі
бойынша Қазақстан Республикасының кедендік аумағы арқылы транзитіне
кедендік баждарды және салықтарды төлеу қамтамасыз етілген жағдайда жол
беріледі.
Тарнзиттік тауарлармен мынадай операцияларды жасауға болады:
- бір көлік құралынан екінші көлік құралына қайта тиеу;
- түсіру және кедендік бақылаумен қоймаға уақытша қою.
Транзиттік тауарларды тасымалдауды жүзеге асыратын көлік құралы бұзылған
кезде ондай тауарларды түсіруге және Қазақстан Республикасының кедендік
аумағындағы қоймада уақытша сақтауға жол беріледі.
Транзиттік тауарларды қоймада уақытша сақтау кеден органы құрған уақытша
сақтау қоймасында, ал ол болмаған жағдайда, Кеден кодексте белгіленген
тауарларды уақытша сақтауға қойылатын жағдайлар мен талаптарды сақтай
отырып, өзге де уақытша сақтау орындарында жүзеге асырылады.
Транзиттік тауарларды уақытша қоймада сақтау мерзімін тасымалдаушы жөндеу-
қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу үшін қажетті, бірақ тауарларды уақытша
сақтаудың шекті мерзімінен аспайтын уақытты негізге ала отырып белгілейді.
Кеден қоймасы – ережелердің кедендік режимі, барлық әкелінген тауарлар
кедендік баждармен салықтарды төлеусіз сақталу кезінде тауарларға
экономиаклық саясат шараларын қолданусыз кедендік бақылана отырып,
сақталыныды, ал экспорттық кедендік режиміне сәйкес әкетілуге арналған
тауарлар қолданыстағы кедендік заңдылықтарда қарастырылған женілдіктермен
кедендік бақылауда сақталынады.
Кеден қоймасының режиміне Қазақстан Республикасының кеден аумағына
әкелінуге тиым салынған, сондай-ақ сәйкес нормативті актілерде
қарастырылған өзге де жағдайлардағы тауарлардан басқа кез-келген тауарлар
қойылады.
Тауарларды сақтауды қамтамасыз ету арнайы бөлінген және жайластырылған
үй-жайды-кедендік пайдалану жолымен жүзеге асырылады.
Кеден қоймалары ашылуымен жабылудың ашық деңгейі бойынша түрлерге
бөлінеді. Ашықтарын кез-келген тұлғалар пайдалана алады, жабықтары – тек
белгілі бір адамдарға ғана арналған құрылтайшылардың құрамы бойынша кеден
қоймалары кеден органдарының құрылтайшылық ететін қоймаларына және
Қазақстанның тұлғалардың құрылтайшылық ететін қоймаларына бөлінеді. Кеден
органдары құрылтайшылық еттетін барлық жағдайларда ашық болады. Кеден
қоймаларына Қазақстандық тұлғалар құрылтайшылық ететін жағдайларда кеден
қоймасы ашық та, жабық та түрде болуы мүмкін, оны ашу үшін иесі кеденде
кеден қоймасын ашуға лицензия алуы тиіс. Ол тек қойманы, алаңды жабдықтауға
алымдарды төлеуге қойылатын бір қатар талаптарды орындаған жағдайда
беріледі.
Тауарлар кеден қоймасы режимінде үш жыл бойы бола алады. Тауарлардың
жеке категориялары үшін кеден қоймасы режимінде болу мерзімі бір жылға
дейін қысқартылуы мүмкін. Тауарлардың кеден қоймасында болудың ең төменгі
мерзімі анықталмаған.
Кеден қоймасы кеден қоймасы режимінде орналастырылған тауарлардың бәрін
сақтауға пайдаланылады. Бұл ретте кеден органының рұқсатымен бұл тауарлар
бір қатар операциялардан өтуі мүмкін: партияларға ұсақтау, жөнелтулерді
қалыптастыру, сорттау, орамдау, таңбалау, тиеу, түсіру ж.т.б.
Бажсыз сауда дүкені – тауарлардың кедендік бақылауда Қазақстан
Республикасының кеден аумағында кедендік баждарды, салықтарды төлемей және
тауарларға экономикалық шараларды қолданбай өткізілетін кедендік режим.
Бажсыз сауда дүкені кедендік режимінде орналастырылған тауарлар арнайы
дүкендерде тікелей сатылады. Бажсыз сауда дүкендерін халықаралық жолаушылар
қатынасына арналған әуе жайларда, жеке тұлғалардың шекараны кесіп өтуге
арналған Қазақстан Республикасының шекарасы арқылы өткізу орындарында ашуға
болады.
Бажсыз сауда дүкендерін осындай дүкенді ашуға Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік кедендік бақылауынан алған қазақстандық тұлғалар аша алады.
Лицензияның қызмет ету мерзімі 3 жыл бажсыз сауда дүкені орналасқан жерге,
оның жайластыруына қатаң талаптар қойылады.
Қазақстан Респубикасының Мемлекеттік кеден комиттеті бажсыз сауда
дүкені режиміне орналастыруға болмайтын тауарлар тізімін бекітеді. Бұған
мынадай тауарлар жатады: Қазақстан Республикасы аумағына әкеліп, өткізуге
болмайтын тауарлар; олардың рұқсаты болмаған жағдайда мемлекеттік өзге
органдардың бақылауына жататын тауарлар; ауыр салмақты (20 кг – нан артық)
тауарлар және аса үлкен (ұзындығы, ені, биіктігін қосқанда 200 см – ден
асатын) тауарлар ж.т.б. Мұндай дүкендерде тауарларды тек бөлшектеп сатуға
ғана рұқсат етіледі. Қолма – қол ақшаға неиесе шетелге кететін жеке
тұлғалардың несие карточкалары бойынша сатылады.
Осы кедендік режимді қолданудың негізгі экономикалық орындылығы
импорттық тауар мен сыртқы тұтынушы есебінен шын мәнісінде пайда түсіру
болып табылады. Кедендік шығындардын шын мәнісінде болмауынан тауардың өз
құнының елеулі төмендеуі дүкенінің тауар айналымын ұлғайтады, әуе жайлар
мен порттардың инфрақұрылымының дамуына жайлы жағдайлар туғызады ж.т.б. Осы
режимді қолдануды шектеу халықаралық жолаушылар қатынасының дамуымен
байланысты [6, 12 б.].
Тауарларды қайта өңдеу режимі Қазақстандық кеден заңдылықтарымен
тауарларларды қайта өңдеудің үш режимі қарастырылған:
кеден аумағында;
кедендік бақылауда;
кеден аумағынан тыс;
Кеден аумағында тауарларды қайта өңдеу – Қазақстан Республикасы кеден
аумағында қайта өңдеу үшін экономикалық шараларды қолданбай және әкелінетін
кедендік баждар, салықтар сомасын Қазақстан Республикасы кеден аумағынан
тыс әкетудің қайта өңдеу өнімдері экспортының кедендік режиміне сай келу
шартымен қайтара отырып, шетелдік тауарларды бекітілген тәртіппен
пайдаланатын кедендік режим.
Кедендік бақылауда тауарларды қайта өңдеу – артынан еркін айналымға
шығару немесе қайта өңделген өнімдерді басқа кедендік режимге
орналастырумен кедендік бақылауда қайта өңдеу үшін Қазақстан Республикасы
аумағында кедендік баждар мен салықтарды төлемей, сондай – ақ оларға
экономикалық саясат шараларын қолданбай әкетілетін және Қазақстан
Республикасы кеден аумағынан тыс пайдаланатын кедендік режим.
Тауарларды кеден аумағынан тыс қайта өңдеу – кедендік баждар мен
салықтардан толықтай немесе жартылай босатумен, сондай – ақ тауарларға
экономикалық саясат шараларын қолданбай Қазақстан Республикасы аумағында
қайта өңделген өнімдерді еркін айналымға шығару мақсатында қазастандық
тауарлардң экономикалық саясат шараларын қоданбай әкетілетін және Қазақстан
Республикасы кеден аумағынан тыс пайдаланатын кедендік режим.
Тауарларды қайта өңдеу операциялары:
тауарларды жасау, оның ішінде монтаж, жинақтау және өзге туарларға
ұқсастырып жасау;
тауарларды жөндеу, оларды қайта қалпына келтіру мен ретке келтіруді
қоса;
өнімдерді қайта өңдеуге әсері бар немесе тіпті бұл тауарлар қайта
өңдеу процесінде толықтай немесе жартылай пайдаланса да кейбір
тауарларды пайдалану;
Pұқсат бір қатар шарттарды орындаумен тек қазақстандық заңды тұлғаларға
ғана беріледі. Көп жағдайларда қайта өңделген өңімдерде әкелінетін,
әкетілетін тауарлардың дәл теңестіру мүмкіндігі болу керек.
Әр түрлі режимдерді қолданудың бірқатар ерекшеліктері бар:
Тауарларды кеден аумағынан тыс қайта өңдеуге әкетуге бірқатар шектеулер
қойылады – кеден аумағынан тыс қайта өңдеуге рұқсат тек қайта өңделген
тауарлардың әкетілген тауарларды қайта өңдеу нәтижесінде пайда болғанын
анықтау мүмкіндігі болғанда ғана беріледі.
Егер де қайта өңделген тауарларға: жиһаз; кесілген материалдар;
сүректелген жонылған плиталар және сүрекке ұқсас плиталар; этил спирті;
ішімдік өнімдері; темекі өнімдері; сыра; тағам өңімдері; аң терілері;
табиғи және жасанды тері бұйымдары; аяқ киімді қоса; қайта өңделген
өнімдерде бастапқы тауарды теңестіру мүмкіндігінің жоқтығына байланысты
зергер бұйымдары жататын болса, онда кеден аумағынан тыс қайта өңдеуге
лицензия берілмейді.
Тауарларды кедендік бақылауда қайта өңдеу режиміне орналастыру
барысында осы режиммен кеден депозитіне төлем бірқатар шарттарды
орындағанда беріледі:
қайта өңдеуді тауарларды қайта өңдеуге әкелетін кәсіпорын жүзеге
асырылады;
бұл кәсіпорын заңды тұлға болуы керек;
қайта өңдеу операциясы кәсіпорынның кәдімгі технологиялық процесіне
сәйкес жүргізіледі;
әкелінген тауарлар акцизделінбейді;
қайта өңдеу мерзімі жарты жылдан асып кетпеуі тиіс ж.т.б.
Шарттар тізімі 11 тармақтан тұрады. Бұл режим мысалы, егер де кәсіпорын
бұрын шетелден әкелінген техникаға жөндеу жүргізген жағдайда қолданылады,
оны кәсіпорын шетелдік жинақтардан Қазақстан Республикасы аумағында
жиналған экспортталған тауарларға қолданылуы мүмкін.
Кей жағдайларда тауарларды кедендік бақылауда қайта өңдеу режиміне
орналастыруға тиісті органдардың лицензиясы қажет. Бұл уранды және торийлі
кендер мен қоспаларға, қымбат металлдар изотоптары, екі бағытты тауарларға
қатысты.
Қымбат металладар, қымбат тастар мен янтарь бар тауарларлы қайта
өңдеудің ерекше тәртібі бар.
Тауарларды қайта өңдеуге кеден аумағына әкелу барысында кедендік
төлемдерді тиісті ақша қаражаттарын кеден органы депозитіне аудару арқылы
төлеуді қамтамасыз ету талап етіледі. Рәсім біткен соң және қайта өңделген
тауарлар қайтарылғаннан кейін ақша сомасы қайтарылып беріледі. Бұл мерзім
өтіп кеткеннен кейін ол республикалық бюджетке аударылады.
Тауарларды кеден аумағында және кедендік бақылауда қайта өңдеу режиміне
орналастыру кезінде үстеме құн эксторттың бәсекеге қабілетті мүмкіндігі
қолда бар болғандықтан, қайта өңдеудің келешегі бар технологиясын енгізумен
құрылады. Қайта өңдейтін кешендерді құру қайта өңдеуші – елде Қазақстан
Республикасында өндірістің сапасы мен деңгейін арттырады.
Кедендік бақылауда қайта өңдеу кедендік режимі отандық өндірістің
бәсекеге қабілеттігін арттырады және баждар мен салықтарды төлеудің
міндетті шартының жоқтығынан режимді ұсынушы-кәсіпорынның айналым
қаражаттарының қажетті санын елеулі түрде қысқартады.
Қайта өңдеу бойынша операциялар кешені өндірістік кооперациядан және
қайта өңделген тауарлар ішкі нпрыққа түскен кезде тауар сапасы деңгейін
елеулі түрде көтеруден тұрады. Кеден аумағында кедендік бақылаудағы қайта
өңдеудің кедендік режимдерінде үстеме құн Қазақстан Республикасы аумағында
болады, оған ұлттық компоненттерді және өз технологияларымызды енгізу
халықаралық өндірісте байланыстарға тереңірек бойлауымызға мүмкіндік
береді. Сонымен қатар жөндеу сияқты операциялар жөнделген өнімнің нарыққа
енуін, оның қолданыстағы өміршеңдігін барынша ұлғайтады.
Бұл қарастырылып отырған тауарлардың сату көлемін өсіруі мүмкін.
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы аясында, кәсіпорындар арасындағы бұзылған
байланыстар мен белгілі бір өндірісті-технологиялық операциялардың шын
мәнісіндегі монополизациясында кедендік шығындарды азайту және жөндеу мен
мәшине жасау өндірісі мен ауыр техниканың кең аясын жасау кезеңдегі
кедендік кедергілерді қысқарту мүмкіндіктерін береді. Кеден аумағынан тыс
қайта өңдеудің кедендік режимін қолданудың экономикалық негізі елдің ішінде
тиімді жүргізуге мүмкіндік жоқ тауарларды қайта өңдеуде осындай
операцияларды шетелде жүргізілудің орындылығын көрсетеді. Отандық шикізат
салаларын қайта өңделген өнімдерді үйлестіре қолданумен Қазақстанның тауар
нарығынада кедендік шығындарды азайту жағдайымен пайдалану тауарларды
бәсекеге барынша қабілетті етеді, ал оларды өндіруге кететін шығындарды
құрайтын отандық құрылымдарды пайдалану барынша тиімді.
Тауарларды уақытша әкелу және әкету – тауарларды Қазақстан Республикасы
кеден аумағында немесе одан тыс жерлерде кедендік баждардан, салықтардан
толықтай не жартылай босатумен және экономикалықсаясат шараларын қолданбай
пайдалану рұқсат етілетін кедендік режим.
Уақытша әкелінетін (әкетілетін) тауарлар табиғи ескіру не дұрыс
тасымалданып, дұрыс сақталған жағдайларда кішірею салдарынан болған
өзгерістерден басқа өзгермеген қалпында қайтарылуға тиіс.
Тауарларды уақытша әкелу (әкету) мерзімі екі жылдан асып кетпеу керек,
бірақ та Қазақстан Республикасы Кедендік бақылауы тауарлардың жеке
категорияларын әкелу (әкетудің) барынша қысқа немесе керісінше барынша ұзақ
мерзімін бекітуге құқылы.
Қарастырылып отырған кедендік режим көп жағдайларда көрмеге қойылатын
жәдігерлерді, жарнама материалдарын, көп айналмалы ыдыстарды, халықарлық
тасымалдарды жасайтын көліктерді, егер де оларды бір рет қана пайдаланатын
болса және оларды еркін айналымға шығару үшін режимге орналастырудың қажеті
шамалы болса ғылыми – зерттеу немесе оқыту мақсаттарына пайдаланатын
жабдықтарды әкелу немесе әкетуде ұсынылады.
Сондай – ақ кедендік баждардан, үстеме құн мен акциздерге салынатын
салықтардан толық босата отырып, уақытша әкелу немесе әкету режиміне
орналастырылатын тауарлар тізімі бекітіледі. Кедендік баждар мен
салықтардан толық босату 1 жылдан көп мерзімге берілуі мүмкін.
Әрбір толық және толық емес календарлық айға жартылай босату кезінде
егер де тауарлар еркін айналымға шығарылған болса, төленуге тиісті кедендік
баждар мен салықтардың үш пайызы төленеді.
Бекітілген мерзімдердің бікен күні қайтарылмаған уақытша әкелінген
(әкетілген) тауарлар өзге кедендік режимге не кеден органдарының уақытша
сақтау қоймаларына орналастырылуы тиіс.
Еркін кеден аймағы және еркін қойма – шетелдік тауарларды сәйкес
аумақтық шекараларда немесе үй жайларда кедендік баждар мен салықтарды
төлемей, сондай – ақ тауарларға экономикалық саясат шараларын қолданбай
орналастыру мен пайдаланудағы, ал қазақстандық тауарларды кеден заңдарында
бекітілген тәртіппен экспорт режиміне сәйкес әкетуде қолданылатын
жағдайларда орналастыру мен пайдаланатын кедендік режим.
Біріккен Ұлттар Ұйымы құжатарында еркін аймақтардың (портты – франко
порттарындағы еркін кеден аймақтары, еркін транзиттік аумақтар) 30 – дан
аса атаулары есепке алынған. Халықаралық – құқықтық тәжірибеде 1973 жылғы
(Киото) кедендік рәсімдерді үйлестіру мен жеңілдету туралы Келісімнің 8
қосымшасындағы анықтама кеңінен қолданылады. Еркін аймақты әдетте
тауарларды кеден аумағынан тыс жердегі импорт құқығы мен тиісті салықтарға
қатысты және қарапайым кедендік бақыланбайтын тауарлар ретінде қарастыратын
бір мемлекеттің бір бөлігі деп түсіну керек [7, 17 б.].
1.2 Кеден режимдеріне кедендік бақылауды ұйымдастырудың құқықтық
негіздері
Кедендік бақылау барысындағы кеден органдарының жүзеге асыратын
шаралары барынша тиімді нәтижелерге жету мақсатындағы Бақылаудың бүкіл
қатысушылары арасында өзара әрекет етуді жетілдіруге бағытталған процестер
мен әрекеттердің жиынтығы арқылы жүзеге асады. Бұған тек осындай бақылауды
дұрыс ұйымдастыру арқылы ғана қол жеткізуге болады. Кедендік бақылауды
ұйымдастырудың ең бірінші міндеті кеден шекарасы арқылы тауарлар мен жеке
тұлғаларды өткізуге уақытты қысқарту мақсатында кеден жүйелері мен ішкі
экономикалық байланыстар қатысушыларына, барынша қарқынды ішкі экономикалық
қызмет орындарына жақын олардың құрылым бөлімшелерін ұйымдастыру болып
табылады. Кеден мен кедендік қызмет орындарында кедендік бақылау мен
рәсімдеуді жүзеге асыруға тура келеді. Сондықтанда мақсатты, қағидаттарды,
негізгі бағыттарды көрсеттетін кеденнің (кедендік қызмет орнының) тиімді
құрылымын анықтаумен байланысты кеден органдары арасындағы мәселелерді шешу
– бұл кедендік бақылауды ұйымдастырудың екінші бір маңызды міндеті [8, 163
б.].
Сондықтан да тауарларды, көлік құралдарын және жеке тұлғаларды кеден
шекарасы арқылы өткізуде барлық қарастырған және өзге де ұйымдастыру мен
практикалық шаралардың келісімдеріне қол жеткізу жолымен тиімді кедендік
бақылауды ұйымдастыру үшін жағдайлар туады.
Аймақтағы кедендік бақылауды ұйымдастыру:
кеден органының тиісті жұмыс көлемін (кеден органы аймағындағы
кедендік бақылауға жататын тауарлардың, көлік құралдары мен
тұлғалардың, сыртқы экономикалық қызметтің нақты қатысушыларының
саны) анықтаудан;
кедендік бақылау мен ресімдеудің орнын бекітуден, олардың арасында КБ
(кедендік бақылау) мен КР (кедендік рәсімдеу) жұмыс көлемдерін
бөлуден, осы әрекеттерді жүзеге асыру үшін қажетті жағдайларды
туғызудан;
кеден органының сан құрамы мен тиімді құрылымын жасаудан ;
мамандарды таңдау мен оқытудан;
материалды – техникалық негіз құрудан;
кеден органының ішінде де, кеден аралық және кеден маңындағы салаларда
да байланыс пен өзара әрекет етуді жасаудан;
кедендік бақылауды жүзеге асыратын және осы процеске қолдау көрсететін
кеден органының барлық қызметтерінің тұрақты жұмысын қамтамасыз
етуден тұрады.
Кедендік бақылауды ұйымдастырудың типтік сұлбасы кеден органдары
қызметтерінің, кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізуге
қатысы бар өзге де кәсіпорындар мен ұйымдардың өзара әрекет ету жүйесін
бейнелейді. Тауарларды әкелу мен адамдардың келуі мынадай шаралардан
тұрады:
тауарлар және көлік құралдарымен кеден шекарасынан өту туралы кеден
органының хабардар етуі, ал сәйкес жағдайда – кеден шекарасынан
өтетін адамдар туралы кеден органының хабарламасын қабылдауы;
кеден органына тауарларды, көлік құралдарын, олардың құжаттарын,
сәйкес жағдайларда адамдардың да құжаттарын көрсету;
кеден бақылауға тауарларды, көлік құралдарын және олардың құжаттарын
рәсімдеуге қабылдау, кедендік ережелермен анықталған жағдайларда –
тауарларды, көлік құралдарын теңестіре таңдай отырып немесе толықтай
тексеріп қарау;
ережелермен шартталған жағдайларда тауарларды, көлік құралдарын және
олардың құжаттарын кеден бағытына жеткізуді рәсімдеу жағдайында;
кеден бағытында тауарларды, көлік құралдарын және олардың құжаттарын
жеткізуді бақылау;
жеткізілген тауарлар мен көлік құралдарын кедендік бақылауда кеден
бағытына қабылдау;
тауарларды, көлік құралдарын, олардың құжаттарын жеткізу (жеткізбеу)
туралы кедендік жөнелтудің хабарламасы;
уақытша сақтаудағы (кеден қоймасындағы) тауарларды қоймаға
орналастыру;
кеден органының кеден декларациясын қабылдауы;
кеден органының кеден декларациясын қабылдағаннан кейінгі тауарды
кедендік бақылау мен рәсімдеуі;
Кедендік рәсімдеуді және оның нәтижелеріне сәйкес шешімдерді
қабылдауды аяқтау;
келтірілген сұлбаны кедендік бақылауды ұйымдастыру бағытының кілті
ретінде қарастырған жөн. Өз кезегінде әрбір бағыт нормативтік
құжаттарға сәйкес жеткілікті түрде көптеген операцияларды
қарастырады.
Кеден бақылау аймағын құру Қазақстан Республикасы кеден органдарының
айқындаған орындарында құрылады. Кеден бақылау аймақтарын тану негізі
болып:
уақытша сақтау орындарын және уақытша сақтау қоймасын құру үшін
лицензия, еркін қойма, кедендік қойма, бажсыз сауда дүкенін тану
туралы шешім;
кеден органдары орналасқан жері туралы тіркеу құжаттары;
Қазақстан Республикасы кеден органының кеден ресімдеу орындарын
орналастыру туралы шешімі, сонымен қатар әуе жайларда, порттарда,
темір жол станциялары;
Қазақстан Республикасы үкіметінің халықаралық өткізу пунктін немесе
арнайы экономикалық аймағын құру актісі;
Кеден бақылау аймағын құру туралы шешім бұйрық нысанында Қазақстан
Республикасы кеден органымен ресімделеді.
Қазақстан Республикасының кеден кодексі 8-бабына сәйкес кеден
кодексінде және Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттарда
көзделген жағдайларды қоспағанда, барлық тұлғалардың тауарлар мен көлік
құралдарын Қазақстан Республикасына әкелуге және Қазақстан Республикасынан
әкетуге тең негіздерде құқығы бар. Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан
Республикасының кедендік аумағына әкелу кезінде тауарлар мен көлік
құралдарын өткізудің шарты кедендік шекарадан іс жүзінде өту және Қазақстан
Республикасының кеден заңдарында белгіленген іс-әрекеттерді жасау болып
табылады. Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасының кедендік
аумағынан әкету кезінде өткізудің шарты кедендік декларация беру немесе
тауарлар мен көлік құралдарын әкетуге бағытталған өзге де іс-әрекеттер
болып табылады. Өзге іс-әрекеттерге:
Қазақстан Республикасының тыс жерлерге кететін жеке адамның кедендік
бақылау аймағына кіруі (енуі)
тауарлар мен көлік құралдарын өткізуші тұлғаның тауарлар мен көлік
құралдарын Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан әкету туралы
хабарлама беруі;
автокөлік құралының Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан шығу
мақсатымен Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өткізу
пунктіне енуі;
Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан тыс жерлерге жөнелту үшін
тауарларды көлік саласында кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырушы
тұлғаларға не халықаралық почта жөнелтімдерін халықаралық почта
қызметін көрсетуші ұйымдарға тапсыру жатады [9, 195 б.].
Валюталық құндылықтарды Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы
арқылы өткізу Қазақстан Республикасының валюталық заңдарына және кеден
кодексіне сәйкес жүзеге асырылады.
Тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан Республикасының кедендік
аумағына іс жүзінде өткізу тауарлар мен көлік құралдарының Қазақстан
Республикасының кедендік шекарасынан өтуі болып табылады. Қазақстан
Республикасының кедендік шекарасынан өту тауарлар мен көлік құралдарын
өткізуші тұлғаға тауарларды, көлік құралдарын және оларға арналған
құжаттарды өткізу пунктінде орналасқан кеден органына мүмкіндігінше қысқа
мерзімде жеткізу міндетін жүктейді.
Тауарларды кедендік режимде мәлімдеу және орналастыру Қазақстан
Республикасының кеден кодексінің 117-бабына сай жүзеге асырылады. Кеден
органы кеден декларациясын тіркеген күн тауарларды белгілі бір кедендік
режимде мәлімдеген күн болып есептеледі. Кеден кодексте белгіленген
тәртіппен кеден органының тауарларды шығарған күні тауарларды кедендік
режимде орналастырған күн болып есептеледі.
Декларант кедендік режимнің кеден кодексінде белгіленген шарттары мен
талаптарын сақтамағандығы үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
жауапты болады.
Тұлғалар кедендік режимнің шарттары мен талаптары кедендік бақылаудағы
тауарлардың олар еркін айналысқа шығарылғанға дейін не олар Қазақстан
Республикасының кедендік аумағынан тыс жерлерге іс-жүзінде әкетілгенге
дейін апаттың не ырық бермес күштің әсері салдарынан біржола жоғалуы,
зақымдануы немесе жойылуы себепті сақталмайтын, сондай-ақ тауарлардың саны
немесе жай-күйі тасымалдаудың, көлікпен тасудың, сақтаудың және
пайдаланудың (қолданудың) қалыпты жағдайлары кезінде тауарлардың табиғи
тозуының немесе табиғи кемуінің салдарынан өзгерген жағдайларда жауапты
болмайды.
Тұлғалар Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан тысқары жерлерге
қайта өңдеу үшін әкетілген тауарларға немесе олардың қайта өңделген
өнімдеріне қатысты мынадай мән-жайларда жауаптылықта болмайды:
тауарлардың немесе олардың қайта өңделген өнімдерінің апаттың немесе
ырық бермес күштің әрекеті салдарынан біржола жоғалуы немесе жойылуы
себепті қайтарылмауы;
тауарлардың немесе олардың қайта өңделген өнімдері санының
тасымалдаудың, сақтаудың және пайдаланудың (қолданудың) қалыпты
жағдайлары кезінде олардың табиғи тозуының немесе табиғи кемуінің
салдарынан өзгеруі;
тауарлардың немесе олардың қайта өңделген өнімдерінің шетел мемлекеті
мемлекеттік органдарының немесе лауазымды адамдарының іс-әрекеттері
салдарынан иеліктен шығуы.
Тауарлардың біржола жоғалуына, бүлінуіне немесе жойылуына, олардың саны
мен жай-күйінің өзгеруіне әкеп соқтырған мән-жайларды растау міндеті осы
бөлімде айқындалған тұлғаларға жүктеледі. Шет мемлекеттердің аумағында
болған мән-жайларды Қазақстан Республикасының шетелдердегі консулдық
мекемелері немесе жоғарыда аталған мән-жайлар болған мемлекеттің құзыретті
органдары растайды.
Әлемдік практикада қолданылып жүрген кеден режимдерін екі топқа бөлуге
болады:
тұлғалардың тауарларды тасымалдау кезінде, тауарларға деген иеліктің
толық өтетін кеден режимдері, ондай кеден режимдеріне тауарлар
қойылатын болса. Бұл кеден режимдері аяқталған мінездемеге ие болады.
Оларға жататындар:
тауарларды еркін айналыс үшін шығару (тауарлардың импорты);
тауарлардың экспорты (АҚШ, Канада елдерінде экспорттық жеткізілімдер);
тауарлардың кері импорты;
тауарлардың кері экспорты;
тауарларды тек, қатаң сақталған мақсаттарға ғана пайдалануға рұқсат
беретін кеден режимдері. Аталған кеден режимдері орнатылған
тәртіптердің қатаң сақталуын талап етеді және осы топтағы кеден
режимдері аяқталмаған мінезге ие болады. Оларға жататындар:
тауарларды өңдеу және өндірумен байланысты кеден режимдері (тауарларды
кедендік аумақта қайта өңдеу; тауарларды еркін айналыс үшін қайта
өңдеу; тауарларды кедендік аумақтан тыс жерлерде қайта өңдеу сияқты);
тауарлар транзиті;
еркін кеден аймағы;
еркін кеден қоймасы;
порто-франко аймағы;тауарларды жою;
бажсыз сауда дүкені;
лицензиялық сауда дүкені;
кеден аукционы (АҚШ, Канада, елдерінде қолданылады).
Кеден режимдерін қазіргі мемлекет аралық қатынастарда қолданылуын
төмендегідей екі аспектіде қарастырғанымыз жөн:
Халықаралық деңгейде – Біріккен Ұлттар ұйымының халықаралық
Конвенциялары талаптарына сәйкес қолданылуы.
Жергілікті немесе аймақтық деңгейде қолдану – топтасқан немесе
интеграциялық қатынастар орнатқан мемлекеттер бірлестіктері аясында кеден
режимдерін қолдану [10, 137 б.].
Халықаралық деңгейде Еуропа, АҚШ және Канада сияқты дамыған мемлекеттер
арасындағы өзара экономикалық қатынастарда келесідей кеден режимдері
қолданылады:
Алғашқы кезеңдік заттар, яғни шетел мемлекеттерінің мекен жайларына
келіп түскен автомашиналар, жүктерді мемлекеттік кеден шекарасынан өткізуді
айқындайтын кеден режимдері. Олар мемлекет аралық консулдық шарттармен
орнатылады.
Халықаралық сауда жасауда мемлекеттердің экспорттық және импорттық
операциялары кезінде коммерциялық қызметтің экономикалық кеден режимі
қолданылады. Коммерциялық қызметтің экономикалық кедендік режимі дегеніміз
тауарларды сақтаудың, олардың импорт және экспорты кедендік режимдері.
Еуропалық Экономикалық Ынтымақтастық немесе Одақ елдерінде қазіргі
таңда ортақ кеден кодексіне сәйкес бірыңғай кеден режимдерін қолданады.
Оларда тауарды жасап шығарушы тұлғалармен арнайы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz