КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУЫ
Тақырыбы: Коммерциялық банктердің қаржылық қызметінің тиімділігін арттыру
Мазмұны
Кіріспе 2
I.КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕР ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНЫҢ МАЗМҰНЫ 1.1 Қаржылық
талдаудың экономикалық мәні, қажеттілігі 5
1.2 Қаржылық талдау түрлері, әдістері 9
1.3 Қазақстан банктердің қаржылық талдаудың шетелдік тәжірибесі 14
II. КАЗКОММЕРЦБАНК АҚ МЫСАЛЫ НЕГІЗІНДЕ 2009-2012 ж. АРАЛЫҒЫНДАҒЫ
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУЫ 2.1 Казкоммерцбанк АҚ
қызметіне сипаттама 21
2.1Казкоммерцбанк 2009-2012 жылдық қызметтегі қаржылық талдау 39
2.2Қазақтан банктерінің пруденциалдық нормативтері орындауына талдау GAMEL
55
III. КР коммерциялық банк қаржылық жағдайын реттеу және шетел тәжірибесін
қолдау 3.1 Қазақстан банктерінің қаржысының талдауды жетілдіру жолдарының
бизнес жоспары 56
Қорытынды 71
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 74
Кіріспе
Банк ісі нарықтық экономиканың ең маңызды әрі динамикалық құрылымы
болып табылады.
Банктер ақшалай есеп айырысуды жүргізіп, экомиканы несиелеп, капиталдың
қайта бөлінуінде делдал ретінде өндірістің жалпы тиімділігін арттыруды әрі
елдің қорлануына өз ықпалын тигізеді.
Бүгінгі таңда, яғни осы заманғы жағдайда банк жүйесінің құрылымы күрделене
түсті. Қаржы мекемелерінің жаңа түрлері, жаңа несие құралдары және клиентке
қызмет көрсетудің жаңа әдістері пайда болып үлгерді. Пайда алуға,
коммерциялық жетістікке бағдарланған, әр түрлі меншік формаларына
негізделген серпінді әрі икемді несие жүйесіне өту қолға алынды.
Нарықтық экономика Кэзақстан Республикасында өзінің алғашқы қадамдарын
жасау үстінде, жаңа шаруашьшық қатынастарды дамытуға бағытталған заңдар мен
қаулылар топтамалары қабылданды.
Тікелей алыс-берістің аркасында сыртқы рынокқа шығу шаруашылық қызметтің
құрылымы мен түрлерін ғана емес, қызметкерлердің ойлау жүйесін де өзгертті.
Еркін бәсекенің пайда болуы кәсіпорывнарымызды нарық жағдайыңда өнім
өткізудің әлемдік тәжірибеде сыннан өткен маркетинг және онымен тығыз
байланысты жарнама сияқты тиімді әдістерімен кұрулануға мәжбүр етуде.
Қазақстанда жарнама өнеркәсіп, сауда салаларымен салыстырғанда қаржы-несие
жүйесінде, соның ішінде банк қызметінде нақга дамып келеді Банк жүйесінің
екі деңгейге бөлінуі нәтнжесідце көптеген коммерциялық банктер ашылып,
қатаң бәсекелестіктің туыңдауын жеделдетті, өнім өткізу рыноктарын иемдену
үнгін күресудің кджеттігі ақиқатка айналды.
Республикамыздың каржы-несие жүйесі қазір өз дамуындағы калыптасу кезеңінен
өту үстінде.
Елбасының 2050 жылға дейінгі Қазақстанның даму стратегиясы, өткен желтоқсан
айындағы Қазақстан халқына Жолдауы бар.
Осының барлығы еңбек өнімділігін көтеруге бағытталып отыр. Олардың
механизмдері жазылған. Бірақ сол механизмдер арқылы бағдарламаларды жүзеге
асыру үшін уақыт керек. Әдетте, өндіріс өте баяу, өте сараң дамиды деп
жатады. Бұны қаржы секторымен салыстыруға келмейді.
Міне, осыған байланысты Ұлттық банк пен Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын
реттеу мен бақылау агенттігінің дәл қазіргі таңда экономиканы
макродеңгейдегі ақша-несиелік реттеуі өз алдына басқа үлкен проблема.
Әрине, қазақстандық банктердің капитализациялау дәрежесін жоғарылата түсу
мүмкіндігі отандық акционерлердің жауапкершілігінде болғандықтан бұған
солар мүдделі болу керек. Бірақ мұндай акционерлердің, тағы да қайталап
айтамын, қаржылық жағдайы шектеулі. Сондықтан Қазақстанның банк секторына
шетелдік инвесторлардың көптеп келуі, сөйтіп, банктердің ресурстық
потенциалын қайта қарау мәселесі туындауы әбден мүмкін.
Жоғарыда аталып өткен мәселелер, егер ұлттық экономиканың нақты секторы
экспортқа байланыссыз қарқынды дамыса, банктің акционерлері коммерциялық
банктерді капитализациялауға қаржылық жағдайы толық жетіп жатса, банктің
ресурстық потенциалы сыртқы қаражат көздерінен емес, ішкі қаражат көздері
есебінен нығайып жатса, Қазақстанның банк секторының дамуында проблема
туғызбас еді.
Меншікті капиталды көбейту үшін міндетті түрде коммерциялық банктердің
акционерлері – компаниялар, үлкен кәсіпорындар, жеке тұлғалар сол банктің
капиталы көбейсін деп, қайтадан әлгі коммерциялық банктердің жарғы
капиталын көбейту үшін шешім қабылдауы керек.
Меншікті капиталды көбейтудің бірнеше жолдары бар. Біріншісі – акционерлер
жаңадан құнды қағаздар эмиссиясын жасауы тиіс. Бұл жағдайда банк
акционерлерінің қатары көбейеді. Ал бұны бақылаушы акционер қолайлы деп
есептемейді. Өйткені банкке деген ықпалын сақтағысы келеді, бір жағынан
билігінен, бір жағынан акциясынан айырылғысы келмейді.
Себебі акция басқару, банкке бақылау жасау ісіне міндетті түрде толық құқық
береді.
Дәл солай. Осыған байланысты кейбір бақылаушы акционерлердің мүдделері
банктің меншікті капиталын дамыта түсуге кедергі болуы мүмкін.
Мысалы үшін, капиталыңды белгілі деңгейге көтеріп-көтеріп келдің де,
табысыңның есебінен банк құрдың. Банктің акциясын иемдене отырып, тұрақты
түрде дивиденд алып отырсың. Өндірістік сала енжар дамығанмен, банк байып
жатыр. Жиналған қаражатқа шет елден төмен ставкамен қаражат тартып,
активтерді босқа жатқызбауға тырысасың. Ұлттық банк базалық капиталды
көбейтіңдер, қосымша эмиссия жасаңдар дейді. Ал оны жүзеге асыратын қаржы
тапшы. Есесіне өзгелер қуана-қуана сатып алуға мүдделілік танытады.
Акционерлер сатқысы келмейді. Құнды қағаздар эмиссиясын қосымша шығару
бақылау функциясының төмендеуіне әкеп соғады. Осындай тенденция байқалады.
Шетелдік акционерлердің инвестиция жасауға қаражаттары жеткілікті болары
мәлім. Қазақстандық сарапшылардың пікірінше, біздің коммерциялық банктерге
шетелдік инвесторлар көз тігуде. Егер біз ашық экономика бағытын ұстансақ,
ең алдыңғы қатарлы елдің қатарынан сап түзеуге талпынсақ, бұл, әрине,
заңдылық. Бірақ қазақстандық коммерциялық банктердің дербестігіне үлкен
сын. Кейбір мәліметтерге сүйенсек, Шығыс Еуропа елдерінің банк секторында
шет ел капиталының үлесі 60 пайыздан 90 пайызға дейін барады екен. Бұл –
ойлантарлық мәселе.
Әсері өте жоғары. Оны ақша массасының жылдам қарқынмен өсуінен көруге
болады. Ақша массасының өсуі бағаның өсуіне әкеледі, ал бағаның өсуі ақшаны
құнсыздандырады, яғни инфляцияға әкеп соғады. Қазақстандағы инфляцияның екі
ұдайы табиғаты бар.
Біріншісі – отандық өндірушілердің халықтың тұтыну сұранысын қанағаттандыра
алмауымен түсіндірілсе, екіншісі – банк секторының ақшаны шамадан тыс
ұсынуымен түсіндіріледі. Өйткені шет елден қаражат тартудың және валюталық
түсімдердің көбеюінің нәтижесінде коммерциялық банктердің өтімділігі артып
кетті.
Коммерциялық банктердің қаржысын зерттеп, несиелік ресурстарды қүрудағы
алатын рөлі мен экономикалық мәні бойынша теориялық және әдістемелік
негізде зерттеуге көптеген ЕЕД мемлекеттері ғалымдарының еңбектері
арналған.
Бұл ғалымдар: Л.И. Абалкин, Б.И. Алехин, А.В. Аникин, Ю. А. Бабичев, В.И.
Колесников, Л.Н. Красавина, О.И. Лаврушин, Я.М. Ѝ
Дипломдық жұмыстың мақсаттары мен мідеттері: коммерциялық банктердің
қаржысын теориялық және тәжірибелік жағынан зерттей отырып, оның
экономикадағы алатын орнын дәлелдеу үшін мынандай мақсаттар қойылып отыр
- Қаржылық талдаудың экономикалық мәні, қажеттілігі
- Қаржылық талдау түрлері, әдістері
- Қазақстан банктердің қаржылық талдаудың шетелдік тәжірибесі
-Казком 2010-2012 жылдық қызметтегі қаржылық талдау
- Қазақстан банктерінің қаржысының талдауды жетілдіру жолдары
I.КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕР ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНЫҢ МАЗМҰНЫ
1.1 Қаржылық талдаудың экономикалық мәні, қажеттілігі
Талдау (грек тілінен алынғанда analisis)- құрамдас бөлшектерді,
талданатын жүйелер элементтерін және оларда болатын өзгеріс тенденциясын
анықтауға болатын құбылыстар мен үрдістердің ғылыми зерттеу әдісін
(танымын) айтады. Ғылыми зерттеу әдісі ретіндегі талдау қандай да бомасын
бүтін бір бөлшектің құрамдас бөлігін ойда бөлшектеуден, олардың жеке
жақтарын, қасиетін, байланысын анықтау болып табылады. Осындай бөлшектеу
қаралатын үрдістің ішкі мазмұны мен табиғатын, олардың әртүрлі факторларға
тәуелдігін қарауға мүмкіндік береді. Талдау зерттелетін объектілердің бұрын
бөлшектелген элементтерін біріктірілуін білдіретін синтез ұғымымен
диалектикалық бірлікте болады.
Қаржылық талдау - экономикалық құбылыстар мен үрдістерді құрамдас
бөлшектерге бөлуге негізделген және байланыстардың барлық көптүрлілігін
және тәуелділігін оқуға негізделген мазмұнын пайымдаудың ғылыми әдісі болып
табылады. Талдау- макро- және микродеңгейлерде жүзеге асырылатын басқару
қызметі. Сәйкес, макроэкономикалық және микроқаржылық талдауболып бөлінеді.
Макродеңгейдегі қаржылық талдауұлттық әлемдік экономика деңгейінде
экономикалық құбылыстарды зерттейді, ол экономика саласында мемлекеттік
және биліктің орындаушы органдарының шешімдерін және әрекеттерін ғылыми
позиция негізінде шешуге негізделген.
Қаржылық талдау тақырыбы банктердің, бірлестіктердің,
ассоциялардың, шаруашылық үрдістері, экономикалық ақпарат жүйесі арқылы
көрінетін объективті және субъективті факторлардың әсерінен құралатын
әлеуметтік-экономикалық тиімділігі және олардың қызметінің түпкі қаржылық
қорытындысы болып табылады.
Қаржылық талдаудың мәні, мазмұны және тақырыбы негізінен
төмендегі міндеттермен анықталады және тұрады:
• кәсіпорын қызметінде жоспарлаудың ғылыми-экономикалық негіздемесін
жоғарлату;
• еңбек, материалдық және қаржы ресурстарының экономикалық тиімділігін
анықтау;
• өндірістік үрдістің барлық кезеңдерінде кәсіпорын қызметінің
тиімділігін іздеу және қорды көтеруді анықтау;
• кәсіпорын қызметіне әсер етуші объективті және субъективті
факторларды анықтау;
• жоспарлар және басқару шешімдерін орындауды бақылау;
• банктің ағымдағы және келешектегі қаржылық жағдайын анықтау.
Қаржылық талдаудың негізгі мақсаты - банк қызметінің тиімділігін
арттыруды анықтау болып табылады. Қаржылық талдауқолданбалы ғылым болып
келеді, бірақ оның нақты пайдасы өндірістік үрдістің барлық кезеңдерінде
пайдаланылмаған қорларды анықтауды жүргізген кезде ғана іске асады.
Кәсіпорын экономикасын дамыту қарқынын жоғарлату шаруашылық қорының барлығы
жұмылдырылғанына, үнемділік режімінің басты қағидасы болып келетін - аз
шығындармен, жоғары нәтижеге жету туралы негізгі қағидалар сақталуына
байланысты.
Қаржылық талдау мемлекеттілілік, ғылымилық, объективтілік,
жүйелілік, кешенділік, жеделділік, пәрменділік, бұқарашылдық принциптеріне
негізделген.
Мемлекеттілік принципі экономикалық құбылыстарды бағалаудың
мемлекеттік амалдарының негізінде жасалады. Осылайша, меншік нышанына
қарамай, құрылымдық бөлімшелердің және кәсіпорындардың қызметін талдау
барысында мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, халықаралық
саясатын және одан пайда болатын халық шаруашылығының сәйкес даму
кезеңіндегі міндеттерді ескеру қажет.
Ғылымилық принципі кәсіпорын қызметінің экономикалық талдаудың
жеке әдісі материалистік диалектика және саяси үнемділікке негізделуі тиіс,
яғни, қаржылық талдауғылыми сипатта болып, экономикалық заң талаптарын жан-
жақты есепке алып жүргізілуі тиіс. Ғылымилық принципі кәсіпорын қызметін
талдау теориясын жетілдіру, қазіргі заманғы экономикалық- математикалық
әдістерді және ЭЕМ-ді кеңінен қолдану жолы арқылы жүзеге асырылады.
Объективтілік принципі қаржылық талдаубарысындағы нақты
экономикалық құбылыстар және үрдістерді, олардың себеп-салдарлық өзара
қатынасын зерттеу шынайы және объективті ақпараттар жағдайында жүргізілуі
тиіс, ал зерттеу қорытындысында алынған шешімдер нақты аналитикалық
есептеулерге негізделуі тиіс. Талдау объективті, нақты және дәл болуы тиіс.
Пайдаланылатын ақпараттар банктің мүліктік жағдайын және оның қызмет
корытындысы дәл көрсетуі және құжат түрінде негізделуге тиіс, өйткені оның
шынайылылығы экономикалық талдаудың қорытындысына әсер етеді.
Жүйелілік принципі қаржылық талдаубарысында кәсіпорын қызметі
оңаша тұрғыдан емес, өзара байланыс тұрғысынан қаралуы тиіс, бұл жағдайда
шаруашылық үрдістері динамикалық оқылуы тиіс.
Кешенділік принципі қаржылық талдаубарысында талданылатын
банктің барлық кезеңдерін, құбылыстапрын, көрсеткіштерін олардың өзара
байланыстылығымен жүйелі түрде оңашаландыру қажет.
Жеделділік принципі экономикалық талдаудың тез және нақты жүзеге
асырылуын, талдау қорытындысы негізінде басқару шешімдерін қабылдауды
көздейді. Сонымен қатар, осы шешімдер кәсіпорын қызметі үрдісінде нақты
және уақытылы жүзеге асырылуы тиіс. Талдаудың жеделділігі сапалық және
сандық көрсеткіштерді жоспарланған көрсеткіштерден ауытқудың себептерін
уақытылы анықтау және ескертуден, теріс факторлардың көзін жою жолдарынан
тұрады. Осылайша, талдаудың уақыттылығы оны жоспарды орындауды бақылаудың
жеделділігіне мүмкіншілік береді. Экономикалық талдаудан қажетті тиімділік
алу үшін оның қорытындысы орындаушымен жедел түрде кәсіпорын басшылығына
жеткізілуі тиіс.
Пәрменділік принципі өндірістік қызмет барысына және оның
қорытындысына белсенді әсер етуге, яғни, жетіспеушіліктерді, санаудағы
қателіктерді, салақтықты уақытылы анықтауға мүмкіндік береді. Осы принцип
қаржылық талдауматериалдарын кәсіпорынды басқаруға пайдалануға, нақты іс-
шараларды дайындауға, жоспарлық мәліметтерді негіздеуге, түзетуге және
анықтауға мүмкіндік береді.
Қаржылық талдаужүзеге асырылатын соңғы принцип - бұқарашылдық
принципі. Бұл қаржылық талдаубарысында озық тәжірибелерді неғұрлым
анықтауға және қолда бар шараушылық ішілік қорларды пайдалануға мүмкіндік
беретін кәсіпорын жұмысшыларының кең шеңберін аналитикалық жұмысқа
жұмылдыруды білдіреді.
Қаржылық талдаудың экономикалық мәні оның жылдам шешім қабылдаудың
негізі – толық және маңызды ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады. Бұған
есепке алу мен есеп беру арқылы қол жеткізіледі.
Есеп беру дегеніміз – меншіктің барлық түріндегі кәсіпорындардың қаржы-
шаруашылық қызметін және ұйымдық-құқықтық мәртебесін кешенді түрде
сипаттайтын жиынтық көрсеткіштер жүйесі.
Берілетін есептің деректеріне жабдықтаушылар, бәсекелестер, қазіргі
және келешектегі инвесторлар. Қызметкерлер сондай-ақ министрліктер,
ведомстволар, қалың көпшілік мүдделі. Қаржылық есепте инвестициялық саясат
ұсынуға және несие беру жөнінде шешім қабылдауға, болашақтағы ақша ағынын
бағалауға, кәсіпорындардың ресурстары мен міндеттемелерін және оның басшы
органдарының қызметін сараптауға қажетті ақпарат жинақталады.
Үкімет пен оның органдары берілген есеп ақпаратын сол кәсіпорынға
қатысты экономикалық саясат пен салық шараларын белгілеу үшін
пайдаланады.Оларға сондай-ақ субъектілер қызметін ретке келтіріп, салық
салу саясатын жүзеге асыру үшін және табыстарды кіріске алу мен әр алуан
статистикалық деректердің негізі үшін мәліметтер керек.
Қаржылық есеп негізінде субъектінің қаржылық жағдайының нашарлай
бастау тенденциясын дер уақытында аңдып, оның шаруашылық қызметіндегі
жағымсыз құбылыстардың алдын алуға болады, сондай-ақ пайданы молайту үшін
ішкі резервтерді анықтауға, соны жұмылдырып, тиімді пайдалану арқылы
табысқа жетуге болады. Кәсіпорындардағы қаржы қызметінің ойдағыдай барысы
алға қойған мақсатқа, жоспарланған көрсеткіштерге қол жеткізуге қажетті
жағдай жасайды, банктің өндірістік қызметінің үздіксіздігі қаржылық жағдай
қалыпты тұрақтылығын қамтамасыз етеді, ал бұлар банктің төлем қабілетіне
кепілдік береді.
Алайда субъектілердің қаржылық есебін пайдаланушылар мүдделерінің
айырмашылықтарына қарамастан, субъектінің өмір сүруінің басты шарты – оның
қызметіне қажетті капиталдың жеткіліктілігі болып табылады. Сондықтан
капитал иелері мен басқа да инвесторлар есептен алатын ақпаратқа
қанағаттануға тиісті мұндай жағдай ақпарат падаланушыларға ортақ сипат. Осы
талапқа жауап беретін қаржылық есеп жалпы мақсаты есеп деп аталады, ал
барлық тұтынушыларға арналған, бұлар үшін қаржылық есеп шаруашылық
жүргізуші субъект туралы ақпаратты негізгі көзі қызметін атқарады. Алайда,
тұтас алғанда есеп беру тұғырнамасы сыртқы тұтынушылардың жалпы қажетіне
қатысты және ол бұрын өз капиталын субъектінің қарамағына бергендердің
мүдделерін қорғауға бағытталады.
Жылдық есеп мынадай тұтынушыларға беріледі:
Меншік иелері немесе өкілдікті органдарға немесе құрылтайшылық
құжаттарға сәйкесті органдар;
Банктің тұрғын жеріндегі салық органдарына;
Жергілікті қаржы органдарына;
Мемлекеттік статистикалық органдарына.
Заңды тұлғаның қаржылық есебі тұтынушылар үшін ашық болып табылады. Ол
қалың көпшілікті субъектінің даму бағыттары туралы және оның аймақтық-
экономикалық, әлеуметтік ахуалын жақсартуға соңғы жетістіктері туралы
ақпаратпен қамтамасыз ете алады.
1.2 Қаржылық талдау түрлері, әдістері
Қаржылық талдау барысында тәсілдер қолданылады және олар екі топқа
бөлінеді:
1. Дәстүрлі;
2. Математикалық;
Дәстүрлі қабылдаулар зерттеу үшін абсолютті, орта және салыстырмалы
көрсеткіштер қолданылады.
Аналитикалық орта көрсеткіштердің әртүрлі түрлері қаржылық
талдаужүруінде қажеттілікпен қолданылады:
• Орта арифметикалық;
• Орта үндесу;
• Орта хронологиялық;
• Орта геометриялық;
• Сән;
• Медиана;
Қаржылық талдаужүруінде келесі топталу түрлері пайдаланады:
•
Типологиялық
– табуға
арналған
мінездемелі
және
типтердің
оқылатын
процестердің
байланыстар
ы;
• Құрылысты -
құрылымның
талдауға
арналған
және құрам
бағалауларын
ың
көрсеткіші;
•
Аналитикалық
- өзара
байланыс
зерттеуіне
арналған
тәуелді,
факторлы,
нәтижелі
көрсеткіштер
дің
әрекеттестік
тері;
Математикалық әдістердің қолданылуы банктің шаруашылық қызмет
экономикалық нәтижелігін жоғарылатады. Негізгі математикалық әдістерге және
қаржылық талдауқабылдауларына жатады:
• Математикалық үлгі;
• Математикалық бағдарлама;
• Ойындар теориясы;
• Бұқаралық қызмет ету теориясы;
• Корреляция қабылдаулары және кері кетушілік;
Экономикалық талдаудың ең басты кезеңі:
• Материалдардың аналитикалық өндеу;
• Қажетті кестелер құрастыру (график, диаграмма);
• Көрсеткіштердің жүйе құруы;
• Бөлінген көрсеткіштерге ықпал жасау;
• Факторлардың ықпалын жасау;
• Бар резервтерді бағалау;
Қаржылық талдау нормативтік, статистикалық, бугалтерлік және жедел
мәліметтердің, алғашқы құжаттардың, сонымен қатар мамандандырылған
фирмалардың жүйесі ретінде қарауға болатын түрлі шығыс ақпаратқа
негізделген. Ақпараттардың барлық дереккөздері ресми, нормативтік-
жоспарлық, есептегі және есептен тыс болып бөлінеді.
Ақпараттардың ресми түріне:
• ҚР заңдары;
• ҚР Президентінің Жарлықтары;
• ҚР Үкіметінің қаулылары және қараулары;
Нормативтік-жоспарлық көздерге:
• министерстволардың, мемлекеттік комитеттердің, федаралдық қызметтер
және орындаушы биліктің орталық федералды органдарының нормативтік
құжаттары (бұйрықтар, қаулылар, нұсқаулықтар және т.б.);
• банктің шаруашылық-құқықтық құжаттары (бұйрықтар, шарттар,
келісімдер, рекламациялар т.б.);
• акционерлер жиналысының шешімі;
• кәсіпорында дайындалатын жоспарлар;
• сметалар (бюджет);
• бағалар.
Қаржылық талдаужүргізудің есептегі дереккөздеріне:
• бугалтерлік есеп және есеп берулер- осы көздердегі деректер
шаруашылық құбылыстарды, үрдістер және олардың қорытындыларын неғұрлым
толық баяндайды;
• статистикалық есеп және есеп берулер- жаппай құбылыстар мен
үрдістердің сандық мәліметтерінен тұрады және өзара қатынастарды тереңірек
зерттеп, экономикалық заңдылықтарды анықтайды;
• жедел есеп және есеп берулер- экономикалық талдауды статистикалық
және бухгалтерлік есепке салыстырғанда неғұрлым қажетті мәліметтермен
қамтамасыз етеді және талдаудың тиімділігіне жағдай жасайды;
• салықтық есеп берулер- банктің салықтық міндеттемелерді түрлі
бюджет деңгейлерінде толықтығын талдауға және уақытылы орындалуына
мүмкіндік береді;
• таңдаулы есеп мәліметтері жатады.
Ақпараттың есептен тыс мәліметтеріне:
• төмендегідей материалдар, актілер, қорытындылар:
ведомство ішілік және тыс тексерулердің;
сыртқы және ішкі аудиттің;
салық органдарының тексерулерінің;
тұрақты өндірістік мәжілістердің;
баспасөз беттерінде жарияланған;
• түсіндірме және баяндау жазбаларының материалдары;
• контрагенттермен хаттар;
• жарнама;
• банктің техникалық және технологиялық құжаттары.
Банктің төлем қабілетілігі деп, оның дер кезінде өзінің барлық
міндеттемелері бойынша төлемдер жүргізуге дайындығын түсіну керек деп
есептейміз. Бірақ бұл үшін кәсіпорынның есеп айырысу, валюта және басқа да
шоттарында ақшалар болуы керек.
Қарыздарды өтеу үшін құралдардың айналым кезінде ақшаға айналуы керек
дебиторлық борыштар потенциалының құралы болып табылады.
Қарыздарды өтеу үшін құралдыр сонымен бірге кәсіпорынның бар тауарлы –
материалды құндлықьарының қоры бола алады. Оны сатып кәсіпорын ақша
қаражаттарын алады.
Басқаша айтқанда, теориялық түрде қарызды өтеу кәсіпорынның барлық
ағымдағы активтерімен қамтамасыз етіледі. Нақ осылай теориялық түрде,
егер кәсіпорынның ағымдағы активтері қысқа мерзімді міндеттемелерінің
сомасына артса, онда о қарыздарды өтеуге дайын деп есептеуге болады. Бірақ,
егер кәсіпорын барлық ағымдағы активтерін қарыздарды өтеуге бағыттаса, онда
дәл оыс кезде оның өндірістік қзметі тоқтатылады, себебі онда өндіріс
құралдарын тек негізгі құралдыр құрайды, ал материалды айналым құралдарын
алуға ақша жоқ, олар толығымен қарыздарын төлеуге кетті.
Сондықтан төлем қабілеттілігі бар деп, ағымдағы активтің сомасы
ағымдағы міндеттемелерінен көп жоғары кәсіпорынды есептеуге болады.
Кәсіпорынның тек қарыздарды ғана емес, сонымен бірге үздіксіз өндіріс үшін
қаржылары болуы керек.
Ағымдағы төлем қабілеттілігі баланс жасау мерзімімен анықталады.
Кәсіпорын жабдықтаушыларына, банктік қарыздар және басқа да есеп айырсулар
бойынша қарыздары жоқ болса төлем қабілеттілігі деп саналады.
Келешекке арналған төлем қабілеттелеге нақты бір мерзімдегі оның төлем
құралдырының сомасына осы мерзімдегі жедел мендеттемелерімен салыстыру
жолымен анықталады.
Төлем қабілеттілігі белгілі бір мерзімде қолдағы ақша сомасының жедел
төлемдер сомасына қатынасын көрсететін төлем қабілеттілігі коэффициенті 1 –
ге тең немесе үлкен болса, онда бұл ол кәсіорынның төлем қабілеттілігі
екеніні білдіреді. Егер коэффициент 1 – ден аз болса, онда талдау процесіде
төлеу құралдарының жетіспеуі себебтерін анықтау керек.
Төлем құралдырының ағымдағы міндеттемелерінен асуы кәсіпорынның
төлемге қабілеттілігі екенін білдіреді. Банкте есептің және басқа
шоттарының болмауы, банкке қайтарылатын несиенің мерзімі өтеп кетуі, қаржы
органдарына қарыз болу, еңбекке төленетін қаржылар мерзімінің сақталмауы
төлемге қабілетсіздікті көрсетеді.
Төлем қабілетсіздігі оны қысқа мерзім ішінде (апта, жарты ай) талдау
кезінде анығырақ көрінеді.
Кәсіпорынның еңбек ресурстарын, персаналды қолдану тиімділігін талдау
экономикалық талдаудың басты бір бөлігі болып табылады. Кәсіпорынды
өзгертуге және қысқартуға дайын ресурс. Олардың төмендеуіне әкеледі. Еңбек
ресурстарының талдауына мақсатты – олардың қолдану деңгейін анықтау еңбекті
тиімді қолдануды жоғарлатуға кедергі жасайтын факторларды анықтау және тірі
еңбекті қалданудың өсу резервтерін анықтау. Еңбек ресурстарын қолдануды
талдауда келесі көрсеткіштерді оқып білеміз.
1. Кәсіпорынмен оның бөлімшелеріне жұмыс орындарының қамтамасыз
етілуі.
2. Жұмыс уақытын қолдану.
3. Кәсіпорын персаналын қолдану тиімділігі мен интенсифтілігі.
4. Білім деңгейі және еңбекақы қорын тиімді қолдану.
Еңбек ресурстарын талдауда қолданылатын әдістер:
1. Алғашқы мәліметтерді өңдеу.
2. Салыстыру және топтастыру.
3. Эксперттік баға беру.
4. Баланстың әдісі.
5. Индекстік баға әдісі.
Осы әдісті қолдану арқылы келесідей еңбек ресурстарын талдаудың
түрлері болады:
1. Өткізу кезеңіне байланысты (күнделікті, апталық, айлық, тоқсандық,
жылдық)
2. Объектіні қамту толықтығына байланысты толық лакальдік тематикалық.
3. Объектілерді оқып – білу әдісіне байланысты; кешендік, жалпылама
таңдамалы.
4. Оқып – білу сипаттамасына байланысты; ағымдық, оперативтік жүиелі,
бір реттік.
Өндірістік бағдарламасына толықтыру қажеттілігіне байланысты келесі
әдістердің бірі қадағалайды; еңбек сиымдылығы бойынша, өндірістік норма
бойынша,жұмыс орындалу бойынша,жұмысшылар санының шарты бойынша.
Банктің еңбек ресурстарын талдауға қажетті ақпараттарды кәсіпорынның
статистикалық және бухгалдерлік есеп берінен, еңбек бойынша жоспар және
есеп беру бойынша, жұмысшылардың қозғалысы бойынша кадрлар бөлімінің есеп
беруінен цехтардың есеп берушілерінен және басқа да еңбек ресурстары
бойынша есеп беруден аламыз. Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз
етілуін талдау еңбек персаналын жіктеуден басталады, себебі кәсіпорынның
өндірістік шаруашылық қызметінде әрбір жұмысшының категориясы әртүрлі
қызмет атқарады.
Көбінесе кәсіпорындарда негізгі және көмекші жұмыс шарты деп нақты екі
топқа жіктеледі. Негізгі және көмекші жұмысшының еңбек қызметі әртүрлі. Ал
басшы топтардың атқаратын қызметі не байланысты мамандар немесе
қызметкерлкр деп бөлеміз.
Сонымен персоналды жіктеу келесідей міндеттерді шешуге көмектеседі:
1. Әрбір жұмысшы категориясына байланысты кадрлармен қасиет ету
деңгейін анықтау..
2. Жұмыскерлердің квалификациясы дәрежесіне байланысты, жұмыстың
құрамына байланасты, жыныстық құрамына байланысты, жасына байланысты санын
анықтау.
3. Жұмыскерлердің қал еңбегінен және еңбектің механикаландырылған
түрімен айналысатын жұмысшының саны.
1.3 Қазақстан банктердің қаржылық талдаудың шетелдік тәжірибесі
Қаржылық талдаудың шетелдік тәжірибесі қаржылық есепті оқудың негізгі
ережелерін қалыптастырады. Соның ішінде негізгі деген әдістерін
қарастырайық:
Көлденең немесе уақытша талдау - есеп берудің әрбір позициясын өткен
кезеңмен салыстыру.ол өткен кезеңмен салыстырғандағы бухалтерлік есептің
түрлі баптарының абсолютті және салыстырмалы ауытқуларын анықтауға
мүмкіндік береді.
Тікелей немесе құрылымдық талдау - әрбір есеп позициясының жалпы
нәтижеге тигізетін әсерін айқындай отырып қаржылық көрсеткіштердің
құрылымын анықтау. Тікелей және көлденең талдаулар бірін-бірі толықтырып
отырады.
Коэффициенттік талдау - коэффициенттер салыстырмалы шамалар болып
табылады. Олардың біреуі бірлік ретінде, ал екіншісін бірлікке қатынас
ретінде көрсетеміз. Қаржылық коэффициенттерді есептеу баланстың жеке
баптарының арасында болатын өзара байланыстарға негізделген.
факторлық талдау- бұл жекелеген себептердің қорытынды көрсеткіштерге
тигізетін әсерін зерттеудің детерминттік(анықтау) немесе реттелмеген
тәсілдер көмегімен талдау. Факторлық талдау қорытынды көрсеткіштерді оның
құрамдас бөліктеріне жіктесе тура, ал оның жеке элементтерін жалпы
қорытынды көрсеткішке біріктірсе кері болуы мүмкін.
Жоғарыда айтылған әдістер мен қатар қаржылық жағдайды талдауда
экономиканың және математикалық статистиканың (топтау, орташа және
салыстырмалы шамалар, графиктік және индекстік әдістер, корреляция,
регрессия және т.б.) дәстүрлі тәсілдері қолданылады. Экономикалық ғылым
шегінде жасалған түрлі әдістер мен тәсілдерді іскерлікпен пайдалану банктің
қаржыылық жағдайына терең талдау жасауға және шаруашылық субьектінің
тұрақтылығын нығайтуға, жағдайын жақсартуға байланысты ұсыныстарды
дайындауға мүмкіндік береді.
Банктің қаржылық жағдайы оның қалыпты өндірістік, коммерциялық және
басқада қызметтер түрлері үшін қажетті қаржы ресурстрамен қамтамасыз
етілуімен оларды мақсатқа сай тиімді тарату мен пайдалану, басқа
субъектілермен қаржылық қарым-қатынаста болу, төлем қабілеті және қаржылық
тұрақты болуымен сипатталады. Банктің төлемдерін уақытында жүргізу
мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақсы екендігін көрсетеді.
Банктің қаржылық тұрақтылығы - тәуекелділіктің мүмкін болатын
деңгейінде төлем қабілеті мен несие қабілетін сақтай отырып табысты өсіру
негізінде қаржыны тарату мен пайдалану арқылы банктің дамуын көрсететін
қаржылық ресурстар көздері.
Қысқаша тұжырымдама беретін болсақ: қаржылық тұрақтылық бұл табыстың
шығыннан тұрақты дәрежеде артуы.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы шаруашылық қызметті біртұтас кешенді
талдауды ішкі және сыртқы талдау деп екіге бөлуді қажет етіп отыр.
1. Сыртқы талдау- акционерлерді, банктерді, сақтандыру ұйымдары мен
үкімет орындарын банктің жұмыс жағдайы мен оның қаржылық жағдайын, есепті
кезеңнің шаруашылық қызмет нәтижесімен таныстыру үшін қаржылық газеттер,
бюлетеньдер мен арнайы анықтамалардан басылып шығарылатын қаржылық есеп
беру.
2. Ішкі немесе басқаруды талдау – бұл кәсіпорын шығаратын өнімдердің
жеке түрлерінің өзіндік құнының нормативтері туралы, сапасының төмендеуіне
немесе тауардың мөлшерден тыс шығаруына және өтпей қалуына байланысты
мәліметтерден тұратын, қатаң құпияландырылған, басқа тұлғалар үшін жабық
есеп түрі болып табылады.
Сондықтан ішкі талдау басқару есебі ал сыртқы талдау қаржылық есеп
негізінде жүргіземіз.
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші банктің қаржылық жағдайын
талдаудың басты міндетті төмендегідей:
1. Қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі
өзгерістер.
2. Активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестігі оларды
таратудағы рационалдығы және пайдалануды тиімді зерттеу.
3. Айналым капиталының көлемін оның өсу кемуін және ағымдағы
міндеттемелерінің ара-қатынасын анықтау.
4. Банктің активтерімен оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу.
5. Ағымдағы активтердің айналымының есебі, оның ішінде дибеторлық
берешекті есептеу.
6. Баланс өтімділігін, банктің қаржылық тұрақтылығын және төлем
қабілеттілігін абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштерін анықтау.
7. Банктің табыстылығын бағалау
8. Банктің іскерлік белсенділігін анықтау
9. Банктің қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ мерзімге және қысқа
мерзімге болжау, яғни оның қаржылық стратегиясын анықтау.
Әлемдік ірі қаржы орталықтарымен, банктермен арадағы тығыз қарым-
қатынас нәтижесінде халыкаралық тәжірибе қазақстан банктерінің күңделікті
тірлігіне еніп келеді.
Бұл еркін бәсекеге шыққан банк етімін насихаттау сияқгы соны салага да
кдтысты.
Банк саласы Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы секторының бірі
болып табылады. Еліміздің жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға
көшуінің өзі қоғам өмірінің барлық салаларына үлкен өзгерістер алып келді.
Бүгінгі күні банктегі қаржылық есепті басқару жүйесінде басты орын алады.
Еліміздің экономикасындағы өзекті мәселелердің бірі - қаржылық есеп және
есеп беру жүйесін халықаралық стандарттар мен нормалар талаптарына
сәйкестендіру.
Ол, әрине, халықтың жағдайын жақсартуға және мемлекетіміздің экономикасы
тұрақты өсуіне әсер етеді.
Бүгінгі таңда халық шаруашылығы саласындағы банк жүйесінің экономиканы
дамытуда алар орны ерекше. Қаржы-несие институттары мен операциялардың
қайта бағытталуына, Орталық банк пен екінші деңгейлі банктердің өзара
қатынас жүйесінің өзгеруіне байланысты банктегі бухгалтерлік есеп және есеп
беру үздіксіз жаңарып отырады. Қаржылық есеп басқару үрдісінің бір бөлігі
болып табылатындықтан ол маңызды ақпараттар алуға мүмкіндік береді.
Екінші деңгейлі банктердегі есептің ерекшелігі операция сипатына, есеп
жұмыстарын ұйымдастыруға, сондай-ақ бухгалтерлік және басқа да есеп
құжаттарының мазмұнына байланысты.
Бүгінде еліміздегі банк секторының даму проблемалары мынадай болып отыр.
Оның бірнеше себебі бар. Бұл проблемаларды талқылау келешектегі еліміздің
Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) кіру туралы және алдыңғы қатардағы озық
елу мемлекеттің қатарына ену туралы мәселеден туындайды. Бұл – бірінші.
Екіншіден, елімізде өндірістің немесе нақты сектордың қаржы секторынан даму
қарқыны жағынан көш артта қалуында болып отыр. Бізде екі сектор бар, бірі –
өндіріс секторы, яғни нақты сектор, екіншісі – қаржы секторы.
Қаржы секторы дегеніміз – банктер, зейнетақы қорлары, қор биржасы, құнды
қағаздар нарығы, валюта нарығы, тағы да басқа инфрақұрылымдар мен қаржы
институттарынан тұрады. Банк секторының даму проблемасын туғызып отырған
тағы бір үлкен проблема – Қазақстандағы өндірістің, яғни нақты сектордың
салалық дамуындағы орын алып отырған диспропорция.
Қазіргі заманғы техникамен, озық технологиялармен жабдықталған қайта өңдеу
өнеркәсіп секторы немесе халық тұтынатын дайын өнім шығару салалары
көптеген мемлекеттерде жақсы дамыған. Мұндай өнеркәсіп салалары тауарларды
импорттауға жол бермей, оларды ығыстырады. Бірақ тауарлардың сапасы жоғары
болуы керек.
Әсіресе, батыс елдерінде өнеркәсіп салалары күшті дамыған. Бұрынғы ТМД
кеңістігінде қалған мемлекеттерде керісінше. Сонау Америка, Еуропа
мемлекеттерінің экономикасы, ондағы қаржы секторы әлдеқайда алда. Негізі,
кез келген қоғамда, кез келген мемлекетте әуелі өндірістік сектор,
өнеркәсіп – нақты сектор ілгерілеп дамып отыруы керек. Ал қаржы секторының
даму деңгейі соның байқалу көрінісі болуы шарт.
Қаржы секторында жұмыс істейтіндердің жалақысы өндірістегілерге қарағанда
әлдеқайда жоғары. Мұндай өзгешеліктер жалпы қоғам көлемінде номиналдық
жалақыны нақты жалақымен салыстырғанда үлкен алшақтыққа әкеп соғады.
Номиналдық жалақының бұлай өте жоғарылауы еңбек өнімділігінің дамуымен
ешқашан сәйкес келмейді. Еңбек өнімділігінен гөрі жалақының үлкен қарқынмен
өсуі ақша массасы мен тауар массасының арасындағы алшақтықты немесе
диспропорцияны туғызады. Сол диспропорция болмас үшін еңбек өнімділігінің
өсу қарқыны жалақының өсу қарқынынан жоғары болуы керек. Сонда ғана жиынтық
сұраныс пен жиынтық ұсыныстың арасында макроэкономикалық тепе-теңдік
сақталары анық және баға тұрақты да болады, инфляция салыстырмалы түрде 0-
ге тең болуы мүмкін. Онда да, егер импортталынатын және экспортталынатын
инфляция 0-ге тең болса. Кез келген мемлекетте осы заңдылық сақталынуы
керек.
Сонда ғана инфляцияны тежеп отыруға мүмкіндік болады. Егер де дәл
қазіргідей арақатынас сақталса, жалақының өсу қарқыны еңбек өнімділігінен
ілгерілеп отырса, онда міндетті түрде ақшаның құнсыздануына, инфляцияның
жоғары қарқынмен дамуына алып келеді. Ол тауар массасы мен ақша массасының
арасындағы пропорцияны бұза түседі.
Бір жақсы өндіріс орнын, жақсы өнім беретін зауытты салып, сол
зауыттың бүкіл қуатын іске қосу үшін кем дегенде 10-15 жыл уақыт керек. Ал
банк ше? Оның капиталын көтеру үшін не бары 3-4 жыл жеткілікті болуы
мүмкін. Банк секторы дамуының бүгінгі таңдағы үшінші проблемасы – біздің
экономикамыздың технологиямен, озық техникамен жарақтанған, дайын өнім
шығаратын, қайта өңдеу салаларын дамытудан гөрі шикізат өндіріп, соны
экспорттау жағдайымен байланысты.
Яғни шикізатты өндіру және шикізатты экспорттау басымдылығы бүгінгі таңда
экономика дамуындағы әл бермей, ноқталанбай отырған басымдылықтардың
негізгі бағыты. Оған дәлел – бізде жалпы ішкі өнімнің көп бөлігі, кейбір
мамандар есебіне қарағанда, мұнайды сатудан түскен өнімнен құралып жатыр.
Осының нәтижесінде, Қазақстанға келіп жатқан валюталық түсімдер шамадан тыс
көбеюде.
Төртінші проблема – бұл банк секторының тікелей өзімен байланысты жалқы
проблемалары. Ол – біріншіден, коммерциялық банктердің меншікті капиталының
әлі де болса, жеткіліксіздігінен немесе коммерциялық банктердің
капитализациялау дәрежесінің төмендігінен.
Себебі қазақстандық коммерциялық банктердің көшбасшысы, капиталы көп деген
Казкоммерцбанк пен ТұранӘлембанкінің өздерін батыстың басты банктерімен
салыстыруға болмайды. Өйткені бұлардың капиталы өте аз. Алысқа бармай-ақ
қояйық, Казкоммерцбанктің өзінің меншікті капиталы 553,5 миллион доллар.
ТұранӘлем банкінің капиталы 687 миллион долларды құрайды екен. Үшіншісі –
Халық банкі, оның капиталы 450,6 миллион доллар.
Ең үлкен үш банкіміздің өзі Ресейдің бір банкіне жетпейді. Ресейлік бір
ғана Жинақ банкінің (Сбербанк) капиталы 8,8 миллиард долларды құрайды. Ал
енді, жаңағы үш банкті қоса алғанда, сондай-ақ, еліміздегі қалған банктер –
Альфа, Еуразия, Нұрбанк, Центркредит банкілерінің меншікті капиталдарын
қоса алғанда 3 миллиард долларға жетіп жығылады.
Демек, басқа мемлекеттермен салыстырғанда, біздегі банктердің капиталы әлі
аз. ТМД кеңістігінен шыққан көршілес Ресейдегі банктерге қарағанда,
салыстырмалы түрде баға берсек, осындай көрсеткіштерге куә боламыз. Әрине,
Ресейдегі барлық коммерциялық банктердің меншікті капиталы ондағы Жинақ
банкінің капиталымен қарайлас деп айтуға болмайды.
Қазақстанда 35 банк болса, Ресейде 1200-ден астам банк бар екен. Біздің
коммерциялық банктер секторын сандық көрсеткіштері жағынан өте күрделі,
керемет деп айтуға болмайды.
Ал кейбір сапалық және салыстырмалы көрсеткіштері жағынан тайталасуы
мүмкін. Бірақ қазақстандық коммерциялық банк секторына үлкен шетелдік
инвестициялар келіп, капиталын көбейтіп, банк капиталының шоғырлана түсуіне
үлкен қозғау салуы ықтимал. Сонымен қатар банк капиталын көрші
мемлекеттерге экспорттау да етек алуы заңдылық. Қазақстанның банк секторы
сандық көрсеткіші жағынан да, экономикалық қуаттылығы жағынан да дамыған
батыс мемлекеттерінің банктерінен әлі де көп артта келеді. Ал енді біздегі
35 банктің ішіндегі проблемаларға келетін болсақ, олардың капитализациялау
дәрежесін көтеру күн тәртібіндегі үлкен мәселе.
Банктердің капитализациялау дәрежесі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым
олардың қаржылық тұрақтылығы орнықты болады. Және бұл дәлелдеуге жатпайтын
аксиома. Капиталы көп банктер бәсекеге қабілетті болады. Бұл проблема
Қазақстанның бүкіл банк секторына қатысты жалпы проблема.
Ол тек Казкоммерцбанк, ТұранӘлембанкі, Қазақстан Халық банкінің
капиталдарына ғана қатысты емес, олардан артта келе жатқан банктерге де
қатысты проблема. Ал енді ең үлкен банктеріміздің әлемдік нарықтағы орны
қалай болар екен деген сауалға келер болсақ, олар дамыған мемлекеттердің
банктерімен қалай үзеңгілес қарым-қатынас жасай алады? Міне, проблема
осында жатыр. Сондықтан банк секторының проблемасын екі деңгейде қарастыру
керек. Біріншісі – жалпыұлттық экономика деңгейіндегі банк секторының өз
ішіндегі 35 банкке қатысты проблемалар. Қазақстан банк секторы мен әрбір
коммерциялық банктің әлемдік нарықтағы дамыған батыс елдерінің аяғынан тік
тұрған банктерге қатысты қабілеті қандай, бұл екінші проблема. Және
проблеманың үлкені де осы. Бұл проблема ұлттық экономика деңгейінен тыс
тұрған проблема.
Америка, Қытай, болмаса Ресейдің бір ғана банкімен салыстырып айтқым келіп
отыр. Аталған мемлекеттердің банктерімен салыстырғанда, Казкоммерцбанк,
ТұранӘлем, Қазақстан Халық банктерінде капитализациялау дәрежесі
әлдеқайда төмен болуы мүмкін. Мысалы, сол Ресейдегі 1200 банктің капиталын
қосқанның өзінде 8,8 миллиард доллар капитал жинау мүмкін емес қой.
Қазақстан мен Ресейдің маңдай алды банктерін салыстыруға келмей тұр. 687
миллион (2012 жылдың басындағы ТұранӘлембанкінің меншікті капиталы) мен
8,8 миллиардтың (2012 жылдың басындағы Ресейдегі Жинақ банкінің меншікті
капиталы) айырмашылығы бірнеше есе. Осыған қатысты банк секторының және
әрбір банктің біздің ұлттық экономика шеңберінде дамуының бүгінгі таңдағы
келелі мәселелері де бар. Банк секторындағы әрбір коммерциялық банктің
өзара бәсекелестік жағдайда даму деңгейімен және даму келешегімен әлемдік
қаржы нарығына шығу және дамыған елдердің коммерциялық банктерімен
тайталасу, бәсекеге түсу мүмкіндігі ойлантарлық мәселе.
Бұл мәселе тағы да банктің меншікті капиталын одан әрі көбейту қажеттігіне
тіреледі. Осыған қатысты қазір отандық және шетелдік сарапшылар әр түрлі
ғылыми пікірлер айтуда. Біздегі коммерциялық банктер ресурстық потенциалын
іштен алған қаражаттар емес, депозиттер ретінде сырттан алған қаражаттар
есебінен құрауда. Ресурс көздерін, яғни ақшалай қаражатты іштен алмай, шет
елден алуға көбірек көшкен. Өзге елден төмен пайызға алады, өзіміздің ішкі
нарығымызда жоғары ставкамен сатады.
Банктің меншікті капиталын көбейту заң жүзінде акционерлердің мойнындағы
жауапкершілік, бірақ акционерлердің де қаржылық жағдайлары жете бермейді.
Көтергісі келеді, оған мүмкіндік жоқ. Өйткені жағдай тағы да нақты секторға
келіп тіреледі. Коммерциялық банктердің барлығы бірдей мұнай секторының
компанияларына қызмет етіп жатқан жоқ қой.
Сарапшылардың айтуынша, біріншіден, қазіргі кезде сырттан қаражат тартудың
нәтижесінде, екіншіден, қазақстандық коммерциялық банктер акционерлерінің
банктердің капитализациялану дәрежесін көтеруде қаржылық жағдайының
мардымсыздығы нәтижесінде отандық банктер үлкен жүйелік тәуекелге ұрынуы
мүмкін.
Себебі активтер портфелінің өсу қарқыны мен меншікті капиталының өсу
қарқыны бір-біріне сай емес, яғни сәйкес келмейді. Қысқасы, қолайлы
пропорцияда емес. Әрине, бұған қазақстандық коммерциялық банктердің шет
елден көптеп қаражат тартуымен қатар біздің экономикамыздың шикізатты
өндіріп, оны экспорттау басымдықтары да үлкен себеп болып отыр. Өйткені
көмірсутекті шикізатты сыртқа көптеп шығару және әлемдік нарықта мұнай
өнімдеріне бағаның өсуі коммерциялық банктердің өтімділігінің шамадан тыс
жоғары болуына және ақша массасының күрт өсуіне әкеп соғары сөзсіз.
II. КАЗКОММЕРЦБАНК АҚ МЫСАЛЫ НЕГІЗІНДЕ 2009-2012 ж. АРАЛЫҒЫНДАҒЫ
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУЫ
2.1 Казкоммерцбанк АҚ қызметіне сипаттама
Шағын және орта бизнес Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы
секторының бірі болып табылады. Еліміздің жоспарлы экономикадан нарықтық
экономикаға көшуінің өзі қоғам өмірінің барлық салаларына үлкен өзгерістер
алып келді. Бүгінгі күні банк саласындағы бухгалтерлік есепті дұрыс
ұйымдастыру экономиканы басқаруда басты орын алады.
Бүгінгі таңда халық шаруашылығы саласындағы банк жүйесінің экономиканы
дамытуда алар орны ерекше. Бухгалтерлік есеп басқару үрдісінің бір бөлігі
болып табылатындықтан ол маңызды ақпараттар алуға мүмкіндік береді.
Банктің ерекшелігі операция сипатына, есеп жұмыстарын ұйымдастыруға, сондай-
ақ бухгалтерлік және басқа да есеп құжаттарының мазмұнына байланысты.
Еліміздің экономикасындағы өзекті мәселелердің бірі – бухгалтерлің есеп
және есеп беру жүйесін халықаралық стандарттар мен нормалар талаптарына
сәйкестендіру. Ол, әрине, халықтың жағдайын жақсартуға және мемлекетіміздің
экономикасының тұрақты өсуіне әсер етеді.
Оқу іс-тәжірибесінің өзектілігі соңғы жылдардағы банк саласындағы қарқынды
даму, бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына ену стратегиясына сәйкес қаржы
нарығын дамыту, европалық деңгейдегі байланыс қызметін көрсетуге қол
жеткізу, сондай-ақ халықтың ақпарат қызмет түрлерін пайдаланудың арта
түсуімен байланысты. Банктердің қызметін реттеу мемлекет үшін де, банктің
қызметін тұтынушылар үшін де аса қажетті шара.
Банктік қызметті реттеу банктік операциялардың Қазақстан Республикасының
заңдары мен Ұлттық Банкттің нормативтік актілерне сәйкес жүргізілуін,
банктердің қызметтері мен өнімдерін тұтынушылардың құқықтық нормалары мен
мүдделерінің бұзылмауын, банк жүйесінің қаржылық тұрақтылығы мен
сенімділігін және қаржы нарқтарында адал бәсекелестік жүргізуін қамтамасыз
етеді.
Шағын және орта бизнес Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы
секторының бірі болып табылады. Еліміздің жоспарлы экономикадан нарықтық
экономикаға көшуінің өзі қоғам өмірінің барлық салаларына үлкен өзгерістер
алып келді. Бүгінгі күні банк саласындағы бухгалтерлік есепті дұрыс
ұйымдастыру экономиканы басқаруда басты орын алады.
Бүгінгі таңда халық шаруашылығы саласындағы банк жүйесінің экономиканы
дамытуда алар орны ерекше. Бухгалтерлік есеп басқару үрдісінің бір бөлігі
болып табылатындықтан ол маңызды ақпараттар алуға мүмкіндік береді.
Банктің ерекшелігі операция сипатына, есеп жұмыстарын ұйымдастыруға, сондай-
ақ бухгалтерлік және басқа да есеп құжаттарының мазмұнына байланысты.
Еліміздің экономикасындағы өзекті мәселелердің бірі – бухгалтерлің есеп
және есеп беру жүйесін халықаралық стандарттар мен нормалар талаптарына
сәйкестендіру. Ол, әрине, халықтың жағдайын жақсартуға және мемлекетіміздің
экономикасының тұрақты өсуіне әсер етеді.
Оқу іс-тәжірибесінің өзектілігі соңғы жылдардағы банк саласындағы қарқынды
даму, бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына ену стратегиясына сәйкес қаржы
нарығын дамыту, европалық деңгейдегі байланыс қызметін көрсетуге қол
жеткізу, сондай-ақ халықтың ақпарат қызмет түрлерін пайдаланудың арта
түсуімен байланысты. Банктердің қызметін реттеу мемлекет үшін де, банктің
қызметін тұтынушылар үшін де аса қажетті шара.
Банктік қызметті реттеу банктік операциялардың Қазақстан Республикасының
заңдары мен Ұлттық Банкттің нормативтік актілерне сәйкес жүргізілуін,
банктердің қызметтері мен өнімдерін тұтынушылардың құқықтық нормалары мен
мүдделерінің бұзылмауын, банк жүйесінің қаржылық тұрақтылығы мен
сенімділігін және қаржы нарқтарында адал бәсекелестік жүргізуін қамтамасыз
етеді. Шағын және орта бизнес Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы
секторының бірі болып табылады. Еліміздің жоспарлы экономикадан нарықтық
экономикаға көшуінің өзі қоғам өмірінің барлық салаларына үлкен өзгерістер
алып келді. Бүгінгі күні банк саласындағы бухгалтерлік есепті дұрыс
ұйымдастыру экономиканы басқаруда басты орын алады.
Бүгінгі таңда халық шаруашылығы саласындағы банк жүйесінің экономиканы
дамытуда алар орны ерекше. Бухгалтерлік есеп басқару үрдісінің бір бөлігі
болып табылатындықтан ол маңызды ақпараттар алуға мүмкіндік береді.
Банктің ерекшелігі операция сипатына, есеп жұмыстарын ұйымдастыруға, сондай-
ақ бухгалтерлік және басқа да есеп құжаттарының мазмұнына байланысты.
Еліміздің экономикасындағы өзекті мәселелердің бірі – бухгалтерлің есеп
және есеп беру жүйесін халықаралық стандарттар мен нормалар талаптарына
сәйкестендіру. Ол, әрине, халықтың жағдайын жақсартуға және мемлекетіміздің
экономикасының тұрақты өсуіне әсер етеді.
Оқу іс-тәжірибесінің өзектілігі соңғы жылдардағы банк саласындағы қарқынды
даму, бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына ену стратегиясына сәйкес қаржы
нарығын дамыту, европалық деңгейдегі байланыс қызметін көрсетуге қол
жеткізу, сондай-ақ халықтың ақпарат қызмет түрлерін пайдаланудың арта
түсуімен байланысты. Банктердің қызметін реттеу мемлекет үшін де, банктің
қызметін тұтынушылар үшін де аса қажетті шара.
Банктік қызметті реттеу банктік операциялардың Қазақстан Республикасының
заңдары мен Ұлттық Банкттің нормативтік актілерне сәйкес жүргізілуін,
банктердің қызметтері мен өнімдерін тұтынушылардың құқықтық нормалары мен
мүдделерінің бұзылмауын, банк жүйесінің қаржылық тұрақтылығы мен
сенімділігін және қаржы нарқтарында адал бәсекелестік жүргізуін қамтамасыз
етеді. Шағын және орта бизнес Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы
секторының бірі болып табылады. Еліміздің жоспарлы экономикадан нарықтық
экономикаға көшуінің өзі қоғам өмірінің барлық салаларына үлкен өзгерістер
алып келді. Бүгінгі күні банк саласындағы бухгалтерлік есепті дұрыс
ұйымдастыру экономиканы басқаруда басты орын алады.
Бүгінгі таңда халық шаруашылығы саласындағы банк жүйесінің экономиканы
дамытуда алар орны ерекше. Бухгалтерлік есеп басқару үрдісінің бір бөлігі
болып табылатындықтан ол маңызды ақпараттар алуға мүмкіндік береді.
Банктің ерекшелігі операция сипатына, есеп жұмыстарын ұйымдастыруға, сондай-
ақ бухгалтерлік және басқа да есеп құжаттарының мазмұнына байланысты.
Еліміздің экономикасындағы өзекті мәселелердің бірі – бухгалтерлің есеп
және есеп беру жүйесін халықаралық стандарттар мен нормалар талаптарына
сәйкестендіру. Ол, әрине, халықтың жағдайын жақсартуға және мемлекетіміздің
экономикасының тұрақты өсуіне әсер етеді.
Оқу іс-тәжірибесінің өзектілігі соңғы жылдардағы банк саласындағы қарқынды
даму, бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына ену стратегиясына сәйкес қаржы
нарығын дамыту, европалық деңгейдегі байланыс қызметін көрсетуге қол
жеткізу, сондай-ақ халықтың ақпарат қызмет түрлерін пайдаланудың арта
түсуімен байланысты. Банктердің қызметін реттеу мемлекет үшін де, банктің
қызметін тұтынушылар үшін де аса қажетті шара.
Банктік қызметті реттеу банктік операциялардың Қазақстан Республикасының
заңдары мен Ұлттық Банкттің нормативтік актілерне сәйкес жүргізілуін,
банктердің қызметтері мен өнімдерін тұтынушылардың құқықтық нормалары мен
мүдделерінің бұзылмауын, банк жүйесінің қаржылық тұрақтылығы мен
сенімділігін және қаржы нарқтарында адал бәсекелестік жүргізуін қамтамасыз
етеді. Шағын және орта бизнес Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы
секторының бірі болып табылады. Еліміздің жоспарлы экономикадан нарықтық
экономикаға көшуінің өзі қоғам өмірінің барлық салаларына үлкен өзгерістер
алып келді. Бүгінгі күні банк саласындағы бухгалтерлік есепті дұрыс
ұйымдастыру экономиканы басқаруда басты орын алады.
Бүгінгі таңда халық шаруашылығы саласындағы банк жүйесінің экономиканы
дамытуда алар орны ерекше. Бухгалтерлік есеп басқару үрдісінің бір бөлігі
болып табылатындықтан ол маңызды ақпараттар алуға мүмкіндік береді.
Банктің ерекшелігі операция сипатына, есеп жұмыстарын ұйымдастыруға, сондай-
ақ бухгалтерлік және басқа да есеп құжаттарының мазмұнына байланысты.
Еліміздің экономикасындағы өзекті мәселелердің бірі – бухгалтерлің есеп
және есеп беру жүйесін халықаралық стандарттар мен нормалар талаптарына
сәйкестендіру. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе 2
I.КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕР ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНЫҢ МАЗМҰНЫ 1.1 Қаржылық
талдаудың экономикалық мәні, қажеттілігі 5
1.2 Қаржылық талдау түрлері, әдістері 9
1.3 Қазақстан банктердің қаржылық талдаудың шетелдік тәжірибесі 14
II. КАЗКОММЕРЦБАНК АҚ МЫСАЛЫ НЕГІЗІНДЕ 2009-2012 ж. АРАЛЫҒЫНДАҒЫ
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУЫ 2.1 Казкоммерцбанк АҚ
қызметіне сипаттама 21
2.1Казкоммерцбанк 2009-2012 жылдық қызметтегі қаржылық талдау 39
2.2Қазақтан банктерінің пруденциалдық нормативтері орындауына талдау GAMEL
55
III. КР коммерциялық банк қаржылық жағдайын реттеу және шетел тәжірибесін
қолдау 3.1 Қазақстан банктерінің қаржысының талдауды жетілдіру жолдарының
бизнес жоспары 56
Қорытынды 71
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 74
Кіріспе
Банк ісі нарықтық экономиканың ең маңызды әрі динамикалық құрылымы
болып табылады.
Банктер ақшалай есеп айырысуды жүргізіп, экомиканы несиелеп, капиталдың
қайта бөлінуінде делдал ретінде өндірістің жалпы тиімділігін арттыруды әрі
елдің қорлануына өз ықпалын тигізеді.
Бүгінгі таңда, яғни осы заманғы жағдайда банк жүйесінің құрылымы күрделене
түсті. Қаржы мекемелерінің жаңа түрлері, жаңа несие құралдары және клиентке
қызмет көрсетудің жаңа әдістері пайда болып үлгерді. Пайда алуға,
коммерциялық жетістікке бағдарланған, әр түрлі меншік формаларына
негізделген серпінді әрі икемді несие жүйесіне өту қолға алынды.
Нарықтық экономика Кэзақстан Республикасында өзінің алғашқы қадамдарын
жасау үстінде, жаңа шаруашьшық қатынастарды дамытуға бағытталған заңдар мен
қаулылар топтамалары қабылданды.
Тікелей алыс-берістің аркасында сыртқы рынокқа шығу шаруашылық қызметтің
құрылымы мен түрлерін ғана емес, қызметкерлердің ойлау жүйесін де өзгертті.
Еркін бәсекенің пайда болуы кәсіпорывнарымызды нарық жағдайыңда өнім
өткізудің әлемдік тәжірибеде сыннан өткен маркетинг және онымен тығыз
байланысты жарнама сияқты тиімді әдістерімен кұрулануға мәжбүр етуде.
Қазақстанда жарнама өнеркәсіп, сауда салаларымен салыстырғанда қаржы-несие
жүйесінде, соның ішінде банк қызметінде нақга дамып келеді Банк жүйесінің
екі деңгейге бөлінуі нәтнжесідце көптеген коммерциялық банктер ашылып,
қатаң бәсекелестіктің туыңдауын жеделдетті, өнім өткізу рыноктарын иемдену
үнгін күресудің кджеттігі ақиқатка айналды.
Республикамыздың каржы-несие жүйесі қазір өз дамуындағы калыптасу кезеңінен
өту үстінде.
Елбасының 2050 жылға дейінгі Қазақстанның даму стратегиясы, өткен желтоқсан
айындағы Қазақстан халқына Жолдауы бар.
Осының барлығы еңбек өнімділігін көтеруге бағытталып отыр. Олардың
механизмдері жазылған. Бірақ сол механизмдер арқылы бағдарламаларды жүзеге
асыру үшін уақыт керек. Әдетте, өндіріс өте баяу, өте сараң дамиды деп
жатады. Бұны қаржы секторымен салыстыруға келмейді.
Міне, осыған байланысты Ұлттық банк пен Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын
реттеу мен бақылау агенттігінің дәл қазіргі таңда экономиканы
макродеңгейдегі ақша-несиелік реттеуі өз алдына басқа үлкен проблема.
Әрине, қазақстандық банктердің капитализациялау дәрежесін жоғарылата түсу
мүмкіндігі отандық акционерлердің жауапкершілігінде болғандықтан бұған
солар мүдделі болу керек. Бірақ мұндай акционерлердің, тағы да қайталап
айтамын, қаржылық жағдайы шектеулі. Сондықтан Қазақстанның банк секторына
шетелдік инвесторлардың көптеп келуі, сөйтіп, банктердің ресурстық
потенциалын қайта қарау мәселесі туындауы әбден мүмкін.
Жоғарыда аталып өткен мәселелер, егер ұлттық экономиканың нақты секторы
экспортқа байланыссыз қарқынды дамыса, банктің акционерлері коммерциялық
банктерді капитализациялауға қаржылық жағдайы толық жетіп жатса, банктің
ресурстық потенциалы сыртқы қаражат көздерінен емес, ішкі қаражат көздері
есебінен нығайып жатса, Қазақстанның банк секторының дамуында проблема
туғызбас еді.
Меншікті капиталды көбейту үшін міндетті түрде коммерциялық банктердің
акционерлері – компаниялар, үлкен кәсіпорындар, жеке тұлғалар сол банктің
капиталы көбейсін деп, қайтадан әлгі коммерциялық банктердің жарғы
капиталын көбейту үшін шешім қабылдауы керек.
Меншікті капиталды көбейтудің бірнеше жолдары бар. Біріншісі – акционерлер
жаңадан құнды қағаздар эмиссиясын жасауы тиіс. Бұл жағдайда банк
акционерлерінің қатары көбейеді. Ал бұны бақылаушы акционер қолайлы деп
есептемейді. Өйткені банкке деген ықпалын сақтағысы келеді, бір жағынан
билігінен, бір жағынан акциясынан айырылғысы келмейді.
Себебі акция басқару, банкке бақылау жасау ісіне міндетті түрде толық құқық
береді.
Дәл солай. Осыған байланысты кейбір бақылаушы акционерлердің мүдделері
банктің меншікті капиталын дамыта түсуге кедергі болуы мүмкін.
Мысалы үшін, капиталыңды белгілі деңгейге көтеріп-көтеріп келдің де,
табысыңның есебінен банк құрдың. Банктің акциясын иемдене отырып, тұрақты
түрде дивиденд алып отырсың. Өндірістік сала енжар дамығанмен, банк байып
жатыр. Жиналған қаражатқа шет елден төмен ставкамен қаражат тартып,
активтерді босқа жатқызбауға тырысасың. Ұлттық банк базалық капиталды
көбейтіңдер, қосымша эмиссия жасаңдар дейді. Ал оны жүзеге асыратын қаржы
тапшы. Есесіне өзгелер қуана-қуана сатып алуға мүдделілік танытады.
Акционерлер сатқысы келмейді. Құнды қағаздар эмиссиясын қосымша шығару
бақылау функциясының төмендеуіне әкеп соғады. Осындай тенденция байқалады.
Шетелдік акционерлердің инвестиция жасауға қаражаттары жеткілікті болары
мәлім. Қазақстандық сарапшылардың пікірінше, біздің коммерциялық банктерге
шетелдік инвесторлар көз тігуде. Егер біз ашық экономика бағытын ұстансақ,
ең алдыңғы қатарлы елдің қатарынан сап түзеуге талпынсақ, бұл, әрине,
заңдылық. Бірақ қазақстандық коммерциялық банктердің дербестігіне үлкен
сын. Кейбір мәліметтерге сүйенсек, Шығыс Еуропа елдерінің банк секторында
шет ел капиталының үлесі 60 пайыздан 90 пайызға дейін барады екен. Бұл –
ойлантарлық мәселе.
Әсері өте жоғары. Оны ақша массасының жылдам қарқынмен өсуінен көруге
болады. Ақша массасының өсуі бағаның өсуіне әкеледі, ал бағаның өсуі ақшаны
құнсыздандырады, яғни инфляцияға әкеп соғады. Қазақстандағы инфляцияның екі
ұдайы табиғаты бар.
Біріншісі – отандық өндірушілердің халықтың тұтыну сұранысын қанағаттандыра
алмауымен түсіндірілсе, екіншісі – банк секторының ақшаны шамадан тыс
ұсынуымен түсіндіріледі. Өйткені шет елден қаражат тартудың және валюталық
түсімдердің көбеюінің нәтижесінде коммерциялық банктердің өтімділігі артып
кетті.
Коммерциялық банктердің қаржысын зерттеп, несиелік ресурстарды қүрудағы
алатын рөлі мен экономикалық мәні бойынша теориялық және әдістемелік
негізде зерттеуге көптеген ЕЕД мемлекеттері ғалымдарының еңбектері
арналған.
Бұл ғалымдар: Л.И. Абалкин, Б.И. Алехин, А.В. Аникин, Ю. А. Бабичев, В.И.
Колесников, Л.Н. Красавина, О.И. Лаврушин, Я.М. Ѝ
Дипломдық жұмыстың мақсаттары мен мідеттері: коммерциялық банктердің
қаржысын теориялық және тәжірибелік жағынан зерттей отырып, оның
экономикадағы алатын орнын дәлелдеу үшін мынандай мақсаттар қойылып отыр
- Қаржылық талдаудың экономикалық мәні, қажеттілігі
- Қаржылық талдау түрлері, әдістері
- Қазақстан банктердің қаржылық талдаудың шетелдік тәжірибесі
-Казком 2010-2012 жылдық қызметтегі қаржылық талдау
- Қазақстан банктерінің қаржысының талдауды жетілдіру жолдары
I.КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕР ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНЫҢ МАЗМҰНЫ
1.1 Қаржылық талдаудың экономикалық мәні, қажеттілігі
Талдау (грек тілінен алынғанда analisis)- құрамдас бөлшектерді,
талданатын жүйелер элементтерін және оларда болатын өзгеріс тенденциясын
анықтауға болатын құбылыстар мен үрдістердің ғылыми зерттеу әдісін
(танымын) айтады. Ғылыми зерттеу әдісі ретіндегі талдау қандай да бомасын
бүтін бір бөлшектің құрамдас бөлігін ойда бөлшектеуден, олардың жеке
жақтарын, қасиетін, байланысын анықтау болып табылады. Осындай бөлшектеу
қаралатын үрдістің ішкі мазмұны мен табиғатын, олардың әртүрлі факторларға
тәуелдігін қарауға мүмкіндік береді. Талдау зерттелетін объектілердің бұрын
бөлшектелген элементтерін біріктірілуін білдіретін синтез ұғымымен
диалектикалық бірлікте болады.
Қаржылық талдау - экономикалық құбылыстар мен үрдістерді құрамдас
бөлшектерге бөлуге негізделген және байланыстардың барлық көптүрлілігін
және тәуелділігін оқуға негізделген мазмұнын пайымдаудың ғылыми әдісі болып
табылады. Талдау- макро- және микродеңгейлерде жүзеге асырылатын басқару
қызметі. Сәйкес, макроэкономикалық және микроқаржылық талдауболып бөлінеді.
Макродеңгейдегі қаржылық талдауұлттық әлемдік экономика деңгейінде
экономикалық құбылыстарды зерттейді, ол экономика саласында мемлекеттік
және биліктің орындаушы органдарының шешімдерін және әрекеттерін ғылыми
позиция негізінде шешуге негізделген.
Қаржылық талдау тақырыбы банктердің, бірлестіктердің,
ассоциялардың, шаруашылық үрдістері, экономикалық ақпарат жүйесі арқылы
көрінетін объективті және субъективті факторлардың әсерінен құралатын
әлеуметтік-экономикалық тиімділігі және олардың қызметінің түпкі қаржылық
қорытындысы болып табылады.
Қаржылық талдаудың мәні, мазмұны және тақырыбы негізінен
төмендегі міндеттермен анықталады және тұрады:
• кәсіпорын қызметінде жоспарлаудың ғылыми-экономикалық негіздемесін
жоғарлату;
• еңбек, материалдық және қаржы ресурстарының экономикалық тиімділігін
анықтау;
• өндірістік үрдістің барлық кезеңдерінде кәсіпорын қызметінің
тиімділігін іздеу және қорды көтеруді анықтау;
• кәсіпорын қызметіне әсер етуші объективті және субъективті
факторларды анықтау;
• жоспарлар және басқару шешімдерін орындауды бақылау;
• банктің ағымдағы және келешектегі қаржылық жағдайын анықтау.
Қаржылық талдаудың негізгі мақсаты - банк қызметінің тиімділігін
арттыруды анықтау болып табылады. Қаржылық талдауқолданбалы ғылым болып
келеді, бірақ оның нақты пайдасы өндірістік үрдістің барлық кезеңдерінде
пайдаланылмаған қорларды анықтауды жүргізген кезде ғана іске асады.
Кәсіпорын экономикасын дамыту қарқынын жоғарлату шаруашылық қорының барлығы
жұмылдырылғанына, үнемділік режімінің басты қағидасы болып келетін - аз
шығындармен, жоғары нәтижеге жету туралы негізгі қағидалар сақталуына
байланысты.
Қаржылық талдау мемлекеттілілік, ғылымилық, объективтілік,
жүйелілік, кешенділік, жеделділік, пәрменділік, бұқарашылдық принциптеріне
негізделген.
Мемлекеттілік принципі экономикалық құбылыстарды бағалаудың
мемлекеттік амалдарының негізінде жасалады. Осылайша, меншік нышанына
қарамай, құрылымдық бөлімшелердің және кәсіпорындардың қызметін талдау
барысында мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, халықаралық
саясатын және одан пайда болатын халық шаруашылығының сәйкес даму
кезеңіндегі міндеттерді ескеру қажет.
Ғылымилық принципі кәсіпорын қызметінің экономикалық талдаудың
жеке әдісі материалистік диалектика және саяси үнемділікке негізделуі тиіс,
яғни, қаржылық талдауғылыми сипатта болып, экономикалық заң талаптарын жан-
жақты есепке алып жүргізілуі тиіс. Ғылымилық принципі кәсіпорын қызметін
талдау теориясын жетілдіру, қазіргі заманғы экономикалық- математикалық
әдістерді және ЭЕМ-ді кеңінен қолдану жолы арқылы жүзеге асырылады.
Объективтілік принципі қаржылық талдаубарысындағы нақты
экономикалық құбылыстар және үрдістерді, олардың себеп-салдарлық өзара
қатынасын зерттеу шынайы және объективті ақпараттар жағдайында жүргізілуі
тиіс, ал зерттеу қорытындысында алынған шешімдер нақты аналитикалық
есептеулерге негізделуі тиіс. Талдау объективті, нақты және дәл болуы тиіс.
Пайдаланылатын ақпараттар банктің мүліктік жағдайын және оның қызмет
корытындысы дәл көрсетуі және құжат түрінде негізделуге тиіс, өйткені оның
шынайылылығы экономикалық талдаудың қорытындысына әсер етеді.
Жүйелілік принципі қаржылық талдаубарысында кәсіпорын қызметі
оңаша тұрғыдан емес, өзара байланыс тұрғысынан қаралуы тиіс, бұл жағдайда
шаруашылық үрдістері динамикалық оқылуы тиіс.
Кешенділік принципі қаржылық талдаубарысында талданылатын
банктің барлық кезеңдерін, құбылыстапрын, көрсеткіштерін олардың өзара
байланыстылығымен жүйелі түрде оңашаландыру қажет.
Жеделділік принципі экономикалық талдаудың тез және нақты жүзеге
асырылуын, талдау қорытындысы негізінде басқару шешімдерін қабылдауды
көздейді. Сонымен қатар, осы шешімдер кәсіпорын қызметі үрдісінде нақты
және уақытылы жүзеге асырылуы тиіс. Талдаудың жеделділігі сапалық және
сандық көрсеткіштерді жоспарланған көрсеткіштерден ауытқудың себептерін
уақытылы анықтау және ескертуден, теріс факторлардың көзін жою жолдарынан
тұрады. Осылайша, талдаудың уақыттылығы оны жоспарды орындауды бақылаудың
жеделділігіне мүмкіншілік береді. Экономикалық талдаудан қажетті тиімділік
алу үшін оның қорытындысы орындаушымен жедел түрде кәсіпорын басшылығына
жеткізілуі тиіс.
Пәрменділік принципі өндірістік қызмет барысына және оның
қорытындысына белсенді әсер етуге, яғни, жетіспеушіліктерді, санаудағы
қателіктерді, салақтықты уақытылы анықтауға мүмкіндік береді. Осы принцип
қаржылық талдауматериалдарын кәсіпорынды басқаруға пайдалануға, нақты іс-
шараларды дайындауға, жоспарлық мәліметтерді негіздеуге, түзетуге және
анықтауға мүмкіндік береді.
Қаржылық талдаужүзеге асырылатын соңғы принцип - бұқарашылдық
принципі. Бұл қаржылық талдаубарысында озық тәжірибелерді неғұрлым
анықтауға және қолда бар шараушылық ішілік қорларды пайдалануға мүмкіндік
беретін кәсіпорын жұмысшыларының кең шеңберін аналитикалық жұмысқа
жұмылдыруды білдіреді.
Қаржылық талдаудың экономикалық мәні оның жылдам шешім қабылдаудың
негізі – толық және маңызды ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады. Бұған
есепке алу мен есеп беру арқылы қол жеткізіледі.
Есеп беру дегеніміз – меншіктің барлық түріндегі кәсіпорындардың қаржы-
шаруашылық қызметін және ұйымдық-құқықтық мәртебесін кешенді түрде
сипаттайтын жиынтық көрсеткіштер жүйесі.
Берілетін есептің деректеріне жабдықтаушылар, бәсекелестер, қазіргі
және келешектегі инвесторлар. Қызметкерлер сондай-ақ министрліктер,
ведомстволар, қалың көпшілік мүдделі. Қаржылық есепте инвестициялық саясат
ұсынуға және несие беру жөнінде шешім қабылдауға, болашақтағы ақша ағынын
бағалауға, кәсіпорындардың ресурстары мен міндеттемелерін және оның басшы
органдарының қызметін сараптауға қажетті ақпарат жинақталады.
Үкімет пен оның органдары берілген есеп ақпаратын сол кәсіпорынға
қатысты экономикалық саясат пен салық шараларын белгілеу үшін
пайдаланады.Оларға сондай-ақ субъектілер қызметін ретке келтіріп, салық
салу саясатын жүзеге асыру үшін және табыстарды кіріске алу мен әр алуан
статистикалық деректердің негізі үшін мәліметтер керек.
Қаржылық есеп негізінде субъектінің қаржылық жағдайының нашарлай
бастау тенденциясын дер уақытында аңдып, оның шаруашылық қызметіндегі
жағымсыз құбылыстардың алдын алуға болады, сондай-ақ пайданы молайту үшін
ішкі резервтерді анықтауға, соны жұмылдырып, тиімді пайдалану арқылы
табысқа жетуге болады. Кәсіпорындардағы қаржы қызметінің ойдағыдай барысы
алға қойған мақсатқа, жоспарланған көрсеткіштерге қол жеткізуге қажетті
жағдай жасайды, банктің өндірістік қызметінің үздіксіздігі қаржылық жағдай
қалыпты тұрақтылығын қамтамасыз етеді, ал бұлар банктің төлем қабілетіне
кепілдік береді.
Алайда субъектілердің қаржылық есебін пайдаланушылар мүдделерінің
айырмашылықтарына қарамастан, субъектінің өмір сүруінің басты шарты – оның
қызметіне қажетті капиталдың жеткіліктілігі болып табылады. Сондықтан
капитал иелері мен басқа да инвесторлар есептен алатын ақпаратқа
қанағаттануға тиісті мұндай жағдай ақпарат падаланушыларға ортақ сипат. Осы
талапқа жауап беретін қаржылық есеп жалпы мақсаты есеп деп аталады, ал
барлық тұтынушыларға арналған, бұлар үшін қаржылық есеп шаруашылық
жүргізуші субъект туралы ақпаратты негізгі көзі қызметін атқарады. Алайда,
тұтас алғанда есеп беру тұғырнамасы сыртқы тұтынушылардың жалпы қажетіне
қатысты және ол бұрын өз капиталын субъектінің қарамағына бергендердің
мүдделерін қорғауға бағытталады.
Жылдық есеп мынадай тұтынушыларға беріледі:
Меншік иелері немесе өкілдікті органдарға немесе құрылтайшылық
құжаттарға сәйкесті органдар;
Банктің тұрғын жеріндегі салық органдарына;
Жергілікті қаржы органдарына;
Мемлекеттік статистикалық органдарына.
Заңды тұлғаның қаржылық есебі тұтынушылар үшін ашық болып табылады. Ол
қалың көпшілікті субъектінің даму бағыттары туралы және оның аймақтық-
экономикалық, әлеуметтік ахуалын жақсартуға соңғы жетістіктері туралы
ақпаратпен қамтамасыз ете алады.
1.2 Қаржылық талдау түрлері, әдістері
Қаржылық талдау барысында тәсілдер қолданылады және олар екі топқа
бөлінеді:
1. Дәстүрлі;
2. Математикалық;
Дәстүрлі қабылдаулар зерттеу үшін абсолютті, орта және салыстырмалы
көрсеткіштер қолданылады.
Аналитикалық орта көрсеткіштердің әртүрлі түрлері қаржылық
талдаужүруінде қажеттілікпен қолданылады:
• Орта арифметикалық;
• Орта үндесу;
• Орта хронологиялық;
• Орта геометриялық;
• Сән;
• Медиана;
Қаржылық талдаужүруінде келесі топталу түрлері пайдаланады:
•
Типологиялық
– табуға
арналған
мінездемелі
және
типтердің
оқылатын
процестердің
байланыстар
ы;
• Құрылысты -
құрылымның
талдауға
арналған
және құрам
бағалауларын
ың
көрсеткіші;
•
Аналитикалық
- өзара
байланыс
зерттеуіне
арналған
тәуелді,
факторлы,
нәтижелі
көрсеткіштер
дің
әрекеттестік
тері;
Математикалық әдістердің қолданылуы банктің шаруашылық қызмет
экономикалық нәтижелігін жоғарылатады. Негізгі математикалық әдістерге және
қаржылық талдауқабылдауларына жатады:
• Математикалық үлгі;
• Математикалық бағдарлама;
• Ойындар теориясы;
• Бұқаралық қызмет ету теориясы;
• Корреляция қабылдаулары және кері кетушілік;
Экономикалық талдаудың ең басты кезеңі:
• Материалдардың аналитикалық өндеу;
• Қажетті кестелер құрастыру (график, диаграмма);
• Көрсеткіштердің жүйе құруы;
• Бөлінген көрсеткіштерге ықпал жасау;
• Факторлардың ықпалын жасау;
• Бар резервтерді бағалау;
Қаржылық талдау нормативтік, статистикалық, бугалтерлік және жедел
мәліметтердің, алғашқы құжаттардың, сонымен қатар мамандандырылған
фирмалардың жүйесі ретінде қарауға болатын түрлі шығыс ақпаратқа
негізделген. Ақпараттардың барлық дереккөздері ресми, нормативтік-
жоспарлық, есептегі және есептен тыс болып бөлінеді.
Ақпараттардың ресми түріне:
• ҚР заңдары;
• ҚР Президентінің Жарлықтары;
• ҚР Үкіметінің қаулылары және қараулары;
Нормативтік-жоспарлық көздерге:
• министерстволардың, мемлекеттік комитеттердің, федаралдық қызметтер
және орындаушы биліктің орталық федералды органдарының нормативтік
құжаттары (бұйрықтар, қаулылар, нұсқаулықтар және т.б.);
• банктің шаруашылық-құқықтық құжаттары (бұйрықтар, шарттар,
келісімдер, рекламациялар т.б.);
• акционерлер жиналысының шешімі;
• кәсіпорында дайындалатын жоспарлар;
• сметалар (бюджет);
• бағалар.
Қаржылық талдаужүргізудің есептегі дереккөздеріне:
• бугалтерлік есеп және есеп берулер- осы көздердегі деректер
шаруашылық құбылыстарды, үрдістер және олардың қорытындыларын неғұрлым
толық баяндайды;
• статистикалық есеп және есеп берулер- жаппай құбылыстар мен
үрдістердің сандық мәліметтерінен тұрады және өзара қатынастарды тереңірек
зерттеп, экономикалық заңдылықтарды анықтайды;
• жедел есеп және есеп берулер- экономикалық талдауды статистикалық
және бухгалтерлік есепке салыстырғанда неғұрлым қажетті мәліметтермен
қамтамасыз етеді және талдаудың тиімділігіне жағдай жасайды;
• салықтық есеп берулер- банктің салықтық міндеттемелерді түрлі
бюджет деңгейлерінде толықтығын талдауға және уақытылы орындалуына
мүмкіндік береді;
• таңдаулы есеп мәліметтері жатады.
Ақпараттың есептен тыс мәліметтеріне:
• төмендегідей материалдар, актілер, қорытындылар:
ведомство ішілік және тыс тексерулердің;
сыртқы және ішкі аудиттің;
салық органдарының тексерулерінің;
тұрақты өндірістік мәжілістердің;
баспасөз беттерінде жарияланған;
• түсіндірме және баяндау жазбаларының материалдары;
• контрагенттермен хаттар;
• жарнама;
• банктің техникалық және технологиялық құжаттары.
Банктің төлем қабілетілігі деп, оның дер кезінде өзінің барлық
міндеттемелері бойынша төлемдер жүргізуге дайындығын түсіну керек деп
есептейміз. Бірақ бұл үшін кәсіпорынның есеп айырысу, валюта және басқа да
шоттарында ақшалар болуы керек.
Қарыздарды өтеу үшін құралдардың айналым кезінде ақшаға айналуы керек
дебиторлық борыштар потенциалының құралы болып табылады.
Қарыздарды өтеу үшін құралдыр сонымен бірге кәсіпорынның бар тауарлы –
материалды құндлықьарының қоры бола алады. Оны сатып кәсіпорын ақша
қаражаттарын алады.
Басқаша айтқанда, теориялық түрде қарызды өтеу кәсіпорынның барлық
ағымдағы активтерімен қамтамасыз етіледі. Нақ осылай теориялық түрде,
егер кәсіпорынның ағымдағы активтері қысқа мерзімді міндеттемелерінің
сомасына артса, онда о қарыздарды өтеуге дайын деп есептеуге болады. Бірақ,
егер кәсіпорын барлық ағымдағы активтерін қарыздарды өтеуге бағыттаса, онда
дәл оыс кезде оның өндірістік қзметі тоқтатылады, себебі онда өндіріс
құралдарын тек негізгі құралдыр құрайды, ал материалды айналым құралдарын
алуға ақша жоқ, олар толығымен қарыздарын төлеуге кетті.
Сондықтан төлем қабілеттілігі бар деп, ағымдағы активтің сомасы
ағымдағы міндеттемелерінен көп жоғары кәсіпорынды есептеуге болады.
Кәсіпорынның тек қарыздарды ғана емес, сонымен бірге үздіксіз өндіріс үшін
қаржылары болуы керек.
Ағымдағы төлем қабілеттілігі баланс жасау мерзімімен анықталады.
Кәсіпорын жабдықтаушыларына, банктік қарыздар және басқа да есеп айырсулар
бойынша қарыздары жоқ болса төлем қабілеттілігі деп саналады.
Келешекке арналған төлем қабілеттелеге нақты бір мерзімдегі оның төлем
құралдырының сомасына осы мерзімдегі жедел мендеттемелерімен салыстыру
жолымен анықталады.
Төлем қабілеттілігі белгілі бір мерзімде қолдағы ақша сомасының жедел
төлемдер сомасына қатынасын көрсететін төлем қабілеттілігі коэффициенті 1 –
ге тең немесе үлкен болса, онда бұл ол кәсіорынның төлем қабілеттілігі
екеніні білдіреді. Егер коэффициент 1 – ден аз болса, онда талдау процесіде
төлеу құралдарының жетіспеуі себебтерін анықтау керек.
Төлем құралдырының ағымдағы міндеттемелерінен асуы кәсіпорынның
төлемге қабілеттілігі екенін білдіреді. Банкте есептің және басқа
шоттарының болмауы, банкке қайтарылатын несиенің мерзімі өтеп кетуі, қаржы
органдарына қарыз болу, еңбекке төленетін қаржылар мерзімінің сақталмауы
төлемге қабілетсіздікті көрсетеді.
Төлем қабілетсіздігі оны қысқа мерзім ішінде (апта, жарты ай) талдау
кезінде анығырақ көрінеді.
Кәсіпорынның еңбек ресурстарын, персаналды қолдану тиімділігін талдау
экономикалық талдаудың басты бір бөлігі болып табылады. Кәсіпорынды
өзгертуге және қысқартуға дайын ресурс. Олардың төмендеуіне әкеледі. Еңбек
ресурстарының талдауына мақсатты – олардың қолдану деңгейін анықтау еңбекті
тиімді қолдануды жоғарлатуға кедергі жасайтын факторларды анықтау және тірі
еңбекті қалданудың өсу резервтерін анықтау. Еңбек ресурстарын қолдануды
талдауда келесі көрсеткіштерді оқып білеміз.
1. Кәсіпорынмен оның бөлімшелеріне жұмыс орындарының қамтамасыз
етілуі.
2. Жұмыс уақытын қолдану.
3. Кәсіпорын персаналын қолдану тиімділігі мен интенсифтілігі.
4. Білім деңгейі және еңбекақы қорын тиімді қолдану.
Еңбек ресурстарын талдауда қолданылатын әдістер:
1. Алғашқы мәліметтерді өңдеу.
2. Салыстыру және топтастыру.
3. Эксперттік баға беру.
4. Баланстың әдісі.
5. Индекстік баға әдісі.
Осы әдісті қолдану арқылы келесідей еңбек ресурстарын талдаудың
түрлері болады:
1. Өткізу кезеңіне байланысты (күнделікті, апталық, айлық, тоқсандық,
жылдық)
2. Объектіні қамту толықтығына байланысты толық лакальдік тематикалық.
3. Объектілерді оқып – білу әдісіне байланысты; кешендік, жалпылама
таңдамалы.
4. Оқып – білу сипаттамасына байланысты; ағымдық, оперативтік жүиелі,
бір реттік.
Өндірістік бағдарламасына толықтыру қажеттілігіне байланысты келесі
әдістердің бірі қадағалайды; еңбек сиымдылығы бойынша, өндірістік норма
бойынша,жұмыс орындалу бойынша,жұмысшылар санының шарты бойынша.
Банктің еңбек ресурстарын талдауға қажетті ақпараттарды кәсіпорынның
статистикалық және бухгалдерлік есеп берінен, еңбек бойынша жоспар және
есеп беру бойынша, жұмысшылардың қозғалысы бойынша кадрлар бөлімінің есеп
беруінен цехтардың есеп берушілерінен және басқа да еңбек ресурстары
бойынша есеп беруден аламыз. Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз
етілуін талдау еңбек персаналын жіктеуден басталады, себебі кәсіпорынның
өндірістік шаруашылық қызметінде әрбір жұмысшының категориясы әртүрлі
қызмет атқарады.
Көбінесе кәсіпорындарда негізгі және көмекші жұмыс шарты деп нақты екі
топқа жіктеледі. Негізгі және көмекші жұмысшының еңбек қызметі әртүрлі. Ал
басшы топтардың атқаратын қызметі не байланысты мамандар немесе
қызметкерлкр деп бөлеміз.
Сонымен персоналды жіктеу келесідей міндеттерді шешуге көмектеседі:
1. Әрбір жұмысшы категориясына байланысты кадрлармен қасиет ету
деңгейін анықтау..
2. Жұмыскерлердің квалификациясы дәрежесіне байланысты, жұмыстың
құрамына байланасты, жыныстық құрамына байланысты, жасына байланысты санын
анықтау.
3. Жұмыскерлердің қал еңбегінен және еңбектің механикаландырылған
түрімен айналысатын жұмысшының саны.
1.3 Қазақстан банктердің қаржылық талдаудың шетелдік тәжірибесі
Қаржылық талдаудың шетелдік тәжірибесі қаржылық есепті оқудың негізгі
ережелерін қалыптастырады. Соның ішінде негізгі деген әдістерін
қарастырайық:
Көлденең немесе уақытша талдау - есеп берудің әрбір позициясын өткен
кезеңмен салыстыру.ол өткен кезеңмен салыстырғандағы бухалтерлік есептің
түрлі баптарының абсолютті және салыстырмалы ауытқуларын анықтауға
мүмкіндік береді.
Тікелей немесе құрылымдық талдау - әрбір есеп позициясының жалпы
нәтижеге тигізетін әсерін айқындай отырып қаржылық көрсеткіштердің
құрылымын анықтау. Тікелей және көлденең талдаулар бірін-бірі толықтырып
отырады.
Коэффициенттік талдау - коэффициенттер салыстырмалы шамалар болып
табылады. Олардың біреуі бірлік ретінде, ал екіншісін бірлікке қатынас
ретінде көрсетеміз. Қаржылық коэффициенттерді есептеу баланстың жеке
баптарының арасында болатын өзара байланыстарға негізделген.
факторлық талдау- бұл жекелеген себептердің қорытынды көрсеткіштерге
тигізетін әсерін зерттеудің детерминттік(анықтау) немесе реттелмеген
тәсілдер көмегімен талдау. Факторлық талдау қорытынды көрсеткіштерді оның
құрамдас бөліктеріне жіктесе тура, ал оның жеке элементтерін жалпы
қорытынды көрсеткішке біріктірсе кері болуы мүмкін.
Жоғарыда айтылған әдістер мен қатар қаржылық жағдайды талдауда
экономиканың және математикалық статистиканың (топтау, орташа және
салыстырмалы шамалар, графиктік және индекстік әдістер, корреляция,
регрессия және т.б.) дәстүрлі тәсілдері қолданылады. Экономикалық ғылым
шегінде жасалған түрлі әдістер мен тәсілдерді іскерлікпен пайдалану банктің
қаржыылық жағдайына терең талдау жасауға және шаруашылық субьектінің
тұрақтылығын нығайтуға, жағдайын жақсартуға байланысты ұсыныстарды
дайындауға мүмкіндік береді.
Банктің қаржылық жағдайы оның қалыпты өндірістік, коммерциялық және
басқада қызметтер түрлері үшін қажетті қаржы ресурстрамен қамтамасыз
етілуімен оларды мақсатқа сай тиімді тарату мен пайдалану, басқа
субъектілермен қаржылық қарым-қатынаста болу, төлем қабілеті және қаржылық
тұрақты болуымен сипатталады. Банктің төлемдерін уақытында жүргізу
мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақсы екендігін көрсетеді.
Банктің қаржылық тұрақтылығы - тәуекелділіктің мүмкін болатын
деңгейінде төлем қабілеті мен несие қабілетін сақтай отырып табысты өсіру
негізінде қаржыны тарату мен пайдалану арқылы банктің дамуын көрсететін
қаржылық ресурстар көздері.
Қысқаша тұжырымдама беретін болсақ: қаржылық тұрақтылық бұл табыстың
шығыннан тұрақты дәрежеде артуы.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы шаруашылық қызметті біртұтас кешенді
талдауды ішкі және сыртқы талдау деп екіге бөлуді қажет етіп отыр.
1. Сыртқы талдау- акционерлерді, банктерді, сақтандыру ұйымдары мен
үкімет орындарын банктің жұмыс жағдайы мен оның қаржылық жағдайын, есепті
кезеңнің шаруашылық қызмет нәтижесімен таныстыру үшін қаржылық газеттер,
бюлетеньдер мен арнайы анықтамалардан басылып шығарылатын қаржылық есеп
беру.
2. Ішкі немесе басқаруды талдау – бұл кәсіпорын шығаратын өнімдердің
жеке түрлерінің өзіндік құнының нормативтері туралы, сапасының төмендеуіне
немесе тауардың мөлшерден тыс шығаруына және өтпей қалуына байланысты
мәліметтерден тұратын, қатаң құпияландырылған, басқа тұлғалар үшін жабық
есеп түрі болып табылады.
Сондықтан ішкі талдау басқару есебі ал сыртқы талдау қаржылық есеп
негізінде жүргіземіз.
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші банктің қаржылық жағдайын
талдаудың басты міндетті төмендегідей:
1. Қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі
өзгерістер.
2. Активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестігі оларды
таратудағы рационалдығы және пайдалануды тиімді зерттеу.
3. Айналым капиталының көлемін оның өсу кемуін және ағымдағы
міндеттемелерінің ара-қатынасын анықтау.
4. Банктің активтерімен оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу.
5. Ағымдағы активтердің айналымының есебі, оның ішінде дибеторлық
берешекті есептеу.
6. Баланс өтімділігін, банктің қаржылық тұрақтылығын және төлем
қабілеттілігін абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштерін анықтау.
7. Банктің табыстылығын бағалау
8. Банктің іскерлік белсенділігін анықтау
9. Банктің қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ мерзімге және қысқа
мерзімге болжау, яғни оның қаржылық стратегиясын анықтау.
Әлемдік ірі қаржы орталықтарымен, банктермен арадағы тығыз қарым-
қатынас нәтижесінде халыкаралық тәжірибе қазақстан банктерінің күңделікті
тірлігіне еніп келеді.
Бұл еркін бәсекеге шыққан банк етімін насихаттау сияқгы соны салага да
кдтысты.
Банк саласы Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы секторының бірі
болып табылады. Еліміздің жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға
көшуінің өзі қоғам өмірінің барлық салаларына үлкен өзгерістер алып келді.
Бүгінгі күні банктегі қаржылық есепті басқару жүйесінде басты орын алады.
Еліміздің экономикасындағы өзекті мәселелердің бірі - қаржылық есеп және
есеп беру жүйесін халықаралық стандарттар мен нормалар талаптарына
сәйкестендіру.
Ол, әрине, халықтың жағдайын жақсартуға және мемлекетіміздің экономикасы
тұрақты өсуіне әсер етеді.
Бүгінгі таңда халық шаруашылығы саласындағы банк жүйесінің экономиканы
дамытуда алар орны ерекше. Қаржы-несие институттары мен операциялардың
қайта бағытталуына, Орталық банк пен екінші деңгейлі банктердің өзара
қатынас жүйесінің өзгеруіне байланысты банктегі бухгалтерлік есеп және есеп
беру үздіксіз жаңарып отырады. Қаржылық есеп басқару үрдісінің бір бөлігі
болып табылатындықтан ол маңызды ақпараттар алуға мүмкіндік береді.
Екінші деңгейлі банктердегі есептің ерекшелігі операция сипатына, есеп
жұмыстарын ұйымдастыруға, сондай-ақ бухгалтерлік және басқа да есеп
құжаттарының мазмұнына байланысты.
Бүгінде еліміздегі банк секторының даму проблемалары мынадай болып отыр.
Оның бірнеше себебі бар. Бұл проблемаларды талқылау келешектегі еліміздің
Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) кіру туралы және алдыңғы қатардағы озық
елу мемлекеттің қатарына ену туралы мәселеден туындайды. Бұл – бірінші.
Екіншіден, елімізде өндірістің немесе нақты сектордың қаржы секторынан даму
қарқыны жағынан көш артта қалуында болып отыр. Бізде екі сектор бар, бірі –
өндіріс секторы, яғни нақты сектор, екіншісі – қаржы секторы.
Қаржы секторы дегеніміз – банктер, зейнетақы қорлары, қор биржасы, құнды
қағаздар нарығы, валюта нарығы, тағы да басқа инфрақұрылымдар мен қаржы
институттарынан тұрады. Банк секторының даму проблемасын туғызып отырған
тағы бір үлкен проблема – Қазақстандағы өндірістің, яғни нақты сектордың
салалық дамуындағы орын алып отырған диспропорция.
Қазіргі заманғы техникамен, озық технологиялармен жабдықталған қайта өңдеу
өнеркәсіп секторы немесе халық тұтынатын дайын өнім шығару салалары
көптеген мемлекеттерде жақсы дамыған. Мұндай өнеркәсіп салалары тауарларды
импорттауға жол бермей, оларды ығыстырады. Бірақ тауарлардың сапасы жоғары
болуы керек.
Әсіресе, батыс елдерінде өнеркәсіп салалары күшті дамыған. Бұрынғы ТМД
кеңістігінде қалған мемлекеттерде керісінше. Сонау Америка, Еуропа
мемлекеттерінің экономикасы, ондағы қаржы секторы әлдеқайда алда. Негізі,
кез келген қоғамда, кез келген мемлекетте әуелі өндірістік сектор,
өнеркәсіп – нақты сектор ілгерілеп дамып отыруы керек. Ал қаржы секторының
даму деңгейі соның байқалу көрінісі болуы шарт.
Қаржы секторында жұмыс істейтіндердің жалақысы өндірістегілерге қарағанда
әлдеқайда жоғары. Мұндай өзгешеліктер жалпы қоғам көлемінде номиналдық
жалақыны нақты жалақымен салыстырғанда үлкен алшақтыққа әкеп соғады.
Номиналдық жалақының бұлай өте жоғарылауы еңбек өнімділігінің дамуымен
ешқашан сәйкес келмейді. Еңбек өнімділігінен гөрі жалақының үлкен қарқынмен
өсуі ақша массасы мен тауар массасының арасындағы алшақтықты немесе
диспропорцияны туғызады. Сол диспропорция болмас үшін еңбек өнімділігінің
өсу қарқыны жалақының өсу қарқынынан жоғары болуы керек. Сонда ғана жиынтық
сұраныс пен жиынтық ұсыныстың арасында макроэкономикалық тепе-теңдік
сақталары анық және баға тұрақты да болады, инфляция салыстырмалы түрде 0-
ге тең болуы мүмкін. Онда да, егер импортталынатын және экспортталынатын
инфляция 0-ге тең болса. Кез келген мемлекетте осы заңдылық сақталынуы
керек.
Сонда ғана инфляцияны тежеп отыруға мүмкіндік болады. Егер де дәл
қазіргідей арақатынас сақталса, жалақының өсу қарқыны еңбек өнімділігінен
ілгерілеп отырса, онда міндетті түрде ақшаның құнсыздануына, инфляцияның
жоғары қарқынмен дамуына алып келеді. Ол тауар массасы мен ақша массасының
арасындағы пропорцияны бұза түседі.
Бір жақсы өндіріс орнын, жақсы өнім беретін зауытты салып, сол
зауыттың бүкіл қуатын іске қосу үшін кем дегенде 10-15 жыл уақыт керек. Ал
банк ше? Оның капиталын көтеру үшін не бары 3-4 жыл жеткілікті болуы
мүмкін. Банк секторы дамуының бүгінгі таңдағы үшінші проблемасы – біздің
экономикамыздың технологиямен, озық техникамен жарақтанған, дайын өнім
шығаратын, қайта өңдеу салаларын дамытудан гөрі шикізат өндіріп, соны
экспорттау жағдайымен байланысты.
Яғни шикізатты өндіру және шикізатты экспорттау басымдылығы бүгінгі таңда
экономика дамуындағы әл бермей, ноқталанбай отырған басымдылықтардың
негізгі бағыты. Оған дәлел – бізде жалпы ішкі өнімнің көп бөлігі, кейбір
мамандар есебіне қарағанда, мұнайды сатудан түскен өнімнен құралып жатыр.
Осының нәтижесінде, Қазақстанға келіп жатқан валюталық түсімдер шамадан тыс
көбеюде.
Төртінші проблема – бұл банк секторының тікелей өзімен байланысты жалқы
проблемалары. Ол – біріншіден, коммерциялық банктердің меншікті капиталының
әлі де болса, жеткіліксіздігінен немесе коммерциялық банктердің
капитализациялау дәрежесінің төмендігінен.
Себебі қазақстандық коммерциялық банктердің көшбасшысы, капиталы көп деген
Казкоммерцбанк пен ТұранӘлембанкінің өздерін батыстың басты банктерімен
салыстыруға болмайды. Өйткені бұлардың капиталы өте аз. Алысқа бармай-ақ
қояйық, Казкоммерцбанктің өзінің меншікті капиталы 553,5 миллион доллар.
ТұранӘлем банкінің капиталы 687 миллион долларды құрайды екен. Үшіншісі –
Халық банкі, оның капиталы 450,6 миллион доллар.
Ең үлкен үш банкіміздің өзі Ресейдің бір банкіне жетпейді. Ресейлік бір
ғана Жинақ банкінің (Сбербанк) капиталы 8,8 миллиард долларды құрайды. Ал
енді, жаңағы үш банкті қоса алғанда, сондай-ақ, еліміздегі қалған банктер –
Альфа, Еуразия, Нұрбанк, Центркредит банкілерінің меншікті капиталдарын
қоса алғанда 3 миллиард долларға жетіп жығылады.
Демек, басқа мемлекеттермен салыстырғанда, біздегі банктердің капиталы әлі
аз. ТМД кеңістігінен шыққан көршілес Ресейдегі банктерге қарағанда,
салыстырмалы түрде баға берсек, осындай көрсеткіштерге куә боламыз. Әрине,
Ресейдегі барлық коммерциялық банктердің меншікті капиталы ондағы Жинақ
банкінің капиталымен қарайлас деп айтуға болмайды.
Қазақстанда 35 банк болса, Ресейде 1200-ден астам банк бар екен. Біздің
коммерциялық банктер секторын сандық көрсеткіштері жағынан өте күрделі,
керемет деп айтуға болмайды.
Ал кейбір сапалық және салыстырмалы көрсеткіштері жағынан тайталасуы
мүмкін. Бірақ қазақстандық коммерциялық банк секторына үлкен шетелдік
инвестициялар келіп, капиталын көбейтіп, банк капиталының шоғырлана түсуіне
үлкен қозғау салуы ықтимал. Сонымен қатар банк капиталын көрші
мемлекеттерге экспорттау да етек алуы заңдылық. Қазақстанның банк секторы
сандық көрсеткіші жағынан да, экономикалық қуаттылығы жағынан да дамыған
батыс мемлекеттерінің банктерінен әлі де көп артта келеді. Ал енді біздегі
35 банктің ішіндегі проблемаларға келетін болсақ, олардың капитализациялау
дәрежесін көтеру күн тәртібіндегі үлкен мәселе.
Банктердің капитализациялау дәрежесі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым
олардың қаржылық тұрақтылығы орнықты болады. Және бұл дәлелдеуге жатпайтын
аксиома. Капиталы көп банктер бәсекеге қабілетті болады. Бұл проблема
Қазақстанның бүкіл банк секторына қатысты жалпы проблема.
Ол тек Казкоммерцбанк, ТұранӘлембанкі, Қазақстан Халық банкінің
капиталдарына ғана қатысты емес, олардан артта келе жатқан банктерге де
қатысты проблема. Ал енді ең үлкен банктеріміздің әлемдік нарықтағы орны
қалай болар екен деген сауалға келер болсақ, олар дамыған мемлекеттердің
банктерімен қалай үзеңгілес қарым-қатынас жасай алады? Міне, проблема
осында жатыр. Сондықтан банк секторының проблемасын екі деңгейде қарастыру
керек. Біріншісі – жалпыұлттық экономика деңгейіндегі банк секторының өз
ішіндегі 35 банкке қатысты проблемалар. Қазақстан банк секторы мен әрбір
коммерциялық банктің әлемдік нарықтағы дамыған батыс елдерінің аяғынан тік
тұрған банктерге қатысты қабілеті қандай, бұл екінші проблема. Және
проблеманың үлкені де осы. Бұл проблема ұлттық экономика деңгейінен тыс
тұрған проблема.
Америка, Қытай, болмаса Ресейдің бір ғана банкімен салыстырып айтқым келіп
отыр. Аталған мемлекеттердің банктерімен салыстырғанда, Казкоммерцбанк,
ТұранӘлем, Қазақстан Халық банктерінде капитализациялау дәрежесі
әлдеқайда төмен болуы мүмкін. Мысалы, сол Ресейдегі 1200 банктің капиталын
қосқанның өзінде 8,8 миллиард доллар капитал жинау мүмкін емес қой.
Қазақстан мен Ресейдің маңдай алды банктерін салыстыруға келмей тұр. 687
миллион (2012 жылдың басындағы ТұранӘлембанкінің меншікті капиталы) мен
8,8 миллиардтың (2012 жылдың басындағы Ресейдегі Жинақ банкінің меншікті
капиталы) айырмашылығы бірнеше есе. Осыған қатысты банк секторының және
әрбір банктің біздің ұлттық экономика шеңберінде дамуының бүгінгі таңдағы
келелі мәселелері де бар. Банк секторындағы әрбір коммерциялық банктің
өзара бәсекелестік жағдайда даму деңгейімен және даму келешегімен әлемдік
қаржы нарығына шығу және дамыған елдердің коммерциялық банктерімен
тайталасу, бәсекеге түсу мүмкіндігі ойлантарлық мәселе.
Бұл мәселе тағы да банктің меншікті капиталын одан әрі көбейту қажеттігіне
тіреледі. Осыған қатысты қазір отандық және шетелдік сарапшылар әр түрлі
ғылыми пікірлер айтуда. Біздегі коммерциялық банктер ресурстық потенциалын
іштен алған қаражаттар емес, депозиттер ретінде сырттан алған қаражаттар
есебінен құрауда. Ресурс көздерін, яғни ақшалай қаражатты іштен алмай, шет
елден алуға көбірек көшкен. Өзге елден төмен пайызға алады, өзіміздің ішкі
нарығымызда жоғары ставкамен сатады.
Банктің меншікті капиталын көбейту заң жүзінде акционерлердің мойнындағы
жауапкершілік, бірақ акционерлердің де қаржылық жағдайлары жете бермейді.
Көтергісі келеді, оған мүмкіндік жоқ. Өйткені жағдай тағы да нақты секторға
келіп тіреледі. Коммерциялық банктердің барлығы бірдей мұнай секторының
компанияларына қызмет етіп жатқан жоқ қой.
Сарапшылардың айтуынша, біріншіден, қазіргі кезде сырттан қаражат тартудың
нәтижесінде, екіншіден, қазақстандық коммерциялық банктер акционерлерінің
банктердің капитализациялану дәрежесін көтеруде қаржылық жағдайының
мардымсыздығы нәтижесінде отандық банктер үлкен жүйелік тәуекелге ұрынуы
мүмкін.
Себебі активтер портфелінің өсу қарқыны мен меншікті капиталының өсу
қарқыны бір-біріне сай емес, яғни сәйкес келмейді. Қысқасы, қолайлы
пропорцияда емес. Әрине, бұған қазақстандық коммерциялық банктердің шет
елден көптеп қаражат тартуымен қатар біздің экономикамыздың шикізатты
өндіріп, оны экспорттау басымдықтары да үлкен себеп болып отыр. Өйткені
көмірсутекті шикізатты сыртқа көптеп шығару және әлемдік нарықта мұнай
өнімдеріне бағаның өсуі коммерциялық банктердің өтімділігінің шамадан тыс
жоғары болуына және ақша массасының күрт өсуіне әкеп соғары сөзсіз.
II. КАЗКОММЕРЦБАНК АҚ МЫСАЛЫ НЕГІЗІНДЕ 2009-2012 ж. АРАЛЫҒЫНДАҒЫ
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУЫ
2.1 Казкоммерцбанк АҚ қызметіне сипаттама
Шағын және орта бизнес Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы
секторының бірі болып табылады. Еліміздің жоспарлы экономикадан нарықтық
экономикаға көшуінің өзі қоғам өмірінің барлық салаларына үлкен өзгерістер
алып келді. Бүгінгі күні банк саласындағы бухгалтерлік есепті дұрыс
ұйымдастыру экономиканы басқаруда басты орын алады.
Бүгінгі таңда халық шаруашылығы саласындағы банк жүйесінің экономиканы
дамытуда алар орны ерекше. Бухгалтерлік есеп басқару үрдісінің бір бөлігі
болып табылатындықтан ол маңызды ақпараттар алуға мүмкіндік береді.
Банктің ерекшелігі операция сипатына, есеп жұмыстарын ұйымдастыруға, сондай-
ақ бухгалтерлік және басқа да есеп құжаттарының мазмұнына байланысты.
Еліміздің экономикасындағы өзекті мәселелердің бірі – бухгалтерлің есеп
және есеп беру жүйесін халықаралық стандарттар мен нормалар талаптарына
сәйкестендіру. Ол, әрине, халықтың жағдайын жақсартуға және мемлекетіміздің
экономикасының тұрақты өсуіне әсер етеді.
Оқу іс-тәжірибесінің өзектілігі соңғы жылдардағы банк саласындағы қарқынды
даму, бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына ену стратегиясына сәйкес қаржы
нарығын дамыту, европалық деңгейдегі байланыс қызметін көрсетуге қол
жеткізу, сондай-ақ халықтың ақпарат қызмет түрлерін пайдаланудың арта
түсуімен байланысты. Банктердің қызметін реттеу мемлекет үшін де, банктің
қызметін тұтынушылар үшін де аса қажетті шара.
Банктік қызметті реттеу банктік операциялардың Қазақстан Республикасының
заңдары мен Ұлттық Банкттің нормативтік актілерне сәйкес жүргізілуін,
банктердің қызметтері мен өнімдерін тұтынушылардың құқықтық нормалары мен
мүдделерінің бұзылмауын, банк жүйесінің қаржылық тұрақтылығы мен
сенімділігін және қаржы нарқтарында адал бәсекелестік жүргізуін қамтамасыз
етеді.
Шағын және орта бизнес Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы
секторының бірі болып табылады. Еліміздің жоспарлы экономикадан нарықтық
экономикаға көшуінің өзі қоғам өмірінің барлық салаларына үлкен өзгерістер
алып келді. Бүгінгі күні банк саласындағы бухгалтерлік есепті дұрыс
ұйымдастыру экономиканы басқаруда басты орын алады.
Бүгінгі таңда халық шаруашылығы саласындағы банк жүйесінің экономиканы
дамытуда алар орны ерекше. Бухгалтерлік есеп басқару үрдісінің бір бөлігі
болып табылатындықтан ол маңызды ақпараттар алуға мүмкіндік береді.
Банктің ерекшелігі операция сипатына, есеп жұмыстарын ұйымдастыруға, сондай-
ақ бухгалтерлік және басқа да есеп құжаттарының мазмұнына байланысты.
Еліміздің экономикасындағы өзекті мәселелердің бірі – бухгалтерлің есеп
және есеп беру жүйесін халықаралық стандарттар мен нормалар талаптарына
сәйкестендіру. Ол, әрине, халықтың жағдайын жақсартуға және мемлекетіміздің
экономикасының тұрақты өсуіне әсер етеді.
Оқу іс-тәжірибесінің өзектілігі соңғы жылдардағы банк саласындағы қарқынды
даму, бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына ену стратегиясына сәйкес қаржы
нарығын дамыту, европалық деңгейдегі байланыс қызметін көрсетуге қол
жеткізу, сондай-ақ халықтың ақпарат қызмет түрлерін пайдаланудың арта
түсуімен байланысты. Банктердің қызметін реттеу мемлекет үшін де, банктің
қызметін тұтынушылар үшін де аса қажетті шара.
Банктік қызметті реттеу банктік операциялардың Қазақстан Республикасының
заңдары мен Ұлттық Банкттің нормативтік актілерне сәйкес жүргізілуін,
банктердің қызметтері мен өнімдерін тұтынушылардың құқықтық нормалары мен
мүдделерінің бұзылмауын, банк жүйесінің қаржылық тұрақтылығы мен
сенімділігін және қаржы нарқтарында адал бәсекелестік жүргізуін қамтамасыз
етеді. Шағын және орта бизнес Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы
секторының бірі болып табылады. Еліміздің жоспарлы экономикадан нарықтық
экономикаға көшуінің өзі қоғам өмірінің барлық салаларына үлкен өзгерістер
алып келді. Бүгінгі күні банк саласындағы бухгалтерлік есепті дұрыс
ұйымдастыру экономиканы басқаруда басты орын алады.
Бүгінгі таңда халық шаруашылығы саласындағы банк жүйесінің экономиканы
дамытуда алар орны ерекше. Бухгалтерлік есеп басқару үрдісінің бір бөлігі
болып табылатындықтан ол маңызды ақпараттар алуға мүмкіндік береді.
Банктің ерекшелігі операция сипатына, есеп жұмыстарын ұйымдастыруға, сондай-
ақ бухгалтерлік және басқа да есеп құжаттарының мазмұнына байланысты.
Еліміздің экономикасындағы өзекті мәселелердің бірі – бухгалтерлің есеп
және есеп беру жүйесін халықаралық стандарттар мен нормалар талаптарына
сәйкестендіру. Ол, әрине, халықтың жағдайын жақсартуға және мемлекетіміздің
экономикасының тұрақты өсуіне әсер етеді.
Оқу іс-тәжірибесінің өзектілігі соңғы жылдардағы банк саласындағы қарқынды
даму, бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына ену стратегиясына сәйкес қаржы
нарығын дамыту, европалық деңгейдегі байланыс қызметін көрсетуге қол
жеткізу, сондай-ақ халықтың ақпарат қызмет түрлерін пайдаланудың арта
түсуімен байланысты. Банктердің қызметін реттеу мемлекет үшін де, банктің
қызметін тұтынушылар үшін де аса қажетті шара.
Банктік қызметті реттеу банктік операциялардың Қазақстан Республикасының
заңдары мен Ұлттық Банкттің нормативтік актілерне сәйкес жүргізілуін,
банктердің қызметтері мен өнімдерін тұтынушылардың құқықтық нормалары мен
мүдделерінің бұзылмауын, банк жүйесінің қаржылық тұрақтылығы мен
сенімділігін және қаржы нарқтарында адал бәсекелестік жүргізуін қамтамасыз
етеді. Шағын және орта бизнес Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы
секторының бірі болып табылады. Еліміздің жоспарлы экономикадан нарықтық
экономикаға көшуінің өзі қоғам өмірінің барлық салаларына үлкен өзгерістер
алып келді. Бүгінгі күні банк саласындағы бухгалтерлік есепті дұрыс
ұйымдастыру экономиканы басқаруда басты орын алады.
Бүгінгі таңда халық шаруашылығы саласындағы банк жүйесінің экономиканы
дамытуда алар орны ерекше. Бухгалтерлік есеп басқару үрдісінің бір бөлігі
болып табылатындықтан ол маңызды ақпараттар алуға мүмкіндік береді.
Банктің ерекшелігі операция сипатына, есеп жұмыстарын ұйымдастыруға, сондай-
ақ бухгалтерлік және басқа да есеп құжаттарының мазмұнына байланысты.
Еліміздің экономикасындағы өзекті мәселелердің бірі – бухгалтерлің есеп
және есеп беру жүйесін халықаралық стандарттар мен нормалар талаптарына
сәйкестендіру. Ол, әрине, халықтың жағдайын жақсартуға және мемлекетіміздің
экономикасының тұрақты өсуіне әсер етеді.
Оқу іс-тәжірибесінің өзектілігі соңғы жылдардағы банк саласындағы қарқынды
даму, бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына ену стратегиясына сәйкес қаржы
нарығын дамыту, европалық деңгейдегі байланыс қызметін көрсетуге қол
жеткізу, сондай-ақ халықтың ақпарат қызмет түрлерін пайдаланудың арта
түсуімен байланысты. Банктердің қызметін реттеу мемлекет үшін де, банктің
қызметін тұтынушылар үшін де аса қажетті шара.
Банктік қызметті реттеу банктік операциялардың Қазақстан Республикасының
заңдары мен Ұлттық Банкттің нормативтік актілерне сәйкес жүргізілуін,
банктердің қызметтері мен өнімдерін тұтынушылардың құқықтық нормалары мен
мүдделерінің бұзылмауын, банк жүйесінің қаржылық тұрақтылығы мен
сенімділігін және қаржы нарқтарында адал бәсекелестік жүргізуін қамтамасыз
етеді. Шағын және орта бизнес Қазақстан Республикасы экономикасының дамушы
секторының бірі болып табылады. Еліміздің жоспарлы экономикадан нарықтық
экономикаға көшуінің өзі қоғам өмірінің барлық салаларына үлкен өзгерістер
алып келді. Бүгінгі күні банк саласындағы бухгалтерлік есепті дұрыс
ұйымдастыру экономиканы басқаруда басты орын алады.
Бүгінгі таңда халық шаруашылығы саласындағы банк жүйесінің экономиканы
дамытуда алар орны ерекше. Бухгалтерлік есеп басқару үрдісінің бір бөлігі
болып табылатындықтан ол маңызды ақпараттар алуға мүмкіндік береді.
Банктің ерекшелігі операция сипатына, есеп жұмыстарын ұйымдастыруға, сондай-
ақ бухгалтерлік және басқа да есеп құжаттарының мазмұнына байланысты.
Еліміздің экономикасындағы өзекті мәселелердің бірі – бухгалтерлің есеп
және есеп беру жүйесін халықаралық стандарттар мен нормалар талаптарына
сәйкестендіру. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz