Салық мекемелерінің акциз салығының төленуін қадағалауы
h3МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
I – Тарау. Акциздердің экономикалық мәні мен мазмұны 6
1.1 Акциздер және оның Қазақстан Республикасы салық жұйесіндегі орны 6
1.2 Акциз жанама салықтардың бірі ретінде 13
II – Тарау. Қазақстан Республикасындағы акциздердің қалыптасуы және есептеу
ережелері 20
2.1 Акциздерді есептеу мен өндіруді ұйымдастырудың тәртібі мен қағидалары
20
2.2 Салық мекемелерінің акциз салығының төленуін қадағалауы 35
2.3 Астана қаласындағы акциздер түсімін талдау 39
III – Тарау. Салық жүйесін дамытудың негізгі қағидалары мен жолдары 45
Қорытынды 49
Қолданылған әдебиеттер тізімі 51
Қосымша 54
Баяндама 58
h3
h4Кіріспе
Қазіргі уақытта Қазқстан халқы үшін ең актуалды мәселелелердің бірі
болып Республикамыздағы салық жұйесін нарықтық экономика талаптары мен
халықаралық стандарттарға сай келтіру болып тұр. Салық жұйесі
кәсіпорындармен мемлекет арасындағы қатынастарды реттеудің маңызды құралы
болғандықтан, қазіргі уақыт салық салынатын ұлттық табыстың өсуімен
сипатталады.
Салық – мемлекеттік ұлттық табыстың бір бөлігі, ол өзіндік айналымға ие
болып келе жатыр. Ол мемлекеттің рөлі мен қайта құрылған құнның бөлінуіне
қаншалықты кірісетіндігін көрсетеді. Салықтың өндіріс процесі мен капитал
айналымына әсерін анықтау үшін, салықтың ұлттық табыс қана емес ішкі жалпы
сатылымдағы да орнын білу қажет, сонымен бірге салықтың айналу процесімен
өнімнің жалпы қайта құрылуын байланыстыру керек.
Салық нарық экономикасына тән құбылыс және ол оның элементі. Кез –
келген елде салық салу белгілі қағидаларға негізделуі керек, олар салық
саласына негіз салған идеялар мен қағидалар. Қай уақытта болмасын бұл
қағидалар халықтың ерекше назарына ие болған, өйткені оларға елдің
әлеуметтік – экономикалық жағдайымен азаматтардың тыңыштығы тәуелді.
Оқымыстылармен мемлекеттік қызметкерлер негізгі ретінде тұрлі қағидаларды
бөліп шығарады. Адамзаттың мыңдаған жылдар тарихында, салықты қолдану
бойынша жиналған тәжірибесі көрсеткендей салық, барлық елдердің дамуына
әсер етті. Соңғы жарты ғасыр ішінде жүргізілген зерттеулер, қазіргі салық
салу жұйесінің ғылыми негізделген және универсалды қағидаларын құруға
мүмкіндік берді.
Осылайша өткен ұрпақтардың қателіктері мен кемшіліктері ескеріле
отырып, көптеген экономикалық, саяси және әлеуметтік мәселелер шешілді,
мемлекеттің реттейтін, халықаралық қауымдастықпен біріккен және әлеуметтік
бағытталған нарықтық экономика құрылды, салық ауыртпалығы мен қоғам
қажеттіліктерінің пропорциясы да жақсара тұсті, мұнда мемлекеттің
мұқтаждығы да жеке және коллективті салық төлеушілердің мұмкіншіліктері де
ескерілді. Салық салудың осы негізгі қағидалары 1995 ж. 1 шілдесінен бастап
күшіне енген Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Салық Және
Бюджетке Төленетін Басқа да Міндетті Төлемдер туралы жарлығында өз орнын
тапты.
Негізгі қағидалардың қатарына ең алдымен мыналарды енгізу қажет:
1. Қандай да болмасын салық реформасын халық қолдамаса ол жұзеге
аспайды, сондықтан ол әділ болуы керек және халық оны әділ деп
тұсінуі керек.
2. Салық төлеушілердің барлық табыстары, қандай жолмен табылғаны мен
жұмсалғанынан тәуелсіз, салықпен салынуы біркелкі болуы тиіс, яғни
горизонтальді теңдік қағидасының сақталуын қамтамасыз ету қажет.
3. Вертикальді теңдік қағидасы бойынша, салық заңнамасы барлық салық
төлеушілердің міндеттері мен құқықтарын, олардың табысы мен
қоғамдағы орнына қарамастан тең ғылуы тиіс.
4. Салық заңнамасы максималды тұрде қарапайым жазылуы тиіс, яғни кез
– келген салық төлеуші оны еркін қабылдап оңай орындауы тиіс. Егер
ол шамадан тыс үлкен және қиын болатын болса онда ол салық
әкімшілігінің де жұмсысын қиындата тұседі.
Салық салудың бұл қағидалары орындалуы үшін, салық төлеушілер мен акциз
салығының объектілерін толық және өз уақытылы есептелуін қамтамасыз ету,
акциз салығының бюджетке толық және уақытылы түсуін қадағалаудың тиімді
нысандары мен әдістерін қолдану керек. Осыған байланысты осы дипломдық
жұмыстың тақырыбы актуалды болып табылады. [8. 10 - 15бет.]
Дипломдық жұмыстың мақсаты акциз салығының экономикалық мәнін ашу, оның
салық жұйесіндегі рөлін көрсету және акциз салығының тұсімін талдау болып
табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі тапсырмаларды қарастыру қажет:
- акциздердің экономикалық мәні мен мазмұнын ашу;
- акциздердің Қазақстан Республикасының салық жұйесіндегі рөлі мен
орнын көрсету;
- акциздерді есептеу мен өндіріп алу механизмін қарастыру;
- салық заңнамасын бұзғаны үшін ықпалшаралардың қолданылуы мен акциз
салығының түсімін талдау.h4
h4I – Тарау. Акциздердің экономикалық мәні мен мазмұны
1.1 Акциздер және оның Қазақстан Республикасы салық жұйесіндегі орны
Қазіргі таңдағы салық жұйесінің қиындығы, оның тез өзгергіштігі
коммерциялық кәсіпорындардың, қаржы жағдайына жауапты бухгалтерлер мен
қаржы қызметкерлерінің көз алмай бақылап отыруларын керек ететіндігінде.
Салық жалпы қоғамдық өнімнің, ұлттық табыстың, жалпы ішкі өнімнің,
өндірістің дамуы мақсатында және мемлекет пен халықтың тұрлі қажеттіліктері
мақсатында бөлінуіне және қайта бөлінуіне байланысты экономикалық
қатынастарды көрсетеді. Сондықтан олар мемлекет пен шаруашылық жұргізуші
субъектілер және халық арасындағы қатынастарды сипаттайтын экономикалық
категория болып табылады.h4
Салықтардың экономикалық мазмұны бұл шаруашылық субъектілер мен
азаматтардың табысытарының құрылуына байланысты қаржы қатынастарына қатысу
мен олардың табыстарының бір бөлігін мемлекеттің қолына өз міндеттерін
орындауы үшін жинақтауы.
Салық мемлекетпен бірге пайда болады, ол оның өмір сүруінің негізі мен
кепілі. Бастапқыда салық азаматтардың ақшалай немесе натуралды түрде еркін
беретін қайырымдылықтары болған, кейін келе ол міндетті және тұрақты түрге
айналды. Адамзат дамуының тарихы барысында салықтың түрлері мен әдістері
өзгеріп, өңделіп, мемлекеттің мұқтаждығы мен керектіктеріне байланысты
ыңғайланып, міндеттері мен әлеуметтік – экономикалық процесстердегі рөлі
өзгеріп келген.
Оңтайлы салық салу салық ауыртпашылығын бөлудің екі қағидасына
негізделеді:
- пайда қағидасы (алынған игіліктер қағидасы)
- қайырымдылық қағидасы (төлем қабілеті)
Біріншісі, әр – түрлі субъектілер мемлекеттің шараларынан күтетін
пайдасына байланысты пропорционалды салық салуды қарастырады: үкімет
ұсынатын қоғам тауарларларынан игіліктер мен қызметтерді көбірек алатындар,
осы тауарлар мен қызметтерді қаржыландыру үшін керекті салық төлеуге
міндетті.
Екінші қағида бойынша салық салу объектілеріне салық төлеуді тиімді
ету, яғни салық ауыртпашылығын салық төлеушінің табысы мен әл - әухатына
тәуелді ету. Бұл қағида: табысы жоғары тұлғалардың, табысы жоғары
кәсіпкерлер мен кәсіпорындардың табысы төмендерге қарағанда салықты,
абсолютті де салыстырмалы тұрде де көп төлеуін қарастырады. Бұл қағиданың
мәні, әр – бір қосымша табыстан түскен қанағат көбейе береді деген үсынысқа
негізделген.
Алатын игіліктері мен төлем қабілеті қағидасы, төлеушінің табысы
көбейген сайын салық ставкасыныңда көбейюін мақсат етеді.
Салықты рационалды ұиымдастырудың классикалық қағидасын Адам Смит
ұсынған және ол әлі күнге дейін ескірген жоқ:
1. Әділдік қағидасына сай салық салу жалпыға ортақ болу керек және
салық үлестірімі олардың табысына сай бөлінуі керек;
2. Анықтық қағидасы, салық соммасы мен оны қалай және қашан төлеу
керектігін салық төлеушінің уақытынан бұрын дәл білуін талап
етеді.
3. Ыңғайлылық қағидасы, салықты төлеудің уақыты мен әдісін, салық
төлеуші үшін ыңғайлы болуын керек етеді.
4. Экономдау қағидасы, салық салу жүйесін рационалдау арқылы, салықты
өндіріп алуға кететін шығындардың азаюын қарастырады.
Бұл қағидаларды қолдану салық салудағы заңсыздықты тоқтатты, осы
процесске тәртіп енгізіп, А.Смитке салық, оны дұрыс төлеушілер үшін
малайлықтың белгісі емес, керісінше ол бостандықтың белгісі деген түйін
жасауға мүмкіндік берді.
Салықтың экономикалық мәні оның функцияларынан көрінеді
Салықтың реттеу функциясы негізгі функциялардың бірі болып саналады, ол
өндірістің дамуына әсер етеді. Бұнда салық түрін таңдау, оның ставкасын
өзгерту, өндіріп алу әдісі, жеңілдіктер мен ықпалшаралар сияқты құралдар
қолданылады. Бұл реттеуіштер қоғам өндірісінің құрылымы мен
пропорцияларына, жинақтау мен тұтыну көлеміне әсер етеді. Салық
реттеуіштері басқа экономикалық шаралармен қосылғанда қажетті мақсаттың
орындалуын қамтамасыз ете алады.
Салықтың екінші функциясы – фискалдық функция болып табылады, ол
қаражаттардың мемлекеттік бюджетке түсуін қамтамасыз етеді. Тауар – ақша
қатынастары мен өндірістің дамығаны сайын бұл функция мемлекеттік бюджетке
ақшалай түсімдердің молаюын қамтамасыз етуде.
Салықтың қайта бөлу функциясы шаруашылық жүргізуші түрлі субъектілер
табыстарының бір бөлігін мемлекет пайдасына қайта бөлінуден тұрады. Бұл
функцияның жұмыс істеу масштабы ішкі жалпы өнімдегі салықтың үлесімен
анықталады.
Мемлекет салықтың бұл функцияларын қолдана отырып, салық жүйесін
анықтайды, оның жұмыс істеу механизмін жасап шығарады, дамудың кезеңіне
байланысты, әлеуметтік – экономикалық мақсаттарға сай ұстанған экономикалық
саясат бойынша салық саласында түрлі шаралар өткізеді. Нарық қатынастарын
құру жағдайында салық саясатының негізгі бағыты болып мемлекет пен
кәсіпорындар арасындағы қатынастарды тиімді білдіретін салықтарды анықтау
болып табылады. Демек, салық жүйесі арқылы өндірістің дамуы мен қоғамның
жұмыс істеуге қабілеті жоқ мүшелерін тиімді және берік қорғалуын қамтамасыз
ету міндет.
Салық жүйесі - мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы қаржы
қатынастарының, салық пен алымдардың, салық салудың тәсілдері, әдістері мен
нысандарының, салық қатынастарын реттейтін заңды актілер жиынтығы, сондай
ақ қаржы қатынастарын басқаруды жүзеге асыратын салық қызметі мен басқару
органдарының жиынтығы.
Салық жүйесін құрылымдық негізден алып қарайтын болсақ, онда ол келесі
негізгі элементтерден тұрады:
- қаржы қатынастарының жиынтығы мен осы қатынастарды білдіретін
салықтар;
- салық механизмі – салық салудың әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы;
- басқару органдары мен салық қызметінің жиынтығы.
Көрініп тұрғандай, салық жүйесі түрлі компоненттерден тұратын күрделі
модель болып табылады. Бұнда ең бастысы болып қаржы қатынастарының нысанын
және салықтардың көлемін дұрыс таңдай білу болып табылады.
Салықтарды әр – тұрлі белгілер бойынша жіктеуге болады:
1. салық салудың объектісі және салық төлеушілер мен мемлекет
арасындағы қарым – қатынас бойынша;
2. қолдану бойынша;
3. салықты өндіруші орган бойынша;
4. объектінің экономикалық нышаны;
5. салық салу объектісін бағалау деңгейі бойынша;
Бірінші белгі бойынша салықтар тура және жанама болып екіге бөлінеді.
Тура салықтарға, табысқа немесе мүлікке салынатын салықтар жатады. Жанама
салықтар тауардың немесе қызметтің құнынан ұсталады.
Қолдану белгісі бойынша салықтар жалпы және арнаулы болып бөлінеді.
Жалпы салықтар мемлекеттің табысы болып табылады және оны қолдану кезінде
ол топтасдытырылады. Арнаулы салықтар қатаң белгіленген мақсаттарға ғана
қолданылады.
Салықты өндіруші және иеленуші органға байланысты салықтар мемлекеттік
және жергілікті болып бөлінеді.
Экономикалық нышаны бойынша салықтар табысқа және тұтынуға салынған
салық болып бөлінеді. Бірінші жағдай бойынша салық салық төлеушінің
табысына салынады; екінші жағдай бойынша салық тұтынушының шығындарына
салынады, бұнда салық тауар мен қызметтерді тұтыну кезінде ұсталады.
Салық салынатын объектіні бағалау дәрежесі бойынша салық нақты және
жеке болып екіге бөлінеді. Нақты салық, мүліктің табыстылығын есепке алмай,
сыртқы сипатына қарап салынады. Жеке салық, жеке және заңды тұлғалардың
қаржы жағдайын есепке ала отырып салынады.
Салық салу объектісін бағалау мен есепке алу тәсіліне байланысты
салықты өндіріп алудың төрт түрі бар: кадастрлік, салық төлеушінің
декларациясы бойынша, табыс алу көзінен және патенттік.
Кадастрлік әдіс бойынша салықтың есептелуі мен өндіріліп алыныуы салық
салу объектісінің нақты табысы бойынша емес табыстылық нормасы бойынша
жүргізіледі.
Декларацияда салық төлеуші өзінің табысының мөлшерін, өзіне тиесілі
жеңілдіктері мен шегерістерін көрсете отырып, салық соммасын өзі есептеп,
оны салық комитетіне өткізеді.
Табысты алу көзінен төленетін салықты, салық төлеуші жұмыс істейтін
орнындағы бухгалтерия есептеп төлейді.
Патенттеу азаматтардың сатып алған патенттері негізінде жеке
кәсіпкерлікпен айналасуына құқық береді, ол олардың жеке кәсіпкер ретінде
тіркелгені туралы куәлігі де болып есептеледі.
Жоғарыда айтылғандай жанама салық, көрсетілген қызмет пен тауар құнынан
ұсталады.
Жанама салық мемлекеттің фискалды мүддесі болып табылады. Оны дұрыс
пайдаланған жағдайда ол баға белгілеу процессіне жағымды әсер етіп, тұтыну
құрылымына ықпал жасайды. Сонымен қатар салық төлеушілер үшін, табыс
көзінен үсталатын салықтың көбейгенінен көрі, олардың шығындарына салынған
салықтың көбейгені дұрысырақ.
Тұтынуға салықтың қолданылуы (оларға акциз бен қосылған құн салығы
жатады) тиімдірек, өйткені:
- олардан жалтару қиынырақ;
- олармен байланысты экономикалық заң бұзушылықтар аз;
- егер тауарға және оны алмастыратын заттарға деген дефицит жоқ болса,
онда ол тұтынушыға таңдау еркін өзіне береді;
- ол жұмысқа деген ынтаны көп азайтпайды;
- бұл салық түрінің құпиялылығы.
Республикамыздың мемлекеттік бюджетінің 30% кірістерін жанама салық
құрайтынын айта кету керек. Алайда тұтыну салығы өсуінің өз кемшіліктері де
бар, олардың ең мүмкіні болып инфляция табылады.
Алайда бұл салықтың жағымыды жақтары оның жағымсыз жақтарын жоққа
шығарып, оларға көз жабылады.
Егер баға деңгейі өсетін болса, олармен бірге бюджеттік шығандарда
өсетін болса, онда бағаның өсуімен бірге бұл салықтан тұсетін тұсімдер де
өсетін болады. Бұл әлеуметтік бағдарламаларды жүзеге асыру үшін қаражат
алуға мүмкіндік береді.
Бюджеттік жүйеге антиинфляциялық автоматикалық механизм енгізілетін
болады.
Барлық салық салу жүйелеріне ортақ мынадай заңдылық бар екендігін есте
үстау жөн: экономиканың және өндірістің кризистік жағдайында салықтың
тұтынуға ауысуының объективті құбылысы байқалады. Бұл, өндірістің төмендеуі
кесірінен салықтың өндірістік базасының төмендеуінен болады. Дегенмен, сол
уақытта мемлекеттің шығындары азаймайды, ал кейбір жағдайларда халықтың
жұмыссыздығы көбейіп әлеуметтік көмек көрсету шығыны өседі, экономиканың
құрылымын өзгертуге бағытталған шығындар мен экономиканың ауадай қажетті
салаларын қаржыландыру үшін және басқада кейінге қалдыруға болмайтын
шараларды қаржыландыру үшін шығындар күрт көбейеді. Сондықтан салық
ауыртпашылығын көп тұтынатындарға жүктеу қажеттігі туындайды.
Бұнда, жанама салықтың бөлу процессінде әлеуметтік теңдестіретіндігі
байқалады және әлемдік тәжірибе бұны қолдайды.
Жанама салықтардың ішіндегі маңыздысы қосылған құн салығы.
Қосылған құн салығы – көп деңгейлі салық, ол тауардың өндірсі мен
өткізілуінің әр кезеңінде өндіріледі, ол тауар жолындағы алдыңғы
кезеңдердінің барлығынан алымдар алады, бірақ мемлекет тауар өндірушінің,
өз кезеңіндегі ғана қосылған құнынан салық алады.
Көп деңгейлі механизм, салықтың баға құрылымында жиналмайтындығынан,
бағаның өсуіне әкеліп соқтырмайды, салық бір рет ұсталса да баға бірдей
өседі.
Кәсіпкерлер салық жүйесінің алдында теңделіп, соңғы тұтынушыға бағаның
қысымы төмендейді.
Фискалды маңызы жағынан жанама салықтардың ішінде акциз салығы екінші
орында – бағаға енгізілетін, сатып алушыға жүктелетін салық.
Акцизді, өзіндік ерекшелігі бойынша монопольді қымбат және ұнемі
сұранысқа ие тауар өндіретін өндірушілер төлейді.
Нарық қатынастарын құру процесі оны реттеуді қажет етеді, жанама
реттеушілердің бірі жанама салықтар болып табылады. Жанама салықтарға
қосылған құн және акциз салықтары жатады.
Акциз – таурдың немесе қызметтің бағасына немесе тарифіне енгізілетін
жанама және қосымша салықтың түрі. Акциз, мемлекеттік бюджетке, тауар
өндірушілердің мол табысты тауар өндіруден түсетін үстеме пайдасын алу үшін
және барлық кәсіпорындар шаруашылық жүргізуінің экономикалық жағдайын
шамамен бірдей ету үшін орнатылған.
Акциз слығына тән және оны қосылған құн салығынан ерекшелендіретін
жақтарын айта кету керек:
- акцизді ұстау объектісі болып тауарды өткізудің айналысы ғана
табылады, оның тізімі бірнеше атаумен ғана шектелген. Басқа сөзбен
айтқанда, акциз салығы қосылған құн салығын салу объектілері болып
табылатын тауар мен қызметтерден ұсталмайды.
- егер қосылған құн салығы тауар өндіру мен айналуының барлық
кезеңдерінде пайда болып, төленетін болса, акциз өндіру саласында
ғана қызмет етеді. Қазақстан Республикасына енгізілетін тауарлар бұл
заңдылыққа бағынбайды, өйткені бұл жағдайда акциз төлеушілері болып
кәсіпорындар табылады, соның ішінде тауарды ары қарай қайта сату
үшін де.
Акциз арқылы мемлекеттік бюджетке тауар бағасының бір бөлігі
өндіріледі, ол өндірістің тиімділігімен емес, тұтынудың өзіне тән
ерекшелігімен емес, өндіру мен сатудың ерекше жағдайларымен жасалған
бағадан өндіріледі. Егер бағаның бұл бөлігі бюджетке өндірілмейтін болса,
онда бұндай тауар өндірушілері ақталмаған мол табыс тауып, басқа
кәсіпорындармен салыстырғанда тең емес, жағымды жағдайда болар еді.
Мысалы шарап – арақ бұйымдарының бөлшек саудасына қойылған бағалары,
акциз болмағанда, өндіруші кәсіпорындарға жұздеген пайыздармен
есептелетіндей табыс әкелер еді. Бұл темекі және басқа да акцизделетін
тауарларға қатысты.
Қысқа мәнде акциз – бұл көпшіліктің сұранысына ие, белгілі тауарлар
тізіміне және сән – салтанат заттарына таралатын таңдамалы акциз. Көп
тауарлардың акциз көлемі оның бағасының 12, ал кейде 23 құрайды.
Терең мәнде акциз – бұл сатуға салық пен қосылған құн салығымен ортақ
сипаттамалары бар, әмбебап жанама салық. [16. 19 – 178бет.]
h41.2 Акциз жанама салықтардың бірі ретінде
Салық салу механизмі, қандайда экономикалық жүйеде болмасын күрделі
болып келеді. Салық салу мемлекеттік реттеудің маңызды әдісі, оның
тиімділігінен әлеуметтік және экономикалық саясаттың жүзеге асуы тәуелді.
Салық салу теориясындағы ең қиын мәселе бұл салықты аудару мәселесі.
Соның арасында, салық саясатындағы мемлекеттік биліктің барлық
топшыламасын жоққа шығара алатындықтан, бұл мәселенің тәжірибелік маңызы
зор.
Салықты аудару тек қана белгілі жағдайларда ғана жүзеге асады. Алдымен,
салық төлеу нарықтық операциялармен байланысты болғанда – сату, сатып алу,
жалға беру. Бұнда, салық төлеуші, нарық операцисын салықпен байланыстырып,
бағаны салық көлеміне өсіреді. Ал, акцизделген тауар өндіруші, бұл тауарды
сатқанда бағаға акциз соммасын қосып оны сатып алушыға жүктеуге
тырысады.h4
Салықты аудару мүкіншілігі нарықтағы жағдайға байланысты, тауарға
сұраныс пен ұсыныс қатынастарынан және оның бағасынан тәуелді. Егер салық
төлеуші тауардың бағасын ол төлеген салықты жаба алатындай етіп көтере
алса, онда ол салықты аудара алатындай жағдайда болады. Бұнда тікелей
аудару орын алады, яғни салықты өз субъектісінен басқа субъектіге жүктейді.
Дәл осы салықтың тура және жанама болып болінуінің негізіне жатты.
Тіке салық – бұл салық салынушыдан, яғни салық субъектісінен тікелей
өндірілетін салық.
Тіке салықтың маңызды артықшылығы болып келесілер саналады:
1. Тіке салық мемлекетке үнемі және көлемі белгілі салық береді.
Шынында да, егер мемлекетте экономикалық тұрақтылық болса,
өндірістік дағдарыс пен соғыс болмаса, онда мұндай қоғамда
халықтың табысы ұлғаяды, бұл абсолютті шамада салықтың көлемі
өседі деген сөз. Бір қалыпты дамып келе жатқан елде тіке салық
тұрлаулы және тұрақты табыс көзі болып табылады.
2. Тіке салық жанама салыққа қарағанда салықтөлеушінің төлем
қабілетін нақтырақ есепке алады. Мысалы табыс салығында салық
салынбайтын минимумнан бастап максималды ставкаға дейінгі
прогрссивтілік шәкіл орнатылған, бұнда әділдік қағидасын жүзеге
асыруға мүмкіндік бар.
3. Тіке салықты төлеген кезде мемлекет салық салынушылармен тікелей
қатынасқа түсіп, оның азамат ретіндегі міндеттерін тура анықтай
алады. Салық төлеуші, оның табысының қанша бөлігін мемлекет
алатынын біледі, және ол алымды қадағалай алады. Оның өзі де
өзінінің қаржы істерінің дұрыс жұргізілуін қалайды. Жанама салық
білінбей төленетіндіктен, көпшілік төлеушілер үшін белгісіз
болып қалады.
4. Тіке салық негізінен жеке табыстан өндіріледі және ол түгелдей
кономикаға әсер ете алмайды. Жанама салық болса барлық жерден
дерлік ұсталады, басқаларға аударылады және соның кесірінен
экономиканың түрлі салаларына қалай әсер ететіндігі
болжанбайтындығынан қауіпті болып табылады. Алайда тура салықтар
кейбір экономикалық құбылыстардың динамикасы мен өзіндік
ерекшелігін көрсете алмайды.
Соның күшінен жанама салықтарды қолданудыңда бірқатар белгілі пайдалары
бар.
Жанама салық – салықты салық салынушығы аударған тұлға төлейтін салық
болып табылады. Біздің Республикамызда бұндай салық болып қосылған құн және
акциз салықтары болып табылады.
Жанама салықтардың, тіке салықтардың алдындағы және оларды кең
пайдалануын шарттайтын артықшылығы болып келесілер табылады:
1. Жанама салықтар егер оларды рационалды және тиімді пайдалана
білсе, мемлекетке өте үлкен қаржы кірістерін әкеле алады.
Қазіргі таңда олар мемлекеттік бюджет кірістерінің негізгі
көздерінің біріне айналған.
2. Жанама салықтар, көп сомманы бірақ төлеуді талап ететін тіке
салықтарға қарағанда азғантай, маңызды емес бөліктермен
өндірілетін болғандықтан, төлеуші үшін аса сезімді емес.
3. Жанама салық, тек қана егер ол бірінші қажеттілік тауарларына
салынбаған болса, төлеушінінің ақшасы бар кезінде ғана төленеді,
өйткені бұған салық өндірілумен байланысты екінші қажеттіліктегі
тауарларды сатып алу фактісі көрсетіп тұр. Ал тура салықты
төлеуді, төлеуші қиын жағдайда жүрген кезінде төлеуін керек ете
қалуы мүмкін, бұл жағдайда салықтан жалтару қызығушылығы пайда
болуы мүмкін.
4. Жанама салықтың мемлекет үшін тиімділігі, салық төлеушінің одан
жалтарыла алмайтындығында. Тура салықтар, олар қаншалықты мұқият
ойластырылсада, одан жалтаруға мүмкіндік қалдарыады.
5. Жанама салықтарды жинау әлде – қайда жеңіл, өйткені салық
салынушылар көлемі өте көп, ал оны саны аз өндірушілер немесе
сатып алушылар төлейді.
Жанама салықтардың бұндай артықшылықтары, оларды өте кең және барлық
жерде қолдануға әкеледі, ал бұл бір – қатар жағымсыз салдарға әкеліп
соғады. Сондықтан тура салықтармен жанама салықтардың арасындағы рационалды
ара қатынасын таба білу маңызды.
Жоғарыда айтылған артықшылықтар есебінен жанама салықтар мемлекеттік
реттеудің тиімді әдістерінің бірі болып табылады.
Реттеу функцисын жүзеге асыру үшін мемлекетке керекті құлалдарын қолына
беру арқылы салық, экономикалық процесстердің барысын мемлекеттік реттелуін
қамтамасыз етеді, және оған өндірістің даму бағытын қоғамға керекті арнамен
жүруін қамтамасыз ететін арнайы салық механизмі қосылады.
Салықты мемлекеттік, қаржылық реттеу құралы ретінде қолдану
мүмкіншілігі салықтың табиғатынан, оның ішкі мәні мен функциясынан туындап
отыр.
Нарықтық экономикада мемлекет өндіріске тікелей қатыспайды, бұл
процессте ол өз орнын тікелей тауар өндіруші түлғаларға береді. Осылайша
оның қаржылық қызметі, құндылықты алғашқы бөлу саласынан қайта бөлу
саласына өтеді. Бұнымен, бір бөлігі салық болып табылатын мемлекеттің
қаржысы, төменгі өндіріс звеносының іс жағдайларына тәуелділігі күшейеді.
Егер әміршіл - әкімшіл экономика жағдайында мемлекеттік мүлік құқығын
пайдаланып, кәсіпорыннан жасалған құндылықтың немесе жасалған өнімнің
елеулі бөлігін алып, ал кейін жетіспеген өндіріс қажеттігінің орнын дотация
беру арқылы, негізгі және айналым құралдарына салымдар жүргізу арқылы,
мемлекеттік қаржыландырудың басқа да түрлері арқылы толтыруға болатын
болса, онда нарық шаруашылығының заңдары кәсіпкерді мемлекеттік қаржы
көмегінен босатуын тілейді, сондықтан одан жасалған құндылықтың, мемлекет
ойынша керекті өндіріс базасынан артық бөлігі ғана алына алады.
Қосылған құн салығының салық базасы, алынатын ақша құралдарының массасы
бойынша тең қауыртты талап қояды, яғни салық, өндіріс өнімінің қаншалықты
терең өңделгеніне қатысты нейтралды.
Өнімнің өңделу тереңдігіне жанама салықтың басқа түрі сезімтал – тауар
бағасына кіретін акциз салығы. Акциз түсімдері акциз салынатын жаппай
тұтыну, беделі жоғары және иррационалды тұтыну тауарларын өндіру көлемімен
байланысты. Үкімет акциз ставкасын да, акциз салынатын тауарлар көлемінде
кең ауқымда реттей алады. Бұл жағдай акциздердің баға құрамына кіріп, анық
көрінбей, латентті, яғни жасырын түрде қызмет ететіндігінен болып отыр.
Акциз жанама салықтардың екінші тобына кіреді. Бюджеттің салықтық
кірістерінің 7%-ын құрайды.
Акциз – тауарға салынатын, оның бағасына кіретін және сатып алушы
жүктелетін салық. Акцизді, өзіндік ерекшелігі бойынша монопольді қымбат
және ұнемі сұранысқа ие тауар өндіретін өндірушілер төлейді. Акциз
қызметтерге де салынуы мүмкін, бұл жағдайда салық тариф құрамына енеді.
Акциз жеке және әмбебап болып бөлінеді. Жеке акциздердің көп болуы
мүмкін.
Қазақстанда акциз ел ішінде шығарылатын және басқа мемлекеттерден
импортталатын мына өнімдер үшін төленеді:
1. спирттің барлық түрлері;
2. алкоголь өнімі;
3. темекі бұйымдары;
4. құрамында темекі бар басқа бұйымдар;
5. бекіре және қызыл балық уылдырығы
6. алтыннан, платинадан немесе күмістен жасалған зергерлік бұйымдар;
7. бензин (авияциялық бензинді қоспағанда);
8. жеңіл автомобильдер (арнайы мүгедектерге арналған, қолмен
басқарылатын автомобильдерден басқа);
9. атыс және газ қарулары (мемлекеттік билік органдарының
қажеттіліктері үшін алынғандардан басқа);
10. газ конденсатын қоса алғанда, шикі мұнай акцизделетін тауарлар
болып табылады.
Қазақстанда қызметтің акцизделетін түрлері мыналар болып табылпды:
1. ойын бизнесі;
2. лотореяны ұйымдастыру мен өткізу.
Тізімде бірінші кезектегі керек заттар жоқ, тек қана қымбат беделі
жоғары және иррационалды тұтыну тауарлары ғана. Акцизделетін тауарлар
ставкалары да, олардың тізімі де өзгеруі мүмкін, ол жеке тауарлардың тұтыну
мөлшерін реттеумен және мемлекеттің ағымдық фискалдық саясатына байланысты
болуы мүмкін.
Әмбебап акциздер кәсіпорындардың жалпы айналымынан өндіріледі. Бұндай
акциз тауар немесе қызмет бағасынан пайыздық ставка бойынша өндірілетін,
айналымға салынатын салық болып табылады. Әмбебап акциздердердің бір түріне
жоғарыда қарастырылған қосылған құн салығы да жатады, бұнда салық тауар мен
қызметтер өткізілімінің жалпы айналымына емес тек оның бір бөлігіне ғана
салынады. Іште өндірілген тауарлар үшін акциз жалпы айналым емес, өткізу
бағасына қосылған құн мен акциз салықтарын қоспай есептегендегі құнына ғана
тағайндалады, яғни сату бағасынан қосылған құн және акциз салықтарына
кеткен шығынды алып тасатағандағы құн акцизделеді. Импортталған тауарлар
үшін салық салынатын айналым болып тауардың кедендік құны табылады. Акциз
ставкасы тауар бағасына немесе натуралдық тұрғыда тауардың физикалық
көлеміне байланысты пайыз тұрінде тағайындалады, соңғы жағдайда заңнамамен
ставка еуро түрінде орнатылған.
Заңсыз енгізу, өндіру мен сатуды болдырмау және акциз салығының толық
жиналуын қамтамасыз ету мақсатында, Қазақстан Республикасының
территориясында өткізілуге арналған алкогол өнімдері мен темекі бұйымдары
міндетті тұрде таңбалануы керек. Өнімнің таңбалануына өндірушілер мен
импорттаушылар міндетті. Бұл жағдайда акциз, акциз жинау маркасының
бекітілген үлгісін сату арқылы жиналады, ал оның бағасы акциз төлеудің
авансы болып есептеледі және бюджетке төленетін акциздік төлемдер азайтылып
төленеді.
Заңнамада импортталатын тауарларға жеңілдіктер қарастырылған. Жекелеп
алғанда: гуманитарлық көмек ретінде қайырымдылық мақсатта, шетел
дипломатиялық және оларға теңдестірілген әкілдіктерінің ресми қолданылуына
арналған, осы әкілдіктердің жұмысшылары мен олардың отбасы мүшелері
қолданылуына арналған; халықаралық адам және жүк тасымалдау көліктерін
пайдалануға қажетті заттар; жеке тұлғалардың, бекітілген норма шеңберінде
әкелген заттары және кейбір басқа жағдайларда әкелінген тауарларларға акциз
салығы салынбайды. [17. 220 – 226 бет.]
h4II – Тарау. Қазақстан Республикасындағы акциздердің қалыптасуы және
есептеу ережелері
2.1 Акциздерді есептеу мен өндіруді ұйымдастырудың тәртібі мен
қағидалары
Қазақстан Республикасында акциз Салық және Бюджетке төленетін басқа
міндетті төлемдер туралы заң және №36 Акциз салығын есептеу және төлеу
тәртібі туралы нұсқаулама негізінде өндіріледі.
Акциз тауарға салынатын, өнім бағасына қосылатын жанама салық болып
табылады. Акциз Қазақстанда жасалған және Қазақстанға импортталатын
тауарларға және ойын бизнесіне салынады. Экспортталатын акциздік тауарлар
акцизделмейді, тек қана егер тауар өндіруші тауардың экспортқа кететінін
растайтын болса, алайда бұл, Қазақстан қатысқан халықаралық келісімдерге
қайшы келмесе.
Акцизделетін тауарды экспортқа шығарарда, тауардың иесі төлеген акциз,
оның осы салық тұрі бойыкша болашақ төлемдер шотына алынады немесе салық
органының ол берген өтінішін алғаннан кейін 60 күн ішінде қайтарылып
береді. Бұл тәртіп тауар иесінің акциз төлегенін және тауардың экспортқа
кеткенін растайтын құжаты бар болған жағдайда ғана жүзеге асады.
Жеке және заңды тұлғалар акциз төлеушілері болып табылады егер:h4
- Қазақстан Республикасының территориясында акцизделетін тауар
өндіретін болса;
- бензиннің (авиациялық бензиннен басқасы), дизел отынының бөлшек
немесе көтерме саудасын жүргізсе;
- Қазақстан территориясына акцизделетін тауар импорттаса;
- Қазақстан Республикасында ойын бизнесін ұйымдастырса.
Мұрагерлік құқығы бойынша мемлекет қарамағына өткен, иесі жоқ немесе
тәркіленген тауарлар акцизін, сонымен қатар бұрын акциз төленбеген
тауарлардың акцизін төлеуші болып осы тауарларды өткізумен айналысатын
тұлға табылады.
Акцизделетін тауарлар болып Қазақстан территориясында шығарылған немесе
оның территориясына әкелінген мына тауарлар табылады:
1. спирттің барлық тұрі;
2. арақ;
3. ликер – арақ өнімдері;
4. шарап;
5. шарап тектес өнімдер;
6. коньяк;
7. шампан;
8. сыра;
9. темекі бұйымдары;
10. құрамында темекі бар басқа өнімдер;
11. бекіре, қызыл балық және олардың уылдырығы мен олардан жасалған
деликатестер;
12. алтыннан, күмістен немесе платинадан жасалған зергерлік бұйымдар;
13. хрусталь және одан жасалған жарық шамдары;
14. бензин (авиациялық бензиннен басқасы), дизель отыны;
15. жеңіл автокөліктер (мемлекеттік билік органдарының қажеттіктеріне
алынғандардан және мүгедектерге арналған қолмен басқарылатындардан
басқасы);
16. атыс және газ қарулары (мемлекеттік билік органдарының
қажеттіктеріне алынғандардан басқасы);
17. шикі мұнай, газ конденсатын қоса алғанда;
18. электрэнергиясы.
Қазақстан Республикасының үкіметі бекітетін тәртіптер мен талаптарға
сай, барлық шарап – арақ өнімдері акциздік алым алынады деген маркалармен
таңбалануы керек. Акциз ставкаларын үкімет орнатады, ол тауардың құнына
немесе натуралды көлеміне байланысты тағайындалады және ол республиканың
бүкіл территориясына ортақ болып табылады.
Акциз ставкалары қолданылады:
- отандық өндіріс тауарларына – акцизді қоспағандағы өндірушінің
бағасына немесе натуралды тұрде физикалық көлеміне;
- импортталатын тауарларға – кедендік бағасына немесе натуралды тұрде
физикалық көлеміне;
- ойын бизнесіне қатысты – ұтыстар соммасын минустағаннан кейінгі,
ойын бизнесінен түскен түсімдер соммасынан алынады.
Акцизделетін, өзінің жеке меншігі болып табылатын шикізаттан жасалған
тауарды өндіргенде акциз салығының объектісі, осы шикізаттың бағасы немесе
оның натуралды көлемі болып табылады.
Ойын бизнесі бойынша (лотореядан басқасы) акциз салығын салу
объектісіне, одан түскен түсім жатады, лоторея бойынша салықтың объектісі
болып, лотореяны ұйымдастырушы түскен түсім деп көрсеткен сомма жатады.
Электроэнергия өндіргенде акциздің объектісі болып бүкіл өндірілген
элетроэнергияның көлемі жатады, тек қана өндіру процессіндегі, есеп беру
периодында жұмсалған энергия көлемі ғана жатпайды.
Салық салу айналымы акцизделетін тауарларды, акцизді қоспағанды сату
бағасынан алынған өндіру және өткізу айналымы болып табылады.
Шикізат бойынша акциз соммасы бюджеттік төлемдер соммасының
азайтылымына жатады, ол дайын өнім өндіруге жұмсалған шикізат көлеміне
байланысты есептеледі.
Ойын бизнесінде акциз, ойын бизнесінен түскен түсімдер соммасынан ел
ұтқан ұтыстар соммасын алып тастағандағы шыққан соммаға салынады.
Акциз соммасын, төлеуші өткізетін тауарлар құны және орнатылған
ставкаларды есепке ала отырып өзі есептейді. Акциз бойынша бюджетпен
есептесу периоды болып күнтізбелік ай табылады.
Шарап - арақ өнімдері бойынша бюджетке акциз, тауар өткізілген күннен
бастап он күннен кешіктірілмей аударылуы керек.
Басқа таурлар үшін және ойын бизнесі үшін акциз мына тәртіп бойынша
төленуі қажет:
- айдың алғашқы 10 күні ішінде өткізілген тауар үшін акциз, айдың 13
күнінен кешіктірілмей;
- айдың екінші 10 күні ішінде өткізілген тауар үшін акциз, айдың 23
күнінен кешіктірілмей;
- айдың үшінші 10 күні ішінде өткізілген акциз, есеп беру айынан
кейінгі айдың 3 күнінен кешіктірілмей төленуі шарт.
Лоторея ұйымдастыру бойынша акциз төлеудің тәртібін Қазақстан
Республикасының Қаржы Министрлігінің Салық Комитеті Қазақстан
Республикасының Қаржы Министрлігінің келісімі бойынша орнатады.
Бюджетке уақытында төленбеген акциз үшін, төлеген күнді қоса алғандағы
кешіктірілген әр күн үшін, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі орнатқан
қайта қаржыландыру ставкасынан 1.5 есе айып пұл өндіріледі.
Акциз төлеу уақыты ұзартылуға жатпайды.
Импортталатын тауарлар бойынша акцизделу объектісі, Қазқстан
Республикасының кеден заңнамасы анықтайтын кедендік құн немесе натуралды
тұрғыдағы физикалық көлемі болып табылады. Импортталатын тауарлар бойынша
акциз, Қазақстан Республикасының кеден заңнамасы кедендік төлемдер төлеу
күні деп анықтаған күні төленеді.
Акцизді, Қазақстан Республикасының үкіметі бекіткен нормалар шеңберінде
акцизделетін тауар импорттаған жеке тұлғалар төлемейді. [14. 161 – 190
бет.]
№1 Кесте. Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан, жеке тұлғалар
акцизделтін тауарлар үшін акциз төлемей алып өте алатын нормалар көлемі:
Тауар атауы Кеднедік құнына байланысты акциздің
% ставкалары немесе өлшеу бірлігі
бекіре және қызыл балық, бекіре және1 кг
қызыл балық уылдырығы, бекіре және 5 литр
қызыл балықтан, оның уылдырығынан 2 литр
жасалған деликатестер 1000 дана
сыра 100 литр
арақ – шарап өнімдері 150 литр
темекі бұйымдары 1 жинақтама (комплект)
бензин 2 зат
дизель отыны
хрусталь бұйымдары, хрустальді
шамдар
платина, алтын немесе күмістен
жасалған зергерлік бұйымдар
Төменде тізілген импортталатын тауарлар акциз төлеуден босатылған:
1. халықаралық жүк және жолаушы тасымалдайтын көлікті қолдануға
керекті акцизделетін тауарлар, жол бойында немесе кезекті
тоқтау орнында, сонымен қоса апат салдарын жою үшін шет елде
сатып алынған тауарлар;
2. Қазақстан Республикасының кедендік шекарасына жетпей тұрып
бұзылғаны немесе құртылғаны себебінен бұйым немесе өнім деп
санауға келмейтін тауарлар;
3. шетел дипломатиялық және оларға теңдестірілген әкілдіктерінің
ресми қолданылуына арналған, осы әкілдіктердің жұмысшылары мен
олардың отбасы мүшелері қолданылуына арналған;
4. Қазақстан Республикасының кедендік заңнамалары қарастырған
арнайы кедендік режимі бойынша, Қазақстанның кедендік
шекарасынан салық төлемей алып өтуге рұқсат етілген заттар.
Акциз салығының дұрыс есептелуі мен уақытылы төленуі толығымен салық
төлеушінің мойнына жүктелген.
Акцизге қатысты күнтiзбелiк ай салық кезеңi болып табылады.
Салық төлеуші салық қызметінің тиісті мекемесіне есеп беру айынан
кейінгі айдың 15 – ші күнінен кешіктірмей, акциз төленуге тиісті соммасы
және есеп беру айының әр - бір 10 күні үшін нақты төлеген соммасы
көрсетілген салық декларациясын өткізуге міндетті.
Егер акциз төлеу және декларация өткізу күндері демалыс немесе мейрам
күндеріне келетін болса, онда ол демалыс немесе мейрам күндерінен кейінгі
бірінші жұмыс күніне аударылады. Акциздік жиын маркаларымен таңбалануға
тиісті тауарларды акциздік жиын маркалармен таңбаламай сатуға тиым
салынады.
Акциз маркалары бүлiнген, жоғалған кезде мынадай жағдайларда:
1) акциз маркалары төтенше жағдайлар салдарынан бүлiнсе, жоғалса;
2) бүлiнген акциздiк маркаларын салық органдары жоюға жасалған
есептен шығару актiсi негiзiнде қабылдаса, акциз төленбейдi.
Орнатылған уақыт ішінде салық декларациясын өткізбеген заңды немесе
жеке тұлғаға, декларация өткізілмеген әр ай үшін төленуге тиісті, бірақ
декларация бойынша төленбеген сомма үстіне 5 % - дық айып пұл салынады.
Декларацияда салық көлемін азайтып көрсетіп, салық көлемін толық
төлемегені үшін, салық төлеушіге төленбеген салық үстіне 100 пайыздық айып
пұл салынады. Ағымдық төлемдер соммасын азйтқаны үшін, азайтылған сомма
үстінен 100 пайыздық айып пұл салынады.
Есептеу құжаттарында тауарлар есебі мен өткізілімін көрсетбегені үшін,
тауар бағасынан 100 пайыз көлемінде айып пұл төлейді.
№2 Кесте. Қазақстан Республикасында шығарылған және оның кедендік
территориясына сырттан енгізілген акцизделетін тауарлардың және ойын
бизнесінің акциз ставкалары:
Өнім түрлері Елде өндірілетін Сырттан
таурлардың акциз енгізізілетін
ставкалары тауарлардың акциз
ставкалары
Спирттің барлық тұрі 300 KZTЛ 3 €Л
Ликер – арақ өнімдерін жасау үшін 30 KZTЛ 0.3 €Л
жіберілген спирт 20 KZTЛ 1.7 €Л
Арақ, ликер – арақ өнімдері, қызуы1 KZTЛ 0.4 €Л
көбейтілген сусындар, ішімдіктер 20 KZTЛ 0.4 €Л
мен бальзамдар 1 KZTЛ 0.4 €Л
Коньяк 6 KZTЛ 0.2 €Л
Шарап 0.75 евро1000 дана1 €1000 дана
Шампан 100% 100%
Шарап тектес өнімдер 0 0
Сыра 10% 10%
Темекі өнімдері 5000 KZTТ 31 €Т
Бекіре және қызыл балық 600 KZT 20 €Т
Хрусталь бұйымдары - 10%
Алтыннан, платинадан немесе 0 0
күмістен жасалған зергерлік 20% -
бұйымдар 10% -
Бензин
Дизель отыны
Жеңіл көлік
Атыс және газ қарулары,
мемлекеттік билік органдарының
қажеттіліктеріне алынғандардан
басқасы
Ойын бизнесі, лотореядан басқасы
Лоторея, мемлекеттік, ұлттық
лотореядан басқасы
[4.]
№3 Кесте. Экспортталатын шикi мұнайға, газ конденсатына рента салығының
ставкалары мынадай мөлшерлерде белгiленедi:
Нарықтық бағасы Ставкасы
0 процент
бiр баррель үшiн 19 АҚШ долларынан кем 1 процент
бiр баррель үшiн 19-дан 20 АҚШ долларына дейiн 4 процент
7 процент
бiр баррель үшiн 20-дан 21 АҚШ долларына дейiн 10 процент
12 процент
бiр баррель үшiн 21-ден 22 АҚШ долларына дейiн 14 процент
16 процент
бiр баррель үшiн 22-ден 23 АҚШ долларына дейiн 17 процент
бiр баррель үшiн 23-тен 24 АҚШ долларына дейiн 19 процент
бiр баррель үшiн 24-тен 25 AҚШ долларына дейiн 21 процент
бiр баррель үшiн 25-тен 26 АҚШ долларына дейiн 22 процент
бiр баррель үшiн 26-дан 27 АҚШ долларына дейiн 23 процент
бiр баррель үшiн 27-ден 28 АҚШ долларына дейiн 25 процент
бiр баррель үшiн 28-ден 29 АҚШ долларына дейiн 26 процент
бiр баррель үшiн 29-дан 30 АҚШ долларына дейiн 28 процент
бiр баррель үшiн 30-дан 31 АҚШ долларына дейiн 29 процент
бiр баррель үшiн 31-ден 32 АҚШ долларына дейiн 30 процент
бiр баррель үшiн 32-ден 34 АҚШ долларына дейiн 31 процент
бiр баррель үшiн 34-тен 36 АҚШ долларына дейiн 33 процент
бiр баррель үшiн 36-дан 37 АҚШ долларына дейiн
бiр баррель үшiн 37-ден 38 АҚШ долларына дейiн
бiр баррель үшiн 38-ден 40 АҚШ долларына дейiн
бiр баррель үшiн 40 АҚШ долларынан астам
[2.]
h4Акциз жиналымынының толықтығын қамтамасыз ету үшін және
акцизделетін кейбір тауарлардың заңсыз енгзілуі, өндірілуі мен сатылуының
алдын алу мақсатында, Қазақстан Республикасының үкіметі акцизделетін
тауарларды акциз маркаларының жаңа түрімен таңбалануы керек деген үкім
шығарды. Бұған отандық тауар өндірушілер мен шетел тауарын импорттаушы
тұлғалар жауапты деп тапты. Сонымен бірге акциз маркаларының жаңа түрлерін
шығаратын кәсіпорын Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісінің Банкнот
Фабрикасы болады деп шешті.
Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігіне қарасты Салық Комитеті
мен Кеден Комитеттері отандық және шетелдік акцизделетін тауарларды акциз
маркаларының жаңа түрімен таңбалау үшін, акциз маркаларының жаңа түрін
жасап шығару жөнінде, Ұлттық Банктің айтылған Банкнот Фабрикасымен келісім
шартқа отыруы керек. Келісім шарт бойынша Банкнот Фабрикасы алькогольдік
өнімдердің акциз маркаларына міндетті тұрде жеті саннан тұратын реттік
номері мен сериясын салуы тиіс және ол иридисценттік қағаздан жасап
шығарылуы керек. Шарап және қатайтылған сусындардың акциз ставкаларының
айырмасы мол болғандықтан олардың акциз маркалары әр түрлі болу керектігі
де есепке алынды. [15. 89 – 101бет.]h4
Акциздердің толық жиналуын қамтамасыз ету мақсатында этил спирті мен
алкоголь өнімдерін өндіру, сондай ақ алкоголь өнімдерін сақтау мен оны
көтерме саудада өткізу міндетті тұрде лицензияланады, яғни осы іс -
әрекеттерді жүзеге асыру үшін міндетті түрде лицензия алу керек.
Лицензия осы қызметтердің әр – қайсысына бөлек беріледі.
Қызмет түрлері:
- этил спиртін өндіру;
- алкоголь өнімдерін өндіру;
- этил спиртін сақтау мен өткізу;
- алкоголь өнімдерін(сырадан басқасы) сақтау және көтерме саудада
өткізу.
Лицензия алу үшін келесі құжаттар қажет:
- Қазақстан Республикастқан Үкіметі орнатқан тұрде арыз;
- Заңды тұлғалар үшін – мемлекеттік тіркелу жөніндегі куәліктің
көшірмесі;
- Арыз берушінің, лицензияланатын қызмет тұрін атқару үшін қойылатын
талаптарға сай екендігін растайтын құжаттар;
- Лицензияланатын қызмет түрін атқару үшін лицензия алғысы келетіндер
стандарттау мен метрология, санитарлық және экологиялық қадағалау
органдарының тұжырымдамасын алулары қажет;
- Лицензиялық жиналымның төленгені туралы құжат.
Лицензиялық жиналым көлемін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
Лицензия Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен форма бойынша
толтырылады және оған қатаң тұрде есеп беріледі.
Лицензия бланкілерінің есебін жүргізумен оларды сақтау уәкілетті
мемлекет органына (лицензиар) жүктелген.
Лицензияланатын қызмет тұрі флиалдармен, әкілдіктермен немесе біріккен
емес бірнеше объектілерде жүзеге асырылатын жағдайда, бұл объектілерде,
лицензиар бекіткен форма бойынша, көрінетін жерде, лицензияның реквизиттері
көрсетіліуі керек.
Лицензия үш жылға дейінгі мерзімге беріледі, бірақ лицензиялық жиналым
төлемі, соңғы төлем жүргізілгенен кейінгі он екі айлық периодтан кейін жыл
сайын төленеді.
Жыл сайынғы лицензиялық жиналым төлемдерін төлеу, лицензия ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
I – Тарау. Акциздердің экономикалық мәні мен мазмұны 6
1.1 Акциздер және оның Қазақстан Республикасы салық жұйесіндегі орны 6
1.2 Акциз жанама салықтардың бірі ретінде 13
II – Тарау. Қазақстан Республикасындағы акциздердің қалыптасуы және есептеу
ережелері 20
2.1 Акциздерді есептеу мен өндіруді ұйымдастырудың тәртібі мен қағидалары
20
2.2 Салық мекемелерінің акциз салығының төленуін қадағалауы 35
2.3 Астана қаласындағы акциздер түсімін талдау 39
III – Тарау. Салық жүйесін дамытудың негізгі қағидалары мен жолдары 45
Қорытынды 49
Қолданылған әдебиеттер тізімі 51
Қосымша 54
Баяндама 58
h3
h4Кіріспе
Қазіргі уақытта Қазқстан халқы үшін ең актуалды мәселелелердің бірі
болып Республикамыздағы салық жұйесін нарықтық экономика талаптары мен
халықаралық стандарттарға сай келтіру болып тұр. Салық жұйесі
кәсіпорындармен мемлекет арасындағы қатынастарды реттеудің маңызды құралы
болғандықтан, қазіргі уақыт салық салынатын ұлттық табыстың өсуімен
сипатталады.
Салық – мемлекеттік ұлттық табыстың бір бөлігі, ол өзіндік айналымға ие
болып келе жатыр. Ол мемлекеттің рөлі мен қайта құрылған құнның бөлінуіне
қаншалықты кірісетіндігін көрсетеді. Салықтың өндіріс процесі мен капитал
айналымына әсерін анықтау үшін, салықтың ұлттық табыс қана емес ішкі жалпы
сатылымдағы да орнын білу қажет, сонымен бірге салықтың айналу процесімен
өнімнің жалпы қайта құрылуын байланыстыру керек.
Салық нарық экономикасына тән құбылыс және ол оның элементі. Кез –
келген елде салық салу белгілі қағидаларға негізделуі керек, олар салық
саласына негіз салған идеялар мен қағидалар. Қай уақытта болмасын бұл
қағидалар халықтың ерекше назарына ие болған, өйткені оларға елдің
әлеуметтік – экономикалық жағдайымен азаматтардың тыңыштығы тәуелді.
Оқымыстылармен мемлекеттік қызметкерлер негізгі ретінде тұрлі қағидаларды
бөліп шығарады. Адамзаттың мыңдаған жылдар тарихында, салықты қолдану
бойынша жиналған тәжірибесі көрсеткендей салық, барлық елдердің дамуына
әсер етті. Соңғы жарты ғасыр ішінде жүргізілген зерттеулер, қазіргі салық
салу жұйесінің ғылыми негізделген және универсалды қағидаларын құруға
мүмкіндік берді.
Осылайша өткен ұрпақтардың қателіктері мен кемшіліктері ескеріле
отырып, көптеген экономикалық, саяси және әлеуметтік мәселелер шешілді,
мемлекеттің реттейтін, халықаралық қауымдастықпен біріккен және әлеуметтік
бағытталған нарықтық экономика құрылды, салық ауыртпалығы мен қоғам
қажеттіліктерінің пропорциясы да жақсара тұсті, мұнда мемлекеттің
мұқтаждығы да жеке және коллективті салық төлеушілердің мұмкіншіліктері де
ескерілді. Салық салудың осы негізгі қағидалары 1995 ж. 1 шілдесінен бастап
күшіне енген Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Салық Және
Бюджетке Төленетін Басқа да Міндетті Төлемдер туралы жарлығында өз орнын
тапты.
Негізгі қағидалардың қатарына ең алдымен мыналарды енгізу қажет:
1. Қандай да болмасын салық реформасын халық қолдамаса ол жұзеге
аспайды, сондықтан ол әділ болуы керек және халық оны әділ деп
тұсінуі керек.
2. Салық төлеушілердің барлық табыстары, қандай жолмен табылғаны мен
жұмсалғанынан тәуелсіз, салықпен салынуы біркелкі болуы тиіс, яғни
горизонтальді теңдік қағидасының сақталуын қамтамасыз ету қажет.
3. Вертикальді теңдік қағидасы бойынша, салық заңнамасы барлық салық
төлеушілердің міндеттері мен құқықтарын, олардың табысы мен
қоғамдағы орнына қарамастан тең ғылуы тиіс.
4. Салық заңнамасы максималды тұрде қарапайым жазылуы тиіс, яғни кез
– келген салық төлеуші оны еркін қабылдап оңай орындауы тиіс. Егер
ол шамадан тыс үлкен және қиын болатын болса онда ол салық
әкімшілігінің де жұмсысын қиындата тұседі.
Салық салудың бұл қағидалары орындалуы үшін, салық төлеушілер мен акциз
салығының объектілерін толық және өз уақытылы есептелуін қамтамасыз ету,
акциз салығының бюджетке толық және уақытылы түсуін қадағалаудың тиімді
нысандары мен әдістерін қолдану керек. Осыған байланысты осы дипломдық
жұмыстың тақырыбы актуалды болып табылады. [8. 10 - 15бет.]
Дипломдық жұмыстың мақсаты акциз салығының экономикалық мәнін ашу, оның
салық жұйесіндегі рөлін көрсету және акциз салығының тұсімін талдау болып
табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі тапсырмаларды қарастыру қажет:
- акциздердің экономикалық мәні мен мазмұнын ашу;
- акциздердің Қазақстан Республикасының салық жұйесіндегі рөлі мен
орнын көрсету;
- акциздерді есептеу мен өндіріп алу механизмін қарастыру;
- салық заңнамасын бұзғаны үшін ықпалшаралардың қолданылуы мен акциз
салығының түсімін талдау.h4
h4I – Тарау. Акциздердің экономикалық мәні мен мазмұны
1.1 Акциздер және оның Қазақстан Республикасы салық жұйесіндегі орны
Қазіргі таңдағы салық жұйесінің қиындығы, оның тез өзгергіштігі
коммерциялық кәсіпорындардың, қаржы жағдайына жауапты бухгалтерлер мен
қаржы қызметкерлерінің көз алмай бақылап отыруларын керек ететіндігінде.
Салық жалпы қоғамдық өнімнің, ұлттық табыстың, жалпы ішкі өнімнің,
өндірістің дамуы мақсатында және мемлекет пен халықтың тұрлі қажеттіліктері
мақсатында бөлінуіне және қайта бөлінуіне байланысты экономикалық
қатынастарды көрсетеді. Сондықтан олар мемлекет пен шаруашылық жұргізуші
субъектілер және халық арасындағы қатынастарды сипаттайтын экономикалық
категория болып табылады.h4
Салықтардың экономикалық мазмұны бұл шаруашылық субъектілер мен
азаматтардың табысытарының құрылуына байланысты қаржы қатынастарына қатысу
мен олардың табыстарының бір бөлігін мемлекеттің қолына өз міндеттерін
орындауы үшін жинақтауы.
Салық мемлекетпен бірге пайда болады, ол оның өмір сүруінің негізі мен
кепілі. Бастапқыда салық азаматтардың ақшалай немесе натуралды түрде еркін
беретін қайырымдылықтары болған, кейін келе ол міндетті және тұрақты түрге
айналды. Адамзат дамуының тарихы барысында салықтың түрлері мен әдістері
өзгеріп, өңделіп, мемлекеттің мұқтаждығы мен керектіктеріне байланысты
ыңғайланып, міндеттері мен әлеуметтік – экономикалық процесстердегі рөлі
өзгеріп келген.
Оңтайлы салық салу салық ауыртпашылығын бөлудің екі қағидасына
негізделеді:
- пайда қағидасы (алынған игіліктер қағидасы)
- қайырымдылық қағидасы (төлем қабілеті)
Біріншісі, әр – түрлі субъектілер мемлекеттің шараларынан күтетін
пайдасына байланысты пропорционалды салық салуды қарастырады: үкімет
ұсынатын қоғам тауарларларынан игіліктер мен қызметтерді көбірек алатындар,
осы тауарлар мен қызметтерді қаржыландыру үшін керекті салық төлеуге
міндетті.
Екінші қағида бойынша салық салу объектілеріне салық төлеуді тиімді
ету, яғни салық ауыртпашылығын салық төлеушінің табысы мен әл - әухатына
тәуелді ету. Бұл қағида: табысы жоғары тұлғалардың, табысы жоғары
кәсіпкерлер мен кәсіпорындардың табысы төмендерге қарағанда салықты,
абсолютті де салыстырмалы тұрде де көп төлеуін қарастырады. Бұл қағиданың
мәні, әр – бір қосымша табыстан түскен қанағат көбейе береді деген үсынысқа
негізделген.
Алатын игіліктері мен төлем қабілеті қағидасы, төлеушінің табысы
көбейген сайын салық ставкасыныңда көбейюін мақсат етеді.
Салықты рационалды ұиымдастырудың классикалық қағидасын Адам Смит
ұсынған және ол әлі күнге дейін ескірген жоқ:
1. Әділдік қағидасына сай салық салу жалпыға ортақ болу керек және
салық үлестірімі олардың табысына сай бөлінуі керек;
2. Анықтық қағидасы, салық соммасы мен оны қалай және қашан төлеу
керектігін салық төлеушінің уақытынан бұрын дәл білуін талап
етеді.
3. Ыңғайлылық қағидасы, салықты төлеудің уақыты мен әдісін, салық
төлеуші үшін ыңғайлы болуын керек етеді.
4. Экономдау қағидасы, салық салу жүйесін рационалдау арқылы, салықты
өндіріп алуға кететін шығындардың азаюын қарастырады.
Бұл қағидаларды қолдану салық салудағы заңсыздықты тоқтатты, осы
процесске тәртіп енгізіп, А.Смитке салық, оны дұрыс төлеушілер үшін
малайлықтың белгісі емес, керісінше ол бостандықтың белгісі деген түйін
жасауға мүмкіндік берді.
Салықтың экономикалық мәні оның функцияларынан көрінеді
Салықтың реттеу функциясы негізгі функциялардың бірі болып саналады, ол
өндірістің дамуына әсер етеді. Бұнда салық түрін таңдау, оның ставкасын
өзгерту, өндіріп алу әдісі, жеңілдіктер мен ықпалшаралар сияқты құралдар
қолданылады. Бұл реттеуіштер қоғам өндірісінің құрылымы мен
пропорцияларына, жинақтау мен тұтыну көлеміне әсер етеді. Салық
реттеуіштері басқа экономикалық шаралармен қосылғанда қажетті мақсаттың
орындалуын қамтамасыз ете алады.
Салықтың екінші функциясы – фискалдық функция болып табылады, ол
қаражаттардың мемлекеттік бюджетке түсуін қамтамасыз етеді. Тауар – ақша
қатынастары мен өндірістің дамығаны сайын бұл функция мемлекеттік бюджетке
ақшалай түсімдердің молаюын қамтамасыз етуде.
Салықтың қайта бөлу функциясы шаруашылық жүргізуші түрлі субъектілер
табыстарының бір бөлігін мемлекет пайдасына қайта бөлінуден тұрады. Бұл
функцияның жұмыс істеу масштабы ішкі жалпы өнімдегі салықтың үлесімен
анықталады.
Мемлекет салықтың бұл функцияларын қолдана отырып, салық жүйесін
анықтайды, оның жұмыс істеу механизмін жасап шығарады, дамудың кезеңіне
байланысты, әлеуметтік – экономикалық мақсаттарға сай ұстанған экономикалық
саясат бойынша салық саласында түрлі шаралар өткізеді. Нарық қатынастарын
құру жағдайында салық саясатының негізгі бағыты болып мемлекет пен
кәсіпорындар арасындағы қатынастарды тиімді білдіретін салықтарды анықтау
болып табылады. Демек, салық жүйесі арқылы өндірістің дамуы мен қоғамның
жұмыс істеуге қабілеті жоқ мүшелерін тиімді және берік қорғалуын қамтамасыз
ету міндет.
Салық жүйесі - мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы қаржы
қатынастарының, салық пен алымдардың, салық салудың тәсілдері, әдістері мен
нысандарының, салық қатынастарын реттейтін заңды актілер жиынтығы, сондай
ақ қаржы қатынастарын басқаруды жүзеге асыратын салық қызметі мен басқару
органдарының жиынтығы.
Салық жүйесін құрылымдық негізден алып қарайтын болсақ, онда ол келесі
негізгі элементтерден тұрады:
- қаржы қатынастарының жиынтығы мен осы қатынастарды білдіретін
салықтар;
- салық механизмі – салық салудың әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы;
- басқару органдары мен салық қызметінің жиынтығы.
Көрініп тұрғандай, салық жүйесі түрлі компоненттерден тұратын күрделі
модель болып табылады. Бұнда ең бастысы болып қаржы қатынастарының нысанын
және салықтардың көлемін дұрыс таңдай білу болып табылады.
Салықтарды әр – тұрлі белгілер бойынша жіктеуге болады:
1. салық салудың объектісі және салық төлеушілер мен мемлекет
арасындағы қарым – қатынас бойынша;
2. қолдану бойынша;
3. салықты өндіруші орган бойынша;
4. объектінің экономикалық нышаны;
5. салық салу объектісін бағалау деңгейі бойынша;
Бірінші белгі бойынша салықтар тура және жанама болып екіге бөлінеді.
Тура салықтарға, табысқа немесе мүлікке салынатын салықтар жатады. Жанама
салықтар тауардың немесе қызметтің құнынан ұсталады.
Қолдану белгісі бойынша салықтар жалпы және арнаулы болып бөлінеді.
Жалпы салықтар мемлекеттің табысы болып табылады және оны қолдану кезінде
ол топтасдытырылады. Арнаулы салықтар қатаң белгіленген мақсаттарға ғана
қолданылады.
Салықты өндіруші және иеленуші органға байланысты салықтар мемлекеттік
және жергілікті болып бөлінеді.
Экономикалық нышаны бойынша салықтар табысқа және тұтынуға салынған
салық болып бөлінеді. Бірінші жағдай бойынша салық салық төлеушінің
табысына салынады; екінші жағдай бойынша салық тұтынушының шығындарына
салынады, бұнда салық тауар мен қызметтерді тұтыну кезінде ұсталады.
Салық салынатын объектіні бағалау дәрежесі бойынша салық нақты және
жеке болып екіге бөлінеді. Нақты салық, мүліктің табыстылығын есепке алмай,
сыртқы сипатына қарап салынады. Жеке салық, жеке және заңды тұлғалардың
қаржы жағдайын есепке ала отырып салынады.
Салық салу объектісін бағалау мен есепке алу тәсіліне байланысты
салықты өндіріп алудың төрт түрі бар: кадастрлік, салық төлеушінің
декларациясы бойынша, табыс алу көзінен және патенттік.
Кадастрлік әдіс бойынша салықтың есептелуі мен өндіріліп алыныуы салық
салу объектісінің нақты табысы бойынша емес табыстылық нормасы бойынша
жүргізіледі.
Декларацияда салық төлеуші өзінің табысының мөлшерін, өзіне тиесілі
жеңілдіктері мен шегерістерін көрсете отырып, салық соммасын өзі есептеп,
оны салық комитетіне өткізеді.
Табысты алу көзінен төленетін салықты, салық төлеуші жұмыс істейтін
орнындағы бухгалтерия есептеп төлейді.
Патенттеу азаматтардың сатып алған патенттері негізінде жеке
кәсіпкерлікпен айналасуына құқық береді, ол олардың жеке кәсіпкер ретінде
тіркелгені туралы куәлігі де болып есептеледі.
Жоғарыда айтылғандай жанама салық, көрсетілген қызмет пен тауар құнынан
ұсталады.
Жанама салық мемлекеттің фискалды мүддесі болып табылады. Оны дұрыс
пайдаланған жағдайда ол баға белгілеу процессіне жағымды әсер етіп, тұтыну
құрылымына ықпал жасайды. Сонымен қатар салық төлеушілер үшін, табыс
көзінен үсталатын салықтың көбейгенінен көрі, олардың шығындарына салынған
салықтың көбейгені дұрысырақ.
Тұтынуға салықтың қолданылуы (оларға акциз бен қосылған құн салығы
жатады) тиімдірек, өйткені:
- олардан жалтару қиынырақ;
- олармен байланысты экономикалық заң бұзушылықтар аз;
- егер тауарға және оны алмастыратын заттарға деген дефицит жоқ болса,
онда ол тұтынушыға таңдау еркін өзіне береді;
- ол жұмысқа деген ынтаны көп азайтпайды;
- бұл салық түрінің құпиялылығы.
Республикамыздың мемлекеттік бюджетінің 30% кірістерін жанама салық
құрайтынын айта кету керек. Алайда тұтыну салығы өсуінің өз кемшіліктері де
бар, олардың ең мүмкіні болып инфляция табылады.
Алайда бұл салықтың жағымыды жақтары оның жағымсыз жақтарын жоққа
шығарып, оларға көз жабылады.
Егер баға деңгейі өсетін болса, олармен бірге бюджеттік шығандарда
өсетін болса, онда бағаның өсуімен бірге бұл салықтан тұсетін тұсімдер де
өсетін болады. Бұл әлеуметтік бағдарламаларды жүзеге асыру үшін қаражат
алуға мүмкіндік береді.
Бюджеттік жүйеге антиинфляциялық автоматикалық механизм енгізілетін
болады.
Барлық салық салу жүйелеріне ортақ мынадай заңдылық бар екендігін есте
үстау жөн: экономиканың және өндірістің кризистік жағдайында салықтың
тұтынуға ауысуының объективті құбылысы байқалады. Бұл, өндірістің төмендеуі
кесірінен салықтың өндірістік базасының төмендеуінен болады. Дегенмен, сол
уақытта мемлекеттің шығындары азаймайды, ал кейбір жағдайларда халықтың
жұмыссыздығы көбейіп әлеуметтік көмек көрсету шығыны өседі, экономиканың
құрылымын өзгертуге бағытталған шығындар мен экономиканың ауадай қажетті
салаларын қаржыландыру үшін және басқада кейінге қалдыруға болмайтын
шараларды қаржыландыру үшін шығындар күрт көбейеді. Сондықтан салық
ауыртпашылығын көп тұтынатындарға жүктеу қажеттігі туындайды.
Бұнда, жанама салықтың бөлу процессінде әлеуметтік теңдестіретіндігі
байқалады және әлемдік тәжірибе бұны қолдайды.
Жанама салықтардың ішіндегі маңыздысы қосылған құн салығы.
Қосылған құн салығы – көп деңгейлі салық, ол тауардың өндірсі мен
өткізілуінің әр кезеңінде өндіріледі, ол тауар жолындағы алдыңғы
кезеңдердінің барлығынан алымдар алады, бірақ мемлекет тауар өндірушінің,
өз кезеңіндегі ғана қосылған құнынан салық алады.
Көп деңгейлі механизм, салықтың баға құрылымында жиналмайтындығынан,
бағаның өсуіне әкеліп соқтырмайды, салық бір рет ұсталса да баға бірдей
өседі.
Кәсіпкерлер салық жүйесінің алдында теңделіп, соңғы тұтынушыға бағаның
қысымы төмендейді.
Фискалды маңызы жағынан жанама салықтардың ішінде акциз салығы екінші
орында – бағаға енгізілетін, сатып алушыға жүктелетін салық.
Акцизді, өзіндік ерекшелігі бойынша монопольді қымбат және ұнемі
сұранысқа ие тауар өндіретін өндірушілер төлейді.
Нарық қатынастарын құру процесі оны реттеуді қажет етеді, жанама
реттеушілердің бірі жанама салықтар болып табылады. Жанама салықтарға
қосылған құн және акциз салықтары жатады.
Акциз – таурдың немесе қызметтің бағасына немесе тарифіне енгізілетін
жанама және қосымша салықтың түрі. Акциз, мемлекеттік бюджетке, тауар
өндірушілердің мол табысты тауар өндіруден түсетін үстеме пайдасын алу үшін
және барлық кәсіпорындар шаруашылық жүргізуінің экономикалық жағдайын
шамамен бірдей ету үшін орнатылған.
Акциз слығына тән және оны қосылған құн салығынан ерекшелендіретін
жақтарын айта кету керек:
- акцизді ұстау объектісі болып тауарды өткізудің айналысы ғана
табылады, оның тізімі бірнеше атаумен ғана шектелген. Басқа сөзбен
айтқанда, акциз салығы қосылған құн салығын салу объектілері болып
табылатын тауар мен қызметтерден ұсталмайды.
- егер қосылған құн салығы тауар өндіру мен айналуының барлық
кезеңдерінде пайда болып, төленетін болса, акциз өндіру саласында
ғана қызмет етеді. Қазақстан Республикасына енгізілетін тауарлар бұл
заңдылыққа бағынбайды, өйткені бұл жағдайда акциз төлеушілері болып
кәсіпорындар табылады, соның ішінде тауарды ары қарай қайта сату
үшін де.
Акциз арқылы мемлекеттік бюджетке тауар бағасының бір бөлігі
өндіріледі, ол өндірістің тиімділігімен емес, тұтынудың өзіне тән
ерекшелігімен емес, өндіру мен сатудың ерекше жағдайларымен жасалған
бағадан өндіріледі. Егер бағаның бұл бөлігі бюджетке өндірілмейтін болса,
онда бұндай тауар өндірушілері ақталмаған мол табыс тауып, басқа
кәсіпорындармен салыстырғанда тең емес, жағымды жағдайда болар еді.
Мысалы шарап – арақ бұйымдарының бөлшек саудасына қойылған бағалары,
акциз болмағанда, өндіруші кәсіпорындарға жұздеген пайыздармен
есептелетіндей табыс әкелер еді. Бұл темекі және басқа да акцизделетін
тауарларға қатысты.
Қысқа мәнде акциз – бұл көпшіліктің сұранысына ие, белгілі тауарлар
тізіміне және сән – салтанат заттарына таралатын таңдамалы акциз. Көп
тауарлардың акциз көлемі оның бағасының 12, ал кейде 23 құрайды.
Терең мәнде акциз – бұл сатуға салық пен қосылған құн салығымен ортақ
сипаттамалары бар, әмбебап жанама салық. [16. 19 – 178бет.]
h41.2 Акциз жанама салықтардың бірі ретінде
Салық салу механизмі, қандайда экономикалық жүйеде болмасын күрделі
болып келеді. Салық салу мемлекеттік реттеудің маңызды әдісі, оның
тиімділігінен әлеуметтік және экономикалық саясаттың жүзеге асуы тәуелді.
Салық салу теориясындағы ең қиын мәселе бұл салықты аудару мәселесі.
Соның арасында, салық саясатындағы мемлекеттік биліктің барлық
топшыламасын жоққа шығара алатындықтан, бұл мәселенің тәжірибелік маңызы
зор.
Салықты аудару тек қана белгілі жағдайларда ғана жүзеге асады. Алдымен,
салық төлеу нарықтық операциялармен байланысты болғанда – сату, сатып алу,
жалға беру. Бұнда, салық төлеуші, нарық операцисын салықпен байланыстырып,
бағаны салық көлеміне өсіреді. Ал, акцизделген тауар өндіруші, бұл тауарды
сатқанда бағаға акциз соммасын қосып оны сатып алушыға жүктеуге
тырысады.h4
Салықты аудару мүкіншілігі нарықтағы жағдайға байланысты, тауарға
сұраныс пен ұсыныс қатынастарынан және оның бағасынан тәуелді. Егер салық
төлеуші тауардың бағасын ол төлеген салықты жаба алатындай етіп көтере
алса, онда ол салықты аудара алатындай жағдайда болады. Бұнда тікелей
аудару орын алады, яғни салықты өз субъектісінен басқа субъектіге жүктейді.
Дәл осы салықтың тура және жанама болып болінуінің негізіне жатты.
Тіке салық – бұл салық салынушыдан, яғни салық субъектісінен тікелей
өндірілетін салық.
Тіке салықтың маңызды артықшылығы болып келесілер саналады:
1. Тіке салық мемлекетке үнемі және көлемі белгілі салық береді.
Шынында да, егер мемлекетте экономикалық тұрақтылық болса,
өндірістік дағдарыс пен соғыс болмаса, онда мұндай қоғамда
халықтың табысы ұлғаяды, бұл абсолютті шамада салықтың көлемі
өседі деген сөз. Бір қалыпты дамып келе жатқан елде тіке салық
тұрлаулы және тұрақты табыс көзі болып табылады.
2. Тіке салық жанама салыққа қарағанда салықтөлеушінің төлем
қабілетін нақтырақ есепке алады. Мысалы табыс салығында салық
салынбайтын минимумнан бастап максималды ставкаға дейінгі
прогрссивтілік шәкіл орнатылған, бұнда әділдік қағидасын жүзеге
асыруға мүмкіндік бар.
3. Тіке салықты төлеген кезде мемлекет салық салынушылармен тікелей
қатынасқа түсіп, оның азамат ретіндегі міндеттерін тура анықтай
алады. Салық төлеуші, оның табысының қанша бөлігін мемлекет
алатынын біледі, және ол алымды қадағалай алады. Оның өзі де
өзінінің қаржы істерінің дұрыс жұргізілуін қалайды. Жанама салық
білінбей төленетіндіктен, көпшілік төлеушілер үшін белгісіз
болып қалады.
4. Тіке салық негізінен жеке табыстан өндіріледі және ол түгелдей
кономикаға әсер ете алмайды. Жанама салық болса барлық жерден
дерлік ұсталады, басқаларға аударылады және соның кесірінен
экономиканың түрлі салаларына қалай әсер ететіндігі
болжанбайтындығынан қауіпті болып табылады. Алайда тура салықтар
кейбір экономикалық құбылыстардың динамикасы мен өзіндік
ерекшелігін көрсете алмайды.
Соның күшінен жанама салықтарды қолданудыңда бірқатар белгілі пайдалары
бар.
Жанама салық – салықты салық салынушығы аударған тұлға төлейтін салық
болып табылады. Біздің Республикамызда бұндай салық болып қосылған құн және
акциз салықтары болып табылады.
Жанама салықтардың, тіке салықтардың алдындағы және оларды кең
пайдалануын шарттайтын артықшылығы болып келесілер табылады:
1. Жанама салықтар егер оларды рационалды және тиімді пайдалана
білсе, мемлекетке өте үлкен қаржы кірістерін әкеле алады.
Қазіргі таңда олар мемлекеттік бюджет кірістерінің негізгі
көздерінің біріне айналған.
2. Жанама салықтар, көп сомманы бірақ төлеуді талап ететін тіке
салықтарға қарағанда азғантай, маңызды емес бөліктермен
өндірілетін болғандықтан, төлеуші үшін аса сезімді емес.
3. Жанама салық, тек қана егер ол бірінші қажеттілік тауарларына
салынбаған болса, төлеушінінің ақшасы бар кезінде ғана төленеді,
өйткені бұған салық өндірілумен байланысты екінші қажеттіліктегі
тауарларды сатып алу фактісі көрсетіп тұр. Ал тура салықты
төлеуді, төлеуші қиын жағдайда жүрген кезінде төлеуін керек ете
қалуы мүмкін, бұл жағдайда салықтан жалтару қызығушылығы пайда
болуы мүмкін.
4. Жанама салықтың мемлекет үшін тиімділігі, салық төлеушінің одан
жалтарыла алмайтындығында. Тура салықтар, олар қаншалықты мұқият
ойластырылсада, одан жалтаруға мүмкіндік қалдарыады.
5. Жанама салықтарды жинау әлде – қайда жеңіл, өйткені салық
салынушылар көлемі өте көп, ал оны саны аз өндірушілер немесе
сатып алушылар төлейді.
Жанама салықтардың бұндай артықшылықтары, оларды өте кең және барлық
жерде қолдануға әкеледі, ал бұл бір – қатар жағымсыз салдарға әкеліп
соғады. Сондықтан тура салықтармен жанама салықтардың арасындағы рационалды
ара қатынасын таба білу маңызды.
Жоғарыда айтылған артықшылықтар есебінен жанама салықтар мемлекеттік
реттеудің тиімді әдістерінің бірі болып табылады.
Реттеу функцисын жүзеге асыру үшін мемлекетке керекті құлалдарын қолына
беру арқылы салық, экономикалық процесстердің барысын мемлекеттік реттелуін
қамтамасыз етеді, және оған өндірістің даму бағытын қоғамға керекті арнамен
жүруін қамтамасыз ететін арнайы салық механизмі қосылады.
Салықты мемлекеттік, қаржылық реттеу құралы ретінде қолдану
мүмкіншілігі салықтың табиғатынан, оның ішкі мәні мен функциясынан туындап
отыр.
Нарықтық экономикада мемлекет өндіріске тікелей қатыспайды, бұл
процессте ол өз орнын тікелей тауар өндіруші түлғаларға береді. Осылайша
оның қаржылық қызметі, құндылықты алғашқы бөлу саласынан қайта бөлу
саласына өтеді. Бұнымен, бір бөлігі салық болып табылатын мемлекеттің
қаржысы, төменгі өндіріс звеносының іс жағдайларына тәуелділігі күшейеді.
Егер әміршіл - әкімшіл экономика жағдайында мемлекеттік мүлік құқығын
пайдаланып, кәсіпорыннан жасалған құндылықтың немесе жасалған өнімнің
елеулі бөлігін алып, ал кейін жетіспеген өндіріс қажеттігінің орнын дотация
беру арқылы, негізгі және айналым құралдарына салымдар жүргізу арқылы,
мемлекеттік қаржыландырудың басқа да түрлері арқылы толтыруға болатын
болса, онда нарық шаруашылығының заңдары кәсіпкерді мемлекеттік қаржы
көмегінен босатуын тілейді, сондықтан одан жасалған құндылықтың, мемлекет
ойынша керекті өндіріс базасынан артық бөлігі ғана алына алады.
Қосылған құн салығының салық базасы, алынатын ақша құралдарының массасы
бойынша тең қауыртты талап қояды, яғни салық, өндіріс өнімінің қаншалықты
терең өңделгеніне қатысты нейтралды.
Өнімнің өңделу тереңдігіне жанама салықтың басқа түрі сезімтал – тауар
бағасына кіретін акциз салығы. Акциз түсімдері акциз салынатын жаппай
тұтыну, беделі жоғары және иррационалды тұтыну тауарларын өндіру көлемімен
байланысты. Үкімет акциз ставкасын да, акциз салынатын тауарлар көлемінде
кең ауқымда реттей алады. Бұл жағдай акциздердің баға құрамына кіріп, анық
көрінбей, латентті, яғни жасырын түрде қызмет ететіндігінен болып отыр.
Акциз жанама салықтардың екінші тобына кіреді. Бюджеттің салықтық
кірістерінің 7%-ын құрайды.
Акциз – тауарға салынатын, оның бағасына кіретін және сатып алушы
жүктелетін салық. Акцизді, өзіндік ерекшелігі бойынша монопольді қымбат
және ұнемі сұранысқа ие тауар өндіретін өндірушілер төлейді. Акциз
қызметтерге де салынуы мүмкін, бұл жағдайда салық тариф құрамына енеді.
Акциз жеке және әмбебап болып бөлінеді. Жеке акциздердің көп болуы
мүмкін.
Қазақстанда акциз ел ішінде шығарылатын және басқа мемлекеттерден
импортталатын мына өнімдер үшін төленеді:
1. спирттің барлық түрлері;
2. алкоголь өнімі;
3. темекі бұйымдары;
4. құрамында темекі бар басқа бұйымдар;
5. бекіре және қызыл балық уылдырығы
6. алтыннан, платинадан немесе күмістен жасалған зергерлік бұйымдар;
7. бензин (авияциялық бензинді қоспағанда);
8. жеңіл автомобильдер (арнайы мүгедектерге арналған, қолмен
басқарылатын автомобильдерден басқа);
9. атыс және газ қарулары (мемлекеттік билік органдарының
қажеттіліктері үшін алынғандардан басқа);
10. газ конденсатын қоса алғанда, шикі мұнай акцизделетін тауарлар
болып табылады.
Қазақстанда қызметтің акцизделетін түрлері мыналар болып табылпды:
1. ойын бизнесі;
2. лотореяны ұйымдастыру мен өткізу.
Тізімде бірінші кезектегі керек заттар жоқ, тек қана қымбат беделі
жоғары және иррационалды тұтыну тауарлары ғана. Акцизделетін тауарлар
ставкалары да, олардың тізімі де өзгеруі мүмкін, ол жеке тауарлардың тұтыну
мөлшерін реттеумен және мемлекеттің ағымдық фискалдық саясатына байланысты
болуы мүмкін.
Әмбебап акциздер кәсіпорындардың жалпы айналымынан өндіріледі. Бұндай
акциз тауар немесе қызмет бағасынан пайыздық ставка бойынша өндірілетін,
айналымға салынатын салық болып табылады. Әмбебап акциздердердің бір түріне
жоғарыда қарастырылған қосылған құн салығы да жатады, бұнда салық тауар мен
қызметтер өткізілімінің жалпы айналымына емес тек оның бір бөлігіне ғана
салынады. Іште өндірілген тауарлар үшін акциз жалпы айналым емес, өткізу
бағасына қосылған құн мен акциз салықтарын қоспай есептегендегі құнына ғана
тағайндалады, яғни сату бағасынан қосылған құн және акциз салықтарына
кеткен шығынды алып тасатағандағы құн акцизделеді. Импортталған тауарлар
үшін салық салынатын айналым болып тауардың кедендік құны табылады. Акциз
ставкасы тауар бағасына немесе натуралдық тұрғыда тауардың физикалық
көлеміне байланысты пайыз тұрінде тағайындалады, соңғы жағдайда заңнамамен
ставка еуро түрінде орнатылған.
Заңсыз енгізу, өндіру мен сатуды болдырмау және акциз салығының толық
жиналуын қамтамасыз ету мақсатында, Қазақстан Республикасының
территориясында өткізілуге арналған алкогол өнімдері мен темекі бұйымдары
міндетті тұрде таңбалануы керек. Өнімнің таңбалануына өндірушілер мен
импорттаушылар міндетті. Бұл жағдайда акциз, акциз жинау маркасының
бекітілген үлгісін сату арқылы жиналады, ал оның бағасы акциз төлеудің
авансы болып есептеледі және бюджетке төленетін акциздік төлемдер азайтылып
төленеді.
Заңнамада импортталатын тауарларға жеңілдіктер қарастырылған. Жекелеп
алғанда: гуманитарлық көмек ретінде қайырымдылық мақсатта, шетел
дипломатиялық және оларға теңдестірілген әкілдіктерінің ресми қолданылуына
арналған, осы әкілдіктердің жұмысшылары мен олардың отбасы мүшелері
қолданылуына арналған; халықаралық адам және жүк тасымалдау көліктерін
пайдалануға қажетті заттар; жеке тұлғалардың, бекітілген норма шеңберінде
әкелген заттары және кейбір басқа жағдайларда әкелінген тауарларларға акциз
салығы салынбайды. [17. 220 – 226 бет.]
h4II – Тарау. Қазақстан Республикасындағы акциздердің қалыптасуы және
есептеу ережелері
2.1 Акциздерді есептеу мен өндіруді ұйымдастырудың тәртібі мен
қағидалары
Қазақстан Республикасында акциз Салық және Бюджетке төленетін басқа
міндетті төлемдер туралы заң және №36 Акциз салығын есептеу және төлеу
тәртібі туралы нұсқаулама негізінде өндіріледі.
Акциз тауарға салынатын, өнім бағасына қосылатын жанама салық болып
табылады. Акциз Қазақстанда жасалған және Қазақстанға импортталатын
тауарларға және ойын бизнесіне салынады. Экспортталатын акциздік тауарлар
акцизделмейді, тек қана егер тауар өндіруші тауардың экспортқа кететінін
растайтын болса, алайда бұл, Қазақстан қатысқан халықаралық келісімдерге
қайшы келмесе.
Акцизделетін тауарды экспортқа шығарарда, тауардың иесі төлеген акциз,
оның осы салық тұрі бойыкша болашақ төлемдер шотына алынады немесе салық
органының ол берген өтінішін алғаннан кейін 60 күн ішінде қайтарылып
береді. Бұл тәртіп тауар иесінің акциз төлегенін және тауардың экспортқа
кеткенін растайтын құжаты бар болған жағдайда ғана жүзеге асады.
Жеке және заңды тұлғалар акциз төлеушілері болып табылады егер:h4
- Қазақстан Республикасының территориясында акцизделетін тауар
өндіретін болса;
- бензиннің (авиациялық бензиннен басқасы), дизел отынының бөлшек
немесе көтерме саудасын жүргізсе;
- Қазақстан территориясына акцизделетін тауар импорттаса;
- Қазақстан Республикасында ойын бизнесін ұйымдастырса.
Мұрагерлік құқығы бойынша мемлекет қарамағына өткен, иесі жоқ немесе
тәркіленген тауарлар акцизін, сонымен қатар бұрын акциз төленбеген
тауарлардың акцизін төлеуші болып осы тауарларды өткізумен айналысатын
тұлға табылады.
Акцизделетін тауарлар болып Қазақстан территориясында шығарылған немесе
оның территориясына әкелінген мына тауарлар табылады:
1. спирттің барлық тұрі;
2. арақ;
3. ликер – арақ өнімдері;
4. шарап;
5. шарап тектес өнімдер;
6. коньяк;
7. шампан;
8. сыра;
9. темекі бұйымдары;
10. құрамында темекі бар басқа өнімдер;
11. бекіре, қызыл балық және олардың уылдырығы мен олардан жасалған
деликатестер;
12. алтыннан, күмістен немесе платинадан жасалған зергерлік бұйымдар;
13. хрусталь және одан жасалған жарық шамдары;
14. бензин (авиациялық бензиннен басқасы), дизель отыны;
15. жеңіл автокөліктер (мемлекеттік билік органдарының қажеттіктеріне
алынғандардан және мүгедектерге арналған қолмен басқарылатындардан
басқасы);
16. атыс және газ қарулары (мемлекеттік билік органдарының
қажеттіктеріне алынғандардан басқасы);
17. шикі мұнай, газ конденсатын қоса алғанда;
18. электрэнергиясы.
Қазақстан Республикасының үкіметі бекітетін тәртіптер мен талаптарға
сай, барлық шарап – арақ өнімдері акциздік алым алынады деген маркалармен
таңбалануы керек. Акциз ставкаларын үкімет орнатады, ол тауардың құнына
немесе натуралды көлеміне байланысты тағайындалады және ол республиканың
бүкіл территориясына ортақ болып табылады.
Акциз ставкалары қолданылады:
- отандық өндіріс тауарларына – акцизді қоспағандағы өндірушінің
бағасына немесе натуралды тұрде физикалық көлеміне;
- импортталатын тауарларға – кедендік бағасына немесе натуралды тұрде
физикалық көлеміне;
- ойын бизнесіне қатысты – ұтыстар соммасын минустағаннан кейінгі,
ойын бизнесінен түскен түсімдер соммасынан алынады.
Акцизделетін, өзінің жеке меншігі болып табылатын шикізаттан жасалған
тауарды өндіргенде акциз салығының объектісі, осы шикізаттың бағасы немесе
оның натуралды көлемі болып табылады.
Ойын бизнесі бойынша (лотореядан басқасы) акциз салығын салу
объектісіне, одан түскен түсім жатады, лоторея бойынша салықтың объектісі
болып, лотореяны ұйымдастырушы түскен түсім деп көрсеткен сомма жатады.
Электроэнергия өндіргенде акциздің объектісі болып бүкіл өндірілген
элетроэнергияның көлемі жатады, тек қана өндіру процессіндегі, есеп беру
периодында жұмсалған энергия көлемі ғана жатпайды.
Салық салу айналымы акцизделетін тауарларды, акцизді қоспағанды сату
бағасынан алынған өндіру және өткізу айналымы болып табылады.
Шикізат бойынша акциз соммасы бюджеттік төлемдер соммасының
азайтылымына жатады, ол дайын өнім өндіруге жұмсалған шикізат көлеміне
байланысты есептеледі.
Ойын бизнесінде акциз, ойын бизнесінен түскен түсімдер соммасынан ел
ұтқан ұтыстар соммасын алып тастағандағы шыққан соммаға салынады.
Акциз соммасын, төлеуші өткізетін тауарлар құны және орнатылған
ставкаларды есепке ала отырып өзі есептейді. Акциз бойынша бюджетпен
есептесу периоды болып күнтізбелік ай табылады.
Шарап - арақ өнімдері бойынша бюджетке акциз, тауар өткізілген күннен
бастап он күннен кешіктірілмей аударылуы керек.
Басқа таурлар үшін және ойын бизнесі үшін акциз мына тәртіп бойынша
төленуі қажет:
- айдың алғашқы 10 күні ішінде өткізілген тауар үшін акциз, айдың 13
күнінен кешіктірілмей;
- айдың екінші 10 күні ішінде өткізілген тауар үшін акциз, айдың 23
күнінен кешіктірілмей;
- айдың үшінші 10 күні ішінде өткізілген акциз, есеп беру айынан
кейінгі айдың 3 күнінен кешіктірілмей төленуі шарт.
Лоторея ұйымдастыру бойынша акциз төлеудің тәртібін Қазақстан
Республикасының Қаржы Министрлігінің Салық Комитеті Қазақстан
Республикасының Қаржы Министрлігінің келісімі бойынша орнатады.
Бюджетке уақытында төленбеген акциз үшін, төлеген күнді қоса алғандағы
кешіктірілген әр күн үшін, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі орнатқан
қайта қаржыландыру ставкасынан 1.5 есе айып пұл өндіріледі.
Акциз төлеу уақыты ұзартылуға жатпайды.
Импортталатын тауарлар бойынша акцизделу объектісі, Қазқстан
Республикасының кеден заңнамасы анықтайтын кедендік құн немесе натуралды
тұрғыдағы физикалық көлемі болып табылады. Импортталатын тауарлар бойынша
акциз, Қазақстан Республикасының кеден заңнамасы кедендік төлемдер төлеу
күні деп анықтаған күні төленеді.
Акцизді, Қазақстан Республикасының үкіметі бекіткен нормалар шеңберінде
акцизделетін тауар импорттаған жеке тұлғалар төлемейді. [14. 161 – 190
бет.]
№1 Кесте. Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан, жеке тұлғалар
акцизделтін тауарлар үшін акциз төлемей алып өте алатын нормалар көлемі:
Тауар атауы Кеднедік құнына байланысты акциздің
% ставкалары немесе өлшеу бірлігі
бекіре және қызыл балық, бекіре және1 кг
қызыл балық уылдырығы, бекіре және 5 литр
қызыл балықтан, оның уылдырығынан 2 литр
жасалған деликатестер 1000 дана
сыра 100 литр
арақ – шарап өнімдері 150 литр
темекі бұйымдары 1 жинақтама (комплект)
бензин 2 зат
дизель отыны
хрусталь бұйымдары, хрустальді
шамдар
платина, алтын немесе күмістен
жасалған зергерлік бұйымдар
Төменде тізілген импортталатын тауарлар акциз төлеуден босатылған:
1. халықаралық жүк және жолаушы тасымалдайтын көлікті қолдануға
керекті акцизделетін тауарлар, жол бойында немесе кезекті
тоқтау орнында, сонымен қоса апат салдарын жою үшін шет елде
сатып алынған тауарлар;
2. Қазақстан Республикасының кедендік шекарасына жетпей тұрып
бұзылғаны немесе құртылғаны себебінен бұйым немесе өнім деп
санауға келмейтін тауарлар;
3. шетел дипломатиялық және оларға теңдестірілген әкілдіктерінің
ресми қолданылуына арналған, осы әкілдіктердің жұмысшылары мен
олардың отбасы мүшелері қолданылуына арналған;
4. Қазақстан Республикасының кедендік заңнамалары қарастырған
арнайы кедендік режимі бойынша, Қазақстанның кедендік
шекарасынан салық төлемей алып өтуге рұқсат етілген заттар.
Акциз салығының дұрыс есептелуі мен уақытылы төленуі толығымен салық
төлеушінің мойнына жүктелген.
Акцизге қатысты күнтiзбелiк ай салық кезеңi болып табылады.
Салық төлеуші салық қызметінің тиісті мекемесіне есеп беру айынан
кейінгі айдың 15 – ші күнінен кешіктірмей, акциз төленуге тиісті соммасы
және есеп беру айының әр - бір 10 күні үшін нақты төлеген соммасы
көрсетілген салық декларациясын өткізуге міндетті.
Егер акциз төлеу және декларация өткізу күндері демалыс немесе мейрам
күндеріне келетін болса, онда ол демалыс немесе мейрам күндерінен кейінгі
бірінші жұмыс күніне аударылады. Акциздік жиын маркаларымен таңбалануға
тиісті тауарларды акциздік жиын маркалармен таңбаламай сатуға тиым
салынады.
Акциз маркалары бүлiнген, жоғалған кезде мынадай жағдайларда:
1) акциз маркалары төтенше жағдайлар салдарынан бүлiнсе, жоғалса;
2) бүлiнген акциздiк маркаларын салық органдары жоюға жасалған
есептен шығару актiсi негiзiнде қабылдаса, акциз төленбейдi.
Орнатылған уақыт ішінде салық декларациясын өткізбеген заңды немесе
жеке тұлғаға, декларация өткізілмеген әр ай үшін төленуге тиісті, бірақ
декларация бойынша төленбеген сомма үстіне 5 % - дық айып пұл салынады.
Декларацияда салық көлемін азайтып көрсетіп, салық көлемін толық
төлемегені үшін, салық төлеушіге төленбеген салық үстіне 100 пайыздық айып
пұл салынады. Ағымдық төлемдер соммасын азйтқаны үшін, азайтылған сомма
үстінен 100 пайыздық айып пұл салынады.
Есептеу құжаттарында тауарлар есебі мен өткізілімін көрсетбегені үшін,
тауар бағасынан 100 пайыз көлемінде айып пұл төлейді.
№2 Кесте. Қазақстан Республикасында шығарылған және оның кедендік
территориясына сырттан енгізілген акцизделетін тауарлардың және ойын
бизнесінің акциз ставкалары:
Өнім түрлері Елде өндірілетін Сырттан
таурлардың акциз енгізізілетін
ставкалары тауарлардың акциз
ставкалары
Спирттің барлық тұрі 300 KZTЛ 3 €Л
Ликер – арақ өнімдерін жасау үшін 30 KZTЛ 0.3 €Л
жіберілген спирт 20 KZTЛ 1.7 €Л
Арақ, ликер – арақ өнімдері, қызуы1 KZTЛ 0.4 €Л
көбейтілген сусындар, ішімдіктер 20 KZTЛ 0.4 €Л
мен бальзамдар 1 KZTЛ 0.4 €Л
Коньяк 6 KZTЛ 0.2 €Л
Шарап 0.75 евро1000 дана1 €1000 дана
Шампан 100% 100%
Шарап тектес өнімдер 0 0
Сыра 10% 10%
Темекі өнімдері 5000 KZTТ 31 €Т
Бекіре және қызыл балық 600 KZT 20 €Т
Хрусталь бұйымдары - 10%
Алтыннан, платинадан немесе 0 0
күмістен жасалған зергерлік 20% -
бұйымдар 10% -
Бензин
Дизель отыны
Жеңіл көлік
Атыс және газ қарулары,
мемлекеттік билік органдарының
қажеттіліктеріне алынғандардан
басқасы
Ойын бизнесі, лотореядан басқасы
Лоторея, мемлекеттік, ұлттық
лотореядан басқасы
[4.]
№3 Кесте. Экспортталатын шикi мұнайға, газ конденсатына рента салығының
ставкалары мынадай мөлшерлерде белгiленедi:
Нарықтық бағасы Ставкасы
0 процент
бiр баррель үшiн 19 АҚШ долларынан кем 1 процент
бiр баррель үшiн 19-дан 20 АҚШ долларына дейiн 4 процент
7 процент
бiр баррель үшiн 20-дан 21 АҚШ долларына дейiн 10 процент
12 процент
бiр баррель үшiн 21-ден 22 АҚШ долларына дейiн 14 процент
16 процент
бiр баррель үшiн 22-ден 23 АҚШ долларына дейiн 17 процент
бiр баррель үшiн 23-тен 24 АҚШ долларына дейiн 19 процент
бiр баррель үшiн 24-тен 25 AҚШ долларына дейiн 21 процент
бiр баррель үшiн 25-тен 26 АҚШ долларына дейiн 22 процент
бiр баррель үшiн 26-дан 27 АҚШ долларына дейiн 23 процент
бiр баррель үшiн 27-ден 28 АҚШ долларына дейiн 25 процент
бiр баррель үшiн 28-ден 29 АҚШ долларына дейiн 26 процент
бiр баррель үшiн 29-дан 30 АҚШ долларына дейiн 28 процент
бiр баррель үшiн 30-дан 31 АҚШ долларына дейiн 29 процент
бiр баррель үшiн 31-ден 32 АҚШ долларына дейiн 30 процент
бiр баррель үшiн 32-ден 34 АҚШ долларына дейiн 31 процент
бiр баррель үшiн 34-тен 36 АҚШ долларына дейiн 33 процент
бiр баррель үшiн 36-дан 37 АҚШ долларына дейiн
бiр баррель үшiн 37-ден 38 АҚШ долларына дейiн
бiр баррель үшiн 38-ден 40 АҚШ долларына дейiн
бiр баррель үшiн 40 АҚШ долларынан астам
[2.]
h4Акциз жиналымынының толықтығын қамтамасыз ету үшін және
акцизделетін кейбір тауарлардың заңсыз енгзілуі, өндірілуі мен сатылуының
алдын алу мақсатында, Қазақстан Республикасының үкіметі акцизделетін
тауарларды акциз маркаларының жаңа түрімен таңбалануы керек деген үкім
шығарды. Бұған отандық тауар өндірушілер мен шетел тауарын импорттаушы
тұлғалар жауапты деп тапты. Сонымен бірге акциз маркаларының жаңа түрлерін
шығаратын кәсіпорын Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісінің Банкнот
Фабрикасы болады деп шешті.
Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігіне қарасты Салық Комитеті
мен Кеден Комитеттері отандық және шетелдік акцизделетін тауарларды акциз
маркаларының жаңа түрімен таңбалау үшін, акциз маркаларының жаңа түрін
жасап шығару жөнінде, Ұлттық Банктің айтылған Банкнот Фабрикасымен келісім
шартқа отыруы керек. Келісім шарт бойынша Банкнот Фабрикасы алькогольдік
өнімдердің акциз маркаларына міндетті тұрде жеті саннан тұратын реттік
номері мен сериясын салуы тиіс және ол иридисценттік қағаздан жасап
шығарылуы керек. Шарап және қатайтылған сусындардың акциз ставкаларының
айырмасы мол болғандықтан олардың акциз маркалары әр түрлі болу керектігі
де есепке алынды. [15. 89 – 101бет.]h4
Акциздердің толық жиналуын қамтамасыз ету мақсатында этил спирті мен
алкоголь өнімдерін өндіру, сондай ақ алкоголь өнімдерін сақтау мен оны
көтерме саудада өткізу міндетті тұрде лицензияланады, яғни осы іс -
әрекеттерді жүзеге асыру үшін міндетті түрде лицензия алу керек.
Лицензия осы қызметтердің әр – қайсысына бөлек беріледі.
Қызмет түрлері:
- этил спиртін өндіру;
- алкоголь өнімдерін өндіру;
- этил спиртін сақтау мен өткізу;
- алкоголь өнімдерін(сырадан басқасы) сақтау және көтерме саудада
өткізу.
Лицензия алу үшін келесі құжаттар қажет:
- Қазақстан Республикастқан Үкіметі орнатқан тұрде арыз;
- Заңды тұлғалар үшін – мемлекеттік тіркелу жөніндегі куәліктің
көшірмесі;
- Арыз берушінің, лицензияланатын қызмет тұрін атқару үшін қойылатын
талаптарға сай екендігін растайтын құжаттар;
- Лицензияланатын қызмет түрін атқару үшін лицензия алғысы келетіндер
стандарттау мен метрология, санитарлық және экологиялық қадағалау
органдарының тұжырымдамасын алулары қажет;
- Лицензиялық жиналымның төленгені туралы құжат.
Лицензиялық жиналым көлемін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
Лицензия Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен форма бойынша
толтырылады және оған қатаң тұрде есеп беріледі.
Лицензия бланкілерінің есебін жүргізумен оларды сақтау уәкілетті
мемлекет органына (лицензиар) жүктелген.
Лицензияланатын қызмет тұрі флиалдармен, әкілдіктермен немесе біріккен
емес бірнеше объектілерде жүзеге асырылатын жағдайда, бұл объектілерде,
лицензиар бекіткен форма бойынша, көрінетін жерде, лицензияның реквизиттері
көрсетіліуі керек.
Лицензия үш жылға дейінгі мерзімге беріледі, бірақ лицензиялық жиналым
төлемі, соңғы төлем жүргізілгенен кейінгі он екі айлық периодтан кейін жыл
сайын төленеді.
Жыл сайынғы лицензиялық жиналым төлемдерін төлеу, лицензия ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz