Мектептің мәліметтер базасын құру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... 6
1 Ғ.МАХАМБЕТОВ АТЫНДАҒЫ ЖОББ МЕКТЕП
1.1 Мектеп сипаттамасы ... ... ... 8
1.2.Мектептегі педагогикалық жаңа технологиялар ... ... ..10
1.3 Мектептегі ақпараттық жүйелер және оқыту ерекшелігі ... ... ..11
2 DELPHI БАҒДАРЛАМАЛАУ ОРТАСЫ
2.1 Бағдарлама құрылымы.Негізгі модуль ... ... ..22
2.2 Компоненттер палитрасы ... ... ..24
3 МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫ МЕН МҰҒАЛІМДЕРІНІҢ МӘЛІМЕТТЕР
БАЗАСЫН ҚҰРУ
3.1 Мәліметтер базасының негізгі ұғымы ... ... ..26
3.1.1 MS ACCESS 2007 МББЖ-мен жұмыс істеу ... ... ..29
3.1.2 Мәліметтер базасының объектілері ... ... ..29
3.2 Мәліметтер базасында жобалау
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 38
3.3 Мәліметтер базасының қолданылуының алғы шарттары ... ... ...
... ... ... ...40
4 БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМТУДЫ ЖОБАЛАУ
4.1 Базалық бағдарламамен қамту ... ... ..42
5 ЖОБАНЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМІ
5.1 Бағдарламаны құруға кеткен еңбек шығынының есебі ... ... ... ... .
... ... ... ..48
5.2 ДЭЕМ жұмыс уақытының жылдық қорының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 50
6 ЖОБАНЫҢ ҚАУІПСІЗДІГІ
6.1 Ақпараттық
қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...53
6.2 Ақпараттық қауіпсіздік
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...55
6.2.1 Қауіпсіздік саясатының негізгі
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
6.2.2 Қауіпсіздік
таңбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... . ... ... ... ... 60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ..62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ДЕРЕКТЕР ТІЗІМІ ... ... ..63
ҚОСЫМША ... ... ..65
КIРIСПЕ
Қазіргі уақытта әлемде қоғамның ақпараттық мәдениет деңгейі
мемлекеттің даму көрсеткіштерінің бірі ретінде қарастырылады. Олай
болса, біздің мемлекетіміз де бұл мәселеден шеткері кете алмайды. Бұл
мәселені шешу жолдарының бірі білім беру саласын жаңа прогресшіл
бағыттарда жүргізу болып табылады. Қазақстан Республикасының 1997 жылы
орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламасын
қабылдануы осы істі қолға алудың алғашқы қадамы болды. Мемлекеттік
бағдарламаның қабылдануы арқасында елімізде жоғары оқу орындарының (ЖОО),
мектептердің көпшілігі жаңа ақпараттық технологиямен жұмыс істеуді жоғарғы
деңгейде меңгеру, оларды қолдану шеңберін кеңейту, т.с.с. мәселелер тұр.
Бұл мәселелерді білім беруді ақпараттандыруды одан ары жетілдіру арқылы
ғана жүзеге асыруға болады. бүгінгі күні жоғары және үздік білімге деген
сұраныстың артуына байланысты білім берудің түрлі мақсаттағы құрлымдары
пайда болды. Қазақстан үшін стратегиялық дамудың басым міндеттерінің бірі -
білім беру жүйесін ақпараттандыру саласында прогрессшіл саясат жүргізу. Ол
үшін программалық тренажерлер, дидпктикалық ойындар, гипертекістік жүйелер
сияқты оқыту, дамыту, бақылау бағдарламалары кеңінен танымал. Сонымен қатар
оқу процесінде сараптаушы - оқытушы жүйелер мен автоматтандырылған жобалау
жүйелері де қолдануда.
Қазақстан Республикасындағы білімді ақпараттандыру жүйесін ары қарай
дамыту процесін оқып үйренудің ақпараттық ресурсы болып табылатын, оқытуға
арналған бағдарламалық құралдарды дайындау аса маңызды мәселе. Олардың
атқаратын қызметтерінің ауқымды кең, мысалы, бақылау және тестілік
программалар, компьютерлік ойындар, ақпараттық жүйелер, оқыту орталары,
электронды оқулықтар және мультимедиялық бағдарламалар. Оқытуға арналған
бағдарламалық құралдарды әр түрлі ортада даярлауға болады. Бұл информатика
мұғалімдерінің кәсіби даярлығына, шеберлігі мен компьютерлік
мәдениеттілігіне бірқаттар талаптар қойып отыр. Бұл талап үдесінен шығу
үшін әр түрлі бағыттағы пәнаралық байланыстарды жандандырған жөн.
Информатиканың пәнаралық байланысын жолға қою және оны пайдалану
студенттердің біртұтас білім-білігін қалыптастырып, болашақ информатика
мұғалімдерінің кәсіби міндеттерінің шешілуіне жағдай жасайды.
Біздің жұмысымызда осындай компьютерлік оқыту, дамыту, бақылау
бағдарламаларының оқушылардың зерттеушілік қызметіндегі маңызы айқындалып,
оларды жасаудың әдістері қарастырылған. Мұндай бағдарламаларды пайдалану
оқушыларға өз бетімен жұмыс істеу мүмкіндігін туғызады. Сонымен бірге
оқушылардың сабаққа деген қызығылушығын, белсенділігін арттырады. Оқыту,
дамыту, бақылау бағдарламаларын пайдалану мұғалдімнің оқу-әдістемелік
потенциялын дамытып, оның сабақ үстіндегі еңбегін жеңілдетеді. Мысалы,
оқытудың әр кезеңінде компьютерлік тест арқылы оқушы білімін жеке
бақылаумен қатар, графикалық немесе мәтін түрінде бейнелеу, мультимедиялық
бейнелеу және дыбыс бөлімінің бағдарламасын іске асыруға көп көмегін
тигізеді.
Оқушылардың танымдық ерекшеліктері мен жас ерекшеліктерге байланысты
ғылыми-территориялық ұғымдар жүйесі арқылы жалпыдан жалпыға, абстрактыдан
нақтыға қарай жылжу үрдістері оқыту, дамыту, бақылау бағдарламаларын оқу
процесінде қолданудың маңыздылығын көрсетеді. Мұнда мұғалімнің басқару рөлі
өзгереді. Енді мұғалім білім мен ақпарат беретін тұлға емес, ол алға
қойылған мақсатқа жету жолындағы қажетті мәліметтермен қамтамасыз ететін
кеңесші әрі әріптес ретінде қызмет атқарады.
Диплом жобасының мақсаты:
- Мектеп сипаттамасын беру;
- Мектептің мәліметтер базасын құру;
- Жұмыстың қорытындысы бойынша жалпы немесе деталданған есептерді
алуды қамтамасыз ету;
- Мәліметтердің нақты және толық талдауын орындау;
- Үлкен көлемді ақпаратты сақтау, қажетті ақпараттарды таңдау, баспаға
беру.
Қазіргі ақпараттық коммуникациялық технологияларды пайдалану
негізінде жаңа педагогикалық әдістерді қалыптастыруға бағытталған білім
беру жүйесін ақпараттандыруды зерттеу істері оқулықтармен бірге оқыту,
дамыту, бақылау бағдарламалармен жабдықтау жұмыстың көкейкестілігін
айқындайды.
1. Ғ.МАХАМБЕТОВ АТЫНДАҒЫ ЖОББ МЕКТЕП
1. Мектеп сипаттамасы
Қызылжар мектебі – қазіргі Ғ.Махамбетов атындағы ЖОББ мектеп – қазақ
халқының жаппай отырықшылыққа көше бастауымен байланысты тұрақты оқыту орны
болып қалыптасқан осы өңірдегі алғашқы тұрғызылған мектептердің бірі.
Мектеп өз жұмысына кіріскеннен бастап, бір ғысырдай кезең ішінде бірнеше
тарихи оқиғаларды басынан кешірді. Мектеп орыс империясының отаршылдығы
кезінде салынып, алғашқы қадамын патша империясының соңғы кездерінде
бастады. Мектеп – орыс-қазақ мектебі деп аталып, оның атынан-ақ орыстық
үстемдік көрініп тұрды. Пугачев көтерілісінен кейін казактармен шатастырмас
үшін қазақтарды киргиз-кайсак - деп атап келгені тарихтан белгілі. Тіпті
Совет өкіметінің бастапқы жылдарында да елімізді солай атап келді. Мектепте
сабақ орыс тілінде жүргізіледі.
Елдің өміріндегі айтулы орын алған тарихи кезеңдердегі соның ішіндн
қолдан жасалған ашаршылық пен саяси қуғын-сүргінге ұшыраған ел азаматтары
мен мектеп мұғалімдерінің есімі еліміз тәуелсіздік алғанға дейін ауызға
алынбады. Ол кезде саяси құрбандар айтылып, құрбандық себебі ізделінетін
болса, ол компартияға тиетін еді.
Мектептің іргетасында диаметрі 10-12 см болатындай дөңгелек темірге
түсірілген 1888 жыл деген жазу болды, ол көп жылдар бұрынғы күрделі
жөндеу кезінде жоғалып кетті. Ауыл қариялары Мектеп 1888 жылы ашылған
болар- деп топшылайды.
Қазақ жеріндегі білім беру ісін халық ағартушысы Ы.Алтынсариннің
еңбек қызметінен ажыратып қарауға болмайды. Ыбырайдың еңбек жолы туралы
Қазақ энциклопедиясынан оқысақ, Алтынсариннің ұсынысы бойынша 1888 жылы
Орскіде мұғалімдер мектебі ашылды. Ол кезде мектептер училище деп аталған.
Біздің мектепті де ашылған кезде русско-киргизское однокласное училище
деп атаған. Қалалардағы орыс қырғыз училищелерін жақсы бітірген жастар
мектепте мұғалімдікке алынды. Алтынсарин қайтыс болғаннан кейін екі жыл
өткен соң, 1891 жылы Торғайда, 1898 жылы Қостанайда, 1895 жылы Қарабұтақта,
1896 жылы Ақтөбеде жанында интернаты бар қыздар училищелері ашылды.
Осы нақты тарихи деректерге сүйеніп, Қызылжар мектебінің 1888 жылы
салынғаны негізсіз, алып-қашпа әңгімелерден туған пікір деп есептеп, мектеп
бұдан бірнеше жылдардан кейін ғана пайданалуға берілген деген қорытындыға
келген. Оған бірінші себеп: Дүйсеғали Бурабаев атамыздың Алып-қашпа
әңгімелерге сеніп, өтірік, болмаған нәрселерді айтып, тарих алдында күнәлі
болып қалмандар дегені қамшы болса, екінші себеп болғаны - ССРО құрамында
Қазақстан Республикасының құрылғанына 50 жыл толуына байланысты 1970 жылғы
Қазақстан мектебі журналында Қаракөл мектебінің өткен жолы деген мақала
жарияланады. Бұл мақалада Қаракөл мектебінің екі корпусыда (бірі мектеп,
бірі интернат) күйдірілген қызыл кірпіштен салынғаны туралы айтылған.
Қаракөл мектебі мен Қызылжар мектебі құрлысы жағынан, пайдаланылған
материалы жағынан бір-біріне ұқсас: қызыл кірпіштен қаланған.
Мектеп 1898-1900 жылдар шамасында оқыту жұмысын бастады деп
айтуымызға болады. Нақтылай түскенде, мектептің ашылуы туралы халық аузында
айтылып жүрген 8 санын ескерсек, мектеп 18989 жылы Қызылжар мектебі
пайдалануға берілген болады.
Бір ғасырдан астам тарихы бар Қызылжар орта мектебіне ҚР Үкіметінің
2000 жылғы тамыздағы №13525 қаулысымен Ғабдолла Махамбетов есімі берілді.
Тіркеу номері: 1809-1926-У-Е.
Қызылжар мектебі орта мектеп (директоры Ғ.Махамбетов) дәрежесінде
болды. Орта мектеп жанында балалар үйі де болды. Балалар саны толық емес
еді. Соғыстан кейінгі жылдар ішінде балалар мектепке түгел тартыла алмады.
Ересек балалар ауыл шаруашылық жұмыстарында жүрді. Халық түгел сауатты
делінгеннің өзінде оқып-жаза алмайтын, тіпті қолдарын қоя білмейтін, ақшаны
да есептей алмайтын адамдар болды. Балалар санының кеміп кетуіне байланысты
Қызылжар мектебі жеті жылдық мектепке айналдырылды. Жетінші, одан жоғары
кластың оқушылары басқа мектептерге көшірілді. Соғыстан кейін міндетті жеті
жылдық білім беру саясаты жүргізіле бастады. 1960 жылдардың басында бұрынғы
жеті жылдық мектептер орнына сегіз жылдық мектептер орын алды. Қызылжар
мектебі де сегіз жылдық мектеп деп аталды.
Қызылжар мектебі 1966 жылдан бастап орта мектеп болды. Ауыл халқының
өсуіне байланысты жыл санап мектептегі оқушылар саны өсе бастады.1970
жылдың орта шамасында мектептегі балалар саны 425-ке жетті. Барлық кластар
қос-қостан есептелді.
1970 жыл үлесіне біршама жұмыстар тиді. Мектеп пен интернат үшін
жаңадан салынған екі ОШ-60 жобадағы интернат және мектеп үйлерін оқу жылы
басында пайдалануға беріп және күз кезінде оларға бір орталықтан берілетін
жылу жүйесі жүзеге асырылды. Мектеп ауласы қайта қоршалып, безендірілді.
Осы жылы мектеп ауласына биіктігі 25 м мача жасалып, оның басына қызыл шам
орнатылады. Ол қыс кезінде балаларды суықтан қорғау үшін белгі ретінде
қолданылды. Ауылдың бір шеті мен екінші шеті мектептен 2км-дей қашықтықта.
Қатты боранда және 300 суықтан асқанда балалардың мектепке қатынауы қиын
уақытта, таңғы сағат 7-де қызыл шам жағылатын. 1970 жылдан мектепте оқыту
жұмысы кабинеттік жүйеге көше бастады.
Осы жылдары мектеп бітірген түлектерді мал шаруашылығына тарту
жұмыстары басталды. 1973 жылы Арай және Құралай атты жас шопандар
бригадасы құрылды. Бригада ұстаз-шопанға үй, жастар үшін жатақхана, клуб,
асхана, монша үйлерін тың жерлерден салып берді. 9-кластардың жаз кезіндегі
еңбек практикасын жүзеге асыру үшін оқушылар малшы-шопан қыстақтарын
жөндеді. Оқу жылы аяқталғанда ер мұғалімдеріміз кезекті демалысына шықпай
тұрып, мектептің сынған мүліктерін, 15-20 күн ішінде жөндеп бітіріп
кететін. 1970 жылдың аяғында ел бойынша халықтың ота білім алуы жүзеге
асырылды деп жарияланды. Осыдан бастап орта мектепте 11 жылдық оқытуға көшу
қолға алына бастады.
1982 жылы мектеп типтік жобадағы жаңа мектеп үйіне көшірілді.
1.2 Мектептегі педагогикалық жаңа технологиялар
ҚР-ның Білім туралы Заңында Білім беру жүйесінің басты міндеті –
ұлттық құндылықтар, жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға
бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық
желілерге шығу делінген.
Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұстаздары күнделікті іздену арқылы
барлық жаңалықтар мен өзгерістерге жол алатындай жаңа тәжірибелер, әр түрлі
әдіс-тәсілдерді тиімді, керекті жерінде дұрыс пайдалана білуі керек.
Оқушылардың қазіргі заманғы компьютерлік технологияларды меңгеруі
өмірге жаңа көзқарасын қалыптастырып, ой-өрісін жетілдіреді, шығармашылық
белсенділігін, ізденімпаздығын арттырады.
Білім Заңындағы осындай талапты орындау мақсатында облыстық
бюджеттен 2005 жылы 12 компьютер және ескі буындағы компьютерлерді ауыстыру
мақсатында 3 компьютер, 2008 жылы 2 компьютер, 2009 жылы 3 компьютер
берілді. Мектебімізде қазіргі таңда барлығы 35 компьютер бар, олардың
барлығы да жұмыс істеп тұр, интернетке қосылған. Мұғалімдер мен оқушылар өз
білімдерін толықтыру, жетілдіру үшін қажетті тақырыптарды, мәліметтер мен
деректерді интернеттен алып, сабаққа үнемі дайындалып келеді.
Заман көшіне ілесу талабының бірі – оқу үрдісінде электронды
оқулықтарды енгізу. Өйткені бүгінгі таңдағы білім беру саласында тек
мұғалімнің айтқанын орындау немесе оқулықты пайдалану заман талабын
қанағаттандырмайды. Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында электрондық
оқулықтарды пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес. Мектепте барлық пәндерге
арналған электрондық оқулықтар бар. Мысалы: биология, физика, информатика,
химия, қазақ тілі мен әдебиеті, орыс тілі, шет тілі, валеология, Қазақстан
тарихы, алғашқы әскери дайындық, тіпті бастауыш сыныптарға арналған
оқулықтар да бар. Олардың барлық саны – жетпіс.
Ақпараттық технологияны оқыту үрдісінде екпінді түрде енгізу
бағытында қолданылатын жаңа түрдегі құрал – активті экран – интерактивті
тақта болып табылады.
Елбасының 2007-2009 жылдарға арналған Ақпараттық теңсіздікті
төмендету бағдарламасы бойынша бүгінде мектептің 40 пайызы курстан өтіп,
олар сабақтарын компьютерлік кабинетте, физика және интерактивті тақта
кабинетінде өткізіп келеді.
Ел ертеңі – білімді ұрпақ. Баланы білімді етіп, заман талабына сай
тәрбие беру ісінде әрбір ұстаз шығармашылықпен жұмыс істеп, тынбай ізденуі
қажет. Отанымыздың ертеңгі күнгі тірегі, халық ойшылдары, қайратты
азаматтарын тәрбиелеуде шығармалықпен еңбек ету жолында осындай жұмыстар
жүргізіліп келеді.
1.3 Мектептегі ақпараттық жүйелер және оқыту ерекшеліктері
Қоғамда ақпараттандыру, есептеу техникасы құралдары кеңінен
таралуымен байланысты, оқу процесін ұйымдастыруға, сол сияқты білім берудің
мазмұнын өзгертуге де елеулі ықпал етеді. Білім беру жүйесіндегі қайта
құрулардың негізгі субъектісі - мұғалім. Қазіргі мектепке шығармашылық
ізденіс қабілеті дамыған, жаңа педагогикалық технологияларды жете
меңгерген, мамандық шеберлігі қалыптасқан мұғалімдер қажет. Ол бір уақытта
педагог- психолог және оқу процесін ұйымдастырушы технолог бола білуі
керек. Компьютердің мүмкіндіктерін ескере отырып, оқыту мәселелеріне талдау
жасасақ, психологияның, педагогиканың іргелі оқыту теориясынан
психологиялық-педагогикалық, әдістемелік мәселелер туындайды.
Орта мектепте информатиканың жеке пән болып оқытылуы, көптеген
педагогикалык ізденістер мен ғылыми-әдістемелік еңбектердің туындауының
жандана түсуіне алып келді. Информатиканың қазіргі қоғамдағы алатын орнын,
ерекшеліктерін ғылыми-әдістемелік тұрғыда негіздеуге арналған көптеген
ғылыми зерттеу жұмыстары жүргізілуде.
Қазіргі заманғы оқыту интелектуалдык ерекшеліктеріне сүйене отырып
білім беруді кажет етеді.
Жаңа технологиялар - педагогтың мүмкіндігін күшейтетін құрал, бірақ
ол мүғалімді алмастыра алмайды. Компьютер мүмкіндіктері психология мен
дидактика тұрғысынан талданып, керек кезінде педагогикалык талаптарға сай
қолданылуы керек. Сырткы эффектіні қуып кетпей, окыту бағдарламасының тек
сыртқы емес, ішкі тиімділігіне көп көніл бөлген дұрыс. Компьютердің
сызбалық мүмкіндігін молдығы дәрістік экспериментті бояулы суреттермен,
сызбалармен, кестелер мен байыта түсуге жол ашады, оларды есеп шарттарына
да пайдалануға болады.
Компьютерді мұғалім косымша материалдар, әртүрлі анықтамалык
мәліметтерден акпараттар беру үшін көрнекі кұрал ретінде пайдалана алады.
Мұндай мәліметтерге физикалык формулалар, физикалык шамалардьң өлшем
бірліктері, графиктер, схемалар, иллюстрациялар, физикалык кұбылыстардың
динамикалык бейнесі, тәжірибеге арналған кұрылғылардың тізімі, аспаптардың
сипаттамалары және т.б. жатқызуға болады. Мұғалім араласпай-ақ, оқушылар
өздері меңгеруге тиісті ақпараттар беріледі. Қажетті акпараттарды
жинақтауда электрондык техникаларды енгізу уакыт үнемдейді, карастырып
отырған кезеңде акпараттың толыктығын жоғарылатады, ақпараттық-анықтамалык
жүйе кұрамында электрондық кұрырғылармен жұмыс істеу дағдысын
қалыптастыруға мүмкіндік туғызады.
Жаңа акпараттық технология кұралдарын информатика пәнінің
кіріктірілген сабақтарында пайдалану, оқушының шығармашылык,
интеллектуалдык қабілетінің дамуына, өз білімін өмірде пайдалана білу
дағдыларының қалыптасуына әкеледі. Компьютерлік техниканың дидактикалық
мүмкіндіктерін педагогикалык мақсаттарға қолдану, білім мазмұнын анықтауда,
оқыту формалары мен әдістерін жетілдіруде жақсы әсерін тигізеді. Есептеу
техникасымен жұмыс жасату оқушылардың алгоритмдік дүниетанымын
қалыптастырады:
- өз әрекетін саналы түрде жоспарлайды;
- құбылыстарға модельдер кұра біледі.
Бағдарламалауды оқыту оқушылардың логикалық қабілетін дамытады,
бақылау мен өзін-өзі бақылауын қалыптастырады, оқушылардъң еңбек ету мен
дағдысының жинақтылығын қамтамасыз етеді, жалпы мәдени-дүниетанымын
қалыптастыруға мүмкіндік туғызады.
Мақсаты:
- ақпараттық-коммуникациялық технологияны оқу процесіне енгізу
жағдайында тұжырымдамалық негізін жасақтау және оны жүйелеу;
- мазмұндық, процессуальдық және бағалау компоненттері негізінде
мазмұны мен оған сәйкес таңдалынатын педагог мамандардың
категорияларын таңдауды болжау;
- білім беруді ақпараттандыру жағдайына педагог мамандардың
біліктілігін көтеру.
Бұл қойылған мақсаттарды шешу үшін келесі міндеттерді қарастырамыз:
- білім беруді ақпараттандыруды дамыту тенденцияларын зерттеу және оған
сәйкес мазмұнын анықтау;
- педагог мамандардың ақпараттық-коммуникациялық пайдалана алу
дайындығын анықтайтын белгілер мен көрсеткіштерді жасақтау және
олардың ақпараттық құзырлығын қалыптастыру мүмкіндіктерін зерттеу;
- педагог мамандарды ақпараттық-коммуникациялық технологияны өз
қызметтеріне енгізуге байланысты ұйымдастыру жүйесін жасақтау;
- ақпараттық-коммуникациялық технологияны білім мекемелерінің оқу
процесіне енгізу бойынша педагог мамандардың іс-тәжірибесін тарату.
Жалпы білім беретін білім беру ұйымдарында бір компьютерге 16
оқушыдан келеді, ауылдық жерлерде – 18. Интернет желісіне мектептердің 98%-
ы қосылған, ауылдық жерлерде – 97%. Кең жолақты интернетке 37,3% мектеп
қосылған.
Мектептерді лингафондық және мультимедиалық кабинеттермен жабдықтау
жұмыстары жүргізілуде. Бұл кабинеттерде қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде
сабақтар өтеді. Бағдарламалық қамтамасыз ету басқаруды, бақылауды және
оқушылармен қарым-қатынас жасауды, сонымен қатар мұғалімге толық бақылауды
қамтамасыз ететін мүмкіндік береді. Қазіргі таңда 3450 мектеп лингафондық
және мультимедиалық кабинетпен жабдықталды.
20072008 оқу жылынан бастап республиканың мектептерінде онлайн оқыту
жүйесі енгізілуде. Төрт жылдың ішінде 3571 мектеп интерактивті
кабинеттермен жабдықталған. Сонымен қоса 1721 мектеп республикалық
бюджеттен жабдықталған, онда бес кабинеттен бар (екі универсалды және үш
физика, химия және биология пән кабинеттері) Бұл мектептер кең жолақты
Интернетке 512 Кбсек. жылдамдығымен қосылған.
Жергілікті бюджет есебінен интерактивті кабинеттермен 1850 мектеп
жабдықталған.
Онлайн сабақтарын өткізуге арналған тиісті бағдарламалық қамтамасыз
етулері бар білім порталы жұмыс істейді. 2007-2010 жылдары апта сайын жалпы
білім беретін пәндер бойынша 300 ден астам сабақтар мен сыныптан тыс іс-
шаралар өткізілді.
2010 жылдың наурызында Білімдегі инновация атты халықаралық форум
өткізілді.
Форумның мақсаты – білімдегі ақпараттық технологияларға байланысты
кең сұрақтарды талқылау, озат IT компаниялардың жаңа жабдықтарын көрсету.
Қазақстандық білім беру порталында алғашқы рет Үздік сандық ресурс
атты қашықтықтан конкурс өткізілді. Үздік электрондық ресурстар электрондық
дауыс беру үшін қазақстандық білім беру порталында www.portal.edu.kz
орналастырылды.
Ақпараттандыруды әрі қарай жалғастыру мақсатында Білім және ғылым
министрлігі электрондық оқыту жүйесін енгізу жұмыстарын жүргізуде. Бұл
қалалық және ауылдық мектеп білімін теңестіруге, технологиялық сауатты
азаматтарды дайындауға бағытталған.
Е-learning жобасын 2 кезеңде жүзеге асыру қарастырылған. Біріншісі
– 2011-2015 жылдары, екіншісі – 2016-2020 жылдары. Жоба мектептерді цифрлық
білім беру ресурстарымен, жылдамдығы 4-10 Мбитс болатын кеңжолақты
интернетпен, оқу процесін және статистиканы толық автоматтандыру
(электрондық журнал, кітапхана, сабақ кестесі, күнделік, ата-аналарға sms
арқылы хабарлау). Мұғалімдер мен оқушылар ең үздік білім беру ресурсы мен
оқыту технологияларына қол жеткізеді.
Компьютерлік техниканың дидактикалык, мүмкіндіктерін педагогикалық
мақсаттарға пайдалану, білім мазмұнын анықтауда, оқыту әдістері мен
формаларын жетілдіруде жақсы әсерін тигізеді. Оның оқыту үрдісінде даралап
және топтап оқыту тәсілдерінде, өзіндік танымдық зерттеу жұмыстарын
жүргізуге зор мүмкіндіктер жасайтындығы дәлелденген. Бірақ, бүгінгі таңда
информатика элементтерін пәнаралық байланыс негізінде оқытудың қажеттілігі
мен оны оқу үрдісінде жүргізуте тиімді оқу-әдістемелік құралдардың, оқыту
бағдарламаларының жеткілікті дәрежеде болмауының арасында қайшылық бар.
Информатика мұғалiмдерiнiң бiлiктiлiгiн көтеру жүйесi бiлiм беру
мекемелерi қызметкерлерiнiң бiлiктiлiгiн көтеруге қойылатын талаптарға
сәйкес оқу жұмыстарын ұйымдастыруға бағытталған педагог мамандардың келесi
құзырлықтарын қалыптастырудың деңгейлерi қарастырылады:
1. Пәндiк - мамандық қызметтерiне байланысты қойылатын проблемаларды шешу
қабiлеттiлiгi.
2. Аналитикалық бақылау - пәндiк iс-әрекеттерiн талдау мен бақылау
проблемаларын шешу қабiлеттiлiгi.
3. Ұйымдастырушылық - оқушылардың өзiндiк iс-әрекеттерiн ұйымдастыруға
бағытталған проблемаларды шешу қабiлеттiлiгi.
4. Коммуникативтiк - Мұғалiм-Оқушы, Оқушы-Оқушы, Мұғалiм – Ата-ана
және т.б. жүйелердегi қарым-қатынасты проблемаларды шешу қабiлетi.
5. Бейiмделген - қазiргi жағдайдың өзгерiстерi мен талаптарына сәйкес
проблемаларды шешу қабiлеттiлiгi.
6. Ынталықпсихологиялық - психологиялық, жекетұлғалық, жекетұлғалар
арасындағы өзара қарама-қайшылықты шешу проблемаларының қабiлеттiлiгi.
7. Жобалық - мектептi, мұғалiмдi және оқушыны дамыту жобаларын шешу
қабiлеттiлiгi.
8. Ғылыми-iзденiстiк - мектептiң, мұғалiмнiң және оқушының даму
нәтижелерiн зерттеудi ұйымдастыру және оны өткiзу проблемаларын шешу
қабiлеттiлiгi.
2 DELPHI БАҒДАРЛАМАЛАУ ОРТАСЫ
Әлемдегі миллиондаған программистер Delphi-де жұмыс жасайды және
олардың көбісі Delphi-де мәліметтерді өңдеуге және сақтауға арналған
бағдарламалар құрады. Күнбе-күн коммерциялық және жеке мәліметтерді
санамағанда (адам аттары, мекен-жайлар, есепшоттар) визуальды интерфейс
көмегімен жұмыс істеу керек болатын көптеген ақпараттар бар: дыбыс
файлдары, видео көріністер, WEB – парақшалары және т.б. Осындай көп ақпарат
арасында өзімізге керекті мәліметтерді алу үшін, оларды өңдейтін
бағдарламалар қажет.
Программа құруға ыңғайлы тамаша ортаның бірі – Delphi ортасы
таңдап алынды. Оны оқып үйрену, түсіну және логикалыңқ ойлауға өте
қарапайым, әрі жеңіл. Delphi программалаудың структуралық тәртібін және
бағдарламалаудың басқа тілдерге қарағанда жалпы жақсы дамыған.Оның қызықты
рекурсивті мүмкіндіктері, сонымен қатар қызықты есептер шығару
мүмкіндіктері бар.
Delphi типті жүйені тез және визуальды құру ортасы деп
атайды.Себебі ол өзіне компилятормен қоса редактор және көптеген
дайын бағдарламалар жиынтығын қамтиды.Delphi–де шамамен 200–ге жуық
дайын компоненттер бар.
Delphi-де бағдарлама құру жақсы жабдықталған компьютерді қажет
етеді.
DELPHI – бұл Borland International-дың қосымшаларды тез құруға
арналған жеткілікті жаңа өнімі. Қосымшалармен мәліметтер қорымен клиент-
сервер архитектурасында, InternetIntranet, сонымен қатар локальді
машиналар және файл-серверлік архитектурасында жұмыс істейді.
DELPHI тілі объектілі – бағытталған Object Pascal тілінің жалғасы.
Delphi-ге InterBase локальді SQL сервері, есеп беру генераторлары,
визуальді компоненттің және информациялық жүйені немесе Windows ортасының
қарапайым бағдарламаларын кәсіби өндеуде өзінді сенімді сезіну үшін
арналған тағы басқа құрылғылар жатады.
Delphi 7 Windows 95, Windows 98 немесе Windows NT операциялық
жүйесінің басқаруымен жұмыс істейді. Delphi 7ерекшелігі: көптеген Delphi 6-
да құрылған бағдарламалар негізінен өндіріс және бизнес есептерін шешуге
бағытталған. Бұл мәлімметтер қорымен және есеп беру жұмыстары басты шешілу
керек есептер болып табылады.
Бағдарламалардың сәйкестендірілуі үлкен роль атқарылады. Бұл
аппаратпен қамтамассыздандырумен байланысты (HardWare) жекелеген жағдайда
мобильді компьютерлерді тарату кең ауқым алуымен байланысты.
Дыбыс, сурет, тексттік және цифрлық типтермен берілген
информацияларды беру және оқыту, алу үшін арналған техникалық жабдықтардың
әрі қарай дамуы.
Жоғарыда айтылғандай бизнеспен және өндіріспен тығыз байланысты
болғандықтан қолданушылар Delphi 7-дан өздерінің есептерін шешу үшін идеал
көмекші құрал тапты. Delphi 7-дің Visual Basic және C++ сияқты қолданушы
интерфейсі бар. Қазіргі кезде көптеген фирмалар өз программа интерфейсінің
стандарты ретінде қабылдады. Қолданушы интерфейсі визуалды құрылатын
болғандықтан Delphi ортасында бағдарламалауды тез бағдарлама құру ортасы
делінеді.
Құрудың графикалық ортасынан басқа аспектісі ол - көмекші жүйесінінің
күштілігі.
Delphi 7-да басқа да қазіргі бағдарламалау ортасы сияқты, объектілі
бағытталған бағдарламаларға негізделген. Бағдарлама құру барысында дайын
компоненттерді, олардың қасиетін, әдістерін және алдын-ала анықталған
оқиғаларды пайдалану арқылы аз ғана бағдарлама кодымен айналып өтуге
болады. Бағдарлама құрушыға бұл өзінің бағдарламасының қолданушы
интерфейсін құру барысында көп уақыт үнемдеуді білдіреді.
Delphi 7 қолданушыға өте ыңғайлы, тез бағдарлама құруға мүмкіндік
береді. Бұл ортаның құрал-саймандары өте көп және керек кезінде актив
элемент үшін F1 пернесін басу арқылы көмек алуға болады.
Delphi 7 ортасын жүктегеннен кейін экранда интегралданған
бағдарламаланған ортасының терезесі пайда болады: негізгі терезе,
проектілеу ортасы код редакторы және объектілер инспекторы.
Экранның жоғарғы бөлігінде негізгі терезе орналасады. Онда құрал-
саймандар тақтасы (Standard. View. Debug және Custom) және компоненттер
палитрасы орналасады. Негізгі терезе Delphi 7ортасы жабылмайынша ашық
тұрады. Негізгі терезені жабу арқылы Delphi 7-ны жабамыз.
Тақырыбында қазіргі ашулы тұрған проектінің аты тұрады. Проекті
орындалу немесе проектілеу режимінде ашық тұруы мүмкін. Проект орындалу
режимінде ашық тұрса онда Running сөзі қосылып жазылады.
Мәзір жолағы бағдарламаны басқарудағы, тестілеуге және құруға керекті
командалардан тұрады.
Құрал-саймандар тақтасындағы батырмалар мәзірдегі белгілі бір
командаға сәйкес келеді. Мысалы File менюіндегі Open командасын таңдасақ та
немесе Standard құрал-саймандар тақтасынан Open кнопкасын бассақ та бір
нәтижеге әкеледі. Құрал саймандар тақтасындағы пернелер көмекші
түсіндірмелермен (подсказка) жабдықталған. Егер тышқан курсорын перне
қасына жақындатсақ онда көмекші түсіндірме шығады. Қолданушы құрал
саймандар тақтасының орналасуын, көрініп немесе көрінбей тұруын Customize
диалогтық терезесі арқылы өз қалауынша өзгерте алады және оларды тышқан
курсоры арқылы жылжытуына болады. Customize терезесіндегі құрал-саймандар
тақтасының үлгісінен тышқанның оң жақ пернесін басу арқылы шақырылады.
Компоненттер палитрасындағы компоненттер арқылы бағдарлама құрылады.
Компоненттер Delphi бағдарламасының негізгі элементтері болып табылады.
Олар арқылы қолданбалы бағдарламаның қолданушы интерфейсін құруға көмек
береді. Ең бірінші Delphi-ді жүктегенде Standard палитрасы ашық тұрады.
Қолданушы өз қалауынша, компонеттер палитрасының орналасуын реттеуге
болады. Осы өзгерістердің барлығын Palette Properties терезесінде жүзеге
асырылады. Бұл терезені 2 жолмен шақыруға болады.
Палитраның кез-келген жерінен тышқанның оң жақ пернесін басып
Properties мәзірін таңдау.
DELPHI–дің артықшылықтары:
- қосымшаны өндеу жылдамдығы;
- Жасалған қосымшаның өнімділігінің жоғарылығы;
- Жасалған қосымшаның компьютер ресурстарына төмен қажеттіліктерін
талап етуі;
- Delphi ортасына жаңа компоненттер мен құрылғыларды қосу арқылы
қосымшаның жұмысын арттыру;
- Delphi-дің жеке құралдарымен жаңа компонент пен инструмент құрудың
мүмкіншілігі.
Өнімнің негізгі сипаттамалары
Delphi – бұл бірнеше маңызды технологиялардың комбинациясы:
- машина кодына аударатын жоғары өнімді компилятор;
- объекті-бағытталған модель компонент;
- программалық прототиптерден визуальді (сонымен қатар жылдам)
қосымшаларды құру;
- мәліметтер қорын құру үшін арналған масштабталатын құралдар [15].
Windows жүйесiнде Delphi ортасын iске қосу үшiн оны алдын-ала
компьютерге орнату қажет. Орта компьютерге орнатылған соң, Delphi-дi iске
қосу командасы:
Iске қосу - Программалар - Borland Delphi 7 - Delphi 7.
Нәтижесінде Delphi интерфейсi 2.1 суретіне сәйкес көрiнедi.
Сурет 2.1. Delphi ортасы
1) негізгі терезе;
2) обьектілер тармағының терезесі;
3) обьектілер инспекторының терезесі;
4) браузер терезесі;
5) формалар терезесі;
6) бағдарлама кодының терезесі
Ортада бағдарлама құруға арналған модуль терезесi да iске қосылады
(Unit1.pas). Форма терезесiнiң астында орналасқандықтан, ол экранда
көрiнбейдi.
Delphi интерфейсiнiң құрамына негiзгi мәзiр, аспаптар панелi және
компоненттер палитрасы 2.2 суретке сәйкес енгiзiлген. Негiзгi мәзiр
пункттерiне (iшкi мәзiрлерге) Delphi-де жұмыс iстеу командалары, аспаптар
панелiне iшкi мәзiрлерге енгiзiлген негiзгi командаларды орындайтын
түймелер орналастырылған.
Сурет 2.2. Delphi-дiң негiзгi терезесi
Delphi-де дайындалатын бағдарлама проект деп аталады. Форма -
бағдарламаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұхбаттық терезесi.
Delphi алғашқы рет iске қосылған кезде формаға Form1 атауы берiлуі 2.1
суретіне сәйкес көрсетілген. Оның жиектерiне тышқан көрсеткiшiн
орналастырып, ол екi жақты нұсқама түрiне айналған кезде форманы кеңейтуге
не қысуға болады.
Бағдарлама пайдалану үшiн форма бетiне түрлi компоненттер
орнатылады. Негiзгi компоненттер Delphi терезесiнiң компоненттер
палитрасында орналасқан.
Форманың және форма бетiне енгiзiлетiн компоненттердiң түрлi
қасиеттерi бар. Олар объектiнiң түрлi мүмкiндiктерiн сипаттап, ағымдық
күйiн анықтайды. Мысалы, форма қасиеттерi - форма тақырыбының мәтiнi,
өлшемi, экранда орналасуы, түсi т.б. Delphi iске қосылған кезде форма
қасиеттерiне алғашқы ағымдық мәндер меншiктелiп қойылады.
Форманы, онда орнатылған компоненттi қосымша құру үшiн дайындау оның
кейбiр қасиеттерiнiң мәндерiн өзгертуден басталады. Қасиеттер тiзiмi Объект
инспекторы (Object Inspector) терезесiне енгiзiлген. Тiзiмдi инспектор
терезесiне шығару үшiн керектi объектiнi (форманы не формада орнатылған
форма компонентiн) таңдау керек. Инспектор терезесiнiң жоғарғы қатарына
таңдалған объект атауы жазылып қойылады. Delphi iске қосылған кезде
форманың алғашқы қасиеттер терезесi 2.1 суретінде көрсетiлген. Қасиеттер
терезесiнiң екi қосымша бетi бар: Properties (Қасиеттер) және Events
(Оқиғалар). Терезе ашылғанда екi бағанға енгiзiлген жазулардан тұратын оның
Properties бөлiмiнің ашылулы 2.1 суретінде көрсетiлген. Бiрiншi бағанда –
қасиет атаулары жазылған, екiншi бағанға – олардың мәндерi енгiзiледi.
Delphi-де бағдарламалар оқиғалар арқылы басқарылады. Мысалы, пайдаланушы
бағдарлама құру үшiн алдымен формаға компонент орнатып формада
орналастырылған компоненттi тышқан арқылы шертуi мүмкiн. Осы iс-әрекет
(тышқанның шертiлуi) оқиға деп аталады. Яғни, оқиға - бағдарламаның жұмыс
iстеуi барысында объект жағдайын өзгертетiн белгiлi бiр iс-әрекеттi
шақырады.
Delphi-де әр оқиғаға атау берiлiп қойылған. Мысалы, компоненттер
палитрасының Button түймесi арқылы формада орнатылған Button1 компонентiн
шерту Click (Шерту) оқиғасын шақырады.
Объектiге байланысты түрлi оқиғалар бар. Мысалы, формаға байланысты
оқиғалар саны 35 екені 2.3 суретінде көрсетілген. Олар қасиеттер
терезесiнiң Events қосымша бетiне енгiзiлген. Терезеде оқиға атауларының
алдына On префиксi (қосымшасы) тiркестiрiлiп жазылған. Ол – атаудың оқиға
екендiгiн бiлдiретiн белгi.
Сурет 2.3. Форма оқиғалары
Delphi ортасында жиi қолданылатын оқиғалар:
- OnClick – тышқан түймесiн бiр рет басу;
- OnDblClick – тышқан түймесiн екi рет басу;
- OnKeyDown – клавиштi басу;
- OnKeyUp – басылған клавиштi босату;
- OnMouseDown – тышқан түймесiн басу;
- OnMouseUp – тышқан түймесiн босату;
- OnMouseMove – тышқан көрсеткiшiн жылжыту;
- OnCreate – форманы екi рет шерту, т.б.[24].
Delphi-де бағдарлама (проект) екi бөлiмнен тұрады: алғашқыда
автоматты түрде project1 атауы берiлетiн проект файлы (негiзгi модуль) және
unit1.pas атауы берiлетiн модуль. Олар жеке терезелерде орналастырылған.
Модульге оқиғаларға сәйкес iс-әрекеттердi орындайтын бағдарлама мәтiнi
(процедуралар) енгiзiледi. Бағдарлама мәтiнiн бағдарламалық код деп,
терезенi бағдарламалық код терезесi не қысқаша редактор терезесi деп те
атайды. Оны экранға шығару тәсiлдерi:
- форманы жабу (жабу түймесiн шерту);
- код терезесiнiң бiр шетi форма астында көрiнiп тұрса, оны шерту.
Терезе белсендiрулi түрде ашылады да, онда процедура дайындамасы
(үлгiсi) көрiнедi. Оның тақырыбы нүкте арқылы бөлiнген класс және
процедура атаулары 2.4 суретінде көрсетілген.
Формадан код терезесiне өту және код терезесiнен формаға өту үшiн
F12 клавишiн басу жеткiлiктi. 2.4 суретінде көрiнiп тұрған код терезесiне
енгiзiлген процедура дайындамасы. Оқиғаға байланысты құрылатын процедура
оқиғаны өңдеуiш не оқиғаны өңдеу процедурасы делiнедi. Процедура
дайындамасының жазылу түрi:
Procedure атау (Sender : TObject);
сипаттау бөлiмi
begin
процедура денесi
end;
Мұндағы, Sender параметрi құрылатын процедураның қай класқа
тиiстiлiгiн анықтайды.
Терезенiң сол бөлiгiндегi – браузер терезесi. Онда код терезесiнде
барлық жарияланулардың құрылымын көрiп шығуға болады.
Сурет 2.4. Бағдарлама код терезесi. Онда көрiнген процедура дайындамасы.
2.2 Бағдарлама құрылымы. Негізгі модуль.
Кез келген программа program сөзінен басталатын проект файлымен бір
не бірнеше модулдерден тұрады да, қолдан құрылатын программа модуль ішіне
енгізіледі. Проект файлы *.dpr, модуль *.pas кеңейтілуі бойынша сақталады.
Проект файлын негізгі модуль деп атайды. Негізгі модульдің мазмұны
проектінің жалпы сипаттамасынан тұрады. Delphi іске қосылған кезде оны ол
автоматты түрде дайындап шығады. Негізгі модульге ерекше жағдайлардан басқа
кездерде қосымша нұсқаулар енгізудің қажеті жоқ. Негізгі модуль(проект):
керне.
Project1 - негізгі модуль (проект) атауы. Проектіні дайындап, жаңа
атау бойынша сақтаған кезде ол соңғы атауға алмастырылып қойылады.
Uses (қолдану) – Турбо Паскальдағы сияқты, қызметші сөз. Оның соңына
бағдарламада пайдаланылатын стандартты (кітапханалық) Forms модулі мен
Delphi-дің модульге алғашқы реті меншіктеген атауы (Unit1) жазылған. Unit1-
ден соң оның қайсы модульдік файлда құрылатыны және онымен байланысты форма
атауы көрсетіледі.
{$R *.RES} – нұсқау. Ол компиляторға қосымшаның Windows көмегімен
дайындалғанын қолданбалы бағдарламаның қор сипаттамаларын, мысалы, шарт
белгілер сақталған файлды және т.с.с. пайдалану керектігін көрсетеді
(файлдың кеңейтілуі - *.res);
Begin - end операторларының аралығына енгізілген соңғы бөлім –
қосымшаның алғашқы жүктелуін қамтамасыз ететін әдістер. Delphi - де арнайы
іс-әрекетті орындайтын процедура және командалар әдісі делінеді:
Application.Initialize – қосымша объектісін инициалдау бағдарламаны
алғашқы рет дайындау әдісі;
Application.CreateForm – проект құрамына енетін форманы дайындап,
экранда көрсету әдісі;
Application.Run - бағдарламаны іске қосуды қамтамасыз ету әдісі.
Delphi - де әдістің командалық түрде жазылуы:
Объект.Әдіс
Мысалы, Application.Initialize – Application объектісінің
Initialize әдісін орындау. Кейбір жағдайда бөлімге проект сақталатын бума
атын меншіктеу командасын қосып қою да мүмкін. Жалпы Delphi-де
бағдарламаның орындалуы автоматты түрде негізгі модульді орындаудан
басталады.
Модуль – түрлі іс-әрекеттерді орындауға арналған бағдарлама бөлімі.
Модуль тақырыбы Unit модуль қызметші сөзінен басталып, соңына әдеттегідей
нүктелі үтір таңбасымен аяқталатын модуль атауы жазылады. Delphi-дің
модульге алғашқы рет меншіктейтін атауы Unit1. Жаңа проект ашылған кезде
модуль дайындамасы да автоматты түрде құрылады:
Интерфейс (interface) бөлімі кілттік сөзімен басталады да оған келесі
бөлімдер енгізіледі: uses – Турбо Паскальда пайдаланатын бөлім сияқты, оған
стандарты модуль атаулары жазылады. Бөлімге пайдаланушы дайындалған модуль
атауын кірістіріп қою да мүмкін. Одан әрі, Delphi дайындаған форма типі
сипатталады. Онда өрістер, қасиеттер, компоненттер сипаталып, олардан соң
модульге жазылатын проседуралармен функциялар бағдарлама элементтері
жарияланады.
Private (жеке дербес) бөліміне тек ағымдық модульге тиісті элементтер
енгізілуі мүмкін (элемент – өрістер, әдістер, қасиеттер мен оқиғалар).
Public (көпшілік) бөлімнің ішінде ағымдық модульге қол жеткізуге
болатын не модульдің көрінетін элементтері, облыстары енгізіледі. Олар
класқа енетін элементтердің пайдалану облыстарын ғана анықтайтын
болғандықтан, әдетте (көп жағдайда) олар бос көрінеді.
Impelementation (іске асыру, орындау) бөліміндегі – {$R *.DFM} –
*.dfm кеңейтілуі бойынша жазылған файлды пайдалану нұсқауы. Ол модульді
оған сәйкес форманың сипаттамасымен байланыстырады (файлға форма
қасиеттерінің мәндері жазылып қойылған. Ол формада орнатылған компонентер
қасиеттерінің де сипаттамаларын бойында сақтайды. Қасиеттер сәйкес Object
Inspector терезесінде көрінеді). Одан соңғы қатарларға программалаушы
Delphi тілінде қажетті процедураларды қолдан кірістіру керек. Олардың
ішіндегі оқиғаны өңдеуіш проседуралардың тақырыптары модульдің интерфейс
бөлімінде автоматты түрде жазылып қойылады.
Кейде модульдің соңына инициялдау (initialization) бөлімі енгізіледі.
Бөлім модуль айнымалыларын инициялдап бастапқы мәндер беріп бағдарламаны
дайындaу үшін қажет. Егер ол толтырылса, бұл бөлім басқаруды бағдарлама
денесіне беруден бұрын орындалады. Бөлім нұсқауларын begin және end кілттік
сөздерінің арасына енгізу керек. Жоғарыда көрсетілген сияқты бөлім
толтырылмаса, begin сөзі жазылмай оған тек end сөзі енгізіледі. Ол –
модульдің соңын білдіретін кілттік сөз [17].
2.3 Компоненттер палитрасы
Delphi-де бағдарлама дайындау үшiн компоненттiк тәсiл пайдаланылған:
пайдаланушы бағдарламаларының кiтапханасы бағдарламалау ортасымен бiрге
ұсынылатын, белгiлi бiр iс-әрекеттi орындайтын компоненттерден жинақталады,
ал олар форма терезесiне енгiзiледi. Компоненттiк тәсiл бағдарламалау
технологиясына нағыз төңкерiс жасады деуге болады, себебi, компоненттердi
пайдалану бағдарлама жұмысын күрделi түрде жеңiлдеттi.
Компоненттер кiтапханасын визуальды компоненттер кiтапханасы (Visual
Component Library, VCL) деп атайды. Онда түрлi компоненттер жинақталып
(Delphi 5-те олардың саны 200-ден артық), олар түрлi атаулы 19 бетке
орнатылып қойылған. Жиi қолданылатын беттер мен компонеттер 2.1 кестесінде
көрсетiлген. Пайдаланушы жаңа компонент дайындап, оны компоненттер панелiне
қосып қоюына болады.
Кесте 2.1.
Жиi қолданылатын беттер мен компонеттер
Standard Құрамына жиi қолданылатын компонеттер енгiзiлген
стандартты бет.
Additional Стандартты беттi толықтырушы қосымша бет.
Win32 Windows 9598 стилiнде қолданылатын 32-биттiк компонеттер
System Таймер, плеер т.с.с. жүйелiк компонеттер бетi
DataAccess Берiлгендердi BDE арқылы басқару бетi
DataControls Берiлгендердi басқару бетi
InterBase InterBase программасымен тiкелей байланыс
Midas Берiлгендер қорын басқару қосымшаларын құру
Internet Инетрнет – Интернетпен жұмыс iстейтiн қосымшалар құру
QReport Есептер даярлау
Dialogs Open file, т.с.с. сұхбаттық терезелердi пайдалану
Standard бетiнiң кейбiр компоненттерi:
Label Мәтiндi шығару
Edit Бiр жолдық мәтiндi енгiзу және редакциялау
Memo Көп жолдық мәтiндi енгiзу және редакциялау
Button Командалық түйме құру
Panel Компоненттердi топтастыру контейнерi
MainMenu Мәзiр құру
Additional бетiнiң компоненттерi:
BitBtn Бетiне биттiк бейне орнатуға болатын командалық түйме
Image Графикалық кескiндердi шығару (бейнелеу)
Shape Форма бетiне түрлi геометриялық фигураларды шығару
Chart Диаграммалар мен графиктер тұрғызу
Win32 бетiнiң компоненттерi:
Animate Дыбыссыз клиптердi орындау
ProresBar Орындалуы бiршама уақыт алатын процестердi бейнелеу
System бетiнiң компоненттерi:
Timer Қосымшада уақыт интервалын беру
PaintBox Форма бетiнде сурет салуға болатын облыс құру
Dialogs бетiнiң компоненттерi:
OpenPictureDialog Графикалық файлдарды ашу сұхбат терезесiн пайдалану
SavePictureDialog Графикалық файлдарды сақтау сұхбат терезесiн пайдалану
3 МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫ МЕН МҰҒАЛІМДЕРІНІҢ МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫН ҚҰРУ
3.1 Мәліметтер базасының негізгі ұғымы
Менің бұл дипломдық жұмысымның басты тақырыбы мәліліметтер базасын
басқару жүйелері, оларды пайдаланушылар және пайдалану барысында
атқарылатын жұмыстар туралы болып табылады.
Жұмыстың тақырыбы өте ауқымды болып келеді. Және қозғалып отырған
сұрақ қазіргі уақыттағы ең белсенді сұрақтардың бірі болып табылады.
Жұмысты жазу барысында келесідей негізгі тақырыбтар қозғалмақшы:
- Мәліметтер базасы, оның бүгінгі күнгі жағдайы және жұмыс атқаруы.
- Мәліметтер базасын пайдаланушылар, олардың категориялары және оның
әкімшілігінің функциялары.
- Мәліметтер базасын жобалау (практикалық көрінісі).
Мәліметтер базасының пайда болуы жалпы алғанда есептеуіш
техникалардың жетілдірілуі мен олардың құнының төмендеуіне байланысты.
Алғашқы кезде есептеуіш техникалар тек қолмен шығаруға болмайтын
математикалық күрделі есептеулерді шығару үшін қолданылды. Кейін
компьютерлік техпологиялардың дамуына байланысты бұндай есептеулер тек
автоматтандырылған жүйелер арқылы есептеле бастады. Сол уақытта
компьютерлерді ақпаратты сақтау мен өңдеу үшін қолдану ойластырылды. Адам
өмірінің кез келген саласында қажет болатын ақпараттар мен мәліметтерді
есептеуіш техника арқылы сақтау, өңдеу және беруалу өте ыңғайлы болып
шықты. Соған сәйкес қазіргі заманда адамдар өз қызметтерінде ақпаратты көп
пайдаланатындықтан есептеуіш техникалар ақпаратты сақтау мен өңдеуге
ыңғайлы етіліп жетілдірілуде.
Жұмыстың басты мақсаты болып жоғарыда келтірілген сұрақтар мен жұмыс
тақырыбын жан-жақты, тыңғылықты және терең түрде қарастыру болып табылады.
Мәліметтер базасын басқару жүйесінің (МББЖ) - жаңа база құрылымын
құруға арналған программаның құралдар кешені, оны құрамын толықтыру,
құрамында барды редакқиялау және апаратпен көрсетушілік (визуализация).
База ақпаратын көрсетушілік ретінде берілген критерийге сәйкес бейнеленетін
мәліметгерді іріктеу, оларды реттеу, сосын шығаратын құрылғыға беру немесе
байланыс арналары бойынша беру.
Кез келген МББЖ мәліметтермен төрт қарапайым операция орындауға
мүмкіндік береді:
- кестеге бір немесе бірнеше жазбаны қосу;
- кестеден бір немесе бірнеше жазбаны жою;
- кейбір өрістердің бір немесе бірнеше жазбаларындағы мәндерді жаңарту;
- берілген шартты қанағаттандыратын бір немесе бірнеше жазбаларды табу.
МББЖ-ның тағы бір функңиясы – мәліметтерді басқару. Мәліметтерді
басқару ретінде, әдетте, мәліметтерді рұқсат етілмей қол жетуден қорғау,
мәліметтермен жұмыс режимін көп мәрте пайдалануды қолдау және мәліметтердің
тұтастығы мен үйлесімділігін қамтамасыз ету түсініледі.
Мәліметтер базасын жіктеу. Мәліметтер арасындағы байланыстарды орнату
әдістері бойынша былайша ажыратылады: Реляциялық, иерархиялық және желілік
МБ.
Реляциялық МБ кесте түрінде мәліметтерді ұсынудың қарапайым және
әдеттегі формасы болып саналады. Көптеген теориялар ішінде кестеге қатынас
(relation) термині сәйкес келеді және ол МБ-ға осы атты берген. Ол үшін
дамыған математикалық аппарат – біріктіру, алу, азайту, қиылысу, қосу және
т.б. сияқты математикалық операциялар айқындалатын реляциялық есептеу мен
реляциялық алгебра.
Осы типтегі МБ жасауға американдық ғалым Е. Кодд елеулі үлес қосты.
Реляциялық МБ-ның жақсы қасиеті – оны қолдаудың аспаптық құралдарының
салыстырмалы қарапайымдылығы, кемшілігі - мәліметтер құрылымының қатавдығы
(ерікті үзындық кестесінің жолдарын берудің мүмкін еместігі) және оның
жұмысы жылдамдығының мәліметтер базасы мөлшеріне тәуелділігі. Мұндай МБ-ға
белгіленген көптеген операциялар үшін барлық МБ қарау қажетті болуы мүмкін,
Иерархиялық және желілік МБ қайсыбір ортақ белгісі бар мәліметтер
арасындағы байланыстардың бар болуын көздейді. Иерархиялық МБ-да мұндай
байланыстар ағаш–сызық жол (графа) түрінде бейнеленуі мүмкін, мүнда биік
үшар бастан төменгі кішілеріне қарай біржақты байланыстар ғана болуы
ықтимал. Егер барлық ықтимал сүрақтар ағаш құрылымында бейнеленсе ғана, бұл
қажетті ақпаратқа жетуді тездетеді. Ақпарат алудың ешқандай басқа сұрау
салулары қанағаттандырмайды,
Аты айтылған кемшілік желілік МБ-дан алып тасталды, онда (тым
болмағанда, теориялық жағынан) бәрімен барлық жағынан байланыс болуы
ықтимал еді. Іс-тәжірибе жүзінде мұны іске асыру мүмкін болмағандыктан,
кейбір шектеулерге жүгінуге тура келеді.
Мәліметтердің әрбір элементі құрамында кейбір басқа элементтердің
сілтемесі болуы тиіс. Сол себептен ЭЕМ (электронды есептегіш машинаның)
оперативті және дискілік жадындағы едәуір ресурстар талап етіледі.
Кейбір МББЖ туралы мәліметтер 3.1 кестесінде келтірілген.
Кесте 3.1
Мәліметтер базасын басқару жүйесі
МББЖ атауы МБ типі
MS Access Реляциялық
Clipper Реляциялық
DBase Реляциялық
FoxBase+ Желілік
FoxPro Желілік
IMSVS Иерархиялық
Oracle Реляциялық
Paradox Реляциялык
МБ Жіктеу
Мәліметтер базасымен жұмыс режимі. Мәліметгер базасын басқару
жүйесінің екі жұмыс режимі бар: жобалаушылық және пайдаланушылық. Бірінші
режим база құрылымын құру немесе баяндауға және оның объектілерін жасауға
арналған. Екінші режимде базаны толтыру немесе одан мәліметтер алу үшін
бұрын дайындалған объектілер пайдаланылады.
Жобалаушы кесте құрылымдарын мәліметсіз жасайды және оны тапсырыс
берушімен бірге келісіп, бір қорытындыға келеді.
Базаны құрушылар базаны нақты мәліметтермен толтырмайды (тапсырыс
беруші оларды құпия деп санауына болады және бөгде адамдарға ұсынбайды).
База объектілерін қалау кезеңін де үлгілік мәліметтер мен эксперименттік
толтыру бұған қосылмайды.
Базаны пайдаланушы – формалардың көмегімен оны ақпаратпен толтырады,
мәліметтерді сұрау салулардың көмегімен өңдейді және қорытындыны нәтижелік
кестелер мен есептер түрін де алады. Жалпы жағдайда пайдаланушылардың
қызметі – нақты жұмыс парағында қарастырылғандарға ғана, база құрылымын
басқаруға қолы жететіндей құралдары жоқ.
3.1.1 MS ACCESS 2007 МББЖ-мен жұмыс істеу
MS Access 2007 жайлы сипаттамасы қазіргі уақытта Microsoft Access-
мәліметтер базасын басқарудың үстемдік (дербес) бағдарламалық жүйелері
арасында ең танымалдарының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... 6
1 Ғ.МАХАМБЕТОВ АТЫНДАҒЫ ЖОББ МЕКТЕП
1.1 Мектеп сипаттамасы ... ... ... 8
1.2.Мектептегі педагогикалық жаңа технологиялар ... ... ..10
1.3 Мектептегі ақпараттық жүйелер және оқыту ерекшелігі ... ... ..11
2 DELPHI БАҒДАРЛАМАЛАУ ОРТАСЫ
2.1 Бағдарлама құрылымы.Негізгі модуль ... ... ..22
2.2 Компоненттер палитрасы ... ... ..24
3 МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫ МЕН МҰҒАЛІМДЕРІНІҢ МӘЛІМЕТТЕР
БАЗАСЫН ҚҰРУ
3.1 Мәліметтер базасының негізгі ұғымы ... ... ..26
3.1.1 MS ACCESS 2007 МББЖ-мен жұмыс істеу ... ... ..29
3.1.2 Мәліметтер базасының объектілері ... ... ..29
3.2 Мәліметтер базасында жобалау
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 38
3.3 Мәліметтер базасының қолданылуының алғы шарттары ... ... ...
... ... ... ...40
4 БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМТУДЫ ЖОБАЛАУ
4.1 Базалық бағдарламамен қамту ... ... ..42
5 ЖОБАНЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМІ
5.1 Бағдарламаны құруға кеткен еңбек шығынының есебі ... ... ... ... .
... ... ... ..48
5.2 ДЭЕМ жұмыс уақытының жылдық қорының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 50
6 ЖОБАНЫҢ ҚАУІПСІЗДІГІ
6.1 Ақпараттық
қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...53
6.2 Ақпараттық қауіпсіздік
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...55
6.2.1 Қауіпсіздік саясатының негізгі
элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
6.2.2 Қауіпсіздік
таңбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... . ... ... ... ... 60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ..62
ҚОЛДАНЫЛҒАН ДЕРЕКТЕР ТІЗІМІ ... ... ..63
ҚОСЫМША ... ... ..65
КIРIСПЕ
Қазіргі уақытта әлемде қоғамның ақпараттық мәдениет деңгейі
мемлекеттің даму көрсеткіштерінің бірі ретінде қарастырылады. Олай
болса, біздің мемлекетіміз де бұл мәселеден шеткері кете алмайды. Бұл
мәселені шешу жолдарының бірі білім беру саласын жаңа прогресшіл
бағыттарда жүргізу болып табылады. Қазақстан Республикасының 1997 жылы
орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламасын
қабылдануы осы істі қолға алудың алғашқы қадамы болды. Мемлекеттік
бағдарламаның қабылдануы арқасында елімізде жоғары оқу орындарының (ЖОО),
мектептердің көпшілігі жаңа ақпараттық технологиямен жұмыс істеуді жоғарғы
деңгейде меңгеру, оларды қолдану шеңберін кеңейту, т.с.с. мәселелер тұр.
Бұл мәселелерді білім беруді ақпараттандыруды одан ары жетілдіру арқылы
ғана жүзеге асыруға болады. бүгінгі күні жоғары және үздік білімге деген
сұраныстың артуына байланысты білім берудің түрлі мақсаттағы құрлымдары
пайда болды. Қазақстан үшін стратегиялық дамудың басым міндеттерінің бірі -
білім беру жүйесін ақпараттандыру саласында прогрессшіл саясат жүргізу. Ол
үшін программалық тренажерлер, дидпктикалық ойындар, гипертекістік жүйелер
сияқты оқыту, дамыту, бақылау бағдарламалары кеңінен танымал. Сонымен қатар
оқу процесінде сараптаушы - оқытушы жүйелер мен автоматтандырылған жобалау
жүйелері де қолдануда.
Қазақстан Республикасындағы білімді ақпараттандыру жүйесін ары қарай
дамыту процесін оқып үйренудің ақпараттық ресурсы болып табылатын, оқытуға
арналған бағдарламалық құралдарды дайындау аса маңызды мәселе. Олардың
атқаратын қызметтерінің ауқымды кең, мысалы, бақылау және тестілік
программалар, компьютерлік ойындар, ақпараттық жүйелер, оқыту орталары,
электронды оқулықтар және мультимедиялық бағдарламалар. Оқытуға арналған
бағдарламалық құралдарды әр түрлі ортада даярлауға болады. Бұл информатика
мұғалімдерінің кәсіби даярлығына, шеберлігі мен компьютерлік
мәдениеттілігіне бірқаттар талаптар қойып отыр. Бұл талап үдесінен шығу
үшін әр түрлі бағыттағы пәнаралық байланыстарды жандандырған жөн.
Информатиканың пәнаралық байланысын жолға қою және оны пайдалану
студенттердің біртұтас білім-білігін қалыптастырып, болашақ информатика
мұғалімдерінің кәсіби міндеттерінің шешілуіне жағдай жасайды.
Біздің жұмысымызда осындай компьютерлік оқыту, дамыту, бақылау
бағдарламаларының оқушылардың зерттеушілік қызметіндегі маңызы айқындалып,
оларды жасаудың әдістері қарастырылған. Мұндай бағдарламаларды пайдалану
оқушыларға өз бетімен жұмыс істеу мүмкіндігін туғызады. Сонымен бірге
оқушылардың сабаққа деген қызығылушығын, белсенділігін арттырады. Оқыту,
дамыту, бақылау бағдарламаларын пайдалану мұғалдімнің оқу-әдістемелік
потенциялын дамытып, оның сабақ үстіндегі еңбегін жеңілдетеді. Мысалы,
оқытудың әр кезеңінде компьютерлік тест арқылы оқушы білімін жеке
бақылаумен қатар, графикалық немесе мәтін түрінде бейнелеу, мультимедиялық
бейнелеу және дыбыс бөлімінің бағдарламасын іске асыруға көп көмегін
тигізеді.
Оқушылардың танымдық ерекшеліктері мен жас ерекшеліктерге байланысты
ғылыми-территориялық ұғымдар жүйесі арқылы жалпыдан жалпыға, абстрактыдан
нақтыға қарай жылжу үрдістері оқыту, дамыту, бақылау бағдарламаларын оқу
процесінде қолданудың маңыздылығын көрсетеді. Мұнда мұғалімнің басқару рөлі
өзгереді. Енді мұғалім білім мен ақпарат беретін тұлға емес, ол алға
қойылған мақсатқа жету жолындағы қажетті мәліметтермен қамтамасыз ететін
кеңесші әрі әріптес ретінде қызмет атқарады.
Диплом жобасының мақсаты:
- Мектеп сипаттамасын беру;
- Мектептің мәліметтер базасын құру;
- Жұмыстың қорытындысы бойынша жалпы немесе деталданған есептерді
алуды қамтамасыз ету;
- Мәліметтердің нақты және толық талдауын орындау;
- Үлкен көлемді ақпаратты сақтау, қажетті ақпараттарды таңдау, баспаға
беру.
Қазіргі ақпараттық коммуникациялық технологияларды пайдалану
негізінде жаңа педагогикалық әдістерді қалыптастыруға бағытталған білім
беру жүйесін ақпараттандыруды зерттеу істері оқулықтармен бірге оқыту,
дамыту, бақылау бағдарламалармен жабдықтау жұмыстың көкейкестілігін
айқындайды.
1. Ғ.МАХАМБЕТОВ АТЫНДАҒЫ ЖОББ МЕКТЕП
1. Мектеп сипаттамасы
Қызылжар мектебі – қазіргі Ғ.Махамбетов атындағы ЖОББ мектеп – қазақ
халқының жаппай отырықшылыққа көше бастауымен байланысты тұрақты оқыту орны
болып қалыптасқан осы өңірдегі алғашқы тұрғызылған мектептердің бірі.
Мектеп өз жұмысына кіріскеннен бастап, бір ғысырдай кезең ішінде бірнеше
тарихи оқиғаларды басынан кешірді. Мектеп орыс империясының отаршылдығы
кезінде салынып, алғашқы қадамын патша империясының соңғы кездерінде
бастады. Мектеп – орыс-қазақ мектебі деп аталып, оның атынан-ақ орыстық
үстемдік көрініп тұрды. Пугачев көтерілісінен кейін казактармен шатастырмас
үшін қазақтарды киргиз-кайсак - деп атап келгені тарихтан белгілі. Тіпті
Совет өкіметінің бастапқы жылдарында да елімізді солай атап келді. Мектепте
сабақ орыс тілінде жүргізіледі.
Елдің өміріндегі айтулы орын алған тарихи кезеңдердегі соның ішіндн
қолдан жасалған ашаршылық пен саяси қуғын-сүргінге ұшыраған ел азаматтары
мен мектеп мұғалімдерінің есімі еліміз тәуелсіздік алғанға дейін ауызға
алынбады. Ол кезде саяси құрбандар айтылып, құрбандық себебі ізделінетін
болса, ол компартияға тиетін еді.
Мектептің іргетасында диаметрі 10-12 см болатындай дөңгелек темірге
түсірілген 1888 жыл деген жазу болды, ол көп жылдар бұрынғы күрделі
жөндеу кезінде жоғалып кетті. Ауыл қариялары Мектеп 1888 жылы ашылған
болар- деп топшылайды.
Қазақ жеріндегі білім беру ісін халық ағартушысы Ы.Алтынсариннің
еңбек қызметінен ажыратып қарауға болмайды. Ыбырайдың еңбек жолы туралы
Қазақ энциклопедиясынан оқысақ, Алтынсариннің ұсынысы бойынша 1888 жылы
Орскіде мұғалімдер мектебі ашылды. Ол кезде мектептер училище деп аталған.
Біздің мектепті де ашылған кезде русско-киргизское однокласное училище
деп атаған. Қалалардағы орыс қырғыз училищелерін жақсы бітірген жастар
мектепте мұғалімдікке алынды. Алтынсарин қайтыс болғаннан кейін екі жыл
өткен соң, 1891 жылы Торғайда, 1898 жылы Қостанайда, 1895 жылы Қарабұтақта,
1896 жылы Ақтөбеде жанында интернаты бар қыздар училищелері ашылды.
Осы нақты тарихи деректерге сүйеніп, Қызылжар мектебінің 1888 жылы
салынғаны негізсіз, алып-қашпа әңгімелерден туған пікір деп есептеп, мектеп
бұдан бірнеше жылдардан кейін ғана пайданалуға берілген деген қорытындыға
келген. Оған бірінші себеп: Дүйсеғали Бурабаев атамыздың Алып-қашпа
әңгімелерге сеніп, өтірік, болмаған нәрселерді айтып, тарих алдында күнәлі
болып қалмандар дегені қамшы болса, екінші себеп болғаны - ССРО құрамында
Қазақстан Республикасының құрылғанына 50 жыл толуына байланысты 1970 жылғы
Қазақстан мектебі журналында Қаракөл мектебінің өткен жолы деген мақала
жарияланады. Бұл мақалада Қаракөл мектебінің екі корпусыда (бірі мектеп,
бірі интернат) күйдірілген қызыл кірпіштен салынғаны туралы айтылған.
Қаракөл мектебі мен Қызылжар мектебі құрлысы жағынан, пайдаланылған
материалы жағынан бір-біріне ұқсас: қызыл кірпіштен қаланған.
Мектеп 1898-1900 жылдар шамасында оқыту жұмысын бастады деп
айтуымызға болады. Нақтылай түскенде, мектептің ашылуы туралы халық аузында
айтылып жүрген 8 санын ескерсек, мектеп 18989 жылы Қызылжар мектебі
пайдалануға берілген болады.
Бір ғасырдан астам тарихы бар Қызылжар орта мектебіне ҚР Үкіметінің
2000 жылғы тамыздағы №13525 қаулысымен Ғабдолла Махамбетов есімі берілді.
Тіркеу номері: 1809-1926-У-Е.
Қызылжар мектебі орта мектеп (директоры Ғ.Махамбетов) дәрежесінде
болды. Орта мектеп жанында балалар үйі де болды. Балалар саны толық емес
еді. Соғыстан кейінгі жылдар ішінде балалар мектепке түгел тартыла алмады.
Ересек балалар ауыл шаруашылық жұмыстарында жүрді. Халық түгел сауатты
делінгеннің өзінде оқып-жаза алмайтын, тіпті қолдарын қоя білмейтін, ақшаны
да есептей алмайтын адамдар болды. Балалар санының кеміп кетуіне байланысты
Қызылжар мектебі жеті жылдық мектепке айналдырылды. Жетінші, одан жоғары
кластың оқушылары басқа мектептерге көшірілді. Соғыстан кейін міндетті жеті
жылдық білім беру саясаты жүргізіле бастады. 1960 жылдардың басында бұрынғы
жеті жылдық мектептер орнына сегіз жылдық мектептер орын алды. Қызылжар
мектебі де сегіз жылдық мектеп деп аталды.
Қызылжар мектебі 1966 жылдан бастап орта мектеп болды. Ауыл халқының
өсуіне байланысты жыл санап мектептегі оқушылар саны өсе бастады.1970
жылдың орта шамасында мектептегі балалар саны 425-ке жетті. Барлық кластар
қос-қостан есептелді.
1970 жыл үлесіне біршама жұмыстар тиді. Мектеп пен интернат үшін
жаңадан салынған екі ОШ-60 жобадағы интернат және мектеп үйлерін оқу жылы
басында пайдалануға беріп және күз кезінде оларға бір орталықтан берілетін
жылу жүйесі жүзеге асырылды. Мектеп ауласы қайта қоршалып, безендірілді.
Осы жылы мектеп ауласына биіктігі 25 м мача жасалып, оның басына қызыл шам
орнатылады. Ол қыс кезінде балаларды суықтан қорғау үшін белгі ретінде
қолданылды. Ауылдың бір шеті мен екінші шеті мектептен 2км-дей қашықтықта.
Қатты боранда және 300 суықтан асқанда балалардың мектепке қатынауы қиын
уақытта, таңғы сағат 7-де қызыл шам жағылатын. 1970 жылдан мектепте оқыту
жұмысы кабинеттік жүйеге көше бастады.
Осы жылдары мектеп бітірген түлектерді мал шаруашылығына тарту
жұмыстары басталды. 1973 жылы Арай және Құралай атты жас шопандар
бригадасы құрылды. Бригада ұстаз-шопанға үй, жастар үшін жатақхана, клуб,
асхана, монша үйлерін тың жерлерден салып берді. 9-кластардың жаз кезіндегі
еңбек практикасын жүзеге асыру үшін оқушылар малшы-шопан қыстақтарын
жөндеді. Оқу жылы аяқталғанда ер мұғалімдеріміз кезекті демалысына шықпай
тұрып, мектептің сынған мүліктерін, 15-20 күн ішінде жөндеп бітіріп
кететін. 1970 жылдың аяғында ел бойынша халықтың ота білім алуы жүзеге
асырылды деп жарияланды. Осыдан бастап орта мектепте 11 жылдық оқытуға көшу
қолға алына бастады.
1982 жылы мектеп типтік жобадағы жаңа мектеп үйіне көшірілді.
1.2 Мектептегі педагогикалық жаңа технологиялар
ҚР-ның Білім туралы Заңында Білім беру жүйесінің басты міндеті –
ұлттық құндылықтар, жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға
бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық
желілерге шығу делінген.
Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұстаздары күнделікті іздену арқылы
барлық жаңалықтар мен өзгерістерге жол алатындай жаңа тәжірибелер, әр түрлі
әдіс-тәсілдерді тиімді, керекті жерінде дұрыс пайдалана білуі керек.
Оқушылардың қазіргі заманғы компьютерлік технологияларды меңгеруі
өмірге жаңа көзқарасын қалыптастырып, ой-өрісін жетілдіреді, шығармашылық
белсенділігін, ізденімпаздығын арттырады.
Білім Заңындағы осындай талапты орындау мақсатында облыстық
бюджеттен 2005 жылы 12 компьютер және ескі буындағы компьютерлерді ауыстыру
мақсатында 3 компьютер, 2008 жылы 2 компьютер, 2009 жылы 3 компьютер
берілді. Мектебімізде қазіргі таңда барлығы 35 компьютер бар, олардың
барлығы да жұмыс істеп тұр, интернетке қосылған. Мұғалімдер мен оқушылар өз
білімдерін толықтыру, жетілдіру үшін қажетті тақырыптарды, мәліметтер мен
деректерді интернеттен алып, сабаққа үнемі дайындалып келеді.
Заман көшіне ілесу талабының бірі – оқу үрдісінде электронды
оқулықтарды енгізу. Өйткені бүгінгі таңдағы білім беру саласында тек
мұғалімнің айтқанын орындау немесе оқулықты пайдалану заман талабын
қанағаттандырмайды. Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында электрондық
оқулықтарды пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес. Мектепте барлық пәндерге
арналған электрондық оқулықтар бар. Мысалы: биология, физика, информатика,
химия, қазақ тілі мен әдебиеті, орыс тілі, шет тілі, валеология, Қазақстан
тарихы, алғашқы әскери дайындық, тіпті бастауыш сыныптарға арналған
оқулықтар да бар. Олардың барлық саны – жетпіс.
Ақпараттық технологияны оқыту үрдісінде екпінді түрде енгізу
бағытында қолданылатын жаңа түрдегі құрал – активті экран – интерактивті
тақта болып табылады.
Елбасының 2007-2009 жылдарға арналған Ақпараттық теңсіздікті
төмендету бағдарламасы бойынша бүгінде мектептің 40 пайызы курстан өтіп,
олар сабақтарын компьютерлік кабинетте, физика және интерактивті тақта
кабинетінде өткізіп келеді.
Ел ертеңі – білімді ұрпақ. Баланы білімді етіп, заман талабына сай
тәрбие беру ісінде әрбір ұстаз шығармашылықпен жұмыс істеп, тынбай ізденуі
қажет. Отанымыздың ертеңгі күнгі тірегі, халық ойшылдары, қайратты
азаматтарын тәрбиелеуде шығармалықпен еңбек ету жолында осындай жұмыстар
жүргізіліп келеді.
1.3 Мектептегі ақпараттық жүйелер және оқыту ерекшеліктері
Қоғамда ақпараттандыру, есептеу техникасы құралдары кеңінен
таралуымен байланысты, оқу процесін ұйымдастыруға, сол сияқты білім берудің
мазмұнын өзгертуге де елеулі ықпал етеді. Білім беру жүйесіндегі қайта
құрулардың негізгі субъектісі - мұғалім. Қазіргі мектепке шығармашылық
ізденіс қабілеті дамыған, жаңа педагогикалық технологияларды жете
меңгерген, мамандық шеберлігі қалыптасқан мұғалімдер қажет. Ол бір уақытта
педагог- психолог және оқу процесін ұйымдастырушы технолог бола білуі
керек. Компьютердің мүмкіндіктерін ескере отырып, оқыту мәселелеріне талдау
жасасақ, психологияның, педагогиканың іргелі оқыту теориясынан
психологиялық-педагогикалық, әдістемелік мәселелер туындайды.
Орта мектепте информатиканың жеке пән болып оқытылуы, көптеген
педагогикалык ізденістер мен ғылыми-әдістемелік еңбектердің туындауының
жандана түсуіне алып келді. Информатиканың қазіргі қоғамдағы алатын орнын,
ерекшеліктерін ғылыми-әдістемелік тұрғыда негіздеуге арналған көптеген
ғылыми зерттеу жұмыстары жүргізілуде.
Қазіргі заманғы оқыту интелектуалдык ерекшеліктеріне сүйене отырып
білім беруді кажет етеді.
Жаңа технологиялар - педагогтың мүмкіндігін күшейтетін құрал, бірақ
ол мүғалімді алмастыра алмайды. Компьютер мүмкіндіктері психология мен
дидактика тұрғысынан талданып, керек кезінде педагогикалык талаптарға сай
қолданылуы керек. Сырткы эффектіні қуып кетпей, окыту бағдарламасының тек
сыртқы емес, ішкі тиімділігіне көп көніл бөлген дұрыс. Компьютердің
сызбалық мүмкіндігін молдығы дәрістік экспериментті бояулы суреттермен,
сызбалармен, кестелер мен байыта түсуге жол ашады, оларды есеп шарттарына
да пайдалануға болады.
Компьютерді мұғалім косымша материалдар, әртүрлі анықтамалык
мәліметтерден акпараттар беру үшін көрнекі кұрал ретінде пайдалана алады.
Мұндай мәліметтерге физикалык формулалар, физикалык шамалардьң өлшем
бірліктері, графиктер, схемалар, иллюстрациялар, физикалык кұбылыстардың
динамикалык бейнесі, тәжірибеге арналған кұрылғылардың тізімі, аспаптардың
сипаттамалары және т.б. жатқызуға болады. Мұғалім араласпай-ақ, оқушылар
өздері меңгеруге тиісті ақпараттар беріледі. Қажетті акпараттарды
жинақтауда электрондык техникаларды енгізу уакыт үнемдейді, карастырып
отырған кезеңде акпараттың толыктығын жоғарылатады, ақпараттық-анықтамалык
жүйе кұрамында электрондық кұрырғылармен жұмыс істеу дағдысын
қалыптастыруға мүмкіндік туғызады.
Жаңа акпараттық технология кұралдарын информатика пәнінің
кіріктірілген сабақтарында пайдалану, оқушының шығармашылык,
интеллектуалдык қабілетінің дамуына, өз білімін өмірде пайдалана білу
дағдыларының қалыптасуына әкеледі. Компьютерлік техниканың дидактикалық
мүмкіндіктерін педагогикалык мақсаттарға қолдану, білім мазмұнын анықтауда,
оқыту формалары мен әдістерін жетілдіруде жақсы әсерін тигізеді. Есептеу
техникасымен жұмыс жасату оқушылардың алгоритмдік дүниетанымын
қалыптастырады:
- өз әрекетін саналы түрде жоспарлайды;
- құбылыстарға модельдер кұра біледі.
Бағдарламалауды оқыту оқушылардың логикалық қабілетін дамытады,
бақылау мен өзін-өзі бақылауын қалыптастырады, оқушылардъң еңбек ету мен
дағдысының жинақтылығын қамтамасыз етеді, жалпы мәдени-дүниетанымын
қалыптастыруға мүмкіндік туғызады.
Мақсаты:
- ақпараттық-коммуникациялық технологияны оқу процесіне енгізу
жағдайында тұжырымдамалық негізін жасақтау және оны жүйелеу;
- мазмұндық, процессуальдық және бағалау компоненттері негізінде
мазмұны мен оған сәйкес таңдалынатын педагог мамандардың
категорияларын таңдауды болжау;
- білім беруді ақпараттандыру жағдайына педагог мамандардың
біліктілігін көтеру.
Бұл қойылған мақсаттарды шешу үшін келесі міндеттерді қарастырамыз:
- білім беруді ақпараттандыруды дамыту тенденцияларын зерттеу және оған
сәйкес мазмұнын анықтау;
- педагог мамандардың ақпараттық-коммуникациялық пайдалана алу
дайындығын анықтайтын белгілер мен көрсеткіштерді жасақтау және
олардың ақпараттық құзырлығын қалыптастыру мүмкіндіктерін зерттеу;
- педагог мамандарды ақпараттық-коммуникациялық технологияны өз
қызметтеріне енгізуге байланысты ұйымдастыру жүйесін жасақтау;
- ақпараттық-коммуникациялық технологияны білім мекемелерінің оқу
процесіне енгізу бойынша педагог мамандардың іс-тәжірибесін тарату.
Жалпы білім беретін білім беру ұйымдарында бір компьютерге 16
оқушыдан келеді, ауылдық жерлерде – 18. Интернет желісіне мектептердің 98%-
ы қосылған, ауылдық жерлерде – 97%. Кең жолақты интернетке 37,3% мектеп
қосылған.
Мектептерді лингафондық және мультимедиалық кабинеттермен жабдықтау
жұмыстары жүргізілуде. Бұл кабинеттерде қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде
сабақтар өтеді. Бағдарламалық қамтамасыз ету басқаруды, бақылауды және
оқушылармен қарым-қатынас жасауды, сонымен қатар мұғалімге толық бақылауды
қамтамасыз ететін мүмкіндік береді. Қазіргі таңда 3450 мектеп лингафондық
және мультимедиалық кабинетпен жабдықталды.
20072008 оқу жылынан бастап республиканың мектептерінде онлайн оқыту
жүйесі енгізілуде. Төрт жылдың ішінде 3571 мектеп интерактивті
кабинеттермен жабдықталған. Сонымен қоса 1721 мектеп республикалық
бюджеттен жабдықталған, онда бес кабинеттен бар (екі универсалды және үш
физика, химия және биология пән кабинеттері) Бұл мектептер кең жолақты
Интернетке 512 Кбсек. жылдамдығымен қосылған.
Жергілікті бюджет есебінен интерактивті кабинеттермен 1850 мектеп
жабдықталған.
Онлайн сабақтарын өткізуге арналған тиісті бағдарламалық қамтамасыз
етулері бар білім порталы жұмыс істейді. 2007-2010 жылдары апта сайын жалпы
білім беретін пәндер бойынша 300 ден астам сабақтар мен сыныптан тыс іс-
шаралар өткізілді.
2010 жылдың наурызында Білімдегі инновация атты халықаралық форум
өткізілді.
Форумның мақсаты – білімдегі ақпараттық технологияларға байланысты
кең сұрақтарды талқылау, озат IT компаниялардың жаңа жабдықтарын көрсету.
Қазақстандық білім беру порталында алғашқы рет Үздік сандық ресурс
атты қашықтықтан конкурс өткізілді. Үздік электрондық ресурстар электрондық
дауыс беру үшін қазақстандық білім беру порталында www.portal.edu.kz
орналастырылды.
Ақпараттандыруды әрі қарай жалғастыру мақсатында Білім және ғылым
министрлігі электрондық оқыту жүйесін енгізу жұмыстарын жүргізуде. Бұл
қалалық және ауылдық мектеп білімін теңестіруге, технологиялық сауатты
азаматтарды дайындауға бағытталған.
Е-learning жобасын 2 кезеңде жүзеге асыру қарастырылған. Біріншісі
– 2011-2015 жылдары, екіншісі – 2016-2020 жылдары. Жоба мектептерді цифрлық
білім беру ресурстарымен, жылдамдығы 4-10 Мбитс болатын кеңжолақты
интернетпен, оқу процесін және статистиканы толық автоматтандыру
(электрондық журнал, кітапхана, сабақ кестесі, күнделік, ата-аналарға sms
арқылы хабарлау). Мұғалімдер мен оқушылар ең үздік білім беру ресурсы мен
оқыту технологияларына қол жеткізеді.
Компьютерлік техниканың дидактикалык, мүмкіндіктерін педагогикалық
мақсаттарға пайдалану, білім мазмұнын анықтауда, оқыту әдістері мен
формаларын жетілдіруде жақсы әсерін тигізеді. Оның оқыту үрдісінде даралап
және топтап оқыту тәсілдерінде, өзіндік танымдық зерттеу жұмыстарын
жүргізуге зор мүмкіндіктер жасайтындығы дәлелденген. Бірақ, бүгінгі таңда
информатика элементтерін пәнаралық байланыс негізінде оқытудың қажеттілігі
мен оны оқу үрдісінде жүргізуте тиімді оқу-әдістемелік құралдардың, оқыту
бағдарламаларының жеткілікті дәрежеде болмауының арасында қайшылық бар.
Информатика мұғалiмдерiнiң бiлiктiлiгiн көтеру жүйесi бiлiм беру
мекемелерi қызметкерлерiнiң бiлiктiлiгiн көтеруге қойылатын талаптарға
сәйкес оқу жұмыстарын ұйымдастыруға бағытталған педагог мамандардың келесi
құзырлықтарын қалыптастырудың деңгейлерi қарастырылады:
1. Пәндiк - мамандық қызметтерiне байланысты қойылатын проблемаларды шешу
қабiлеттiлiгi.
2. Аналитикалық бақылау - пәндiк iс-әрекеттерiн талдау мен бақылау
проблемаларын шешу қабiлеттiлiгi.
3. Ұйымдастырушылық - оқушылардың өзiндiк iс-әрекеттерiн ұйымдастыруға
бағытталған проблемаларды шешу қабiлеттiлiгi.
4. Коммуникативтiк - Мұғалiм-Оқушы, Оқушы-Оқушы, Мұғалiм – Ата-ана
және т.б. жүйелердегi қарым-қатынасты проблемаларды шешу қабiлетi.
5. Бейiмделген - қазiргi жағдайдың өзгерiстерi мен талаптарына сәйкес
проблемаларды шешу қабiлеттiлiгi.
6. Ынталықпсихологиялық - психологиялық, жекетұлғалық, жекетұлғалар
арасындағы өзара қарама-қайшылықты шешу проблемаларының қабiлеттiлiгi.
7. Жобалық - мектептi, мұғалiмдi және оқушыны дамыту жобаларын шешу
қабiлеттiлiгi.
8. Ғылыми-iзденiстiк - мектептiң, мұғалiмнiң және оқушының даму
нәтижелерiн зерттеудi ұйымдастыру және оны өткiзу проблемаларын шешу
қабiлеттiлiгi.
2 DELPHI БАҒДАРЛАМАЛАУ ОРТАСЫ
Әлемдегі миллиондаған программистер Delphi-де жұмыс жасайды және
олардың көбісі Delphi-де мәліметтерді өңдеуге және сақтауға арналған
бағдарламалар құрады. Күнбе-күн коммерциялық және жеке мәліметтерді
санамағанда (адам аттары, мекен-жайлар, есепшоттар) визуальды интерфейс
көмегімен жұмыс істеу керек болатын көптеген ақпараттар бар: дыбыс
файлдары, видео көріністер, WEB – парақшалары және т.б. Осындай көп ақпарат
арасында өзімізге керекті мәліметтерді алу үшін, оларды өңдейтін
бағдарламалар қажет.
Программа құруға ыңғайлы тамаша ортаның бірі – Delphi ортасы
таңдап алынды. Оны оқып үйрену, түсіну және логикалыңқ ойлауға өте
қарапайым, әрі жеңіл. Delphi программалаудың структуралық тәртібін және
бағдарламалаудың басқа тілдерге қарағанда жалпы жақсы дамыған.Оның қызықты
рекурсивті мүмкіндіктері, сонымен қатар қызықты есептер шығару
мүмкіндіктері бар.
Delphi типті жүйені тез және визуальды құру ортасы деп
атайды.Себебі ол өзіне компилятормен қоса редактор және көптеген
дайын бағдарламалар жиынтығын қамтиды.Delphi–де шамамен 200–ге жуық
дайын компоненттер бар.
Delphi-де бағдарлама құру жақсы жабдықталған компьютерді қажет
етеді.
DELPHI – бұл Borland International-дың қосымшаларды тез құруға
арналған жеткілікті жаңа өнімі. Қосымшалармен мәліметтер қорымен клиент-
сервер архитектурасында, InternetIntranet, сонымен қатар локальді
машиналар және файл-серверлік архитектурасында жұмыс істейді.
DELPHI тілі объектілі – бағытталған Object Pascal тілінің жалғасы.
Delphi-ге InterBase локальді SQL сервері, есеп беру генераторлары,
визуальді компоненттің және информациялық жүйені немесе Windows ортасының
қарапайым бағдарламаларын кәсіби өндеуде өзінді сенімді сезіну үшін
арналған тағы басқа құрылғылар жатады.
Delphi 7 Windows 95, Windows 98 немесе Windows NT операциялық
жүйесінің басқаруымен жұмыс істейді. Delphi 7ерекшелігі: көптеген Delphi 6-
да құрылған бағдарламалар негізінен өндіріс және бизнес есептерін шешуге
бағытталған. Бұл мәлімметтер қорымен және есеп беру жұмыстары басты шешілу
керек есептер болып табылады.
Бағдарламалардың сәйкестендірілуі үлкен роль атқарылады. Бұл
аппаратпен қамтамассыздандырумен байланысты (HardWare) жекелеген жағдайда
мобильді компьютерлерді тарату кең ауқым алуымен байланысты.
Дыбыс, сурет, тексттік және цифрлық типтермен берілген
информацияларды беру және оқыту, алу үшін арналған техникалық жабдықтардың
әрі қарай дамуы.
Жоғарыда айтылғандай бизнеспен және өндіріспен тығыз байланысты
болғандықтан қолданушылар Delphi 7-дан өздерінің есептерін шешу үшін идеал
көмекші құрал тапты. Delphi 7-дің Visual Basic және C++ сияқты қолданушы
интерфейсі бар. Қазіргі кезде көптеген фирмалар өз программа интерфейсінің
стандарты ретінде қабылдады. Қолданушы интерфейсі визуалды құрылатын
болғандықтан Delphi ортасында бағдарламалауды тез бағдарлама құру ортасы
делінеді.
Құрудың графикалық ортасынан басқа аспектісі ол - көмекші жүйесінінің
күштілігі.
Delphi 7-да басқа да қазіргі бағдарламалау ортасы сияқты, объектілі
бағытталған бағдарламаларға негізделген. Бағдарлама құру барысында дайын
компоненттерді, олардың қасиетін, әдістерін және алдын-ала анықталған
оқиғаларды пайдалану арқылы аз ғана бағдарлама кодымен айналып өтуге
болады. Бағдарлама құрушыға бұл өзінің бағдарламасының қолданушы
интерфейсін құру барысында көп уақыт үнемдеуді білдіреді.
Delphi 7 қолданушыға өте ыңғайлы, тез бағдарлама құруға мүмкіндік
береді. Бұл ортаның құрал-саймандары өте көп және керек кезінде актив
элемент үшін F1 пернесін басу арқылы көмек алуға болады.
Delphi 7 ортасын жүктегеннен кейін экранда интегралданған
бағдарламаланған ортасының терезесі пайда болады: негізгі терезе,
проектілеу ортасы код редакторы және объектілер инспекторы.
Экранның жоғарғы бөлігінде негізгі терезе орналасады. Онда құрал-
саймандар тақтасы (Standard. View. Debug және Custom) және компоненттер
палитрасы орналасады. Негізгі терезе Delphi 7ортасы жабылмайынша ашық
тұрады. Негізгі терезені жабу арқылы Delphi 7-ны жабамыз.
Тақырыбында қазіргі ашулы тұрған проектінің аты тұрады. Проекті
орындалу немесе проектілеу режимінде ашық тұруы мүмкін. Проект орындалу
режимінде ашық тұрса онда Running сөзі қосылып жазылады.
Мәзір жолағы бағдарламаны басқарудағы, тестілеуге және құруға керекті
командалардан тұрады.
Құрал-саймандар тақтасындағы батырмалар мәзірдегі белгілі бір
командаға сәйкес келеді. Мысалы File менюіндегі Open командасын таңдасақ та
немесе Standard құрал-саймандар тақтасынан Open кнопкасын бассақ та бір
нәтижеге әкеледі. Құрал саймандар тақтасындағы пернелер көмекші
түсіндірмелермен (подсказка) жабдықталған. Егер тышқан курсорын перне
қасына жақындатсақ онда көмекші түсіндірме шығады. Қолданушы құрал
саймандар тақтасының орналасуын, көрініп немесе көрінбей тұруын Customize
диалогтық терезесі арқылы өз қалауынша өзгерте алады және оларды тышқан
курсоры арқылы жылжытуына болады. Customize терезесіндегі құрал-саймандар
тақтасының үлгісінен тышқанның оң жақ пернесін басу арқылы шақырылады.
Компоненттер палитрасындағы компоненттер арқылы бағдарлама құрылады.
Компоненттер Delphi бағдарламасының негізгі элементтері болып табылады.
Олар арқылы қолданбалы бағдарламаның қолданушы интерфейсін құруға көмек
береді. Ең бірінші Delphi-ді жүктегенде Standard палитрасы ашық тұрады.
Қолданушы өз қалауынша, компонеттер палитрасының орналасуын реттеуге
болады. Осы өзгерістердің барлығын Palette Properties терезесінде жүзеге
асырылады. Бұл терезені 2 жолмен шақыруға болады.
Палитраның кез-келген жерінен тышқанның оң жақ пернесін басып
Properties мәзірін таңдау.
DELPHI–дің артықшылықтары:
- қосымшаны өндеу жылдамдығы;
- Жасалған қосымшаның өнімділігінің жоғарылығы;
- Жасалған қосымшаның компьютер ресурстарына төмен қажеттіліктерін
талап етуі;
- Delphi ортасына жаңа компоненттер мен құрылғыларды қосу арқылы
қосымшаның жұмысын арттыру;
- Delphi-дің жеке құралдарымен жаңа компонент пен инструмент құрудың
мүмкіншілігі.
Өнімнің негізгі сипаттамалары
Delphi – бұл бірнеше маңызды технологиялардың комбинациясы:
- машина кодына аударатын жоғары өнімді компилятор;
- объекті-бағытталған модель компонент;
- программалық прототиптерден визуальді (сонымен қатар жылдам)
қосымшаларды құру;
- мәліметтер қорын құру үшін арналған масштабталатын құралдар [15].
Windows жүйесiнде Delphi ортасын iске қосу үшiн оны алдын-ала
компьютерге орнату қажет. Орта компьютерге орнатылған соң, Delphi-дi iске
қосу командасы:
Iске қосу - Программалар - Borland Delphi 7 - Delphi 7.
Нәтижесінде Delphi интерфейсi 2.1 суретіне сәйкес көрiнедi.
Сурет 2.1. Delphi ортасы
1) негізгі терезе;
2) обьектілер тармағының терезесі;
3) обьектілер инспекторының терезесі;
4) браузер терезесі;
5) формалар терезесі;
6) бағдарлама кодының терезесі
Ортада бағдарлама құруға арналған модуль терезесi да iске қосылады
(Unit1.pas). Форма терезесiнiң астында орналасқандықтан, ол экранда
көрiнбейдi.
Delphi интерфейсiнiң құрамына негiзгi мәзiр, аспаптар панелi және
компоненттер палитрасы 2.2 суретке сәйкес енгiзiлген. Негiзгi мәзiр
пункттерiне (iшкi мәзiрлерге) Delphi-де жұмыс iстеу командалары, аспаптар
панелiне iшкi мәзiрлерге енгiзiлген негiзгi командаларды орындайтын
түймелер орналастырылған.
Сурет 2.2. Delphi-дiң негiзгi терезесi
Delphi-де дайындалатын бағдарлама проект деп аталады. Форма -
бағдарламаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұхбаттық терезесi.
Delphi алғашқы рет iске қосылған кезде формаға Form1 атауы берiлуі 2.1
суретіне сәйкес көрсетілген. Оның жиектерiне тышқан көрсеткiшiн
орналастырып, ол екi жақты нұсқама түрiне айналған кезде форманы кеңейтуге
не қысуға болады.
Бағдарлама пайдалану үшiн форма бетiне түрлi компоненттер
орнатылады. Негiзгi компоненттер Delphi терезесiнiң компоненттер
палитрасында орналасқан.
Форманың және форма бетiне енгiзiлетiн компоненттердiң түрлi
қасиеттерi бар. Олар объектiнiң түрлi мүмкiндiктерiн сипаттап, ағымдық
күйiн анықтайды. Мысалы, форма қасиеттерi - форма тақырыбының мәтiнi,
өлшемi, экранда орналасуы, түсi т.б. Delphi iске қосылған кезде форма
қасиеттерiне алғашқы ағымдық мәндер меншiктелiп қойылады.
Форманы, онда орнатылған компоненттi қосымша құру үшiн дайындау оның
кейбiр қасиеттерiнiң мәндерiн өзгертуден басталады. Қасиеттер тiзiмi Объект
инспекторы (Object Inspector) терезесiне енгiзiлген. Тiзiмдi инспектор
терезесiне шығару үшiн керектi объектiнi (форманы не формада орнатылған
форма компонентiн) таңдау керек. Инспектор терезесiнiң жоғарғы қатарына
таңдалған объект атауы жазылып қойылады. Delphi iске қосылған кезде
форманың алғашқы қасиеттер терезесi 2.1 суретінде көрсетiлген. Қасиеттер
терезесiнiң екi қосымша бетi бар: Properties (Қасиеттер) және Events
(Оқиғалар). Терезе ашылғанда екi бағанға енгiзiлген жазулардан тұратын оның
Properties бөлiмiнің ашылулы 2.1 суретінде көрсетiлген. Бiрiншi бағанда –
қасиет атаулары жазылған, екiншi бағанға – олардың мәндерi енгiзiледi.
Delphi-де бағдарламалар оқиғалар арқылы басқарылады. Мысалы, пайдаланушы
бағдарлама құру үшiн алдымен формаға компонент орнатып формада
орналастырылған компоненттi тышқан арқылы шертуi мүмкiн. Осы iс-әрекет
(тышқанның шертiлуi) оқиға деп аталады. Яғни, оқиға - бағдарламаның жұмыс
iстеуi барысында объект жағдайын өзгертетiн белгiлi бiр iс-әрекеттi
шақырады.
Delphi-де әр оқиғаға атау берiлiп қойылған. Мысалы, компоненттер
палитрасының Button түймесi арқылы формада орнатылған Button1 компонентiн
шерту Click (Шерту) оқиғасын шақырады.
Объектiге байланысты түрлi оқиғалар бар. Мысалы, формаға байланысты
оқиғалар саны 35 екені 2.3 суретінде көрсетілген. Олар қасиеттер
терезесiнiң Events қосымша бетiне енгiзiлген. Терезеде оқиға атауларының
алдына On префиксi (қосымшасы) тiркестiрiлiп жазылған. Ол – атаудың оқиға
екендiгiн бiлдiретiн белгi.
Сурет 2.3. Форма оқиғалары
Delphi ортасында жиi қолданылатын оқиғалар:
- OnClick – тышқан түймесiн бiр рет басу;
- OnDblClick – тышқан түймесiн екi рет басу;
- OnKeyDown – клавиштi басу;
- OnKeyUp – басылған клавиштi босату;
- OnMouseDown – тышқан түймесiн басу;
- OnMouseUp – тышқан түймесiн босату;
- OnMouseMove – тышқан көрсеткiшiн жылжыту;
- OnCreate – форманы екi рет шерту, т.б.[24].
Delphi-де бағдарлама (проект) екi бөлiмнен тұрады: алғашқыда
автоматты түрде project1 атауы берiлетiн проект файлы (негiзгi модуль) және
unit1.pas атауы берiлетiн модуль. Олар жеке терезелерде орналастырылған.
Модульге оқиғаларға сәйкес iс-әрекеттердi орындайтын бағдарлама мәтiнi
(процедуралар) енгiзiледi. Бағдарлама мәтiнiн бағдарламалық код деп,
терезенi бағдарламалық код терезесi не қысқаша редактор терезесi деп те
атайды. Оны экранға шығару тәсiлдерi:
- форманы жабу (жабу түймесiн шерту);
- код терезесiнiң бiр шетi форма астында көрiнiп тұрса, оны шерту.
Терезе белсендiрулi түрде ашылады да, онда процедура дайындамасы
(үлгiсi) көрiнедi. Оның тақырыбы нүкте арқылы бөлiнген класс және
процедура атаулары 2.4 суретінде көрсетілген.
Формадан код терезесiне өту және код терезесiнен формаға өту үшiн
F12 клавишiн басу жеткiлiктi. 2.4 суретінде көрiнiп тұрған код терезесiне
енгiзiлген процедура дайындамасы. Оқиғаға байланысты құрылатын процедура
оқиғаны өңдеуiш не оқиғаны өңдеу процедурасы делiнедi. Процедура
дайындамасының жазылу түрi:
Procedure атау (Sender : TObject);
сипаттау бөлiмi
begin
процедура денесi
end;
Мұндағы, Sender параметрi құрылатын процедураның қай класқа
тиiстiлiгiн анықтайды.
Терезенiң сол бөлiгiндегi – браузер терезесi. Онда код терезесiнде
барлық жарияланулардың құрылымын көрiп шығуға болады.
Сурет 2.4. Бағдарлама код терезесi. Онда көрiнген процедура дайындамасы.
2.2 Бағдарлама құрылымы. Негізгі модуль.
Кез келген программа program сөзінен басталатын проект файлымен бір
не бірнеше модулдерден тұрады да, қолдан құрылатын программа модуль ішіне
енгізіледі. Проект файлы *.dpr, модуль *.pas кеңейтілуі бойынша сақталады.
Проект файлын негізгі модуль деп атайды. Негізгі модульдің мазмұны
проектінің жалпы сипаттамасынан тұрады. Delphi іске қосылған кезде оны ол
автоматты түрде дайындап шығады. Негізгі модульге ерекше жағдайлардан басқа
кездерде қосымша нұсқаулар енгізудің қажеті жоқ. Негізгі модуль(проект):
керне.
Project1 - негізгі модуль (проект) атауы. Проектіні дайындап, жаңа
атау бойынша сақтаған кезде ол соңғы атауға алмастырылып қойылады.
Uses (қолдану) – Турбо Паскальдағы сияқты, қызметші сөз. Оның соңына
бағдарламада пайдаланылатын стандартты (кітапханалық) Forms модулі мен
Delphi-дің модульге алғашқы реті меншіктеген атауы (Unit1) жазылған. Unit1-
ден соң оның қайсы модульдік файлда құрылатыны және онымен байланысты форма
атауы көрсетіледі.
{$R *.RES} – нұсқау. Ол компиляторға қосымшаның Windows көмегімен
дайындалғанын қолданбалы бағдарламаның қор сипаттамаларын, мысалы, шарт
белгілер сақталған файлды және т.с.с. пайдалану керектігін көрсетеді
(файлдың кеңейтілуі - *.res);
Begin - end операторларының аралығына енгізілген соңғы бөлім –
қосымшаның алғашқы жүктелуін қамтамасыз ететін әдістер. Delphi - де арнайы
іс-әрекетті орындайтын процедура және командалар әдісі делінеді:
Application.Initialize – қосымша объектісін инициалдау бағдарламаны
алғашқы рет дайындау әдісі;
Application.CreateForm – проект құрамына енетін форманы дайындап,
экранда көрсету әдісі;
Application.Run - бағдарламаны іске қосуды қамтамасыз ету әдісі.
Delphi - де әдістің командалық түрде жазылуы:
Объект.Әдіс
Мысалы, Application.Initialize – Application объектісінің
Initialize әдісін орындау. Кейбір жағдайда бөлімге проект сақталатын бума
атын меншіктеу командасын қосып қою да мүмкін. Жалпы Delphi-де
бағдарламаның орындалуы автоматты түрде негізгі модульді орындаудан
басталады.
Модуль – түрлі іс-әрекеттерді орындауға арналған бағдарлама бөлімі.
Модуль тақырыбы Unit модуль қызметші сөзінен басталып, соңына әдеттегідей
нүктелі үтір таңбасымен аяқталатын модуль атауы жазылады. Delphi-дің
модульге алғашқы рет меншіктейтін атауы Unit1. Жаңа проект ашылған кезде
модуль дайындамасы да автоматты түрде құрылады:
Интерфейс (interface) бөлімі кілттік сөзімен басталады да оған келесі
бөлімдер енгізіледі: uses – Турбо Паскальда пайдаланатын бөлім сияқты, оған
стандарты модуль атаулары жазылады. Бөлімге пайдаланушы дайындалған модуль
атауын кірістіріп қою да мүмкін. Одан әрі, Delphi дайындаған форма типі
сипатталады. Онда өрістер, қасиеттер, компоненттер сипаталып, олардан соң
модульге жазылатын проседуралармен функциялар бағдарлама элементтері
жарияланады.
Private (жеке дербес) бөліміне тек ағымдық модульге тиісті элементтер
енгізілуі мүмкін (элемент – өрістер, әдістер, қасиеттер мен оқиғалар).
Public (көпшілік) бөлімнің ішінде ағымдық модульге қол жеткізуге
болатын не модульдің көрінетін элементтері, облыстары енгізіледі. Олар
класқа енетін элементтердің пайдалану облыстарын ғана анықтайтын
болғандықтан, әдетте (көп жағдайда) олар бос көрінеді.
Impelementation (іске асыру, орындау) бөліміндегі – {$R *.DFM} –
*.dfm кеңейтілуі бойынша жазылған файлды пайдалану нұсқауы. Ол модульді
оған сәйкес форманың сипаттамасымен байланыстырады (файлға форма
қасиеттерінің мәндері жазылып қойылған. Ол формада орнатылған компонентер
қасиеттерінің де сипаттамаларын бойында сақтайды. Қасиеттер сәйкес Object
Inspector терезесінде көрінеді). Одан соңғы қатарларға программалаушы
Delphi тілінде қажетті процедураларды қолдан кірістіру керек. Олардың
ішіндегі оқиғаны өңдеуіш проседуралардың тақырыптары модульдің интерфейс
бөлімінде автоматты түрде жазылып қойылады.
Кейде модульдің соңына инициялдау (initialization) бөлімі енгізіледі.
Бөлім модуль айнымалыларын инициялдап бастапқы мәндер беріп бағдарламаны
дайындaу үшін қажет. Егер ол толтырылса, бұл бөлім басқаруды бағдарлама
денесіне беруден бұрын орындалады. Бөлім нұсқауларын begin және end кілттік
сөздерінің арасына енгізу керек. Жоғарыда көрсетілген сияқты бөлім
толтырылмаса, begin сөзі жазылмай оған тек end сөзі енгізіледі. Ол –
модульдің соңын білдіретін кілттік сөз [17].
2.3 Компоненттер палитрасы
Delphi-де бағдарлама дайындау үшiн компоненттiк тәсiл пайдаланылған:
пайдаланушы бағдарламаларының кiтапханасы бағдарламалау ортасымен бiрге
ұсынылатын, белгiлi бiр iс-әрекеттi орындайтын компоненттерден жинақталады,
ал олар форма терезесiне енгiзiледi. Компоненттiк тәсiл бағдарламалау
технологиясына нағыз төңкерiс жасады деуге болады, себебi, компоненттердi
пайдалану бағдарлама жұмысын күрделi түрде жеңiлдеттi.
Компоненттер кiтапханасын визуальды компоненттер кiтапханасы (Visual
Component Library, VCL) деп атайды. Онда түрлi компоненттер жинақталып
(Delphi 5-те олардың саны 200-ден артық), олар түрлi атаулы 19 бетке
орнатылып қойылған. Жиi қолданылатын беттер мен компонеттер 2.1 кестесінде
көрсетiлген. Пайдаланушы жаңа компонент дайындап, оны компоненттер панелiне
қосып қоюына болады.
Кесте 2.1.
Жиi қолданылатын беттер мен компонеттер
Standard Құрамына жиi қолданылатын компонеттер енгiзiлген
стандартты бет.
Additional Стандартты беттi толықтырушы қосымша бет.
Win32 Windows 9598 стилiнде қолданылатын 32-биттiк компонеттер
System Таймер, плеер т.с.с. жүйелiк компонеттер бетi
DataAccess Берiлгендердi BDE арқылы басқару бетi
DataControls Берiлгендердi басқару бетi
InterBase InterBase программасымен тiкелей байланыс
Midas Берiлгендер қорын басқару қосымшаларын құру
Internet Инетрнет – Интернетпен жұмыс iстейтiн қосымшалар құру
QReport Есептер даярлау
Dialogs Open file, т.с.с. сұхбаттық терезелердi пайдалану
Standard бетiнiң кейбiр компоненттерi:
Label Мәтiндi шығару
Edit Бiр жолдық мәтiндi енгiзу және редакциялау
Memo Көп жолдық мәтiндi енгiзу және редакциялау
Button Командалық түйме құру
Panel Компоненттердi топтастыру контейнерi
MainMenu Мәзiр құру
Additional бетiнiң компоненттерi:
BitBtn Бетiне биттiк бейне орнатуға болатын командалық түйме
Image Графикалық кескiндердi шығару (бейнелеу)
Shape Форма бетiне түрлi геометриялық фигураларды шығару
Chart Диаграммалар мен графиктер тұрғызу
Win32 бетiнiң компоненттерi:
Animate Дыбыссыз клиптердi орындау
ProresBar Орындалуы бiршама уақыт алатын процестердi бейнелеу
System бетiнiң компоненттерi:
Timer Қосымшада уақыт интервалын беру
PaintBox Форма бетiнде сурет салуға болатын облыс құру
Dialogs бетiнiң компоненттерi:
OpenPictureDialog Графикалық файлдарды ашу сұхбат терезесiн пайдалану
SavePictureDialog Графикалық файлдарды сақтау сұхбат терезесiн пайдалану
3 МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫ МЕН МҰҒАЛІМДЕРІНІҢ МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫН ҚҰРУ
3.1 Мәліметтер базасының негізгі ұғымы
Менің бұл дипломдық жұмысымның басты тақырыбы мәліліметтер базасын
басқару жүйелері, оларды пайдаланушылар және пайдалану барысында
атқарылатын жұмыстар туралы болып табылады.
Жұмыстың тақырыбы өте ауқымды болып келеді. Және қозғалып отырған
сұрақ қазіргі уақыттағы ең белсенді сұрақтардың бірі болып табылады.
Жұмысты жазу барысында келесідей негізгі тақырыбтар қозғалмақшы:
- Мәліметтер базасы, оның бүгінгі күнгі жағдайы және жұмыс атқаруы.
- Мәліметтер базасын пайдаланушылар, олардың категориялары және оның
әкімшілігінің функциялары.
- Мәліметтер базасын жобалау (практикалық көрінісі).
Мәліметтер базасының пайда болуы жалпы алғанда есептеуіш
техникалардың жетілдірілуі мен олардың құнының төмендеуіне байланысты.
Алғашқы кезде есептеуіш техникалар тек қолмен шығаруға болмайтын
математикалық күрделі есептеулерді шығару үшін қолданылды. Кейін
компьютерлік техпологиялардың дамуына байланысты бұндай есептеулер тек
автоматтандырылған жүйелер арқылы есептеле бастады. Сол уақытта
компьютерлерді ақпаратты сақтау мен өңдеу үшін қолдану ойластырылды. Адам
өмірінің кез келген саласында қажет болатын ақпараттар мен мәліметтерді
есептеуіш техника арқылы сақтау, өңдеу және беруалу өте ыңғайлы болып
шықты. Соған сәйкес қазіргі заманда адамдар өз қызметтерінде ақпаратты көп
пайдаланатындықтан есептеуіш техникалар ақпаратты сақтау мен өңдеуге
ыңғайлы етіліп жетілдірілуде.
Жұмыстың басты мақсаты болып жоғарыда келтірілген сұрақтар мен жұмыс
тақырыбын жан-жақты, тыңғылықты және терең түрде қарастыру болып табылады.
Мәліметтер базасын басқару жүйесінің (МББЖ) - жаңа база құрылымын
құруға арналған программаның құралдар кешені, оны құрамын толықтыру,
құрамында барды редакқиялау және апаратпен көрсетушілік (визуализация).
База ақпаратын көрсетушілік ретінде берілген критерийге сәйкес бейнеленетін
мәліметгерді іріктеу, оларды реттеу, сосын шығаратын құрылғыға беру немесе
байланыс арналары бойынша беру.
Кез келген МББЖ мәліметтермен төрт қарапайым операция орындауға
мүмкіндік береді:
- кестеге бір немесе бірнеше жазбаны қосу;
- кестеден бір немесе бірнеше жазбаны жою;
- кейбір өрістердің бір немесе бірнеше жазбаларындағы мәндерді жаңарту;
- берілген шартты қанағаттандыратын бір немесе бірнеше жазбаларды табу.
МББЖ-ның тағы бір функңиясы – мәліметтерді басқару. Мәліметтерді
басқару ретінде, әдетте, мәліметтерді рұқсат етілмей қол жетуден қорғау,
мәліметтермен жұмыс режимін көп мәрте пайдалануды қолдау және мәліметтердің
тұтастығы мен үйлесімділігін қамтамасыз ету түсініледі.
Мәліметтер базасын жіктеу. Мәліметтер арасындағы байланыстарды орнату
әдістері бойынша былайша ажыратылады: Реляциялық, иерархиялық және желілік
МБ.
Реляциялық МБ кесте түрінде мәліметтерді ұсынудың қарапайым және
әдеттегі формасы болып саналады. Көптеген теориялар ішінде кестеге қатынас
(relation) термині сәйкес келеді және ол МБ-ға осы атты берген. Ол үшін
дамыған математикалық аппарат – біріктіру, алу, азайту, қиылысу, қосу және
т.б. сияқты математикалық операциялар айқындалатын реляциялық есептеу мен
реляциялық алгебра.
Осы типтегі МБ жасауға американдық ғалым Е. Кодд елеулі үлес қосты.
Реляциялық МБ-ның жақсы қасиеті – оны қолдаудың аспаптық құралдарының
салыстырмалы қарапайымдылығы, кемшілігі - мәліметтер құрылымының қатавдығы
(ерікті үзындық кестесінің жолдарын берудің мүмкін еместігі) және оның
жұмысы жылдамдығының мәліметтер базасы мөлшеріне тәуелділігі. Мұндай МБ-ға
белгіленген көптеген операциялар үшін барлық МБ қарау қажетті болуы мүмкін,
Иерархиялық және желілік МБ қайсыбір ортақ белгісі бар мәліметтер
арасындағы байланыстардың бар болуын көздейді. Иерархиялық МБ-да мұндай
байланыстар ағаш–сызық жол (графа) түрінде бейнеленуі мүмкін, мүнда биік
үшар бастан төменгі кішілеріне қарай біржақты байланыстар ғана болуы
ықтимал. Егер барлық ықтимал сүрақтар ағаш құрылымында бейнеленсе ғана, бұл
қажетті ақпаратқа жетуді тездетеді. Ақпарат алудың ешқандай басқа сұрау
салулары қанағаттандырмайды,
Аты айтылған кемшілік желілік МБ-дан алып тасталды, онда (тым
болмағанда, теориялық жағынан) бәрімен барлық жағынан байланыс болуы
ықтимал еді. Іс-тәжірибе жүзінде мұны іске асыру мүмкін болмағандыктан,
кейбір шектеулерге жүгінуге тура келеді.
Мәліметтердің әрбір элементі құрамында кейбір басқа элементтердің
сілтемесі болуы тиіс. Сол себептен ЭЕМ (электронды есептегіш машинаның)
оперативті және дискілік жадындағы едәуір ресурстар талап етіледі.
Кейбір МББЖ туралы мәліметтер 3.1 кестесінде келтірілген.
Кесте 3.1
Мәліметтер базасын басқару жүйесі
МББЖ атауы МБ типі
MS Access Реляциялық
Clipper Реляциялық
DBase Реляциялық
FoxBase+ Желілік
FoxPro Желілік
IMSVS Иерархиялық
Oracle Реляциялық
Paradox Реляциялык
МБ Жіктеу
Мәліметтер базасымен жұмыс режимі. Мәліметгер базасын басқару
жүйесінің екі жұмыс режимі бар: жобалаушылық және пайдаланушылық. Бірінші
режим база құрылымын құру немесе баяндауға және оның объектілерін жасауға
арналған. Екінші режимде базаны толтыру немесе одан мәліметтер алу үшін
бұрын дайындалған объектілер пайдаланылады.
Жобалаушы кесте құрылымдарын мәліметсіз жасайды және оны тапсырыс
берушімен бірге келісіп, бір қорытындыға келеді.
Базаны құрушылар базаны нақты мәліметтермен толтырмайды (тапсырыс
беруші оларды құпия деп санауына болады және бөгде адамдарға ұсынбайды).
База объектілерін қалау кезеңін де үлгілік мәліметтер мен эксперименттік
толтыру бұған қосылмайды.
Базаны пайдаланушы – формалардың көмегімен оны ақпаратпен толтырады,
мәліметтерді сұрау салулардың көмегімен өңдейді және қорытындыны нәтижелік
кестелер мен есептер түрін де алады. Жалпы жағдайда пайдаланушылардың
қызметі – нақты жұмыс парағында қарастырылғандарға ғана, база құрылымын
басқаруға қолы жететіндей құралдары жоқ.
3.1.1 MS ACCESS 2007 МББЖ-мен жұмыс істеу
MS Access 2007 жайлы сипаттамасы қазіргі уақытта Microsoft Access-
мәліметтер базасын басқарудың үстемдік (дербес) бағдарламалық жүйелері
арасында ең танымалдарының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz