Фразеологиялық айналым сөздердің классификациясы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ . . . 3

І. БӨЛІМ.

ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ ПӘНДЕР РЕТІНДЕ ФРАЗЕОЛОГИЯ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ ЭТАПТАРЫ . . . 7

1. 1. Фразеология пәні мен мәніне көзқарасындағы екі бағыт . . . 7

1. 2. Фразеологиялық айналым сөздердің классификациясы . . . 19

II. БӨЛІМ.

ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ФРАЗЕОЛОГИЗМ ФОРМАЛАРЫ . . . 30

2. 1. Қазақ тілінің статусы . . . 30

2. 2. Қазақ тілінің фразеологизмдері . . . 40

ІІІ. БӨЛІМ.

АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ ФРАЗЕОЛОГИЗМ ФОРМАЛАРЫ . . . 50

3. 1. Аударудың лексикалық сұрақтары . . . 50

3. 2. Ағылшын тілінің фразеологиялық жүйесі туралы түсінік . . . 57

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 67

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 69

Кіріспе.

Фразеология деп тіл білімінің лексикалық тұрақты бөлінбейтін тіркестерді зерттейтін бөлімі аталады. Фразеологиялық бірліктердің лексикалық бөлінбеуінің түрлі дәрежесі, нақтырақ айтқанда, олардың идиоматикалығының әр-түрлі мінезі В. В. Виноградов соңынан олардың арасынан үш негізгі типті анықтауға мүмкіндік береді:

фразеологиялық бір ұғымды білдіретін сөздер (ішкі формамен себептелмеген тұрақты сөз тіркестері) ;
фразеологиялық бірліктер (мөлдір ішкі формасы бар тұрақты сөз тіркестері, - отқа май құю) ;
фразеологиялық тіркестер (сөздердің біреуі тура мағынада, ал екіншісі фразеологиялық байланысқан түрде берілетін сөздер, арамдық тамыры, шара қолдану, жеңісті ұстап қалу) . Аталған түрлердің әрқайсысының өзіне тән белгілері бар. Бұл типтермен қатар фразеологизмдердің көптеген зерттеулер мен оқулықтарда, Н. М. Шанскиймен фразеологиялық сөздер анықталды.

Фразеологизмдер тек семантикалық мүшеленген емес, сонымен қатар еркін мағынасы бар сөздерден толықтай құралған. Оларға әдетте қанатты сөздерді, мақалдарды, мәтелдерді, тұрақты тіркестерді - номинативті-терминдік тіркестерді жатқызады. Тұрақты сөз тіркестерінің мұндай түрі мақсатты түрде фразеологизмнен айырып, оны фразеологиялық сөз ретінде анықтауды білдіреді. Және де олардың құрамына барлық цитаталар, мақалдар, мәтелдерді емес, тек жалпылама-ауыспалы, метафорлық мағынасы бар және фразеологиялық бірлік ретінде қабылданантын сөздерді ғана қосу керек. Соңғы он жылда экономика, саясат, ғылым, компьютерлік технологияның дамуымен байланысты қазақ әдеби тілінің лексикалық құрамы фразеологизация процесіндегі басқа тілдерден алынған еркін сөз тіркестері және фразеологиялық сөздермен мәнді түрде байыды. Ең бастысы қазіргі кездегі қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретіндегі рөл мәселесі.

Халқымыздың тұрмыс және мәдениет деңгейін арттыруда бұл мәселені дұрыс шешудің үлкен маңызы бар. Бірден-бір дамыған елде өз тілін ұмыту немесе оны лас терминдер мен сөзтіркестерге толтыру ерікті “ағысына” жіберілмеген.

Соңғы кездерде жалпы фразеолгизмдердің жекелеген топтары мен категорияларына салғастырмалы талдаулар орыс және қазақ, орыс және ағылшын, қазақ және ағылшын, неміс және қазақ тілдері бойынша, яғни әр типтес тілдік жүйелер арасында жүргізіліп келеді. Мысалы: А. В. Кунин, Н. Н. Амосова, М. М. Копыленко, З. Д. Попова, Л. Д. Райхштейн, М. Р. Сабитова, З. К. Ахметжанова, Р. Е. Валиханова, С. К. Сатенова, М. Х. Абилгадиева. т. б. сынды ғалымдардың еңбектері негізінде қазақ және орыс тілдерінің жүйесі роман, герман, түркі тілдерімен салғастыра қарастырылып, көптеген еңбектер, ізденістер жарық көрді.

Зерттеудің өзектілігі: жазып отырған диплом жұмысының өзектілігі алынып отырған тақырыпқа сай фразеология негізін ашып, оның жалпы тіл жүйесіндегі орны мен мәнін анықтау болып табылады. Қазақ және ағылшын тілдері фразеологизмдерінің формаларын салғастыру барысында сомды тұжырымдар жасалынып, құрылымдық-семантикалык ұқсастықтары мен ерекшеліктерін анықтап, мағыналарына байланысты тақырыптық топтарға топтастыру және аудармада берілу жолдарын айқындау зерттеу тақырыбының өзектілігін көрсетер фактор.

Зерттеудің нысаны: қазақ тілінің фразеологясын дамыту және оның қазіргі кездегі рөлін таратып көрсету, жалпы әр тілдегі фразеология жүйесінің әрі қарай дамуы немесе шығу тарихының тәртібін анықтау, зерттеу, қазақ және ағылшын тілінің фразеологиялық сөздігін пайдалануды кеңінен қарастырылып көрсетілген.

Зерттеудің мақсаты: қазақ және ағылшын тілдеріндегі фразеологизм формаларын зерттеу.

Зерттеудің міндеттері: фразеологизмдердің теориялық негіздерін ашып көрсету;

аудару кезіндегі фразеологизмнің ерекшеліктері мен ұқсастықтарын жіктеу;
фразеологиялық айналым сөздердің құрамды бөліктерін зерттеу;

Зерттеу әдістері: зерттеу әдістері мен тәсілдерін белгілеу, жұмыстың алдына қойған мақсаты мен міндеттеріне байланысты айқындалады. Жұмыс барысында қазақ және ағылшын тілдері фразеологизмдерінің қолдануы мен айырым өзгешеліктерін айқындауда салыстырмалы әдіс, ерекшеліктерін анықтауда структуралық әдіс, сипаттамалы әдістер қолданылды. Зерттеу жұмысымыздың әдістемелік негізі ретінде В. В Виноградов, Н. М. Шанский, А. А. Потебин, И. Срезневский, Л. Д. Райхштейн, М. Р. Сабитова, С. К. Сатенова, К. Ахметжанова, Р. Е. Валиханова, М. Х. Абилгадиева, А. А. Шахматова және Ф. Ф. Фортунова т. б. сынды ғалымдардың ғылыми тұжырымдамалары басшылыққа алынды.

Жұмыстың ғылыми жаңалығы: қазақ және ағылшын тілдеріндегі фразеологизм формаларының күрделі сипаты ескеріле отырып, оны басқа да салалармен байланыстыра қаралды. Фразеологизм дамуының негізгі этаптары, фразеологизмдердің құрылымдық-семантикалық ерекшеліктерін айқындап салыстырмалы және фразеологизмдердің аудармада берілу тәсілдеріне тілдік талдаулар жасалынып, фразеология дамуында тіл фактілерін жүйелі-деңгейлі талдау идеясында негізделген фразеология объектілерін зерттеудің фразеологиялық әдістерін интенсивті жасақтаумен, фразеологиялық құрамның жүйелі ұйымдастырылуы мен оның дамуын меңгеру сипатталып, фразеологизмдер семантикасына, оның номинативті аспектісіне, оның қарқынды сөйлем құралуына, сөз-бөлшектерінің сәйкестік сипатымен, фразеологиялық құрамды сәйкесті-типтік меңгеріуе, сондай-ақ сөздіктерде фразеологизм көрінісін жасақтауға ерекше көңіл бөлуге ұмтылыс жасалды.

Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық құндылығы: фразеологизмдердің құрамды бөліктерін қарастырып, фразеология пәні болып тіл білімінің бөлімі ретінде фразеологияның негізгі белгілері анықталып және тілдің ерекше бірліктері ретіндегі фразеологизмнің мәні туралы сұрақтар шешілетін фразеологизмнің категориялары нышандарын зерттеп, сондай-ақ сөйлеуде және оның құрылу процесінде фразеологизмнің жасақталу заңдылығын анықтау болып табылады. Дегенмен, әр-түрлі ғалымдармен ұсынылған фразеологизмдер тізбегі көп деуге болады, олардың кейбірі бір-біріне қарама-қарсы, кейде түрлі көзқарастармен аяқталатын кездері де кездеседі.

Зерттеу кезінде қол жеткен нәтижелер мен тұжырымдар «Жалпы тіл білімі», «Аударма теориясы», «Тіл біліміне кіріспе», «Аударматану» т. б. тәрізді теориялық курстарды оқытуда және аудармада қолдануға болады.

Зерттеу жұмысының құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I Бөлім. Лингвистикалық пәндер ретінде фразеология дамуының негізгі этаптары.

1. 1. Фразеология пәні мен мәніне көзқарасындағы екі бағыт.

Фразеология өз алдына пән ретінде кеңестік тіл білімі кезінде ХХ ғасырдың 40-шы жылдарында пайда болды. Фразеология теориясының алдын-ала жағдайлары А. А. Потебин, И. И. Срезневский, А. А. Шахматова және Ф. Ф. Фортунова еңбектерінде салынған. Фразеология дамуына сондай-ақ француз лингвисті Ш. Бали (1865-1947) идеялары әсер қалдырды. Батыс европалық және америка тіл білімінде фразеология лингвистиканың ерекше бөліміне бөлінбейді. Тіл білімінің - фразеологияда тұрақты сөз тіркесін меңгеру туралы сұрақтар оқу-әдістемелік әдебиеттерінде 20-40 ж. ж. Е. Д. Поливанова, С. И. Абакумов, Л. А. Булаховский еңбектерінде қойылған. Бір жағынан фразеологияны меңгеруге лексикографиялық тәжірібе себеп болды, ал басқа жағынан - фразеологияның негізгі ұғымдары, оның көлемі және мәселелрі туралы сұрақтар қаралған Виноградов еңбектері жағдай жасады. 50-ші жылдары фразеологизмнің сөздермен және сөз тіркестерімен ұқсастықтары мен айырмашылықтары туралы сұрақтарға басты назар аударады; фразеология мәселелерінің жиынтығы фразеологиялық критерийлерін анықтау және фразеологизм сыныпталу негіздерін нақтылаумен аяқталды. 50-ші жылдардың аяғынан бастап фразеология мәселелеріне жүйелі түрде ыңғай мақсаты байқалды, тілдің құрылымдық бірліктері ретінде фразеологизинің сипаттарымен байланысты сұрақтар өңделуде. 60-70-ші жылдары фразеология дамуында тіл фактілерін жүйелі-деңгейлі талдау идеясында негізделген фразеология объектілерін зерттеудің фразеологиялық әдістерін интенсивті жасақтаумен, фразеологиялық құрамның жүйелі ұйымдастырылуы мен оның дамуын меңгеру сипатталады, фразеологизмдер семантикасына, оның номинативті аспектісіне, оның қарқынды сөйлем құралуына, сөз-бөлшектерінің сәйкестік сипатымен, фразеологиялық құрамды сәйкесті-типтік меңгеріге, сондай-ақ сөздіктерде фразеологизм көрінісін жасақтауға ерекше көңіл бөлінуде. Бұл “фразеология” терминінің мақсаты мен мәнін нақсыз түсінуден көрінеді. Сондықтан, қазақ тілінде фразеологиялық жүйе енді меңгеріліп жатыр.

Фразеологияға байланысты түрлі көзқарастардың кең өрісін жалпылай отырып, келесіні байқауға болады. Қазіргі лингвистикада зерттеудің екі бағыты табылды. Бірінші бағыт шығу нүктесі - фразеологизм сөзден, яғни өз табиғатында сөз тіркесін тұратын тіл бірлігі деп танылып отыр. Осыған сәйкес кейбір ғалымдар фразеология объектісі болып осы тілдің мүмкін болатын нақты сөзтіркестердің барлығы табылады деген тұжырым айтады. Сонымен, мысал, Копыленко келесідей: “Фразеология осы тілдегі бар лекспен сәйкесетін барлық . . . , соның ішінде “еркін” сөз тіркестерінен тұрады” деген ойды айтады.

Басқа жағынан осы бағыт шеңберінде фразеология объектісі болып сөйлеуде ерекшелігімен көрінетін сөз тіркестерінің кейбір топтары табылады. Тек осы “ерекше” сөз тіркестер фразеологизм деп танылуы мүмкін. Түсініктердің шарттылығына қарамастан, көбіне фразеология былай айтылуы мүмкін:

А) құрамына толықтай қайта байыпталған және қайта саналанбаған сөз-бөлщектері бар сөзтіркестер болатын сөздің “кең” мағынасындағы тіл фразеолгиясы ретінде. Фразеология көлемі мен құрамының осындай “кең” ұғымы ретінде В. Л. Архангельский, О. С. Ахманов, Н. М. Шанский көзқарастары қызмет етеді.

Б) құрамына тек толықтай қайта байыпталған сөзтіркестерді қосатын сөздің “тар” мағынасынлағы тіл фразеологиясы ретінде. Тілдің фразеология құрамы мен көлемінің осындай ұғымын бейнелейтін жұмыстар қатарына мысалға В. П. Жуков мақалалары жатқызылады.

Екі жағдайда да фразеологизмнің сөз көрінісі оның бөлшектерінің лексемді көрінісі сияқты бұл ғалымдарға күмән келтірмейді. Фразеологизді сөз бен сөзтіркестің белгілер контаминациясы ретінде қарастырған жөн, фразеологизмнің және құралымы бойынша байланысты сөз тіркесінің омонимділігі көрсетіледі.

Қазақ фразеологиясында екінші бағыт фразеологизм - сөз тіркес емес (мазмұны бойынша да, формасы бойынша да емес), бұл сөздерден тұрмайтын тіл бірлігі. Фразеология объектісі болып сөз тіркестің генетикалық мәні болатын қалыптасқан сөздер табылады. “Олар тек этимологиялық түрде, яғни қазіргі тілдің жүйесінен тыс, тарихи жоспарда орналаса алады (Ларин 1956:202) ”. Бұл қалыптасқан сөздер омонимді емес сөзтіркестерге қарсы келеді, себебі олардың сапасы бойынша ерекшеленеді.

Фразеологизмді меңгеруде негізгі болып оның құраушы бөліктерінің мағыналы және формалы сипаты емес, және бөлшектері арасындағы байланыс та емес, сөйлеуде қолданылатын ерекшеліктері және белгілі бір мазмұны, формасы бар тіл бірлігі ретіндегі фразеологизмнің толық өзі жасалады. Фразеологизм құрамы категориялы біртипті бірліктерден жасақталады. әрбір фразеологизмнің тарихы мен этимологиясы бөлшектердің семантикалық бірігуі деңгейінен, сөзтіркестеріндегі сөздердің десемантизация деңгейінен бастап меңгеріледі. Бұл бағыттың негізгі жағдайлары “Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігіне” кіріспе мақалада қарастырылған.

Бізге Н. М. Шанскийдің жұмыстарында, мысалы, “Қазіргі орыс тілінің фразеологиясы” кітабында айтылған жағдайы жақын. Бұл көзқараса расталған болып саналады. Мысалы, онда келесідей анықтама берілген:

“Фразеологизм, фразеологиялық бірлік, - сөйлеуде өңделетін емес, онда мағыналы мазмұнымен және белгілі бір лексикалы-грамматикалық құрамымен тұрақты қатынаста қайта өңделетін семантикалық еркін емес сөзтіркестерінің жалпы атауы”. Лексикалық құрамды бөліктердің мағынасындағы семантикалық қозғалыстар, тұрақтылық және қайта өңделу - фразеологизмнің өзара байланысқан әмбебап және ерекше белгілері.

Фразеологизмнің типтерін ерекшелейтін олардың құрылымдық-семантикалық ерекшеліктері бастапқы сөздер сәйкесуінің немесе лексикалық бөліктерінің бәреуінің сәйкесуінің қайта байыпталу процесінде жасақталады. Бірінші жағдайда біріккен мағынасы бар фразеологизмдер құралады. Біріккен мағына образды немесе образсыз болуы мүмкін және олардың лексикалық құрамды бөліктерінің мағынасы орнықсыз болуы мүмкін: алақ-салақ қарау, баспаған жері, бармаған тауы жоқ, елге мазақ, жаны жәнәтта. Екінші жағдайда - байыпты сөздерде белгілі бір сөздермен сәйкесу арқылы болатын фразеологиялық байлансысқан мән жасақталады: алтын жастар, ойға (шешімге, тұжырымға) келу, құмарлық (әдеттер, сәндік) құлы, ақ ет.

Фазеологизмдердің бірінші түрінің арасында бір ұғымды білдіретін фразеологизмдер бар: оқ құю, ирек қорытындылайды, және қарапайым қолдануда себепті мағынасы бар құрамды бөліктер мағынасын айырып көрсетуге болатын фразеологиялық бірліктер: жолды бөгеу, барлық кезеңде де, қараңғы орман. Бірліктердің ерекше бірлігі - бейнелілік.

Талдау мағынасымен сипатталатын фразеологизмдер фразеологиялық құрамның ерекше түрі құрылыстық-семантикалық бірліктер- фразеологиялық тіркестер. Бұл екпін мағынасы бар, сондай-ақ фразеологиялық байланысқан мағынасы бар сөздерден тұратын фразеологиялық айналым сөздер. Фразеологиялық байланысқан мағынасы бар сөздердің ерекше белгісі болып олардың өздік белгілік қызметінің болмауы табылады: семантикалық бөлектену кезінде сөздердің осындай сағынасында олар нақты бөліктері сәйкесетін сөздер ретінде жүретін тіркестердің сәйкесуімен ғана тілден тыс объектілерді білдіре алады (қара нан, қараңғы нарық, қара костюм, қаралы түн) . Олардың бұл ерекшелігі сөйлемнің лексикалы-грамматикалық құрамын құру процесінде фразеологиялық байлансықан мағынасы бар сөздерді семантикалық қайнар сөздерден таңдау тәуелділігінен көрінеді. Таңдауда шектеулік белгілі бір сөздермен фразеологиялық байланысқан мағынасы бар сөздердің сәйкестігін нақтылайтын нормамен реттеледі : бір сөзбен, сөздер қатарымен немесе бірнеше қатарлармен, мысалы: ақша шашу, тағдыр жүзігі, дала (тау) баласы, терең кәрілік және тұңғиық түн (күз, қыс) . Фразеологиялық байланысқан мағынасы бар сөздер фразеологиялық тіркестердің тұрақты элементтері болып келеді, олар синонимдік, антонимдік және пәнді-тақырыптық байланысқа тек семантикалық қайнар сөздермен бірге түсе алады. Омонимдік еркін сәйкескен сөздердің фразеологиялық тіркестері болмайды.

Фразеологизмдердің төртінші типі- фразеологиялық сөздер. Бұл “семантикалық мүшеленген болып табылатын, сонымен қатар толықтай еркін мағыналы сөздерден тұратын өз құрамында және пайдалануда тұрақты болатын фразеологиялық айналым сөздер. Фразеологиялық сөздердің фразеологиялық тіркестерден айырмашылығы, оларда фразеологиялық байланысқан мағына болмайды: махаббат жас таңдамайды, қасқырдан қорқу- орманға бет алмау, көтерме және бөлшек, шын және көпке дейін, процесс жүріп кетті, нарықтық экономика. Бұларды құраушы сөздердің синонимдері болмайды”. Олардың ерекше белгісі - қайта өңдеушілік. Фразеологиялық сөздер номинативті және коммуникативті (сөйлемнің бөлігімен және сәйкесінше сөйлеммен қатысты) болып бөлінеді.

Мәнді бірліктер ретінде фразеологиялық айналым сөздер тілде түрлі күйде пайдаланылады. Біреулері үнемі лексикалы-грамматикалық құрамда жүреді: жалулық тал, тағдырдың сайқы-мазағы, ұқсас болып келуі, негізіне түсу; басқалары бірнеше бірдей түрлер күйінде қызмет етеді және тілде семантика бойынша ұқсас, бірақ лексикалы-грамматикалық өрнектелуімен ерекшеленетін фразеологизмдердің көп болуы өткір талқылауға шақыратыны рас. Тәжірибелі фразеология алдындағы маңызды сұрақ-айналым сөздердің қайсысын - түрлер, қайсысын - синонимдер деп санауға болады. Фразеологизм түрінің үсінігі оның толық мағынасы мен бейнесінің теңдігі көрінісінде беріледі. Ғалымдардың көбісі “фразеологиялық айналым сөздердің түрі - бұл семантикалық бірігу мағынасы мен деңгейі бойынша оған тең оның лексикалы-грамматикалық әр-түрлігі екенін мойындайды”. Дегенмен келіспеушілік түрлендіру типтері анықтамасы басталғанда пайда болады. Фразеологиялық түрлендірудің негізгі типтері болып фразеологизм түрлерінің формалы орын ауыстыруы мен лексикалық алмасулары табылады. Фразеологиялық түрлердің мұндай сыныпталуын зерттеушілердің көбі мойындайды. Фразеологизм бөліктерінің құрамына қарай түрлендіру сөз бен

Фразеологиялық бөліктің генетикалық ортақтық фактісі анықталады, сондықтан бөліктің түрлену түрі лексемдердің түрлену түріне ұқсас. Сөйлеуде мұндай түрлердің барлық түрін жазып алуға болады - екпінді және фонетикалық түрінен синаксисті түріне дейін. Фразеологиялық бірліктердің морфологиялық түрі де екі типке - парадигмалық және сөз жасайтын болып бөлінеді. Бірінші жағдайда құрамды бөліктердің өзгерісі бастапқы сөздің парадигмасы шеңберінде байқалады: қол қусырып отыру, есте сақтау. Екінші тип- сөз жасайтын форманттардың модификациясымен шартталған түрлері: бал татитын, есінен айырылу.

Фразеологиялық айналым сөздердің лексикалық түрленуі көптеген зерттеушілермен анықталады. Жаңа еңбектерде де лексикалық алмасудан шешімді түрде бас тартуға болатыны фразеологиялық синонимділік түрінде қарастырудан көрініп тұр. Бұл жағдайда Бабкиннің көзқарасы: “фразеологиялық синоним - даусыз”, ал “фразеологиялықтүр” - фразеологизм құрамды бөліктерін лексикалық алмастыру жағдайында пайдалану даулы екенін анықтайды. Орыс ғалымы фразеологиялық түрдің үш типін бөледі:түрлі, бірақ семантикалық бос бөліктерден тұратын фразеологизм: сынған бақырға да тұрмайтын, күштің барынан; грамматикалық ерекшеленетін сөздерден тұратын фразеологизмдер; толық және қысқартылған түрлерін бір-бірінен айыратын фразеологизмдер: бетінен қайту; қызық жағдайда болу;

Мағынасы бойынша құрамында бастапқы жалпы мүшелері бар фразеологиялық айналым сөздерді “дублетті синонимдер” деп санауды ұйғарды. Осылайша, қыспаққа алу (қысу) ; шын жүрегімен - шын көңілімен; ерігу (сандалу) ; сандырақтау (бос сөз айту) ; алды-артына қарамай (басын құрбан ету) ; қарауылға алу (қамау) ; нағыз (таза) ақымақ және т. б. айналым сөздер синоним-дублеттар болып табылады.

Фразеологиялық айналым сөздердегі лексикалық алмасу синонимдерінің құрылуына әкелетін орыс ғалымы өз көзқарасында айтып кетеді. Оның пікірі бойынша фразеологизмнің құрамды бөлігін алмастыру оның соңғы бағаланған және стилистикалық өңін бейнелі көрсету сипатын өзгертеді.

В. М. Мокиенконың ойы бойынша, керісінше, мұндай түсіндіру фразеологиялық түр түсінігін кедейлендіреді және фразеологиялық түр түсінігін кедейлендіреді және фразеологиялық синоним түсінігін тым кеңітеді дейді. Фразеологизмнің лексикалық түрлігін теріске шығаратын негізгі сілтеме объективті болып табылмайды. Құрамды бөліктердің лексикалық алмасуы фразеологизм бейнесі, сипатын үнемі өзгертпейді. Бейнелі көрінісітің тұрақтылығын қамтамасыз ететін синонимдер жиі алмасады әсіресе бұл сөздер шеңбері сөйлеу кезінде өте кең. Лексиканың тақырыптық шеңберінде құрамды бөліктерді алмастыру өте жиі кездеседі: қара терге түсу (қара суға шомылу) ; ақылдан адасу (естен айырылу) . Ұқсас типтегі айналым сөздердің теңдігін, құрылымды-семантикалық жақындығын мойындауға болады. Фразеологизмнің лексикалық түрі ретінде анықтамадан бас тарту олардың фразеологиялық синонимдерінің түрлі құрылысы мен стилистикалық бағасының арласуына әкеледі, мысалы: жұн терісін алу - әбден түту. Ол сондай-ақ, “лексикалық түрлену - бұл фразеологиялық түрлену, бөлек жасақталған, бірақ семантикалық бүтін бірліктің орын ауыстыруы, - дейді. Фразеологизм түрінің негізгі белгілері болып ішкі дәлелдеу бірлігін, фразеологиялық айналым сөз бейнесінен және синтаксистік құрылымның қатысты теңдігі саналады, бұлардың шеңберінде лексикалық алмасулар жүреді. Бұл жағдайлар нәтижесінде “фразеологиялық бірлік түрлерінде лексикалық алмасулар қатаң заңды, жүйелі сипатта болады”.

Фразеологизм бейнесінің бөлек жасақталуы және толықтығы оның құрамды бөліктерінің өзара алмасушылығын және сонымен қатар фразеологиялық бірліктің түрленуі кезінде семантикалық тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Осы ерекшеліктер арқасында жаңа айналым сөздер немесе “” 1 құру мүмкін болады. Фразеологиялық айналым сөздердің түрлері туралы сұрақтар әсіресе маңызды, себебі ол лексикографиялық тәжірибемен тікелей байланысты. әрбір сөздік бабында бір фразеологиялық бірлік бойынша қарастырылады. Егер фразеологизм лексикалық және стилистикалық түрлерге ие болу керек дейтін болсақ, онда бұл түрлердің барлығы бір баптың төңірегінде есепке алынуы қажет. Егер лексикалық модификацияны дублетті синоним деп санайтын болсақ, онда әрбір синоним сөздіктің бөлек бабында қарастырылуы қажет. Осыған сәйкес лексикографтың жұмысы жеңіденіп отырады, себебі сөздкте барлық синонимдік айналым сөздер ескерілмеуі мүмкін, мысалы, тек қолданыстағы, жиі кездесетіндері ғана.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.