Мердігерлік жұмыстардың бағалау көлемін анықтау
МАЗМҰНЫ
беті
КІРІСПЕ 4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .
І
ҚҰРЫЛЫС ҰЙЫМДАРЫНДА ЕСЕП ПЕН АУДИТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Құрылыс ұйымдарында есеп пен аудит қызметімен байланысты
негізгі ұғымдар мен анықтамалар ... ... ... ... ... ... .. 6
1.2 Құрылыс ұйымдарының мәні және қазіргі кездегі маңызы ... . 18
1.3 Құрылыс ұйымдарында өнімінің жалпы шығарылымын есептеу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
... ... ... ... ... ... ...
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ҚҰРЫЛЫС ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ДАМУ
ТЕНДЕНЦИЯСЫ
2.1 Қазақстан Республикасындағы құрылыс ұйымдарының қызметін
және дамуын 43
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.
2.2 Тұрғын үй құрылыс ұйымдарының қазіргі жағдайы және даму
барысын 56
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..
2.3 Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік
есеп және аудит жүйесінің бағдары 63
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
ІІІ ҚҰРЫЛЫС ҰЙЫМДАРЫ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ
3.1 Құрылыс ұйымдарындағы қызметті дамыту бағыттары ... ... .. 70
3.2 Құрылыс ұйымдарында есеп пен аудитті ұйымдастыруды
жетілдіру 78
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 89
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 92-94
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі.
Салынған құрылыс объектісінің жақсы болуы, оның сапасының белгіленген
стандарттарға сәйкес келуі осы құрылысты салуға пайдаланылған құрылыс
материалдарына тікелей байланысты. Құрылыс ұйымы қызметінің тиімділігін
арттыру үшін құрылыс өндірісіне жұмсалған материалдық қорлар туралы шынайы
ақпараттарды уақытылы алудың маңызы өте зор. Материалдық қорлардың есебі
мен ішкі аудитінің қолданыстағы жүйесін зерттеу нәтижесі құрылыс ұйымы
менеджерлерінің құрылыс жұмыстарының орындалу барысын бақылауға және оның
нәтижелері бойынша шешім қабылдауға қажетті неғұрлым толық және сенімді
ақпараттармен толыққанды қамтамасыз етілмейтіндігін байқатты. Бұл құрылыс
ұйымдарындағы басқару жүйесін жақсарту үшін материалдық қорлар есебін
тиімді ұйымдастыру, есептің шынайылығын, жеделдігін және талдамалылығын
көтеру қажет екендігін көрсетеді. Сондықтан бүгінгі таңда кәсіпорындағы
құрылыстың сапасын арттырып ондағы тиімділікті жоғарылату барысында
міндеттердің орындалуына ұйымның қаржылық-шаруашылық қызметін бақылау және
басқарудың маңызды ақпараттық базасы (негізі) ретінде бухгалтерлік есеп пен
аудиттің алатын орны ерекше.
Еліміздегі құрылыс-монтаж жұмыстары көлемінің күн санап артуына
байланысты құрылыс ұйымдарында жұмсалатын материалдық шығындарды төмендету,
соған сәйкес құрылыс өнімінің бағасын арзандату, тұрғызылатын объектілердің
сапасын жақсарту шараларын жүзеге асыруда бухгалтерлік есеп пен аудит
әдістемесін жетілдіру, бақылау механизмдерін тиімді ұйымдастыру өзекті
мәселе болып отыр. Сол себепті құрылыс ұйымында ағымдағы активтерінің есебі
мен ішкі аудитін ұйымдастырудың теориялық және тәжірибелік негіздерін,
құрылыс-монтаж жұмыстарының есептеліну тәртібін зерттеу, ішкі аудит
қызметін ұйымдастыру, құрылыс-монтаж жұмыстарын орындау барысындағы
жұмсалған материалдық қорлардың есебі мен ішкі аудитін одан әрі жетілдіру
бойынша ұсыныстар жасаудың қажеттілігі мен маңыздылығы дипломдық жұмыстың
тақырыбын таңдауға, оның мақсатын, міндеттерін және ғылыми зерттеудің
өзектілігін алдын-ала анықтауға мүмкіндік берді.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері.
Дипломдық жұмыстың мақсаты, құрылыс ұйымдарындағы есеп пен аудитті
ұйымдастырудың тиімді жолдарын ұсыну болып табылады. Қойылған мақсатқа қол
жеткізу үшін, келесідей міндеттер алға қойылды:
- құрылыс ұйымдарында есеп пен аудиттің теориялық аспектілерін ашықтау;
- құрылыс ұйымдарында есеп пен аудит қызметімен байланысты негізгі
терминдер мен анықтамаларға түсінік беру;
- құрылыс ұйымдарының мәні және қазіргі кездегі маңызын ұғындыру;
- құрылыс ұйымдары өнімінің жалпы шығарылымын есептеу тәртібін анықтау;
- Қазақстан республикасындағы құрылыс ұйымдарының даму тенденциясын
талдау;
- Қазақстан республикасындағы құрылыс ұйымдарының дамуын талдау;
- тұрғын үй құрылыс ұйымдарының қазіргі жағдайы мен даму барысын
талдау;
- құрылыс ұйымдары қызметін жетілдіру бағыттарын ұсыну;
- құрылыс ұйымдарындағы қызметті дамыту бағыттарын өңдеу;
- құрылыс ұйымдарында есеп пен аудитті ұйымдастыруды жетілдіру жолдарын
ұсыну.
Тақырыптың ғылыми тұрғыдан зерттелу дәрежесі. Еліміздегі құрылыс
саласының соңғы жылдары жедел қарқынмен дамуына қарамастан, құрылыстағы
бухгалтерлік есеп пен аудитті жетілдіру мәселелеріне арнап жазылған ғылыми
еңбектерді жоқ деуге болады. Сонымен қатар құрылыс саласында есеп пен
аудитті ұйымдастыру мәселелерін зерттеп жүрген еліміздің ғалым-
экономистерінің еңбектерінде құрылыстағы есеп тақырыбында жалпы сұрақтар
қарастырылғанымен, құрылыс саласындағы кәсіпорындардың ағымдағы
активтерінің есебі мен ішкі аудитіне арналған сұрақтар терең зерттелмеген,
сонымен қатар құрылыс ұйымдарында ағымдағы активтерінің есебі мен ішкі
аудитіне соның ішінде материалдық қорлардың есеін ұйымдастыру мәселелері
ғылыми тұрғыдан нарықтық экономикаға көшуге байланысты жан-жақты
қаралмаған.
Қорытындыда, Қазақстан Республикасы құрылыс ұйымдарындағы қызметті
жетілдіру жолдарына қатысты нақты түйіндемелерге тұжырым жасалынды.
Зерттеу тақырыбы болып құрылыс ұйымдарында есеп пен аудитті
ұйымдастырудағы концептуалды шешімдер және негізгі принциптер әзірлемесі
болып табылды.
Зерттеу нысаны ретінде Қазақстан Республикасындағы құрылыс ұйымдары
таңдалды.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш
бөлімнен, сегіз тармақтардан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер
тізімінен құралады. Жұмыстың көлемі 94 бет, оның ішінде 15 кесте, 4 сурет
қарастырылған.
І ҚҰРЫЛЫС ҰЙЫМДАРЫНДА ЕСЕП ПЕН АУДИТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Құрылыс ұйымдарында есеп пен аудит қызметімен байланысты негізгі
ұғымдар мен анықтамалар
1) Аудит - Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қаржылық
есептілік және қаржылық есептілікке байланысты басқа да ақпарат туралы
тәуелсіз пікір білдіру мақсатымен тексеру;
2) аккредиттеу - уәкілетті органның осы Заңда көзделген кәсіби
аудиторлық ұйымдардың құқықтылығын ресми тануы;
3) Аккредиттелген кәсіби аудиторлық ұйым - аудиторлар мен аудиторлық
ұйымдарды біріктіретін коммерциялық емес ұйым;
4) аудитор – Аудиторларға кандидаттарды аттестаттау жөніндегі
біліктілік комиссиясы аттестаттаған, аудитор біліктілігін беру туралы
біліктілік куәлігін алған жеке тұлға;
5) аудиторлық есеп - жүргізілген аудиттің нәтижесі болып табылатын
жазбаша ресми құжат;
6) аудиторлық қызмет - қаржылық есептіліктің және қаржылық есептілікке
байланысты мен басқа да ақпараттың аудитін жүргізу және қызмет бейіні
бойынша қызметтер ұсыну жөніндегі кәсіпкерлік қызмет;
7) аудиторлық ұйым - аудиторлық қызметті жүзеге асыру үшін құрылған
коммерциялық ұйым;
8) аудиттелетін субъект – өзіне қатысты аудит жүргізілетін заңды
тұлға, заңды тұлғаның атынан өкілдік ететін оның филиалдары және (немесе)
өкілдіктері, дара кәсіпкер;
9) аттестаттау – Біліктілік комиссиясының аудиторларға кандидаттардың
білімдері мен дағдыларын айқындау рәсімі;
10) Әдеп кодексі - аудиторлардың кәсіби қызметінің әдеп ережелері
жиынтығы;
10-1) мүдделер қақтығысы – аудиторлық ұйымның мүдделілігі аудиттелетін
субъектінің қаржылық есептілігінің дұрыстығы туралы оның пікіріне әсер етуі
мүмкін жағдай;
10-2) дұрыс емес аудиторлық есеп – Қазақстан Республикасының
аудиторлық қызмет туралы заңнамасын бұза отырып жасалған, қаржылық
есептілік туралы және аудит стандарттарында көзделген ақпарат туралы дұрыс
емес және (немесе) толық емес мәліметтерді қамтитын, пайдаланушыларды
шатастыратын аудиторлық есеп;
11) көрінеу дұрыс емес аудиторлық есеп - аудит жүргізілмей жасалған
немесе пайдаланушыларды қасақана шатастыратын пікір жазылған аудиторлық
есеп;
12) ұйымдардың стандарттары – аудиторлық ұйымның Қазақстан
Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін, аудит жүргізу тәртібіне
бірыңғай талаптарды белгілейтін ішкі құжаттары;
14) уәкілетті мемлекеттік орган - аудиторлық қызмет саласында реттеу
мен аудиторлық және кәсіби ұйымдардың қызметіне бақылауды жүзеге асыратын
орталық атқарушы орган [1].
Аудиторлық қызмет
1. Аудиторлық қызметті жүзеге асыруға лицензиясы бар аудиторлық
ұйымдар аудиторлық қызметпен айналысу құқығына ие болады.
2. Аудиторлық ұйымдар аудиттен басқа, өз қызметінің бейіні бойынша
мынадай қызметтерді де көрсете алады:
1) аудит стандарттарына сәйкес өз қызметінің бейіні бойынша ілеспе
қызметтер;
2) бухгалтерлік есепті қалпына келтіру және жүргізу, қаржылық
есептілікті жасау;
3) ішкі аудит;
4) салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер жөніндегі
заңнаманы қолдану және салық есебін жүргізу мәселелері бойынша консультация
беру;
5) алғашқы статистикалық деректерді қалыптастыру;
6) қаржы-шаруашылық қызметті талдау және қаржылық жоспарлау,
экономикалық, қаржылық және басқарушылық консультация беру;
7) бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті жасау
мәселелері бойынша консультация беру;
8) бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті жасау, салық
салу, аудит және қаржы-шаруашылық қызметті талдау мен қаржылық жоспарлау
бойынша оқыту;
9) бухгалтерлік есепті жүргізуді және қаржылық есептілікті жасауды
автоматтандыру жөнінде ұсынымдар беру, бухгалтерлік есепті жүргізу мен
қаржылық есептілікті жасауды автоматтандыруға үйрету;
10) бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті жасау,
аудит, қаржы-шаруашылық қызметті талдау және қаржылық жоспарлау жөнінде,
аудит стандарттарына сәйкес өз қызметінің бейіні бойынша ілеспе қызметтерді
көрсету жөнінде әдістемелік құралдар мен ұсынымдар әзірлеу;
11) аудиторлық қызметке байланысты заң қызметтерін көрсету [2].
Егер Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес осы тармақта
көзделген өз қызметінің бейіні бойынша жекелеген қызмет түрлерін көрсету
тиісті лицензия алуды талап етсе, аудиторлық ұйымдар осындай лицензиясыз
бұл қызметтерді көрсетуге құқылы емес.
3. Аудиторлық ұйымдарға кәсіпкерлік қызметтің өзге түрлерімен
айналысуға тыйым салынады.
Аудиторлық қызметтің негізгі принциптері мыналар:
тәуелсіздік;
объективтілік;
кәсіби құзыреттілік;
құпиялылық;
адалдық;
ұйымдардың стандарттарын сақтау [3].
Аудиттің түрлері мыналар:
1) міндетті;
2) бастамашылық.
2. Міндетті аудитке:
- акционерлік қоғамдар;
- сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары, сақтандыру холдингтері және
сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы және (немесе) сақтандыру холдингі ірі
қатысушысы болып табылатын ұйымдар, сақтандыру брокері;
- жинақтаушы зейнетақы қорлары және зейнетақы активтеріне инвестициялық
басқаруды жүзеге асыратын ұйымдар;
- ашық жинақтаушы зейнетақы қорының ірі қатысушылары, сондай-ақ ашық
жинақтаушы қоры едәуір қатысатын заңды тұлғалар;
- жер қойнауын пайдаланушылар;
- банктер, банк холдингтері мен ірі қатысушылары банк және (немесе) банк
холдингтері болып табылатын ұйымдар;
- қуаттылығы аз табиғи монополия субъектілерін қоспағанда, табиғи монополия
субъектілері;
- Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тізбе бойынша авиациялық
жұмыстарды жүзеге асыратын авиакомпанияларды қоспағанда, азаматтық авиация
ұйымдары;
- астық қабылдау кәсіпорындары;
- сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры;
- инвестициялық преференцияларды көздейтін инвестицияларды жүзеге асыруға
келісімшарт жасасқан Қазақстан Республикасының заңды тұлғалары;
мақта өңдеу ұйымдары [4].
Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы Қазақстан Республикасының
Заңына сәйкес құрылыс салушылар мен жобалау компаниялары жатады.
Аудит міндетті болып табылатын және Қазақстан Республикасының
заңнамасына сәйкес жылдық қаржылық есептілікті мерзімді баспа
басылымдарында жариялайтын ұйымдар жылдық қаржылық есептілікпен бірге
аудиторлық есепті де жариялауға міндетті.
Бастамашылық аудит аудиттелетін субъектінің не оған қатысушының
бастамасы бойынша бастамашы мен аудиторлық ұйымның арасында аудит жүргізуге
жасалған шартта көзделген аудиттің нақты міндеттері, мерзімі мен көлемі
ескеріле отырып жүргізіледі.
1) аудиторлық қызмет саласында мемлекеттік реттеуді жүзеге асыратын
уәкілетті мемлекеттік органды айқындайды;
2) егер Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде өзгеше
көзделмесе, аудит міндетті болып табылатын мемлекет қатысатын ұйымдарды
айқындайды.
3) аудиторлық қызметті лицензиялау ережелерін және аудиторлық қызметті
лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарын бекітеді [5].
Аудиторлық қызмет саласындағы уәкілетті орган:
1) аудиторлық қызмет саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды
қамтамасыз етеді;
1-1) аудиторлар тізілімін жүргізеді;
1-2) міндетті аудит жүргізуге жіберілетін аудиторлық ұйымдарға
қойылатын, ал қаржы ұйымдарының міндетті аудитіне қатысты – қаржы нарығын
және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік
органмен келісім бойынша біліктілік талаптарын әзірлейді және бекітеді;
2) кәсіби ұйымдарды аккредиттеу тәртібін бекітеді;
3) кәсіби ұйымдарды аккредиттейді және олардың тізілімін жүргізеді;
4) аудиторлық қызметті лицензиялау ережелерін және аудиторлық қызметті
лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарын әзірлейді;
5) аудиторлық қызметті лицензиялауды және аудиторлық ұйымдардың
тізілімін жүргізуді жүзеге асырады;
6) аудиторлық қызметті жүзеге асыруға лицензия беру, оның қолданылуын
тоқтата тұру, одан айыру және тоқтату туралы мәліметтерді мерзімді баспа
басылымдарында мемлекеттік тілде және орыс тілінде жариялайды;
7) аудиторлыққа кандидаттарды аттестаттаудан өткізу тәртібін бекітеді;
8) Біліктілік комиссиясы қызметін қалыптастыру және жүзеге асыру
ережесін бекітеді;
9) аудит стандарттарын тарату үшін жағдай жасалуын қамтамасыз етеді;
13) кәсіби және аудиторлық ұйымдардың есептілік тізбесін, нысанын және
оны табыс ету мерзімділігін айқындайды;
14-1) аудиторлық ұйымдардың заңсыз жолмен алынған кірістерді
заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл
туралы Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтауын бақылауды жүзеге
асырады;
15) аудиторлық және кәсіби ұйымдар тізілімдерінің нысандарын бекітеді;
16) басқа да мемлекеттік органдармен, кәсіби ұйымдармен және өзге де
ұйымдармен аудиторлық қызмет мәселелері бойынша өзара іс-қимыл жасайды.
17) аудиторлық қызмет және кәсіби аудиторлық ұйымдардың қызметі
саласындағы мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады;
18) Жеке кәсіпкерлік туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес
ведомстволық есептіліктің, тексеру парақтарының нысандарын, тәуекел
дәрежесін бағалау критерийлерін, жыл сайынғы тексерулер жоспарларын
әзірлейді және бекітеді [6].
Аудиторлық қызмет және кәсіби аудиторлық ұйымдардың қызметі
саласындағы мемлекеттік бақылау тексеру нысанында және өзге де нысандарда
жүзеге асырылады.
Тексеру Жеке кәсіпкерлік туралы Қазақстан Республикасының Заңына
сәйкес жүзеге асырылады. Мемлекеттік бақылаудың өзге де нысандары осы Заңға
сәйкес жүзеге асырылады.
Аудитор
1. Аудитор өз қызметін аудитор ретінде бір аудиторлық ұйымның
құрамында ғана жүзеге асырады.
2. Аудитор бір аудиторлық ұйымға ғана қатысушы бола алады [7].
Аудиторлық ұйым
1. Аудиторлық ұйым жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің ұйымдық-
құқықтық нысанында құрылады.
2. Шетелдік ұйым, егер оның мәртебесін өзі резиденті болып табылатын
елдің кәсіби ұйымы растаса, аудиторлық ұйым деп танылады. Шетелдік
аудиторлық ұйымның мәртебесін растайтын кәсіби ұйым Халықаралық
бухгалтерлер федерациясының мүшесі болуға тиіс. Шетелдік ұйым, егер оның
мәртебесін өзі резиденті болып табылатын мемлекеттің құзыретті органы
растаса да, аудиторлық ұйым деп танылады.
3. Шетелдік аудиторлық ұйымдар Қазақстан Республикасында аудиторлық
қызметті тиісті аудиторлық ұйымдарды - Қазақстан Республикасының
резиденттерін құрған жағдайда ғана жүзеге асыра алады.
4. Аудиторлық ұйымның құрамындағы аудиторлардың саны екі адамнан кем
болмауға тиіс.
5. Аудиторлық ұйымның жарғылық капиталында аудиторға (аудиторларға)
және (немесе) шетелдік аудиторлық ұйымға (ұйымдарға) тиесілі үлес жүз
процент болуға тиіс.
6. Аудиторлық ұйым басшысының аудитор деген біліктілік куәлігі болуы
міндетті. Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес
лицензиясынан айырылған аудиторлық ұйымға бұрын жетекшілік еткен аудитор
лицензиядан айыру туралы сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап бір
жыл бойы басқа аудиторлық ұйымның басшысы бола алмайды.
7. Қазақстан Республикасының аумағында аудиторлық қызметті жүзеге
асыратын аудиторлық ұйым басқа аудиторлық ұйымның - Қазақстан Республикасы
резидентінің қатысушысы бола алмайды.
8. Қазақстан Республикасының аумағында филиал құрған жағдайда, филиал
басшысының аудитор деген біліктілік куәлігі болуы міндетті.
Аудит жүргізу шарты [8].
1. Аудиторлық ұйымдар мен аудиттелетін субъектілер арасындағы
қатынастар Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес шарт негізінде
қалыптасады.
2. Аудит жүргізу және (немесе) аудиторлық қызмет бейіні бойынша қызмет
көрсету шартында: шарттың нысанасы, мерзімі, ақы төлеу мөлшері мен
талаптары, тараптардың құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі, алынған
ақпараттың құпиялылығы, сондай-ақ кәсіби ұйымға мүшелігі көзделеді.
3. Міндетті аудит және аудиттелетін субъектінің ілеспе қызметін
жүргізу шарты Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген талаптарға
сәйкес келуге тиіс.
4. Аудитордың және (немесе) аудиторлық ұйымның аудит жүргізуге
арналған шартты орындау кезінде алған мәліметтері коммерциялық құпияны
құрайды. Коммерциялық құпияны қамтитын мәліметтерді сақтау міндеттерін бұзу
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылыққа әкеп соғады [9].
Кесте 1 - Бағалы қағаздар аудитін жүргізу әдістері
№ Әдістің аты Қысқаша мазмұны
1 Талдау әдісі Кәсіпорынның бағалы қағаздармен жүргізген
операцияларының талдауын болжайды, оларды есепте
жүргізеді. Бұл әдіс бағалы қағаздар нарығының
мәселелері бойынша аранайы аудиторды дайындауды талап
етеді.
2 Статистикалық Салыстырмаларды, топтауды, таңдауларды қолдануға,
әдіс фактіленген индекстелген бағдарларға негізделген. Бұл
әдіс айтарлықтай қарапайым және арнайы әдебиеттерде
жеткілікті қарастырылған соң тәжірибеде кеңінен
қолданылады.
3 Нормативтік Бағалы қағаздармен қандайда бір операциялардың қолда
әдіс бар оңтайлы нормативтерді қолдануда тұрады.
4 Сараптамалық Кәсіпорындағы бағалы қағаздарды есепке алудағы күрделі
әдіс жағдайларда қолданылады. Бұл операциялардың нақты
құрамын анықтау кезде арнайы сараптама қажет болса.
5 Нақты тексеру Аудитор нақты бағалы қағаздардың болуын, бағалы
әдісі қағаздар жылжу есебін, бағалы қағаздар операцияларының
бухгалтерлік есебін тексереді
Ескерту – автормен құрылған
Аудиторлық есеп
1. Аудиторлық есеп жүргізілген аудиттің нәтижелері бойынша жасалады
және ол осы Заңның талаптары мен аудит стандарттарына сәйкес келуге тиіс.
Аудиторлық есепте Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес,
аудиттелетін субъектінің қаржылық есептілігі және қаржылық есептілікке
байланысты басқа да ақпараты туралы атқарушы-аудитордың және аудиторлық
ұйымның тәуелсіз пікірі қамтылады.
2. Аудиторлық есепке біліктілік куәлігінің нөмірі мен берілген күнін
көрсете отырып, атқарушы-аудитор қол қояды, оны өзінің жеке мөрімен
куәландырады, аудиторлық ұйымның басшысы оған қолын қойып бекітеді және
аудиторлық ұйымның мөрімен расталады. Аудиторлық есепте аудиторлық ұйым
лицензиясының нөмірі мен берілген күні де көрсетіледі. Аудитор өзінің жеке
мөрін тиісінше пайдаланбағаны және сақтамағаны үшін Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес жауаптылықта болады.
3. Аудиторлық есеп Қазақстан Республикасының заңнамасына немесе нақты
деректерге сай келмеген жағдайда мұндай есеп сот шешімімен жарамсыз деп
танылады [10].
Өнім шығарылымы – бұл экономикадағы белгілі бір кезеңде рыноктық және
рыноктық емес сипаттағы барлық өндірілген тауарлардың, жұмыстар мен
қызметтердің жиынтық құны.
Бас мердігер – иерархиялық төменірек деңгейдегі орындаушылар – қосалқы
мердігерлердің құрамын қалыптастыратын, олармен ақшалай есеп жүргізетін,
олардан аяқталған жұмыстарды қабылдайтын құрылыс жұмыстарының басты
орындаушысы.
Тапсырыс берушi (құрылыс салушы) - күрделi құрылысты жүзеге асыруға
қаражат бөлінетін немесе осы мақсатқа меншiктi қаражаты бар және
мердiгерлiк ұйыммен күрделi құрылысты жүзеге асыруға мердiгерлiк шарт
жасасатын ұйым, кәсiпорын немесе мекеме.
Инвестициялық ресурстар –құрылыс-монтаж, жөндеу жұмыстары кезінде
пайдаланатын құрылыстық және басқа да материалдар, сондай-ақ машина жасау
өнімі (негізінен азаматтардың жеке пайдаланатын заттары ретінде тұтынылатын
оның жеке түрлерінсіз, мысалы: мотоциклдер, велосипедтер, жеңіл
автокөліктер және с.с.).
Құрылыстағы баға индексі – құрылыс жұмыстарына бағалар деңгейінің сол
уақыттағы өзгеруін сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіш. Құрылысқа жұмсалған
инвестициялардың технологиялық құрылым элементтері бойынша (құрылыс-монтаж
жұмыстары, машиналар мен жабдықтар, күрделі жұмыстар мен шығындар) жалпы
көлеміндегі үлесі бойынша салмақталған баға индекстерін біріктіру жолымен
есептеледі.
Ғимараттар мен ғимараттарды күрделі жөндеу – ғимараттың (құрылыстың)
кейбір бөліктерін немесе тұтас конструкцияларды, бөлшектерді немесе
инженерлік-техникалық жабдықты тозуына және бұзылуына байланысты қайта
қалпына келтіру және ұзақ қызмет ететін, үнемді, олардың пайдалану
көрсеткіштерін жақсартатындарға ауыстыру бойынша жұмыстар.
Құрылыс жұмыстарының көлемі – ғимараттар мен имараттарды салу, қайта
құру, кеңейту, күрделі және ағымдағы жөндеу және жабдықты монтаждау бойынша
орындалған жұмыстардың құны [11].
Мердігер – мердігерлік шарт және (немесе) мемлекеттік келісімшарт
бойынша жұмыстар немесе қызметтерді орындайтын жеке және заңды тұлға.
Құрылыстың мердігерлік әдісі – құрылыс мердігерлік шарт және (немесе)
мемлекеттік келісімшарт бойынша жұмыстар немесе қызметтерді орындайтын жеке
және заңды тұлғалармен жүзеге асырылатын әдіс. Тапсырыс беруші және
мердігер арасындағы арақатынас екеуара тұжырымдасқан келісім шарт арқылы
реттеледі.
Құрылыс объектілерімен байланысты өзге де күрделі шығындар – құрылыс
сметасына кіретін және оған кірмейтін, бірақ құрылыспен байланысы бар өзге
де шығындар (салынып жатқан кәсіпорындардың дирекциясын, жұмыс істеп тұрған
кәсіпорындар бөлімшелерінің аппараттарын ұстауға жұмсалған шығындар,
техникалық қадағалау, құрылыспен байланысты жер учаскелерін кесіп беру және
аудару шығындары, құрылыс-монтаж ұйымдарының инфрақұрылымымен байланысты
шығындар, ауыл шаруашылығына жатпайтын кәсіпорындар мен ұйымдар жүзеге
асыратын жұмыс малын сатып алуға шығындар, салынып жатқан кәсіпорындар үшін
қажет кадрлар дайындауға шығындар).
Жобалау-іздестіру жұмыстары – инженерлік іздестіруді жүргізу,
құрылыстың технико-экономикалық негіздерді әзірлеу, жобаларды дайындау,
жұмыс құжаттамалары, объектілер, ғимараттар, имараттар құрылысын жүзеге
асыру үшін сметалық құжаттама құрастыру бойынша жұмыстар [12].
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды ұлғайту – қосымша немесе жаңа
өндірістік қуаттарды құру мақсатында жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың
аумағында немесе оларға жалғас алаңдарда жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың
(ғимараттардың) жанында қосымша өндірістер салу, сондай-ақ негізгі, қосалқы
және қызмет көрсету мақсатымен жаңа цехтар мен объектілерді салу және жұмыс
істеп тұрған кейбіреулерін кеңейту.
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды қайта құрылымдау – қазір жұмыс істеп
тұрған цехтар мен негізгі, қосалқы және қызмет көрсететін объектілерді
қайта құру, бұл әдетте, негізгі мақсаттағы үйлер мен ғимараттарды
кеңейтусіз, оның өндірісін жетілдіру мен техникалық-экономикалық деңгейін
көтеруге байланысты және өндірістік қуаттылықты арттыру, сапасын жақсарту,
әрі негізінен жұмыс істеушілер санын көбейтпей еңбек ету мен қоршаған
ортаны қорғауға байланысты жағдайларды жақсарта отырып, өнім
номенклатурасын өзгерту мақсатында кәсіпорынды тұтастай қайта құрып, жан-
жақты жобалау бойынша жүзеге асырылады, сондай-ақ қайта құруға белгілі бір
мақсаттағы бөлек ғимараттар басқа мақсаты болуына байланысты қайта құру
жұмыстары жатады.
Құрылыс қызметі – жаңа объектілерді салу және (немесе) бар
объектілерді (үйлерді, ғимараттарды және олардың кешендері,
коммуникациялары) өзгерту (кеңейту, жаңғырту, техникалық қайта
жарақтандыру, қайта құру, қалпына келтіру, күрделі жөндеу), солармен
байланысты технологиялық және инженерлік жабдықтарды монтаждау арқылы
негізгі құралдарды құру, сондай-ақ аяқталмаған объектілердің құрылысын
уақытша тоқтатып қою және өз ресурстарын толықтай пайдаланған объектілерді
пайдалану бойынша жұмыстарды жүзеге асыру бойынша қызмет.
Құрылыс өнімі - Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуішіне
сәйкес қызмет түрі Құрылыс қызметіне жататын шаруашылық жүргізетін
субъектілердің негізгі экономикалық қызмет түрінің нәтижесі. Құрылыс
өндірісі негізінен заттай түр (ғимараттар, имараттар), сондай-ақ қызмет
нысаны (құралдарды монтаждау, күрделі жөндеу) қабылдайды.
Қосалқы мердігер – бас мердігер арнайы жұмыс түрлерін орындау үшін
жұмысқа тартатын құрылыс ұйымы. Мысалы, жер, электромонтаждық,
сантехникалық, өңдеу және с.с. жұмыстар.
Құрылыс-монтаж жұмыстары – жер жұмыстары және топырақтағы арнайы
жұмыстарды;
- үйлер мен ғимараттардың (соның ішінде көпірлер, көліктік эстакадалар,
тоннельдер және метрополитендер, жол өтпелер, құбырлар, өзге де жасанды
құрылыстар) көтеретін және (немесе) қоршайтын конструкцияларын салуды;
- желілік ғимараттарды төсеу бойынша арнайы құрылыстық және монтаждық
жұмыстар;
- сыртқы инженерлік желілерді және ғимараттарды, сондай-ақ ішкі инженерлік
желілерді орнату;
- конструкциялар мен жабдықтарды өңдеу және қорғау бойынша жұмыстар;
- автомобиль және темір жол құрылысы;
- технологиялық жабдықтарды монтаждау (бұзу) іске қосу жұмыстарын қамтитын
құрылыс қызметі [13].
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды техникалық қайта жарақтандыру –
жекелеген өндірістердің, цехтар мен учаскелердің техникалық-экономикалық
деңгейіне озық техника мен технологияны енгізу және өндірісті
автоматтандыру, ескірген және тозған жабдықтарды жаңа, бұрынғыдан
өнімдірегімен айырбастау негізінде арттыру, сондай-ақ жалпы зауыттық
шаруашылық пен қосалқы қызметтерді жетілдіру жөніндегі шаралар кешені.
Жаңа құрылыс – негізгі, қосалқы және қызмет көрсету мақсатындағы қайта
құрылған кәсіпорындар, ғимараттар және имараттар, сондай-ақ пайдалануға
берілгеннен кейін өз бетінше баланста болатын филиалдар және жекелеген
өндірістер объектілерінің кешенін тұрғызу.
Негізгі қорларды жоюдан болатын шығындар – ғимараттар мен имараттарды,
жабдықтарды және т.б. бұзу бойынша шығындар.
Құрылыстың шаруашылық әдісі– құрылыс салушы немесе инвестордың өз
күшімен жүзеге асыратын құрылыс салу әдісі. Құрылыс салуға қаражаты бар
ұйым, кәсіпорын немесе мекеме, өзінің мұқтажына қажет құрылыс-монтаж
жұмысын мердігерлік ұйымның қатысынсыз өз күшімен орындайды.
Құрылыстағы бағалар бойынша статистикалық байқау құрылыс өндірісінде
пайдаланылатын құрылыс материалдарына, өнімдер және конструкцияларға
бағалардың өзгерісі туралы ақпаратты жинау үшін ұйымдастырылған [14].
Құрылыс-монтаждау жұмыстарына баға индексін есептеу арнайы әзірленген
қор-технологиялық үлгілерді қолдану арқылы жүзеге асырылады. Оларды
құрастыруға арналған бастапқы материал ретінде әр түрлi экономикалық
қызмет түрлерiндегi өкіл-объектілердің құрылысына арналған нақты жоба-
сметалық құжаттама болып табылады. Қор-технологиялық үлгілердің негізінде
құрылыс-монтаждау жұмыстардың құнын анықтайтын материалдардың және басқа да
шығындардың барлық баптарының агрегатталуы жүзеге асырылады. Құрылыс-
монтаждау жұмыстарына, технологиялық құрылымның бірден бір элементі ретінде
есептелген баға индексі құрылыстағы баға индексін құру үшін негіз болып
саналады.
Құрылыстағы баға индексі жалпы экономикалық, болжамдық және
статистикалық есептерді, негізгі капиталға инвестиция көлемінің өзгеруін
есептеуде, баланстық есептеуді жүзеге асыруда және ішкі жалпы өнімді
анықтауда, сонымен қатар инвестордың (тапсырыс беруші) тапсырысы бойынша
сметалақ құжаттаманы құруда, құрылыс жұмыстардың бағасы бойынша мәрдігердің
өзінің негіздемесінде, атқарылған жұмыстар үшін есептесуді жүзеге асыруда
қолданылады.
Құрылыстағы баға индексі - құрылыс өндірісінің технологиялық циклының:
құрылыс-монтаждық жұмыстары, машиналар және құрал жабдықтар, өзге де
жұмыстар мен шығындар, барлық кезеңдерінде қолданылатын материалдық-
техникалық қорлардың баға серпінін сипаттайтын көрсеткіш.
Құрылыс-монтаждау жұмыстарына баға индексі құрылыс-монтаждау жұмысының
құнын анықтайтын құрылыс ұйымдарымен сатып алынатын құрылыс материалдарына,
бұйымдар мен конструкцияларға баға серпінін және құрылыс-монтаждау
жұмыстарының өзіндік құнын анықтайтын басқа да шығындар баптарын
бейнелейді.
Құрылыс өндірісі - құрылыс алаңында тікелей атқарылатын, құрылыс-
монтаждау және арнайы жұмыстарды қосқанда өндірістік процесстердің
жиынтығы.
Құрылыс ұйымдары - қызмет түрлері Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы
жіктеушіне (ЭҚТЖЖ) сәйкес Құрылыс саласына жататын құрылыс, монтаждау
және басқа да жұмыстарды атқаратын барлық жалпы құрылыстық және
мамандандырылған ұйымдар [15].
Жалпы құрылыс ұйымдары - құрылыс жұмыстарының әр түрлерін атқаратын
мердігерлік ұйымдар.
Мамандандырылған құрылыс ұйымдары - жұмыстардың жекелеген түрлеріне
(жер, бұрғылау, жарылыс, нольдік цикл жұмыстары, сыртқы коммуникацияны
төсеу, магистральді мұнай, газ құбыры, жол құрылысы және т.б.)
мамандырылған мердігерлік ұйымдар.
Мердігер - құрылыс қызметтердің тиісті түрлерін атқаруға лицензиясы
бар және құрылыс жұмыстарын мердігерлік келісім бойынша атқаратын жеке және
заңды тұлғалар.
Құрылыс материалдары - құрылыс-монтаждау жұмыстарының әр түрлерін
өндіру кезінде ғимараттар мен құрылыстардың құрылыс конструкцияларын жасау
үшін арналған табиғи және қолдан жасалған материалдар мен өнімдер.
Қор-технологиялық үлгi - құрылыс-монтаждау жұмыстарының құнында
ескерілетін, ұзақ уақыт кезеңінде өзгермейтін агрегатталған материалдар
және басқа да қорлар жиынтығы. Қор-технологиялық үлгілер экономикалық
қызметтің әр түрлеріне біріктірілген өкіл-объектілер деректерінің негізінде
қалыптастырылған [16].
Базалық кәсіпорын - баға тіркеу үшін репрезентативті іріктелген
бақылау объектісі.
Жеке (қарапайым) баға индексі жиынтықтың бір ғана элементінің баға
өзгерісін бейнелейді және жеке құбылыстың сипаттамасы үшін қолданылады.
Агрегатталған баға индексi - жеке кіші топ, топ немесе жалпы
зерттелетін құбылыс бойынша және жеке баға индексі негізінде
құрастырылатын құбылыс бойынша баға өзгерісін сипаттайтын индекс.
Бағаларды тіркеу - базалық кәсіпорындардың іріктемелі репрезентативті
жиынтығы бойынша өткізілетін тауарларға баға деңгейі туралы ақпаратты жинау
әдісі.
Өкіл-тауар - өзінің тұтыну мақсаты бойынша біркелкі және негізгі
тұтыну қасиетіне және сапасына әсер етпейтін бір бірінен болмашы
ерекшеліктерімен айырмашылығы бар, тауарлық топтағы нақты тауарлар
түрлерінің жиынтығы.
Спецификация - баға тіркеу үшін іріктелетін жеке тауарды сәйкестендіру
үшін қолданылатын сипаттамалардың мінездемесі немесе тізімі.
Тіркеу бағасы - сапасы, сату шарты және уақыт кезені нақты анықталған
нақты өкіл-тауар үшін төленген ақша өлшемі.
Сыртқы сауда айырмасы – белгілі кезең iшiндегі елдiң экспорты мен
импортының құны арасындағы арақатынас.
Тапсырыс берушi (құрылыс салушы) - күрделi құрылысты жүзеге асыруға
қаражат бөлінетін немесе осы мақсатқа арналған меншiктi қаражаты бар және
мердiгерлiк ұйыммен күрделi құрылысты жүзеге асыруға мердiгерлiк шарт
жасасқан ұйым, кәсiпорын немесе мекеме.
Инвестициялық ресурстар – құрылыс-монтаж, жөндеу жұмыстары кезінде
пайдаланатын құрылыстық және басқа да материалдар, сондай-ақ машина жасау
өнімі (оның жеке түрлерінсіз, негізінен азаматтар қолданатын жеке пайдалану
заттары сияқты, мысалы: мотоциклдер, велосипедтер, жеңіл автомобильдер және
т.б.).
Ғимаратты күрделі жөндеу – оның ресурстарын қалпына келтіру мақсатында
конструкциялық элементтерін және инженерлік жабдықтар жүйесін қажет болған
жағдайда ауыстырумен ғимаратты жөндеу, сондай-ақ пайдалану кезіндегі
көрсеткіштерді жақсарту [17].
Құрылыс жұмыстарының көлемі – ғимараттар мен имараттар салу, кеңейту,
қайта құру, ағымдағы және күрделі жөндеу, жабдықтарды монтаждау бойынша
орындалған жұмыстардың құны.
Бейресми сектор өндірісі - тіркелмеген, бірақ қандайда бір нарықтық
өндірісі бар кәсіпорындар жүзеге асыратын өндіріс қызметінің түрі.
Мердігер – мердігерлік шарт және (немесе) мемлекеттік келісім бойынша
жұмыстар немесе қызметтерді орындайтын жеке және заңды тұлғалар.
Құрылыс мердігерлік әдісі – құрылыс мердігерлік шарт және (немесе)
мемлекеттік келісім бойынша жұмыстарды немесе қызметтерді орындайтын жеке
және заңды тұлғалармен жүзеге асыратын әдіс.
Құрылыс ұйымдары – өнеркәсіптік немесе азаматтық құрылыстық, монтаж,
іске қосу және басқа да жұмыстарды жүзеге асыратын жөндеу-құрылыс ұйымдарын
қоса, Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуішіне (ЭҚЖЖ) сәйкес
қызмет түрі Құрылыс қызметіне жататын жалпықұрылыстық және
мамандандырылған ұйымдар [18].
Құрылыс өнімі - Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуішіне
сәйкес қызмет түрі Құрылысқа жататын шаруашылық жүргізуші субъектілердің
экономикалық қызмет түрінің нәтижесі. Құрылыс өнімі негізінен басты үлгі
ретінде заттық нысанды (ғимараттар, имараттарды), сондай-ақ қызмет нысанын
(жабдық монтажын, күрделі жөндеуді) қабылдайды.
Құрылыс-монтаж жұмыстары – жер жұмыстарын және топырақтағы арнайы
жұмыстарды; ғимараттар мен имараттарды (соның ішінде көпірлер, көліктік
эстакадалар, тоннельдер және метрополитендер, өтпе жолдар, құбырлар, өзге
де жасанды құрылыстар) көтеретін және (немесе) қоршайтын конструкцияларды
салуды;
- желілік құрылғыларды төсеу бойынша арнайы құрылыс және монтаж жұмыстары;
- сыртқы инженерлік желілерді және құрылғыларды, сондай-ақ ішкі инженерлік
желілерді орнату;
- конструкциялар мен жабдықтарды әрлеу және қорғау бойынша жұмыстар;
- автомобиль және темір жол құрылысы;
- технологиялық жабдықтарды монтаждау (бұзу), іске қосу жұмыстарын қамтитын
құрылыс қызметі [19].
Көлеңкелі өндіріс (жасырын өндіріс) - өндірістік және заңды болып
табылатын, бірақ салық төлеуден немесе заңнамалық нормаларды сақтаудан
жалтару мақсатында мемлекеттік биліктен әдейі жасырынатын қызмет түрлері.
Ғимаратты (құрылғыны, жабдықты, коммуникацияларды, тұрғын үй-
коммуналдық мақсаттағы объектілерді) ағымдағы жөндеу – ғимараттың
(құрылғының, жабдықтың, коммуникациялардың, тұрғын үй-коммуналдық
мақсаттағы объектілердің) жарамдылығын немесе жұмыс істеу қабілетін қалпына
келтіру, шектеулі номенклатураның құрамдас бөліктерін нормативтік және
техникалық құжаттамада белгіленген көлемде ауыстыру немесе қалпына келтіру
арқылы оның ресурстарын ішінара қалпына келтіру үшін орындалатын жөндеу.
Тауарлық қорлар – кейін сатуға арналған бөлшек және көтерме сауда
кәсiпорындарының теңгерімінде тұрған тауарлардың қалдықтары.
Көлiктік үстеме баға - сатып алушының талап етілген мерзiмде және
орынға жеткiзуге төлейтін көлiк шығындары. Өндiрушiлер, көтерме және бөлшек
сауда саудагерлері жүзеге асыратын сату құнына қосылатын, көлiктік үстеме
бағаға жатпайтын сыйақыға көліктік қызметті жалдау бойынша шығындар.
Құрылыстың шаруашылық әдісі – тапсырыс беруші немесе инвестор өз
күшімен жүзеге асыратын құрылыс әдісі. Құрылыс салуға қаражаты бар, өз
мұқтаждықтары үшін құрылыс-монтаж жұмыстарын мердігерлік ұйымның қатысынсыз
өзі орындайтын ұйым, кәсіпорын немесе мекеме [20].
Экономиканың салалық құрылымы мен өндірістік кешендерді басқару
тетіктерінің өзгеруі, тұрғын үй құрылыс өнімдерін пайдалану төңірегіндегі
қоғамдық көзқарастың өзгеруі және тұрғын үй құрылысы кешеніне байланысты
басқа да мәселелердің барлығы мемлекет тарапынан дұрыс реттеуді қажет
етеді. Бұл мәселелердің қатарында тұрғын үй құрылысы нысандарын тұрғызуда
тиімсіз сәулетті-құрылыс жүйесінің қолданылуын, өндірілген құрылыс
материалдары мен қондырғылардың құрылымында тепе-теңдік және пропорциялық
сәйкессіздіктің болуын және аймақтарда құрылыс индустриясының
кәсіпорындарының тиімсіз орналасуын атап айтуға болады.
1.2 Құрылыс ұйымдарының мәні және қазіргі кездегі маңызы
Қазақстанның қазіргі уақытқа сай даму сатысы – нарықтық экономикасына
көшу, құрылыс саласында жоспарлы басқарудан бас тарту құрылыс
кәсіпорындарында басқарудың нарық жағдайында қызмет ету тиімділігін
қамтамасыз ететін жаңа жүйесін құруды талап етеді. Бірақ құрылыс
кәсіпорындарының нақты кәсіпорынның жағдайы мен нарықтық бәсеке қабілетті
кәсіпорынның экономикалық жағдайы арасында үлкен айырмашылық бар.
Нарықтық экономиканың негізінен еңбек өнімділігін жоғарылатуды
оңайландыратын, қызмет ету тиімділігін арттыратын құралы болып табылуында.
Бірақ, мұндай жағдайда да қызмет ету тиімділігін арттырудың негізгі
бағыттарын, қызмет ету тиімділігін арттыруға әсер ететін факторларын және
оларды айқындау әдістемесін анықтау өте маңызды болып табылады.
Кез келген кәсіпорын үшін белгілі бір уақыт аралығындағы шығындар мен
табыс динамикасын көрсететін қаржы нәтижелерін ескеру өте маңызды.
Бірақ, тиісті өндірістік стратегияға, өндірістік ресурстар мен өткізу
нарықтарының дамуын тиімді пайдалануға талдау жасалынбаса, ақшалай түрде
көрсетілген қаржы ақпараты жеке тұрып, кәсіпорынның ағымдағы жағдайы мен
болашақтағы дамуына баға бере алмайды.
Экономикалық тиімді қызмет етуге байланысты ең көп тараған көзқарас,
оның техникалық өзгеруі жағынан (өндіріс көлемінің өсуі, жаңа құрылымдарды
енгізу жаңа техниканы пайдалану) қарастыруға бағытталған.
Екінші жағынан, кәсіпорынның белгілі – бір бағытта экономикалық
дамуын, оның іс- әрекетін экономикадағы белгісіз, тұрақсыз жағдайларға
бейімдеу арқылы қамтамасыз етуге болады.
Қазақстан Республикасында нарықтық экономикада қарқыны жоғарылауды.
Сонымен қатар шаруашылық үрдістің негізгі реттеуші механизмі ретінде
бәсекелестікте жоғары қырқын алуда .
Қазіргі заманғы экономикалық жағдайда әр шаруашылық субъектінің
қызметі осы үрдіс нәтижесіне қызығушылық білдіретін нарықтық қатынас
қатысушыларының назарына ие.
Қазіргі заман жағдайында кәсіпорын күн көрісін қамтамасыздандыру үшін
басқару персоналына бәрінен бұрын өз кәсіпорнының сонымен қатар потенциалды
бәсекелестерінің қызмет етуінің тиімділігінің дәрежесін бағалай білу керек.
Қызмет ету тиімділігі – кәсіпорынның экономикалық қызметінің маңызды
сипаттамасы. Ол кәсіпорынның бәсеке артықшылығын, іскерлік келісімдегі
потенциалын, қаржылық және өндірістік қатынастағы кәсіпорынның және оның
істестерінің экономикалық назарының қаншалықты кепілдіктендірілгенін
өндірісі қаншалықты тиімді ұйымдастырылғанын анықтайды. Бірақ, кәсіпорын
қызметіне оның алға қойған мақсатына жетуіне бір ғана тиімділік дәрежесін
нақты бағалау аз.
Адамзат қызметі тиімділікпен тікелей немесе жанама байланысты. Бұл
сөздің негізінде ресурс шектеулігі, уақытты үнемдеу, қолда бар ресурстан
барынша көп өнім алу.
Тиімділік мәселесі - бұл әр қашан таңдау мәселесі. Таңдау қандай өнім
түрлерін, қалай өндіру қажет, оларды қалай бөлу керек, ағымда және
болашақта ресурстардың қандай көлемін тұтыну керек [21].
Тиімділіктің деңгейі экономикалық өсу, өмір сүру деңгейінің
жоғарылауы, инфляция деңгейінің төмендеуі жұмыс істеу және демалыс
жағдайының жақсаруы сияқты әлеуметтік және экономикалық мәселелерді шешуге
әсер етеді.
Тиімділік латынның effektus сөзінен – орындалу, жүзеге асыру, ықпал
ету дегенді білдіреді. Бұрын тиімділік сөзі техника мен технологияға
жатқызылатын. Мысалы: бу двигателі дизельдіге қарағанда тиімдірек болып
есептеледі. Өйткені, біріншісінде энергияның көп пайызы бекер жұмсалады.
Бірақ, физикалық көзқарас тұрғысынан қарағанда энергия да біреуге қажетті
жұмысты атқарады. Бұл, тиімділік тек қана технологиялық қасиет деген сөз,
яғни баға беруге тәуелді және бағалау категориясы болып табылады.
Құрылыс саласы бойынша Кеңес өкіметінің тұсында жарық көрген
оқулықтар, жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстары құрылыс-монтаж жұмыстарының
есебiн ұйымдастырудың сол кездегі талаптарына жауап бергенімен, аталмыш
есеп жүйесінің осы күнгі нарықтық экономиканың талаптарына сай еместігін
аңғартты және ел экономикасының қазіргі дамуына сәйкес құрылыс саласындағы
бухгалтерлік есеп әдiстемесiн жетілдірудің, бухгалтерлiк есеп пен аудит
тұжырымдамаларын дамытудың қажеттілігін туғызды. Осы мәселе құрылыс
саласының ерекшеліктеріне негізделген есеп пен аудит әдістемесін жан-жақты
зерттеуді талап етеді.
Құрылыс – материалдық өндіріс саласы; негізінен әр түрлі үйлер мен
ғимараттарды салумен, салынып жатқан нысандарды іске қосуға байланысты
жабдықтарды монтаждаумен шұғылданады. Құрылысқа үйлер мен ғимараттарды
жөндеуге байланысты жұмыстар да жатады. Құрылыстың дамуы тұрақты жұмыс
істейтін мердігерлік құрылыс ұйымдарының құрылуымен және құрылыс
өнеркәсібінің өсуімен қоса қабат жүргізілді. Құрылыстың бір ерекшелігі сол,
мұнда құрылыс-монтаж ұйымдары өнеркәсіп орындары сияқты өнімді қорға немесе
қоймаға арнап шығармайды. Өндіріс үстінде құрылыстың өнімі қозғалмайтындай
етіліп белгілі бір орынға бекітіледі, тек еңбек құрал-жабдықтары (машиналар
мен механизмдер), еңбек заттары (материалдар мен құралымдар) бір орыннан
екінші орынға ауысып отырады. Құрылыс ашық жерде және әр түрлі табиғи
ортада жүргізіледі. Сондықтан да құрылыс нысандарының, жұмыстардың
өндірістік циклі бірнеше айдан бірнеше жылға дейін созылады. Құрылыс елдің
мәдениетін және экономиканың барлық саласын дамытуға мүмкіндік береді [22].
Құрылыс ел экономикасының дербес саласы болып табылады, ол жаңа
құрылысты, жөндеу жұмыстарын, қосымша және түзету бойынша жұмыстарды, жұмыс
жүріп жатқан жерде құрама конструкциялардан ғимараттар салу, сондай-ақ
уақытша имараттар құрылысын қоса алғанда, ғимараттар және имараттар
құрылысы бойынша жалпықұрылыстық және арнайы жұмыстарды білдіреді.
Құрылыстың ерекшелігі бұл сала ұзақ кезеңді өндіріс болып
табылатындығында. Осы көрсетілген ерекшелікке байланысты шығарылымға және
аралық шығындарды келісу үшін және қосылған құнның нақты шамасын алу үшін
шығарылым аяқталуына емес өндіру шамасына қарай есептеледі
Құрылыста өнімінің жалпы шығарылым мердігерлік немесе шаруашылық
әдіспен жүргізілген, ғимараттар мен имараттардың құрылысы және қалпына
келтіруі бойынша жұмыстардың, сондай-ақ жеке құрылыс салушылармен
орындалған құрылыс жұмыстарының құны болып табылады. Сала шығарылымы
жасырын және бейресми экономика көлемдерін есепке алумен, жаңа құрылыстағы
құрылыс-монтаж жұмыстарының, ғимараттар мен имараттарды күрделі жөндеудің
көлемдерін қамтиды. Объектінің құнын өсірмейтін жөндеу жұмыстары, яғни
ғимараттар мен имараттардың ағымдағы жөндеулері, ұлттық шоттар жүйесінің
анықтамаларына сәйкес құрылыстың жалпы шығарылымы көрсеткішінің құрамына
қосуға жатпайды [23].
Жабдық та, мүкәммал да құрылыс өндірісі үдерісінде қайта өңдеуге
ұшырамайтындықтан, және сондықтан құрылыс өнімін сипаттай алмайды, құрылыс-
монтаж жұмыстарының құнына сияқты құрылыстың жалпы өніміне құрылыс
материалдарының шығындары қосылып, ал жабдықтарға жұмсалған шығындар
қосылмайды.
Қосалқы мердігер бас мердігер үшін орындаған жұмыстар құны құрылыс
өнімінің жалпы шығарылымына қосылмайды, бірақ бас мердігер орындаған
жұмыстардың жалпы құнының бөлігі болып табылады.
Жүргізілетін есептеулерге арналған ақпараттық база құрылыс және
инвестиция салалары бойынша кезеңділігі айлық және жылдық статистикалық
байқаулардың нысандары, үй шаруашылықтарын іріктеме статистикалық
байқаулар, сондай-ақ шығындар мен шығарылымдар және кедендік статистика
кестелерінің деректері болып табылады.
Көрсетілген статистикалық есептілікті заңды тұлғалар мен олардың
құрылымдық бөлімшелері тапсырады. Егер құрылымдық бөлімшеге бас кәсіпорын
есеп тапсыру бойынша өкілеттік берген болса, онда ол есептілікті өзінің
орналасқан жері бойынша тапсырады. Басқа жағдайда (құрылымдық бөлімшенің
өкілеттілігі жоқ болса) бас кәсіпорын құрылымдық бөлімшелер бөлінісінде
олардың орналасқан жерін көрсетіп есеп тапсырады.
Еліміздің, яғни Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алған алғашқы
жылдарында құрылыс саласы көптеген қиыншылықтарға тап болды. Сол уақытта
бұрынғы Кеңес Одағы тұсында қалыптасқан кәсіпорындардың бір-бірімен тікелей
байланыстылығы бұзылып, соған сәйкес көптеген құрылыс нысандары тоқтап,
нәтижесінде құрылыс саласы түбегейлі өзгерістерді бастан кешті. Ал сол
қиыншылықтарды артқа тастап еліміздің экономикалық жағдайының жақсаруымен
қатар құрылыс саласы жаңа қарқынмен дами бастады.
Жалпы еліміздің тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдардағы құрылыс
саласында орын алған бұл өзгерістерді сипаты бойынша үш негізгі кезеңге
бөліп қарастыруға болады.
Алғашқы кезең 1991-1995 жылдарды қамтиды, яғни еліміздің тәуелсіздік
алған алғашқы бес жылы. Бұл уақыт аралығында Кеңес Одағы ыдырап көптеген
кәсіпорындардың жұмысының тоқтап қалуына байланысты республика бойынша
орындалған құрылыс-монтаж жұмыстарының көлемі едәуір қысқарды. Басталған
жекешелендіру үдерістері құрылыс индустриясы саласындағы алпауыт
кәсіпорындардың тарап кетуіне немесе жабылып қалуына, шағын құрылыс
ұйымдарының көбеюіне алып келді.
Екінші кезеңге 1996–1999 жылдар аралығын қарастыруға болады. Бұл
жылдар еліміздің экономикалық қиын қыстауды басынан өткеріп, нарықты
экономика жолына бет алып қайта қалыптаса бастаған уақытындағы кезең. Бұл
уақыт аралығын еліміз экономикасының нарықтық жолға бет алып жекешелендіру
үдерістері толығымен аяқталған кезең деуге болады. Сол қиыншылықтардың
нәтижесінде мемлекеттік құрылыс ұйымдарының саны 1991 жылы 3008 болса, 1996
жылы 391–ге, ал 1999 жылы 88–ге дейін қысқарды. Негізгі үлес отандық
жекеменшік ұйымдардың үлесіне тиесілі болды (1996 жылы – 69%, 1999 жылы –
95%) [25].
Ал соңғы мердігерлік құрылыс ұйымдарының белсенділігінің арту кезеңі
2000 жылдан басталады. Бұл уақыт аралығын біздің елімізді әлемнің барлық
елдері мойындап, экономикамыздың жанданып дамушы елдердің қатарына қосыла
бастаған тұсы десек болады. Біздің еліміздегі тұрақтылық пен ауыз біршілік,
шикізаттың базасының үлкен қоры шетелдік инвесторлардың қызығушылығын
тудырып ел экономикасының жаңа серпіліс алған кезеңі осы жылдардан бастау
алады. Бұған бірден-бір дәлел ретінде еліміздің астанасының Алатау
баурайынан Евразияның кіндігі болып табылатын Сарыарқа төріне қоныс
аударып, бүкіл әлем халықтары қызығып тамсанатын алып шаһар елордамыз
Астананың күн санап көркейуін және оның XXI – ғасыр талабына сай бой
көтеруін, сондай-ақ бизнес орталығына айналған Алматы қаласындағы бой
түзеген әсем ғимараттарды атап айта аламыз. Елімізде тұңғыш рет
ұйымдастырылып отырған 2011 жылы өтетін қысқы Азия ойындары қарсаңында
Астана мен Алматы қалаларында спорттық және басқада алып құрылыс кешендері
бой көтеруде. Сондай-ақ ел басының халыққа жолдауында айтылған жүз мектеп
және жүз аурухана, сонымен қатар соңғы жылдары жол картасы бағдарламасына
сәйкес еліміздің барлық өңірлерінде бой көтеріп жатқан ғимараттарды көре
отырып еліміздің алып құрылыс алаңына айналғанын байқаймыз.
Қазақстан экономикасының жетекші салаларының біріне құрылыс ұйымдары,
оның ішінде тұрғын үй құрылысы саласы жатады. Оның тұрақты қызмет жүргізуі
көп жағдайда елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуға, халықтың әл-
ауқатын арттыруға алып келеді. Қазақстан Республикасы Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың 2006 жылғы Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау
қарсаңында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына кіру стратегиясы атты кезекті Қазақстан халқына Жолдауында
әлеуметтік саланы дамытудың басымдылықтары ретінде келесі: ...
жылжымайтын мүлік нарығын дамыту және тұрғын үй құрылысы мәселелерін шешу;
жалға беру нарығын дамыту; жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
беті
КІРІСПЕ 4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .
І
ҚҰРЫЛЫС ҰЙЫМДАРЫНДА ЕСЕП ПЕН АУДИТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Құрылыс ұйымдарында есеп пен аудит қызметімен байланысты
негізгі ұғымдар мен анықтамалар ... ... ... ... ... ... .. 6
1.2 Құрылыс ұйымдарының мәні және қазіргі кездегі маңызы ... . 18
1.3 Құрылыс ұйымдарында өнімінің жалпы шығарылымын есептеу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
... ... ... ... ... ... ...
ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ҚҰРЫЛЫС ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ДАМУ
ТЕНДЕНЦИЯСЫ
2.1 Қазақстан Республикасындағы құрылыс ұйымдарының қызметін
және дамуын 43
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.
2.2 Тұрғын үй құрылыс ұйымдарының қазіргі жағдайы және даму
барысын 56
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..
2.3 Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік
есеп және аудит жүйесінің бағдары 63
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
ІІІ ҚҰРЫЛЫС ҰЙЫМДАРЫ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ
3.1 Құрылыс ұйымдарындағы қызметті дамыту бағыттары ... ... .. 70
3.2 Құрылыс ұйымдарында есеп пен аудитті ұйымдастыруды
жетілдіру 78
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 89
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 92-94
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі.
Салынған құрылыс объектісінің жақсы болуы, оның сапасының белгіленген
стандарттарға сәйкес келуі осы құрылысты салуға пайдаланылған құрылыс
материалдарына тікелей байланысты. Құрылыс ұйымы қызметінің тиімділігін
арттыру үшін құрылыс өндірісіне жұмсалған материалдық қорлар туралы шынайы
ақпараттарды уақытылы алудың маңызы өте зор. Материалдық қорлардың есебі
мен ішкі аудитінің қолданыстағы жүйесін зерттеу нәтижесі құрылыс ұйымы
менеджерлерінің құрылыс жұмыстарының орындалу барысын бақылауға және оның
нәтижелері бойынша шешім қабылдауға қажетті неғұрлым толық және сенімді
ақпараттармен толыққанды қамтамасыз етілмейтіндігін байқатты. Бұл құрылыс
ұйымдарындағы басқару жүйесін жақсарту үшін материалдық қорлар есебін
тиімді ұйымдастыру, есептің шынайылығын, жеделдігін және талдамалылығын
көтеру қажет екендігін көрсетеді. Сондықтан бүгінгі таңда кәсіпорындағы
құрылыстың сапасын арттырып ондағы тиімділікті жоғарылату барысында
міндеттердің орындалуына ұйымның қаржылық-шаруашылық қызметін бақылау және
басқарудың маңызды ақпараттық базасы (негізі) ретінде бухгалтерлік есеп пен
аудиттің алатын орны ерекше.
Еліміздегі құрылыс-монтаж жұмыстары көлемінің күн санап артуына
байланысты құрылыс ұйымдарында жұмсалатын материалдық шығындарды төмендету,
соған сәйкес құрылыс өнімінің бағасын арзандату, тұрғызылатын объектілердің
сапасын жақсарту шараларын жүзеге асыруда бухгалтерлік есеп пен аудит
әдістемесін жетілдіру, бақылау механизмдерін тиімді ұйымдастыру өзекті
мәселе болып отыр. Сол себепті құрылыс ұйымында ағымдағы активтерінің есебі
мен ішкі аудитін ұйымдастырудың теориялық және тәжірибелік негіздерін,
құрылыс-монтаж жұмыстарының есептеліну тәртібін зерттеу, ішкі аудит
қызметін ұйымдастыру, құрылыс-монтаж жұмыстарын орындау барысындағы
жұмсалған материалдық қорлардың есебі мен ішкі аудитін одан әрі жетілдіру
бойынша ұсыныстар жасаудың қажеттілігі мен маңыздылығы дипломдық жұмыстың
тақырыбын таңдауға, оның мақсатын, міндеттерін және ғылыми зерттеудің
өзектілігін алдын-ала анықтауға мүмкіндік берді.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері.
Дипломдық жұмыстың мақсаты, құрылыс ұйымдарындағы есеп пен аудитті
ұйымдастырудың тиімді жолдарын ұсыну болып табылады. Қойылған мақсатқа қол
жеткізу үшін, келесідей міндеттер алға қойылды:
- құрылыс ұйымдарында есеп пен аудиттің теориялық аспектілерін ашықтау;
- құрылыс ұйымдарында есеп пен аудит қызметімен байланысты негізгі
терминдер мен анықтамаларға түсінік беру;
- құрылыс ұйымдарының мәні және қазіргі кездегі маңызын ұғындыру;
- құрылыс ұйымдары өнімінің жалпы шығарылымын есептеу тәртібін анықтау;
- Қазақстан республикасындағы құрылыс ұйымдарының даму тенденциясын
талдау;
- Қазақстан республикасындағы құрылыс ұйымдарының дамуын талдау;
- тұрғын үй құрылыс ұйымдарының қазіргі жағдайы мен даму барысын
талдау;
- құрылыс ұйымдары қызметін жетілдіру бағыттарын ұсыну;
- құрылыс ұйымдарындағы қызметті дамыту бағыттарын өңдеу;
- құрылыс ұйымдарында есеп пен аудитті ұйымдастыруды жетілдіру жолдарын
ұсыну.
Тақырыптың ғылыми тұрғыдан зерттелу дәрежесі. Еліміздегі құрылыс
саласының соңғы жылдары жедел қарқынмен дамуына қарамастан, құрылыстағы
бухгалтерлік есеп пен аудитті жетілдіру мәселелеріне арнап жазылған ғылыми
еңбектерді жоқ деуге болады. Сонымен қатар құрылыс саласында есеп пен
аудитті ұйымдастыру мәселелерін зерттеп жүрген еліміздің ғалым-
экономистерінің еңбектерінде құрылыстағы есеп тақырыбында жалпы сұрақтар
қарастырылғанымен, құрылыс саласындағы кәсіпорындардың ағымдағы
активтерінің есебі мен ішкі аудитіне арналған сұрақтар терең зерттелмеген,
сонымен қатар құрылыс ұйымдарында ағымдағы активтерінің есебі мен ішкі
аудитіне соның ішінде материалдық қорлардың есеін ұйымдастыру мәселелері
ғылыми тұрғыдан нарықтық экономикаға көшуге байланысты жан-жақты
қаралмаған.
Қорытындыда, Қазақстан Республикасы құрылыс ұйымдарындағы қызметті
жетілдіру жолдарына қатысты нақты түйіндемелерге тұжырым жасалынды.
Зерттеу тақырыбы болып құрылыс ұйымдарында есеп пен аудитті
ұйымдастырудағы концептуалды шешімдер және негізгі принциптер әзірлемесі
болып табылды.
Зерттеу нысаны ретінде Қазақстан Республикасындағы құрылыс ұйымдары
таңдалды.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш
бөлімнен, сегіз тармақтардан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер
тізімінен құралады. Жұмыстың көлемі 94 бет, оның ішінде 15 кесте, 4 сурет
қарастырылған.
І ҚҰРЫЛЫС ҰЙЫМДАРЫНДА ЕСЕП ПЕН АУДИТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Құрылыс ұйымдарында есеп пен аудит қызметімен байланысты негізгі
ұғымдар мен анықтамалар
1) Аудит - Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қаржылық
есептілік және қаржылық есептілікке байланысты басқа да ақпарат туралы
тәуелсіз пікір білдіру мақсатымен тексеру;
2) аккредиттеу - уәкілетті органның осы Заңда көзделген кәсіби
аудиторлық ұйымдардың құқықтылығын ресми тануы;
3) Аккредиттелген кәсіби аудиторлық ұйым - аудиторлар мен аудиторлық
ұйымдарды біріктіретін коммерциялық емес ұйым;
4) аудитор – Аудиторларға кандидаттарды аттестаттау жөніндегі
біліктілік комиссиясы аттестаттаған, аудитор біліктілігін беру туралы
біліктілік куәлігін алған жеке тұлға;
5) аудиторлық есеп - жүргізілген аудиттің нәтижесі болып табылатын
жазбаша ресми құжат;
6) аудиторлық қызмет - қаржылық есептіліктің және қаржылық есептілікке
байланысты мен басқа да ақпараттың аудитін жүргізу және қызмет бейіні
бойынша қызметтер ұсыну жөніндегі кәсіпкерлік қызмет;
7) аудиторлық ұйым - аудиторлық қызметті жүзеге асыру үшін құрылған
коммерциялық ұйым;
8) аудиттелетін субъект – өзіне қатысты аудит жүргізілетін заңды
тұлға, заңды тұлғаның атынан өкілдік ететін оның филиалдары және (немесе)
өкілдіктері, дара кәсіпкер;
9) аттестаттау – Біліктілік комиссиясының аудиторларға кандидаттардың
білімдері мен дағдыларын айқындау рәсімі;
10) Әдеп кодексі - аудиторлардың кәсіби қызметінің әдеп ережелері
жиынтығы;
10-1) мүдделер қақтығысы – аудиторлық ұйымның мүдделілігі аудиттелетін
субъектінің қаржылық есептілігінің дұрыстығы туралы оның пікіріне әсер етуі
мүмкін жағдай;
10-2) дұрыс емес аудиторлық есеп – Қазақстан Республикасының
аудиторлық қызмет туралы заңнамасын бұза отырып жасалған, қаржылық
есептілік туралы және аудит стандарттарында көзделген ақпарат туралы дұрыс
емес және (немесе) толық емес мәліметтерді қамтитын, пайдаланушыларды
шатастыратын аудиторлық есеп;
11) көрінеу дұрыс емес аудиторлық есеп - аудит жүргізілмей жасалған
немесе пайдаланушыларды қасақана шатастыратын пікір жазылған аудиторлық
есеп;
12) ұйымдардың стандарттары – аудиторлық ұйымның Қазақстан
Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін, аудит жүргізу тәртібіне
бірыңғай талаптарды белгілейтін ішкі құжаттары;
14) уәкілетті мемлекеттік орган - аудиторлық қызмет саласында реттеу
мен аудиторлық және кәсіби ұйымдардың қызметіне бақылауды жүзеге асыратын
орталық атқарушы орган [1].
Аудиторлық қызмет
1. Аудиторлық қызметті жүзеге асыруға лицензиясы бар аудиторлық
ұйымдар аудиторлық қызметпен айналысу құқығына ие болады.
2. Аудиторлық ұйымдар аудиттен басқа, өз қызметінің бейіні бойынша
мынадай қызметтерді де көрсете алады:
1) аудит стандарттарына сәйкес өз қызметінің бейіні бойынша ілеспе
қызметтер;
2) бухгалтерлік есепті қалпына келтіру және жүргізу, қаржылық
есептілікті жасау;
3) ішкі аудит;
4) салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер жөніндегі
заңнаманы қолдану және салық есебін жүргізу мәселелері бойынша консультация
беру;
5) алғашқы статистикалық деректерді қалыптастыру;
6) қаржы-шаруашылық қызметті талдау және қаржылық жоспарлау,
экономикалық, қаржылық және басқарушылық консультация беру;
7) бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті жасау
мәселелері бойынша консультация беру;
8) бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті жасау, салық
салу, аудит және қаржы-шаруашылық қызметті талдау мен қаржылық жоспарлау
бойынша оқыту;
9) бухгалтерлік есепті жүргізуді және қаржылық есептілікті жасауды
автоматтандыру жөнінде ұсынымдар беру, бухгалтерлік есепті жүргізу мен
қаржылық есептілікті жасауды автоматтандыруға үйрету;
10) бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті жасау,
аудит, қаржы-шаруашылық қызметті талдау және қаржылық жоспарлау жөнінде,
аудит стандарттарына сәйкес өз қызметінің бейіні бойынша ілеспе қызметтерді
көрсету жөнінде әдістемелік құралдар мен ұсынымдар әзірлеу;
11) аудиторлық қызметке байланысты заң қызметтерін көрсету [2].
Егер Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес осы тармақта
көзделген өз қызметінің бейіні бойынша жекелеген қызмет түрлерін көрсету
тиісті лицензия алуды талап етсе, аудиторлық ұйымдар осындай лицензиясыз
бұл қызметтерді көрсетуге құқылы емес.
3. Аудиторлық ұйымдарға кәсіпкерлік қызметтің өзге түрлерімен
айналысуға тыйым салынады.
Аудиторлық қызметтің негізгі принциптері мыналар:
тәуелсіздік;
объективтілік;
кәсіби құзыреттілік;
құпиялылық;
адалдық;
ұйымдардың стандарттарын сақтау [3].
Аудиттің түрлері мыналар:
1) міндетті;
2) бастамашылық.
2. Міндетті аудитке:
- акционерлік қоғамдар;
- сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары, сақтандыру холдингтері және
сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы және (немесе) сақтандыру холдингі ірі
қатысушысы болып табылатын ұйымдар, сақтандыру брокері;
- жинақтаушы зейнетақы қорлары және зейнетақы активтеріне инвестициялық
басқаруды жүзеге асыратын ұйымдар;
- ашық жинақтаушы зейнетақы қорының ірі қатысушылары, сондай-ақ ашық
жинақтаушы қоры едәуір қатысатын заңды тұлғалар;
- жер қойнауын пайдаланушылар;
- банктер, банк холдингтері мен ірі қатысушылары банк және (немесе) банк
холдингтері болып табылатын ұйымдар;
- қуаттылығы аз табиғи монополия субъектілерін қоспағанда, табиғи монополия
субъектілері;
- Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тізбе бойынша авиациялық
жұмыстарды жүзеге асыратын авиакомпанияларды қоспағанда, азаматтық авиация
ұйымдары;
- астық қабылдау кәсіпорындары;
- сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры;
- инвестициялық преференцияларды көздейтін инвестицияларды жүзеге асыруға
келісімшарт жасасқан Қазақстан Республикасының заңды тұлғалары;
мақта өңдеу ұйымдары [4].
Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы Қазақстан Республикасының
Заңына сәйкес құрылыс салушылар мен жобалау компаниялары жатады.
Аудит міндетті болып табылатын және Қазақстан Республикасының
заңнамасына сәйкес жылдық қаржылық есептілікті мерзімді баспа
басылымдарында жариялайтын ұйымдар жылдық қаржылық есептілікпен бірге
аудиторлық есепті де жариялауға міндетті.
Бастамашылық аудит аудиттелетін субъектінің не оған қатысушының
бастамасы бойынша бастамашы мен аудиторлық ұйымның арасында аудит жүргізуге
жасалған шартта көзделген аудиттің нақты міндеттері, мерзімі мен көлемі
ескеріле отырып жүргізіледі.
1) аудиторлық қызмет саласында мемлекеттік реттеуді жүзеге асыратын
уәкілетті мемлекеттік органды айқындайды;
2) егер Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде өзгеше
көзделмесе, аудит міндетті болып табылатын мемлекет қатысатын ұйымдарды
айқындайды.
3) аудиторлық қызметті лицензиялау ережелерін және аудиторлық қызметті
лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарын бекітеді [5].
Аудиторлық қызмет саласындағы уәкілетті орган:
1) аудиторлық қызмет саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды
қамтамасыз етеді;
1-1) аудиторлар тізілімін жүргізеді;
1-2) міндетті аудит жүргізуге жіберілетін аудиторлық ұйымдарға
қойылатын, ал қаржы ұйымдарының міндетті аудитіне қатысты – қаржы нарығын
және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік
органмен келісім бойынша біліктілік талаптарын әзірлейді және бекітеді;
2) кәсіби ұйымдарды аккредиттеу тәртібін бекітеді;
3) кәсіби ұйымдарды аккредиттейді және олардың тізілімін жүргізеді;
4) аудиторлық қызметті лицензиялау ережелерін және аудиторлық қызметті
лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптарын әзірлейді;
5) аудиторлық қызметті лицензиялауды және аудиторлық ұйымдардың
тізілімін жүргізуді жүзеге асырады;
6) аудиторлық қызметті жүзеге асыруға лицензия беру, оның қолданылуын
тоқтата тұру, одан айыру және тоқтату туралы мәліметтерді мерзімді баспа
басылымдарында мемлекеттік тілде және орыс тілінде жариялайды;
7) аудиторлыққа кандидаттарды аттестаттаудан өткізу тәртібін бекітеді;
8) Біліктілік комиссиясы қызметін қалыптастыру және жүзеге асыру
ережесін бекітеді;
9) аудит стандарттарын тарату үшін жағдай жасалуын қамтамасыз етеді;
13) кәсіби және аудиторлық ұйымдардың есептілік тізбесін, нысанын және
оны табыс ету мерзімділігін айқындайды;
14-1) аудиторлық ұйымдардың заңсыз жолмен алынған кірістерді
заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл
туралы Қазақстан Республикасының заңнамасын сақтауын бақылауды жүзеге
асырады;
15) аудиторлық және кәсіби ұйымдар тізілімдерінің нысандарын бекітеді;
16) басқа да мемлекеттік органдармен, кәсіби ұйымдармен және өзге де
ұйымдармен аудиторлық қызмет мәселелері бойынша өзара іс-қимыл жасайды.
17) аудиторлық қызмет және кәсіби аудиторлық ұйымдардың қызметі
саласындағы мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады;
18) Жеке кәсіпкерлік туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес
ведомстволық есептіліктің, тексеру парақтарының нысандарын, тәуекел
дәрежесін бағалау критерийлерін, жыл сайынғы тексерулер жоспарларын
әзірлейді және бекітеді [6].
Аудиторлық қызмет және кәсіби аудиторлық ұйымдардың қызметі
саласындағы мемлекеттік бақылау тексеру нысанында және өзге де нысандарда
жүзеге асырылады.
Тексеру Жеке кәсіпкерлік туралы Қазақстан Республикасының Заңына
сәйкес жүзеге асырылады. Мемлекеттік бақылаудың өзге де нысандары осы Заңға
сәйкес жүзеге асырылады.
Аудитор
1. Аудитор өз қызметін аудитор ретінде бір аудиторлық ұйымның
құрамында ғана жүзеге асырады.
2. Аудитор бір аудиторлық ұйымға ғана қатысушы бола алады [7].
Аудиторлық ұйым
1. Аудиторлық ұйым жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің ұйымдық-
құқықтық нысанында құрылады.
2. Шетелдік ұйым, егер оның мәртебесін өзі резиденті болып табылатын
елдің кәсіби ұйымы растаса, аудиторлық ұйым деп танылады. Шетелдік
аудиторлық ұйымның мәртебесін растайтын кәсіби ұйым Халықаралық
бухгалтерлер федерациясының мүшесі болуға тиіс. Шетелдік ұйым, егер оның
мәртебесін өзі резиденті болып табылатын мемлекеттің құзыретті органы
растаса да, аудиторлық ұйым деп танылады.
3. Шетелдік аудиторлық ұйымдар Қазақстан Республикасында аудиторлық
қызметті тиісті аудиторлық ұйымдарды - Қазақстан Республикасының
резиденттерін құрған жағдайда ғана жүзеге асыра алады.
4. Аудиторлық ұйымның құрамындағы аудиторлардың саны екі адамнан кем
болмауға тиіс.
5. Аудиторлық ұйымның жарғылық капиталында аудиторға (аудиторларға)
және (немесе) шетелдік аудиторлық ұйымға (ұйымдарға) тиесілі үлес жүз
процент болуға тиіс.
6. Аудиторлық ұйым басшысының аудитор деген біліктілік куәлігі болуы
міндетті. Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес
лицензиясынан айырылған аудиторлық ұйымға бұрын жетекшілік еткен аудитор
лицензиядан айыру туралы сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап бір
жыл бойы басқа аудиторлық ұйымның басшысы бола алмайды.
7. Қазақстан Республикасының аумағында аудиторлық қызметті жүзеге
асыратын аудиторлық ұйым басқа аудиторлық ұйымның - Қазақстан Республикасы
резидентінің қатысушысы бола алмайды.
8. Қазақстан Республикасының аумағында филиал құрған жағдайда, филиал
басшысының аудитор деген біліктілік куәлігі болуы міндетті.
Аудит жүргізу шарты [8].
1. Аудиторлық ұйымдар мен аудиттелетін субъектілер арасындағы
қатынастар Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес шарт негізінде
қалыптасады.
2. Аудит жүргізу және (немесе) аудиторлық қызмет бейіні бойынша қызмет
көрсету шартында: шарттың нысанасы, мерзімі, ақы төлеу мөлшері мен
талаптары, тараптардың құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі, алынған
ақпараттың құпиялылығы, сондай-ақ кәсіби ұйымға мүшелігі көзделеді.
3. Міндетті аудит және аудиттелетін субъектінің ілеспе қызметін
жүргізу шарты Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген талаптарға
сәйкес келуге тиіс.
4. Аудитордың және (немесе) аудиторлық ұйымның аудит жүргізуге
арналған шартты орындау кезінде алған мәліметтері коммерциялық құпияны
құрайды. Коммерциялық құпияны қамтитын мәліметтерді сақтау міндеттерін бұзу
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылыққа әкеп соғады [9].
Кесте 1 - Бағалы қағаздар аудитін жүргізу әдістері
№ Әдістің аты Қысқаша мазмұны
1 Талдау әдісі Кәсіпорынның бағалы қағаздармен жүргізген
операцияларының талдауын болжайды, оларды есепте
жүргізеді. Бұл әдіс бағалы қағаздар нарығының
мәселелері бойынша аранайы аудиторды дайындауды талап
етеді.
2 Статистикалық Салыстырмаларды, топтауды, таңдауларды қолдануға,
әдіс фактіленген индекстелген бағдарларға негізделген. Бұл
әдіс айтарлықтай қарапайым және арнайы әдебиеттерде
жеткілікті қарастырылған соң тәжірибеде кеңінен
қолданылады.
3 Нормативтік Бағалы қағаздармен қандайда бір операциялардың қолда
әдіс бар оңтайлы нормативтерді қолдануда тұрады.
4 Сараптамалық Кәсіпорындағы бағалы қағаздарды есепке алудағы күрделі
әдіс жағдайларда қолданылады. Бұл операциялардың нақты
құрамын анықтау кезде арнайы сараптама қажет болса.
5 Нақты тексеру Аудитор нақты бағалы қағаздардың болуын, бағалы
әдісі қағаздар жылжу есебін, бағалы қағаздар операцияларының
бухгалтерлік есебін тексереді
Ескерту – автормен құрылған
Аудиторлық есеп
1. Аудиторлық есеп жүргізілген аудиттің нәтижелері бойынша жасалады
және ол осы Заңның талаптары мен аудит стандарттарына сәйкес келуге тиіс.
Аудиторлық есепте Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес,
аудиттелетін субъектінің қаржылық есептілігі және қаржылық есептілікке
байланысты басқа да ақпараты туралы атқарушы-аудитордың және аудиторлық
ұйымның тәуелсіз пікірі қамтылады.
2. Аудиторлық есепке біліктілік куәлігінің нөмірі мен берілген күнін
көрсете отырып, атқарушы-аудитор қол қояды, оны өзінің жеке мөрімен
куәландырады, аудиторлық ұйымның басшысы оған қолын қойып бекітеді және
аудиторлық ұйымның мөрімен расталады. Аудиторлық есепте аудиторлық ұйым
лицензиясының нөмірі мен берілген күні де көрсетіледі. Аудитор өзінің жеке
мөрін тиісінше пайдаланбағаны және сақтамағаны үшін Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес жауаптылықта болады.
3. Аудиторлық есеп Қазақстан Республикасының заңнамасына немесе нақты
деректерге сай келмеген жағдайда мұндай есеп сот шешімімен жарамсыз деп
танылады [10].
Өнім шығарылымы – бұл экономикадағы белгілі бір кезеңде рыноктық және
рыноктық емес сипаттағы барлық өндірілген тауарлардың, жұмыстар мен
қызметтердің жиынтық құны.
Бас мердігер – иерархиялық төменірек деңгейдегі орындаушылар – қосалқы
мердігерлердің құрамын қалыптастыратын, олармен ақшалай есеп жүргізетін,
олардан аяқталған жұмыстарды қабылдайтын құрылыс жұмыстарының басты
орындаушысы.
Тапсырыс берушi (құрылыс салушы) - күрделi құрылысты жүзеге асыруға
қаражат бөлінетін немесе осы мақсатқа меншiктi қаражаты бар және
мердiгерлiк ұйыммен күрделi құрылысты жүзеге асыруға мердiгерлiк шарт
жасасатын ұйым, кәсiпорын немесе мекеме.
Инвестициялық ресурстар –құрылыс-монтаж, жөндеу жұмыстары кезінде
пайдаланатын құрылыстық және басқа да материалдар, сондай-ақ машина жасау
өнімі (негізінен азаматтардың жеке пайдаланатын заттары ретінде тұтынылатын
оның жеке түрлерінсіз, мысалы: мотоциклдер, велосипедтер, жеңіл
автокөліктер және с.с.).
Құрылыстағы баға индексі – құрылыс жұмыстарына бағалар деңгейінің сол
уақыттағы өзгеруін сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіш. Құрылысқа жұмсалған
инвестициялардың технологиялық құрылым элементтері бойынша (құрылыс-монтаж
жұмыстары, машиналар мен жабдықтар, күрделі жұмыстар мен шығындар) жалпы
көлеміндегі үлесі бойынша салмақталған баға индекстерін біріктіру жолымен
есептеледі.
Ғимараттар мен ғимараттарды күрделі жөндеу – ғимараттың (құрылыстың)
кейбір бөліктерін немесе тұтас конструкцияларды, бөлшектерді немесе
инженерлік-техникалық жабдықты тозуына және бұзылуына байланысты қайта
қалпына келтіру және ұзақ қызмет ететін, үнемді, олардың пайдалану
көрсеткіштерін жақсартатындарға ауыстыру бойынша жұмыстар.
Құрылыс жұмыстарының көлемі – ғимараттар мен имараттарды салу, қайта
құру, кеңейту, күрделі және ағымдағы жөндеу және жабдықты монтаждау бойынша
орындалған жұмыстардың құны [11].
Мердігер – мердігерлік шарт және (немесе) мемлекеттік келісімшарт
бойынша жұмыстар немесе қызметтерді орындайтын жеке және заңды тұлға.
Құрылыстың мердігерлік әдісі – құрылыс мердігерлік шарт және (немесе)
мемлекеттік келісімшарт бойынша жұмыстар немесе қызметтерді орындайтын жеке
және заңды тұлғалармен жүзеге асырылатын әдіс. Тапсырыс беруші және
мердігер арасындағы арақатынас екеуара тұжырымдасқан келісім шарт арқылы
реттеледі.
Құрылыс объектілерімен байланысты өзге де күрделі шығындар – құрылыс
сметасына кіретін және оған кірмейтін, бірақ құрылыспен байланысы бар өзге
де шығындар (салынып жатқан кәсіпорындардың дирекциясын, жұмыс істеп тұрған
кәсіпорындар бөлімшелерінің аппараттарын ұстауға жұмсалған шығындар,
техникалық қадағалау, құрылыспен байланысты жер учаскелерін кесіп беру және
аудару шығындары, құрылыс-монтаж ұйымдарының инфрақұрылымымен байланысты
шығындар, ауыл шаруашылығына жатпайтын кәсіпорындар мен ұйымдар жүзеге
асыратын жұмыс малын сатып алуға шығындар, салынып жатқан кәсіпорындар үшін
қажет кадрлар дайындауға шығындар).
Жобалау-іздестіру жұмыстары – инженерлік іздестіруді жүргізу,
құрылыстың технико-экономикалық негіздерді әзірлеу, жобаларды дайындау,
жұмыс құжаттамалары, объектілер, ғимараттар, имараттар құрылысын жүзеге
асыру үшін сметалық құжаттама құрастыру бойынша жұмыстар [12].
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды ұлғайту – қосымша немесе жаңа
өндірістік қуаттарды құру мақсатында жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың
аумағында немесе оларға жалғас алаңдарда жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың
(ғимараттардың) жанында қосымша өндірістер салу, сондай-ақ негізгі, қосалқы
және қызмет көрсету мақсатымен жаңа цехтар мен объектілерді салу және жұмыс
істеп тұрған кейбіреулерін кеңейту.
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды қайта құрылымдау – қазір жұмыс істеп
тұрған цехтар мен негізгі, қосалқы және қызмет көрсететін объектілерді
қайта құру, бұл әдетте, негізгі мақсаттағы үйлер мен ғимараттарды
кеңейтусіз, оның өндірісін жетілдіру мен техникалық-экономикалық деңгейін
көтеруге байланысты және өндірістік қуаттылықты арттыру, сапасын жақсарту,
әрі негізінен жұмыс істеушілер санын көбейтпей еңбек ету мен қоршаған
ортаны қорғауға байланысты жағдайларды жақсарта отырып, өнім
номенклатурасын өзгерту мақсатында кәсіпорынды тұтастай қайта құрып, жан-
жақты жобалау бойынша жүзеге асырылады, сондай-ақ қайта құруға белгілі бір
мақсаттағы бөлек ғимараттар басқа мақсаты болуына байланысты қайта құру
жұмыстары жатады.
Құрылыс қызметі – жаңа объектілерді салу және (немесе) бар
объектілерді (үйлерді, ғимараттарды және олардың кешендері,
коммуникациялары) өзгерту (кеңейту, жаңғырту, техникалық қайта
жарақтандыру, қайта құру, қалпына келтіру, күрделі жөндеу), солармен
байланысты технологиялық және инженерлік жабдықтарды монтаждау арқылы
негізгі құралдарды құру, сондай-ақ аяқталмаған объектілердің құрылысын
уақытша тоқтатып қою және өз ресурстарын толықтай пайдаланған объектілерді
пайдалану бойынша жұмыстарды жүзеге асыру бойынша қызмет.
Құрылыс өнімі - Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуішіне
сәйкес қызмет түрі Құрылыс қызметіне жататын шаруашылық жүргізетін
субъектілердің негізгі экономикалық қызмет түрінің нәтижесі. Құрылыс
өндірісі негізінен заттай түр (ғимараттар, имараттар), сондай-ақ қызмет
нысаны (құралдарды монтаждау, күрделі жөндеу) қабылдайды.
Қосалқы мердігер – бас мердігер арнайы жұмыс түрлерін орындау үшін
жұмысқа тартатын құрылыс ұйымы. Мысалы, жер, электромонтаждық,
сантехникалық, өңдеу және с.с. жұмыстар.
Құрылыс-монтаж жұмыстары – жер жұмыстары және топырақтағы арнайы
жұмыстарды;
- үйлер мен ғимараттардың (соның ішінде көпірлер, көліктік эстакадалар,
тоннельдер және метрополитендер, жол өтпелер, құбырлар, өзге де жасанды
құрылыстар) көтеретін және (немесе) қоршайтын конструкцияларын салуды;
- желілік ғимараттарды төсеу бойынша арнайы құрылыстық және монтаждық
жұмыстар;
- сыртқы инженерлік желілерді және ғимараттарды, сондай-ақ ішкі инженерлік
желілерді орнату;
- конструкциялар мен жабдықтарды өңдеу және қорғау бойынша жұмыстар;
- автомобиль және темір жол құрылысы;
- технологиялық жабдықтарды монтаждау (бұзу) іске қосу жұмыстарын қамтитын
құрылыс қызметі [13].
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды техникалық қайта жарақтандыру –
жекелеген өндірістердің, цехтар мен учаскелердің техникалық-экономикалық
деңгейіне озық техника мен технологияны енгізу және өндірісті
автоматтандыру, ескірген және тозған жабдықтарды жаңа, бұрынғыдан
өнімдірегімен айырбастау негізінде арттыру, сондай-ақ жалпы зауыттық
шаруашылық пен қосалқы қызметтерді жетілдіру жөніндегі шаралар кешені.
Жаңа құрылыс – негізгі, қосалқы және қызмет көрсету мақсатындағы қайта
құрылған кәсіпорындар, ғимараттар және имараттар, сондай-ақ пайдалануға
берілгеннен кейін өз бетінше баланста болатын филиалдар және жекелеген
өндірістер объектілерінің кешенін тұрғызу.
Негізгі қорларды жоюдан болатын шығындар – ғимараттар мен имараттарды,
жабдықтарды және т.б. бұзу бойынша шығындар.
Құрылыстың шаруашылық әдісі– құрылыс салушы немесе инвестордың өз
күшімен жүзеге асыратын құрылыс салу әдісі. Құрылыс салуға қаражаты бар
ұйым, кәсіпорын немесе мекеме, өзінің мұқтажына қажет құрылыс-монтаж
жұмысын мердігерлік ұйымның қатысынсыз өз күшімен орындайды.
Құрылыстағы бағалар бойынша статистикалық байқау құрылыс өндірісінде
пайдаланылатын құрылыс материалдарына, өнімдер және конструкцияларға
бағалардың өзгерісі туралы ақпаратты жинау үшін ұйымдастырылған [14].
Құрылыс-монтаждау жұмыстарына баға индексін есептеу арнайы әзірленген
қор-технологиялық үлгілерді қолдану арқылы жүзеге асырылады. Оларды
құрастыруға арналған бастапқы материал ретінде әр түрлi экономикалық
қызмет түрлерiндегi өкіл-объектілердің құрылысына арналған нақты жоба-
сметалық құжаттама болып табылады. Қор-технологиялық үлгілердің негізінде
құрылыс-монтаждау жұмыстардың құнын анықтайтын материалдардың және басқа да
шығындардың барлық баптарының агрегатталуы жүзеге асырылады. Құрылыс-
монтаждау жұмыстарына, технологиялық құрылымның бірден бір элементі ретінде
есептелген баға индексі құрылыстағы баға индексін құру үшін негіз болып
саналады.
Құрылыстағы баға индексі жалпы экономикалық, болжамдық және
статистикалық есептерді, негізгі капиталға инвестиция көлемінің өзгеруін
есептеуде, баланстық есептеуді жүзеге асыруда және ішкі жалпы өнімді
анықтауда, сонымен қатар инвестордың (тапсырыс беруші) тапсырысы бойынша
сметалақ құжаттаманы құруда, құрылыс жұмыстардың бағасы бойынша мәрдігердің
өзінің негіздемесінде, атқарылған жұмыстар үшін есептесуді жүзеге асыруда
қолданылады.
Құрылыстағы баға индексі - құрылыс өндірісінің технологиялық циклының:
құрылыс-монтаждық жұмыстары, машиналар және құрал жабдықтар, өзге де
жұмыстар мен шығындар, барлық кезеңдерінде қолданылатын материалдық-
техникалық қорлардың баға серпінін сипаттайтын көрсеткіш.
Құрылыс-монтаждау жұмыстарына баға индексі құрылыс-монтаждау жұмысының
құнын анықтайтын құрылыс ұйымдарымен сатып алынатын құрылыс материалдарына,
бұйымдар мен конструкцияларға баға серпінін және құрылыс-монтаждау
жұмыстарының өзіндік құнын анықтайтын басқа да шығындар баптарын
бейнелейді.
Құрылыс өндірісі - құрылыс алаңында тікелей атқарылатын, құрылыс-
монтаждау және арнайы жұмыстарды қосқанда өндірістік процесстердің
жиынтығы.
Құрылыс ұйымдары - қызмет түрлері Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы
жіктеушіне (ЭҚТЖЖ) сәйкес Құрылыс саласына жататын құрылыс, монтаждау
және басқа да жұмыстарды атқаратын барлық жалпы құрылыстық және
мамандандырылған ұйымдар [15].
Жалпы құрылыс ұйымдары - құрылыс жұмыстарының әр түрлерін атқаратын
мердігерлік ұйымдар.
Мамандандырылған құрылыс ұйымдары - жұмыстардың жекелеген түрлеріне
(жер, бұрғылау, жарылыс, нольдік цикл жұмыстары, сыртқы коммуникацияны
төсеу, магистральді мұнай, газ құбыры, жол құрылысы және т.б.)
мамандырылған мердігерлік ұйымдар.
Мердігер - құрылыс қызметтердің тиісті түрлерін атқаруға лицензиясы
бар және құрылыс жұмыстарын мердігерлік келісім бойынша атқаратын жеке және
заңды тұлғалар.
Құрылыс материалдары - құрылыс-монтаждау жұмыстарының әр түрлерін
өндіру кезінде ғимараттар мен құрылыстардың құрылыс конструкцияларын жасау
үшін арналған табиғи және қолдан жасалған материалдар мен өнімдер.
Қор-технологиялық үлгi - құрылыс-монтаждау жұмыстарының құнында
ескерілетін, ұзақ уақыт кезеңінде өзгермейтін агрегатталған материалдар
және басқа да қорлар жиынтығы. Қор-технологиялық үлгілер экономикалық
қызметтің әр түрлеріне біріктірілген өкіл-объектілер деректерінің негізінде
қалыптастырылған [16].
Базалық кәсіпорын - баға тіркеу үшін репрезентативті іріктелген
бақылау объектісі.
Жеке (қарапайым) баға индексі жиынтықтың бір ғана элементінің баға
өзгерісін бейнелейді және жеке құбылыстың сипаттамасы үшін қолданылады.
Агрегатталған баға индексi - жеке кіші топ, топ немесе жалпы
зерттелетін құбылыс бойынша және жеке баға индексі негізінде
құрастырылатын құбылыс бойынша баға өзгерісін сипаттайтын индекс.
Бағаларды тіркеу - базалық кәсіпорындардың іріктемелі репрезентативті
жиынтығы бойынша өткізілетін тауарларға баға деңгейі туралы ақпаратты жинау
әдісі.
Өкіл-тауар - өзінің тұтыну мақсаты бойынша біркелкі және негізгі
тұтыну қасиетіне және сапасына әсер етпейтін бір бірінен болмашы
ерекшеліктерімен айырмашылығы бар, тауарлық топтағы нақты тауарлар
түрлерінің жиынтығы.
Спецификация - баға тіркеу үшін іріктелетін жеке тауарды сәйкестендіру
үшін қолданылатын сипаттамалардың мінездемесі немесе тізімі.
Тіркеу бағасы - сапасы, сату шарты және уақыт кезені нақты анықталған
нақты өкіл-тауар үшін төленген ақша өлшемі.
Сыртқы сауда айырмасы – белгілі кезең iшiндегі елдiң экспорты мен
импортының құны арасындағы арақатынас.
Тапсырыс берушi (құрылыс салушы) - күрделi құрылысты жүзеге асыруға
қаражат бөлінетін немесе осы мақсатқа арналған меншiктi қаражаты бар және
мердiгерлiк ұйыммен күрделi құрылысты жүзеге асыруға мердiгерлiк шарт
жасасқан ұйым, кәсiпорын немесе мекеме.
Инвестициялық ресурстар – құрылыс-монтаж, жөндеу жұмыстары кезінде
пайдаланатын құрылыстық және басқа да материалдар, сондай-ақ машина жасау
өнімі (оның жеке түрлерінсіз, негізінен азаматтар қолданатын жеке пайдалану
заттары сияқты, мысалы: мотоциклдер, велосипедтер, жеңіл автомобильдер және
т.б.).
Ғимаратты күрделі жөндеу – оның ресурстарын қалпына келтіру мақсатында
конструкциялық элементтерін және инженерлік жабдықтар жүйесін қажет болған
жағдайда ауыстырумен ғимаратты жөндеу, сондай-ақ пайдалану кезіндегі
көрсеткіштерді жақсарту [17].
Құрылыс жұмыстарының көлемі – ғимараттар мен имараттар салу, кеңейту,
қайта құру, ағымдағы және күрделі жөндеу, жабдықтарды монтаждау бойынша
орындалған жұмыстардың құны.
Бейресми сектор өндірісі - тіркелмеген, бірақ қандайда бір нарықтық
өндірісі бар кәсіпорындар жүзеге асыратын өндіріс қызметінің түрі.
Мердігер – мердігерлік шарт және (немесе) мемлекеттік келісім бойынша
жұмыстар немесе қызметтерді орындайтын жеке және заңды тұлғалар.
Құрылыс мердігерлік әдісі – құрылыс мердігерлік шарт және (немесе)
мемлекеттік келісім бойынша жұмыстарды немесе қызметтерді орындайтын жеке
және заңды тұлғалармен жүзеге асыратын әдіс.
Құрылыс ұйымдары – өнеркәсіптік немесе азаматтық құрылыстық, монтаж,
іске қосу және басқа да жұмыстарды жүзеге асыратын жөндеу-құрылыс ұйымдарын
қоса, Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуішіне (ЭҚЖЖ) сәйкес
қызмет түрі Құрылыс қызметіне жататын жалпықұрылыстық және
мамандандырылған ұйымдар [18].
Құрылыс өнімі - Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуішіне
сәйкес қызмет түрі Құрылысқа жататын шаруашылық жүргізуші субъектілердің
экономикалық қызмет түрінің нәтижесі. Құрылыс өнімі негізінен басты үлгі
ретінде заттық нысанды (ғимараттар, имараттарды), сондай-ақ қызмет нысанын
(жабдық монтажын, күрделі жөндеуді) қабылдайды.
Құрылыс-монтаж жұмыстары – жер жұмыстарын және топырақтағы арнайы
жұмыстарды; ғимараттар мен имараттарды (соның ішінде көпірлер, көліктік
эстакадалар, тоннельдер және метрополитендер, өтпе жолдар, құбырлар, өзге
де жасанды құрылыстар) көтеретін және (немесе) қоршайтын конструкцияларды
салуды;
- желілік құрылғыларды төсеу бойынша арнайы құрылыс және монтаж жұмыстары;
- сыртқы инженерлік желілерді және құрылғыларды, сондай-ақ ішкі инженерлік
желілерді орнату;
- конструкциялар мен жабдықтарды әрлеу және қорғау бойынша жұмыстар;
- автомобиль және темір жол құрылысы;
- технологиялық жабдықтарды монтаждау (бұзу), іске қосу жұмыстарын қамтитын
құрылыс қызметі [19].
Көлеңкелі өндіріс (жасырын өндіріс) - өндірістік және заңды болып
табылатын, бірақ салық төлеуден немесе заңнамалық нормаларды сақтаудан
жалтару мақсатында мемлекеттік биліктен әдейі жасырынатын қызмет түрлері.
Ғимаратты (құрылғыны, жабдықты, коммуникацияларды, тұрғын үй-
коммуналдық мақсаттағы объектілерді) ағымдағы жөндеу – ғимараттың
(құрылғының, жабдықтың, коммуникациялардың, тұрғын үй-коммуналдық
мақсаттағы объектілердің) жарамдылығын немесе жұмыс істеу қабілетін қалпына
келтіру, шектеулі номенклатураның құрамдас бөліктерін нормативтік және
техникалық құжаттамада белгіленген көлемде ауыстыру немесе қалпына келтіру
арқылы оның ресурстарын ішінара қалпына келтіру үшін орындалатын жөндеу.
Тауарлық қорлар – кейін сатуға арналған бөлшек және көтерме сауда
кәсiпорындарының теңгерімінде тұрған тауарлардың қалдықтары.
Көлiктік үстеме баға - сатып алушының талап етілген мерзiмде және
орынға жеткiзуге төлейтін көлiк шығындары. Өндiрушiлер, көтерме және бөлшек
сауда саудагерлері жүзеге асыратын сату құнына қосылатын, көлiктік үстеме
бағаға жатпайтын сыйақыға көліктік қызметті жалдау бойынша шығындар.
Құрылыстың шаруашылық әдісі – тапсырыс беруші немесе инвестор өз
күшімен жүзеге асыратын құрылыс әдісі. Құрылыс салуға қаражаты бар, өз
мұқтаждықтары үшін құрылыс-монтаж жұмыстарын мердігерлік ұйымның қатысынсыз
өзі орындайтын ұйым, кәсіпорын немесе мекеме [20].
Экономиканың салалық құрылымы мен өндірістік кешендерді басқару
тетіктерінің өзгеруі, тұрғын үй құрылыс өнімдерін пайдалану төңірегіндегі
қоғамдық көзқарастың өзгеруі және тұрғын үй құрылысы кешеніне байланысты
басқа да мәселелердің барлығы мемлекет тарапынан дұрыс реттеуді қажет
етеді. Бұл мәселелердің қатарында тұрғын үй құрылысы нысандарын тұрғызуда
тиімсіз сәулетті-құрылыс жүйесінің қолданылуын, өндірілген құрылыс
материалдары мен қондырғылардың құрылымында тепе-теңдік және пропорциялық
сәйкессіздіктің болуын және аймақтарда құрылыс индустриясының
кәсіпорындарының тиімсіз орналасуын атап айтуға болады.
1.2 Құрылыс ұйымдарының мәні және қазіргі кездегі маңызы
Қазақстанның қазіргі уақытқа сай даму сатысы – нарықтық экономикасына
көшу, құрылыс саласында жоспарлы басқарудан бас тарту құрылыс
кәсіпорындарында басқарудың нарық жағдайында қызмет ету тиімділігін
қамтамасыз ететін жаңа жүйесін құруды талап етеді. Бірақ құрылыс
кәсіпорындарының нақты кәсіпорынның жағдайы мен нарықтық бәсеке қабілетті
кәсіпорынның экономикалық жағдайы арасында үлкен айырмашылық бар.
Нарықтық экономиканың негізінен еңбек өнімділігін жоғарылатуды
оңайландыратын, қызмет ету тиімділігін арттыратын құралы болып табылуында.
Бірақ, мұндай жағдайда да қызмет ету тиімділігін арттырудың негізгі
бағыттарын, қызмет ету тиімділігін арттыруға әсер ететін факторларын және
оларды айқындау әдістемесін анықтау өте маңызды болып табылады.
Кез келген кәсіпорын үшін белгілі бір уақыт аралығындағы шығындар мен
табыс динамикасын көрсететін қаржы нәтижелерін ескеру өте маңызды.
Бірақ, тиісті өндірістік стратегияға, өндірістік ресурстар мен өткізу
нарықтарының дамуын тиімді пайдалануға талдау жасалынбаса, ақшалай түрде
көрсетілген қаржы ақпараты жеке тұрып, кәсіпорынның ағымдағы жағдайы мен
болашақтағы дамуына баға бере алмайды.
Экономикалық тиімді қызмет етуге байланысты ең көп тараған көзқарас,
оның техникалық өзгеруі жағынан (өндіріс көлемінің өсуі, жаңа құрылымдарды
енгізу жаңа техниканы пайдалану) қарастыруға бағытталған.
Екінші жағынан, кәсіпорынның белгілі – бір бағытта экономикалық
дамуын, оның іс- әрекетін экономикадағы белгісіз, тұрақсыз жағдайларға
бейімдеу арқылы қамтамасыз етуге болады.
Қазақстан Республикасында нарықтық экономикада қарқыны жоғарылауды.
Сонымен қатар шаруашылық үрдістің негізгі реттеуші механизмі ретінде
бәсекелестікте жоғары қырқын алуда .
Қазіргі заманғы экономикалық жағдайда әр шаруашылық субъектінің
қызметі осы үрдіс нәтижесіне қызығушылық білдіретін нарықтық қатынас
қатысушыларының назарына ие.
Қазіргі заман жағдайында кәсіпорын күн көрісін қамтамасыздандыру үшін
басқару персоналына бәрінен бұрын өз кәсіпорнының сонымен қатар потенциалды
бәсекелестерінің қызмет етуінің тиімділігінің дәрежесін бағалай білу керек.
Қызмет ету тиімділігі – кәсіпорынның экономикалық қызметінің маңызды
сипаттамасы. Ол кәсіпорынның бәсеке артықшылығын, іскерлік келісімдегі
потенциалын, қаржылық және өндірістік қатынастағы кәсіпорынның және оның
істестерінің экономикалық назарының қаншалықты кепілдіктендірілгенін
өндірісі қаншалықты тиімді ұйымдастырылғанын анықтайды. Бірақ, кәсіпорын
қызметіне оның алға қойған мақсатына жетуіне бір ғана тиімділік дәрежесін
нақты бағалау аз.
Адамзат қызметі тиімділікпен тікелей немесе жанама байланысты. Бұл
сөздің негізінде ресурс шектеулігі, уақытты үнемдеу, қолда бар ресурстан
барынша көп өнім алу.
Тиімділік мәселесі - бұл әр қашан таңдау мәселесі. Таңдау қандай өнім
түрлерін, қалай өндіру қажет, оларды қалай бөлу керек, ағымда және
болашақта ресурстардың қандай көлемін тұтыну керек [21].
Тиімділіктің деңгейі экономикалық өсу, өмір сүру деңгейінің
жоғарылауы, инфляция деңгейінің төмендеуі жұмыс істеу және демалыс
жағдайының жақсаруы сияқты әлеуметтік және экономикалық мәселелерді шешуге
әсер етеді.
Тиімділік латынның effektus сөзінен – орындалу, жүзеге асыру, ықпал
ету дегенді білдіреді. Бұрын тиімділік сөзі техника мен технологияға
жатқызылатын. Мысалы: бу двигателі дизельдіге қарағанда тиімдірек болып
есептеледі. Өйткені, біріншісінде энергияның көп пайызы бекер жұмсалады.
Бірақ, физикалық көзқарас тұрғысынан қарағанда энергия да біреуге қажетті
жұмысты атқарады. Бұл, тиімділік тек қана технологиялық қасиет деген сөз,
яғни баға беруге тәуелді және бағалау категориясы болып табылады.
Құрылыс саласы бойынша Кеңес өкіметінің тұсында жарық көрген
оқулықтар, жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстары құрылыс-монтаж жұмыстарының
есебiн ұйымдастырудың сол кездегі талаптарына жауап бергенімен, аталмыш
есеп жүйесінің осы күнгі нарықтық экономиканың талаптарына сай еместігін
аңғартты және ел экономикасының қазіргі дамуына сәйкес құрылыс саласындағы
бухгалтерлік есеп әдiстемесiн жетілдірудің, бухгалтерлiк есеп пен аудит
тұжырымдамаларын дамытудың қажеттілігін туғызды. Осы мәселе құрылыс
саласының ерекшеліктеріне негізделген есеп пен аудит әдістемесін жан-жақты
зерттеуді талап етеді.
Құрылыс – материалдық өндіріс саласы; негізінен әр түрлі үйлер мен
ғимараттарды салумен, салынып жатқан нысандарды іске қосуға байланысты
жабдықтарды монтаждаумен шұғылданады. Құрылысқа үйлер мен ғимараттарды
жөндеуге байланысты жұмыстар да жатады. Құрылыстың дамуы тұрақты жұмыс
істейтін мердігерлік құрылыс ұйымдарының құрылуымен және құрылыс
өнеркәсібінің өсуімен қоса қабат жүргізілді. Құрылыстың бір ерекшелігі сол,
мұнда құрылыс-монтаж ұйымдары өнеркәсіп орындары сияқты өнімді қорға немесе
қоймаға арнап шығармайды. Өндіріс үстінде құрылыстың өнімі қозғалмайтындай
етіліп белгілі бір орынға бекітіледі, тек еңбек құрал-жабдықтары (машиналар
мен механизмдер), еңбек заттары (материалдар мен құралымдар) бір орыннан
екінші орынға ауысып отырады. Құрылыс ашық жерде және әр түрлі табиғи
ортада жүргізіледі. Сондықтан да құрылыс нысандарының, жұмыстардың
өндірістік циклі бірнеше айдан бірнеше жылға дейін созылады. Құрылыс елдің
мәдениетін және экономиканың барлық саласын дамытуға мүмкіндік береді [22].
Құрылыс ел экономикасының дербес саласы болып табылады, ол жаңа
құрылысты, жөндеу жұмыстарын, қосымша және түзету бойынша жұмыстарды, жұмыс
жүріп жатқан жерде құрама конструкциялардан ғимараттар салу, сондай-ақ
уақытша имараттар құрылысын қоса алғанда, ғимараттар және имараттар
құрылысы бойынша жалпықұрылыстық және арнайы жұмыстарды білдіреді.
Құрылыстың ерекшелігі бұл сала ұзақ кезеңді өндіріс болып
табылатындығында. Осы көрсетілген ерекшелікке байланысты шығарылымға және
аралық шығындарды келісу үшін және қосылған құнның нақты шамасын алу үшін
шығарылым аяқталуына емес өндіру шамасына қарай есептеледі
Құрылыста өнімінің жалпы шығарылым мердігерлік немесе шаруашылық
әдіспен жүргізілген, ғимараттар мен имараттардың құрылысы және қалпына
келтіруі бойынша жұмыстардың, сондай-ақ жеке құрылыс салушылармен
орындалған құрылыс жұмыстарының құны болып табылады. Сала шығарылымы
жасырын және бейресми экономика көлемдерін есепке алумен, жаңа құрылыстағы
құрылыс-монтаж жұмыстарының, ғимараттар мен имараттарды күрделі жөндеудің
көлемдерін қамтиды. Объектінің құнын өсірмейтін жөндеу жұмыстары, яғни
ғимараттар мен имараттардың ағымдағы жөндеулері, ұлттық шоттар жүйесінің
анықтамаларына сәйкес құрылыстың жалпы шығарылымы көрсеткішінің құрамына
қосуға жатпайды [23].
Жабдық та, мүкәммал да құрылыс өндірісі үдерісінде қайта өңдеуге
ұшырамайтындықтан, және сондықтан құрылыс өнімін сипаттай алмайды, құрылыс-
монтаж жұмыстарының құнына сияқты құрылыстың жалпы өніміне құрылыс
материалдарының шығындары қосылып, ал жабдықтарға жұмсалған шығындар
қосылмайды.
Қосалқы мердігер бас мердігер үшін орындаған жұмыстар құны құрылыс
өнімінің жалпы шығарылымына қосылмайды, бірақ бас мердігер орындаған
жұмыстардың жалпы құнының бөлігі болып табылады.
Жүргізілетін есептеулерге арналған ақпараттық база құрылыс және
инвестиция салалары бойынша кезеңділігі айлық және жылдық статистикалық
байқаулардың нысандары, үй шаруашылықтарын іріктеме статистикалық
байқаулар, сондай-ақ шығындар мен шығарылымдар және кедендік статистика
кестелерінің деректері болып табылады.
Көрсетілген статистикалық есептілікті заңды тұлғалар мен олардың
құрылымдық бөлімшелері тапсырады. Егер құрылымдық бөлімшеге бас кәсіпорын
есеп тапсыру бойынша өкілеттік берген болса, онда ол есептілікті өзінің
орналасқан жері бойынша тапсырады. Басқа жағдайда (құрылымдық бөлімшенің
өкілеттілігі жоқ болса) бас кәсіпорын құрылымдық бөлімшелер бөлінісінде
олардың орналасқан жерін көрсетіп есеп тапсырады.
Еліміздің, яғни Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алған алғашқы
жылдарында құрылыс саласы көптеген қиыншылықтарға тап болды. Сол уақытта
бұрынғы Кеңес Одағы тұсында қалыптасқан кәсіпорындардың бір-бірімен тікелей
байланыстылығы бұзылып, соған сәйкес көптеген құрылыс нысандары тоқтап,
нәтижесінде құрылыс саласы түбегейлі өзгерістерді бастан кешті. Ал сол
қиыншылықтарды артқа тастап еліміздің экономикалық жағдайының жақсаруымен
қатар құрылыс саласы жаңа қарқынмен дами бастады.
Жалпы еліміздің тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдардағы құрылыс
саласында орын алған бұл өзгерістерді сипаты бойынша үш негізгі кезеңге
бөліп қарастыруға болады.
Алғашқы кезең 1991-1995 жылдарды қамтиды, яғни еліміздің тәуелсіздік
алған алғашқы бес жылы. Бұл уақыт аралығында Кеңес Одағы ыдырап көптеген
кәсіпорындардың жұмысының тоқтап қалуына байланысты республика бойынша
орындалған құрылыс-монтаж жұмыстарының көлемі едәуір қысқарды. Басталған
жекешелендіру үдерістері құрылыс индустриясы саласындағы алпауыт
кәсіпорындардың тарап кетуіне немесе жабылып қалуына, шағын құрылыс
ұйымдарының көбеюіне алып келді.
Екінші кезеңге 1996–1999 жылдар аралығын қарастыруға болады. Бұл
жылдар еліміздің экономикалық қиын қыстауды басынан өткеріп, нарықты
экономика жолына бет алып қайта қалыптаса бастаған уақытындағы кезең. Бұл
уақыт аралығын еліміз экономикасының нарықтық жолға бет алып жекешелендіру
үдерістері толығымен аяқталған кезең деуге болады. Сол қиыншылықтардың
нәтижесінде мемлекеттік құрылыс ұйымдарының саны 1991 жылы 3008 болса, 1996
жылы 391–ге, ал 1999 жылы 88–ге дейін қысқарды. Негізгі үлес отандық
жекеменшік ұйымдардың үлесіне тиесілі болды (1996 жылы – 69%, 1999 жылы –
95%) [25].
Ал соңғы мердігерлік құрылыс ұйымдарының белсенділігінің арту кезеңі
2000 жылдан басталады. Бұл уақыт аралығын біздің елімізді әлемнің барлық
елдері мойындап, экономикамыздың жанданып дамушы елдердің қатарына қосыла
бастаған тұсы десек болады. Біздің еліміздегі тұрақтылық пен ауыз біршілік,
шикізаттың базасының үлкен қоры шетелдік инвесторлардың қызығушылығын
тудырып ел экономикасының жаңа серпіліс алған кезеңі осы жылдардан бастау
алады. Бұған бірден-бір дәлел ретінде еліміздің астанасының Алатау
баурайынан Евразияның кіндігі болып табылатын Сарыарқа төріне қоныс
аударып, бүкіл әлем халықтары қызығып тамсанатын алып шаһар елордамыз
Астананың күн санап көркейуін және оның XXI – ғасыр талабына сай бой
көтеруін, сондай-ақ бизнес орталығына айналған Алматы қаласындағы бой
түзеген әсем ғимараттарды атап айта аламыз. Елімізде тұңғыш рет
ұйымдастырылып отырған 2011 жылы өтетін қысқы Азия ойындары қарсаңында
Астана мен Алматы қалаларында спорттық және басқада алып құрылыс кешендері
бой көтеруде. Сондай-ақ ел басының халыққа жолдауында айтылған жүз мектеп
және жүз аурухана, сонымен қатар соңғы жылдары жол картасы бағдарламасына
сәйкес еліміздің барлық өңірлерінде бой көтеріп жатқан ғимараттарды көре
отырып еліміздің алып құрылыс алаңына айналғанын байқаймыз.
Қазақстан экономикасының жетекші салаларының біріне құрылыс ұйымдары,
оның ішінде тұрғын үй құрылысы саласы жатады. Оның тұрақты қызмет жүргізуі
көп жағдайда елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуға, халықтың әл-
ауқатын арттыруға алып келеді. Қазақстан Республикасы Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың 2006 жылғы Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау
қарсаңында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына кіру стратегиясы атты кезекті Қазақстан халқына Жолдауында
әлеуметтік саланы дамытудың басымдылықтары ретінде келесі: ...
жылжымайтын мүлік нарығын дамыту және тұрғын үй құрылысы мәселелерін шешу;
жалға беру нарығын дамыту; жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz