Қазақстан халықтарының Ассамблеясының құрылу тарихы
h3Жоспар
Кіріспе 3
I-тарау. Қазақстан халықтарының Ассамблеясының құрылу тарихы 4
1.1 Тәуелсіз Қазақстанның алғашқы жылдарындағы этноаралық қатынастар 4
1.2 Қазақстан халықтары Ассамблеясының құрылуындағы негізгі кезеңдері
12
II-тарау.Қазақстан халықтарының Ассамблеясының мақсаты, міндеті және
құрылымы 19
2.1 Саяси жүйенің маңызды бір белесіне айналған Ассамблеяның бағыты 19
2.2 Татулықтың талбесігінің міндеттері 26
2.3 Бірліктің биік парасатының Кіші Ассамблеясы мен сессиялары 33
Қорытынды 58
Қолданылған әдебиеттер 61
h3
h4Кіріспе
Қазақстан тәуелсіздігінің ең басты оң нәтижесі ретінде Ел Президенті
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев жүргізген ішкі саясат боп келеді. Бұл саясат –
түп негізінде Қазақстан – осында тұрып жатқан мақсаттары, құндылықтары мен
идеялары бір, ортақ тарихи тағдыры бар барлық адамдардың, түрлі ұлт, дін
өкілдерінің Отаны деген барша қазақстандықтар қолдайтын және өте маңызды
идея жатқан саясат. Ал көпұлтты, көп тілді қоғам - біздің мемлекетпен
қорғауға алынатын біздің үлкен қазынамыз. Барлық этнос мүдделерінің келісім
табуы, олардың өз тілдерін, мәдениетін , өз дәстүрін жасауға деген
ұмтылыстары, диаспоралардың өз тарихи отандарымен байланыстары - бұның
барлығы өткен онжылдықтың саяси практикасының бар бойында таралып жатқан
ұлттық саясаттың маңызды бөліктері.h4
Қазақстанда посткеңестік кеңістікте кең қанат жайған ұлтаралық
қатынастардың қауіптілігін уақытында көргенділікпен бақылай білді. Біз де
күрделі этникалық құрылымға ие бола отырып бұл дерттен оңай құтылып
кетуіміз әлдеқайда күдікті еді. Тіпті ірі ұлттық топтардың пайыздық үлесін
ескере отырып, кейбір эксперттер Қазақстанды этникалық негіздегі жаппай
толқулар болуы мүмкін ең бірінші кандидат деп те атады. Осыған қарамастан,
тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап Мемлекет басшысы ұлтаралық
қатынастардың үйлесім табуын мемлекеттің ішкі саясатының ең басты өзегі деп
қарады.
h4I-тарау. Қазақстан халықтарының Ассамблеясының құрылу тарихы
1.1 Тәуелсіз Қазақстанның алғашқы жылдарындағы этноаралық қатынастар
Қазақстан – республика тұрғындарының 1999 ж. санағы бойынша өзара
достық пен ынтымақтастықта тұрып жатқан 130 ұлт өкілінің Отаны болған көп
ұлтты ел. Бұған түрлі себептер бар, олар – тарихи, әлеуметтік және саяси
себептер.
Тіпті осыдан бірнеше ғасырлар бұрын қазақ даласында өз еркімен көшіп
келген тұрғындар пайда бола бастады. Бұнда бос жер іздеген Ресей шаруалары,
Ресей империясының шекарасын қорғауға шақырылған қазақтар қоныстана
бастады. ХІХ ғ. тыныштық пен қауіпсіз өмір іздеген ұйғырлар мен
дүнгендердің біраз бөлігі Қытайдан қазіргі Қазақстан жерінің территориясына
ауды. Орыс, украин, белорусс, поляк, болгар переселендерінің көпшілігі
өздерінің жанұясымен, мал-мүлкімен қазақ даласына Столыпин реформасын іске
асыру барысында көшіп келді [1]. h4
ХХ ғ. 30-40 ж-да Қазақстанға Еділ бойы мен Кавказдағы корей, неміс,
шешен, ингуш, месхеті түріктері, т.б. халықтар өкілдері зорлап жер
аударылды.
Соғыстан кейін КСРО-ның әр аймағынан он мыңдаған адамдар коммунизмнің
ұлы құрылысы, тың жерлерді игеру нысандарын көздеп Қазақстанға көшіп
келуге тырысты [2].
Екінші жағынан алғанда, сталиндік қылмысты коллективтендірудің
қасіретті салдарынан бір жарым миллионға таяу қазақтар қаза тапты. 1930-32
жылдары 1,3 миллион қазақ КСРО-дан шет елдерге оралмастан көшіп кетті.
Қазақстан халықтары үшін жаппай жазалау саясатының қасіретті сипатын
көрсететін екі деректі келтірейін. 1930 жылы республикада 5 миллион 873 мың
адам тұратын. Сонша адам осында көшірілді. Ал 1933 жылға қарай халықтың
саны 2 миллион 493 мың адамға кеміп кетті [3].
XX ғасыр қазақтарды өзінің Отанында азшылыққа айналдырған қайғылы
оқиғалардың ғасырына айналғаны үшін қазақтардың еш кінәсі жоқ. Сондықтан
бүгінгі таңда осы халықтың мемлекеттікке деген құқына күмән келтірушілер
оның қасіретінің тереңдігін білмейді немесе білгісі келмейді. Қазақ ұлты
басқа қай ұлтпен салыстырғанда да мемлекеттікке лайық екеніне сенімдімін.
Мұны ол өзінің бүкіл тарихымен көз жеткізіп отыр.
Біздің республикамызға өз еркінен тыс келгендер де кінәлі емес.
Сондықтан қазіргі көшіп-қонудың себебі экономикалық проблемаларда ғана
емес, сонымен бірге күштеп көшірілген орыстардың, украиндардың,
белорустардың, немістердің және басқа халықтардың ұрпақтарының тарихи
отанына оралуды қалайтынында, ұлттық мемлекеттік құрылысына қатысуға деген
ынтасында жатыр [4].
Осындай бірегей сан ұлттығы бар (оның үстіне мұның негізінде көптеген
халықтардың қасіреті жатыр). Қазақстан бірін-бірі қырып жатқан ТМД
елдеріндегі біздің жақын көршілеріміздің қайғылы жағдайына жол берген жоқ.
Сондықтан мен мемлекетте бейбітшілік пен ұлтаралық тұрақтылықты одан әрі де
сақтай алатынымызға сенімдімін.
Ұлттық мәселені шешуде үш тәсіл бар деп есептеймін. Біріншісі - кейбір
елдер ұлты басқа халықты "күштеп экономиканың дамуы, мәдениеттің, ғылым мен
білімнің бірін-бірі байыту процесі жүріп жатты. Біз халықтардың Ұлы Отан
соғысы жылдарында өзінің бостандығы мен тәуелсіздігін бірлесіп сақтап
қалғанын, қираған шаруашылықты тез қалпына келтіргенін, космосқа
шыққанымызды әрқашан есте ұстауымыз керек. Қазақ ғылымы мен мәдениетінің
көптеген көрнекті өкілдері Ресейде, Украинада, Өзбекстанда, Прибалтикада
білім алды. Сондай-ақ, сталиндік жаппай күштеп көшіру жылдарында қазақ
халқы қуғынға түскен орыстарға, украиндықтарға, немістерге, корейлерге,
шешендерге және басқа да көптеген халықтардың өкілдеріне қолдан келген
көмегін аямағанын ұмыттырмаған жөн [5].
Ішкі мәселелермен, соның ішінде ұлттық мәселелермен Қазақстанның
сыртқы саясаты тығыз байланысты. Басқа мәселелермен қатар менің Еуразия
одағын құру жөніндегі идеям ұлтаралық, сондай-ақ мемлекетаралық проблемалар
мен қайшылықтарды өркениетті жолмен шешуді көздейді. Өрескелдікке жол
бермеу керек. Және, саясаткердің ең жоғары парызы өз еркінен тыс кенеттен
түрлі елдерге шашырап кеткен миллиондаған адамдардың тағдыры үшін өзінің
жауапкершілігін түсінуінде .
Егеменді мемлекеттердің саяси тәуелсіздігін және этникалық бірегейлігін
сақтау арқылы халықтардың бірлесу -Еуроазиялық кеңістікте бейбіт дамудың
бірден-бір парасатты және өркениетті жолы.
Еуроазиялық одақ жобасының арқасында ТМД-да бірігу процесі жандана
түсті. Өткен жылдың аяғында Ресей мен Қазақстан арасында ізгі ниетті
көршілік қатынастарды нығайту жөнінде бірқатар маңызды шешімдер
қабылданғанын өздеріңіз білесіздер. Азаматтық, әскери ынтымақтастық,
біртұтас кеден кеңістігін құру және басқа да көптеген көкейкесті
проблемаларды шешудің жолдары белгіленді. Екі елде тұрақты тұратын біздің
азаматтарымыздың құқықтық мәртебесі туралы, азаматтықты қабылдауды
жеңілдету туралы келісімдер халықаралық қоғамдастықтың принциптеріне сай
келетін маңызды қадам болып табылады және қарапайым адамдардың алдында
тұрған проблемаларды өркениетті жолмен шешеді. Енді қазір әрбір ресейлік
немесе қазақстандық жаңа жерге көшіп келгенде өз қалауы бойынша күрделі
заңдық осы мемлекеттің азаматы бола алады [6].
Қоғамдық тұрақтылықты және ұлтаралық келісімді нығайту жөніндегі кейбір
шараларда Қазақстан мемлекеттік егемендігін жариялап, тәуелсіздік алғаннан
кейін өткен уақыттың ішінде талай өзгерістер болып өтті. Ол реформаны
ілгерілетуге, экономикалық дағдарысты жоюдың шебіне шығуға, дүниежүзілік
қоғамдастықтың тануына қол жеткізуге мүмкіндік берген көптеген нақты
істерге және оқиғаларға толы болды. Әрине, кейбір олқылықтардың да орын
алғаны рас. Бірақ ең бастысы біз стратегияда қате жіберген жоқпыз. Бұл
идеология саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге асырудың принциптерін
тұжырымдаған "қоғамның идеялық бірлігі - Қазақстан прогресінің шарты"
концепциясында бекітілген.
Осыдан бастап қоғамдық проблемалардың барлық қырлары бойынша, әсіресе
ұлттық саясатта мемлекеттік актілер ассамблеяның пікірлерін ескере отырып
және оның тікелей қатысуымен қабылдануға тиіс. Ол актілердің әрқайсысы
еліміздегі барлық халықтардың мүдделерін ескере отырып сараптан өткізілуі
керек.
Ұлтаралық қатынас саласындағы кейбір нақты проблемалар және оларды
шешуге сіздердің қатысуларыңыз туралы әңгіме қозғамастан бұрын, меніңше,
маңызды екі жағдайды атап өтуіміз жөн.
Біріншіден, көбіне екі ұлттың — қазақтар мен орыстардың, өзара қарым-
қатынасы туралы айтып та, жазып та жатады. Бірақ осы орайда 20 процентке
таяу қалған қазақстандықтардың мүдделері ұмыт қалады. Қазақстанның, осы
сөздің толық мағынасында, көп ұлтты мемлекет екенін ұмытуға болмайды. Бұл
жария етіліп қана қойылатын тұжырым емес, шындықтың өзі. Міне сондықтан
Қазақстанда тұрып жатқан - "кіші" немесе олар "үлкен" болсын - - барлық
халықтардың ұлттық-мәдени құндылықтарын сақтау біз үшін өте маңызды міндет.
Олардың әрқайсысының өз түп-тамырлары, біз бағалауға тиісті өткеннің бай
тарихы, ұлы бабалары бар.
1985 ж. басталған басымдақтарды мемлекеттік-саяси, әлеуметтік-
экономикалық қайта құру этника аралық қатынастардың шиеленісуіне әкелді. Ол
КСРО территориясындағы этника аралық қақтығыстардан көрінді, ал кейбір
аймақтарда тіпті азамматтық соғысқа дейін келді. Осыдан кейінгі КСРО-ның
құлауы әлем картасында көпшілігі этникалық принципке сай құрылған 15 жаңа
мемлекеттің пайда болуына әкелді.
Бұның нәтижесі барлық посткеңестік территориялар кеңістігінде жаңадан
пайда болған мемлекеттердің көпшілігінің ұлт саясатындағы басымдықтардың
өзгеруімен және этноаралық қатынастардың күрт өзекті болуымен сипатталатын
этносаяси жағдайларды сапалы қайта құруға әкелді.
Түрлі халықтардың құқықтық мәртебесі мен қоғамдық жағдайы қоғамның
этномәдени, саяси-мемлекеттік, әлеуметтік экономикалық сияқты салаларында
өзгеру үстінде. Дәл осы саяси-мемлекеттік жүйенің элементтерінің
келіспеушілігі және Кеңес өкіметі кезіндегі этноаралық қатынастардың
шиеленісуі жеке де, топтық та, ең бастысы, этноаралық дәрежелердегі
механизмдерді терең де сапалы өзгертуді талап етті. Бұның салдары кеңестік
халықтардың көп бөлігі араласқан интенсивтік миграциялық процестерге
әкеледі. Славян, неміс халықтары Ресейге және бұрынғы КСРО-дан шетелдегі
мемлекеттерге белсенді түрде қоныс аударуда.
Қазақстанның егемендігі жаңа миграциялық жүйенің қалыптасуына басты
фактор болды. Славян және неміс халықтарының Қазақстаннан жаппай қоныс
аударуы біздің елде әлеуметтік-экономикалық тоқырауға жол ашты.
Қазақстанның тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдардан бастап
эмиграциялық процесс өрістеуде. Кейбір жылдарда эмиграциялық толқын
бәсеңдейді, бірақ та интенсивтілігін жоймайды [7]. Тәуелсіздік алғаннан
кейінгі жылдарда эмиграциялық процестің екі млн-нан астамын орыс халқы,
жарты млн-нан астамын неміс халқы, тағы біраз бөлігін басқа халықтар
құрайды. Ескере кететін жағдай, миграциялық процесс ел халқының жартысынан
астамына қатысты көшіп-қонудың барлық түрлерін – ауылдан қалаға, ауданнан
ауданға, облыстан облысқа, республикадан жақын және шалғай шет едерге т.б.
ескере отырып жүргізілді. Осының бәрі халық өсуінің бір жарым есе кемуі, ал
керісінше адам өлімінің бір жарым есе өсуі, яғни жалпы халық санының бес
есе төмендеуі жағдайында іске асты.
Орыс, неміс және басқа да халықтардың жаппай қоныс аударуы Қазақстанның
егемендік алған кезінен бастап 1999 ж-ға дейін 17-17,5 млн-нан 14,9 млн-ға
төмендеуіне әкелді. Миграцияның кеңінен жол алуына байланысты келешекте
Қазақстан тұрғындарының саны тіпті азаяды деген қауіп бар.
Егемендік алғаннан кейінгі жылдарда Қазақстан халқының
этнодемографиялық құрылымы да өзгерді. Кейбір этникалық топтарды
ескермегенде, Қазақстан халқының көпшілігінің саны санақ алынған 1989 –
1999 жылдар аралығында күрт кеміді. Орыс халқы 6 227 549 – дан 4 479 618
адамға дейін, (28,6 %), украиндықтар – 896 240 – тан 547 052 – ге дейін
(38,9 %), немістер – 957 518 – ден 353 441 – ге дейін (63,1 %), татарлар –
327 982 – ден 248 952 – ге дейін (24,1 %), белорустар – 182 601 – ден 111
926 – ға дейін, корей халқы – 103 315 – тен 99 657 – ге дейін (63,1 %),
азербайжан – 90 083 – тен 78 295 – ке дейін (13,1 % ), поляктар 59 956 –
дан 47 297 адамға дейін (21,1 % ) кеміді.
Қазақстаннан халықтардың жаппай көшуінің себебі тек этника аралық
қатынастардың өзектілігінен ғана туындамайды. Қазақстаннан халықтардың
көшуінің басты себептері – экономикалық дағдарыс, жұмыссыздық, өнеркәсіптік
зауыттар мен фабрикалардың жабылуы, Қазақстан халықтарының, сонымен қатар
басқа да постсоветтік елдердегі халықтардың жаңа саяси өмірге үйрену
барысында туындаған терең стресстерге әкелетін нарықтық жағдайға бейімделу
қиындықтары, т.б. Тұрғындардың көп бөлігінің, соның ішінде немістердің,
еврейлердің эмиграциясы Германия, Израилдың т. б. елдердің мемлекеттік
саясатына сай іске асты. Қазақстан халқы құрамының қазіргі жағдайын талдау
төмендегідей мәліметтерге көз жеткізеді: Қазақстан халқының көпшілігін
қазақтар (жалпы халықтың 53,4 %) және орыстар (30,0 %) құрайды. Одан
кейінгі орында украиндықтар (3,6 %), өзбектер (2,5 %), немістер (2,3 %),
татарлар (1,6 %) ұйғырлар (1,4%) келеді. Белорус, әзербайжан, түрік, корей
халықтарының саны Қазақстан халқының 0,7 – 0,5 бөлігін құрайды [8].
Соңғы жылдары миграциялық процестердің тұрақтылығы байқалады. Жоғарыда
сөз болғандай, 1992 жылдан бастап 2001 ж. аяғына дейін республика халқының
саны күрт кему үстінде болды. 2002 жылдың 1-қаңтарынан бастап адам туының
салыстырмалы өсуі, иммигранттардың көшіп келуі, эмиграцияның төмендеуі
нәтижесінде 2006 жылдың 1-қаңтарына дейін оның өскендігі байқалады. Оның
саны 15219,3 – ке жетті, соның ішінде 8696,5 мыңы қала тұрғындары (57,1 %),
6522,8 мыңы ауыл тұрғындары (42,9%). 1991-2005 жж. аралығында халықаралық
миграция бойынша 1126,7 мың иммигранттар келсе, 3209,8 эмигранттар жер
аударды. Халық миграциясының теріс сальдосы осы кезеңде 2083,1 мың адамды
құрайды.
2004 ж. Қазақстанда алғашқы рет 2,8 мың адамды құраған сыртқы
миграцияның оң сальдосы тіркелді, 2005 жылы да 22,7 мың адамды құраған
халықтың сыртқы миграциясының оң сальдосы байқалады. Негізгі миграциялық
ағым ТМД елдерінің арасында Қазақстан мен Ресей, Украина мен Орталық Азия,
ТМД – дан шет жерлерде Германиямен арада қалыптасты [9].
Мемлекеттің ұлттық ұлтаралық келісімді сақтау саясатына тоқталатым
болсам, ұлтаралық қатынастардағы ең күрделі кезең ХХ ғ. 90 жылдың бірінші
жартысына сай келеді. Бұл Қазақстанның егемендік алған кезеңі, дәл осы
кезеңде тіл, азаматтық, миграция сияқты шешімі қиындық туғызатын мәселелер
көп қаралды, көптеген даулар туғызды. Айтылған мәселелерді шешуде Қазақстан
басшылығы экстремизмнен бас тартқаны баршаға аян.
Ол саналы және тиімді саясатпен басқарылды.
Осы идеялар мен принциптерді іске асыру жолында өз жұмысының көптігіне
қарамастан Ел басы толқулар, шиеленіскен жағдайлар байқалған аудандарға
сапар шегіп, тұрғындармен кездесу ұйымдастырады, әңгіме жүргізеді. Оның
белсенділігі арқасында 1992 жылдың желтоқсан айында мемлекет астанасында
барлық халықтар, саяси партиялар мен қозғалыстар, ұлттық-мәдени орталықтар
және діни конфессиялар өкілдері Қазақстан халықтарының форумына жиналды.
Форум мемлекет азаматтарының көпшілігі бірлік пен азаматтық келісім идеясын
кеңінен қолдайтынын және осы жолдағы Президент ұстанып отырған саясатпен
толықтай келісетіндігін көрсетті. Сонымен қатар кейбір ел ішіндегі және
елден тыс күштердің өздерінің саяси амбицияларын көздей отырып, елде
тұрақсыздықты, біздің ортақ үйімізде халықаралық түсініспеушіліктерді
өршітуге, бағыттылған әрекеттері үлкен алаңдаушылық туғызатындығы сөз
болды.
Президент болашаққа нық сеніммен қарау, халық тыныштығын толық
қамтамасыз ету үшін жасалған жұмыстардың әлі де толық еместігін көрсететін
процестерді талдайды, және де бұл жолда жетіспеушіліктерден гөрі
қателіктердің көп екендігін ерекше атап өтеді. Президентті әсіресе миграция
мәселесі қатты алаңдатады. Оның ойынша, біз халықтың көпшілігі мәселенің
байыбына бармай, тек бүгінгі қолайсыздықты ғана сезініп, қоныс аударады
дегенді медеу етіп мәселеге өте жеңіл қараймыз. Президенттің ойы бойынша,
жоғарыдағылардың барлығы тіл саясатының жетілмегендігінен, кадрлық
саясаттағы қайшылықтардан, тәрбие жүйесінің, қарапайым қарым-қатынас
мәдениетінің, жеке адамға деген жай ғана сыйластықтың болмауынан. Мемлекет
басшысы орыс тілді халықтардан бұрын , қазақ және басқа да ұлт өкілдерінің
өзінің дамуына жағдай жасау мақсатында шұғыл тілдер жөнінде жаңа заң
қабылдап, орыс тілін түрлі жолмен шеттетуге жол бере бермеу керек дегенді
атап өтеді [10].
Бұл мәселелердің ішіндегі ең маңыздыларының бірі – азаматтық мәселесі.
Бұл жолда Азаматтық жөніндегі заңға түрлі толықтырулар енгізіліп, Қазақстан
мен Ресей арасында азаматтыққа қатысты Меморандумге, кейін белгілі
келісімдерге қол қойылды. Орталықтардан және басқа да жерлерден
мемлекеттегі тұрақтылықты бұзатын қарама-қайшылықтарды анықтап, олардың
алдын алуға жағдай жасайтын сенімді механизмдерді іздестіру жалғасуда.
Облыстарда саяси күштер мен мүдделердің үлкен спектрін жинақтауға
бағытталған шағын Ассамблеялар ұйымдастырылған. 1995 жылдың 24-наурызында
120 мемлекеттік емес ұлттық білімдердің, қоғамдық-саяси, мәдени –ұлттық
діни қозғалыстардың мүдделерін көрсететін Қазақстан халықтарының
Ассамблеясының бірінші сессиясы өтті. Осылайша әр қадам басқан сайын
экономикалық саяси, хұқықтық негіздер қалыптасты. Жалпы айтқанда, ұлттық
саясатты іске асыруда өткізілген жұмыстарды қорытындылай отырып, келесідей
оң нәтижелерге қол жеткізгендігін атап өту керек:
Бірінші. Қазақстанда көп ұлттық және көп конфессиалдық қоғамның
консолидациясын қамтамасыз ететін стратегия жасалды және белсенді жұмыс
жасауда.
Екінші. Қазақстанда азаматтарға этникалық және діни ерекшеліктерге
қарамастан, құқық теңдігін қамтамасыз ететін барлық азаматтардың саяси және
азаматтық қоғамы негіз болған құқықтық база пайда болды және жұмыс істейді.
Бұл принцип мемлекеттің этникааралық саясатының негізінде жатыр.
Қазақстандағы ұлттық саясаттың құқықтық негізін заңдық нормалар мен актілер
жинағы құрайды: Қазақстан Республикасының Ата Заңы, Тіл саясатының
Концепциясы, Қазақстан Республикасындағы Тілдер туралы хаңы. Қазақстан
Республикасының Конституциясында Ұлтаралық келісімді бұзуға себеп болатын
кез келген әрекеттер заңға қарсы болып есептеледі. Жалпы Елдің ұлт саясаты
заңның басқару және ұлт құқықтары мен адам құқықтарының саналы сәйкестігіне
негізделеді.
Үшінші. Қазақстанның жүргізіп жатқан этника аралық саясатының
тәжірибесі әлемдік қауымдастықта құнды деп танылған.
Төртінші. Қазақстанда жүйеге түскен тіл саясаты жүргізілуде, Қазақстан
– бұл мәселені күрделі қақтығыстарсыз шешкен елдердің бірі. Ел
азаматтарына, әсіресе жастарға мемлекеттік тілді меңгерту істері белсенді
жүргізілуде. Қазақстанның тілдік байлығы жалпы қазақстандық мәдениетті
байытады және де көп ұлтты Қазақстанның ынтымақтастығын нығайтудың басты
факторы ретінде көрінеді.
h41.2 Қазақстан халықтары Ассамблеясының құрылуындағы негізгі
кезеңдері
Қазақстан халықтары Ассамблеясын құру идеясын 1992 жылы Республика
Тәуелсіздігінің бір жылдығына арналған І Қазақстан халықтары форумында
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев ұсынған болатын.
Тиянақты дайындық жұмыстарынан кейін 1995 жылдың 1 наурызында ҚР
Президентінің Жарлығымен ұлт саясатын жүргізу шеңберінің кеңейтілген
құқықтық мәртебесінің жаңа институты – Қазақстан Халықтарының Ассамблеясы
пайда болды ( ҚХА) пайда болды. Ел президентінің қолдауымен пайда болған
ұйым – Қазақстан Халықтарының Ассамблеясы тәуелсіз мемлекеттің
демократиялық институттарының жүйесіне сай келді де, ұлт саясатын
жүргізудегі белсенді механизмдердің біріне айналды [11].
Ұлт саясаты дамуының жаңа мүмкіндіктері 2002 жылдың 26 сәуірінде
Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен Қазақстан Халықтары
Ассамблеясының Стратегиясын жарты мерзімдік кезеңге бекіту жөнінде деп
аталатын Қазақстан Халықтарының Ассамблеясы Стратегиясын қабылдауымен
ашылды. Ассамблея стратегиясы жақын перспективадағы этникаарлық қатынастар
шегінде оның әрекетінің негізгі және жетекші бағытының жүйеленген жиынын
көрсетеді. h4
Онда сөйлеген сөзінде Президент: Біздің елдің басты байлығы халықтар
достығы көп ұрпақтан жалғасып келеді. Осы байлықты жоғалтып алмай,
қалыптасқан дәстүрді сақтап қалуға тиістіміз. Біздегі халықтар достығы
бүгін ғана туған жоқ және де оған коммунистік жүйенің әмірі жүрген жоқ.
Күнделікті әрбір ұлт өкілінің үнін естіп отыруымыз керек. Сондықтан да
еліміздегі халықтар достығын паш ететін тұрақты түрде жұмыс істейтін
қоғамдық институт құруымыз қажет, - деп атап көрсетті.
Сөйтіп 1995 жылдың 1 наурызында Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлығымен Қазақстан халықтарының Ассамблеясы құрылды, ал 1999 жылдың 10
тамызында Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев осы Ассамблея өкілдеріне Алматыдағы
Достық үйінің кілтін салтанатты түрде табыс етті.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 26 көкектегі № 856
Жарлығымен бекітілген Қазақстан халықтары Ассамблеясының стратегиясымен
еліміздегі ұлттық саясат дамуының жаңа қырлары мен перспективалары ашылды
[12].
Онда былай деп жазылған:Ассамблеяның алдына қойылған бүгінгі таңдағы
міндеттері толығымен орындалды. Елімізде барлық ұлттардың тілі мен
мәдениеті қалпына келіп, даму жолына түсті. Экономикалық салада на-рықтық
реформалар жасалып бітті, саяси жүйенің демократияландырылуы жүзеге асты.
Ағымдағы жылдың ақпан айында Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан деген
Қазақстан халқына жолдауында Президент қоғамдық келісім мен тұрақтылықты
әрі қарай нығайту мақсатында Қазақстан Халықтары Ассамблеясының
маңыздылығын өсіру мәселесін ерекше көтереді.
Қазақстандағы ұлтаралық қатынастардың бүгiнгi таңдағы жай-күйiн талдау
және ұлттық саясат саласында мемлекет назарын талап ететiн негiзгi
проблемалар: ежелгi қазақ жерiнде халықтардың, өркениеттердiң,мәдениет-тер
мен алуан дiни сенiмдердiң бiр мемлекетте бейбiт қатар өмiр сүруiнiң бай да
бiрегей тәжiрибесi жинақталған. Бұл тәжiрибе бiздiң бiрлiгiмiздiң түп-та-
мырын айқындайды және болашағымызды айқынырақ көруге жәрдемдеседi [13].
Қазақстандағы iшкi саяси жағдай бүгiнгi таңда тұтас алғанда тұрлаулы-
лығымен сипатталады. Түрлi этникалық топтар өздерi тұратын аймақтардағы
ұлтаралық қатынастарды қанағаттанарлық әрi жарасымды деп бағалайды.
Қазақстан қоғамының өзi тәрiздi елдегi ұлтаралық қатынастар да соңғы
жыл-дары айтарлықтай өзгерiстерге ұшырады. Экономикалық және саяси рефор-
маларды жүргiзу барысында жаңа әлеуметтiк топтар түзiлдi, қоғамда ой ер-
кiндiгi мен төзiмдiлiк орнығу үстiнде. Қоғамды демократияландыру Қазақстан
халықтарының мәдениетi мен тiлдерiнiң қайта түлеуi және дамуы үшiн жағдайды
қамтамасыз еттi. Бұл даму күллi Қазақстан этностарының азаматтық
бiртұтастығы негiзiнде жүрiп жатыр, мұның өзi ұлтаралық қатынастардың
үйлесiмдiлігiне ықпал етедi. Сонымен қатар ұлтаралық қатынастардың жай-
күйiне керi әсер ететiн: өмiр сүру деңгейiнiң төмендегi, жұмыссыздық пен
қылмыстың орын алуы, құқықтық мәдениеттiң жеткiлiксiздiгi, этникалық
оқшаулану үрдiстерiнiң көрiнiстерi сияқты бiрқатар объективтi факторлар
бар. Бүгiнгi әлемде халықтардың өзара қарым-қатынасының қайшылықты процесi
жүрiп жатыр, олардың арасындағы байланыстар кеңеюде. Сонымен бiрге әлемнiң
жекелеген аймақтарында өзге мәдениет және өркениет өлшемдерiн қабылдамау
орын алып отыр. Жасампаз ниеттi әрi әдiлдiкке ұмтылатын бiрде бiр жан бұл
жағдайды қанағат тұта алмайды [14].
Соңғы кезде ұлтаралық қатынастардың жай-күйiне әсер ететiн мынадай да
жаңа сыртқы факторлар пайда болды, олар: этноконфессиялық белгi бойынша
геосаяси жiкке бөлiну ықтималдығы, сондай-ақ бұқаралық сана төзiмдiлiгiнiң
төмендеуi; аймақта әскери-саяси тұрлаусыздық қатерiнiң туындауы,
гуманитарлық апаттардың мүмкiндiгi және босқындардың бақылаусыз ағынының
пайда болуы; дiни идеяларды жамылған экстремистiк, террорлық және
радикалдық топтардың құқық қақайшы әрекетi; шетелдiк бұқаралық ақпарат
құралдары, елдiң заңдарын сақтамайтын дiни бiрлестiктер арқылы тобырлық
мәдениет пен қазақстандық дiлге жат мінез-құлықтардың таралуы; трансұлттық
қылмыстардың өсуi; конфессиялар мен этнобағдарлы ұйымдардың саясаттануы.
Аталған факторлар ұлтаралық қатынастардың жай-күйiне тұрлаусыздандырушы
ықпал етуi мүмкiн. Сондықтан мемлекеттiк органдар, Қазақстан халықтарының
Ассамблеясы мынадай проблемаларды шешуде мақсат көздейтiн әрi алдын алу
жұмысын жүргiзуi қажет: азаматтық бiртұтастық, қазақстандық патриотизм,
рухани-мәдени өзара iс-қимыл мен ұлтаралық қатынастардың үйлесiмділігi
негiзiнде қазақстандық сәйкестiктi қалыптастыру және нығайту; азаматтық
қоғамды кезең-кезеңiмен әрi дәйектiлiкпен демократияландыру, қалыптастыру
және дамыту процесiне қоғамның қалың жiгiн тарту және жандандыру;
Қазақстандағы ұлтаралық қатынастардың жай-күйiне сыртқы қатерлер мен
әсерлер ықпалын жою. Қазақстан халықтарының Ассамблеясы құрылған кезеңде
оның алдына қойылған мiндеттер бүгiнгi таңда тұтастай алғанда орындалды.
Елде күллi этностардың теңдiгi; олардың тiлдерi мен мәдениетiн қайта түлету
мен дамыту қамтамасыз етiлдi. Экономикалық саладағы нарықтық реформалар
негiзiнен аяқталды, саяси жүйенi демократияландыру жүргiзiлдi [15].
Қазiргi уақытта Қазақстан халықтары Ассамблеясының қоғам мен
мемлекеттегi орны мен рөлiне, бiздiң iшкi дамуымыздың, сол сияқты сыртқы
факторлар әсерiнiң де нәтижесi болып табылатын мiндеттердi шешуге жаңа
көзқарас қажет. Мемлекеттiк саясат институты ретiнде жетiлдiру саласында
Мемлекеттiк ұлттық саясатты iске асырудың маңызды органы ретiнде
Ассамблеяның қызметін: мемлекеттiк органдардың өзара iс-қимыл жүйесiн
қалыптастыру және олардың ұлтаралық қатынастар мәселелерi жөнiндегi
қызметiн Ассамблеяның жұмыс органының үйлестiруi;
Ассамблеяның жұмыс органының Ассамблея сессияларында алға қойылған
мiндеттердi iске асыру жөнiндегi мемлекеттiк органдар қызметiнiң
тиiмдiлiгiн бақылауды қамтамасыз етуi; ұлтаралық қатынастар саласын
қозғайтын заң жобаларына қоғамдық-саяси сараптама жүргiзуге Ассамблеяның
қатысу тетiгiн талдап жасау арқылы жетiлдiру.
Мыналарды: ұлтаралық қатынастар саласындағы мемлекеттiк саясат
тәжiрибесiн ғылыми жинақтап-қорытуды жүргiзу мен мемлекеттiк органдарға
ұлтаралық қатынастарды одан әрi үйлестiру жөнiндегi практикалық ұсынымдарды
тұжырымдау; ұлтаралық қатынастар саласындағы келеңсiз үрдiстердiң алдын алу
және күнiлгерi ауыздықтау, қатерлер мен арандатушы идеологиялық ықпалдарға
ақпараттық-идеологиялық қарсы iс-қимыл тетiктерiн қалыптастыру; тәуелсiз
сарапшылар мен азаматтық қоғам институттарын тарту арқылы ұлтаралық
қатынастарға мониторинг ұйымдастыру;
елдiң бейүкiметтiк ұйымдарын елдегi ұлтаралық қатынастардың жай-күйiне
тәуелсiз сараптама жасауға және этностар теңдiгiн қамтамасыз ету және адам
мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын сақтау мәселелерi жөнiнде
халықаралық ұйымдар үшiн ұлттық есептердi дайындауға тарту үшiн Ассамблея
қызметiн сарапшылық-талдау тұрғысынан сүйемелдеудi және Ассамблеяның талдау
орталығын құру арқылы ұлтаралық қатынастарды дамытуды қамтамасыз ету [16].
Ассамблеяның қызметін ақпараттық және идеологиялық сүйемелдеуді:
ұлтаралық қатынастар мәселелерi жөнiндегi материалдарды, Ассамблеяның және
этномәдени бiрлестiктердiң қызметi туралы ақпаратты, талдау және басқа да
материалдарды жариялап отыратын Ассамблеяның мерзiмдi басылымын тұрақты
негiзде шығаруды ұйымдастыру;
қазiргi заманғы РR-технологияларды пайдаланудың көмегiмен жұртшылық,
азаматтық қоғам институттары арасында Ассамблеяның танымалдығы мен
беделiнiң артуына қол жеткiзу; Бүкiл әлемдiк Интернет ақпараттық желiсiнде
Ассамблеяның wеb-сайтын жетiлдiру, кiшi ассамблеялардың wеb-сайттарын
жасау; республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң қаражатын мемлекеттiк
ақпараттық саясатты жүргiзуге бағытталған қызметтi орындау шеңберiнде
пайдалану жолымен қамтамасыз ету.
Қазақстан халықтары Ассамблеясының кiшi ассамблеялармен, орталық және
жергiлiктi атқарушы билiк органдарымен жоспарлы және дәйектi жұмысын
қамтамасыз ету, бұл үшiн: Ассамблеяның, оның жұмыс органының қоғамды
демократияландыру, тiл саясаты, этномәдени бiлiм берудi дамыту, рухани-
мәдени даму және т.б. салалардағы мемлекеттiк бағдарламаларды әзiрлеу мен
iске асыруға қатысуы жөнiнде ұсыныстар енгiзу;
Мемлекет басшысын хабардар ету үшiн ұлтаралық қатынастар саласындағы
мемлекеттiк органдардың қызметiне Ассамблеяның жұмыс органының мониторинг
жүргiзуiн қамтамасыз ету;
Ассамблея (Ассамблеяның Кеңесi, жұмыс органы және басқа) органдарының
орталық атқарушы органдармен ұлтаралық қатынастар саласындағы мемлекеттiк
саясат мәселелерi жөнiндегi iс-шараларды iске асыру саласындағы өзара iс-
қимылының келiсiлген жоспарларын әзiрлеу (кiшi ассамблеялардың жергiлiктi
атқарушы органдармен өзара ұқсас iс-қимылы сәйкес жоспарларын әзiрлеу);
бiрлескен ведомство аралық және аймақаралық жұмыс жоспарлары аясында
ұлтаралық қатынастардың өзектi мәселелерi бойынша мемлекеттiк органдардың
жұмысын Ассамблеяның жұмыс органы арқылы үйлестiру; Ассамблея мен кiшi
ассамблеялардың, олардың жұмыс органдарының жұмысының тиiмдiлiгiн арттыруға
бағытталған шаралар кешенiн iске асыру. Қоғамдық келісімді әрі қарай
нығайту, негізінде, елдің динамикалық дамуын қамтамасыз етуге және өз
алдымызға қойған міндеттерді сәтті шешуге негіз болады [17].
h4II-тарау.Қазақстан халықтарының Ассамблеясының мақсаты, міндеті және
құрылымы
2.1 Саяси жүйенің маңызды бір белесіне айналған Ассамблеяның бағыты
Қазақстандағы ұлтаралық қатынастардың бүгiнгi таңдағы жай-күйiн талдау
және ұлттық саясат саласында мемлекет назарын талап ететiн негiзгi
проблемалар: ежелгi қазақ жерiнде халықтардың, өркениеттердiң,мәдениет-тер
мен алуан дiни сенiмдердiң бiр мемлекетте бейбiт қатар өмiр сүруiнiң бай да
бiрегей тәжiрибесi жинақталған. Бұл тәжiрибе бiздiң бiрлiгiмiздiң түп-та-
мырын айқындайды және болашағымызды айқынырақ көруге жәрдемдеседi [18].
Мемлекеттiк ауқымды әрi маңызды кез келген мәселенi шешу геосаяси даму
перспективаларын алдын ала болжауды, мемлекеттiң тәуелсiз даму жолының
мүддесiнде тарихи маңыздылық пен ғылыми негiздiлiктi ескере отырып, айрықша
қажырлылық пен табандылықты талап етедi. h4
Басым бағыттарын айқындай келе, Қазақстан халықтарының Ассамблеясы
өзiнiң алдына мынандай жауапты мақсаттар мен мiндеттер қояды: қайта түлеген
мемлекеттiлiктi нығайту, адам құқықтары мен бостандықтарын, халық пен
мемлекет мүдделерiн қорғау, өркениеттi әлемдiк қоғамдастықтың талаптарына
жауап беретiн дамудың сапалық жаңа деңгейіне өту. Осы мәселелердi шешу
жүйелi және алдын ала сипатты болуға тиiс.
Жоғарыда аталған факторларды және қоғамдағы өз рөлiнiң маңыздылығын
ескере отырып Ассамблея мемлекеттiк ұлттық саясатты iске асыруға белсене
қатысуға тиiс. Бұл ретте Ассамблеяның жаңа мақсаттары мен мiндеттерi
мемлекеттiң iшкi және сыртқы саясат саласындағы стратегиялық басымдықтарына
сәйкес айқындалады және Ассамблеяның әрбiр мүшесiне зор жауапкершiлiк
жүктейдi. Бұл қағидат мемлекеттiң азаматтық қоғамды жан-жақты нығайту және
оның мүшелерiн мемлекеттiк саясат процесiне бiрте-бiрте тарту жөнiндегi
жалпы стратегиясының арнасында өрбидi.
Қазақстан халықтарының Ассамблесының мақсаттары мен мiндеттерi оның
ұлтаралық қатынастар саласында таяу перспективаға арналған қызметiнiң
базалық және басшы бағдарларының жүйеленген жиынтығы болып табылады және
мынадай принциптерде түзілген: халық пен мемлекет мүдделерiнiң басымдығы;
заңның үстемдiгi және нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге қатысына, қандай
әлеуметтiк топқа жататынына қарамастан, адам мен азаматтың құқықтары мен
бостандықтарының теңдiгi; ұлттық мәселенi әдiл шешудiң негiзi ретiндегi
қоғамдық тұрлаулылық, Қазақстан Республикасының беделiн түсiруге бейiл,
сондай-ақ Қазақстан халықтары Ассамблеясының қалыпты жұмыс iстеуiне кедергi
келтiретiн iс-әрекеттердiң, сөз айту мен пiкiрлердiң алдын алу және
болдырмау; Қазақстан халқының ұлттық мәдениеттерiн, тiлдерi мен салт-
дәстүрлерiн жан-жақты дамыту;
мемлекеттiң ұлттық қауiпсiздiгiне нұқсан келтiруге, әлеуметтiк, ұлттық,
рулық және дiни алауыздықты тұтандыруға, өшпендiлiк пен араздыққа
бағытталған іс-әрекеттiң алдыналу; шет елдерде тұратын отандастарды ана
тiлiн, мәдениетi мен ұлттық салт-дәстүрлерін сақтау мен дамыту, олардың
тарихи Отанымен байланысын нығайту мәселелерiнде қолдау, Қазақстан
азаматтарының құқықтары мен мүдделерiн одан тыс жерлерде қорғауға
жәрдемдесу; халықаралық ұйымдармен және шет елдердiң азаматтық қоғам
институттарымен интеграциялық қатынастарды кеңейту [19].
Қазақстан халықтары Ассамблеясының мақсаты "Қазақстан-2030"
Стратегиясының мiндеттерiн іске асырудағы, қоғамдағы тұрлаулылық пен
келiсiмдi нығайтудағы және Қазақстан халқын, оның қуатты мемлекеттiлiгiн,
ашық азаматтық қоғам қалыптастыру процесiндегi рөлiн күшейту болып табылады
[20].
Осыған орай, негiзгi күш-жiгер Қазақстан халықтары Ассамблеясының
қазiргi құрылымдарының жұмысын түбегейлi жақсартуға және жаңа құрылымдарын
түзуге бағытталатын болады. Мемлекеттiк ұлттық саясатты қалыптастыру мен
iске асыру жөнiндегi Ассамблея қызметiнiң негiзгi бағыттары [21].
Ассамблея қызметінің басым бағыттары мыналар болып айқындалды:
Қазақстандық сәйкестiктi қалыптастыру саласында
Қазақстандық патриотизмдi қалыптастыру мен жалпықазақстандық мәдениеттi
одан әрі дамытуға мынадай мiндеттердi шешу арқылы жәрдемдесу: рухани
бiрлiк, халықтар достығы, ұлтаралық келiсiм идеяларын қалыптастыру мен
тарату, қазақстандық патриотизм сезiмiн уағыздау;
Қазақстан халқының тарихы мен мәдениетi туралы бiлiмдi тарату, тарихи
мұраны сақтау және этникалық топтардың ұлттық ерекшелiгi мен өзара іс-қимыл
дәстүрлерiн одан әрi дамыту; халықтың денсаулығын жақсартудың мемлекеттiк
бағдарламаларын iске асыруға қатысу, дәстүрлi отбасылық құндылықтарды
насихаттау және отбасы институтын жан-жақты нығайту, бала туу деңгейiн
көтеруге жағдай жасауға жәрдемдесу;
мемлекеттiк қызмет пен қоғамдық-саяси қызметтiң неғұрлым маңызды
салаларында жұмыс iстеуге қабiлеттi, жалпықазақстандық мемлекеттiк сана-
сезiмi мен дiлi қалыптасқан ұлттық кадрлар даярлау жүйесiн әзiрлеуге
қатысу; ұлттық саясат саласында маманданатын мемлекеттiк қызметшiлердiң
бiлiктiлiгiн арттыруға жәрдемдесу; мемлекеттiк қызметке аз ұлттар өкiлдерiн
тарту [22].
Негiзгi мақсаттары: мемлекеттiк тiлдiң әлеуметтiк-коммуникативтiк
функцияларын одан әрi кеңейту мен нығайту негiзiнде қолайлы әлеуметтiк-
лингвистикалық орта құру; орыс тiлiнiң ресми және жалпымәдени функцияларын
сақтау және этникалық топтардың тiлдерiн дамыту;
мемлекеттiк тапсырыс тетiгiн пайдалану арқылы мемлекеттiк тiлдiк
бағдарламаларды iске асыруға республикалық және аймақтық ұлттық-мәдени
бiрлестiктердi тарту болып табылатын бiрыңғай мемлекеттiк тiл саясатын iске
асыруға жәрдемдесу.
Этномәдени бiлiм беру жүйесiн түзудi мынадай жолдармен қамтамасыз ету:
орта және жоғары бiлiм жүйесi шеңберiнде этномәдени бiлiм беру
бағдарламасын әзiрлеуге қатысу және оны әзiрлеу жөнiнде ұсыныстар енгiзу;
басқа халықтардың мәдениетiне, тарихына, тiлiне, әлемдiк мәдениет
құндылықтарына деген құрмет сезiмiн тәрбиелеумен қатар әрбiр этникалық
топтың мәдениетi мен тiлiн сақтау және дамыту құралы ретiнде жексенбiлiк
мектептер мен ұлттық қайта түлеу мектептерiнiң ұйымдық нысандарын
жетiлдiру; этникалық азшылықтардың жинақы тұратын жерлерiнде ана тiлiнде
бiлiм беру мекемелерiн құруға жәрдемдесу, олардың тiлдерiндегi оқу-
әдiстемелiк материалдарды алуға, мерзiмдi баспасөз бен баспа өнiмдерiн
таратуға, теле және радио хабарларын жеткiзуге көмек беру.
Ұлтаралық өзара іс-қимыл саласында этнодiни факторларды пайдалануға жол
бермеудi; этностардың конфессиялық белгi бойынша төзбеушiлiгi мен жiкке
бөлiнуiн болдырмауды: ұлттық салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптардың рухани
және эстетикалық маңызға ие дiни құндылықтармен өзара байланысын есепке
алу, дiни бiрлестiктердiң Қазақстандағы қоғамдық тұрлаyлылықты нығайтудағы
күш-жiгерiн қолдау;
халықтың, әсiресе жас ұрпақтың арасында экстремистiк дiни ағымдардың
таралуына қарсы iс-қимыл жөнiнде жүйелендiрiлген ағартушылық жұмыс жүргiзу;
дiннiң бiрiктiрушi бастауларын - Қазақстанды мекендейтiн халықтардың
имандылық ұмтылыстарының, рухани iзденiстерiнiң, эстетикалық нормаларының
ортақтығын пайдалану және насихаттау арқылы қамтамасыз ету [23].
Ұлттық сәйкестiкке және қоғамның тұрлаулылығына қатер төндіретін
келеңсiз үрдiстердiң алдын алу және қарсы iс-қимыл жүйесін қалыптастыруға
ықпал ету. Осыған байланысты мынадай шараларды қолға алу: Ассамблея жанынан
ұлтаралық қатынастарды жүйелi әрі мақсатты зерттеу жөнiндегi талдау
орталығын құру; тиiстi ақпараттық-идеологиялық жұмыс жүргiзу; Ассамблеяның
ұлтаралық қатынастар саласындағы келеңсiз үрдiстердiң алдын алу жөнiндегi
жұмыста мемлекеттiк органдармен және қоғамдық бiрлестiктермен өзара iс-
қимылының бiрыңғай ұйымдық құрылымын түзу (мемлекеттiк органдардың және
қоғамдық бiрлестiктердiң өкiлдерi кеңiнен қатысатын Ассамблея Кеңесi
үлгiсiнде).
Қоғамды одан әрi демократияландыруға жәрдемдесу саласында
Ұлтаралық қатынастар саласын реттейтiн нормативтiк-құқықтық базаны
дамытуға Ассамблеяның қатысуын: ұлтаралық қатынастар саласын реттейтiн
қоғамдық мәнi бар нормативтiк құқықтық актiлердiң жобаларына сараптама
жасау үшін Ассамблея мүшелерін тарту;
ұлтаралық қатынастарға қатысты заң жобаларын, қолданыстағы заңдарға
өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу жөнiндегi ұсыныстарға Үкiмет арқылы
бастамашылық ету тетiктерiн пайдалану арқылы кеңейту.
Қоғамдық бiрлестiктердi (ұлттық-мәдени бiрлестiктердi, бейүкiметтiк
ұйымдарды және басқаларды) мемлекеттiк ұлттық саясаттың жекелеген
бағыттарын iске асыруға ерiктi негiзде тарту практикасын жалғастыру. Бұл
үшiн Ассамблея мынадай шараларды iске асыруға ниеттi:
мемлекеттiк билiк органдары мен қоғамдық бiрлестiктер арасында сындарлы
диалогты жолға қоюға ықпал ету;
қоғамдық бiрлестiктермен бiрлесiп мемлекеттiк ұлттық саясаттың
басымдықтарын ескере отырып, ұлтаралық ынтымақтастықты кеңейтуге және
ұлттық мәдениеттердi дамытуға бағытталған әлеуметтiк-экономикалық даму
бағдарламаларын әзiрлеу және жүзеге асыру;
қоғамдық бiрлестiктермен бiрлесiп ұлттық саясаттың негiзгi бағыттарының
iске асырылуын ақпараттық қамтамасыз етудi жүзеге асыру, Қазақстанды
мекендейтiн халықтардың тарихы мен мәдениетi туралы бiлiм-бiлiктi таратуға
жәрдемдесу; этникалық негiздегi жанжалдардың алдын алу мен шешiмiн табу
бағдарламаларын әзiрлеу кезiнде отандық және шетелдiк тәжiрибенi ескеру
[24].
Қазақстан халықтары Ассамблеясының мақсаты-республикадағы оқиғаларға
баға беру және саяси жағдайларға болжам жасау негізінде қоғамдағы баға беру
және саяси жағдайларға боджам жасау негізінде қоғамдағы ынтымақты
қамтамасыз ететін іс-тәжірибелік ұсыныстарды ойластыру, Қазақстан
Республикасы Президентінің республика азаматтарының құқықтары мен
бостандықтарын қорғау кепілі ретіндегі қызметіне атсалысу. Ассамблея:
мәдени-ағартушылық-тілдер мен ұлттық мәдениеттерді, салт-дәстүрлерді қайта
жаңғырту және насихаттау; тәрибелік-қазақстандық және ұлттық отан
сүйгіштікті қалыптастыру; ұлтаралық қатырастарды қадағалау негізінде
ұлтаралық татулық пен келісім нығайту; Қазақстанды мекен еткен ұлт өкілдері
арасында достық қарым-қатынастарды дамуына негіз болатын мемлекеттік саясат
жүргізу жөнінде ұсыныстар дайындау негіз болатын мемлекетік саясат жүргізу
жөнінде ұсыныстар дайындау ісімен айналысады.
Ассамблея мақсаттары мыналар:
ұлттық мәселелерді әділ шешу негізі ретінде қоғамдық тұрақтылықты
нығайту; Қазақстан ынтымақтастығын қазақ халқының тілі мен мәдениетінің
жетекші рөлін ескере отырып, азаматтық және рухани-мәдени ортақтық,
қазақстандық отансүйгіштік негізінде Қазақстан этностарын консолидациялау
жолымен қалыптастыру; демократиялық және өркениеттік нормаларды тірек
ететін азаматтардың саяси мәдениетін қалыптастыру; Қазақстан Республикасына
деген сенімді жоюға жол ашатын әрекеттердің алдын алу.
Қазақстандағы iшкi саяси жағдай бүгiнгi таңда тұтас алғанда тұрлаулы-
лығымен сипатталады. Түрлi этникалық топтар өздерi тұратын аймақтардағы
ұлтаралық қатынастарды қанағаттанарлық әрi жарасымды деп бағалайды.
Қазақстан қоғамының өзi тәрiздi елдегi ұлтаралық қатынастар да соңғы
жылдары айтарлықтай өзгерiстерге ұшырады. Экономикалық және саяси
реформаларды жүргiзу барысында жаңа әлеуметтiк топтар түзiлдi, қоғамда ой
ер-кiндiгi мен төзiмдiлiк орнығу үстiнде. Қоғамды демократияландыру
Қазақстан халықтарының мәдениетi мен тiлдерiнiң қайта түлеуi және дамуы
үшiн жағдайды қамтамасыз еттi. Бұл даму күллi Қазақстан этностарының
азаматтық бiртұтастығы негiзiнде жүрiп жатыр, мұның өзi ұлтаралық
қатынастардың үйлесiмдiлігiне ықпал етедi. Сонымен қатар ұлтаралық
қатынастардың жай-күйiне керi әсер ететiн: өмiр сүру деңгейiнiң төмендегi,
жұмыссыздық пен қылмыстың орын алуы, құқықтық мәдениеттiң жеткiлiксiздiгi,
этникалық оқшаулану үрдiстерiнiң көрiнiстерi сияқты бiрқатар объективтi
факторлар бар. Бүгiнгi әлемде халықтардың өзара қарым-қатынасының
қайшылықты процесi жүрiп жатыр, олардың арасындағы байланыстар кеңеюде.
Сонымен бiрге әлемнiң жекелеген аймақтарында өзге мәдениет және өркениет
өлшемдерiн қабылдамау орын алып отыр. Жасампаз ниеттi әрi әдiлдiкке
ұмтылатын бiрде бiр жан бұл жағдайды қанағат тұта алмайды [25].
Соңғы кезде ұлтаралық қатынастардың жай-күйiне әсер ететiн мынадай да
жаңа сыртқы факторлар пайда болды, ұлар: этноконфессиялық белгi бойынша
геосаяси жiкке бөлiну ықтималдығы, сондай-ақ бұқаралық сана төзiмдiлiгiнiң
төмендеуi; аймақта әскери-саяси тұрлаусыздық қатерiнiң туындауы,
гуманитарлық апаттардың мүмкiндiгi және босқындардың бақылаусыз ағынының
пайда болуы; дiни идеяларды жамылған экстремистiк, террорлық және
радикалдық топтардың құқыққа қайшы әрекетi; шетелдiк бұқаралық ақпарат
құралдары, елдiң заңдарын сақтамайтын дiни бiрлестiктер арқылы тобырлық
мәдениет пен қазақстандық дiлге жат мінез-құлықтардың таралуы; трансұлттық
қылмыстардың өсуi; конфессиялар мен этнобағдарлы ұйымдардың саясаттануы.
Аталған факторлар ұлтаралық қатынастардың жай-күйiне тұрлаусыздандырушы
ықпал етуi мүмкiн. Сондықтан мемлекеттiк органдар, Қазақстан халықтарының
Ассамблеясы мынадай проблемаларды шешуде мақсат көздейтiн әрi алдын алу
жұмысын жүргiзуi қажет: азаматтық бiртұтастық, қазақстандық патриотизм,
рухани-мәдени өзара iс-қимыл мен ұлтаралық қатынастардың үйлесiмділігi
негiзiнде қазақстандық сәйкестiктi қалыптастыру және нығайту; азаматтық
қоғамды кезең-кезеңiмен әрi дәйектiлiкпен демократияландыру, қалыптастыру
және дамыту процесiне қоғамның қалың жiгiн тарту және жандандыру;
Қазақстандағы ұлтаралық қатынастардың жай-күйiне сыртқы қатерлер мен
әсерлер ықпалын жою. Қазақстан халықтарының Ассамблеясы құрылған кезеңде
оның алдына қойылған мiндеттер бүгiнгi таңда тұтастай алғанда орындалды.
Елде күллi этностардың теңдiгi; олардың тiлдерi мен мәдениетiн қайта түлету
мен дамыту қамтамасыз етiлдi. Экономикалық саладағы нарықтық реформалар
негiзiнен аяқталды, саяси жүйенi демократияландыру жүргiзiлдi [26].
Қазiргi уақытта Қазақстан халықтары Ассамблеясының қоғам мен
мемлекеттегi орны мен рөлiне, бiздiң iшкi дамуымыздың, сол сияқты сыртқы
факторлар әсерiнiң де нәтижесi болып табылатын мiндеттердi шешуге жаңа
көзқарас қажет [27].
h42.2 Татулықтың талбесігінің міндеттері
Қазақстан халықтары Ассамблеясының мiндеттерi: мемлекеттiк тiл мен
қазақ халқының мәдениетiнiң өзектi рөлiн арқау ете отырып, азаматтық және
рухани-мәдени бiртұтастық негiзiнде Қазақстан этностарын топтастыру жолымен
қазақстандық сәйкестiктi қалыптастыру; ұлтаралық қатынастар саласында
мемлекеттiк органдармен және азаматтық қоғам институттарымен өзара тиiмдi
iс-қимылды қамтамасыз ету; Қазақстанда үйлесiмдi ұлтаралық қатынастарды
қамтамасыз етуде этномәдени бiрлестiктердiң күш-жiгерiн бiрiктiру;
ұлтаралық қатынастар саласындағы келеңсiз үрдiстердiң алдын алу және
ықтимал қатерлердi жою жөнiндегi сақтандыру тетiктерiнiң жүйесiн
қалыптастыру, этникалық факторды саясаттандыруға жол бермеу; h4
ұлтаралық қатынастар саласындағы мемлекеттiк саясатты іске асыру
жөнiндегi Қазақстан халықтары Ассамблеясының қызметiн жетiлдiру және саяси
жүйенi демократияландыру, қоғамдық дамудың өзектi мәселелерiн шешуде оның
рөлiн арттыру болып табылады.
Аталған мiндеттердi шешудi Қазақстан халықтары Ассамблеясы қызметiнiң
негiзгi бағыттарына қоғам мен мемлекеттiң дамудың жаңа кезеңiндегi
қажеттiлiктерiне сәйкес түзетулер енгiзу жолымен iске асыру қажет. Бұл
ретте ұлтаралық қатынастар саласындағы мемлекеттiк саясатты iске асыру
мақсатында қоғам мен мемлекеттiң ұйымдық, санаткерлiк және өзге де
ресурстарын бiрiктiру қажет [28].
Осыған орай, негiзгi күш-жiгер Қазақстан халықтары Ассамблеясының
қазiргi құрылымдарының жұмысын түбегейлi жақсартуға және жаңа құрылымдарын
түзуге бағытталатын болады. Мемлекеттiк ұлттық саясатты қалыптастыру мен
iске асыру жөнiндегi Ассамблея қызметiнiң негiзгi бағыттары [29].
Ұлттық сәйкестiкке және қоғамның тұрлаулылығына қатер төндіретін
келеңсiз үрдiстердiң алдын алу және қарсы iс-қимыл жүйесін қалыптастыруға
ықпал ету. Осыған байланысты мынадай шараларды қолға алу: Ассамблея жанынан
ұлтаралық қатынастарды жүйелi әрі мақсатты зерттеу жөнiндегi талдау
орталығын құру; тиiстi ақпараттық-идеологиялық жұмыс жүргiзу; Ассамблеяның
ұлтаралық қатынастар саласындағы келеңсiз үрдiстердiң алдын алу жөнiндегi
жұмыста мемлекеттiк органдармен және қоғамдық бiрлестiктермен өзара iс-
қимылының бiрыңғай ұйымдық құрылымын түзу (мемлекеттiк органдардың және
қоғамдық бiрлестiктердiң өкiлдерi кеңiнен қатысатын Ассамблея Кеңесi
үлгiсiнде).
Қоғамды одан әрi демократияландыруға жәрдемдесу саласында
Ұлтаралық қатынастар саласын реттейтiн нормативтiк-құқықтық базаны
дамытуға Ассамблеяның қатысуын: ұлтаралық қатынастар саласын реттейтiн
қоғамдық мәнi бар нормативтiк құқықтық актiлердiң жобаларына сараптама
жасау үшін Ассамблея мүшелерін тарту;
ұлтаралық қатынастарға қатысты заң жобаларын, қолданыстағы заңдарға
өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу жөнiндегi ұсыныстарға Үкiмет арқылы
бастамашылық ету тетiктерiн пайдалану арқылы кеңейту.
Қоғамдық бiрлестiктердi (ұлттық-мәдени бiрлестiктердi, бейүкiметтiк
ұйымдарды және басқаларды) мемлекеттiк ұлттық саясаттың жекелеген
бағыттарын iске асыруға ерiктi негiзде тарту практикасын жалғастыру. Бұл
үшiн Ассамблея мынадай шараларды iске асыруға ниеттi:
мемлекеттiк билiк органдары мен қоғамдық бiрлестiктер арасында сындарлы
диалогты жолға қоюға ықпал ету; қоғамдық бiрлестiктермен бiрлесiп
мемлекеттiк ұлттық саясаттың басымдықтарын ескере отырып, ұлтаралық
ынтымақтастықты кеңейтуге және ұлттық мәдениеттердi дамытуға бағытталған
әлеуметтiк-экономикалық даму бағдарламаларын әзiрлеу және жүзеге асыру;
қоғамдық бiрлестiктермен бiрлесiп ұлттық саясаттың негiзгi бағыттарының
iске асырылуын ақпараттық қамтамасыз етудi жүзеге асыру, Қазақстанды
мекендейтiн халықтардың тарихы мен мәдениетi туралы бiлiм-бiлiктi таратуға
жәрдемдесу; этникалық негiздегi жанжалдардың алдын алу мен шешiмiн табу
бағдарламаларын әзiрлеу кезiнде отандық және шетелдiк тәжiрибенi ескеру
[30].
Әр түрлi халықаралық ұйымдармен, басқа елдердiң мемлекеттiк және
беймемлекеттiк құрылымдары мен ынтымақтастықты: мемлекет пен этникалық
топтардың мәдени дамудағы мүдделерiн теңдестiру үшiн мемлекет пен елдiң
азаматтық институттарының шет мемлекеттермен, халықаралық институттармен
ұлтаралық қатынастар саласындағы өзара iс-қимыл тетiктерiн жетiлдiру мен
нығайту;
азаматтық қоғам мен халықаралық ұйымдардың билiкке деген сенiмiн
нығайтуға және арттыруға бағытталған шаралар кешенiн жүзеге асыру;
елдегi қоғамдық прогресс пен азаматтық татулыққа ықпал ететiн ғылыми-
практикалық конференцияларды, семинарлар мен басқа да бiлiм беру мен мәдени
iс-шараларды, акцияларды халықаралық ұйымдармен, мемлекеттiк органдармен
және шетелдердiң ұқсас құрылымдарымен бiрлесiп өткiзу практикасын;
халықаралық ұйымдардың және шет елдердiң беймемлекеттiк құрылымдарының
мүмкiндiктерiн ұлтаралық, көшi-қон процестерiн реттеу мәселелерiндегi
жекелеген келеңсiз үрдiстердiң саясаттануын төмендету және жою үшiн
пайдалану арқылы тереңдету [31].
Ассамблеяны ұлтаралық қатынастар саласындағы
Қазақстан халықтары Ассамблеясы өзінің басым бағыттарын анықтай отырып
алдына мынандай мақсаттар мен міндеттер қояды: жаңғырған мемле-кеттілікті
күшейту, адам құқтары мен бостандығын, халық пен мемлекеттің мүдделерін
қорғау, өркениетті әлемдік қоғамдастықтың талаптарына сай ке-летін дамудың
сапалы жаңа белесіне көшу.
Ассамблея келесі міндеттерді шешуге бағытталған:
қоғамдағы тұрақтылықты және ұлтаралық келісімді сақтауға ықпал жасау;
Қазақстан территориясында тұрып жатқан ұлт өкілдерінің арасындағы
достық қатынастарды дамытуға жол ашатын мемлекеттік саясатты жүргізу
ұсыныстарын жасау, тең хұқылық принциптерін ұстана отырып, олардың рухани-
мәдени дамуына ықпал жасау;
мемлекет жүргізетін ұлт саясатында көп түрлі ұлттық мүдделерді есепке
алуды қамтамасыз ету;
қоғамда туатын әлеуметтік қарама – қайшылықтарды шешу үшін келісім
жолдарын іздеу.
Ассамблея қоғамның консолидациясын қамтамасыз етуге, елде ұлтаралық
келісімді сақтауға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
I-тарау. Қазақстан халықтарының Ассамблеясының құрылу тарихы 4
1.1 Тәуелсіз Қазақстанның алғашқы жылдарындағы этноаралық қатынастар 4
1.2 Қазақстан халықтары Ассамблеясының құрылуындағы негізгі кезеңдері
12
II-тарау.Қазақстан халықтарының Ассамблеясының мақсаты, міндеті және
құрылымы 19
2.1 Саяси жүйенің маңызды бір белесіне айналған Ассамблеяның бағыты 19
2.2 Татулықтың талбесігінің міндеттері 26
2.3 Бірліктің биік парасатының Кіші Ассамблеясы мен сессиялары 33
Қорытынды 58
Қолданылған әдебиеттер 61
h3
h4Кіріспе
Қазақстан тәуелсіздігінің ең басты оң нәтижесі ретінде Ел Президенті
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев жүргізген ішкі саясат боп келеді. Бұл саясат –
түп негізінде Қазақстан – осында тұрып жатқан мақсаттары, құндылықтары мен
идеялары бір, ортақ тарихи тағдыры бар барлық адамдардың, түрлі ұлт, дін
өкілдерінің Отаны деген барша қазақстандықтар қолдайтын және өте маңызды
идея жатқан саясат. Ал көпұлтты, көп тілді қоғам - біздің мемлекетпен
қорғауға алынатын біздің үлкен қазынамыз. Барлық этнос мүдделерінің келісім
табуы, олардың өз тілдерін, мәдениетін , өз дәстүрін жасауға деген
ұмтылыстары, диаспоралардың өз тарихи отандарымен байланыстары - бұның
барлығы өткен онжылдықтың саяси практикасының бар бойында таралып жатқан
ұлттық саясаттың маңызды бөліктері.h4
Қазақстанда посткеңестік кеңістікте кең қанат жайған ұлтаралық
қатынастардың қауіптілігін уақытында көргенділікпен бақылай білді. Біз де
күрделі этникалық құрылымға ие бола отырып бұл дерттен оңай құтылып
кетуіміз әлдеқайда күдікті еді. Тіпті ірі ұлттық топтардың пайыздық үлесін
ескере отырып, кейбір эксперттер Қазақстанды этникалық негіздегі жаппай
толқулар болуы мүмкін ең бірінші кандидат деп те атады. Осыған қарамастан,
тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап Мемлекет басшысы ұлтаралық
қатынастардың үйлесім табуын мемлекеттің ішкі саясатының ең басты өзегі деп
қарады.
h4I-тарау. Қазақстан халықтарының Ассамблеясының құрылу тарихы
1.1 Тәуелсіз Қазақстанның алғашқы жылдарындағы этноаралық қатынастар
Қазақстан – республика тұрғындарының 1999 ж. санағы бойынша өзара
достық пен ынтымақтастықта тұрып жатқан 130 ұлт өкілінің Отаны болған көп
ұлтты ел. Бұған түрлі себептер бар, олар – тарихи, әлеуметтік және саяси
себептер.
Тіпті осыдан бірнеше ғасырлар бұрын қазақ даласында өз еркімен көшіп
келген тұрғындар пайда бола бастады. Бұнда бос жер іздеген Ресей шаруалары,
Ресей империясының шекарасын қорғауға шақырылған қазақтар қоныстана
бастады. ХІХ ғ. тыныштық пен қауіпсіз өмір іздеген ұйғырлар мен
дүнгендердің біраз бөлігі Қытайдан қазіргі Қазақстан жерінің территориясына
ауды. Орыс, украин, белорусс, поляк, болгар переселендерінің көпшілігі
өздерінің жанұясымен, мал-мүлкімен қазақ даласына Столыпин реформасын іске
асыру барысында көшіп келді [1]. h4
ХХ ғ. 30-40 ж-да Қазақстанға Еділ бойы мен Кавказдағы корей, неміс,
шешен, ингуш, месхеті түріктері, т.б. халықтар өкілдері зорлап жер
аударылды.
Соғыстан кейін КСРО-ның әр аймағынан он мыңдаған адамдар коммунизмнің
ұлы құрылысы, тың жерлерді игеру нысандарын көздеп Қазақстанға көшіп
келуге тырысты [2].
Екінші жағынан алғанда, сталиндік қылмысты коллективтендірудің
қасіретті салдарынан бір жарым миллионға таяу қазақтар қаза тапты. 1930-32
жылдары 1,3 миллион қазақ КСРО-дан шет елдерге оралмастан көшіп кетті.
Қазақстан халықтары үшін жаппай жазалау саясатының қасіретті сипатын
көрсететін екі деректі келтірейін. 1930 жылы республикада 5 миллион 873 мың
адам тұратын. Сонша адам осында көшірілді. Ал 1933 жылға қарай халықтың
саны 2 миллион 493 мың адамға кеміп кетті [3].
XX ғасыр қазақтарды өзінің Отанында азшылыққа айналдырған қайғылы
оқиғалардың ғасырына айналғаны үшін қазақтардың еш кінәсі жоқ. Сондықтан
бүгінгі таңда осы халықтың мемлекеттікке деген құқына күмән келтірушілер
оның қасіретінің тереңдігін білмейді немесе білгісі келмейді. Қазақ ұлты
басқа қай ұлтпен салыстырғанда да мемлекеттікке лайық екеніне сенімдімін.
Мұны ол өзінің бүкіл тарихымен көз жеткізіп отыр.
Біздің республикамызға өз еркінен тыс келгендер де кінәлі емес.
Сондықтан қазіргі көшіп-қонудың себебі экономикалық проблемаларда ғана
емес, сонымен бірге күштеп көшірілген орыстардың, украиндардың,
белорустардың, немістердің және басқа халықтардың ұрпақтарының тарихи
отанына оралуды қалайтынында, ұлттық мемлекеттік құрылысына қатысуға деген
ынтасында жатыр [4].
Осындай бірегей сан ұлттығы бар (оның үстіне мұның негізінде көптеген
халықтардың қасіреті жатыр). Қазақстан бірін-бірі қырып жатқан ТМД
елдеріндегі біздің жақын көршілеріміздің қайғылы жағдайына жол берген жоқ.
Сондықтан мен мемлекетте бейбітшілік пен ұлтаралық тұрақтылықты одан әрі де
сақтай алатынымызға сенімдімін.
Ұлттық мәселені шешуде үш тәсіл бар деп есептеймін. Біріншісі - кейбір
елдер ұлты басқа халықты "күштеп экономиканың дамуы, мәдениеттің, ғылым мен
білімнің бірін-бірі байыту процесі жүріп жатты. Біз халықтардың Ұлы Отан
соғысы жылдарында өзінің бостандығы мен тәуелсіздігін бірлесіп сақтап
қалғанын, қираған шаруашылықты тез қалпына келтіргенін, космосқа
шыққанымызды әрқашан есте ұстауымыз керек. Қазақ ғылымы мен мәдениетінің
көптеген көрнекті өкілдері Ресейде, Украинада, Өзбекстанда, Прибалтикада
білім алды. Сондай-ақ, сталиндік жаппай күштеп көшіру жылдарында қазақ
халқы қуғынға түскен орыстарға, украиндықтарға, немістерге, корейлерге,
шешендерге және басқа да көптеген халықтардың өкілдеріне қолдан келген
көмегін аямағанын ұмыттырмаған жөн [5].
Ішкі мәселелермен, соның ішінде ұлттық мәселелермен Қазақстанның
сыртқы саясаты тығыз байланысты. Басқа мәселелермен қатар менің Еуразия
одағын құру жөніндегі идеям ұлтаралық, сондай-ақ мемлекетаралық проблемалар
мен қайшылықтарды өркениетті жолмен шешуді көздейді. Өрескелдікке жол
бермеу керек. Және, саясаткердің ең жоғары парызы өз еркінен тыс кенеттен
түрлі елдерге шашырап кеткен миллиондаған адамдардың тағдыры үшін өзінің
жауапкершілігін түсінуінде .
Егеменді мемлекеттердің саяси тәуелсіздігін және этникалық бірегейлігін
сақтау арқылы халықтардың бірлесу -Еуроазиялық кеңістікте бейбіт дамудың
бірден-бір парасатты және өркениетті жолы.
Еуроазиялық одақ жобасының арқасында ТМД-да бірігу процесі жандана
түсті. Өткен жылдың аяғында Ресей мен Қазақстан арасында ізгі ниетті
көршілік қатынастарды нығайту жөнінде бірқатар маңызды шешімдер
қабылданғанын өздеріңіз білесіздер. Азаматтық, әскери ынтымақтастық,
біртұтас кеден кеңістігін құру және басқа да көптеген көкейкесті
проблемаларды шешудің жолдары белгіленді. Екі елде тұрақты тұратын біздің
азаматтарымыздың құқықтық мәртебесі туралы, азаматтықты қабылдауды
жеңілдету туралы келісімдер халықаралық қоғамдастықтың принциптеріне сай
келетін маңызды қадам болып табылады және қарапайым адамдардың алдында
тұрған проблемаларды өркениетті жолмен шешеді. Енді қазір әрбір ресейлік
немесе қазақстандық жаңа жерге көшіп келгенде өз қалауы бойынша күрделі
заңдық осы мемлекеттің азаматы бола алады [6].
Қоғамдық тұрақтылықты және ұлтаралық келісімді нығайту жөніндегі кейбір
шараларда Қазақстан мемлекеттік егемендігін жариялап, тәуелсіздік алғаннан
кейін өткен уақыттың ішінде талай өзгерістер болып өтті. Ол реформаны
ілгерілетуге, экономикалық дағдарысты жоюдың шебіне шығуға, дүниежүзілік
қоғамдастықтың тануына қол жеткізуге мүмкіндік берген көптеген нақты
істерге және оқиғаларға толы болды. Әрине, кейбір олқылықтардың да орын
алғаны рас. Бірақ ең бастысы біз стратегияда қате жіберген жоқпыз. Бұл
идеология саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге асырудың принциптерін
тұжырымдаған "қоғамның идеялық бірлігі - Қазақстан прогресінің шарты"
концепциясында бекітілген.
Осыдан бастап қоғамдық проблемалардың барлық қырлары бойынша, әсіресе
ұлттық саясатта мемлекеттік актілер ассамблеяның пікірлерін ескере отырып
және оның тікелей қатысуымен қабылдануға тиіс. Ол актілердің әрқайсысы
еліміздегі барлық халықтардың мүдделерін ескере отырып сараптан өткізілуі
керек.
Ұлтаралық қатынас саласындағы кейбір нақты проблемалар және оларды
шешуге сіздердің қатысуларыңыз туралы әңгіме қозғамастан бұрын, меніңше,
маңызды екі жағдайды атап өтуіміз жөн.
Біріншіден, көбіне екі ұлттың — қазақтар мен орыстардың, өзара қарым-
қатынасы туралы айтып та, жазып та жатады. Бірақ осы орайда 20 процентке
таяу қалған қазақстандықтардың мүдделері ұмыт қалады. Қазақстанның, осы
сөздің толық мағынасында, көп ұлтты мемлекет екенін ұмытуға болмайды. Бұл
жария етіліп қана қойылатын тұжырым емес, шындықтың өзі. Міне сондықтан
Қазақстанда тұрып жатқан - "кіші" немесе олар "үлкен" болсын - - барлық
халықтардың ұлттық-мәдени құндылықтарын сақтау біз үшін өте маңызды міндет.
Олардың әрқайсысының өз түп-тамырлары, біз бағалауға тиісті өткеннің бай
тарихы, ұлы бабалары бар.
1985 ж. басталған басымдақтарды мемлекеттік-саяси, әлеуметтік-
экономикалық қайта құру этника аралық қатынастардың шиеленісуіне әкелді. Ол
КСРО территориясындағы этника аралық қақтығыстардан көрінді, ал кейбір
аймақтарда тіпті азамматтық соғысқа дейін келді. Осыдан кейінгі КСРО-ның
құлауы әлем картасында көпшілігі этникалық принципке сай құрылған 15 жаңа
мемлекеттің пайда болуына әкелді.
Бұның нәтижесі барлық посткеңестік территориялар кеңістігінде жаңадан
пайда болған мемлекеттердің көпшілігінің ұлт саясатындағы басымдықтардың
өзгеруімен және этноаралық қатынастардың күрт өзекті болуымен сипатталатын
этносаяси жағдайларды сапалы қайта құруға әкелді.
Түрлі халықтардың құқықтық мәртебесі мен қоғамдық жағдайы қоғамның
этномәдени, саяси-мемлекеттік, әлеуметтік экономикалық сияқты салаларында
өзгеру үстінде. Дәл осы саяси-мемлекеттік жүйенің элементтерінің
келіспеушілігі және Кеңес өкіметі кезіндегі этноаралық қатынастардың
шиеленісуі жеке де, топтық та, ең бастысы, этноаралық дәрежелердегі
механизмдерді терең де сапалы өзгертуді талап етті. Бұның салдары кеңестік
халықтардың көп бөлігі араласқан интенсивтік миграциялық процестерге
әкеледі. Славян, неміс халықтары Ресейге және бұрынғы КСРО-дан шетелдегі
мемлекеттерге белсенді түрде қоныс аударуда.
Қазақстанның егемендігі жаңа миграциялық жүйенің қалыптасуына басты
фактор болды. Славян және неміс халықтарының Қазақстаннан жаппай қоныс
аударуы біздің елде әлеуметтік-экономикалық тоқырауға жол ашты.
Қазақстанның тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдардан бастап
эмиграциялық процесс өрістеуде. Кейбір жылдарда эмиграциялық толқын
бәсеңдейді, бірақ та интенсивтілігін жоймайды [7]. Тәуелсіздік алғаннан
кейінгі жылдарда эмиграциялық процестің екі млн-нан астамын орыс халқы,
жарты млн-нан астамын неміс халқы, тағы біраз бөлігін басқа халықтар
құрайды. Ескере кететін жағдай, миграциялық процесс ел халқының жартысынан
астамына қатысты көшіп-қонудың барлық түрлерін – ауылдан қалаға, ауданнан
ауданға, облыстан облысқа, республикадан жақын және шалғай шет едерге т.б.
ескере отырып жүргізілді. Осының бәрі халық өсуінің бір жарым есе кемуі, ал
керісінше адам өлімінің бір жарым есе өсуі, яғни жалпы халық санының бес
есе төмендеуі жағдайында іске асты.
Орыс, неміс және басқа да халықтардың жаппай қоныс аударуы Қазақстанның
егемендік алған кезінен бастап 1999 ж-ға дейін 17-17,5 млн-нан 14,9 млн-ға
төмендеуіне әкелді. Миграцияның кеңінен жол алуына байланысты келешекте
Қазақстан тұрғындарының саны тіпті азаяды деген қауіп бар.
Егемендік алғаннан кейінгі жылдарда Қазақстан халқының
этнодемографиялық құрылымы да өзгерді. Кейбір этникалық топтарды
ескермегенде, Қазақстан халқының көпшілігінің саны санақ алынған 1989 –
1999 жылдар аралығында күрт кеміді. Орыс халқы 6 227 549 – дан 4 479 618
адамға дейін, (28,6 %), украиндықтар – 896 240 – тан 547 052 – ге дейін
(38,9 %), немістер – 957 518 – ден 353 441 – ге дейін (63,1 %), татарлар –
327 982 – ден 248 952 – ге дейін (24,1 %), белорустар – 182 601 – ден 111
926 – ға дейін, корей халқы – 103 315 – тен 99 657 – ге дейін (63,1 %),
азербайжан – 90 083 – тен 78 295 – ке дейін (13,1 % ), поляктар 59 956 –
дан 47 297 адамға дейін (21,1 % ) кеміді.
Қазақстаннан халықтардың жаппай көшуінің себебі тек этника аралық
қатынастардың өзектілігінен ғана туындамайды. Қазақстаннан халықтардың
көшуінің басты себептері – экономикалық дағдарыс, жұмыссыздық, өнеркәсіптік
зауыттар мен фабрикалардың жабылуы, Қазақстан халықтарының, сонымен қатар
басқа да постсоветтік елдердегі халықтардың жаңа саяси өмірге үйрену
барысында туындаған терең стресстерге әкелетін нарықтық жағдайға бейімделу
қиындықтары, т.б. Тұрғындардың көп бөлігінің, соның ішінде немістердің,
еврейлердің эмиграциясы Германия, Израилдың т. б. елдердің мемлекеттік
саясатына сай іске асты. Қазақстан халқы құрамының қазіргі жағдайын талдау
төмендегідей мәліметтерге көз жеткізеді: Қазақстан халқының көпшілігін
қазақтар (жалпы халықтың 53,4 %) және орыстар (30,0 %) құрайды. Одан
кейінгі орында украиндықтар (3,6 %), өзбектер (2,5 %), немістер (2,3 %),
татарлар (1,6 %) ұйғырлар (1,4%) келеді. Белорус, әзербайжан, түрік, корей
халықтарының саны Қазақстан халқының 0,7 – 0,5 бөлігін құрайды [8].
Соңғы жылдары миграциялық процестердің тұрақтылығы байқалады. Жоғарыда
сөз болғандай, 1992 жылдан бастап 2001 ж. аяғына дейін республика халқының
саны күрт кему үстінде болды. 2002 жылдың 1-қаңтарынан бастап адам туының
салыстырмалы өсуі, иммигранттардың көшіп келуі, эмиграцияның төмендеуі
нәтижесінде 2006 жылдың 1-қаңтарына дейін оның өскендігі байқалады. Оның
саны 15219,3 – ке жетті, соның ішінде 8696,5 мыңы қала тұрғындары (57,1 %),
6522,8 мыңы ауыл тұрғындары (42,9%). 1991-2005 жж. аралығында халықаралық
миграция бойынша 1126,7 мың иммигранттар келсе, 3209,8 эмигранттар жер
аударды. Халық миграциясының теріс сальдосы осы кезеңде 2083,1 мың адамды
құрайды.
2004 ж. Қазақстанда алғашқы рет 2,8 мың адамды құраған сыртқы
миграцияның оң сальдосы тіркелді, 2005 жылы да 22,7 мың адамды құраған
халықтың сыртқы миграциясының оң сальдосы байқалады. Негізгі миграциялық
ағым ТМД елдерінің арасында Қазақстан мен Ресей, Украина мен Орталық Азия,
ТМД – дан шет жерлерде Германиямен арада қалыптасты [9].
Мемлекеттің ұлттық ұлтаралық келісімді сақтау саясатына тоқталатым
болсам, ұлтаралық қатынастардағы ең күрделі кезең ХХ ғ. 90 жылдың бірінші
жартысына сай келеді. Бұл Қазақстанның егемендік алған кезеңі, дәл осы
кезеңде тіл, азаматтық, миграция сияқты шешімі қиындық туғызатын мәселелер
көп қаралды, көптеген даулар туғызды. Айтылған мәселелерді шешуде Қазақстан
басшылығы экстремизмнен бас тартқаны баршаға аян.
Ол саналы және тиімді саясатпен басқарылды.
Осы идеялар мен принциптерді іске асыру жолында өз жұмысының көптігіне
қарамастан Ел басы толқулар, шиеленіскен жағдайлар байқалған аудандарға
сапар шегіп, тұрғындармен кездесу ұйымдастырады, әңгіме жүргізеді. Оның
белсенділігі арқасында 1992 жылдың желтоқсан айында мемлекет астанасында
барлық халықтар, саяси партиялар мен қозғалыстар, ұлттық-мәдени орталықтар
және діни конфессиялар өкілдері Қазақстан халықтарының форумына жиналды.
Форум мемлекет азаматтарының көпшілігі бірлік пен азаматтық келісім идеясын
кеңінен қолдайтынын және осы жолдағы Президент ұстанып отырған саясатпен
толықтай келісетіндігін көрсетті. Сонымен қатар кейбір ел ішіндегі және
елден тыс күштердің өздерінің саяси амбицияларын көздей отырып, елде
тұрақсыздықты, біздің ортақ үйімізде халықаралық түсініспеушіліктерді
өршітуге, бағыттылған әрекеттері үлкен алаңдаушылық туғызатындығы сөз
болды.
Президент болашаққа нық сеніммен қарау, халық тыныштығын толық
қамтамасыз ету үшін жасалған жұмыстардың әлі де толық еместігін көрсететін
процестерді талдайды, және де бұл жолда жетіспеушіліктерден гөрі
қателіктердің көп екендігін ерекше атап өтеді. Президентті әсіресе миграция
мәселесі қатты алаңдатады. Оның ойынша, біз халықтың көпшілігі мәселенің
байыбына бармай, тек бүгінгі қолайсыздықты ғана сезініп, қоныс аударады
дегенді медеу етіп мәселеге өте жеңіл қараймыз. Президенттің ойы бойынша,
жоғарыдағылардың барлығы тіл саясатының жетілмегендігінен, кадрлық
саясаттағы қайшылықтардан, тәрбие жүйесінің, қарапайым қарым-қатынас
мәдениетінің, жеке адамға деген жай ғана сыйластықтың болмауынан. Мемлекет
басшысы орыс тілді халықтардан бұрын , қазақ және басқа да ұлт өкілдерінің
өзінің дамуына жағдай жасау мақсатында шұғыл тілдер жөнінде жаңа заң
қабылдап, орыс тілін түрлі жолмен шеттетуге жол бере бермеу керек дегенді
атап өтеді [10].
Бұл мәселелердің ішіндегі ең маңыздыларының бірі – азаматтық мәселесі.
Бұл жолда Азаматтық жөніндегі заңға түрлі толықтырулар енгізіліп, Қазақстан
мен Ресей арасында азаматтыққа қатысты Меморандумге, кейін белгілі
келісімдерге қол қойылды. Орталықтардан және басқа да жерлерден
мемлекеттегі тұрақтылықты бұзатын қарама-қайшылықтарды анықтап, олардың
алдын алуға жағдай жасайтын сенімді механизмдерді іздестіру жалғасуда.
Облыстарда саяси күштер мен мүдделердің үлкен спектрін жинақтауға
бағытталған шағын Ассамблеялар ұйымдастырылған. 1995 жылдың 24-наурызында
120 мемлекеттік емес ұлттық білімдердің, қоғамдық-саяси, мәдени –ұлттық
діни қозғалыстардың мүдделерін көрсететін Қазақстан халықтарының
Ассамблеясының бірінші сессиясы өтті. Осылайша әр қадам басқан сайын
экономикалық саяси, хұқықтық негіздер қалыптасты. Жалпы айтқанда, ұлттық
саясатты іске асыруда өткізілген жұмыстарды қорытындылай отырып, келесідей
оң нәтижелерге қол жеткізгендігін атап өту керек:
Бірінші. Қазақстанда көп ұлттық және көп конфессиалдық қоғамның
консолидациясын қамтамасыз ететін стратегия жасалды және белсенді жұмыс
жасауда.
Екінші. Қазақстанда азаматтарға этникалық және діни ерекшеліктерге
қарамастан, құқық теңдігін қамтамасыз ететін барлық азаматтардың саяси және
азаматтық қоғамы негіз болған құқықтық база пайда болды және жұмыс істейді.
Бұл принцип мемлекеттің этникааралық саясатының негізінде жатыр.
Қазақстандағы ұлттық саясаттың құқықтық негізін заңдық нормалар мен актілер
жинағы құрайды: Қазақстан Республикасының Ата Заңы, Тіл саясатының
Концепциясы, Қазақстан Республикасындағы Тілдер туралы хаңы. Қазақстан
Республикасының Конституциясында Ұлтаралық келісімді бұзуға себеп болатын
кез келген әрекеттер заңға қарсы болып есептеледі. Жалпы Елдің ұлт саясаты
заңның басқару және ұлт құқықтары мен адам құқықтарының саналы сәйкестігіне
негізделеді.
Үшінші. Қазақстанның жүргізіп жатқан этника аралық саясатының
тәжірибесі әлемдік қауымдастықта құнды деп танылған.
Төртінші. Қазақстанда жүйеге түскен тіл саясаты жүргізілуде, Қазақстан
– бұл мәселені күрделі қақтығыстарсыз шешкен елдердің бірі. Ел
азаматтарына, әсіресе жастарға мемлекеттік тілді меңгерту істері белсенді
жүргізілуде. Қазақстанның тілдік байлығы жалпы қазақстандық мәдениетті
байытады және де көп ұлтты Қазақстанның ынтымақтастығын нығайтудың басты
факторы ретінде көрінеді.
h41.2 Қазақстан халықтары Ассамблеясының құрылуындағы негізгі
кезеңдері
Қазақстан халықтары Ассамблеясын құру идеясын 1992 жылы Республика
Тәуелсіздігінің бір жылдығына арналған І Қазақстан халықтары форумында
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев ұсынған болатын.
Тиянақты дайындық жұмыстарынан кейін 1995 жылдың 1 наурызында ҚР
Президентінің Жарлығымен ұлт саясатын жүргізу шеңберінің кеңейтілген
құқықтық мәртебесінің жаңа институты – Қазақстан Халықтарының Ассамблеясы
пайда болды ( ҚХА) пайда болды. Ел президентінің қолдауымен пайда болған
ұйым – Қазақстан Халықтарының Ассамблеясы тәуелсіз мемлекеттің
демократиялық институттарының жүйесіне сай келді де, ұлт саясатын
жүргізудегі белсенді механизмдердің біріне айналды [11].
Ұлт саясаты дамуының жаңа мүмкіндіктері 2002 жылдың 26 сәуірінде
Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен Қазақстан Халықтары
Ассамблеясының Стратегиясын жарты мерзімдік кезеңге бекіту жөнінде деп
аталатын Қазақстан Халықтарының Ассамблеясы Стратегиясын қабылдауымен
ашылды. Ассамблея стратегиясы жақын перспективадағы этникаарлық қатынастар
шегінде оның әрекетінің негізгі және жетекші бағытының жүйеленген жиынын
көрсетеді. h4
Онда сөйлеген сөзінде Президент: Біздің елдің басты байлығы халықтар
достығы көп ұрпақтан жалғасып келеді. Осы байлықты жоғалтып алмай,
қалыптасқан дәстүрді сақтап қалуға тиістіміз. Біздегі халықтар достығы
бүгін ғана туған жоқ және де оған коммунистік жүйенің әмірі жүрген жоқ.
Күнделікті әрбір ұлт өкілінің үнін естіп отыруымыз керек. Сондықтан да
еліміздегі халықтар достығын паш ететін тұрақты түрде жұмыс істейтін
қоғамдық институт құруымыз қажет, - деп атап көрсетті.
Сөйтіп 1995 жылдың 1 наурызында Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлығымен Қазақстан халықтарының Ассамблеясы құрылды, ал 1999 жылдың 10
тамызында Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев осы Ассамблея өкілдеріне Алматыдағы
Достық үйінің кілтін салтанатты түрде табыс етті.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 26 көкектегі № 856
Жарлығымен бекітілген Қазақстан халықтары Ассамблеясының стратегиясымен
еліміздегі ұлттық саясат дамуының жаңа қырлары мен перспективалары ашылды
[12].
Онда былай деп жазылған:Ассамблеяның алдына қойылған бүгінгі таңдағы
міндеттері толығымен орындалды. Елімізде барлық ұлттардың тілі мен
мәдениеті қалпына келіп, даму жолына түсті. Экономикалық салада на-рықтық
реформалар жасалып бітті, саяси жүйенің демократияландырылуы жүзеге асты.
Ағымдағы жылдың ақпан айында Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан деген
Қазақстан халқына жолдауында Президент қоғамдық келісім мен тұрақтылықты
әрі қарай нығайту мақсатында Қазақстан Халықтары Ассамблеясының
маңыздылығын өсіру мәселесін ерекше көтереді.
Қазақстандағы ұлтаралық қатынастардың бүгiнгi таңдағы жай-күйiн талдау
және ұлттық саясат саласында мемлекет назарын талап ететiн негiзгi
проблемалар: ежелгi қазақ жерiнде халықтардың, өркениеттердiң,мәдениет-тер
мен алуан дiни сенiмдердiң бiр мемлекетте бейбiт қатар өмiр сүруiнiң бай да
бiрегей тәжiрибесi жинақталған. Бұл тәжiрибе бiздiң бiрлiгiмiздiң түп-та-
мырын айқындайды және болашағымызды айқынырақ көруге жәрдемдеседi [13].
Қазақстандағы iшкi саяси жағдай бүгiнгi таңда тұтас алғанда тұрлаулы-
лығымен сипатталады. Түрлi этникалық топтар өздерi тұратын аймақтардағы
ұлтаралық қатынастарды қанағаттанарлық әрi жарасымды деп бағалайды.
Қазақстан қоғамының өзi тәрiздi елдегi ұлтаралық қатынастар да соңғы
жыл-дары айтарлықтай өзгерiстерге ұшырады. Экономикалық және саяси рефор-
маларды жүргiзу барысында жаңа әлеуметтiк топтар түзiлдi, қоғамда ой ер-
кiндiгi мен төзiмдiлiк орнығу үстiнде. Қоғамды демократияландыру Қазақстан
халықтарының мәдениетi мен тiлдерiнiң қайта түлеуi және дамуы үшiн жағдайды
қамтамасыз еттi. Бұл даму күллi Қазақстан этностарының азаматтық
бiртұтастығы негiзiнде жүрiп жатыр, мұның өзi ұлтаралық қатынастардың
үйлесiмдiлігiне ықпал етедi. Сонымен қатар ұлтаралық қатынастардың жай-
күйiне керi әсер ететiн: өмiр сүру деңгейiнiң төмендегi, жұмыссыздық пен
қылмыстың орын алуы, құқықтық мәдениеттiң жеткiлiксiздiгi, этникалық
оқшаулану үрдiстерiнiң көрiнiстерi сияқты бiрқатар объективтi факторлар
бар. Бүгiнгi әлемде халықтардың өзара қарым-қатынасының қайшылықты процесi
жүрiп жатыр, олардың арасындағы байланыстар кеңеюде. Сонымен бiрге әлемнiң
жекелеген аймақтарында өзге мәдениет және өркениет өлшемдерiн қабылдамау
орын алып отыр. Жасампаз ниеттi әрi әдiлдiкке ұмтылатын бiрде бiр жан бұл
жағдайды қанағат тұта алмайды [14].
Соңғы кезде ұлтаралық қатынастардың жай-күйiне әсер ететiн мынадай да
жаңа сыртқы факторлар пайда болды, олар: этноконфессиялық белгi бойынша
геосаяси жiкке бөлiну ықтималдығы, сондай-ақ бұқаралық сана төзiмдiлiгiнiң
төмендеуi; аймақта әскери-саяси тұрлаусыздық қатерiнiң туындауы,
гуманитарлық апаттардың мүмкiндiгi және босқындардың бақылаусыз ағынының
пайда болуы; дiни идеяларды жамылған экстремистiк, террорлық және
радикалдық топтардың құқық қақайшы әрекетi; шетелдiк бұқаралық ақпарат
құралдары, елдiң заңдарын сақтамайтын дiни бiрлестiктер арқылы тобырлық
мәдениет пен қазақстандық дiлге жат мінез-құлықтардың таралуы; трансұлттық
қылмыстардың өсуi; конфессиялар мен этнобағдарлы ұйымдардың саясаттануы.
Аталған факторлар ұлтаралық қатынастардың жай-күйiне тұрлаусыздандырушы
ықпал етуi мүмкiн. Сондықтан мемлекеттiк органдар, Қазақстан халықтарының
Ассамблеясы мынадай проблемаларды шешуде мақсат көздейтiн әрi алдын алу
жұмысын жүргiзуi қажет: азаматтық бiртұтастық, қазақстандық патриотизм,
рухани-мәдени өзара iс-қимыл мен ұлтаралық қатынастардың үйлесiмділігi
негiзiнде қазақстандық сәйкестiктi қалыптастыру және нығайту; азаматтық
қоғамды кезең-кезеңiмен әрi дәйектiлiкпен демократияландыру, қалыптастыру
және дамыту процесiне қоғамның қалың жiгiн тарту және жандандыру;
Қазақстандағы ұлтаралық қатынастардың жай-күйiне сыртқы қатерлер мен
әсерлер ықпалын жою. Қазақстан халықтарының Ассамблеясы құрылған кезеңде
оның алдына қойылған мiндеттер бүгiнгi таңда тұтастай алғанда орындалды.
Елде күллi этностардың теңдiгi; олардың тiлдерi мен мәдениетiн қайта түлету
мен дамыту қамтамасыз етiлдi. Экономикалық саладағы нарықтық реформалар
негiзiнен аяқталды, саяси жүйенi демократияландыру жүргiзiлдi [15].
Қазiргi уақытта Қазақстан халықтары Ассамблеясының қоғам мен
мемлекеттегi орны мен рөлiне, бiздiң iшкi дамуымыздың, сол сияқты сыртқы
факторлар әсерiнiң де нәтижесi болып табылатын мiндеттердi шешуге жаңа
көзқарас қажет. Мемлекеттiк саясат институты ретiнде жетiлдiру саласында
Мемлекеттiк ұлттық саясатты iске асырудың маңызды органы ретiнде
Ассамблеяның қызметін: мемлекеттiк органдардың өзара iс-қимыл жүйесiн
қалыптастыру және олардың ұлтаралық қатынастар мәселелерi жөнiндегi
қызметiн Ассамблеяның жұмыс органының үйлестiруi;
Ассамблеяның жұмыс органының Ассамблея сессияларында алға қойылған
мiндеттердi iске асыру жөнiндегi мемлекеттiк органдар қызметiнiң
тиiмдiлiгiн бақылауды қамтамасыз етуi; ұлтаралық қатынастар саласын
қозғайтын заң жобаларына қоғамдық-саяси сараптама жүргiзуге Ассамблеяның
қатысу тетiгiн талдап жасау арқылы жетiлдiру.
Мыналарды: ұлтаралық қатынастар саласындағы мемлекеттiк саясат
тәжiрибесiн ғылыми жинақтап-қорытуды жүргiзу мен мемлекеттiк органдарға
ұлтаралық қатынастарды одан әрi үйлестiру жөнiндегi практикалық ұсынымдарды
тұжырымдау; ұлтаралық қатынастар саласындағы келеңсiз үрдiстердiң алдын алу
және күнiлгерi ауыздықтау, қатерлер мен арандатушы идеологиялық ықпалдарға
ақпараттық-идеологиялық қарсы iс-қимыл тетiктерiн қалыптастыру; тәуелсiз
сарапшылар мен азаматтық қоғам институттарын тарту арқылы ұлтаралық
қатынастарға мониторинг ұйымдастыру;
елдiң бейүкiметтiк ұйымдарын елдегi ұлтаралық қатынастардың жай-күйiне
тәуелсiз сараптама жасауға және этностар теңдiгiн қамтамасыз ету және адам
мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын сақтау мәселелерi жөнiнде
халықаралық ұйымдар үшiн ұлттық есептердi дайындауға тарту үшiн Ассамблея
қызметiн сарапшылық-талдау тұрғысынан сүйемелдеудi және Ассамблеяның талдау
орталығын құру арқылы ұлтаралық қатынастарды дамытуды қамтамасыз ету [16].
Ассамблеяның қызметін ақпараттық және идеологиялық сүйемелдеуді:
ұлтаралық қатынастар мәселелерi жөнiндегi материалдарды, Ассамблеяның және
этномәдени бiрлестiктердiң қызметi туралы ақпаратты, талдау және басқа да
материалдарды жариялап отыратын Ассамблеяның мерзiмдi басылымын тұрақты
негiзде шығаруды ұйымдастыру;
қазiргi заманғы РR-технологияларды пайдаланудың көмегiмен жұртшылық,
азаматтық қоғам институттары арасында Ассамблеяның танымалдығы мен
беделiнiң артуына қол жеткiзу; Бүкiл әлемдiк Интернет ақпараттық желiсiнде
Ассамблеяның wеb-сайтын жетiлдiру, кiшi ассамблеялардың wеb-сайттарын
жасау; республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң қаражатын мемлекеттiк
ақпараттық саясатты жүргiзуге бағытталған қызметтi орындау шеңберiнде
пайдалану жолымен қамтамасыз ету.
Қазақстан халықтары Ассамблеясының кiшi ассамблеялармен, орталық және
жергiлiктi атқарушы билiк органдарымен жоспарлы және дәйектi жұмысын
қамтамасыз ету, бұл үшiн: Ассамблеяның, оның жұмыс органының қоғамды
демократияландыру, тiл саясаты, этномәдени бiлiм берудi дамыту, рухани-
мәдени даму және т.б. салалардағы мемлекеттiк бағдарламаларды әзiрлеу мен
iске асыруға қатысуы жөнiнде ұсыныстар енгiзу;
Мемлекет басшысын хабардар ету үшiн ұлтаралық қатынастар саласындағы
мемлекеттiк органдардың қызметiне Ассамблеяның жұмыс органының мониторинг
жүргiзуiн қамтамасыз ету;
Ассамблея (Ассамблеяның Кеңесi, жұмыс органы және басқа) органдарының
орталық атқарушы органдармен ұлтаралық қатынастар саласындағы мемлекеттiк
саясат мәселелерi жөнiндегi iс-шараларды iске асыру саласындағы өзара iс-
қимылының келiсiлген жоспарларын әзiрлеу (кiшi ассамблеялардың жергiлiктi
атқарушы органдармен өзара ұқсас iс-қимылы сәйкес жоспарларын әзiрлеу);
бiрлескен ведомство аралық және аймақаралық жұмыс жоспарлары аясында
ұлтаралық қатынастардың өзектi мәселелерi бойынша мемлекеттiк органдардың
жұмысын Ассамблеяның жұмыс органы арқылы үйлестiру; Ассамблея мен кiшi
ассамблеялардың, олардың жұмыс органдарының жұмысының тиiмдiлiгiн арттыруға
бағытталған шаралар кешенiн iске асыру. Қоғамдық келісімді әрі қарай
нығайту, негізінде, елдің динамикалық дамуын қамтамасыз етуге және өз
алдымызға қойған міндеттерді сәтті шешуге негіз болады [17].
h4II-тарау.Қазақстан халықтарының Ассамблеясының мақсаты, міндеті және
құрылымы
2.1 Саяси жүйенің маңызды бір белесіне айналған Ассамблеяның бағыты
Қазақстандағы ұлтаралық қатынастардың бүгiнгi таңдағы жай-күйiн талдау
және ұлттық саясат саласында мемлекет назарын талап ететiн негiзгi
проблемалар: ежелгi қазақ жерiнде халықтардың, өркениеттердiң,мәдениет-тер
мен алуан дiни сенiмдердiң бiр мемлекетте бейбiт қатар өмiр сүруiнiң бай да
бiрегей тәжiрибесi жинақталған. Бұл тәжiрибе бiздiң бiрлiгiмiздiң түп-та-
мырын айқындайды және болашағымызды айқынырақ көруге жәрдемдеседi [18].
Мемлекеттiк ауқымды әрi маңызды кез келген мәселенi шешу геосаяси даму
перспективаларын алдын ала болжауды, мемлекеттiң тәуелсiз даму жолының
мүддесiнде тарихи маңыздылық пен ғылыми негiздiлiктi ескере отырып, айрықша
қажырлылық пен табандылықты талап етедi. h4
Басым бағыттарын айқындай келе, Қазақстан халықтарының Ассамблеясы
өзiнiң алдына мынандай жауапты мақсаттар мен мiндеттер қояды: қайта түлеген
мемлекеттiлiктi нығайту, адам құқықтары мен бостандықтарын, халық пен
мемлекет мүдделерiн қорғау, өркениеттi әлемдiк қоғамдастықтың талаптарына
жауап беретiн дамудың сапалық жаңа деңгейіне өту. Осы мәселелердi шешу
жүйелi және алдын ала сипатты болуға тиiс.
Жоғарыда аталған факторларды және қоғамдағы өз рөлiнiң маңыздылығын
ескере отырып Ассамблея мемлекеттiк ұлттық саясатты iске асыруға белсене
қатысуға тиiс. Бұл ретте Ассамблеяның жаңа мақсаттары мен мiндеттерi
мемлекеттiң iшкi және сыртқы саясат саласындағы стратегиялық басымдықтарына
сәйкес айқындалады және Ассамблеяның әрбiр мүшесiне зор жауапкершiлiк
жүктейдi. Бұл қағидат мемлекеттiң азаматтық қоғамды жан-жақты нығайту және
оның мүшелерiн мемлекеттiк саясат процесiне бiрте-бiрте тарту жөнiндегi
жалпы стратегиясының арнасында өрбидi.
Қазақстан халықтарының Ассамблесының мақсаттары мен мiндеттерi оның
ұлтаралық қатынастар саласында таяу перспективаға арналған қызметiнiң
базалық және басшы бағдарларының жүйеленген жиынтығы болып табылады және
мынадай принциптерде түзілген: халық пен мемлекет мүдделерiнiң басымдығы;
заңның үстемдiгi және нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге қатысына, қандай
әлеуметтiк топқа жататынына қарамастан, адам мен азаматтың құқықтары мен
бостандықтарының теңдiгi; ұлттық мәселенi әдiл шешудiң негiзi ретiндегi
қоғамдық тұрлаулылық, Қазақстан Республикасының беделiн түсiруге бейiл,
сондай-ақ Қазақстан халықтары Ассамблеясының қалыпты жұмыс iстеуiне кедергi
келтiретiн iс-әрекеттердiң, сөз айту мен пiкiрлердiң алдын алу және
болдырмау; Қазақстан халқының ұлттық мәдениеттерiн, тiлдерi мен салт-
дәстүрлерiн жан-жақты дамыту;
мемлекеттiң ұлттық қауiпсiздiгiне нұқсан келтiруге, әлеуметтiк, ұлттық,
рулық және дiни алауыздықты тұтандыруға, өшпендiлiк пен араздыққа
бағытталған іс-әрекеттiң алдыналу; шет елдерде тұратын отандастарды ана
тiлiн, мәдениетi мен ұлттық салт-дәстүрлерін сақтау мен дамыту, олардың
тарихи Отанымен байланысын нығайту мәселелерiнде қолдау, Қазақстан
азаматтарының құқықтары мен мүдделерiн одан тыс жерлерде қорғауға
жәрдемдесу; халықаралық ұйымдармен және шет елдердiң азаматтық қоғам
институттарымен интеграциялық қатынастарды кеңейту [19].
Қазақстан халықтары Ассамблеясының мақсаты "Қазақстан-2030"
Стратегиясының мiндеттерiн іске асырудағы, қоғамдағы тұрлаулылық пен
келiсiмдi нығайтудағы және Қазақстан халқын, оның қуатты мемлекеттiлiгiн,
ашық азаматтық қоғам қалыптастыру процесiндегi рөлiн күшейту болып табылады
[20].
Осыған орай, негiзгi күш-жiгер Қазақстан халықтары Ассамблеясының
қазiргi құрылымдарының жұмысын түбегейлi жақсартуға және жаңа құрылымдарын
түзуге бағытталатын болады. Мемлекеттiк ұлттық саясатты қалыптастыру мен
iске асыру жөнiндегi Ассамблея қызметiнiң негiзгi бағыттары [21].
Ассамблея қызметінің басым бағыттары мыналар болып айқындалды:
Қазақстандық сәйкестiктi қалыптастыру саласында
Қазақстандық патриотизмдi қалыптастыру мен жалпықазақстандық мәдениеттi
одан әрі дамытуға мынадай мiндеттердi шешу арқылы жәрдемдесу: рухани
бiрлiк, халықтар достығы, ұлтаралық келiсiм идеяларын қалыптастыру мен
тарату, қазақстандық патриотизм сезiмiн уағыздау;
Қазақстан халқының тарихы мен мәдениетi туралы бiлiмдi тарату, тарихи
мұраны сақтау және этникалық топтардың ұлттық ерекшелiгi мен өзара іс-қимыл
дәстүрлерiн одан әрi дамыту; халықтың денсаулығын жақсартудың мемлекеттiк
бағдарламаларын iске асыруға қатысу, дәстүрлi отбасылық құндылықтарды
насихаттау және отбасы институтын жан-жақты нығайту, бала туу деңгейiн
көтеруге жағдай жасауға жәрдемдесу;
мемлекеттiк қызмет пен қоғамдық-саяси қызметтiң неғұрлым маңызды
салаларында жұмыс iстеуге қабiлеттi, жалпықазақстандық мемлекеттiк сана-
сезiмi мен дiлi қалыптасқан ұлттық кадрлар даярлау жүйесiн әзiрлеуге
қатысу; ұлттық саясат саласында маманданатын мемлекеттiк қызметшiлердiң
бiлiктiлiгiн арттыруға жәрдемдесу; мемлекеттiк қызметке аз ұлттар өкiлдерiн
тарту [22].
Негiзгi мақсаттары: мемлекеттiк тiлдiң әлеуметтiк-коммуникативтiк
функцияларын одан әрi кеңейту мен нығайту негiзiнде қолайлы әлеуметтiк-
лингвистикалық орта құру; орыс тiлiнiң ресми және жалпымәдени функцияларын
сақтау және этникалық топтардың тiлдерiн дамыту;
мемлекеттiк тапсырыс тетiгiн пайдалану арқылы мемлекеттiк тiлдiк
бағдарламаларды iске асыруға республикалық және аймақтық ұлттық-мәдени
бiрлестiктердi тарту болып табылатын бiрыңғай мемлекеттiк тiл саясатын iске
асыруға жәрдемдесу.
Этномәдени бiлiм беру жүйесiн түзудi мынадай жолдармен қамтамасыз ету:
орта және жоғары бiлiм жүйесi шеңберiнде этномәдени бiлiм беру
бағдарламасын әзiрлеуге қатысу және оны әзiрлеу жөнiнде ұсыныстар енгiзу;
басқа халықтардың мәдениетiне, тарихына, тiлiне, әлемдiк мәдениет
құндылықтарына деген құрмет сезiмiн тәрбиелеумен қатар әрбiр этникалық
топтың мәдениетi мен тiлiн сақтау және дамыту құралы ретiнде жексенбiлiк
мектептер мен ұлттық қайта түлеу мектептерiнiң ұйымдық нысандарын
жетiлдiру; этникалық азшылықтардың жинақы тұратын жерлерiнде ана тiлiнде
бiлiм беру мекемелерiн құруға жәрдемдесу, олардың тiлдерiндегi оқу-
әдiстемелiк материалдарды алуға, мерзiмдi баспасөз бен баспа өнiмдерiн
таратуға, теле және радио хабарларын жеткiзуге көмек беру.
Ұлтаралық өзара іс-қимыл саласында этнодiни факторларды пайдалануға жол
бермеудi; этностардың конфессиялық белгi бойынша төзбеушiлiгi мен жiкке
бөлiнуiн болдырмауды: ұлттық салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптардың рухани
және эстетикалық маңызға ие дiни құндылықтармен өзара байланысын есепке
алу, дiни бiрлестiктердiң Қазақстандағы қоғамдық тұрлаyлылықты нығайтудағы
күш-жiгерiн қолдау;
халықтың, әсiресе жас ұрпақтың арасында экстремистiк дiни ағымдардың
таралуына қарсы iс-қимыл жөнiнде жүйелендiрiлген ағартушылық жұмыс жүргiзу;
дiннiң бiрiктiрушi бастауларын - Қазақстанды мекендейтiн халықтардың
имандылық ұмтылыстарының, рухани iзденiстерiнiң, эстетикалық нормаларының
ортақтығын пайдалану және насихаттау арқылы қамтамасыз ету [23].
Ұлттық сәйкестiкке және қоғамның тұрлаулылығына қатер төндіретін
келеңсiз үрдiстердiң алдын алу және қарсы iс-қимыл жүйесін қалыптастыруға
ықпал ету. Осыған байланысты мынадай шараларды қолға алу: Ассамблея жанынан
ұлтаралық қатынастарды жүйелi әрі мақсатты зерттеу жөнiндегi талдау
орталығын құру; тиiстi ақпараттық-идеологиялық жұмыс жүргiзу; Ассамблеяның
ұлтаралық қатынастар саласындағы келеңсiз үрдiстердiң алдын алу жөнiндегi
жұмыста мемлекеттiк органдармен және қоғамдық бiрлестiктермен өзара iс-
қимылының бiрыңғай ұйымдық құрылымын түзу (мемлекеттiк органдардың және
қоғамдық бiрлестiктердiң өкiлдерi кеңiнен қатысатын Ассамблея Кеңесi
үлгiсiнде).
Қоғамды одан әрi демократияландыруға жәрдемдесу саласында
Ұлтаралық қатынастар саласын реттейтiн нормативтiк-құқықтық базаны
дамытуға Ассамблеяның қатысуын: ұлтаралық қатынастар саласын реттейтiн
қоғамдық мәнi бар нормативтiк құқықтық актiлердiң жобаларына сараптама
жасау үшін Ассамблея мүшелерін тарту;
ұлтаралық қатынастарға қатысты заң жобаларын, қолданыстағы заңдарға
өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу жөнiндегi ұсыныстарға Үкiмет арқылы
бастамашылық ету тетiктерiн пайдалану арқылы кеңейту.
Қоғамдық бiрлестiктердi (ұлттық-мәдени бiрлестiктердi, бейүкiметтiк
ұйымдарды және басқаларды) мемлекеттiк ұлттық саясаттың жекелеген
бағыттарын iске асыруға ерiктi негiзде тарту практикасын жалғастыру. Бұл
үшiн Ассамблея мынадай шараларды iске асыруға ниеттi:
мемлекеттiк билiк органдары мен қоғамдық бiрлестiктер арасында сындарлы
диалогты жолға қоюға ықпал ету;
қоғамдық бiрлестiктермен бiрлесiп мемлекеттiк ұлттық саясаттың
басымдықтарын ескере отырып, ұлтаралық ынтымақтастықты кеңейтуге және
ұлттық мәдениеттердi дамытуға бағытталған әлеуметтiк-экономикалық даму
бағдарламаларын әзiрлеу және жүзеге асыру;
қоғамдық бiрлестiктермен бiрлесiп ұлттық саясаттың негiзгi бағыттарының
iске асырылуын ақпараттық қамтамасыз етудi жүзеге асыру, Қазақстанды
мекендейтiн халықтардың тарихы мен мәдениетi туралы бiлiм-бiлiктi таратуға
жәрдемдесу; этникалық негiздегi жанжалдардың алдын алу мен шешiмiн табу
бағдарламаларын әзiрлеу кезiнде отандық және шетелдiк тәжiрибенi ескеру
[24].
Қазақстан халықтары Ассамблеясының мақсаты-республикадағы оқиғаларға
баға беру және саяси жағдайларға болжам жасау негізінде қоғамдағы баға беру
және саяси жағдайларға боджам жасау негізінде қоғамдағы ынтымақты
қамтамасыз ететін іс-тәжірибелік ұсыныстарды ойластыру, Қазақстан
Республикасы Президентінің республика азаматтарының құқықтары мен
бостандықтарын қорғау кепілі ретіндегі қызметіне атсалысу. Ассамблея:
мәдени-ағартушылық-тілдер мен ұлттық мәдениеттерді, салт-дәстүрлерді қайта
жаңғырту және насихаттау; тәрибелік-қазақстандық және ұлттық отан
сүйгіштікті қалыптастыру; ұлтаралық қатырастарды қадағалау негізінде
ұлтаралық татулық пен келісім нығайту; Қазақстанды мекен еткен ұлт өкілдері
арасында достық қарым-қатынастарды дамуына негіз болатын мемлекеттік саясат
жүргізу жөнінде ұсыныстар дайындау негіз болатын мемлекетік саясат жүргізу
жөнінде ұсыныстар дайындау ісімен айналысады.
Ассамблея мақсаттары мыналар:
ұлттық мәселелерді әділ шешу негізі ретінде қоғамдық тұрақтылықты
нығайту; Қазақстан ынтымақтастығын қазақ халқының тілі мен мәдениетінің
жетекші рөлін ескере отырып, азаматтық және рухани-мәдени ортақтық,
қазақстандық отансүйгіштік негізінде Қазақстан этностарын консолидациялау
жолымен қалыптастыру; демократиялық және өркениеттік нормаларды тірек
ететін азаматтардың саяси мәдениетін қалыптастыру; Қазақстан Республикасына
деген сенімді жоюға жол ашатын әрекеттердің алдын алу.
Қазақстандағы iшкi саяси жағдай бүгiнгi таңда тұтас алғанда тұрлаулы-
лығымен сипатталады. Түрлi этникалық топтар өздерi тұратын аймақтардағы
ұлтаралық қатынастарды қанағаттанарлық әрi жарасымды деп бағалайды.
Қазақстан қоғамының өзi тәрiздi елдегi ұлтаралық қатынастар да соңғы
жылдары айтарлықтай өзгерiстерге ұшырады. Экономикалық және саяси
реформаларды жүргiзу барысында жаңа әлеуметтiк топтар түзiлдi, қоғамда ой
ер-кiндiгi мен төзiмдiлiк орнығу үстiнде. Қоғамды демократияландыру
Қазақстан халықтарының мәдениетi мен тiлдерiнiң қайта түлеуi және дамуы
үшiн жағдайды қамтамасыз еттi. Бұл даму күллi Қазақстан этностарының
азаматтық бiртұтастығы негiзiнде жүрiп жатыр, мұның өзi ұлтаралық
қатынастардың үйлесiмдiлігiне ықпал етедi. Сонымен қатар ұлтаралық
қатынастардың жай-күйiне керi әсер ететiн: өмiр сүру деңгейiнiң төмендегi,
жұмыссыздық пен қылмыстың орын алуы, құқықтық мәдениеттiң жеткiлiксiздiгi,
этникалық оқшаулану үрдiстерiнiң көрiнiстерi сияқты бiрқатар объективтi
факторлар бар. Бүгiнгi әлемде халықтардың өзара қарым-қатынасының
қайшылықты процесi жүрiп жатыр, олардың арасындағы байланыстар кеңеюде.
Сонымен бiрге әлемнiң жекелеген аймақтарында өзге мәдениет және өркениет
өлшемдерiн қабылдамау орын алып отыр. Жасампаз ниеттi әрi әдiлдiкке
ұмтылатын бiрде бiр жан бұл жағдайды қанағат тұта алмайды [25].
Соңғы кезде ұлтаралық қатынастардың жай-күйiне әсер ететiн мынадай да
жаңа сыртқы факторлар пайда болды, ұлар: этноконфессиялық белгi бойынша
геосаяси жiкке бөлiну ықтималдығы, сондай-ақ бұқаралық сана төзiмдiлiгiнiң
төмендеуi; аймақта әскери-саяси тұрлаусыздық қатерiнiң туындауы,
гуманитарлық апаттардың мүмкiндiгi және босқындардың бақылаусыз ағынының
пайда болуы; дiни идеяларды жамылған экстремистiк, террорлық және
радикалдық топтардың құқыққа қайшы әрекетi; шетелдiк бұқаралық ақпарат
құралдары, елдiң заңдарын сақтамайтын дiни бiрлестiктер арқылы тобырлық
мәдениет пен қазақстандық дiлге жат мінез-құлықтардың таралуы; трансұлттық
қылмыстардың өсуi; конфессиялар мен этнобағдарлы ұйымдардың саясаттануы.
Аталған факторлар ұлтаралық қатынастардың жай-күйiне тұрлаусыздандырушы
ықпал етуi мүмкiн. Сондықтан мемлекеттiк органдар, Қазақстан халықтарының
Ассамблеясы мынадай проблемаларды шешуде мақсат көздейтiн әрi алдын алу
жұмысын жүргiзуi қажет: азаматтық бiртұтастық, қазақстандық патриотизм,
рухани-мәдени өзара iс-қимыл мен ұлтаралық қатынастардың үйлесiмділігi
негiзiнде қазақстандық сәйкестiктi қалыптастыру және нығайту; азаматтық
қоғамды кезең-кезеңiмен әрi дәйектiлiкпен демократияландыру, қалыптастыру
және дамыту процесiне қоғамның қалың жiгiн тарту және жандандыру;
Қазақстандағы ұлтаралық қатынастардың жай-күйiне сыртқы қатерлер мен
әсерлер ықпалын жою. Қазақстан халықтарының Ассамблеясы құрылған кезеңде
оның алдына қойылған мiндеттер бүгiнгi таңда тұтастай алғанда орындалды.
Елде күллi этностардың теңдiгi; олардың тiлдерi мен мәдениетiн қайта түлету
мен дамыту қамтамасыз етiлдi. Экономикалық саладағы нарықтық реформалар
негiзiнен аяқталды, саяси жүйенi демократияландыру жүргiзiлдi [26].
Қазiргi уақытта Қазақстан халықтары Ассамблеясының қоғам мен
мемлекеттегi орны мен рөлiне, бiздiң iшкi дамуымыздың, сол сияқты сыртқы
факторлар әсерiнiң де нәтижесi болып табылатын мiндеттердi шешуге жаңа
көзқарас қажет [27].
h42.2 Татулықтың талбесігінің міндеттері
Қазақстан халықтары Ассамблеясының мiндеттерi: мемлекеттiк тiл мен
қазақ халқының мәдениетiнiң өзектi рөлiн арқау ете отырып, азаматтық және
рухани-мәдени бiртұтастық негiзiнде Қазақстан этностарын топтастыру жолымен
қазақстандық сәйкестiктi қалыптастыру; ұлтаралық қатынастар саласында
мемлекеттiк органдармен және азаматтық қоғам институттарымен өзара тиiмдi
iс-қимылды қамтамасыз ету; Қазақстанда үйлесiмдi ұлтаралық қатынастарды
қамтамасыз етуде этномәдени бiрлестiктердiң күш-жiгерiн бiрiктiру;
ұлтаралық қатынастар саласындағы келеңсiз үрдiстердiң алдын алу және
ықтимал қатерлердi жою жөнiндегi сақтандыру тетiктерiнiң жүйесiн
қалыптастыру, этникалық факторды саясаттандыруға жол бермеу; h4
ұлтаралық қатынастар саласындағы мемлекеттiк саясатты іске асыру
жөнiндегi Қазақстан халықтары Ассамблеясының қызметiн жетiлдiру және саяси
жүйенi демократияландыру, қоғамдық дамудың өзектi мәселелерiн шешуде оның
рөлiн арттыру болып табылады.
Аталған мiндеттердi шешудi Қазақстан халықтары Ассамблеясы қызметiнiң
негiзгi бағыттарына қоғам мен мемлекеттiң дамудың жаңа кезеңiндегi
қажеттiлiктерiне сәйкес түзетулер енгiзу жолымен iске асыру қажет. Бұл
ретте ұлтаралық қатынастар саласындағы мемлекеттiк саясатты iске асыру
мақсатында қоғам мен мемлекеттiң ұйымдық, санаткерлiк және өзге де
ресурстарын бiрiктiру қажет [28].
Осыған орай, негiзгi күш-жiгер Қазақстан халықтары Ассамблеясының
қазiргi құрылымдарының жұмысын түбегейлi жақсартуға және жаңа құрылымдарын
түзуге бағытталатын болады. Мемлекеттiк ұлттық саясатты қалыптастыру мен
iске асыру жөнiндегi Ассамблея қызметiнiң негiзгi бағыттары [29].
Ұлттық сәйкестiкке және қоғамның тұрлаулылығына қатер төндіретін
келеңсiз үрдiстердiң алдын алу және қарсы iс-қимыл жүйесін қалыптастыруға
ықпал ету. Осыған байланысты мынадай шараларды қолға алу: Ассамблея жанынан
ұлтаралық қатынастарды жүйелi әрі мақсатты зерттеу жөнiндегi талдау
орталығын құру; тиiстi ақпараттық-идеологиялық жұмыс жүргiзу; Ассамблеяның
ұлтаралық қатынастар саласындағы келеңсiз үрдiстердiң алдын алу жөнiндегi
жұмыста мемлекеттiк органдармен және қоғамдық бiрлестiктермен өзара iс-
қимылының бiрыңғай ұйымдық құрылымын түзу (мемлекеттiк органдардың және
қоғамдық бiрлестiктердiң өкiлдерi кеңiнен қатысатын Ассамблея Кеңесi
үлгiсiнде).
Қоғамды одан әрi демократияландыруға жәрдемдесу саласында
Ұлтаралық қатынастар саласын реттейтiн нормативтiк-құқықтық базаны
дамытуға Ассамблеяның қатысуын: ұлтаралық қатынастар саласын реттейтiн
қоғамдық мәнi бар нормативтiк құқықтық актiлердiң жобаларына сараптама
жасау үшін Ассамблея мүшелерін тарту;
ұлтаралық қатынастарға қатысты заң жобаларын, қолданыстағы заңдарға
өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу жөнiндегi ұсыныстарға Үкiмет арқылы
бастамашылық ету тетiктерiн пайдалану арқылы кеңейту.
Қоғамдық бiрлестiктердi (ұлттық-мәдени бiрлестiктердi, бейүкiметтiк
ұйымдарды және басқаларды) мемлекеттiк ұлттық саясаттың жекелеген
бағыттарын iске асыруға ерiктi негiзде тарту практикасын жалғастыру. Бұл
үшiн Ассамблея мынадай шараларды iске асыруға ниеттi:
мемлекеттiк билiк органдары мен қоғамдық бiрлестiктер арасында сындарлы
диалогты жолға қоюға ықпал ету; қоғамдық бiрлестiктермен бiрлесiп
мемлекеттiк ұлттық саясаттың басымдықтарын ескере отырып, ұлтаралық
ынтымақтастықты кеңейтуге және ұлттық мәдениеттердi дамытуға бағытталған
әлеуметтiк-экономикалық даму бағдарламаларын әзiрлеу және жүзеге асыру;
қоғамдық бiрлестiктермен бiрлесiп ұлттық саясаттың негiзгi бағыттарының
iске асырылуын ақпараттық қамтамасыз етудi жүзеге асыру, Қазақстанды
мекендейтiн халықтардың тарихы мен мәдениетi туралы бiлiм-бiлiктi таратуға
жәрдемдесу; этникалық негiздегi жанжалдардың алдын алу мен шешiмiн табу
бағдарламаларын әзiрлеу кезiнде отандық және шетелдiк тәжiрибенi ескеру
[30].
Әр түрлi халықаралық ұйымдармен, басқа елдердiң мемлекеттiк және
беймемлекеттiк құрылымдары мен ынтымақтастықты: мемлекет пен этникалық
топтардың мәдени дамудағы мүдделерiн теңдестiру үшiн мемлекет пен елдiң
азаматтық институттарының шет мемлекеттермен, халықаралық институттармен
ұлтаралық қатынастар саласындағы өзара iс-қимыл тетiктерiн жетiлдiру мен
нығайту;
азаматтық қоғам мен халықаралық ұйымдардың билiкке деген сенiмiн
нығайтуға және арттыруға бағытталған шаралар кешенiн жүзеге асыру;
елдегi қоғамдық прогресс пен азаматтық татулыққа ықпал ететiн ғылыми-
практикалық конференцияларды, семинарлар мен басқа да бiлiм беру мен мәдени
iс-шараларды, акцияларды халықаралық ұйымдармен, мемлекеттiк органдармен
және шетелдердiң ұқсас құрылымдарымен бiрлесiп өткiзу практикасын;
халықаралық ұйымдардың және шет елдердiң беймемлекеттiк құрылымдарының
мүмкiндiктерiн ұлтаралық, көшi-қон процестерiн реттеу мәселелерiндегi
жекелеген келеңсiз үрдiстердiң саясаттануын төмендету және жою үшiн
пайдалану арқылы тереңдету [31].
Ассамблеяны ұлтаралық қатынастар саласындағы
Қазақстан халықтары Ассамблеясы өзінің басым бағыттарын анықтай отырып
алдына мынандай мақсаттар мен міндеттер қояды: жаңғырған мемле-кеттілікті
күшейту, адам құқтары мен бостандығын, халық пен мемлекеттің мүдделерін
қорғау, өркениетті әлемдік қоғамдастықтың талаптарына сай ке-летін дамудың
сапалы жаңа белесіне көшу.
Ассамблея келесі міндеттерді шешуге бағытталған:
қоғамдағы тұрақтылықты және ұлтаралық келісімді сақтауға ықпал жасау;
Қазақстан территориясында тұрып жатқан ұлт өкілдерінің арасындағы
достық қатынастарды дамытуға жол ашатын мемлекеттік саясатты жүргізу
ұсыныстарын жасау, тең хұқылық принциптерін ұстана отырып, олардың рухани-
мәдени дамуына ықпал жасау;
мемлекет жүргізетін ұлт саясатында көп түрлі ұлттық мүдделерді есепке
алуды қамтамасыз ету;
қоғамда туатын әлеуметтік қарама – қайшылықтарды шешу үшін келісім
жолдарын іздеу.
Ассамблея қоғамның консолидациясын қамтамасыз етуге, елде ұлтаралық
келісімді сақтауға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz