Мемлекеттік бюджетке түсімдер

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасы өз алдына егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғасын, экономиканы дербес түрде басқарды. Мемлекеттік басқару жүйелеріне көптеген өзгерістер жасалып, бірнеше заң жобалары қабылданды. Оларға қаншама өзгерістер мен толықтырулар енгізілген. Дамыған мемлекеттер мен көрші мемлекеттердің жүргізіп отырған саясаттарын сараптай отырып, ұлттық менталитетке сай, қажетті жақтарын алып отырды.

Дипломдық жұмыстың тақырыбы қазіргі кезде өзекті мәселелердің бірі, өйткені мемлекет салықтар мен міндетті төлемдерсіз өмір сүре алмайды, себебі, жеке меншік және нарықтық қатынастар бар жерде олар мемлекеттің негізгі кіріс көзі болап табылады.

Нарықтық экономика мен мемлекеттің салық саясатының негізгі мақсаты - бюджеттің кіріс бөлігін қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету болып табылады.

Мемлекеттік бюджет ұлттык, экономиканы басқарудың басты механизмдерінің бірі. Ол экономикаға мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау мен пайдаланудың нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып табылатын бюджеттік механизм арқылы ықпал етеді. Жалпы экономикаға ықпал етудің құралы ретіндегі бюджеттің рөлі осында көрінеді. Экономиканы реттеу орталықтандырылған ақша қорының сандық көлемін анықтау, оны жасау мен бөлудің нысандары мен әдістерін реттеу, бюджеттің атқарылу процесінде қаржы ресурстарын қайта бөлу жолымен жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасының экономикасы басынан кешіріп отырған нарықтық қатынастарға көшу кезеңі оның бюджетінің мазмұнына, кірістері мен шығыстарына айтарлықтай ықпал етіп отыр. Бюджеттің, әсіресе оның шығыстарының абсолютті және салыстырмалы тез өсуі оған тән сипат болып отыр. Бұл инфляциялық процестерден және егеменді мемлекеттің функцияларының кеңеюінен, Қазақстанның ішкі және сыртқы қауіпсіздігін өзі қамтамасыз ету қажеттігінен туып отыр[1] .

Салық саясатының басты мақсаты - салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне мүмкіндік беретін салық механизмін іске асыру.

Салық жүйесін мемлекет пен заңды және жеке тұллғалар арасындағы қаржы қатынастары және осы қатынасты анықтайтын салықтар, салық механизмі яғни, салық салу әдістері мен тәсілдері, жолдары, салық заңдары мен салыққа қатысты кесімдердің, салық қызметі органдарының жиынтығы құрайды.

Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің үлғайып дамуына және саяси әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады.

Қоғамдық мазмұнынан бөлек салықтардың материалдық негізі бар, басқаша айтатын болсақ, ол мемлекет жинақтайтын қоғамның ақша қаражаттарының нақты мөлшерін көрсетеді. Мемлекеттегі барлық халықтан салықтар ретінде мәжбүрлі түрде алынатын ұлттық табыстың бұл бөлігі мемлекеттің қаржылық ресурстарының орталықтандырылған қорына айналады. Салықтар мемлекеттің меншігіне айналып, әскери-саяси және әлеуметтік-экономикалық шараларды жүзеге асыру үшін пайдаланылады. Осы қызметті жүзеге асырушылардың құқықтық жағдайы, осы қатынастарға қатысушылардың құқықтық жағдайы, осы салықтық қатынастардың мазмұны мен бітіру жұмысымның обьектісі болып табылады.

Салықтар - мемлекеттің экономикалық процесстерді реттеуіне, өзінің экономикалық және әлеуметтік мақсаттарына жетуіне, белгілі бір салаларды дамытуға жол береді[2, 56б. ] . Қара

Салықтар қоғамдық-шаруашылық өмірдің маңызды бөлігі болып табылады. Олардың дұрыс алынуы, жүзеге асырылуы жалпы халықтың, кәсіпорындардың және мемлекеттің жағдайына әсер ететін бірден-бір фактор болып табылады. Нақты жүйе түріндегі салық жүйесі экономикалық категория болып табылады. Олар тарихи түрде мемлекеттің пайда болуымен байланысты және жалпымемлекеттік функцияларды жүзеге асырумен тығыз байланысты. Салықтық міндеттеменің ең аз мөлшері мемлекеттің өз функцияларының (білім беру, қорғаныс, сот, тәртіпті қамтамасыз ету функцияларының) жүзеге асырылуының минимумын көрсетеді.

Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастардың дамуы экономиканы мемлекеттік басқару құралы ретіндегі құқықтың ролінің көбеюімен сабақтасады. Бірақ, құқық өзінің реттеуші функциясын тек мемлекеттің барлық салаларында, соның ішінде салықтық қызмет саласында да, талаптары қатаң сақталынғанда ғана тиімді атқара алады.

Мемлекеттің салықтық қызметі мемлекеттің кірістерін салық төлеушілер есебінен қалыптастыруға бағытталған. Себебі, мемлекеттің бюджетінің негізгі бөлігі салықтардан, басқа да міндетті төлемдерден қалыптасады. Сондықтан, салық заңдары заңды тұлғалармен жеке тұлғалар төлейтін салықтардың біршама бөлігін бекіткен.

Мемлекеттің салық қызметі келесі бағыттардан тұрады:

- Салықтың экономикалық мәні мен пайда болуы;

- мемлекеттің салық жүйесінің сипаттамасы;

- салық және салық салуды құру негiздерiн анықтау;

- салықты әкімшіліктерндіру мен бақылау нысандарын айқындау;

- салық заңын ұйымдастыру және оның сақталуына бақылауды жүзеге асыру;

- мемлекеттік бюджеткке талдау жүргізу;

- салық саясатының жетілдіру жолдарын қарастыру.

Салық жүйесі де өз алдына сала болып қалыптасуы ұшін, біршама қиындықтарды бастан кешіре отырып, көптеген өзгерістер мен толықтырулар жасалынып, қазіргі кезде тұрақты жуйеге тісті.

Дипломдық жұмысты жазу барысында көптеген ғалымдардың еңбектері, Қазақстан Республикасының Салық Кодексі мен басқа да заңдылықтар мен нормативті актілер пайдаланылды, Статистика Агенттігінің мәлеметтері және т. б. материалдар қолданылды.

Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі - ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады[3, 42б. ] .

Жалпы мемлекеттік мәні бар шараларды қаржыландыруды қажетті ақша қаражаттарымен қамтамасыз ететін республикалық бюджет елдің экономикалық процесін реттеуде аса маңызды рөл атқарады. Сонымен бірге республикалық бюджеттің жоғары маңыздылығы жергілікгі бюджеттердің рөлін төмен түсірмейді. Тап солар биліктің жергілікті органдарының өздерінің функцияларын орындауын қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз етеді, халықтың тұрмыстық әлеуметтік қажеттіліктерін канағаттандыруға, тиісті аймақтың азаматтарының материалдық және мәдени дәрежесіне айтарлықтай ықпал етеді.

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ

1. 1 Салықтың пайда болуы мен экономикалық мәні

Салықтардың тарихы мыңдаған жылдар болып табылады. Олар бұрыннан бері белгілі адамдар өркениетінен басталады. Олардың пайда болуы қоғамдық қажеттілікпен байланысты.

Ең бірінші рет салықтар натуралды формада жүйесіз төлемдер ретінде қолданылды. Салықты осы кезде азық-түлікпен төлеген.

Ежелгі әлемде салық салуға қарама-қарсылықтар өте көп болды. Тәуелсіз азаматтардың пікірі бойынша, олар мемлекет қазынасына салық төлемеу керек деп есептеді.

Рим империясында, Афинада соғыс жоқ кезде салықтар болмаған, сондықтанда олардың енгізілуі мен өндіріп алу себептері соғыс басталу кезеңдеріне байланысты.

Рим империясында салықтар қазыналық функциясын ғана емес, сонымен бірге шаруашылықтың дамуында үлкен рөл ойнады, өйткені қаржыландыру қазынашылықтан жүргізілді. Біздің дәуірімізге дейінгі екінші ғасырдың жартысындағы Рим империясында, салықтық түсімдер жиынтығының қиындығына қарамастан, провинцияларда салықты өндіріп алатын және өз ісін білетін, пара алмайтын мемлекеттің қаржылық органы болған жоқ. Осы күрделі әкімшілік есепті шешу үшін «откупщиктердің» көмегі қажет болды. Нәтижесінде корупция басталды. Провинцияның «наместнигі» атқаратын қызметіне байланысты «откупщик» жұмыстарына бақылау жүргізу қажет болды, бірақта көп жағдайларда ол өзі откупщиктермен бірге ұрлау мен парақорлыққа аралас болды. Провинцияның наместнигінің қолындағы билігі шексіз болды, сондықтанда ол өзінің қалтасын толтырумен айналысты. «Наместник» секілді лауазымды орынға отыру үшін көптеген ақшалар жұмсалынған, бірақта оларды қайтару мүмкіндігі жоғары болды.

Сенат «наместник» қызмет бабын артық пайдаланатынын білген және бірнеше рет заң жүзінде оларға шектеу жасады. Бірақта заңсыз алынған ақшаны қайтару өте қиын болды, өйткені арызданушы судья және соталушы сенаторлар мен жоғарғы қоғам адамдары болып табылды.

Біздің дәуірімізге дейінгі бірінші ғасырда Рим мемлекетінде экономикалық дағдарыс болды. Өте күрделі жағдай туындады және тек қажетті салық реформасы арқылы ғана шешілуі мүмкін болды. Император Август өз қолындағы үлкен биліктің көмегімен өз алдында қойған салық реформасын қайта құруды мақсат етті. Барлық провинцияларда қаржылық мекеме түрінде ерекше «фиск» филиалдар құрылды[4, 22-23бб. ] . Осылардың міндеттері салық сомасын есептеуін және өндіріп алуды қадағалау болып табылды. Бірақ, «откупщиктермен» салықты өндіріп алу тәжірибесі толығымен ауыстырылған жоқ. Қаржы басқармаларында аз ғана адамдар жұмыс істеді. Сондықтан, мемлекет «откупщиктердің» қызметіне амалсыз көнуге тура келді, бірақ оларға қатаң бақылау жүргізіп отырды.

Император Август провинцияның салықтық мүмкіншілігін алдын-ала зертеп, салық ауыртпашылығын дұрыс бөлу арқылы салықтан көп қайтарымдылықты күтті. Азаматтардың мүлкін есептеу арқылы салық салу көлемін анықтады. Әр тұрғынға община басшыларына декларация тапсыру қажет болды.

Провинцияның қаржылық басқармасын басқаратын сенімді тұлғасымен «наместник» тығыз қарым-қтынаста болуы қажет болды.

Қаржылық прокурордың қызметіне қосылған құнға салынатын салықтарды өндіріп алу да кірді: айналымға салынатын салық, құлдарды сатудағы айналым салығы, құлды босату үшін салық.

Рим салықтарының көлемін анықтаған кезде община органдары үлкен рөл ойнайды, өйткені мемлекет азғантай салық түсімдері үшін чиновниктердің еңбегін төлеуге мүмкіндігі жоқ болады. Община органдары салықтардың тізімін белгілейді және олардың өндіріп алуын бақылайды. Дәлірек айтсақ, мемлекет салық инспекциясы жұмысына осы тарихи кезеңде көңілді аз бөлді. Жоғарда айтылғандай община органдары жергілікті басқарушы органға толық бағынып отырды, ал басқарушы орган общинаға белгіленген салық ауыртпашылығын жәй қарапайым халық иықтарына аударуды көздеген.

Ежелгі Вавилонда салықты арнайы чиновниктер жинаған және салықтардың уақытында түсуіне бақылау жасаған. Осы чиновниктер сарайға қажетті соманы өз қалталарынан төлеген, содан кейін сол ақшаны тұрғындардан өндіріп алған. Егер мемлекеттің әр тұрғынына салықты көп төлету үшін оның жағдайын және табысын салық жинаушылар есептеген. Хамупани уақытында салық ставкасы тәуелсіз тұрғындарға табысынан 10 %, ал жартылай тәуелсіз және тәуелді тұрындарға 1/3 - 33 %. Қажетті кездерде хандар тұрғын табысының жартысын талап еткен, салықтар жартылай ақшалай, ал жартысы заттай төленетін. Хандары ерекше үлкен құрылыс кәсіпорындарына тұрғындардың көпшілігін жұмыс істету мүмкін.

Хандар жаңа табыс көзін табуда тапқыршыл болған және халықтан салықтарды барлық заттарға төлеткізген. Яғни бұл жерде мәселе каналдар және өзендер арқылы жүктерді тасымалдау немесе белгілі бір сауда жолдары арқылы тасымалдау, тауарды алып келу және әкету осылардың барлығына хандар салықты төлеткізетін. Сондықтанда салықтан босату өте маңызды мәселе болды, осы салықтан босату мәселесін көбінесе чиновниктермен придворныйлар көп көтерген. Ең бірінші осы жеңілдікке храмдар мен ірі қалалар ұмтылды, өйткені өздерінің үлкен табысына салық төлегісі келген жоқ. Өте қиын уақыт кездерінде басқарушылар осындай жалпы жеңілдікке баруға мәжбүр болады, өйткені қоғамның орта және төменгі деңгейіндегі халқы қарызға батып, ақшасыз қалмасын деген бағытпен жүрді. Бірақта осындай жеңілдіктер ұзақ уақытқа созылмайды, өйткені сарайға көптеген храмдарға қарау қажет болды, сонымен бірге әскери походтарға көптеген ақша қаражаттар қажет болды және осыған байланысты салықтарды жоғарлатуды талап етті. Тек ғана жеңіске жеткен походтар біраз уақытқа дейін салықты төмендетеді, өйткені жаулаған кездегі табыстары көптеген шығындардың орнын толтырады.

Болжамдық деректердің орындалу кезінде салықтық түсімдерді республикалық және жергілікті бюджет арасында бөлудің экономикалық мәні бар, өйткені бұл аймақтың әлеуметтік және экономикалық дамуына өз ықпалын тигізеді[5, 36б. ] . Әр аумақ мынадай салықтардың: корпоративтік табыс салығы, жеке табыс салығы, ҚҚС, әлеуметтік салықтардың көп бөлігінің жергілікті бюджетте қалуында қызығушылық білдіруде. Бірақта мемлекеттің мақсаттарын орындау үшін республикалық бюджетте ақша ресурстарының болуы қажет. Қаржы министрлігі және аумақ әкімшілігі арасында осы сұрақ бойынша бәсекелер әлі тоқтаған жоқ. Әсіресе әлеуметтік салықты және жеке табыс салығын жергілікті бюджетте қалдыруды ұсынды, ал корпоративтік табыс салығын республикалық бюджетке қалдыруды ұсынды.

Салықтың экономикалық мәні - шаруашылық субъектілерінен, азаматтардан ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бір бөлігі болып табылатындығында.

Әрбiр мемлекет өзiнiң даму кезеңдерiнде саяси және әлеуметтiк-экономикалық iс-әрекетiн жүзеге асыру барысында белгiлi бiр экономикалық саясатты негiзге алады. Салықтың ставкаларын, салық жеңiлдiктерiн бекiткен кезде оларды ғылыми негiзде дәлелдеп шектен тыс асыра бермей белгiлi бiр деңгейде ұстау керек.

Экономикасы дамыған елдердiң барлығы өздерiнiң даму кезеңдерiнде экономикалық реттеудiң iшiнде салықтық реттеудiң маңызының зор екенiн дәлелдедi.

Салық - заңды актілерге сәйкес салық төлеушілермен жүзеге асырылатын бюджетке төленетін міндетті төлемдер.

Экономикалық қатынастарды мемлекеттік реттеудің негізгі құралдарының бірі болып салықтық саясат табылады. Салықтар - мемлекет пайда болғаннан бергі қоғамдағы қажетті экономикалық звенолардың бірі болып табылады. Салықтар мен алымдар бюджетті қалыптастырудың көзі. Бұл қаражаттардан мемлекеттік және ұлттық бағдарламалар қаржыландырылып, жүзеге асырылады, мемлекеттің өмір сүруі және қалыптасуы осы қаражаттар есебінен жүзеге асырылады, мемлекеттің құрылымдық бөлімдері құрылады. Фискалдық функциясынан басқа, салықтық механизм мемлекеттің қоғамдық өндіріске, оның дамуы мен жетілдірілуіне, ғылыми-техникалық прогресстің жағдайына және дамуына әсер етеді.

Кез келген мемлекет өзінің шынайы тәуелсіздігін мемлекеттік кірістер жүйесінің нақтылы механизімін құру негізінде қалыптастырады. Оның негізгі саласы ретінде - халықтың жалпы жағдайын көтеру үшін, мемлекеттің қаржылық жағдайын жақсарту үшін төленетін, кәсіпкерлік пен шаруашылық субьектілердің жағдайын ескеретін, бюджетке төленетін міндетті төлемдер болып табылады. Олардың мемлекеттегі басқа кірістерден басты айырмашылығы, олардың міндетті түрде төленетіндігінен көрінеді.

1. 2 Қазақстан Республикасының cалық жүйесiнің даму кезеңдері

Қазақстан Республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғанына да, міне жиыра жылдың жүзі болды. Осы кезең аралығында салық жүйесіне көптеген өзгерістер енгізілді.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында «Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады» деп атап көрсетілген.

Салықтар мемлекеттің саяси және экномикалық қызметтерін қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады.

Салық саясатының басты мақсаты - салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне мүмкіндік беретін салық механизмін іске асыру.

Салықтар - тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөләнуімен және мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға қаражаттың қажет болуынан пайда болды.

Салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерді жүргізілетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетіне салықтардың меншікті салмағы 70 пайызын құрайды.

Қазақстан Республикасы өз алдына егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғасын, экономиканы дербес түрде басқарды. Мемлекеттік басқару жүйелеріне көптеген өзгерістер жасалып, бірнеше заң жобалары қабылданды. Оларға қаншама өзгерістер мен толықтырулар енгізілген. Дамыған мемлекеттер мен көрші мемлекеттердің жүргізіп отырған саясаттарын сараптай отырып, ұлттық менталитетке сай, қажетті жақтарын алып отырды.

Нарықтық экономика мен мемлекеттің салық саясатының негізгі мақсаты бюджеттің кіріс бөлігін қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету болып табылады[6, 91б. ] .

Салық саясатының басты мақсаты - салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне мүмкіндік беретін салық механизмін іске асыру.

Мемлекеттің салық қызметі келесі бағыттардан тұрады:

- мемлекеттің салық жүйесінің қалыптасуы;

- салық салу саласында мемлекет органдарының міндетін анықтау;

- арнайы салық органдарының жүйесін қалыптастыру;

- салық заңын ұйымдастыру және оның сақталуына бақылауды жүзеге асыру.

Салық жүйесі де өз алдына сала болып қалыптасуы ұшін, біршама қиындықтарды бастан кешіре отырып, көптеген өзгерістер мен толықтырулар жасалынып, қазіргі кезде тұрақты жуйеге тісті.

Салық жүйесін мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы қаржы қатынастары және осы қатынасты анықтайтын салықтар, салық механизмі яғни, салық салу әдістері мен тәсілдері, жолдары, салық заңдары мен салыққа қатысты кесімдердің, салық қызметі органдарының жиынтығы құрайды.

Кесте - 1

Қазақстан Республикасының Салық жүесінің даму кезеңдері

1 кестенің жалғасы

Қайнар көзі: автордын мысалы ретінде құрастырылған

Қазақстан Республикасының салық жүйесі реформалаудың келесідей кезеңдерінен өтті:

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс