Тәуелсіз лизингтік компаниялары
Мазмұны
Кіріспе 4
1 Кәсіпорында лизингті пайдаланудың теориялық негіздері 7
1,1 Лизингтің пайда болу тарихы және лизингтің негізгі түрлері 7
1,2 Кәсіпорында лизингті пайдалану қағидалары 14
1,3 Лизингтің артықшылықтары мен кемшіліктері 16
2 Қазақстан Республикасында лизинг нарығында лизингтік компаниялардың
қызметін талдау (ҚДБ –Лизинг АҚ мысалында) 20
2.1 ҚДБ – Лизинг АҚ қызметтері мен міндеттерін сипаттау 20
2.2 ҚДБ –Лизинг АҚ лизингтік портфелін, іске асырылған жобаларын талдау
28
2.3 Қазақстандық лизинг нарығында ҚДБ – Лизинг АҚ лизингтік
компаниясының орны 33
3 Қазақстан Республикасындағы лизингтік қызметтер нарығын жетілдіру
жолдары 38
3,1 ҚДБ – Лизинг АҚ-ның даму келешегі мен басым бағыттары 38
3.2 Қазақстан Республикасындағы лизингтік қызметтердің даму жағдайы 43
3.3 Қазақстандағы лизинг нарығының даму жағдайы және перспективалары 47
Қорытынды 50
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 52
Қосымша №1 54
Қосымша №2 55
Қосымша №3 56
Қосымша №4 57
Қосымша №5 58
Қысқартылған сөздер тізімі
ҚДБ – Қазақстан Даму Банкі;
АҚ – Акционерлік қоғам;
ЖАҚ – Жабық акционерлік қоғам;
ҰӘҚ – Ұлттық әл-ауқат Қоры;
ҚР – Қазақстан Республикасы;
РФ – Ресей Федерациясы;
АҚШ – Америка Құрама Штаты;
СҚО – Солтүстік Қазақстан облысы;
ОҚО – Оңтүстік Қазақстан облысы;
БҚО – Батыс Қазақстан облысы;
ШҚО – Шығыс Қазақстан облысы;
ОШЕ – Орталық және Шығыс Еуропа;
ЕДБ – Екінші деңгейдегі банк;
ТЭН – Техникалық-экономикалық негіздеме;
ҰИҚ – Ұлттық инновациялық қор;
ТҰК – ТрансҰлттық Корпорация;
ЖШС – Жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
ЭКА – Экспорттық несие агенттіктер;
ӘКК – Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы;
АЭА – арнайы экономикалық аймақ;
ҚҚС – Қосымша құн салығы.
Кіріспе
Бүгінгі таңда инвестициялық қызметтерін жетілдіру, банк жүйесінің даму
жолдарын анықтау еліміздің экономикалық, саяси, әлеуметтік өмірінің басты
назарында.Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастар жолына түсуі оның
жалпы әлемдік тенденция спекторында дамуын анықтайды. Сондықтан
коммерциялық банктер қазіргі банктік несиелік істі қалыптастыра отырып
әлемдік тәжірибеге сүйенеді. Бірақ, қазіргі жағдайда батыс экономикалық
теорияларының жетістіктері Қазақстандық коммерциялық банктердің
қажеттіліктерін толығымен қанағаттандыра алмайды.
Бәрімізге белгілі Қазақстанда нарықтық қатынастарды қалыптастыру кезеңі
сауда-экономикалық байланыстардың жаппай үзілісі, өндірістің құрылуы және
инфляция мен баға деңгейінің өсуі нәтижесінде, инвестициялық белсенділіктің
төмендеуі жағдайында бастады.
Міне, осы жағдайларда Қазақстан экономикасындағы негізгі құрал-
жабдықтардың табиғи және моральдық жағынан тозуы өзекті мәселелердің бірі
болып табылады. Себебі көптеген кәсіпорындардың ақша қаражаттарының
жетіспеушілігі, сонымен бірге техникалық құрал-жабдықтардың толық құнын
төлеу үшін несие алудағы қиыншылықтар әсер етеді.
Осы жағдайларда негізгі құрал-жабдықтарды жаңартудың тиімді әдістерінің
бірі күрделі құбылысты қаржыландырудың және инвестицияның ерекше формасы
лизинг болып табылады.
Курстық жұмыстың тақырыбы: Лизинг инвестицияларды орта мерзімді
қаржыландырудың әдісі ретінде.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазіргі кезде біздің еліміздің
өндірушілері қиын жағдайларды бастан кешіруде. Өндірген өнімдерінің
бәсекелестік қабілеттілігінің төмен болуына байланысты олардың қолында
өзіндік қаржылық ресурстары өте аз. Мемлекеттік бюджеттің тапшылығы
жағдайында мемлекет отандық тауар өндірушілерге тікелей қолдану көрсете
алмайды. Коммерциялық банктердің де қаржылық жағдайларының тұрақсыз болуына
байланысты ұзақ мерзімді инвестициялауды жүргізу үшін мүмкіншіліктері жоқ.
Міне, осындай жағдайларда лизинг Қазақстандағы қаржылық нарықты күшейтудің
сенімді құралдарының бірі болып табылады.
Лизингтік қызметтер стратегиялық маңызды салалардың тез дамуына жағдай
жасай отырып , экономиканың өндірістік секторын нығайтады. Сонымен қатар,
лизинг несиелендірудің баламалы формасы ретінде банктер мен лизингтік
компаниялар арасындағы бәсекені күшейтеді, несие процентінің төмендеуіне
әсер етеді, ал бұлардың өзі өндірістік салаға капитал ағымын ынталандырады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасындағы лизингтік
қызметтерге талдау жасай отырып, оның қазіргі жағдайына баға беру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
• Кәсіпорындарла лизингті пайдаланудың теориясын ашып көрсету;
• Қазақстан Республикасында лизинг нарығындағы лизинг компаниялардың
қызметтерін талдау;
• Қазақстан Республикасындағы лизингтік қызметтердің қазіргі даму
жағдайына кеңірек тоқталу.
Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған
әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде, лизингтің пайда болу тарихы,
түрлері, кәсіпорында лизингті пайдалану қағидалары және лизингтің
артықшылықтары мен кемшіліктері сипатталған.
Екінші бөлімде, лизингтік компаниялардың, оның ішінде ҚДБ – Лизинг АҚ
лизингтік компаниясының қызметтері мен міндеттері, лизингтік портфелі, іске
асырылған жобалары талданған.
Үшініші бөлімде, Қазақстан Республикасындағы лизингтік қызметтер мен
қатынастардың дамуы мен жетілдіру жолдары туралы жазылған.
Курстық жұмысты жазу барысында: бұхаралық ақпарат көздерінен алынған
мәліметтер, статистикалық көрсеткіштер пайдаланылды.
1 Кәсіпорында лизингті пайдаланудың теориялық негіздері
1,1 Лизингтің пайда болу тарихы және лизингтің негізгі түрлері
Лизинг сөзі (мүлікті уақытша пайдалануға алу және беруге) ағылшын
тілінен аударғанда to lease жалға беру дегенді білдіреді. Лизингтің
жалға берудің айырмашылығы – жалға беруде екі жақ алушы мен беруші қатысса,
ал лизингке үш қатысушы лизинг беруші, лизинг алушы және жабдықтаушы
қатысады.
Лизинг 1950 жылдарда АҚШ-та, ал 1960 жылдарда Батыс Еуропада пайда
болған. Дәстүрлі қаржыландыру әдістерінің жетіспеушілігі нәтижесінде
Қазақстанда лизингтің дамуы қажет болды. Қазіргі уақытта дамыған елдермен
бірге дамушы елдерде де үлкен қарқынмен дамуда. Лизингті арнайы лизингтік
компаниялардың негізгі қорларын қаржыландырудың ерекше нысаны ретінде
қарастыруға болады.
Лизинг – бұл лизинг берушінің өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды,
машиналарды, ұйымдастыру техникаларын, өндіріске, сауда-саттыққа және
қоймаға арналған құрылығыларды лизинг алушыға лизингтік төлем төлеу
шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру
шарты.
Лизингті лизинг беруші белгілі бір мүлікті сатып алып кәсіпкерлік
мақсаты үшін лизинг алушыға уақытша пайдалануға беруді қарастыратын
кәсіпкерлік қызметтің түрі деп қарастыруға болады.
Лизинг бір ұйымның (пайдаланушы-лизинг алушы) басқа ұ йымға
(лизингтік компанияға) қажетті құрал-жабдықты сатып алу және оны оған
пайдалануға беруөтінішімен барған кезде болатын мүліктік қатынастар деп
аталады.
Әлемдік тәжірибеде лизингке инвестицияны қаржыландырудың қосымша әдісі
ретінде ерекше көңіл бөлінеді.
Шет мемлекеттерде ірі лизингтік мәмілелерді жасауда қатысушылардың саны
– 6-7-ге дейін өседі. Мұндай жағдайда лизинг көпжақты лизинг деп аталады.
Қазақстандағы лизинг өзінің алғашқы қадамдарын 1989 жылы бастады.
Еліміздегі лизинг келесідей жолдармен қалыптасқан:
1) аймақтық көтерме делдалдық фирманың Қазкелісімшарт корпорацияларының
жүргізілуіндегі жалға беруге байланысты кәсіпорындар және жұмыс істеп
тұрғандар мен агроөнеркәсіп кешеніндегі облыстық, аудандық жабдықтау
кәсіпорындары;
2) екінші деңгейдегі банктердің лизингтік операциялары;
3) жаңадан құрылған арнайы лизингтік нысандар;
4) лизингтің халықаралық нысандары – экспорттық, импорттық және басқа да
шетелдік фирмалардың бірлескен кәсіпорындар және республика
аумағындағы шетелдік лизингтік компаниялардың дамуы.
Келесі қадам ретінде лизингтік қызметке байланысты қабылданған Қаржы
лизингі туралы Қазақстан Республикасының Заңы ұзақ мерзімді лизингтің
дамуына ықпал еткендігін айтуға болады.
Дүниежүзілік тәжірибеде лизингтік операцияларға инвестицияларды
қаржыландырудың ерекше түрі ретінде үлкен көңіл бөлінеді. Қазіргі уақытта
лизингтік операциялардың көптеген нысандары бар.
Лизинг, біздің еліміз үшін инвестицияны қаржыландыру түрі болып
табылады, ол ұйымдарға (банк клиенттеріне) өндірісті қайта құруға
көмектеседі. Сондықтан банк несиелік портфельдің жоғары өтімділік деңгейіне
жетуге мүмкіндік береді.
Лизингтік қызмет нарығы лизинг нысандарының көп түрлілігімен, лизингтік
келісімшарттар мен лизингтік операцияларды реттейтін заң нормаларының
модельдерімен сипатталады.
Лизинг түрлерін бөлген кезде жалға алынатын мүлікті; лизингтік
операцияны қаржыландыру типін; лизингтік мүліктің типін; лизингтік мәмілеге
қатысушылардың құрамын; лизингтік мүліктің өтелу дәрежесін; лизингтік
операциялар жүргізетін нарық секторын; салықтық, кедендік және
амортизациялық жеңілдіктерді; преференцияларға қатынасын; лизингтік
төлемдердің тәртібін сипаттайтын жіктеліну белгілерінен тұрады.
Қаржыландыру типі бойынша жедел және жаңартылатын лизинг болып
бөлінеді:
• жедел, бұл кезде мүлікті реттік жалға беру орын алдады.
Жедел лизингті жартылай сатып алынатын, толық сатып алынатын қаржы
лизингі деп екі типке бөлуге болады.
Жедел лизинг мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда, оның пайдалану
мерзімінің қысқалығымен, мүліктің құнын толық өтемеуімен сипатталады.
Жедел лизинг рейтинг (1 күннен 1 жыл мерзімге) және хайринг (1 жылдан 3
жылға дейін) болып екіге бөлінеді. Жалға беру мерзімі аяқталғаннан кейін
мүлік иесіне қайтарылады.
• жаңартылатын (револьверлік), бұл кезде бірінші мерзім өткеннен
кейін лизинг келісімшарты келесі кезеңге ұзартылады. Осы кезде
лизинг обьектілері белгілі уақыттан кейін тозуға және лизинг
берушінің қалауына тәуелді аса жетілдірілген түрлерге өзгереді.
Лизинг алушы өзіне құрал-жабдықты ауыстыру бойынша шығындарды
алады. Жаңартылатын лизинг бойынша лизинг обьектілерінің көлемі
мен оларды пайдалану мерзімдері тараптармен алдын ала
келісілмейді.
Жаңартылатын лизингтің түрі лизинг алушыға жаңа келісімшаттарды жасамай
жалға алынатын құрал-жабдықтың тізімін толықтыруға мүмкіндік беретін бас
лизинг болып табылады. Бұл үздіксіз өндірістік циклмен байланысты
кәсіпорындар үшін және серіктестермен қатаң келісімшарттық кооперация
кезінде маңызды болады. Бас лизинг жедел жеткізу немесе лизинг бойынша
алынған құрал-жабдықты ауыстыру қажет болған жағдайда қолданылады. Бас
лизинг режимінде келісімшарттар бойынша қосымша құрал-жабдықты алуда
қажеттілік туындаған жағдайда лизинг алушыға келісілген тізім бойынша талап
етілетін құрал-жабдықты жеткізуге сұрау салуды лизинг берушіге беру
жеткілікті болады. Келесім жасалған кезеңнің соңынада лизинг беруші
шығындарының әр түрлі уақытын есепке алғанда лизингтік төлемдердің қайта
есептелуі жүргізіледі және жаңа келісім жасалынады.
Қатысушылар құрамына (субьектілерге) лизингтің келесі түрлері
жатқызылады:
• тікелей лизинг, бұл кезде мүлік иесі (жабдықтаушы) обьектіні
лизингке өзі береді (екіжақты мәміле). Осы мәмілені классикалық
лизингтік мәміле деп атауға болады, себебі ол жерде лизингтік
компания қатыспайды.
• жанама лизинг, бұл кезде мүлікті лизингке беру делдал арқылы
жүргізіледі. Осындай мәміле классикалық лизингтік операциямен
ұқсас болады, себебі бұл жерде жабдықтаушы, лизинг беруші және
лизинг алушы қатысады.
• бөлінген лизинг (көп жақтардың қатысуымен болатын лизинг) –
leveraged leasing. Лизингтің осы түрі авиатехника, теңіз
кемелері, теміржол және жылжымалы құраммалары сияқты күрделі, ірі
масштабты обьектілерді қаржыландыру нысаны ретінде таралған.
Осындай топтық немесе акционерлік лизинг деп аталды, бұл кезде
бірнеше жабдықтаушы компаниялар, лизинг берушілер қатысады және
бірқатар банктерден несиелік ресурстарды тарту, сонымен бірге
лизингтік мүлікті сақтандыру және сақтандыру пұлдары арқылы
лизингтік төлемдерді қайтару болады. Лизингтің осы түрі аса
күрделі деп есептеледі, себебі оған көпканалды қаржыландыру тән.
Лизингтің осы түрінің спецификалық ерекшелігі – лизинг берушілер
лизинг обьектісін сатып алуға қажетті сомалардың бір бөлігін ғана
қамтамасыз етеді. Осы қаражаттар акцияларды шығару және мәмілені
қаржыландыруға қатысатын лизинг берушілер арасында тарату жолымен
тартылады және шоғырланады. Лизинг обьектісінің қалған
келісімшарттық құны несие берушілермен (банктермен, басқа
инвесторлармен) қаржыландырылады. Осы кезде несие берушілер
лизинг берушілерден несеилер бойынша қарызды талап ету құығына ие
болмайды. Осы мәмілелерге қатысатын жақтардың көптігінен несие
берушілердің сенімді адамы – қарыз берушілердің әрекеттерін
үйлестіру үшін және лизинг берушілердің сенімді адамы –
контрагенттердің біріккен әрекеттерін басқару үшін қатысады.
Лизинг берушілердің сенімді адамы номиналды лизинг беруші ретінде
әрекет етеді және құрал-жабдықтың иесі атағын алады. Ол
акционерлер арасында пайданы бөледі.
Тікелей лизингтің негізгі нысаны қайтарымды лизинг (sale and leaseback
arrangement) болып табылады. Қайтарымды лизинг фирма – ғимарат, құрылыс
немесе құрал-жабдық иесі осы меншікті қаржылық институтқа
(банкке,сақтандыру компаниясына, инвестициялық қорға, лизингтік
операцияларға арнайы бейімделген фирмаға) лизинг шартымен өзінің бұрынғы
меншігін ұзақ мерзімді жалға беру туралы келісімді растаумен болатын өзара
байланысты келісімдер жүйесін білдіреді. Қайтарымды лизинг берілген
жағдайда кепілдік операцияның баламасы ретінде болады, осы кезде мәміле
нәтижесінде оның жалға берушісі болатын меншікті сатушы өзінің басқаруына
сатып алушыдан өзара келісілген сатып алу-сату мәмілесінің сомасын алады,
бірақ ол жалға беруші ретінде болады. Қайтарымды лизинг ең алдымен айналым
қаражаттары қажет болатын шаруашылық жүргізуші субьектілер үшін қажетті
болады. Қайтарымды лизингтің маңызды артықшылығы лизингтік операцияларға
қатысушылар үшін берілетін салықтық жеңілдіктерді пайдалану мүмкіндігі
болатын жаңа обьектілерді қаржыландыру көзі ретінде эксплуатациядағы құрал-
жабдықта пайдалану болып табылады. Қайтарымды лизинг капиталдық салымдарды
төмен шығындармен қайта қаржыландыруға мүмкіндік береді.
Мүліктік типі бойынша лизинг келесідей бөлінеді:
• жылжымалы мүлік лизингі (құрал-жабдық, техника, автомобильдер,
кемелер, ұшақтар және т.б.);
• жылжымайтын мүлік лизингі (ғимараттар, құрылыс).
Мүліктің өтелу дәрежесіне байланысты лизинг келесідей бөлінеді:
• толық өтелумен болатын лизинг, бұл кезде лизингтік келісімшарттың
әрекет ету мерзімі ішінде толық немесе толық емес мүлік амортизациясы
болады және сәйкесінше лизинг берушіге мүліктің құнын төлеу жүзеге
асырылады;
• толық емес өтелумен лизинг, бұл кезде бір лизингтік келсімшарттың
әрекет ету мерзімі ішінде мүліктің жарым-жартылай амортизациясы болады
және оның тек бір бөлігі ғана өтеледі.
Өтелу белгілеріне (мүлікті амортизациялау шаттарына) сәйкес қаржылық
және жедел лизинг деп бөледі.,
Қаржылық лизинг (financial, capital lease)s – серіктестердің арасындағы
келісім мерзімінің ішінде құрал жабдықтың амортизациясының толық немес оның
көп бөлігін, лизинг берушінің қосымша шығындары мен пайдасын жабатын
лизингтік төлемдерді төлеуді көрсететін өзара қарым қатынастарды білдіреді.
Сонымен қатар, уақытша пайдалануға берген лизингтік мүліктің белгілі мерзім
ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығумен немесе өзін-өзі
өтеумен байланысты сипатталады. Берілген лизингтің түрі келесі негізгі
сипаттарға ие:
• левередж, лизинг беруші мен лизинг алушыдан басқа үшінші жақтың
(өндірушінің немесе мәміле обьектісін жеткізушінің) қатысуымен жүзеге
асырылатын инвестициялық лизинг;
• қызмет көресту лизингі, яғни жалға берілген мүліктің қызмет көрсету
бойынша қызмет түрін ұсыну;
• пакеттегі лизинг – инвестицияның ерекше түрі, яғни ғимарат пен
құрылысқа несиеге берілсе, ал құрал-жабдықты жалға беру келісімшартына
сәйкес болғанда берілетін лизинг.
Лизингтиік келісімнің мерзімі біткеннен кейін лизнг алушы мәміле
обьектісін қалдық құны бойынша сатып ала алады; қысқұа мерзімге және
жеңілдік ставка бойынша жаңа келісімшартқа отыра алады; мәміле обьектісін
лизингтік компанияға қайтаруға мүмкіәндігі болады. Өзінің таңдауы туралы
лизинг алушыр келісімшарта мәміле обьектісін алдын ала сатып алу (опцион)
қарастырылса, онда тараптар лизингке берілетін обьектінің қалдық құнын
алдын ала анықтайды.
Жедел (сервистік) лизинг (service,operating leases) –жалға берілетін
мүліктерді сатып алу және ұстаумен байланысты лизинг берушінің шығындары
бір лизингтік келісімшарт ішінде жалға беру төлемдерімен жабылмайтын жалға
беру қатынастарын білдіреді. Ол 2-5 жылға жасалады. Жедел лизинг кезінде
обьектінің бұзылу немесе жоғалу тәуекелі лизинг берушіде болады. Лизингтік
төлемдер мөлшерлемесі шығындардың өтелу кепілдігінің жоқтығынан қаржылық
лизингке қарағанда жоғары болады. Жедел лизингтік келісімшарт біткеннен
кейін лизинг алушы аса тиімді шарттармен келісімшарттың мерзімін ұзартуға,
құрал жабдықты лизинг берушіге қайтаруға, нарықтық баға бойынша құрал
жабдықты лизинг берушіден сатып алу келісім (опцион) бар болған жағдайда
сатып алу құқығына ие болады.
Лизингтік операциялар жүргізілетін нарық секторына байланысты келесідей
бөлінеді:
• ішкі лизинг, бұл кезде мәміленің барлық жақтары бір мемлекетті
білдіреді;
• халықаралық лизинг, бір тарап немесе барлық тараптардың әр елден болып
келуін сипаттайды;
• сыртқы (халықаралық) лизинг – мәміленің тек бір жағы ғана болсын басқа
мемлекетке жататын мәмілелер жатады. Сыртқы лизинг, өз кезегінде, шет
ел жағы лизинг беруші болып табылатын импорттық және шет ел жағы
лизинг алушы болып табылатын экспорттық лизингке бөлінеді.
Салықтық, амортизациялық жеңілдіктерге қатысты лизингтің келесі түрлері
болады:
• мүлікке, пайдаға, қосылған құн салығына, әр түрлі алымдарға,
жеделдетілген амортизацияға салық салу бойынша жеңілдіктерді
пайдалану. Мысалы,берілген лизинг түрі ағылшын және америкалық
фирмалармен сыртқы экономикалық салада 1980 жылдарда кең қолданылады.
Мәмілелер лизинг берушіенің щет елде жалға берілген машиналар мен
құрал-жабдықтарға инвестициялар бойынша жеңілдіктерді алуына
негізделген. Осы мәмілелер лизинг алушылардың өз мемлекеттерінде салық
салу кезінде жеңілдіктерді пайдалана отырып, амортизациялық
аударымдарды жасайты, ал шетелдік лизинг беруішелермен жасанды жалға
беру мөлшерлемелері бойынша есептескен. Мысалы, келесі жағдай орын
алған болатын: 4 ағылшын лизингтік компаниясы 140 млн доллар тұратын
сегіз Боинг ұшағының лизингі бойынша осы техниканың американдық
фирмалардан сатып ала отырып мәмілеге отырған және оны сол америкалық
фирмаларға лизингке берген. Сомалық салықтық жеңілдік 20 млн долларға
жуық болды.
• жеңілдіктерді пайдаланбау.
Лизингтік төлемдердің сипаты бойынша лизингті келесідей түрлерге бөлу
жүзеге асырылады:
• лизинг түріне (қаржылық, жедел);
• лизинг беруші мен лиинг алушы арасындағы есептеу нысандары:
← ақшалай, бұл кезде барлық төлемдер ақшгалай нысанда жүргізіледі;
← консепциялық, бұл кезде төлемдер лизингке берілген құрал жабдықта
өндірілген тауарларды жеткізу нысанында немесе лизинг алушы мен лизинг
берушінің бір-біріне көрсететін қызметтерді есепке алу жолымен жүзеге
асырылады;
← аралас, бұл кезде төлемнің көрсетілген екі нысаны да қолданылады.
• төлем есепке алынатын элементтерлдің құрамы (амортизация, қосымша
қызметтер, лизингтік маржа, сақтандыру және т.б.);
• қолданылатын еспетеу әдісі:
← тіркелген жалпы сомасы;
← аванспен (депозитпен);
← мүлікті қалдық құны бойынша сатып алуды есепке алғанда;
← салу мерзімдерін есепке алғанда (төлеем кезеңінің басында, ортасында
немесе соңында);
← төлеу тәсілін есепке алғанда: тең бөліктермен; өсетін және
төмендейтін мөлшерлермен (лизинг алушының қаржылық жағдайына және
келісімшарттарына тәуелді).
Банктердің лизингтік операциялары несиелік операциялармен ұқсас болып
келеді. Алайда лизингтің несиеден бір айырмашылығын келісімшарттар
көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейінде лизинг
обьектісінің лизинг беруішінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал,
несиеде банктің меншік обьектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі
қалады.
Лизингтік төлемдердің жалпы сомасының есебі төмендегідей формуламен
есептеледі:
ЛТ= АА+НТ+КТ+ҚТ+ҚҚС
мұнда:
ЛТ – лизингтік төлемдердің жалпы сомасы;
АА – ағымдағы жылдағы амортизациялық аударымдар сомасы;
НТ – лизинг берушінің несиелік ресурсты пайдаланғаны үшін төлем;
КТ – лизингтік келісімшарт бойынша мүлікті бергені үшін лизинг берушіге
комиссиялық төлем;
ҚТ – көрсеткен қызметі үшін қосымша төлем;
ҚҚС – лизинг беушінің көрсеткен қызметі үшін лизингті алушының төлейтін
қосылған құға салынатын салық.
Көптеген мәмілелерде кемінде үш келісімшарт жасалады:
1) лизинг беруші мен лизинг алушы арасында;
2) лизинг беруші мен жабдықтаушы арасында;
3) лизинг алушы мен банк арасында.
Лизинг келісімшартында лизинг алушы келісімшартының мерзімі біткеннен
кейін немесе біткенге дейін лизингтік мүлікті сатып алу құқығы
қарастырылған.
Лизинг беруші лизингтік мүлікті, егер лизинг келісімшартында
ескерілмесе, кепіл ретінде пайдалануға құқылы.
Лизинг беруші лизинг алушы үшін мүлікті сатып ала отырып, сатушыны осы
мүліктің белгілі бір тұлғаға жалға (лизингке) беруге арналғаны туралы
ескеруі қажет. Лизинг алушыға лизингтік мүлікті жеткізу кезінен бастап
сатушыға мүліктің сапасы, жинақтылығ, жеткізу мерзімділігі және сатушы мен
лизинг алушы арасындағы сатып алу-сату келісімшартын дұрыс орындамау
жағдайларында шағым беруге құқығы бар.
Іс – жүзінде кез келген лизингтік келісімшарт келесідей элементтерді
қамтуы тиіс:
• обьектісі;
• жабдықтау мерзімі;
• лизингке алу мерзімі;
• лизингке берушінің меншікті құқығы; тәуекелдер, жауапкершілік,
тезхникалық кепілхат;
• құрал-жабдықты пайдалану;
• күту, жөндеу және жаңарту;
• зиянды, қолайсыз жағдайлар;
• сақтандыру;
• лизингтік төлемдер;
• төлемдерді кешіктіргені үшін өтем;
• сатып алу мүмкіндігі;
• келісімшартты бұзу шарты;
• құрал-жабдықты қайтару;
• салықтар, баждар;
• жаңа міндеттемелердің пайда болуы;
• тараптардың қосымша құқықтары;
• кешіктіру шарты;
• тараптардың қолдары;
• қалдық құнын кепілдеу; банктердің кепілдемесі;
• тараптардың орналасқан жері.
1,2 Кәсіпорында лизингті пайдалану қағидалары
Кейде лизингтік компанияның лизинг операцияларын жүзеге асыру үшін
ұаражаты жетпей қалатын жағдай да болуы мүмкін, онда ол несие алады. Мұпдай
операцияны қосымшм қаражат тартатын лизингтік операция деп атайды.
Тәжірибе көрсеткендей, лизинг бойынша жасалатын мәмілелердің 85%-ға
жуығы қаражат тарту лизингі операцияларының үлесіне тиеді. Лизинг беруші
лизингке беретін активтер құнының 80%-дай мөлшерінде бір немесе бірнеше
несие берушілерден ұзақ мерзімді несие алады.Мұнда лизингтік төлемдер мен
құрал-жабдықтың өзі несиені қамтамасыз ету құралы болып табылады.
Лизинг қызметтерінің қазіргі нарығы лизингтік контрактілердің және осы
операцияларды реттейтін заңды нормалардың көп түрлерімен сипатталады.
Әлемдік тәжірибе компаниядағы лизингтік келісімдердің көп нұсқауларын
жасап шығарды.Олар бір-бірінен нақты шекаралармен шектелмеген, бір түрдің
белгілері екінші келісім шартта кездесуі мүмкін және де белгілі лизинг
түрінің талаптарын сәл ғана өзгерткеннің өзінде, жаңа типін ала аламыз.
Сондықтан да осы уақытқа дейін нақты жіктелу берілмеген, яғни осы кезге
дейін компаниядағы лизингтік келісімдер түрлерінің толық тізбесі
жасалмаған.
Сонымен, көптеген жүктеулерді талдай отырып, мәні мен мағынасын зерттей
отырып, төмендегідей лизингтік белгілерін анықтауға болады:
1. Мәміле қатысушылардың саны мен құрамы;
2. Мәміле объектісі;
3. Мәміле иерзімі;
4. Мәміле масштабы мен сомасы;
5. Қарыз және қосымша құралдарды тарту дәрежесі;
6. Мүліктің өтемділік дәрежесі;
7. Амортизацияны есептеу әдістері;
8. Қызмет көрсету көлемі;
9. Операция өткізіліп жатқан нарық секторы;
10. Салықтың өзге де жеңілдіктерге қатысы;
11. Лизингтік төлемдердің сипаты;
12. Лизингтік мәміледе опционның болуы;
13. Базистік жыл ішінде келісімді бұзу шарттары мен мүмкіндігі;
14. Мүлікті бухгалтерлік есептеу әдісі.
Компанияның лизинг мәмілесіндегі функцияларына байланысты субъекттер
мына сипаттан шығуы мүмкін;
1. Мүлік сатушы;
2. Лизинг беруші;
3. Лизинг алушы;
4. Несиелер;
5. Гарант және т.б.
Машиналар мен құрал жабдықтарды шығарушы кәсіпорындар немесе сауда
фирмалары мен компаниялары, сонымен бірге жабдықтаушы-өткізуші ұйымдар
мүлікті сатушы бола алады. Ал, лизинг беруші меншік нысанына байланыссыз
лизингтік қызметпен айналысатын кез келген заңды тұлға бола алады.
Осыған орай, лизинг берушілердің төрт негізгі типін анықтауға болады:
1. Тәуелсіз лизингтік компаниялары;
2. Банктермен байланысты фирмалар және банктердің әдістері;
3. Құрал-жабдықтарды шығарушы фирмалардың лизингтік фирмалары;
4. Инвестициялау үшін қажетті қаржы ресурстары бар өзге де лизинг
берушілер, мысалы, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары.
Лизинг алушы кез келген меншік нысанындағы өндірістік және сауда
кәсіпорындары, коммерциялық емес ұйымдар мен халық болуы мүмкін.Лизинг
алушы қандай заңды немесе жеке тұлға екеніне және лизинг объектісі қандай
мақсаттарға пайдалатындығына байланысты кәсіпкерләк лизинг және тұтынушылық
лизинг болып бөлінеді.Кәсіпкерлік лизинг коммециялық ұйымдармен байланысты.
Көптеген елдердің заң актілерінде, соның ішінде Қазақстан Республикасының
да заң актілерінде лизинг тек қана кәсіпкерлік қызметпен ғана байланысты.
Қазақстан Республикасының қаржылық лизинг туралы заңында былай
делінеді: ғимараттар, құрылыстар, машиналар, құрал-жабдықтар, инвентарь,
транспорт құралдары, жер учаскелері және де басқа да пайдаланылмайтын
заттар лизинг объектісі бола алады.
Лизинг объектісі ретінде кез келген көп және ұзақ пайдаланатын тауар,
соның ішінде жұмыс күші де қарастырылады.
Келісім шартта мәміле мерзөімін көрсету әдісі бойынша лизинг былайша
жіктелінеді:
1. Нақты мерзімді көрсетумен;
2. Шекті мерзімді көрсетумен(амортизациялық кезеңге %-пен);
Шекті мерзімді минималды мерзім ретінде немесе құрал-жабдықтар мен
машиналар амортизациясымен максималды не минималды шек шеңберіндегі кезең
ретінде қойылуы мүмкін.
Ауқымымен сомасына қарай лизингтік мәмілелердің түрлері келесідей:
1. Кіші ауқым
2. Орта ауқымды
3. Ірі ауқымды
Лизинг берушінің қосымша құралдарды тарту дәрежесіне қарай қосымша
құралдарды тарту мен лизинг және оларды тартусыз лизинг. Ал, лизинг
берушінің пайдаланылған қзіндік жіне қарыз құралдардың ара қатынасына қарай
лизинг:
1. Тек өзіндік құралдарды пайдаланумен;
2. Өзіндік және арыз құралдарын пайдаланумен;
3. Тек қарыз құралдарын(шетел несиелері).
Қәзіргі кезде лизинг компанияларының ресурстарының 75% банктік несие
алып жатыр. Ал мемлекет, өз кезегінде, лизингтік компаниялардың қарыз
құралдарын пайдалану үшін қолайлы жағдайлар жасайды.
Сөйтіп тәжірибе көрсеткендей, лизинг компаниялары қызметінің кәлемі мен
тиімділігі банк қорларына қол жетерлікке тікелей байланысты. Бірақта қарыз
қорларын пайдаланудың да шегі болады. Мысалы, банк несиесінің қымбаттау
лизинг компанияларының рентабельділігін төмендетеді, өйткені бұл
рентабельдік лизинг төлемдер сомасы мен берешектің өтеу жөніндегі төлемдер
сомасы арасындағы қатынасқа тәуелді болып келеді.
1,3 Лизингтің артықшылықтары мен кемшіліктері
Лизингтік операция қызметтің экономикалық нысаны ретінде өзіне
несиенің, жалға берудің және инвестицияның элементтерін жатқызады.
Лизингтің кеңінен тарауының басты себебі – басқа қаржыландыру нысандарына
қарағанда бірқатар артықшылықтарының болуымен сипатталады:
• лизинг көмегімен кепілге беретін мүлкі жоқ ұсақ кәсіпорындары
несиелеуге болады. Мысалы, лизингтік мәміле жасалған мерзім бойынша
лизинг обьектісі лизингке берушінің меншігінде қалады да, лизинг алушы
банкротқа ұшыраған жағдайда несиелік тәуекел деген болмайды.
• лизинг 100%-ға дейін несиелеуді ұсынады, яғни кәсіпорынға қысқа мерзім
ішінде өзінің меншікті капиталын жұмсамай-ақ, жаңа құрал-жабдықты
пайдалана отырып, өнеркәсіптік өнім шығаруға және пайда табуға
мүмкіндік береді;
• кәсіпорынға мүлікті несиеге алғаннан гөрі лизинг бойынша алған
қолайлы, себебі, ол мүлік кепіл ретінде болады;
• құрал жабдықтар лизинг берушінің меншігінде болғандықтан, өнімнің
өзіндік құнына лизингтік төлемдер ғана қосылып, мүлікке салынатын
салықты жалға берушінің өзі төлейді, сөәтіп лизинг алушы салық
жеңілдігін алады.
Жалға берушілер үшін лизингтің артықшылықтары:
• лизинг 100%- қаржыландыруды білдіреді және қарыздың бүкіл сомасының
қайтарылуын талап етпейді;
• жалға беру қаржыландыратын активтердегі қажеттіліктерге сәйкес жалға
берушінің қаржыландыруын қамтамасыз етеді. Ол әсіресе ұсақ қарыз
алушылар үшін тиімді. Лизингтік келісім жалға берушілердің
спецификалық ерешеліктерін есепке ала отырып жасалады;
• көптеген жалға берушілер ұзақ мерзімді қаржылық жоспарларға ие, осы
жоспарларды жүзеге асыру ішінде қаржылық мүмкіндіктер шектеулі. Лизинг
осы шектеулерден өтуге мүмкіндік береді, инвестициялық және қаржылық
жоспарлау кезінде үлкен мобильділікке мүмкіндік туғызады;
• лизинг кезінде активтерді сатып алу және қаржыландыру мәселелері бір
уақытта шешіледі;
• лизинг арқылы активтерді сатып алу, қаржыландырудың алтын ережесін
орындайды, осы ережеге сәйкес қаржыландыру активті пайдаланудың бүкіл
мерзімі ішінде жүзеге асырылуы қажет. Егер активтік сатып алу кезінде
қарыз капиталы пайдаланылса, онда қарызда активті пайдалану мерзімінен
тез өтеу талап етіледі;
• лизинг жалға берушінің шешім қабылдауындағы икемділікті жоғарлатады.
Лизингтік келісімшарттар ішінен жалға беруші оның талаптарына және
мүмкіндіктеріне жауап беретінін таңдай алады;
• лизингтік төлемдер тіркелген график бойынша жүзеге асырылатындықтан,
жалға беруші капиталдық салымдарды қаржыландыруға кететін шығындарды
және қаржылық жоспарлардың тұрақтылығын қамтамасыщ ете отырып, өнімнің
өткізілуінен түсетін түсімдерді үйлестіруге мүмкіндік көбірек болады;
• лизинг беушінің меншігі болып табылатын лизингтік мүлік инвестициялық
қаражаттарды қамтамасыз етудің бір бөлігі болып есептелетіндіктен, сол
активтерді сатып алуға алынатын ссуданың орнына лизинг бойынша
келісімшартты алу оңай;
• лизингті пайдалану кезінде жалға беруші активтерді сатып алғанша көп
өндірістік қуаттарды пайдаланып отырады. Уақытша бос қаржылық
ресурстарды жалға беруші басқа мақсаттарға пайдаланады;
• лизинг өндіріс өнімін өткізу құралы болып қызмет ететіндіктен,
мемлекеттік сяасат лизингтік операцияларды қолдауға және кеңейтуге
бағытталған;
• жалға беуршінің төмен табыстылығы жағдайында ол пайдаға жөнелтілген
салық салуды алуға мүмкіндігін беретін қайтарымды лизингті қолдана
алады;
• лизинг маңызды қаржылық ресурстарды жоқ жалға берушілілерге жобаны
бастауға мүмкіндік береді;
• келісімшарттң аяғында лизинг мүлкінің жоғары өтімділік құнына алудың
мүмкіндігі көп жағдайларда жалға берушілердің лизингті қабылдауы үшін
анықтаушы фактор болып табылады.
Жоғары айтылғандардан басқа, жалға беруші жалға берілетін мүліктің
есебінде бірқатар артықшылықтарға ие. Олардың ішінен:
• жалға берушінің төлейтін лизингтік төлемдері оның өзіндік құнында
есептеледі, яғни оларды төлеуге кететін қаражаттар пайдаға салынатын
салықтың құрылуына дейін қалыптасады;
• лизинг жалға берушінің балансындағы қарызды ұлғайтпайды, өзінді және
қарыз қаражаттарының қатынасына тимейді. Яғни лизинг алушының қосымша
заемдарды алуға мүмкіндіктерін төмендетпейді;
• лизингтік мүліктің есебі мен амортизациясы лизинг берушінің балансында
жүргізіледі. Лизингтің мерзімі лизинг мүлкінің амортизация мерзіміне
сәйкес келеді;бірақ лизингтік келісімшарттың мерзімі көбінесе аз
болады. Лизингтің мерзімі жоғары, сәйкесінше мүліктің қалдық құны
төмен болса, мүлікті пайдалану шарттары еркін болады.
Лизингтің лизингтік компаниялар үшін артықшылықтары:
• лизингке берілетін мүлікке құқықтар, маңызды салықтық жеңілдіктерді
береді;
• лизингке берілетін мүлік берушіде қалатындықтан ол осы мүлікті
өндірістік емес мақсаттарда пайдалана алады (мысалы, несиелік
ресурстар қайтарымдылығының қосымша қамтамасыз ету обьектісі ретінде);
• лизингтік мүліктің жеделдетілген амортизациясынан кейін жоғары
өтімділік құны. Лизинг мүлкін жүзеге асырғаннан кейін оның бір бөлігін
қайтару үлкен пайда алып келе алады;
• лизинг беруші жағынан лизингтік мүлікті сатуға көмек береді. Осындай
келісімдерге сәйкес сатушы лизинг берушінің атынан клиенттерге
лизингтің көмегімен өзінің өнімін жеткізуді қаржыландыруды ұсынады;
• мүлік нысанындағы инвестициялар ақшалайнесиеге қарағанда қаражаттарды
қайтармау тәуекелін төмендетеді, себебі лизинг беруші лизингке
берілген мүлікке меншік құқықтарын сақтайды;
• лизингтік операцияны дайындау және жүргізу кезінде негізгі рөл лизинг
беушіде қалады. Осы қызметтердің құны лизинг берушінің комиссиялық
сыйақыдан кем емес бөлігін алады;
• лизинг беруші қызметті жалғастыру және кеңейту үшін қосымша қаржылық
ресурстарды алуға мүмкіндігі болады;
• лизинг қаржылық ресурстарды тікелей материалдық ресурстарды сатып
алуға бағытталады, осыған байланысты несиелік ресурстардың мақсатқа
лайықсыз пайдаланылу мәселесін шешеді;
• өндірістік құрал жабдыққа инвестициялар лизинг бойынша міндеттемелерді
жабатын табыстың генерацияланылуына лизинг арқылы кепілдік береді.
Лизингтік мүлікті сатышы үшін лизингтің артықшылықтары:
• лизингтік мүлікті сатушы өз өнімінің қосымша өткізу мүмкіндіктерін
алады;
• сатушы үшін мәміле төмен тәуекелді болып көрінеді, себебі лизинг
беруші өзіне лизингтік төлемдер арқылы мүліктің құнын қайтару
тәуекелін өзіне алады.
Сонымен қатар, лизингтік операцияларға қатысатын банктер үшін келесідей
артықшылығы бар:
• банктер ең алдымен мәміленің құнын төмендететін салықтық
артықшылықтарға бағытталады. Осы фактор Батыс елдерінде лизингтің
дамуына мүмкінді туығзады. Мәміленің төмен құны жобаларды жүзеге асыру
мүмкіндігін жоғарлатады, қарыз алушылар үшін қарыз ауыртпалығын
төмендетеді және нәтижесінде ұсынылатын заемдардың сапасын
жоғарлатады;
• лизингке шет елде өндірілген құрал-жабдықты беру шетелдік қаржылық
мекемелерден арзан ақша қаражаттарын немесе өз өнеркәсібінің өнімдерін
Қазақстанға экспорттауға мүдделі мемлекеттердің ақша қорларын тартуға
мүмкіндік береді.
Жалға беруші мемлекет үшін лизингтің артықшылықтары:
• лизинг қаржыландыру көздері арасында бәсекелестікті жоғарлатады;
• лизинг капитал салымдарының жалпы деңгейін жоғарлатады;
• лизингтік мәмілелердің сомасы ұлттық берешекті санауда есептелмейді,
яғни бөлек мемлекеттер бойынша Халықаралық валюталық қормен бекітілген
несиелік берешегін лимиттерін ашу мүмкіндігі туады.
Жоғарыда келтірілген артықшылықтармен қатар лизинг қаржы-несиелік
салада және шешілмеген бухгелтерлік мәселелерде көрінетін маңызды
кемшіліктерге ие. Ұзақ мерзімді несиеде лизинг көп қатысушыны білдіретін
ұйымдастыру күрделілігімен ерекшеленді.
Лизингтің кемшілітері:
• несие берушінің көзқарасымен қарағанда, лизингтік несиенің мақсатты
пайдалануына ешқандайда қадағалау болмайды;
• жалға алушы құрал жабдықтардың қалдық құнына жоғарлауынан ештеңе
ұтпайды;
• лизингтік мәмілені ұйымдастырудың күрделілігі;
• лизинг құнының несиеге қарағанда жоғарлығы. Ескірген құрал-жабдық
бойынша тәуекел лизинг берушіде, сондықтан ол комиссияны көбірек алуға
тырысады.
Жалға беруші үшін лизинг келесі кемшіліктерді алып келуі мүмкін:
• қаржылық лизинг кезінде жалға беру төлемдері келісімшарттың соңына
дейін тоқтатылмайды;
• жалға беруші құрал-жабдықтың қалдық құнында ұтыс алмайды;
• салықтық негізде құрылған қайтарымды халықаралық лизинг лизинг беруші
мемлекет үшін залал алып келеді;
• халықаралық мультивалюталық лизингтік мәмілелер кезінде валюталық
тәуекелдерден толық кепілдемелер жоқ (мәселе бір қатысушыдан
екіншісіне аударылады).
Лизингтің артықшылықтары мен кемшіліктерін жай ғана атап шығу оның
тиімді инвестициялық нысан екенідігін дәлелдейді.
2 Қазақстан Республикасында лизинг нарығында лизингтік компаниялардың
қызметін талдау (ҚДБ –Лизинг АҚ мысалында)
2.1 ҚДБ – Лизинг АҚ қызметтері мен міндеттерін сипаттау
ҚДБ-Лизинг АҚ, Қазақстанның Даму Банкі Акционерлік қоғамының
еншілес ұйымы, Компанияның жалғыз акционері болып табылатын Қазақстанның
Даму банкі АҚ Директорлар кеңесінің 2005 жылы 5 тамыздағы шешімнің
негізінде құрылған.
2005 жылы 6 қыркүйекте Компания әділет органдарында акционерлік қоғам
түрінде мемлекеттік тіркеуге алынды, 2006 жылы 15 ақпанда Компанияның
атауынының өзгеруіне байланысты әділет органдарыан қайтадан тіркеуден өтті.
Компания өз қызметін Қазақстан Республикасының Коституциясына,
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне, Қазақстан Республикасының
Акционерлік қоғамдар туралы, Қаржылық лизинг туралы және басқа да
Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілеріне, Қазақстан
Республикасының бекітілген халықаралық келісімшарттарға (келісімдерге),
іскерлік тәжірибе дәстүрлеріне, Компания Жарғысына және басқа да ішкі
құжаттарға сәйкес жүзеге асырады.
ҚДБ-Лизинг АҚ-ның құрылуы еліміздің индустриалдық саясатын жүзеге
асыру барысында жүзеге асырылды. Яғни, Компания инвестициялық жобаларды
қаржыландыруда берілетін құралдар спектірін ұсынуды кеңейтуге өз үлесін
қосады. Мемлекет экономикалық дамудың локомотиві рөлін атқара отырып,
индустриалды-инновациялық даму стратегиясын жүзеге асырып, жоғары
технологиялық өндірісті құруға жағдай жасауға және экономиканы
әртараптандыруға арналған Самұрық-Қазына Ұлттық әл-ауқат қорының
басшылығымен даму институты жүйесі құрылды.
Компания Қазақстан Республикасы экономикасының шикізат емес бөліктері
үшін олардың инвестициялық мұқтаждығын топтастыру мақсатында тиімді
жағдайларда лизингілік қаржыландыруды жүргізеді.
Компания қаржылық құралдары мен тетіктерін қолдана отырып, Қазақстан
Даму Банкінің үйлестіруімен, басқа ұлттық даму институттары және
мемлекеттің қатысуы бар қаржы институттарымен бірігіп, мемлекеттік
инвестициялық саясатты жүзеге асыруға ұмтылады.
Компания миссиясы – Қазақстан Республикасы кәсіпорындарының негізгі
қорларын жаңарту үшін қажетті жағдайларды жасау, Қазақстан Республикасының
2001 жылғы 29 сәуірдегі №178-II Қазақстан Даму Банкі туралы Заңында
көрсетілген жұмыстың негізгі ұстанымдарына сәйкес және өндірістерді
инвестициялау саясатын үдемелі дамыту.
Өз миссиясын жүзеге асыру үшін ҚДБ-Лизинг АҚ өз алдына мынадай
негізгі мақсаттарды қойып отыр – лизингтің көмегімен мемлекеттік
инвестициялық саясаттың тиімділігін арттырып, жүзеге асыру, өңдеу
өнеркәсібін және өндіріс инфрақұрылымын дамыту, сонымен қатар Қазақстан
экономикасына сыртқы және ішкі инвестицияларды тарту.
Компанияның негізгі міндеттері:
• инвестициялық жобаларды қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
қаржыландыру;
• Қазақстан Республикасы экономикасының өндіріс секторын басқа қаржылық
институттармен бірлесе отырып қаржыландыру арқылы лизингтік
қаржыландыруға жағдай жасау;
• инвестициялық озық жобаларды жүзеге асыру үшін лизингілік
қаржыландырудың тетіктерін жетілдіру.
Аса маңызды оқиғаларға шолу
2005 жылы:
• ҚДБ – Лизинг АҚ Компаниясы тіркелді;
• Шымкент қаласында Компанияның өкілдігі ашылды.
2006 жылы:
• Тоқыма өнеркәсібі пилоттық кластері аясында Тоқыма және тігін
өнеркәсібін дамыту үшін, мақта өсіруге техника және
жабдықтардылизингілеуді ұйымдастыру жөніндегі 010 бюджеттік бағдарлама
аясында 5080 млрд.теңге көлемінде несие алынды;
• алғашқы лизингтік мәмілелер мақұлданды, Тоқыма өнеркәсібі пилоттық
кластері аясында Тоқыма және тігін өнеркәсібін дамыту үшін, мақта
өсіруге техника және жабдықтарды лизингілеуді ұйымдастыру жөніндегі
010 бюджеттік бағдарлма бойынша мақта өңдеу үшін ауылшаруашылық
техникасы лизингке берілді.
2007 жылы:
• Компанияның жалғыз акционері Қазақстан Даму Банкі АҚ*мен жарғылық
капиталы 8 млрд.теңгеге ұлғайды.
• Moody’s агентігінен ВАЗ деңгейінде Тұрақты болжамының несиелік
рейтингі алынды;
• Компанияның негізгі құралдарын халықаралық стандарттарға сәйкес
жаңғырту үшін Электр қалқандары, өрт қалқандары, телекоммуникациялық
қалқандарды және металл кабельдік каналдарды өндірісті ұйымдастыру
жобасы аясында электр қалқандарын өндіру үшін және Қарағанды
облысында Экспортқа бағытталған өнімді шығару үшін көмірді
сапаландырудың технологиялық оралымын заманға сай жаңғырту жобасы
бойынша қондырылғылар лизингке берілді;
• Тоқыма өнеркәсібі пилоттық кластері аясында тоқыма және тігін
өнеркәсібін дамыту мақсатында Шығыс Қазақстан облысында мата тоқитын
жаға өндіріс іске қосылды;
• Қазақстан Республикасында 2005-2014 жылдарда құрылыс жабдықтары,
бұйымдары мен құрылғылары өнеркәсібін дамыту бағдарламасын жүзеге
асыру аясында Оңтүстік Қазақстан, Маңғыстау және Ақтөбе облыстарында
жаңа өндіріс іске қосылды;
• нарықтағы компания үлесі шамамен 7,2% құрайды.
2008 жылы:
• тоқыма кластердің дамыту бойынша халықаралыө стандарттарға сәйкес
келетін қондырғылар лизингке берілді, және өндірілетін тоқыма
бұйымдары Швецарияға экспортқа шығарылды;
• металл қондырғыларын жәнеэлектрқуатын беру желілерінің сүйеулерін
өндіретін зауыт ашылды. Аталмыш жобаны жүзеге асыру Қазақстанның
кейбір аумағында электрқуатын берудің екінші желісін салу кезінде
қажет болатын жоғары бәсекелі өнімді шығаруды жәрдемдеседі;
• Оңтүстік Қазақстан облысында ұн тартатын диірмен кешені іске қосылды;
• Ақмола және Оңтүстік Қазақстан облыстарында автомобиль жолдарын салу
үшін арнайы техника лизингке берілді;
• халықаралық лизинг сызбасы бойынша алғашқы жоба қаржыландыоылды -
Қырғыз Республикасында тоқылған бұйымдардың жаңа өндірісі іске
қосылды. Компания өнімдері РФ және ҚР-на экспорттауға бағытталған;
• Компанияның нарықтағы үлесі шамамен 10,6 % құрайды.
2009 жылы:
• көлік инфрақұрылымын дамыту аясында ҚР-да жылжымалы құрамы паркін
ұлғайту үшін жүк тасымалдауға ( соның ішінде жартылай вагондар,
цистерналар, вагон-хопперлер) алынып лизингке берілді;
• ҚР-да баламасы жоқ, текше құбырларды өндіру басымдырақ болып келетін
металл құбырларын өндіру зауыты іске қосылды;
• Солтүстік Қазақстан облысында машина жасау өнімдерін шығаратын зауыт
заманға сай етіп жаңғыртылды;
• италияндық технология бойынша қуаттылығы бар құрыш жақтаулы
радиаторлар өндірісі іске қосылды. Италияндық өндіріс өондырғысы
жоғары технологиялы болып табылады және толық автоматтандырылған;
• нарықтағы компанияның үлесі шамамен 14% құрайды.
2010 жылы:
• Компания Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу мен қадағалауды
және қаржы ұйымдары агенттігінде D93 нөмірімен 15 000 000 000 (он бес
миллиард) теңге көлемінде облигация бағдарламасын тіркеді және
облтгация бағдарламасы шегінде бірінші купон облигацияларының
шығарылымы 5 000 000 000 (бес миллиард) теңге көлемінде болды.
Бірінші шығарылымның облигацияларына KZP01Y05D931 ұлттық сәйкестілі
нөмірі берілді;
• Moody’s Investors Service рейтингтік агенттігі облтгация бағдарламаның
рейтингін ВаЗ деңгейінде растады, болжам Тұрақты;
• Компания өндірілетін өнеркәсіптегі берілген несиелердің түпкі мөлшерін
төмендету үшін Стрессті активтер қоры АҚ-нан сомасы 581 миллион
теңге ұзақ мерзімді жеңілдетілген несие алды;
• Қазақстанның ірі көлік компанияларының сұйытылған газды және мұнай
өнімдерін тасымалдау бойынша вагондар және жартылай вагондардың алуы
жолымен жобалар қаржыландырылды, сонымен бірге (рапс) астық дақылы
және майлы дақылдарды өсіру үшін жоғары технологиялы ауылшаруашылық
техникалары және навигациялық жүйелер алуға қатысты жобалар
қаржыландырылды;
• нарықтағы компанияның үлесі шамамен 15,5% құрайды.
ҚДБ – Лизинг АҚ негізгі қызметтері.
КРЕДИТ+ЛИЗИНГ
Қазақстан Республикасының қарқынды дамып келе жатқан экономикасы
жағдайында ҚДБ-Лизинг лизинг қызметін көрсету саласында екінші деңгейдегі
банкілер мен ҚДБ-Лизингтің арасында ынтымақтастық орнату мен бірлесіп
қызмет етуді ұсынады.
ҚДБ-Лизинг бірлескен инвестициялық жобаларды іске асыру үшін қаржы
институттарымен (Қазақстанның Даму Банкі, екінші деңгейдегі банкілер,
халықаралық және басқа да кредиттеу ұйымдары) ынтымақтастығы нысанының
бірі кредит+лизинг сызбанұсқасы болып табылады. Бұл сызбанұсқа бойынша
жабдық немесе басқа техниканы нақты бір жобаны іске асыру шеңберінде сатып
алуды лизингілік қаржыландырумен қатар жобаның қалған бөлігін, құрылыс-
құрастыру жұмыстарын, айналыс қаражатын инвестициялауды және тағы басқа
аванстық төлемдерге банк кепілдігін беру және есеп айырысу операцияларын
жүзеге асыруды қоса алғанда, қаржы институттарының заемдық қаражаттары
есебінен қаржыландыру көзделеді. Кредит+лизинг сызбанұсқасын іске асыру
кезінде қатысушы қаржы институттары мен ҚДБ-Лизинг жоба бойынша
тәуекелдікті өзара бөліседі.
Осы сызбанұсқа бойынша ынтымақтастық туралы ҚДБ-Лизинг АҚ мен
Нұрбанк АҚ, БТА Банк АҚ, ЦеснаБанк АҚ, ЦентрКредитБанкі АҚ,
Каспийский Банкі АҚ, ТемірБанк АҚ, КазИнвестБанк АҚ, АльянсБанк АҚ
арасында меморандумға қол қойылды.
КОНСАЛТИНГ + ЛИЗИНГ
Рыноктың маманданған кәсіби қатысушыларымен өзара тиімді ынтымақтастық
нысанының бірі консалтингтік компаниялармен бірлесіп жұмыс істеу болып
табылады. Рыноктың әртүрлі сегменттерін зерттеумен айналысатын және оның
айрықшалықты сегменттерінің талаптары мен мүмкіндіктері жөнінде деректері
бар консалтингтік компаниялар өзара тиімді бірлескен қызметті жүзеге
асыруға тартылған.
Компания Лизинг алушының жоба бойынша құжаттар пакетін білікті басқару,
маркетингтік ілеспе, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 4
1 Кәсіпорында лизингті пайдаланудың теориялық негіздері 7
1,1 Лизингтің пайда болу тарихы және лизингтің негізгі түрлері 7
1,2 Кәсіпорында лизингті пайдалану қағидалары 14
1,3 Лизингтің артықшылықтары мен кемшіліктері 16
2 Қазақстан Республикасында лизинг нарығында лизингтік компаниялардың
қызметін талдау (ҚДБ –Лизинг АҚ мысалында) 20
2.1 ҚДБ – Лизинг АҚ қызметтері мен міндеттерін сипаттау 20
2.2 ҚДБ –Лизинг АҚ лизингтік портфелін, іске асырылған жобаларын талдау
28
2.3 Қазақстандық лизинг нарығында ҚДБ – Лизинг АҚ лизингтік
компаниясының орны 33
3 Қазақстан Республикасындағы лизингтік қызметтер нарығын жетілдіру
жолдары 38
3,1 ҚДБ – Лизинг АҚ-ның даму келешегі мен басым бағыттары 38
3.2 Қазақстан Республикасындағы лизингтік қызметтердің даму жағдайы 43
3.3 Қазақстандағы лизинг нарығының даму жағдайы және перспективалары 47
Қорытынды 50
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 52
Қосымша №1 54
Қосымша №2 55
Қосымша №3 56
Қосымша №4 57
Қосымша №5 58
Қысқартылған сөздер тізімі
ҚДБ – Қазақстан Даму Банкі;
АҚ – Акционерлік қоғам;
ЖАҚ – Жабық акционерлік қоғам;
ҰӘҚ – Ұлттық әл-ауқат Қоры;
ҚР – Қазақстан Республикасы;
РФ – Ресей Федерациясы;
АҚШ – Америка Құрама Штаты;
СҚО – Солтүстік Қазақстан облысы;
ОҚО – Оңтүстік Қазақстан облысы;
БҚО – Батыс Қазақстан облысы;
ШҚО – Шығыс Қазақстан облысы;
ОШЕ – Орталық және Шығыс Еуропа;
ЕДБ – Екінші деңгейдегі банк;
ТЭН – Техникалық-экономикалық негіздеме;
ҰИҚ – Ұлттық инновациялық қор;
ТҰК – ТрансҰлттық Корпорация;
ЖШС – Жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
ЭКА – Экспорттық несие агенттіктер;
ӘКК – Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы;
АЭА – арнайы экономикалық аймақ;
ҚҚС – Қосымша құн салығы.
Кіріспе
Бүгінгі таңда инвестициялық қызметтерін жетілдіру, банк жүйесінің даму
жолдарын анықтау еліміздің экономикалық, саяси, әлеуметтік өмірінің басты
назарында.Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастар жолына түсуі оның
жалпы әлемдік тенденция спекторында дамуын анықтайды. Сондықтан
коммерциялық банктер қазіргі банктік несиелік істі қалыптастыра отырып
әлемдік тәжірибеге сүйенеді. Бірақ, қазіргі жағдайда батыс экономикалық
теорияларының жетістіктері Қазақстандық коммерциялық банктердің
қажеттіліктерін толығымен қанағаттандыра алмайды.
Бәрімізге белгілі Қазақстанда нарықтық қатынастарды қалыптастыру кезеңі
сауда-экономикалық байланыстардың жаппай үзілісі, өндірістің құрылуы және
инфляция мен баға деңгейінің өсуі нәтижесінде, инвестициялық белсенділіктің
төмендеуі жағдайында бастады.
Міне, осы жағдайларда Қазақстан экономикасындағы негізгі құрал-
жабдықтардың табиғи және моральдық жағынан тозуы өзекті мәселелердің бірі
болып табылады. Себебі көптеген кәсіпорындардың ақша қаражаттарының
жетіспеушілігі, сонымен бірге техникалық құрал-жабдықтардың толық құнын
төлеу үшін несие алудағы қиыншылықтар әсер етеді.
Осы жағдайларда негізгі құрал-жабдықтарды жаңартудың тиімді әдістерінің
бірі күрделі құбылысты қаржыландырудың және инвестицияның ерекше формасы
лизинг болып табылады.
Курстық жұмыстың тақырыбы: Лизинг инвестицияларды орта мерзімді
қаржыландырудың әдісі ретінде.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазіргі кезде біздің еліміздің
өндірушілері қиын жағдайларды бастан кешіруде. Өндірген өнімдерінің
бәсекелестік қабілеттілігінің төмен болуына байланысты олардың қолында
өзіндік қаржылық ресурстары өте аз. Мемлекеттік бюджеттің тапшылығы
жағдайында мемлекет отандық тауар өндірушілерге тікелей қолдану көрсете
алмайды. Коммерциялық банктердің де қаржылық жағдайларының тұрақсыз болуына
байланысты ұзақ мерзімді инвестициялауды жүргізу үшін мүмкіншіліктері жоқ.
Міне, осындай жағдайларда лизинг Қазақстандағы қаржылық нарықты күшейтудің
сенімді құралдарының бірі болып табылады.
Лизингтік қызметтер стратегиялық маңызды салалардың тез дамуына жағдай
жасай отырып , экономиканың өндірістік секторын нығайтады. Сонымен қатар,
лизинг несиелендірудің баламалы формасы ретінде банктер мен лизингтік
компаниялар арасындағы бәсекені күшейтеді, несие процентінің төмендеуіне
әсер етеді, ал бұлардың өзі өндірістік салаға капитал ағымын ынталандырады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасындағы лизингтік
қызметтерге талдау жасай отырып, оның қазіргі жағдайына баға беру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
• Кәсіпорындарла лизингті пайдаланудың теориясын ашып көрсету;
• Қазақстан Республикасында лизинг нарығындағы лизинг компаниялардың
қызметтерін талдау;
• Қазақстан Республикасындағы лизингтік қызметтердің қазіргі даму
жағдайына кеңірек тоқталу.
Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған
әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде, лизингтің пайда болу тарихы,
түрлері, кәсіпорында лизингті пайдалану қағидалары және лизингтің
артықшылықтары мен кемшіліктері сипатталған.
Екінші бөлімде, лизингтік компаниялардың, оның ішінде ҚДБ – Лизинг АҚ
лизингтік компаниясының қызметтері мен міндеттері, лизингтік портфелі, іске
асырылған жобалары талданған.
Үшініші бөлімде, Қазақстан Республикасындағы лизингтік қызметтер мен
қатынастардың дамуы мен жетілдіру жолдары туралы жазылған.
Курстық жұмысты жазу барысында: бұхаралық ақпарат көздерінен алынған
мәліметтер, статистикалық көрсеткіштер пайдаланылды.
1 Кәсіпорында лизингті пайдаланудың теориялық негіздері
1,1 Лизингтің пайда болу тарихы және лизингтің негізгі түрлері
Лизинг сөзі (мүлікті уақытша пайдалануға алу және беруге) ағылшын
тілінен аударғанда to lease жалға беру дегенді білдіреді. Лизингтің
жалға берудің айырмашылығы – жалға беруде екі жақ алушы мен беруші қатысса,
ал лизингке үш қатысушы лизинг беруші, лизинг алушы және жабдықтаушы
қатысады.
Лизинг 1950 жылдарда АҚШ-та, ал 1960 жылдарда Батыс Еуропада пайда
болған. Дәстүрлі қаржыландыру әдістерінің жетіспеушілігі нәтижесінде
Қазақстанда лизингтің дамуы қажет болды. Қазіргі уақытта дамыған елдермен
бірге дамушы елдерде де үлкен қарқынмен дамуда. Лизингті арнайы лизингтік
компаниялардың негізгі қорларын қаржыландырудың ерекше нысаны ретінде
қарастыруға болады.
Лизинг – бұл лизинг берушінің өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды,
машиналарды, ұйымдастыру техникаларын, өндіріске, сауда-саттыққа және
қоймаға арналған құрылығыларды лизинг алушыға лизингтік төлем төлеу
шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру
шарты.
Лизингті лизинг беруші белгілі бір мүлікті сатып алып кәсіпкерлік
мақсаты үшін лизинг алушыға уақытша пайдалануға беруді қарастыратын
кәсіпкерлік қызметтің түрі деп қарастыруға болады.
Лизинг бір ұйымның (пайдаланушы-лизинг алушы) басқа ұ йымға
(лизингтік компанияға) қажетті құрал-жабдықты сатып алу және оны оған
пайдалануға беруөтінішімен барған кезде болатын мүліктік қатынастар деп
аталады.
Әлемдік тәжірибеде лизингке инвестицияны қаржыландырудың қосымша әдісі
ретінде ерекше көңіл бөлінеді.
Шет мемлекеттерде ірі лизингтік мәмілелерді жасауда қатысушылардың саны
– 6-7-ге дейін өседі. Мұндай жағдайда лизинг көпжақты лизинг деп аталады.
Қазақстандағы лизинг өзінің алғашқы қадамдарын 1989 жылы бастады.
Еліміздегі лизинг келесідей жолдармен қалыптасқан:
1) аймақтық көтерме делдалдық фирманың Қазкелісімшарт корпорацияларының
жүргізілуіндегі жалға беруге байланысты кәсіпорындар және жұмыс істеп
тұрғандар мен агроөнеркәсіп кешеніндегі облыстық, аудандық жабдықтау
кәсіпорындары;
2) екінші деңгейдегі банктердің лизингтік операциялары;
3) жаңадан құрылған арнайы лизингтік нысандар;
4) лизингтің халықаралық нысандары – экспорттық, импорттық және басқа да
шетелдік фирмалардың бірлескен кәсіпорындар және республика
аумағындағы шетелдік лизингтік компаниялардың дамуы.
Келесі қадам ретінде лизингтік қызметке байланысты қабылданған Қаржы
лизингі туралы Қазақстан Республикасының Заңы ұзақ мерзімді лизингтің
дамуына ықпал еткендігін айтуға болады.
Дүниежүзілік тәжірибеде лизингтік операцияларға инвестицияларды
қаржыландырудың ерекше түрі ретінде үлкен көңіл бөлінеді. Қазіргі уақытта
лизингтік операциялардың көптеген нысандары бар.
Лизинг, біздің еліміз үшін инвестицияны қаржыландыру түрі болып
табылады, ол ұйымдарға (банк клиенттеріне) өндірісті қайта құруға
көмектеседі. Сондықтан банк несиелік портфельдің жоғары өтімділік деңгейіне
жетуге мүмкіндік береді.
Лизингтік қызмет нарығы лизинг нысандарының көп түрлілігімен, лизингтік
келісімшарттар мен лизингтік операцияларды реттейтін заң нормаларының
модельдерімен сипатталады.
Лизинг түрлерін бөлген кезде жалға алынатын мүлікті; лизингтік
операцияны қаржыландыру типін; лизингтік мүліктің типін; лизингтік мәмілеге
қатысушылардың құрамын; лизингтік мүліктің өтелу дәрежесін; лизингтік
операциялар жүргізетін нарық секторын; салықтық, кедендік және
амортизациялық жеңілдіктерді; преференцияларға қатынасын; лизингтік
төлемдердің тәртібін сипаттайтын жіктеліну белгілерінен тұрады.
Қаржыландыру типі бойынша жедел және жаңартылатын лизинг болып
бөлінеді:
• жедел, бұл кезде мүлікті реттік жалға беру орын алдады.
Жедел лизингті жартылай сатып алынатын, толық сатып алынатын қаржы
лизингі деп екі типке бөлуге болады.
Жедел лизинг мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда, оның пайдалану
мерзімінің қысқалығымен, мүліктің құнын толық өтемеуімен сипатталады.
Жедел лизинг рейтинг (1 күннен 1 жыл мерзімге) және хайринг (1 жылдан 3
жылға дейін) болып екіге бөлінеді. Жалға беру мерзімі аяқталғаннан кейін
мүлік иесіне қайтарылады.
• жаңартылатын (револьверлік), бұл кезде бірінші мерзім өткеннен
кейін лизинг келісімшарты келесі кезеңге ұзартылады. Осы кезде
лизинг обьектілері белгілі уақыттан кейін тозуға және лизинг
берушінің қалауына тәуелді аса жетілдірілген түрлерге өзгереді.
Лизинг алушы өзіне құрал-жабдықты ауыстыру бойынша шығындарды
алады. Жаңартылатын лизинг бойынша лизинг обьектілерінің көлемі
мен оларды пайдалану мерзімдері тараптармен алдын ала
келісілмейді.
Жаңартылатын лизингтің түрі лизинг алушыға жаңа келісімшаттарды жасамай
жалға алынатын құрал-жабдықтың тізімін толықтыруға мүмкіндік беретін бас
лизинг болып табылады. Бұл үздіксіз өндірістік циклмен байланысты
кәсіпорындар үшін және серіктестермен қатаң келісімшарттық кооперация
кезінде маңызды болады. Бас лизинг жедел жеткізу немесе лизинг бойынша
алынған құрал-жабдықты ауыстыру қажет болған жағдайда қолданылады. Бас
лизинг режимінде келісімшарттар бойынша қосымша құрал-жабдықты алуда
қажеттілік туындаған жағдайда лизинг алушыға келісілген тізім бойынша талап
етілетін құрал-жабдықты жеткізуге сұрау салуды лизинг берушіге беру
жеткілікті болады. Келесім жасалған кезеңнің соңынада лизинг беруші
шығындарының әр түрлі уақытын есепке алғанда лизингтік төлемдердің қайта
есептелуі жүргізіледі және жаңа келісім жасалынады.
Қатысушылар құрамына (субьектілерге) лизингтің келесі түрлері
жатқызылады:
• тікелей лизинг, бұл кезде мүлік иесі (жабдықтаушы) обьектіні
лизингке өзі береді (екіжақты мәміле). Осы мәмілені классикалық
лизингтік мәміле деп атауға болады, себебі ол жерде лизингтік
компания қатыспайды.
• жанама лизинг, бұл кезде мүлікті лизингке беру делдал арқылы
жүргізіледі. Осындай мәміле классикалық лизингтік операциямен
ұқсас болады, себебі бұл жерде жабдықтаушы, лизинг беруші және
лизинг алушы қатысады.
• бөлінген лизинг (көп жақтардың қатысуымен болатын лизинг) –
leveraged leasing. Лизингтің осы түрі авиатехника, теңіз
кемелері, теміржол және жылжымалы құраммалары сияқты күрделі, ірі
масштабты обьектілерді қаржыландыру нысаны ретінде таралған.
Осындай топтық немесе акционерлік лизинг деп аталды, бұл кезде
бірнеше жабдықтаушы компаниялар, лизинг берушілер қатысады және
бірқатар банктерден несиелік ресурстарды тарту, сонымен бірге
лизингтік мүлікті сақтандыру және сақтандыру пұлдары арқылы
лизингтік төлемдерді қайтару болады. Лизингтің осы түрі аса
күрделі деп есептеледі, себебі оған көпканалды қаржыландыру тән.
Лизингтің осы түрінің спецификалық ерекшелігі – лизинг берушілер
лизинг обьектісін сатып алуға қажетті сомалардың бір бөлігін ғана
қамтамасыз етеді. Осы қаражаттар акцияларды шығару және мәмілені
қаржыландыруға қатысатын лизинг берушілер арасында тарату жолымен
тартылады және шоғырланады. Лизинг обьектісінің қалған
келісімшарттық құны несие берушілермен (банктермен, басқа
инвесторлармен) қаржыландырылады. Осы кезде несие берушілер
лизинг берушілерден несеилер бойынша қарызды талап ету құығына ие
болмайды. Осы мәмілелерге қатысатын жақтардың көптігінен несие
берушілердің сенімді адамы – қарыз берушілердің әрекеттерін
үйлестіру үшін және лизинг берушілердің сенімді адамы –
контрагенттердің біріккен әрекеттерін басқару үшін қатысады.
Лизинг берушілердің сенімді адамы номиналды лизинг беруші ретінде
әрекет етеді және құрал-жабдықтың иесі атағын алады. Ол
акционерлер арасында пайданы бөледі.
Тікелей лизингтің негізгі нысаны қайтарымды лизинг (sale and leaseback
arrangement) болып табылады. Қайтарымды лизинг фирма – ғимарат, құрылыс
немесе құрал-жабдық иесі осы меншікті қаржылық институтқа
(банкке,сақтандыру компаниясына, инвестициялық қорға, лизингтік
операцияларға арнайы бейімделген фирмаға) лизинг шартымен өзінің бұрынғы
меншігін ұзақ мерзімді жалға беру туралы келісімді растаумен болатын өзара
байланысты келісімдер жүйесін білдіреді. Қайтарымды лизинг берілген
жағдайда кепілдік операцияның баламасы ретінде болады, осы кезде мәміле
нәтижесінде оның жалға берушісі болатын меншікті сатушы өзінің басқаруына
сатып алушыдан өзара келісілген сатып алу-сату мәмілесінің сомасын алады,
бірақ ол жалға беруші ретінде болады. Қайтарымды лизинг ең алдымен айналым
қаражаттары қажет болатын шаруашылық жүргізуші субьектілер үшін қажетті
болады. Қайтарымды лизингтің маңызды артықшылығы лизингтік операцияларға
қатысушылар үшін берілетін салықтық жеңілдіктерді пайдалану мүмкіндігі
болатын жаңа обьектілерді қаржыландыру көзі ретінде эксплуатациядағы құрал-
жабдықта пайдалану болып табылады. Қайтарымды лизинг капиталдық салымдарды
төмен шығындармен қайта қаржыландыруға мүмкіндік береді.
Мүліктік типі бойынша лизинг келесідей бөлінеді:
• жылжымалы мүлік лизингі (құрал-жабдық, техника, автомобильдер,
кемелер, ұшақтар және т.б.);
• жылжымайтын мүлік лизингі (ғимараттар, құрылыс).
Мүліктің өтелу дәрежесіне байланысты лизинг келесідей бөлінеді:
• толық өтелумен болатын лизинг, бұл кезде лизингтік келісімшарттың
әрекет ету мерзімі ішінде толық немесе толық емес мүлік амортизациясы
болады және сәйкесінше лизинг берушіге мүліктің құнын төлеу жүзеге
асырылады;
• толық емес өтелумен лизинг, бұл кезде бір лизингтік келсімшарттың
әрекет ету мерзімі ішінде мүліктің жарым-жартылай амортизациясы болады
және оның тек бір бөлігі ғана өтеледі.
Өтелу белгілеріне (мүлікті амортизациялау шаттарына) сәйкес қаржылық
және жедел лизинг деп бөледі.,
Қаржылық лизинг (financial, capital lease)s – серіктестердің арасындағы
келісім мерзімінің ішінде құрал жабдықтың амортизациясының толық немес оның
көп бөлігін, лизинг берушінің қосымша шығындары мен пайдасын жабатын
лизингтік төлемдерді төлеуді көрсететін өзара қарым қатынастарды білдіреді.
Сонымен қатар, уақытша пайдалануға берген лизингтік мүліктің белгілі мерзім
ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығумен немесе өзін-өзі
өтеумен байланысты сипатталады. Берілген лизингтің түрі келесі негізгі
сипаттарға ие:
• левередж, лизинг беруші мен лизинг алушыдан басқа үшінші жақтың
(өндірушінің немесе мәміле обьектісін жеткізушінің) қатысуымен жүзеге
асырылатын инвестициялық лизинг;
• қызмет көресту лизингі, яғни жалға берілген мүліктің қызмет көрсету
бойынша қызмет түрін ұсыну;
• пакеттегі лизинг – инвестицияның ерекше түрі, яғни ғимарат пен
құрылысқа несиеге берілсе, ал құрал-жабдықты жалға беру келісімшартына
сәйкес болғанда берілетін лизинг.
Лизингтиік келісімнің мерзімі біткеннен кейін лизнг алушы мәміле
обьектісін қалдық құны бойынша сатып ала алады; қысқұа мерзімге және
жеңілдік ставка бойынша жаңа келісімшартқа отыра алады; мәміле обьектісін
лизингтік компанияға қайтаруға мүмкіәндігі болады. Өзінің таңдауы туралы
лизинг алушыр келісімшарта мәміле обьектісін алдын ала сатып алу (опцион)
қарастырылса, онда тараптар лизингке берілетін обьектінің қалдық құнын
алдын ала анықтайды.
Жедел (сервистік) лизинг (service,operating leases) –жалға берілетін
мүліктерді сатып алу және ұстаумен байланысты лизинг берушінің шығындары
бір лизингтік келісімшарт ішінде жалға беру төлемдерімен жабылмайтын жалға
беру қатынастарын білдіреді. Ол 2-5 жылға жасалады. Жедел лизинг кезінде
обьектінің бұзылу немесе жоғалу тәуекелі лизинг берушіде болады. Лизингтік
төлемдер мөлшерлемесі шығындардың өтелу кепілдігінің жоқтығынан қаржылық
лизингке қарағанда жоғары болады. Жедел лизингтік келісімшарт біткеннен
кейін лизинг алушы аса тиімді шарттармен келісімшарттың мерзімін ұзартуға,
құрал жабдықты лизинг берушіге қайтаруға, нарықтық баға бойынша құрал
жабдықты лизинг берушіден сатып алу келісім (опцион) бар болған жағдайда
сатып алу құқығына ие болады.
Лизингтік операциялар жүргізілетін нарық секторына байланысты келесідей
бөлінеді:
• ішкі лизинг, бұл кезде мәміленің барлық жақтары бір мемлекетті
білдіреді;
• халықаралық лизинг, бір тарап немесе барлық тараптардың әр елден болып
келуін сипаттайды;
• сыртқы (халықаралық) лизинг – мәміленің тек бір жағы ғана болсын басқа
мемлекетке жататын мәмілелер жатады. Сыртқы лизинг, өз кезегінде, шет
ел жағы лизинг беруші болып табылатын импорттық және шет ел жағы
лизинг алушы болып табылатын экспорттық лизингке бөлінеді.
Салықтық, амортизациялық жеңілдіктерге қатысты лизингтің келесі түрлері
болады:
• мүлікке, пайдаға, қосылған құн салығына, әр түрлі алымдарға,
жеделдетілген амортизацияға салық салу бойынша жеңілдіктерді
пайдалану. Мысалы,берілген лизинг түрі ағылшын және америкалық
фирмалармен сыртқы экономикалық салада 1980 жылдарда кең қолданылады.
Мәмілелер лизинг берушіенің щет елде жалға берілген машиналар мен
құрал-жабдықтарға инвестициялар бойынша жеңілдіктерді алуына
негізделген. Осы мәмілелер лизинг алушылардың өз мемлекеттерінде салық
салу кезінде жеңілдіктерді пайдалана отырып, амортизациялық
аударымдарды жасайты, ал шетелдік лизинг беруішелермен жасанды жалға
беру мөлшерлемелері бойынша есептескен. Мысалы, келесі жағдай орын
алған болатын: 4 ағылшын лизингтік компаниясы 140 млн доллар тұратын
сегіз Боинг ұшағының лизингі бойынша осы техниканың американдық
фирмалардан сатып ала отырып мәмілеге отырған және оны сол америкалық
фирмаларға лизингке берген. Сомалық салықтық жеңілдік 20 млн долларға
жуық болды.
• жеңілдіктерді пайдаланбау.
Лизингтік төлемдердің сипаты бойынша лизингті келесідей түрлерге бөлу
жүзеге асырылады:
• лизинг түріне (қаржылық, жедел);
• лизинг беруші мен лиинг алушы арасындағы есептеу нысандары:
← ақшалай, бұл кезде барлық төлемдер ақшгалай нысанда жүргізіледі;
← консепциялық, бұл кезде төлемдер лизингке берілген құрал жабдықта
өндірілген тауарларды жеткізу нысанында немесе лизинг алушы мен лизинг
берушінің бір-біріне көрсететін қызметтерді есепке алу жолымен жүзеге
асырылады;
← аралас, бұл кезде төлемнің көрсетілген екі нысаны да қолданылады.
• төлем есепке алынатын элементтерлдің құрамы (амортизация, қосымша
қызметтер, лизингтік маржа, сақтандыру және т.б.);
• қолданылатын еспетеу әдісі:
← тіркелген жалпы сомасы;
← аванспен (депозитпен);
← мүлікті қалдық құны бойынша сатып алуды есепке алғанда;
← салу мерзімдерін есепке алғанда (төлеем кезеңінің басында, ортасында
немесе соңында);
← төлеу тәсілін есепке алғанда: тең бөліктермен; өсетін және
төмендейтін мөлшерлермен (лизинг алушының қаржылық жағдайына және
келісімшарттарына тәуелді).
Банктердің лизингтік операциялары несиелік операциялармен ұқсас болып
келеді. Алайда лизингтің несиеден бір айырмашылығын келісімшарттар
көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейінде лизинг
обьектісінің лизинг беруішінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал,
несиеде банктің меншік обьектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі
қалады.
Лизингтік төлемдердің жалпы сомасының есебі төмендегідей формуламен
есептеледі:
ЛТ= АА+НТ+КТ+ҚТ+ҚҚС
мұнда:
ЛТ – лизингтік төлемдердің жалпы сомасы;
АА – ағымдағы жылдағы амортизациялық аударымдар сомасы;
НТ – лизинг берушінің несиелік ресурсты пайдаланғаны үшін төлем;
КТ – лизингтік келісімшарт бойынша мүлікті бергені үшін лизинг берушіге
комиссиялық төлем;
ҚТ – көрсеткен қызметі үшін қосымша төлем;
ҚҚС – лизинг беушінің көрсеткен қызметі үшін лизингті алушының төлейтін
қосылған құға салынатын салық.
Көптеген мәмілелерде кемінде үш келісімшарт жасалады:
1) лизинг беруші мен лизинг алушы арасында;
2) лизинг беруші мен жабдықтаушы арасында;
3) лизинг алушы мен банк арасында.
Лизинг келісімшартында лизинг алушы келісімшартының мерзімі біткеннен
кейін немесе біткенге дейін лизингтік мүлікті сатып алу құқығы
қарастырылған.
Лизинг беруші лизингтік мүлікті, егер лизинг келісімшартында
ескерілмесе, кепіл ретінде пайдалануға құқылы.
Лизинг беруші лизинг алушы үшін мүлікті сатып ала отырып, сатушыны осы
мүліктің белгілі бір тұлғаға жалға (лизингке) беруге арналғаны туралы
ескеруі қажет. Лизинг алушыға лизингтік мүлікті жеткізу кезінен бастап
сатушыға мүліктің сапасы, жинақтылығ, жеткізу мерзімділігі және сатушы мен
лизинг алушы арасындағы сатып алу-сату келісімшартын дұрыс орындамау
жағдайларында шағым беруге құқығы бар.
Іс – жүзінде кез келген лизингтік келісімшарт келесідей элементтерді
қамтуы тиіс:
• обьектісі;
• жабдықтау мерзімі;
• лизингке алу мерзімі;
• лизингке берушінің меншікті құқығы; тәуекелдер, жауапкершілік,
тезхникалық кепілхат;
• құрал-жабдықты пайдалану;
• күту, жөндеу және жаңарту;
• зиянды, қолайсыз жағдайлар;
• сақтандыру;
• лизингтік төлемдер;
• төлемдерді кешіктіргені үшін өтем;
• сатып алу мүмкіндігі;
• келісімшартты бұзу шарты;
• құрал-жабдықты қайтару;
• салықтар, баждар;
• жаңа міндеттемелердің пайда болуы;
• тараптардың қосымша құқықтары;
• кешіктіру шарты;
• тараптардың қолдары;
• қалдық құнын кепілдеу; банктердің кепілдемесі;
• тараптардың орналасқан жері.
1,2 Кәсіпорында лизингті пайдалану қағидалары
Кейде лизингтік компанияның лизинг операцияларын жүзеге асыру үшін
ұаражаты жетпей қалатын жағдай да болуы мүмкін, онда ол несие алады. Мұпдай
операцияны қосымшм қаражат тартатын лизингтік операция деп атайды.
Тәжірибе көрсеткендей, лизинг бойынша жасалатын мәмілелердің 85%-ға
жуығы қаражат тарту лизингі операцияларының үлесіне тиеді. Лизинг беруші
лизингке беретін активтер құнының 80%-дай мөлшерінде бір немесе бірнеше
несие берушілерден ұзақ мерзімді несие алады.Мұнда лизингтік төлемдер мен
құрал-жабдықтың өзі несиені қамтамасыз ету құралы болып табылады.
Лизинг қызметтерінің қазіргі нарығы лизингтік контрактілердің және осы
операцияларды реттейтін заңды нормалардың көп түрлерімен сипатталады.
Әлемдік тәжірибе компаниядағы лизингтік келісімдердің көп нұсқауларын
жасап шығарды.Олар бір-бірінен нақты шекаралармен шектелмеген, бір түрдің
белгілері екінші келісім шартта кездесуі мүмкін және де белгілі лизинг
түрінің талаптарын сәл ғана өзгерткеннің өзінде, жаңа типін ала аламыз.
Сондықтан да осы уақытқа дейін нақты жіктелу берілмеген, яғни осы кезге
дейін компаниядағы лизингтік келісімдер түрлерінің толық тізбесі
жасалмаған.
Сонымен, көптеген жүктеулерді талдай отырып, мәні мен мағынасын зерттей
отырып, төмендегідей лизингтік белгілерін анықтауға болады:
1. Мәміле қатысушылардың саны мен құрамы;
2. Мәміле объектісі;
3. Мәміле иерзімі;
4. Мәміле масштабы мен сомасы;
5. Қарыз және қосымша құралдарды тарту дәрежесі;
6. Мүліктің өтемділік дәрежесі;
7. Амортизацияны есептеу әдістері;
8. Қызмет көрсету көлемі;
9. Операция өткізіліп жатқан нарық секторы;
10. Салықтың өзге де жеңілдіктерге қатысы;
11. Лизингтік төлемдердің сипаты;
12. Лизингтік мәміледе опционның болуы;
13. Базистік жыл ішінде келісімді бұзу шарттары мен мүмкіндігі;
14. Мүлікті бухгалтерлік есептеу әдісі.
Компанияның лизинг мәмілесіндегі функцияларына байланысты субъекттер
мына сипаттан шығуы мүмкін;
1. Мүлік сатушы;
2. Лизинг беруші;
3. Лизинг алушы;
4. Несиелер;
5. Гарант және т.б.
Машиналар мен құрал жабдықтарды шығарушы кәсіпорындар немесе сауда
фирмалары мен компаниялары, сонымен бірге жабдықтаушы-өткізуші ұйымдар
мүлікті сатушы бола алады. Ал, лизинг беруші меншік нысанына байланыссыз
лизингтік қызметпен айналысатын кез келген заңды тұлға бола алады.
Осыған орай, лизинг берушілердің төрт негізгі типін анықтауға болады:
1. Тәуелсіз лизингтік компаниялары;
2. Банктермен байланысты фирмалар және банктердің әдістері;
3. Құрал-жабдықтарды шығарушы фирмалардың лизингтік фирмалары;
4. Инвестициялау үшін қажетті қаржы ресурстары бар өзге де лизинг
берушілер, мысалы, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары.
Лизинг алушы кез келген меншік нысанындағы өндірістік және сауда
кәсіпорындары, коммерциялық емес ұйымдар мен халық болуы мүмкін.Лизинг
алушы қандай заңды немесе жеке тұлға екеніне және лизинг объектісі қандай
мақсаттарға пайдалатындығына байланысты кәсіпкерләк лизинг және тұтынушылық
лизинг болып бөлінеді.Кәсіпкерлік лизинг коммециялық ұйымдармен байланысты.
Көптеген елдердің заң актілерінде, соның ішінде Қазақстан Республикасының
да заң актілерінде лизинг тек қана кәсіпкерлік қызметпен ғана байланысты.
Қазақстан Республикасының қаржылық лизинг туралы заңында былай
делінеді: ғимараттар, құрылыстар, машиналар, құрал-жабдықтар, инвентарь,
транспорт құралдары, жер учаскелері және де басқа да пайдаланылмайтын
заттар лизинг объектісі бола алады.
Лизинг объектісі ретінде кез келген көп және ұзақ пайдаланатын тауар,
соның ішінде жұмыс күші де қарастырылады.
Келісім шартта мәміле мерзөімін көрсету әдісі бойынша лизинг былайша
жіктелінеді:
1. Нақты мерзімді көрсетумен;
2. Шекті мерзімді көрсетумен(амортизациялық кезеңге %-пен);
Шекті мерзімді минималды мерзім ретінде немесе құрал-жабдықтар мен
машиналар амортизациясымен максималды не минималды шек шеңберіндегі кезең
ретінде қойылуы мүмкін.
Ауқымымен сомасына қарай лизингтік мәмілелердің түрлері келесідей:
1. Кіші ауқым
2. Орта ауқымды
3. Ірі ауқымды
Лизинг берушінің қосымша құралдарды тарту дәрежесіне қарай қосымша
құралдарды тарту мен лизинг және оларды тартусыз лизинг. Ал, лизинг
берушінің пайдаланылған қзіндік жіне қарыз құралдардың ара қатынасына қарай
лизинг:
1. Тек өзіндік құралдарды пайдаланумен;
2. Өзіндік және арыз құралдарын пайдаланумен;
3. Тек қарыз құралдарын(шетел несиелері).
Қәзіргі кезде лизинг компанияларының ресурстарының 75% банктік несие
алып жатыр. Ал мемлекет, өз кезегінде, лизингтік компаниялардың қарыз
құралдарын пайдалану үшін қолайлы жағдайлар жасайды.
Сөйтіп тәжірибе көрсеткендей, лизинг компаниялары қызметінің кәлемі мен
тиімділігі банк қорларына қол жетерлікке тікелей байланысты. Бірақта қарыз
қорларын пайдаланудың да шегі болады. Мысалы, банк несиесінің қымбаттау
лизинг компанияларының рентабельділігін төмендетеді, өйткені бұл
рентабельдік лизинг төлемдер сомасы мен берешектің өтеу жөніндегі төлемдер
сомасы арасындағы қатынасқа тәуелді болып келеді.
1,3 Лизингтің артықшылықтары мен кемшіліктері
Лизингтік операция қызметтің экономикалық нысаны ретінде өзіне
несиенің, жалға берудің және инвестицияның элементтерін жатқызады.
Лизингтің кеңінен тарауының басты себебі – басқа қаржыландыру нысандарына
қарағанда бірқатар артықшылықтарының болуымен сипатталады:
• лизинг көмегімен кепілге беретін мүлкі жоқ ұсақ кәсіпорындары
несиелеуге болады. Мысалы, лизингтік мәміле жасалған мерзім бойынша
лизинг обьектісі лизингке берушінің меншігінде қалады да, лизинг алушы
банкротқа ұшыраған жағдайда несиелік тәуекел деген болмайды.
• лизинг 100%-ға дейін несиелеуді ұсынады, яғни кәсіпорынға қысқа мерзім
ішінде өзінің меншікті капиталын жұмсамай-ақ, жаңа құрал-жабдықты
пайдалана отырып, өнеркәсіптік өнім шығаруға және пайда табуға
мүмкіндік береді;
• кәсіпорынға мүлікті несиеге алғаннан гөрі лизинг бойынша алған
қолайлы, себебі, ол мүлік кепіл ретінде болады;
• құрал жабдықтар лизинг берушінің меншігінде болғандықтан, өнімнің
өзіндік құнына лизингтік төлемдер ғана қосылып, мүлікке салынатын
салықты жалға берушінің өзі төлейді, сөәтіп лизинг алушы салық
жеңілдігін алады.
Жалға берушілер үшін лизингтің артықшылықтары:
• лизинг 100%- қаржыландыруды білдіреді және қарыздың бүкіл сомасының
қайтарылуын талап етпейді;
• жалға беру қаржыландыратын активтердегі қажеттіліктерге сәйкес жалға
берушінің қаржыландыруын қамтамасыз етеді. Ол әсіресе ұсақ қарыз
алушылар үшін тиімді. Лизингтік келісім жалға берушілердің
спецификалық ерешеліктерін есепке ала отырып жасалады;
• көптеген жалға берушілер ұзақ мерзімді қаржылық жоспарларға ие, осы
жоспарларды жүзеге асыру ішінде қаржылық мүмкіндіктер шектеулі. Лизинг
осы шектеулерден өтуге мүмкіндік береді, инвестициялық және қаржылық
жоспарлау кезінде үлкен мобильділікке мүмкіндік туғызады;
• лизинг кезінде активтерді сатып алу және қаржыландыру мәселелері бір
уақытта шешіледі;
• лизинг арқылы активтерді сатып алу, қаржыландырудың алтын ережесін
орындайды, осы ережеге сәйкес қаржыландыру активті пайдаланудың бүкіл
мерзімі ішінде жүзеге асырылуы қажет. Егер активтік сатып алу кезінде
қарыз капиталы пайдаланылса, онда қарызда активті пайдалану мерзімінен
тез өтеу талап етіледі;
• лизинг жалға берушінің шешім қабылдауындағы икемділікті жоғарлатады.
Лизингтік келісімшарттар ішінен жалға беруші оның талаптарына және
мүмкіндіктеріне жауап беретінін таңдай алады;
• лизингтік төлемдер тіркелген график бойынша жүзеге асырылатындықтан,
жалға беруші капиталдық салымдарды қаржыландыруға кететін шығындарды
және қаржылық жоспарлардың тұрақтылығын қамтамасыщ ете отырып, өнімнің
өткізілуінен түсетін түсімдерді үйлестіруге мүмкіндік көбірек болады;
• лизинг беушінің меншігі болып табылатын лизингтік мүлік инвестициялық
қаражаттарды қамтамасыз етудің бір бөлігі болып есептелетіндіктен, сол
активтерді сатып алуға алынатын ссуданың орнына лизинг бойынша
келісімшартты алу оңай;
• лизингті пайдалану кезінде жалға беруші активтерді сатып алғанша көп
өндірістік қуаттарды пайдаланып отырады. Уақытша бос қаржылық
ресурстарды жалға беруші басқа мақсаттарға пайдаланады;
• лизинг өндіріс өнімін өткізу құралы болып қызмет ететіндіктен,
мемлекеттік сяасат лизингтік операцияларды қолдауға және кеңейтуге
бағытталған;
• жалға беуршінің төмен табыстылығы жағдайында ол пайдаға жөнелтілген
салық салуды алуға мүмкіндігін беретін қайтарымды лизингті қолдана
алады;
• лизинг маңызды қаржылық ресурстарды жоқ жалға берушілілерге жобаны
бастауға мүмкіндік береді;
• келісімшарттң аяғында лизинг мүлкінің жоғары өтімділік құнына алудың
мүмкіндігі көп жағдайларда жалға берушілердің лизингті қабылдауы үшін
анықтаушы фактор болып табылады.
Жоғары айтылғандардан басқа, жалға беруші жалға берілетін мүліктің
есебінде бірқатар артықшылықтарға ие. Олардың ішінен:
• жалға берушінің төлейтін лизингтік төлемдері оның өзіндік құнында
есептеледі, яғни оларды төлеуге кететін қаражаттар пайдаға салынатын
салықтың құрылуына дейін қалыптасады;
• лизинг жалға берушінің балансындағы қарызды ұлғайтпайды, өзінді және
қарыз қаражаттарының қатынасына тимейді. Яғни лизинг алушының қосымша
заемдарды алуға мүмкіндіктерін төмендетпейді;
• лизингтік мүліктің есебі мен амортизациясы лизинг берушінің балансында
жүргізіледі. Лизингтің мерзімі лизинг мүлкінің амортизация мерзіміне
сәйкес келеді;бірақ лизингтік келісімшарттың мерзімі көбінесе аз
болады. Лизингтің мерзімі жоғары, сәйкесінше мүліктің қалдық құны
төмен болса, мүлікті пайдалану шарттары еркін болады.
Лизингтің лизингтік компаниялар үшін артықшылықтары:
• лизингке берілетін мүлікке құқықтар, маңызды салықтық жеңілдіктерді
береді;
• лизингке берілетін мүлік берушіде қалатындықтан ол осы мүлікті
өндірістік емес мақсаттарда пайдалана алады (мысалы, несиелік
ресурстар қайтарымдылығының қосымша қамтамасыз ету обьектісі ретінде);
• лизингтік мүліктің жеделдетілген амортизациясынан кейін жоғары
өтімділік құны. Лизинг мүлкін жүзеге асырғаннан кейін оның бір бөлігін
қайтару үлкен пайда алып келе алады;
• лизинг беруші жағынан лизингтік мүлікті сатуға көмек береді. Осындай
келісімдерге сәйкес сатушы лизинг берушінің атынан клиенттерге
лизингтің көмегімен өзінің өнімін жеткізуді қаржыландыруды ұсынады;
• мүлік нысанындағы инвестициялар ақшалайнесиеге қарағанда қаражаттарды
қайтармау тәуекелін төмендетеді, себебі лизинг беруші лизингке
берілген мүлікке меншік құқықтарын сақтайды;
• лизингтік операцияны дайындау және жүргізу кезінде негізгі рөл лизинг
беушіде қалады. Осы қызметтердің құны лизинг берушінің комиссиялық
сыйақыдан кем емес бөлігін алады;
• лизинг беруші қызметті жалғастыру және кеңейту үшін қосымша қаржылық
ресурстарды алуға мүмкіндігі болады;
• лизинг қаржылық ресурстарды тікелей материалдық ресурстарды сатып
алуға бағытталады, осыған байланысты несиелік ресурстардың мақсатқа
лайықсыз пайдаланылу мәселесін шешеді;
• өндірістік құрал жабдыққа инвестициялар лизинг бойынша міндеттемелерді
жабатын табыстың генерацияланылуына лизинг арқылы кепілдік береді.
Лизингтік мүлікті сатышы үшін лизингтің артықшылықтары:
• лизингтік мүлікті сатушы өз өнімінің қосымша өткізу мүмкіндіктерін
алады;
• сатушы үшін мәміле төмен тәуекелді болып көрінеді, себебі лизинг
беруші өзіне лизингтік төлемдер арқылы мүліктің құнын қайтару
тәуекелін өзіне алады.
Сонымен қатар, лизингтік операцияларға қатысатын банктер үшін келесідей
артықшылығы бар:
• банктер ең алдымен мәміленің құнын төмендететін салықтық
артықшылықтарға бағытталады. Осы фактор Батыс елдерінде лизингтің
дамуына мүмкінді туығзады. Мәміленің төмен құны жобаларды жүзеге асыру
мүмкіндігін жоғарлатады, қарыз алушылар үшін қарыз ауыртпалығын
төмендетеді және нәтижесінде ұсынылатын заемдардың сапасын
жоғарлатады;
• лизингке шет елде өндірілген құрал-жабдықты беру шетелдік қаржылық
мекемелерден арзан ақша қаражаттарын немесе өз өнеркәсібінің өнімдерін
Қазақстанға экспорттауға мүдделі мемлекеттердің ақша қорларын тартуға
мүмкіндік береді.
Жалға беруші мемлекет үшін лизингтің артықшылықтары:
• лизинг қаржыландыру көздері арасында бәсекелестікті жоғарлатады;
• лизинг капитал салымдарының жалпы деңгейін жоғарлатады;
• лизингтік мәмілелердің сомасы ұлттық берешекті санауда есептелмейді,
яғни бөлек мемлекеттер бойынша Халықаралық валюталық қормен бекітілген
несиелік берешегін лимиттерін ашу мүмкіндігі туады.
Жоғарыда келтірілген артықшылықтармен қатар лизинг қаржы-несиелік
салада және шешілмеген бухгелтерлік мәселелерде көрінетін маңызды
кемшіліктерге ие. Ұзақ мерзімді несиеде лизинг көп қатысушыны білдіретін
ұйымдастыру күрделілігімен ерекшеленді.
Лизингтің кемшілітері:
• несие берушінің көзқарасымен қарағанда, лизингтік несиенің мақсатты
пайдалануына ешқандайда қадағалау болмайды;
• жалға алушы құрал жабдықтардың қалдық құнына жоғарлауынан ештеңе
ұтпайды;
• лизингтік мәмілені ұйымдастырудың күрделілігі;
• лизинг құнының несиеге қарағанда жоғарлығы. Ескірген құрал-жабдық
бойынша тәуекел лизинг берушіде, сондықтан ол комиссияны көбірек алуға
тырысады.
Жалға беруші үшін лизинг келесі кемшіліктерді алып келуі мүмкін:
• қаржылық лизинг кезінде жалға беру төлемдері келісімшарттың соңына
дейін тоқтатылмайды;
• жалға беруші құрал-жабдықтың қалдық құнында ұтыс алмайды;
• салықтық негізде құрылған қайтарымды халықаралық лизинг лизинг беруші
мемлекет үшін залал алып келеді;
• халықаралық мультивалюталық лизингтік мәмілелер кезінде валюталық
тәуекелдерден толық кепілдемелер жоқ (мәселе бір қатысушыдан
екіншісіне аударылады).
Лизингтің артықшылықтары мен кемшіліктерін жай ғана атап шығу оның
тиімді инвестициялық нысан екенідігін дәлелдейді.
2 Қазақстан Республикасында лизинг нарығында лизингтік компаниялардың
қызметін талдау (ҚДБ –Лизинг АҚ мысалында)
2.1 ҚДБ – Лизинг АҚ қызметтері мен міндеттерін сипаттау
ҚДБ-Лизинг АҚ, Қазақстанның Даму Банкі Акционерлік қоғамының
еншілес ұйымы, Компанияның жалғыз акционері болып табылатын Қазақстанның
Даму банкі АҚ Директорлар кеңесінің 2005 жылы 5 тамыздағы шешімнің
негізінде құрылған.
2005 жылы 6 қыркүйекте Компания әділет органдарында акционерлік қоғам
түрінде мемлекеттік тіркеуге алынды, 2006 жылы 15 ақпанда Компанияның
атауынының өзгеруіне байланысты әділет органдарыан қайтадан тіркеуден өтті.
Компания өз қызметін Қазақстан Республикасының Коституциясына,
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне, Қазақстан Республикасының
Акционерлік қоғамдар туралы, Қаржылық лизинг туралы және басқа да
Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілеріне, Қазақстан
Республикасының бекітілген халықаралық келісімшарттарға (келісімдерге),
іскерлік тәжірибе дәстүрлеріне, Компания Жарғысына және басқа да ішкі
құжаттарға сәйкес жүзеге асырады.
ҚДБ-Лизинг АҚ-ның құрылуы еліміздің индустриалдық саясатын жүзеге
асыру барысында жүзеге асырылды. Яғни, Компания инвестициялық жобаларды
қаржыландыруда берілетін құралдар спектірін ұсынуды кеңейтуге өз үлесін
қосады. Мемлекет экономикалық дамудың локомотиві рөлін атқара отырып,
индустриалды-инновациялық даму стратегиясын жүзеге асырып, жоғары
технологиялық өндірісті құруға жағдай жасауға және экономиканы
әртараптандыруға арналған Самұрық-Қазына Ұлттық әл-ауқат қорының
басшылығымен даму институты жүйесі құрылды.
Компания Қазақстан Республикасы экономикасының шикізат емес бөліктері
үшін олардың инвестициялық мұқтаждығын топтастыру мақсатында тиімді
жағдайларда лизингілік қаржыландыруды жүргізеді.
Компания қаржылық құралдары мен тетіктерін қолдана отырып, Қазақстан
Даму Банкінің үйлестіруімен, басқа ұлттық даму институттары және
мемлекеттің қатысуы бар қаржы институттарымен бірігіп, мемлекеттік
инвестициялық саясатты жүзеге асыруға ұмтылады.
Компания миссиясы – Қазақстан Республикасы кәсіпорындарының негізгі
қорларын жаңарту үшін қажетті жағдайларды жасау, Қазақстан Республикасының
2001 жылғы 29 сәуірдегі №178-II Қазақстан Даму Банкі туралы Заңында
көрсетілген жұмыстың негізгі ұстанымдарына сәйкес және өндірістерді
инвестициялау саясатын үдемелі дамыту.
Өз миссиясын жүзеге асыру үшін ҚДБ-Лизинг АҚ өз алдына мынадай
негізгі мақсаттарды қойып отыр – лизингтің көмегімен мемлекеттік
инвестициялық саясаттың тиімділігін арттырып, жүзеге асыру, өңдеу
өнеркәсібін және өндіріс инфрақұрылымын дамыту, сонымен қатар Қазақстан
экономикасына сыртқы және ішкі инвестицияларды тарту.
Компанияның негізгі міндеттері:
• инвестициялық жобаларды қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
қаржыландыру;
• Қазақстан Республикасы экономикасының өндіріс секторын басқа қаржылық
институттармен бірлесе отырып қаржыландыру арқылы лизингтік
қаржыландыруға жағдай жасау;
• инвестициялық озық жобаларды жүзеге асыру үшін лизингілік
қаржыландырудың тетіктерін жетілдіру.
Аса маңызды оқиғаларға шолу
2005 жылы:
• ҚДБ – Лизинг АҚ Компаниясы тіркелді;
• Шымкент қаласында Компанияның өкілдігі ашылды.
2006 жылы:
• Тоқыма өнеркәсібі пилоттық кластері аясында Тоқыма және тігін
өнеркәсібін дамыту үшін, мақта өсіруге техника және
жабдықтардылизингілеуді ұйымдастыру жөніндегі 010 бюджеттік бағдарлама
аясында 5080 млрд.теңге көлемінде несие алынды;
• алғашқы лизингтік мәмілелер мақұлданды, Тоқыма өнеркәсібі пилоттық
кластері аясында Тоқыма және тігін өнеркәсібін дамыту үшін, мақта
өсіруге техника және жабдықтарды лизингілеуді ұйымдастыру жөніндегі
010 бюджеттік бағдарлма бойынша мақта өңдеу үшін ауылшаруашылық
техникасы лизингке берілді.
2007 жылы:
• Компанияның жалғыз акционері Қазақстан Даму Банкі АҚ*мен жарғылық
капиталы 8 млрд.теңгеге ұлғайды.
• Moody’s агентігінен ВАЗ деңгейінде Тұрақты болжамының несиелік
рейтингі алынды;
• Компанияның негізгі құралдарын халықаралық стандарттарға сәйкес
жаңғырту үшін Электр қалқандары, өрт қалқандары, телекоммуникациялық
қалқандарды және металл кабельдік каналдарды өндірісті ұйымдастыру
жобасы аясында электр қалқандарын өндіру үшін және Қарағанды
облысында Экспортқа бағытталған өнімді шығару үшін көмірді
сапаландырудың технологиялық оралымын заманға сай жаңғырту жобасы
бойынша қондырылғылар лизингке берілді;
• Тоқыма өнеркәсібі пилоттық кластері аясында тоқыма және тігін
өнеркәсібін дамыту мақсатында Шығыс Қазақстан облысында мата тоқитын
жаға өндіріс іске қосылды;
• Қазақстан Республикасында 2005-2014 жылдарда құрылыс жабдықтары,
бұйымдары мен құрылғылары өнеркәсібін дамыту бағдарламасын жүзеге
асыру аясында Оңтүстік Қазақстан, Маңғыстау және Ақтөбе облыстарында
жаңа өндіріс іске қосылды;
• нарықтағы компания үлесі шамамен 7,2% құрайды.
2008 жылы:
• тоқыма кластердің дамыту бойынша халықаралыө стандарттарға сәйкес
келетін қондырғылар лизингке берілді, және өндірілетін тоқыма
бұйымдары Швецарияға экспортқа шығарылды;
• металл қондырғыларын жәнеэлектрқуатын беру желілерінің сүйеулерін
өндіретін зауыт ашылды. Аталмыш жобаны жүзеге асыру Қазақстанның
кейбір аумағында электрқуатын берудің екінші желісін салу кезінде
қажет болатын жоғары бәсекелі өнімді шығаруды жәрдемдеседі;
• Оңтүстік Қазақстан облысында ұн тартатын диірмен кешені іске қосылды;
• Ақмола және Оңтүстік Қазақстан облыстарында автомобиль жолдарын салу
үшін арнайы техника лизингке берілді;
• халықаралық лизинг сызбасы бойынша алғашқы жоба қаржыландыоылды -
Қырғыз Республикасында тоқылған бұйымдардың жаңа өндірісі іске
қосылды. Компания өнімдері РФ және ҚР-на экспорттауға бағытталған;
• Компанияның нарықтағы үлесі шамамен 10,6 % құрайды.
2009 жылы:
• көлік инфрақұрылымын дамыту аясында ҚР-да жылжымалы құрамы паркін
ұлғайту үшін жүк тасымалдауға ( соның ішінде жартылай вагондар,
цистерналар, вагон-хопперлер) алынып лизингке берілді;
• ҚР-да баламасы жоқ, текше құбырларды өндіру басымдырақ болып келетін
металл құбырларын өндіру зауыты іске қосылды;
• Солтүстік Қазақстан облысында машина жасау өнімдерін шығаратын зауыт
заманға сай етіп жаңғыртылды;
• италияндық технология бойынша қуаттылығы бар құрыш жақтаулы
радиаторлар өндірісі іске қосылды. Италияндық өндіріс өондырғысы
жоғары технологиялы болып табылады және толық автоматтандырылған;
• нарықтағы компанияның үлесі шамамен 14% құрайды.
2010 жылы:
• Компания Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу мен қадағалауды
және қаржы ұйымдары агенттігінде D93 нөмірімен 15 000 000 000 (он бес
миллиард) теңге көлемінде облигация бағдарламасын тіркеді және
облтгация бағдарламасы шегінде бірінші купон облигацияларының
шығарылымы 5 000 000 000 (бес миллиард) теңге көлемінде болды.
Бірінші шығарылымның облигацияларына KZP01Y05D931 ұлттық сәйкестілі
нөмірі берілді;
• Moody’s Investors Service рейтингтік агенттігі облтгация бағдарламаның
рейтингін ВаЗ деңгейінде растады, болжам Тұрақты;
• Компания өндірілетін өнеркәсіптегі берілген несиелердің түпкі мөлшерін
төмендету үшін Стрессті активтер қоры АҚ-нан сомасы 581 миллион
теңге ұзақ мерзімді жеңілдетілген несие алды;
• Қазақстанның ірі көлік компанияларының сұйытылған газды және мұнай
өнімдерін тасымалдау бойынша вагондар және жартылай вагондардың алуы
жолымен жобалар қаржыландырылды, сонымен бірге (рапс) астық дақылы
және майлы дақылдарды өсіру үшін жоғары технологиялы ауылшаруашылық
техникалары және навигациялық жүйелер алуға қатысты жобалар
қаржыландырылды;
• нарықтағы компанияның үлесі шамамен 15,5% құрайды.
ҚДБ – Лизинг АҚ негізгі қызметтері.
КРЕДИТ+ЛИЗИНГ
Қазақстан Республикасының қарқынды дамып келе жатқан экономикасы
жағдайында ҚДБ-Лизинг лизинг қызметін көрсету саласында екінші деңгейдегі
банкілер мен ҚДБ-Лизингтің арасында ынтымақтастық орнату мен бірлесіп
қызмет етуді ұсынады.
ҚДБ-Лизинг бірлескен инвестициялық жобаларды іске асыру үшін қаржы
институттарымен (Қазақстанның Даму Банкі, екінші деңгейдегі банкілер,
халықаралық және басқа да кредиттеу ұйымдары) ынтымақтастығы нысанының
бірі кредит+лизинг сызбанұсқасы болып табылады. Бұл сызбанұсқа бойынша
жабдық немесе басқа техниканы нақты бір жобаны іске асыру шеңберінде сатып
алуды лизингілік қаржыландырумен қатар жобаның қалған бөлігін, құрылыс-
құрастыру жұмыстарын, айналыс қаражатын инвестициялауды және тағы басқа
аванстық төлемдерге банк кепілдігін беру және есеп айырысу операцияларын
жүзеге асыруды қоса алғанда, қаржы институттарының заемдық қаражаттары
есебінен қаржыландыру көзделеді. Кредит+лизинг сызбанұсқасын іске асыру
кезінде қатысушы қаржы институттары мен ҚДБ-Лизинг жоба бойынша
тәуекелдікті өзара бөліседі.
Осы сызбанұсқа бойынша ынтымақтастық туралы ҚДБ-Лизинг АҚ мен
Нұрбанк АҚ, БТА Банк АҚ, ЦеснаБанк АҚ, ЦентрКредитБанкі АҚ,
Каспийский Банкі АҚ, ТемірБанк АҚ, КазИнвестБанк АҚ, АльянсБанк АҚ
арасында меморандумға қол қойылды.
КОНСАЛТИНГ + ЛИЗИНГ
Рыноктың маманданған кәсіби қатысушыларымен өзара тиімді ынтымақтастық
нысанының бірі консалтингтік компаниялармен бірлесіп жұмыс істеу болып
табылады. Рыноктың әртүрлі сегменттерін зерттеумен айналысатын және оның
айрықшалықты сегменттерінің талаптары мен мүмкіндіктері жөнінде деректері
бар консалтингтік компаниялар өзара тиімді бірлескен қызметті жүзеге
асыруға тартылған.
Компания Лизинг алушының жоба бойынша құжаттар пакетін білікті басқару,
маркетингтік ілеспе, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz