Дәстүрлі технологиялар мен инновациялық технологиялардың аражігі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
1 Оқытудағы жаңа инновациялық технологиялардың оқушылардың
шығармашылығын дамытудағы рөлін теориялық тұрғыдан
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
1.1 Отандық, шетелдік ғалымдардың еңбектеріндегі оқытудағы жаңа
инновациялық технологиялардың оқушылардың шығармашылығын дамыту
мәселесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1.2 Қазіргі оқытудың жаңа инновациялық технологияларының оқушылардың
шығармашылығын дамытудағы тиімді жолдары ... ... ... ... ... . 23
2 Оқытудағы жаңа инновациялық технологиялардың оқушылардың
шығармашылығын дамытудағы рөлін тәжірибе жүзінде
тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
2.1 Оқытудағы жаңа инновациялық технологиялардың оқушылар шығармашылығын
дамытудағы ерекшеліктерін зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... .. 53
2.2 Оқытудағы жаңа инновациялық технологиялардың оқушылардың
шығармашылығын дамытудағы рөлі бойынша жүргізілген зерттеу жұмысының
нәтижесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер 69
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының Білім туралы
Заңында Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық
құндылықтарды, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды
қалыптастыруға және кәсіби шындауға бағытталған білім алу үшін қажетті
жағдайлар жасау... оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді
ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу деп,
білім жүйесін одан әрі дамыту міндеттері көзделеді [1].
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына
жолдауында: XXI ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері
анық. Біздің болашақтың жоғары технологиялық және ғылыми қамтымды
өндірістері үшін кадрлар қорын жасақтауымыз қажет. Осы заманғы білім беру
жүйесінсіз әрі алыста барлап, кең ауқымда ойлай білетін осы заманғы
басқарушыларсыз біз инновациялық экономика құра алмаймыз.
Демек, барлық деңгейдегі техникалық және кәсіптік білім беруді дамытуға
бағытталған тиісті шаралар қолдануымыз шарт, - делінген. Осынау ақиқаттың
дәлелі Қазақсатн Республикасы дамуының 2030 жылға дейін межеленген
стратегиясында, оны жүзеге аысруға бағытталған еліміздің кезең-кезеңмен
дамуының стратегиялық жоспарларында білім саласына айрықша басымдылықпен
мән берілгендігі [2].
Білім берудің әрбір сатысы жоғарылаған сайын олардың білімді қабылдауы
өзгеріп, өтілетін пәндер жүйесі күрделене түседі. Сондықтан да баланың жас
ерекшеліктерін, әр сатыдағы қабылдау мүмкіндіктерін ескере отырып, дамып
жатқан оқытудың жаңа технологияларын бейіндік оқыту барысында пайдалану
маңызды болып отыр.
Білім берудің ең төменгі сатысы – ақыл-ойдың даму іргетасы, оқу
әрекетін қалыптастырудыңең қуатты кезеңі. Бірақ бұл сатыдағы баланың есте
сақтау қабілеті, затты қабылдауы нашар болып келгенімен, білуге құштар,
барлығын көзбен көруді ұнатады. Сондықтан да оқу ойын түрінде. Білім беруді
ізгілендіруді т.с.с. технологиялары ретінде қолданылып отырады.
Орта сатыда білімнің негіздері қаланады. Оқу материалы күрделірек
болғандықтан, бірден түсінулері де қиынға соғады. Сондықтан да жас
ерекшелігі мен пәннің күрделілігі ескеріліп, дамыта оқыту, мәселелік оқыту,
түсіндіре басқарып озат оқыту, модульдік, тірек сигналдары арқылы оқыту,
оқытудың компьютерлік технологиясы тиімді түрде қолданылуы көзделіп отыр.
Ал жоғары саты, яғңи бейіндік білім сатысы, өз бетімен оқу дағдыларын
игере алатындықтан, белгілі мәселе төңірегінде ой қозғай алатын, жеке
пәндерге деген талғамы, талғауы бар саналы азамта ретінде танимыз. Осындай
ерекшеліктерді ескере отырып, бұл сатыда сын тұрғысынан ойлауды дамыту,
деңгейлеп саралап оқыту, бағдарламалап оқыту, өздігінен дамыту
технологиясы, дамыта оқыту технологияларын пайдаланып, жетістіктерін күтуде
[3].
Білім беру барысында жаңа технологияларды қолдану оқу процесінің
жетістіктерін арттыра түседі. Жаңа оқу үрдісінің әдістері мен түрлерін
жетілдіруде жаңашыл-педагогтардың озық дидактикалық идеяларында Нені
оқыту?, Қалай оқыту?, Сапасы қандай? деген сияқты мәселелерді шешуге
бағытталған көптеген жаңаша жұмыс түрлерін көруге болады.
В.Ф.Шаталов, Р.Штейнердің, С.Н.Лысенковтың, П.Эрдниевтің,
Л.В.Занковтың, Л.С.Выготскийдің т.б. аталған дидактиктердің біліміне сүйене
отырып, қазіргі таңда оқытудың әр түрлі технологиялары қарастырылып, оны
қолдануды жүзеге асыруда көптеген жұмыстар жүргізіліп, нәтижесін беріп те
үлгерді. Мұндай технологиялар жан-жақты тараған, оның нәтижесін танытып
жатқан бірқатар түрлерін атауға болады: сын тұрғысынан ойлауды дамыту, ойын
арқылы оқыту технологиясы, білім беруді ізгілендіру технологиясы, модульдік
оқыту, оқытудың компьютерлік технологиясы, дамыта оқыту технологиясы, тірек
сигналы арқылы оқыту технологиясы, түсіндіре басқару, оза оқыту
технологиясы, өздігінен даму технологиясы, бағдарламалап оқыту
технологиясы, деңгейлеп, саралап оқыту және т.б. [4].
Оқыту технологиясының өзіндік нұсқасын әзірлегенге оның жалпы құрылу
қағидаларына (Дж.Блок, Л.Андерсен, Дж.Керрол, Б.Блум, т.б.), сондай-ақ
тұлғаның даму ерекшеліктері туралы психологиялық ғылым мәліметтеріне, оның
мүдделеріне, тұлғаның қызығу аясын дамытуға, тұлғаның танымдық құрылымын
дамыту ерекшеліктеріне (Ж.Пиаже, Э.Эриксон, А.Маслоу, Л.Божович,
Л.Выготский, Л.Фридман және т.б.) сүйенген.
Оқытудың жаңа технологияларын тиімді пайдаланудың бір ерекшелігі,
мұғалім мен оқушының күрделі, тығыз байланысын оңтайлы шешуге көмектесе
отырып, сенімділікпен жұмыс жасауға, өзара батыл пікірлесуге, оқуға деген
ынтасын арттыру, сапалы білім берудің оң жолдарын қамтиды [5].
Егеменді еліміздің білім беру жүйесінде әлемдік деңгейге жету үшін
оқытудың әртүрлі әдіс-тәсілдерін қолдана отырып терең білімді, ізденімпаз,
барлық іс-әрекеттерінде шығармашылық бағыт ұстанатын, сол тұрғыда өз
болмысын таныта алатын жеке тұлға тәрбиелеу ісіне ерекше мән берілуде.
Демек, мектептегі оқу үрдісі оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып,
шығармашылық әрекетін дамытуына жол ашуы қажет [6].
Қазіргі таңда кез келген мектептерде білім жүйесін жетілдіру үшін жаңа
технологияларды пайдаланудың тиімділігін өмірдің өзі дәлелдеп отыр. Мұның
өзі аталған мәселенің теориялық негіздемесін жасау қажеттілігін туындатады.
Көтеріліп отырған мәселенің өзектілігі Қазақстан Республикасының Білім
туралы Заңында, Қазақстан Республикасының стратегиялық дамуының Қазақстан
– 2030 бағдарламасында, ҚР білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасында, ҚР Білім бағдарламасында
мемлекеттік саясаттың басты принциптері ретінде жеке адамның шығармашылық
әлеуетін дамыту, білім берудің дамытушы сипатын арттыру мәселелерінде басты
міндеттер қатарына қойылған.
Зерттеу жұмысының теориялық негізі ретінде Қазақстандық және шетелдік
жетекші ғалымдардың еңбектері қолданылды: П.Эрдниевтің дидактикалық
бірліктерді ірілендіру технологиясы, Д.Эльконин мен В.Давыдовтың дамыта
оқыту технологиясы, Ш.Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы,
В.Шаталовтың қарқынды оқыту технологиясы, М.Чошановтың проблемалық оқыту
технологиясы, П.Третьяковтың, М.Жанпейісованың модульді оқыту технологиясы,
В.Монаховтың, В.Беспальконың оқыту технологиясы, Дж Блок, Л.Андерсен,
Б.Блумның оқушының танымдық құрылымының дамыту ерекшеліктері [7-9].
Оқушылардың жалпы шығармашылық қабілеттерінің құрамдас компоненттерін
анықтауға бағытталған еңбектер де жеткілікті, атап айтсақ, Л.Лернердің,
А.Н.Луктың, В.И.Андреевтің, А.Л.Яковлевтің, Д,Б.Богоявленскаяның еңбектері
[10,11].
Жалпы білім беретін мектептердегі инновациялық іс-әрекеттер
педагогикалық білім берудегі инноватиканың дамуына байланысты. Оның
негіздері мына педагог-ғалымдардың зерттеулерінде қарастырылған:
М.С.Бургин, М.С.Гильманов, В.И.Загвязинский, И.А.Зязюн, А.И.Кузнецов,
П.И.Пидкасистый, В.А.Сластенин, А.М.Цирульников және т.б. [12].
Қазақстандағы ауыл мектептерінің оқу-тәрбие үрдісінде деңгейлеп оқыту
технологиясы Ж.Қараевтың, жүйелік негізде оқыту технологиясы Г.Г.Ғалиевтің,
шоғырландырып – қарқынды оқыту технологиясы Қ.А.Әбдіғалиев,
Н.Н.Нұрахметовтың, блоктық-моульдық технологиясы М.Жанпейісованың,
Ә.Жүнісбектің және тағы басқа ғалымдардың оқыту технологиялары кеңінен
танымал [13,14].
Зерттеудің мақсаты – оқытудағы жаңа инновациялық технологияларының
оқушылардың шығармашылығын дамытудағы рөлін анықтау.
Зерттеудің нысаны – жалпы білім беретін мектептердегі жаңа инновациялық
технологиялар.
Зерттеу пәні – оқытудағы жаңа инновациялық технологияларының
оқушылардың шығармашылығын дамытудағы рөлінің мәні.
Зерттеу міндеттері:
– оқытудағы жаңа инновациялық технологияларының оқушылардың
шығармашылығын дамытудағы рөлін теориялық тұрғыдан негіздеу;
– “инновация”, “технология”, “инновациялық технология”, “шығармашылық”,
“шығармашылық қабілет” ұғымдарын сипаттау;
– оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуда жаңа оқыту
технологияларының мүмкіндіктерін ашып көрсету.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, оқытудағы жаңа инновациялық
технологияларының оқушылардың шығармашылығын дамытудағы рөлінің ғылыми
теориялық негіздері айқындалса, онда кез келген жағдайда ұтымды шешім
қабылдай алатын шығармашылық тұлға қалыптасады.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері:
Шығармашылықтың мәні туралы философиялық ілім, диалектикалық таным
теориясы, жеке тұлғаның дамуы мен әрекет теориясы, жеке тұлғаны дамытудағы
шығармашылық-әрекеттік, жеке тұлғалық қатынас туралы философиялық
қағидалар, жеке тұлғаны дамытудың тұлғалық-бағдарлық теориясы, оқушылардың
белсенді оқу әрекетін ұйымдастыру теориясы, құндылық теориясы.
Зерттеу базасы: Тәжірибелік зерттеу жұмыстары Қарағанды облысы Нұра
ауданындағы Баршын орта мектебінде жүргізілді.
Дипломның құрылымы: Диплом кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан,
әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі негізделеді, жұмыстың мақсаты,
нысаны, пәні анықталады, зерттеу міндеттері мен болжамы, әдіснамалық
негізі, құрылымы, көрсетіледі.
Қорытындыда зерттеу нәтижелеріне негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар
беріледі.
1 Оқытудағы жаңа инновациялық технологиялардың оқушылардың
шығармашылығын дамытудағы рөлін теориялық тұрғыдан талдау
1.1 Отандық, шетелдік ғалымдардың еңбектеріндегі оқытудағы жаңа
инновациялық технологиялардың оқушылардың шығармашылығын дамыту мәселесі
Ел Президенті Н.Ә.Назарбаев 2007 жылғы 28 ақпанындағы “Жаңа әлемдегі
жаңа Қазақстан” атты Қазақстан халқына Жолдауында көрсеткендей, “Әлемдік
шаруашылық байланыстарына белсенен кіріккен барлық осы заманғы бай қуатты
мемлекеттер парасатты экономикаға сүйенген болатын. Ал ондай экономика
жасақтау үшін, ең алдымен, өз қарауымыздағы адами капитализмді дамытқанымыз
жөн”. Бұл жалпы мемлекеттік жобаны жүзеге асырудағы үлкен жауапкершілік
оның барлық қатысушыларына, соның ішінде, ең алдымен, Қазақстан
Республикасының Білім және ғылым, Индустрия және сауда министрлігіне
жүктелген [15].
Қазіргі кезде бүкіл әлемде жүргізіліп жатқан ізгілендіру үрдістері
қоғамның білім беру мекемелеріне қойылатын талаптарды анықтауда. Техникалық
прогресс пен ғылыми ақпарат көлемінің ұлғая түсуі, мектептегі білім беру
мазмұнын қайта құру және оқу-тәрбие орындарының іс-әрекет қағидаларын қайта
қарау – мұның бәрі мұғалімнің кәсіби біліктілігі мен тұлғасына, бүкіл
педагогикалық үрдістің тұлғалық бағдарлануына қойылатын талаптардың сөзсіз
арта түсуіне алып келеді. Сондықтан оқытудың теориясы мен практикасындағы
зерттеліп отырған проблеманың жағдайына талдау жасауды “инновациялық
технологиялар” ұғымына нақты түсінік беруден бастаған жөн. Біз өз
зерттеуімізде, ең алдымен “инновация”, “технология”, “педагогикалық
технология”, “инновациялық білім беру технологиялары” ұғымын мазмұны
жағынан толықтырсақ [16].
“Инновация” ұғымы педагогика ғылымымен жасасып келеді деуге болады.
Олай дейтініміз, бұл ұғым ежелгі педагогикалық еңбектерде кездесіп отырады.
“Инновация” ұғымы әр елде әртүрлі түсіндіріліп, ғалымдар әртүрлі
анықтамалар берген. Осы ұғымды жан-жақты зерттеген ғалымдар – М.М.Поташкин,
А.С.Доренсов, В.И.Днепрова, В.С.Лазерева, П.И.Третьякова, Н.Нұрахметов,
Ш.Таубаева, Қ.Құдайбергенов, Н.Р.Юсуфбекова және т.б. “инновация” ұғымына
“жаңалық”, “жаңаны енгізу”, “өзгеріс”, “құрал”, “үрдіс”, “әдіс-тәсілдер”
деп түсіндіріп берген. Инновациялық үрдіс дегеніміз – білім беру жүйесін
жаңартудың серпін беру, білім беруді неғұрлым тиімді ете түсінудің құралы
және әдісі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады [4, 14].
Жалпы, ғылыми “инновация” термині энциклопедиялар мен сөздіктерде
анықталған. Үлкен энциклопедиялық сөздікте бұл “қайта құрылу” ұғымы ретінде
берілген. Советтік энциклопедиялық сөздікте де осы мағынада қолданылған
[17].
Инновация теориясының алғашқы ұғымдарының негізін қалаушылар неміс
ғалымдары В.Зомбарт, В.Метчерлих және австриялық экономист Й.Шумпетер болып
табылады, олар бұл қағидаларды әлеуметтік-экономикалық және технологиялық
процестерге байланысты қолданған. Бүгінде ғылыми зерттеулерде әдіснамалық
тұрғыдан қатынастың әртүрлігіне байланысты “инновация” түрліше анықталады.
Көптеген ғалымдар, әсіресе шетел ғалымдары (Н.Мончев, И.Перлаки,
Д.В.Хартман, Э.Менсфилд, Р.Фостер, Б.Твисс, Й.Шумпетер, Э.Роджерс т.б.) бұл
ұғымды өз зерттеулерінің объектісі мен пәніне байланысты тұжырымдайды.
Мәселен, Б.Твисс инновацияны жаңалық немесе идея экономикалық мазмұнға ие
болатын процесс ретінде анықтайды. Ф.Никсон инновацияны – бұл нарыққа жаңа
және жақсартылған өнеркәсіптік процестер мен құрал-жабдықтардың пайда
болуына алып келетін техникалық, өндірістік және коммерциялық шаралардың
жиынтығы деп есептейді. Й.Шумпетер инновацияны кәсіптік рухпен шыңдалған
өндірістік факторлардың ғылыми-ұйымдастырылған құрамасы ретінде
тұжырымдайды [18].
А.И.Кочетов “инновацияға” келесідей анықтама берген: педагогикалық
қызметтің жаңаруың, оның нәтижесін белгілі деңгейге қамтамасыз ететін
теориялық, технологиялық және методологиялық концепция.
М.В.Кванеа мен В.Латкиннің көзқарастары бойынша, “инновация” бұл
нормасынан тыс кәсіби (қызметті) принципиалдық қызметті жаңа сапалы
деңгейге шығарылды.
В.Кларин оқытудағы инновациялық әдістердің екі негізгі типін атап
айтқан:
1 тип: Инновациялар – оқыту процесін модернизациялайтын
модернизациялар. Олар кепілді нәтижелердің жетістіктеріне бағытталған.
Олардың негізінде оқытудағы технологиялық әдістеме жатыр.
2 тип: Инновациялар – оқыту процесінің зерттеу сипатын қамтамасыз
етуге, ізденіс оқыту – танымдық ұйымының қызметіне бағытталған оқыту
процесінің өзгеруінің жаңартылуы [19].
Инновациялық іс-әрекет жаңа бағдарламаны, жаңа оқу жоспарын, жаңа әдіс-
тәсілдерді оқыту және тәрбиелеу процестеріне енгізу болып табылады. Мысалы,
А.И.Пригожин білім мазмұнында, әдістемеде, технологияларда, оқу-тәрбие
жұмыстарының формаларында, әдістерінде, тәсілдерінде, құралдарында, оқу-
тәрбие процестерін ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда инновацияның
көрініс табатын типтерін атайды. Бұдан “педагогикалық-инновациялық
технология”, “инновациялық іс-әрекет”, “инновациялық процесс” ұғымдарын бір
мағынада қолдануға болатыны шығады.
Демек, “инновация” терминін анықтауға барлық авторлардың пікірлерін
салыстырсақ, аса алшақтық жоқ десек те болады. Олардың ойынша “инновация”
педагогикалық категорияға жатады және ол мектептегі құбылысқа тың жаңалық:
жаңа бағдарламаны, оқу жоспарын, әдіс-тәсілдерді оқу және тәрбие
жұмыстарына енгізу болып табылады. Болашақта “инновация” ұғымының барынша
дәлірек, толық мағынасы табыла жатар, дегенмен жаңа үлгідегі мектептің
дамуы инновациялық құбылыссыз жүрмейтіндігі анық.
Н.Нұрмағанбетов “инновация” білімінің мазмұнында, әдістемеде,
технологияда, оқу-тәрбие жұмыстарының түрлерінде, тәсілдерінде, оқу-тәрбие
жұмыстарын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда көрініс табады” дейді
де, автор өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта жаңғырту кеңістігін
бірнеше түрге бөледі:
– жеке түрі (жеке, дара, бір-бірімен байланыспаған);
– модульдік түрі (жеке дара кешенді бір-бірімен байланысқан);
– жүйелі түрі (мектепте толық қамтитын) [20].
Модификациялық инновация – бұл қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен
айналысады. Бұған В.Ф.Шаталовтың математикаға жазған тірек конспектісі және
оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады. Комбинаторлық
инновация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме элементерін жаңаша
құрастыру. Бұған тіл мен әдебиетті оқытудың қазіргі кездегі әдістемесі
дәлел. Радикалық инновацияға білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу
жатады.
Жалпы білім беретін мектептердегі инновациялық іс-әрекеттер
педагогикалық білім берудегі инноватиканың дамуына байланысты. Оның
негіздері мына педагог-ғалымдардың зерттеулерінде қарастырылған:
М.С.Бургин, М.С.Гильманов, В.И.Загвязинский, И.А.Зязюн, А.И.Кузнецов,
П.И.Пидкасистый, В.А.Сластенин, А.М.Цирульников және т.б.
Соңғы он жылдықта “инновация” ұғымы кеңінен таралды. Инновациялық
қозғалыстар білім беру жүйесінің жаңаруының маңызды айғағына айналды.
Инновациялар бірнеше проблемалар тоғысында пайда болады және ауытқымай,
жаңа мәселелерді шешеді, білім беру үрдісінің үздіксіз жаңарып тұруына
әкеледі.
Бүгінгі күндегі инновациялық білім беру – оқу және әлеуметтік-тәрбиелік
іс-әрекеттің үрдісі мен нәтижесі, ол жеке адамның және жалпы қоғамның іс-
әрекетінің жаңа түрін жоспарлайды және ынталандырады.
“Инновация” термині латынның innovation – новацияларды енгізу дегеннен
пайда болған. Инноватика философия, психология, әлеуметтану, басқару
теориясы, экономика және мәдениеттану пәндерінің тоғысуында жүргізілген
зерттеулердің пәнаралық саласы ретінде қалыптасты. Көптеген елдерде, соның
ішінде Қазақстанда да педагогикалық инноватиканың дамуы көпшіліктің
қоғамдық-педагогикалық қозғалыстарымен, мектептегі жылдам дамыту
қажеттілікке байланысты қайшылықпен және мұғалімдердің оны іс-жүзіне асыра
алмауымен байланысты. Жаңалықтарды қолдаушылардың жалпы сипаттары да өсе
бастады. Осыған байланысты жаңа білімге деген, “инновация”, “инновациялық
үрдіс” деген жаңа ұғымдарды түсініп-білу қажеттілігі ұлғая түсті.
“Жаңалықты енгізу” (инновация) ұғымы жаңалық ретінде де, және осы жаңалықты
тәжірибеге енгізу үрдісі ретінде анықталады. Бүгінгі кезде инновациялық
педагогикалық үрдістер білім берудің дамуын анықтайтын айғағы бола отырып,
өзінің нақты теориялық базасы да бар. “Жаңа”, “жаңалық”, “инновация”,
“жаңалықты енгізу”, “инновациялық үрдіс” сияқты инноватика ұғымдарының
мазмұндық сипаты педагогикалық инноватиканы зерттеушілердің
түсініктемелерімен көп жағдайда сәйкес келмейтінін көрсетті [17, 56].
Біз өз зерттеулерімізде “жаңа” ұғымына В.И.Загвязанскийдің және басқа
да зерттеушілердің қолдайтын түсініктемесін пайдаланып отырмыз. Оның берген
анықтамасына сәйкес, педагогикадағы жаңалық - “бұл тек ұсынылған түрде, әрі
оған ұқсас байланыста көрсетілмеген технологиялар, көзқарастар мен идеялар
ғана емес, өзгерістер жағдайында білім беру мен тәрбиенің міндеттерін
жеткілікті тиімді дәрежеде шешуге мүмкіндік беретін, өз бойында
прогрессивті бастамалары бар, педагогиалық үрдістер жеке элементтері немесе
кешенді элементтері болып табылады”.
Инновациялық үрдісті зерттеу әр түрлі бағыттар бойынша жүзеге
асырылуда. Жаңалықтардың енгізудің жүйелі концепциясын А.Г.Кругликов,
Л.И.Лапин, А.И.Пригожин, Б.В.Сазонов, Н.Л.Степанов, В.С.Толстойлар ұсынды.
Олар инновациялық үрдістер құрылымын зерттеудің екі жолын көрсетеді: жеке
дара жаңалықтарды енгізудің микродеңгейдегі пәндік-технологиялық және және
де микродеңгейі – бөлек-бөлек жаңа енгізулердің өзара байланысы.
Педагогикалық инноватиканың негізгі ұғымдар жүйесін таңдауға
Р.Н.Юсуфбекова, М.М.Поташник, Т.А.Линчевка, Д.Р.Принбековалар өз еңбектерін
арнады [21, 22].
М.М.Поташник, П.И.Самойленко және А.В.Сергеев кез келген үрдіс күрделі
көп жүйелі динамикалық құрлым, яғни жүйе деп оған анықтама береді. Ал онда
инновациялық үрдіс те көп жүйелі болады. Авторлар ииновациялық үрдістің
келесі құрылымдарын белгілейді: іс-әрекетті, субъектілі, деңгейлік,
мазмұндылық, басқарушылық, ұйымдастырушылық [12, 67].
Демек, “инновация” терминін анықтауға барлық авторлардың пікірлерін
салыстырсақ, аса алшақтық жоқ десек те болады. Олардың ойынша “инновация”
педагогикалық категорияға жатады және ол мектептегі құбылысқа тың жаңалық:
жаңа бағдарламаны, оқу жоспарын, әдіс-тәсілдерді оқу және тәрбие
жұмыстарына енгізу болып табылады. Болашақта “инновация” ұғымының барынша
дәлірек, толық мағынасы табыла жатар, дегенмен жаңа үлгідегі мектептің
дамуы инновациялық құбылыссыз жүрмейтіндігі анық.
Республика көлеміндегі мектептердің тәжірибесіне жасаған талдау
инновациялық білім беру технологияларын мектепте пайдаланудың қазіргі
жағдайын анықтауға негіз болды. Бүгінгі таңда мектеп бағдарламасының барлық
пәндері бойынша оқу үрдісінде инновациялық білім беру технологияларының
мынадай түрлері кеңінен қолданылатыны анықталды: Л.В.Занков, В.В.Давыдов,
Д.Б.Элькониннің дамыта оқыту, модульдік және блоктың – модульдік оқыту,
П.М.Эрдниевтің дидактикалық білімдерді ірілендіру, В.Ф.Шаталовтың оқу
материалдарын тірек және сызба үлгілері арқылы табысты оқыту, Ю.А.Марковтың
жеке оқыту, деңгейлеп саралап оқыту, интеграциялық, ойын, тестілік,
ақпараттық және т.б. [23-25].
Инновациялық білім беру арқылы мектеп оқушысының интеллектуалды
дамуының сапалық деңгейлері белгіленіп, оған қойылатын талаптардың негізгі
көрсеткіштеріне сәйкестігі анықталды. Ұсынылып отырған жаңа пәндер мазмұны
тұрғысынан жаңа деңгейдегі білім беру үрдісін жүзеге асыруға бағытталды.
Қазіргі таңда кез келген мектептерде тәрбие үрдісін жетілдіру үшін жаңа
педагогикалық технологияларды пайдаланудың тиімділігін өмірдің өзі дәлелдеп
отыр. Мұның өзі аталған мәселенің теориялық негіздемесін жасау қажеттілігін
туындатады.
Келесі зерттеліп отырған ұғым - “педагогикалық технология”. Түсіндірме
сөздікте “Технология – бұл қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі
адамдардың жиынтығы” делінсе, Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны оқу
процесіне белгілі бір мақсат көздей әсер ететін педагогикалық ықпал деп
түсіндіреді. Ал, технологиялық үрдісті нақты педагогикалық нәтижеге
жетелейтін бірліктердің белгілі бір жүйесі ретінде көрсетеді және
педагогикалық технология түпкілікті өзгермейтін механикалық құрылым емес,
қайта бала мен мұғалімнің үнемі түрленіп отыратын өзара қарым-қатынасының
өзегі, мазмұнды ұйымдастырушы құрылым дейді [17, 66].
Бұл зерттеу “педагогикалық технология” деген ұғымды қалыптастырды.
“Технология” деген сөздің өзі гректің “tache” – өнер, шеберлік, “logos” –
ғылым, заң деген сөздерінен шыққан. “Технология” – өнер туралы ғылым.
“Технология” – түсінігі әдетте өндірістік процеске қатысты. Бұл жерде
технология материалды өңдеу әдістері, құрылысын, шикізат фермасын өзгерту,
өнім процесімен анықталады. “Технология” деп әдетте алдын-ала берілген
қасиеттерге ие материал алу мақсатында бастапқы материалды қайта өңдеу
үрдісін айтады. Көптеген ғалым-педагогтар кез-келген әрекет технология
болады, не болмаса өнер болады деп атап өтеді. Өнер интуицияға негізделсе,
ал технология – ғылымға негізделеді [26].
Сонымен қатар, “технология” ұғымы соңғы кездері педагогикалық
әдебиеттегі ең көп қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология
ұғымының дидактикалық ұғымдармен байланысы сан алуан; оқытудың
технологиясы, педагогикалық технология, білім беру технологиясы, тәрбие
технологиясы, қарым-қатынас технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу
технологиясы, модульдік технология, топтық оқыту технологиясы және т.б. Бұл
технологиялардың қайсы түрі болсын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да
қайбір автор “технология дегеніміз не?” деген сұраққа немесе технологиямен
байланысты жеке ұғымға өз анықтамасын беруге тырысады. Өйткені, дәл қазіргі
кезде білім беру жүйесінде жүріп жатқан үрдістің технологиясын түсіндірітен
нақты анықтамасы жоқ.
“Технология ұғымы түсіндірме сөздікте - қандай да болсын істегі,
шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы деп, ал педагогикалық технология
– педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды
ілім амалдары мен әдіснамалық құралдардың жүйелі жиынтығы және жұмыс істей
реті” – деп түсінік береді В.Кларин [19,79].
Қоғамымыздың қазіргі даму кезеңі мектептегі білім беру жүйесінің алдына
оқыту үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Осындай сұраныстарға
орай оқытудың әртүрлі технологиялары жасалып, мектеп тәжірибесіне
енгізілуде.
Мәселен, академик В.Манаховтың, В.Дьяченконың, Ж.Қараевтың білім беру
жүйесін ақпараттандыру технологиялары және т.б. Бұл технологиялар теориялық
тұрғыда дәлелденіп, тәжірибеде жақсы нәтиже көрсетіп жүр. Аталған
технологияларды күнделікті сабақ үрдісіне пайдалану үшін әр мұғалім өзінің
алдында отырған жас ерекшеліктерін ескере, педагогтік мақсат-мүддесіне сай,
өзінің шеберлігіне орай таңдап алады. Жаңа технологияны жүзеге асыруда
мұғалім белсенділігі, шығармашылық ізденісі, өз мамандығына деген
сүйіспеншілігі, алдындағы шәкірттерін бағалауы ерекше орын алады [27].
Педагогикалық технологияның мәнін көрнекті ғалым В.П.Беспалько
“практикада іске асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы” деп
анықтағаны мәлім. Педагогикалық жүйе сонымен қатар әдістемелік жүйе және
дидактикалық процестен тұрады. Мұнда әдіснамалық жүйенің негізгі компоненті
оқытудың мақсаты болып табылады [9, 56].
Педагогикалық технология – тиісті мақсатқа жетудің нақты тәсілдері мен
құралдары арқылы көздеген нәтижеге ие болудың тиімді әдісі мен амалы.
Педагогикалық технология дәстүрлі және жекеше-бағдарлы “ақпараттық”
және “дамытушылық”, “өнімсіздік” болып бөлінеді. Жекеше-бағдарлы
негізіндегі педагогикалық технологиялар ынтымақтастық педагогикасы,
Амонашвили технологиясы, Ильина технологиясы.
ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология – бүкіл оқыту
процесі мен білімді техникалық және адам ресурсын олардың бір-біріне өзара
әсерін, білім берудегі формасын оңтайландыру міндеттерін ескере отырып
меңгеруді жүзеге асырудың жүйелі әдісі.
М.В.Кларин : “Педагогикалық технология – бұл педагогикалық мақсатқа қол
жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық
құралдарының жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу реті”, - деп жазады [19, 54].
Педагогикалық процесс технологиясы дегеніміз – мақсат-мүддені
анықтаудың жалпы әдіснамасы негізінде мемлекеттің қазіргі таңда білім беру
саласына қойып отырған талаптарына сәйкес анықталып, іріктеліп, реттелген
оқытудың мазмұның, әдіс-амалдарының, дидактикалық талаптарының
психологиялық-педагогикалық нұсқауларының жиыны. Оқыту технологиясы
мектепте оқу процесіне қажетті әдіс, тәсіл, амал, дидактикалық талап
секілді психологиялық-педагогикалық іс-әрекеттердің жүйелі кешені ретінде
пайдаланылады.
В.И.Андреев “Педагогикалық технология, соның ішінде оқытудың
технологиясы – бұл жобалау, оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық
заңдылықтарын, мақсаты, принциптері, мазмұны, формасы, әдісі мен құралдарын
тәжірибеде қолдану, оның тиімділігінің жоғары деңгейіне кепілдік беретін,
соның ішінде келешекте оны шығаруға, тираждауға ықпал ететін жүйе”, - дейді
[28].
В.П. Беспалько педагогикалық технологияның келесі элементтерін атап
көрсетеді:
– оқыту мен тәрбиелеудің анық, бірізді педагогикалық, дидактикалық
мақсатын жасау;
– меңгертуге тиісті ақпараттың мазмұнын құрылымдау, кеңейту, тәртіпке
келтіру;
– оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық функциясын мүмкіндігінше
күшейту;
– дидактикалық технологиялық, соның ішінде оқыту мен бақылаудың
компьютерлік құралдарын кешенді қолдану;
– оқыту сапасының жоғары деңгейінің кепілдігі.
Дәстүрлі және инновациялық педагогикалық технологиялардың аражігі
болғанымен, бұл оларды тұтас бір-бірінен алу деген сөз емес. Олардың
әрқайсысына тән ерекшеліктерімен қатар бірін-бірі өзара байланыстырып
тұратын ортақ сипаттары да болады. Мұғалім білім берудің мақсаты мен
міндеттерін нәтижелі жүзеге асыру үшін педагогикалық технологиялардың
әрқайсысына тән ерекшеліктерді негізге ала отырып, оларды өзара
байланыстырып қолданудың мәнін жете түсіну қажеттілігін ғалымдар өз
зерттеулерінде (В.Беспалько, В.Т.Фоменко, т.б.) анықтап отыр. Сондықтан
дәстүрлі технологиялар мен инновациялық технологиялардың аражігін Кесте 1-
ден көруге болады [9, 77].
Кесте 1
Дәстүрлі технологиялар мен инновациялық технологиялардың аражігі.
Дәстүрлі технологиялар Инновациялық технологиялар
Мазмұнды компонент
Білім беру стандартымен анықталады. Білім беру стандарты оқушылардың
дайындық деңгейі бойынша саралап
оқыту есебінен байытылады, оқыту
бағдарламалары кеңейтіледі және
тереңдетіледі.
Жобалау компоненті
Мақсат пен міндеттерді бағдарлама менМақсатты жобалауға және соңғы нәтижені
оқушыларға қойылатын талаптарға анықтауға оқушылар өз мотивациялары
сәйкес анықталады. мен сұраныстары бойынша жалпы
талаптарға сәйкес қатынасады.
Оқыту моделі (әдістемелер, әдістер, құралдар, педагогикалық тәсілдер)
Түсіндірмелі-иллюстративтік оқыту Оқушылардың ақыл-ой іс-әрекетін
әдістемесі, талап қою педагогикасына белсенділенруді, дамытуды көздейтін
құрылған оқыту әдістері , құралдары, әдістемелердің әртүрлі нұсқалары тән.
Кесте 1 жалғасы
педагогикалық тәсілдері.
Ұйымдастыру компоненті
Мұғалім өз жұмысын оқушыға Қосымша әдебиеттер, интерактивтік
бейімдейтіндей етіп құрайды. Оқыту тақталар пайдаланылады. Білім
процесінің негізгі көзі – оқулықтар. кеңістігі шығармашылық түрде
ұйымдастырылады. Білім беру процесін,
саралау, дербестендіру, компьютердің
мүмкіндіктерін пайдалану жүзеге
асырылады.
Осыған байланысты педагогикалық технологияларды қолдану, жаңа білім
мазмұның, оқу жоспары мен бағдарламаларын ендірудің тиімді құралы болып
отыр. Педагогикалық технологияның ендірудің бастапқы кезеңінде төмендегі
жұмыстар ұйымдастырылады:
– мектептің материалдық базасы, кадрлық әлеуеті, мектептің
психологиялық микроклиматы, оқушылардың білім санасы анықталады;
– мұғалімнің кәсіптік дайындығын көтеру жұмысы ұйымдастырылады (жаңа
технологиялар туралы білімін көтеру);
– мұғалімді ғылыми-әдістемелік әдебиетпен қамтамасыз ету;
– оқу процесін жобалау;
Педагогикалық технологияларды енгізуде мұғалім іс-әрекетінің маңызы
зор. “Қазіргі білім саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгеру
мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және
де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-
өзі дамытып, оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі”, - деп
көрсетеді Г..К.Селевко [7, 33].
“Педагогикалық технология” ұғымына педагогикалық сөздікте мынадай
анықтама берілген: 1) тұтас білім беру жүйесінің және оның жекелеген
бөліктерінің, компоненттерінің сипатын жақсартатын тұрақты элементтерді
білім беру ортасына енгізудегі мақсатқа бағытталған өзгерістер; 2)
жаңашылдықты (жаңа құралдарды, әдістерді, әдістемелерді, технологияларды,
бағдарламаларды және т.с.с.) меңгеру процесі; 3) ерекше әдістемелер мен
бағдарламаларды іздестіру, оларды білім беру процесіне енгізу [17, 78].
Сонымен, “инновация”, “педагогикалық технология”, “технология”
ұғымдарының мәнін ашып көрсете отырып, өз тұрғымыздан осы ұғымның
бірлігінде “инновациялық технология даярлығы – жеке тұлғаның меңгеруін жаңа
тиімді қолдану негізін технологияда болашақ кәсіби маманның даярлығының
процесі”
Ғылыми – педагогикалық әдебиеттерде педагогикалық технологияның мәнін
ғалымдар түрліше анықтайды:
- практикада іске асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы
(В.Беспалько);
- педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық
қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы
және жұмыс істей реті (М.В.Кларин);
- оқыту формаларының, әдістерінің, тәсілдерінің, амалдарының, тәрбие
құралдарының әлеуметтік жиыны мен бірлігін анықтайтын психологиялық-
педагогикалық нұсқаулардың жиынтығы (Б.Т.Лихачев);
- балаға педагогтық шынайы өзара әрекетін қамтамасыз ететін қолданбалы
ғылыми педагогикалық пән (Н.Е.Щурков);
- қойылған мақсатқа сәйкес білімді, білікті, дағдыны және қатынасты
құрастыру мен бақылау бойынша операциялардың жиыны (А.К.Колеченко);
- педагогикалық технология – оқу-тәрбие процесінің шығармашылықпен терең
ойластырылған көптеген факторлардың үйлесімділігін, оқыту мен
тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі
(Ш.Т.Таубаева, Б.Т.Барсай), т.б. [28, 6].
Берілген анықтамаларды оқып-үйрену, талдау нәтижесінде біз
педагогикалық технология жетілдірілген оқыту мен тәрбие жүйесін құруды, оқу-
тәрбие процесін жобалауды көздей отырып, оқыту мен тәрбие берудің неғұрлым
тиімді жолдарын зерттейтін ғылым ретінде де, оқу-тәрбие процесінде
қолданылатын әдіс-тәсілдердің, реттеуші құралдардың жиынтығы, әрі шынайы
оқыту процесі ретінде де әрекет етеді деген қорытынды.
В.Ф.Шаталов, Р.Штейнердің, С.Н.Лысенковтың, П.Эрдниевтің,
Л.В.Занковтың, Л.С.Выготскийдің т.б. аталған дидактиктердің біліміне сүйене
отырып, қазіргі таңда оқытудың әр түрлі технологиялары қарастырылып, оны
қолдануды жүзеге асыруда көптеген жұмыстар жүргізіліп, нәтижесін беріп те
үлгерді. Мұндай технологиялар жан-жақты тараған, оның нәтижесін танытып
жатқан бірқатар түрлерін атауға болады: сын тұрғысынан ойлауды дамыту, ойын
арқылы оқыту технологиясы, білім беруді ізгілендіру технологиясы, модульдік
оқыту, оқытудың компьютерлік технологиясы, дамыта оқыту технологиясы, тірек
сигналы арқылы оқыту технологиясы, түсіндіре басқару, оза оқыту
технологиясы, өздігінен даму технологиясы, бағдарламалап оқыту
технологиясы, деңгейлеп, саралап оқыту және т.б.
Педагогикалық технологияның құрылымы мазмұнды және процессуальды
компоненттерден тұрады. Мазмұнды компонентті тұжырымдамалық – мақсатқа жету
құралдары, оқыту-тәрбиелеу процесінің тиімділігі туралы білімдер жүйесі,
диагностикалық – педагогтық кәсіби-педагогикалық бет пернесі, тұлғаның
дербес ерекшеліктері мен оқушылардың дайындық деңгейі, дидактикалық – оқыту
мазмұны; әдістер, әдістемелік тәсілдер; ұйымдастыру формалары; дидактикалық
құралдар құрайды. Процессуальды компонент алдын-ала жобаланған оқу-тәрбие
процесін практикаға ендіру болып табылып, оқушылардың іс-әрекетін
ұйымдастыруды, оқу-тәрбие процесін басқаруды көздейді [28, 7].
Педагогикалық технологияның мазмұнын айқындауға В.Ю.Питюков талпыныс
жасады. Оның ойынша, педагогикалық технология тәрбиеленушіге педагогикалық
ықпал етуді ұйымдастыру бойынша мұғалімнің мәнді кәсіби біліктерінің
жүйесін айқындайды, педагогикалық іс-әрекетті технологияландыру саналы ой
елегінен өткізу тәсілін ұсынады [29].
Педагогикалық инновация – тұтас білім беру жүйесінің оның жеке
бөлімдерінің компонентерінің сипаттамасын жақсартатын және жаңалықтардан
тұратын, мақсатты өзгерістер. Бұл – жаңалықты меңгеру үрдісі.
Қазіргі өмір талабына сай “Педагогикалық технология” деген ұғым да
қолданылып жүр. Педагогикалық технология дегеніміз – мақсаттар қою, оқу
жоспары мен оқу бағдарламасын үнемі өңдеу, дамыту және педагогикалық
жүйелердің тиімділігі [30].
Оқыту технологиясын мектепте оқу үрдісіне қажетті әдіс-тәсілдер,
амалдар, дидактикалық материалдар секілді психолого-педагогикалық іс-
әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне,
оқуға, ынтасына, оқу іс-әрекетінің белсенділігіне, мұғалімдердің
интеллектуалдық, шығармашылық қызметі болып табылатын педагогикалық іс-
тәжірибенің нәтижелілігіне, жинақтылығына ұтымды әсер ететіндей оқу-тәрбие
процесінің басты күре тамырының рөлін атқарады.
Оқыту технологиясының өзіндік нұсқасын әзірлегенге оның жалпы құрылу
қағидаларына (Дж.Блок, Л.Андерсен, Дж.Керрол, Б.Блум, т.б.), сондай-ақ
тұлғаның даму ерекшеліктері туралы психологиялық ғылым мәліметтеріне, оның
мүдделеріне, тұлғаның қызығу аясын дамытуға, тұлғаның танымдық құрылымын
дамыту ерекшеліктеріне (Ж.Пиаже, Э.Эриксон, А.Маслоу, Л.Божович,
Л.Выготский, Л.Фридман және т.б.) сүйенген.
Оқыту мен дамыту арасында тығыз байланыс бар екені дәлелденген. Осы
мәселені Л.Выготский, В.Давыдов, Д.Эльконин, т.б. ғалымдар түбегейлі
зерттеп, бала дамуындағы оқытудың рөлін, алар орнын анықтаған. Дамыта оқыту
идеясы бойынша оқушыға оқу мақсаттарын қоюда, шешуде ешқандай дайын үлгі
берілмейді. Мақсатты шешу, іштей талқылау және жинақтау арқылы жүзеге
асады. Мұғалім сабақ үрдісін ұйымдастырушы, бағыттаушы адам рөлінде болады.
Шешім табылған кезде оқушы өз еңбегінің дұрыс, бұрыстығын өзінше дәлелдей
білуге үйренеді. Сондай-ақ оқушыға өз ойын білдіріп, пікір айтуға мүмкіндік
беріледі [4, 34].
Педагогикалық технология оқу үрдісімен және мұғалім мен оқушының іс-
әрекетімен тығыз байланысты. Көптеген педагог-ғалымдардың еңбектерінде оқу
үрдісінің “технологияландыру” бағдарламалап оқыту тәрбиесінде іске асатын
білім технологиясы, дамытып оқыту конспектісіндегі педагогикалық
технология, жаңа ақпараттық технологиясының мәні, мазмұны, оларды оқу
үрдісіне енгізу т.с.с. мәселелер ашып қарастырылған (Б.С.Гершунский,
М.В.Монахов, Н.Ф.Талызина, В.В.Давыдов, Т.И.Ильина, Г.И.Шукина, Ж.А.Қараев,
Е.И.Машбиц т.б.) [31].
Сонымен қатар жаңа технологияның негізгі ерекшелігі – бұл оқушыларға өз
бетімен немесе бірлескен түрде шығармашылық жұмыспен шұғылдануға, ізденуге,
өз жұмысының нәтижесін көріп, өз-өзіне сын көзбен қарауына және жеткен
жетістігінен ләззат алуына мүмкіндік беруі. Аталған проблеманы шешу ең
алдымен, шығармашылық қабілет дегеніміз не, ол қандай өзіндік қасиеттерімен
ерекшеленеді және оны компьютердің көмегімен тиімді дамыта аламыз ба деген
мәселелерді шешуді талап етеді.
И.Д.Левитовтың пікірінше, оқушылардың шығармашылық қабілеттері деп іс-
әрекет қорытындысында жаңа бір нәрсені үйренулері және оқушылардың даралық
бейінділіктерінің, қабілеттерінің, тәжірибелерінің көрінуі болып табылады
[32].
Жалпы ғылыми “инновация” жүйе қызметіндегі мақсатқа өзгеріс ретінде
анықталады. Мұның өзінде ол түрлі салаларда сапалы және сандық өзгерістер
түрінде болуы мүмкін.
Қарастырылып отырған мәселе мен соған сәйкес оның ұғымдық қамтамасыз
етілуі 1980 жылдары педагогиканың зерттеу пәніне айналды. Мәселен,
В.П.Кваша инновациялық динамикада екі бағытты анықтап көрсетеді:
1. Педагогикалық инновация.
2. Педагогикалық шығармашылық.
“Білім берудегі инновация” және “педагогикалық технология” терминдері
категория ретінде қолданыла отырып, ғылыми түрде негізделді және
И.Р.Юсуфбекованың педагогика оқулығының категориялық аппаратына енгізілді.
Автор күрделі, әрі көп салалы “педагогикалық инновация” ұғымының
неологиялық, аксиологиялық және праксиологиялық сипаттамаларын бөліп
көрсетеді [22, 43].
Ғылыми – педагогикалық әдебиеттерге инновациялардың төмендегідей
түрлерін бөліп көрсетеді: білім беру мазмұнындағы инновациялар, оқыту
инновациясындағы технологиялар, білім беру жүйесіндегі функциясы
саласындағы инновациялар, педагогикалық құралдар жүйесіндегі инновациялар.
Оқыту технологиясын мектепте оқу үрдісіне қажетті әдіс-тәсілдер,
амалдар, дидактикалық материалдар секілді психолого-педагогикалық іс-
әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне,
оқуға, ынтасына, оқу іс-әрекетінің белсенділігіне, мұғалімдердің
интеллектуалдық, шығармашылық қызметі болып табылатын педагогикалық іс-
тәжірибенің нәтижелілігіне, жинақтылығына ұтымды әсер ететіндей оқу-тәрбие
процесінің басты күре тамырының рөлін атқарады.
Зерттеу жұмысының теориялық негізі ретінде Қазақстандық және шетелдік
жетекші ғалымдардың еңбектері қолданылды: П.Эрдниевтің дидактикалық
бірліктерді ірілендіру технологиясы, Д.Эльконин мен В.Давыдовтың дамыта
оқыту технологиясы, Ш.Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы,
В.Шаталовтың қарқынды оқыту технологиясы, М.Чошановтың проблемалық оқыту
технологиясы, П.Третьяковтың, М.Жанпейісованың модульді оқыту технологиясы,
В.Монаховтың, В.Беспальконың оқыту технологиясы, Дж Блок, Л.Андерсен,
Б.Блумның оқушының танымдық құрылымының дамыту ерекшеліктері .
Оқыту тәрбие үрдісінде қолданылып, айтарлықтай нәтиже беріп жүрген жаңа
педагогикалық технологиялар: дамыта отырып оқыту әдістемесі (Л.Зенков,
Д.Эльконин, В.Давыдов, В.Репин, В.Левин), оза отырып оқыту (С.Лысенкова),
іс-әрекетті бағалау (Ш.Амонашвили), тірек және тірек конспектілері арқылы
оқыту (В.Шаталов), саралап оқыту, шоғырландырып қарқынды оқыту жүйесі,
модулдік оқыту технологиясы (Ж.Жанпейісова ) және т.б. [33-35]
Оқушының өз бойындағы қабілеттерін тануда мүмкіндік туғызу, білімге
деген қызығушылығын, ынтасын оятып, оқуға саналы көзқарасын қалыптастыру –
мұғалімнің тікелей міндеті. Ол бір сабақ көлемі 45 минутпен қатар сабақтан
тыс уақытқа жаңашыл педагогикалық технологиялар арқылы біліктерін
ұштастырып отыру, алған білімнің нәтижелі болуына септігін тигізеді.
Педагогикалық технологияны іс-тәжірибеде жиірек қолдану, оқушылардың
танымдық қызығушылықтарын, шығармашылығының дамуымен білім сапасын
жақсатуына елеулі үлес қосады [30, 65].
Оқушылардың жалпы шығармашылық қабілеттерінің құрамдас компоненттерін
анықтауға бағытталған еңбектер де жеткілікті, атап айтсақ, Л.Лернердің,
А.Н.Луктың, В.И.Андреевтің, А.Л.Яковлевтің, Д,Б.Богоявленскаяның еңбектері.
Жалпы білім беретін мектептердегі инновациялық іс-әрекеттер
педагогикалық білім берудегі инноватиканың дамуына байланысты. Оның
негіздері мына педагог-ғалымдардың зерттеулерінде қарастырылған:
М.С.Бургин, М.С.Гильманов, В.И.Загвязинский, И.А.Зязюн, А.И.Кузнецов,
П.И.Пидкасистый, В.А.Сластенин, А.М.Цирульников және т.б. [36].
Қазақстандағы ауыл мектептерінің оқу-тәрбие үрдісінде деңгейлеп оқыту
технологиясы Ж.Қараевтың, жүйелік негізде оқыту технологиясы Г.Г.Ғалиевтің,
шоғырландырып – қарқынды оқыту технологиясы Қ.А.Әбдіғалиев,
Н.Н.Нұрахметовтың, блоктық-модульдық технологиясы М.Жанпейісованың,
Ә.Жүнісбектің және тағы басқа ғалымдардың оқыту технологиялары кеңінен
таралған.
Модульдік оқыту негіздері П.И.Третьяков, Т.И.Шамова, М.А.Чошанов,
П.А.Юцявичене еңбектерінде толық қарастырылған. Модульдік оқыту бойынша
зерттеуді қорыта отырып, П.А.Юцявичене оның маңызын былай анықтайды:
“...неғұрлым өз бетінше немесе толық білім алушы іс-әрекеттің мақсатты
бағдарламасымен, ақпараттар банкі мен алға қойылған дидактикалық
мақсаттарға қол жеткізу бойынша әдістемелік басшылықты өз құрамына алған
жеке оқу бағдарламасымен өз бетінше жұмыс істей алады” [8, 54].
Оқу мазмұнын меңгеру үшін құрылған модульдік бағдарламада жеке
модульдер оының компоненттері болып табылады. Оқытудың тиіміділігі
модульдің сапасына байланысты болады. П.А.Юцявичене модульдік бағдарламада
модульдік қағидалар мен ережелерді былай орнықтырды:
• модуль бағдарламасына енетін модульдердің мақсатты тағайындалуы;
• кешенді, интеграциялаушы және жеке дидактикалық мақсаттар;
• кері байланыс орнату;
• модульдерге оқу мазмұнының толықтылығы;
• ақпараттық жеке әдістемелік материалды тиімді беру [37].
Модульдік оқыту технологиясының өскелең ұрпақтың білім беруде, пән
бойынша оқу бағдарламасындағы материалдарды меңгертудегі тиімділігі –
оқушылардың өз беттерінше ізденіспен жұмыс істей білуі мен шығармашылық
қабілеттерінің ұшталуында.
Сонымен қатар жаңа ақпараттық технологияның негізгі ерекшелігі – бұл
оқушыларға өз бетімен немесе бірлескен түрде шығармашылық жұмыспен
шұғылдануға, ізденуге, өз жұмысының нәтижесін көріп, өз-өзіне сын көзбен
қарауына және жеткен жетістігінен ләззат алуға мүмкіндік беруі. Аталған
проблеманы шешу ең алдымен, шығармашылық қабілет дегеніміз не, ол қандай
өзіндік қаситетерімен ерекшеленеді және оны компьютердің көмегімен тиімді
дамыта аламыз ба деген мәселелерді шешуді талап етеді.
И.Д.Левитовтың пікірінше, оқушылардың шығармашылық қабілеттері - деп іс-
әрекет қорытындысында жаңа бір нәрсені үйренулері және оқушылардың даралық
бейімділіктерінің, қабілеттерінің, тәжірибелерінің көрінуі болып табылады.
Оқушылардың жалпы шығармашылық қабілеттерінің құрамдас компоненттерін
анықтауға бағытталған еңбектер де жеткілікті, атап айтсақ, Л.Лернердің,
А.Н.Луктың, В.И.Андреевтің, А.Л.Яковлевтің, Д.Б.Богоявленскаяның еңбектері.
А.Н.Лук шығармашылық қабілеттердің компоненттердің құрамына басқа
көзқарас тұрғысынан келе отырып, шығармашылық қабілеттерді 3 негізгі топқа
бөліп қарастырады:
– ынтамен байланысты қабілеттер (қызығушылықтар және икемділік);
– темпераментпен байланысты қабілеттер (көңіл-күй);
– ақыл-ой қабілеттер.
А.Н.Луктың оқушылардың шығармашылық қабілеттерінің компоненттері
құрамына қатысты айтқан пікірі құнды және оны төмендегі себептерге сәйкес
түсіндіре аламыз:
1) оқушы кез келген іс-әрекет нәтижесінде жақсы нәтиже алу немесе
белгілі қабілет түрін дамыту үшін алдымен, осы іс-әрекетке, қабілетке деген
оның қызығушылығы, ынтасы болмаса оның нәтижесінің де төмен болатыны
сөзсіз.
2) көңіл-күй – бұл кез келген істі орындауда негізгі, қажетті көрсеткіш
көруімізге болады. Сондықтан да оқушылардың шығармашылық қабілеттерін
дамытуда олардың осы бағыттағы іс-әрекетке деген көңіл-күй деңгейі маңызды,
сондай-ақ олардың жұмыстарының нәтижелігіне әсер ететіні белгілі.
3) кез келген іс-әрекетті біз ақыл-ой қабілеттері негізінде ғана іске
асыра аламыз. Сондықтан да оқушылардың шығармашылық бағытта жұмыс істеулері
алдымен істейтін әрекеттерін алдымен осы ақыл-ой қабілеттері арқылы
жоспарлап алып, оны практика жүзінде іске асыруларын талап етеді [38].
А.Н.Пономарев кез келген шығармашылық бағыттағы іс-әрекеттің негізгі,
бастысы – шығармашылық ойлау дей отырып, оның даму критериясы ретінде іштей
жоспарлау әрекетін немесе “ойша” қабілетін алады.
В.В.Давыдов оқушыларда осы кезеңде байқалатын психологиялық жаңа
сапалық қасиеттерді сипаттай отырып былай дейді: “Оқушы өз әрекетінде
барынша көп қадам жасаған сайын ол тапсырманың түрлі нұсқаларын салыстыра
алады және есептік шешуін бақылай алады” [39].
Аталған проблеманы шешу ең алдымен, шығармашылық қабілет дегеніміз не,
ол қандай өзіндік қаситетерімен ерекшеленеді және оны компьютердің
көмегімен тиімді дамыта аламыз ба деген мәселелерді шешуді талап етеді.
1.2 Қазіргі оқытудың жаңа инновациялық технологияларының оқушылардың
шығармашылығын дамытудағы тиімді жолдары
Қазіргі кезде Қазақстанда әлемдік білім беру кеңістігіне кіруге
мүмкіндік беретін жаңа білім беру жүйесі қалыптасуда. Бұл үрдіс оқу-тәрбие
процесінің теориясы мен практикасына әсер етпей қоймайды. Себебі, бүгінгі
қоғамдағы күрделі әлеуметтік – экономикалық өзгерістер білім беруді
дамытуға жаңаша қарауға, педагогикалық ғылымның қалыптасқан әдіснамасы мен
парадигмасының өзгеруін талап етеді [4, 12].
Егеменді еліміздің білім беру жүйесінде әлемдік деңгейге жету үщін
оқытудың әдіс-тәсілдерін қолдана отырып терең білімді, ізденімпаз, барлық
іс-әрекеттерінде шығармашылық бағыт ұстанатын, сол тұрғыда өз болмысын
таныта алатын жеке тұлға тәрбиелеу ісіне ерекше мән берілуде. Демек,
мектептегі оқу үрдісі оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып,
шығармашылық әрекетін дамытуына жол ашуы қажет.
Танымдық белсенділік – оқушының оқуға, білуге деген ынта-ықыласының,
құштарлығының ерекше көрінісі. Танымдық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
1 Оқытудағы жаңа инновациялық технологиялардың оқушылардың
шығармашылығын дамытудағы рөлін теориялық тұрғыдан
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
1.1 Отандық, шетелдік ғалымдардың еңбектеріндегі оқытудағы жаңа
инновациялық технологиялардың оқушылардың шығармашылығын дамыту
мәселесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1.2 Қазіргі оқытудың жаңа инновациялық технологияларының оқушылардың
шығармашылығын дамытудағы тиімді жолдары ... ... ... ... ... . 23
2 Оқытудағы жаңа инновациялық технологиялардың оқушылардың
шығармашылығын дамытудағы рөлін тәжірибе жүзінде
тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
2.1 Оқытудағы жаңа инновациялық технологиялардың оқушылар шығармашылығын
дамытудағы ерекшеліктерін зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... .. 53
2.2 Оқытудағы жаңа инновациялық технологиялардың оқушылардың
шығармашылығын дамытудағы рөлі бойынша жүргізілген зерттеу жұмысының
нәтижесі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер 69
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының Білім туралы
Заңында Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық
құндылықтарды, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды
қалыптастыруға және кәсіби шындауға бағытталған білім алу үшін қажетті
жағдайлар жасау... оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді
ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу деп,
білім жүйесін одан әрі дамыту міндеттері көзделеді [1].
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына
жолдауында: XXI ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері
анық. Біздің болашақтың жоғары технологиялық және ғылыми қамтымды
өндірістері үшін кадрлар қорын жасақтауымыз қажет. Осы заманғы білім беру
жүйесінсіз әрі алыста барлап, кең ауқымда ойлай білетін осы заманғы
басқарушыларсыз біз инновациялық экономика құра алмаймыз.
Демек, барлық деңгейдегі техникалық және кәсіптік білім беруді дамытуға
бағытталған тиісті шаралар қолдануымыз шарт, - делінген. Осынау ақиқаттың
дәлелі Қазақсатн Республикасы дамуының 2030 жылға дейін межеленген
стратегиясында, оны жүзеге аысруға бағытталған еліміздің кезең-кезеңмен
дамуының стратегиялық жоспарларында білім саласына айрықша басымдылықпен
мән берілгендігі [2].
Білім берудің әрбір сатысы жоғарылаған сайын олардың білімді қабылдауы
өзгеріп, өтілетін пәндер жүйесі күрделене түседі. Сондықтан да баланың жас
ерекшеліктерін, әр сатыдағы қабылдау мүмкіндіктерін ескере отырып, дамып
жатқан оқытудың жаңа технологияларын бейіндік оқыту барысында пайдалану
маңызды болып отыр.
Білім берудің ең төменгі сатысы – ақыл-ойдың даму іргетасы, оқу
әрекетін қалыптастырудыңең қуатты кезеңі. Бірақ бұл сатыдағы баланың есте
сақтау қабілеті, затты қабылдауы нашар болып келгенімен, білуге құштар,
барлығын көзбен көруді ұнатады. Сондықтан да оқу ойын түрінде. Білім беруді
ізгілендіруді т.с.с. технологиялары ретінде қолданылып отырады.
Орта сатыда білімнің негіздері қаланады. Оқу материалы күрделірек
болғандықтан, бірден түсінулері де қиынға соғады. Сондықтан да жас
ерекшелігі мен пәннің күрделілігі ескеріліп, дамыта оқыту, мәселелік оқыту,
түсіндіре басқарып озат оқыту, модульдік, тірек сигналдары арқылы оқыту,
оқытудың компьютерлік технологиясы тиімді түрде қолданылуы көзделіп отыр.
Ал жоғары саты, яғңи бейіндік білім сатысы, өз бетімен оқу дағдыларын
игере алатындықтан, белгілі мәселе төңірегінде ой қозғай алатын, жеке
пәндерге деген талғамы, талғауы бар саналы азамта ретінде танимыз. Осындай
ерекшеліктерді ескере отырып, бұл сатыда сын тұрғысынан ойлауды дамыту,
деңгейлеп саралап оқыту, бағдарламалап оқыту, өздігінен дамыту
технологиясы, дамыта оқыту технологияларын пайдаланып, жетістіктерін күтуде
[3].
Білім беру барысында жаңа технологияларды қолдану оқу процесінің
жетістіктерін арттыра түседі. Жаңа оқу үрдісінің әдістері мен түрлерін
жетілдіруде жаңашыл-педагогтардың озық дидактикалық идеяларында Нені
оқыту?, Қалай оқыту?, Сапасы қандай? деген сияқты мәселелерді шешуге
бағытталған көптеген жаңаша жұмыс түрлерін көруге болады.
В.Ф.Шаталов, Р.Штейнердің, С.Н.Лысенковтың, П.Эрдниевтің,
Л.В.Занковтың, Л.С.Выготскийдің т.б. аталған дидактиктердің біліміне сүйене
отырып, қазіргі таңда оқытудың әр түрлі технологиялары қарастырылып, оны
қолдануды жүзеге асыруда көптеген жұмыстар жүргізіліп, нәтижесін беріп те
үлгерді. Мұндай технологиялар жан-жақты тараған, оның нәтижесін танытып
жатқан бірқатар түрлерін атауға болады: сын тұрғысынан ойлауды дамыту, ойын
арқылы оқыту технологиясы, білім беруді ізгілендіру технологиясы, модульдік
оқыту, оқытудың компьютерлік технологиясы, дамыта оқыту технологиясы, тірек
сигналы арқылы оқыту технологиясы, түсіндіре басқару, оза оқыту
технологиясы, өздігінен даму технологиясы, бағдарламалап оқыту
технологиясы, деңгейлеп, саралап оқыту және т.б. [4].
Оқыту технологиясының өзіндік нұсқасын әзірлегенге оның жалпы құрылу
қағидаларына (Дж.Блок, Л.Андерсен, Дж.Керрол, Б.Блум, т.б.), сондай-ақ
тұлғаның даму ерекшеліктері туралы психологиялық ғылым мәліметтеріне, оның
мүдделеріне, тұлғаның қызығу аясын дамытуға, тұлғаның танымдық құрылымын
дамыту ерекшеліктеріне (Ж.Пиаже, Э.Эриксон, А.Маслоу, Л.Божович,
Л.Выготский, Л.Фридман және т.б.) сүйенген.
Оқытудың жаңа технологияларын тиімді пайдаланудың бір ерекшелігі,
мұғалім мен оқушының күрделі, тығыз байланысын оңтайлы шешуге көмектесе
отырып, сенімділікпен жұмыс жасауға, өзара батыл пікірлесуге, оқуға деген
ынтасын арттыру, сапалы білім берудің оң жолдарын қамтиды [5].
Егеменді еліміздің білім беру жүйесінде әлемдік деңгейге жету үшін
оқытудың әртүрлі әдіс-тәсілдерін қолдана отырып терең білімді, ізденімпаз,
барлық іс-әрекеттерінде шығармашылық бағыт ұстанатын, сол тұрғыда өз
болмысын таныта алатын жеке тұлға тәрбиелеу ісіне ерекше мән берілуде.
Демек, мектептегі оқу үрдісі оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып,
шығармашылық әрекетін дамытуына жол ашуы қажет [6].
Қазіргі таңда кез келген мектептерде білім жүйесін жетілдіру үшін жаңа
технологияларды пайдаланудың тиімділігін өмірдің өзі дәлелдеп отыр. Мұның
өзі аталған мәселенің теориялық негіздемесін жасау қажеттілігін туындатады.
Көтеріліп отырған мәселенің өзектілігі Қазақстан Республикасының Білім
туралы Заңында, Қазақстан Республикасының стратегиялық дамуының Қазақстан
– 2030 бағдарламасында, ҚР білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасында, ҚР Білім бағдарламасында
мемлекеттік саясаттың басты принциптері ретінде жеке адамның шығармашылық
әлеуетін дамыту, білім берудің дамытушы сипатын арттыру мәселелерінде басты
міндеттер қатарына қойылған.
Зерттеу жұмысының теориялық негізі ретінде Қазақстандық және шетелдік
жетекші ғалымдардың еңбектері қолданылды: П.Эрдниевтің дидактикалық
бірліктерді ірілендіру технологиясы, Д.Эльконин мен В.Давыдовтың дамыта
оқыту технологиясы, Ш.Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы,
В.Шаталовтың қарқынды оқыту технологиясы, М.Чошановтың проблемалық оқыту
технологиясы, П.Третьяковтың, М.Жанпейісованың модульді оқыту технологиясы,
В.Монаховтың, В.Беспальконың оқыту технологиясы, Дж Блок, Л.Андерсен,
Б.Блумның оқушының танымдық құрылымының дамыту ерекшеліктері [7-9].
Оқушылардың жалпы шығармашылық қабілеттерінің құрамдас компоненттерін
анықтауға бағытталған еңбектер де жеткілікті, атап айтсақ, Л.Лернердің,
А.Н.Луктың, В.И.Андреевтің, А.Л.Яковлевтің, Д,Б.Богоявленскаяның еңбектері
[10,11].
Жалпы білім беретін мектептердегі инновациялық іс-әрекеттер
педагогикалық білім берудегі инноватиканың дамуына байланысты. Оның
негіздері мына педагог-ғалымдардың зерттеулерінде қарастырылған:
М.С.Бургин, М.С.Гильманов, В.И.Загвязинский, И.А.Зязюн, А.И.Кузнецов,
П.И.Пидкасистый, В.А.Сластенин, А.М.Цирульников және т.б. [12].
Қазақстандағы ауыл мектептерінің оқу-тәрбие үрдісінде деңгейлеп оқыту
технологиясы Ж.Қараевтың, жүйелік негізде оқыту технологиясы Г.Г.Ғалиевтің,
шоғырландырып – қарқынды оқыту технологиясы Қ.А.Әбдіғалиев,
Н.Н.Нұрахметовтың, блоктық-моульдық технологиясы М.Жанпейісованың,
Ә.Жүнісбектің және тағы басқа ғалымдардың оқыту технологиялары кеңінен
танымал [13,14].
Зерттеудің мақсаты – оқытудағы жаңа инновациялық технологияларының
оқушылардың шығармашылығын дамытудағы рөлін анықтау.
Зерттеудің нысаны – жалпы білім беретін мектептердегі жаңа инновациялық
технологиялар.
Зерттеу пәні – оқытудағы жаңа инновациялық технологияларының
оқушылардың шығармашылығын дамытудағы рөлінің мәні.
Зерттеу міндеттері:
– оқытудағы жаңа инновациялық технологияларының оқушылардың
шығармашылығын дамытудағы рөлін теориялық тұрғыдан негіздеу;
– “инновация”, “технология”, “инновациялық технология”, “шығармашылық”,
“шығармашылық қабілет” ұғымдарын сипаттау;
– оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуда жаңа оқыту
технологияларының мүмкіндіктерін ашып көрсету.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, оқытудағы жаңа инновациялық
технологияларының оқушылардың шығармашылығын дамытудағы рөлінің ғылыми
теориялық негіздері айқындалса, онда кез келген жағдайда ұтымды шешім
қабылдай алатын шығармашылық тұлға қалыптасады.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері:
Шығармашылықтың мәні туралы философиялық ілім, диалектикалық таным
теориясы, жеке тұлғаның дамуы мен әрекет теориясы, жеке тұлғаны дамытудағы
шығармашылық-әрекеттік, жеке тұлғалық қатынас туралы философиялық
қағидалар, жеке тұлғаны дамытудың тұлғалық-бағдарлық теориясы, оқушылардың
белсенді оқу әрекетін ұйымдастыру теориясы, құндылық теориясы.
Зерттеу базасы: Тәжірибелік зерттеу жұмыстары Қарағанды облысы Нұра
ауданындағы Баршын орта мектебінде жүргізілді.
Дипломның құрылымы: Диплом кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан,
әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі негізделеді, жұмыстың мақсаты,
нысаны, пәні анықталады, зерттеу міндеттері мен болжамы, әдіснамалық
негізі, құрылымы, көрсетіледі.
Қорытындыда зерттеу нәтижелеріне негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар
беріледі.
1 Оқытудағы жаңа инновациялық технологиялардың оқушылардың
шығармашылығын дамытудағы рөлін теориялық тұрғыдан талдау
1.1 Отандық, шетелдік ғалымдардың еңбектеріндегі оқытудағы жаңа
инновациялық технологиялардың оқушылардың шығармашылығын дамыту мәселесі
Ел Президенті Н.Ә.Назарбаев 2007 жылғы 28 ақпанындағы “Жаңа әлемдегі
жаңа Қазақстан” атты Қазақстан халқына Жолдауында көрсеткендей, “Әлемдік
шаруашылық байланыстарына белсенен кіріккен барлық осы заманғы бай қуатты
мемлекеттер парасатты экономикаға сүйенген болатын. Ал ондай экономика
жасақтау үшін, ең алдымен, өз қарауымыздағы адами капитализмді дамытқанымыз
жөн”. Бұл жалпы мемлекеттік жобаны жүзеге асырудағы үлкен жауапкершілік
оның барлық қатысушыларына, соның ішінде, ең алдымен, Қазақстан
Республикасының Білім және ғылым, Индустрия және сауда министрлігіне
жүктелген [15].
Қазіргі кезде бүкіл әлемде жүргізіліп жатқан ізгілендіру үрдістері
қоғамның білім беру мекемелеріне қойылатын талаптарды анықтауда. Техникалық
прогресс пен ғылыми ақпарат көлемінің ұлғая түсуі, мектептегі білім беру
мазмұнын қайта құру және оқу-тәрбие орындарының іс-әрекет қағидаларын қайта
қарау – мұның бәрі мұғалімнің кәсіби біліктілігі мен тұлғасына, бүкіл
педагогикалық үрдістің тұлғалық бағдарлануына қойылатын талаптардың сөзсіз
арта түсуіне алып келеді. Сондықтан оқытудың теориясы мен практикасындағы
зерттеліп отырған проблеманың жағдайына талдау жасауды “инновациялық
технологиялар” ұғымына нақты түсінік беруден бастаған жөн. Біз өз
зерттеуімізде, ең алдымен “инновация”, “технология”, “педагогикалық
технология”, “инновациялық білім беру технологиялары” ұғымын мазмұны
жағынан толықтырсақ [16].
“Инновация” ұғымы педагогика ғылымымен жасасып келеді деуге болады.
Олай дейтініміз, бұл ұғым ежелгі педагогикалық еңбектерде кездесіп отырады.
“Инновация” ұғымы әр елде әртүрлі түсіндіріліп, ғалымдар әртүрлі
анықтамалар берген. Осы ұғымды жан-жақты зерттеген ғалымдар – М.М.Поташкин,
А.С.Доренсов, В.И.Днепрова, В.С.Лазерева, П.И.Третьякова, Н.Нұрахметов,
Ш.Таубаева, Қ.Құдайбергенов, Н.Р.Юсуфбекова және т.б. “инновация” ұғымына
“жаңалық”, “жаңаны енгізу”, “өзгеріс”, “құрал”, “үрдіс”, “әдіс-тәсілдер”
деп түсіндіріп берген. Инновациялық үрдіс дегеніміз – білім беру жүйесін
жаңартудың серпін беру, білім беруді неғұрлым тиімді ете түсінудің құралы
және әдісі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады [4, 14].
Жалпы, ғылыми “инновация” термині энциклопедиялар мен сөздіктерде
анықталған. Үлкен энциклопедиялық сөздікте бұл “қайта құрылу” ұғымы ретінде
берілген. Советтік энциклопедиялық сөздікте де осы мағынада қолданылған
[17].
Инновация теориясының алғашқы ұғымдарының негізін қалаушылар неміс
ғалымдары В.Зомбарт, В.Метчерлих және австриялық экономист Й.Шумпетер болып
табылады, олар бұл қағидаларды әлеуметтік-экономикалық және технологиялық
процестерге байланысты қолданған. Бүгінде ғылыми зерттеулерде әдіснамалық
тұрғыдан қатынастың әртүрлігіне байланысты “инновация” түрліше анықталады.
Көптеген ғалымдар, әсіресе шетел ғалымдары (Н.Мончев, И.Перлаки,
Д.В.Хартман, Э.Менсфилд, Р.Фостер, Б.Твисс, Й.Шумпетер, Э.Роджерс т.б.) бұл
ұғымды өз зерттеулерінің объектісі мен пәніне байланысты тұжырымдайды.
Мәселен, Б.Твисс инновацияны жаңалық немесе идея экономикалық мазмұнға ие
болатын процесс ретінде анықтайды. Ф.Никсон инновацияны – бұл нарыққа жаңа
және жақсартылған өнеркәсіптік процестер мен құрал-жабдықтардың пайда
болуына алып келетін техникалық, өндірістік және коммерциялық шаралардың
жиынтығы деп есептейді. Й.Шумпетер инновацияны кәсіптік рухпен шыңдалған
өндірістік факторлардың ғылыми-ұйымдастырылған құрамасы ретінде
тұжырымдайды [18].
А.И.Кочетов “инновацияға” келесідей анықтама берген: педагогикалық
қызметтің жаңаруың, оның нәтижесін белгілі деңгейге қамтамасыз ететін
теориялық, технологиялық және методологиялық концепция.
М.В.Кванеа мен В.Латкиннің көзқарастары бойынша, “инновация” бұл
нормасынан тыс кәсіби (қызметті) принципиалдық қызметті жаңа сапалы
деңгейге шығарылды.
В.Кларин оқытудағы инновациялық әдістердің екі негізгі типін атап
айтқан:
1 тип: Инновациялар – оқыту процесін модернизациялайтын
модернизациялар. Олар кепілді нәтижелердің жетістіктеріне бағытталған.
Олардың негізінде оқытудағы технологиялық әдістеме жатыр.
2 тип: Инновациялар – оқыту процесінің зерттеу сипатын қамтамасыз
етуге, ізденіс оқыту – танымдық ұйымының қызметіне бағытталған оқыту
процесінің өзгеруінің жаңартылуы [19].
Инновациялық іс-әрекет жаңа бағдарламаны, жаңа оқу жоспарын, жаңа әдіс-
тәсілдерді оқыту және тәрбиелеу процестеріне енгізу болып табылады. Мысалы,
А.И.Пригожин білім мазмұнында, әдістемеде, технологияларда, оқу-тәрбие
жұмыстарының формаларында, әдістерінде, тәсілдерінде, құралдарында, оқу-
тәрбие процестерін ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда инновацияның
көрініс табатын типтерін атайды. Бұдан “педагогикалық-инновациялық
технология”, “инновациялық іс-әрекет”, “инновациялық процесс” ұғымдарын бір
мағынада қолдануға болатыны шығады.
Демек, “инновация” терминін анықтауға барлық авторлардың пікірлерін
салыстырсақ, аса алшақтық жоқ десек те болады. Олардың ойынша “инновация”
педагогикалық категорияға жатады және ол мектептегі құбылысқа тың жаңалық:
жаңа бағдарламаны, оқу жоспарын, әдіс-тәсілдерді оқу және тәрбие
жұмыстарына енгізу болып табылады. Болашақта “инновация” ұғымының барынша
дәлірек, толық мағынасы табыла жатар, дегенмен жаңа үлгідегі мектептің
дамуы инновациялық құбылыссыз жүрмейтіндігі анық.
Н.Нұрмағанбетов “инновация” білімінің мазмұнында, әдістемеде,
технологияда, оқу-тәрбие жұмыстарының түрлерінде, тәсілдерінде, оқу-тәрбие
жұмыстарын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда көрініс табады” дейді
де, автор өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта жаңғырту кеңістігін
бірнеше түрге бөледі:
– жеке түрі (жеке, дара, бір-бірімен байланыспаған);
– модульдік түрі (жеке дара кешенді бір-бірімен байланысқан);
– жүйелі түрі (мектепте толық қамтитын) [20].
Модификациялық инновация – бұл қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен
айналысады. Бұған В.Ф.Шаталовтың математикаға жазған тірек конспектісі және
оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады. Комбинаторлық
инновация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме элементерін жаңаша
құрастыру. Бұған тіл мен әдебиетті оқытудың қазіргі кездегі әдістемесі
дәлел. Радикалық инновацияға білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу
жатады.
Жалпы білім беретін мектептердегі инновациялық іс-әрекеттер
педагогикалық білім берудегі инноватиканың дамуына байланысты. Оның
негіздері мына педагог-ғалымдардың зерттеулерінде қарастырылған:
М.С.Бургин, М.С.Гильманов, В.И.Загвязинский, И.А.Зязюн, А.И.Кузнецов,
П.И.Пидкасистый, В.А.Сластенин, А.М.Цирульников және т.б.
Соңғы он жылдықта “инновация” ұғымы кеңінен таралды. Инновациялық
қозғалыстар білім беру жүйесінің жаңаруының маңызды айғағына айналды.
Инновациялар бірнеше проблемалар тоғысында пайда болады және ауытқымай,
жаңа мәселелерді шешеді, білім беру үрдісінің үздіксіз жаңарып тұруына
әкеледі.
Бүгінгі күндегі инновациялық білім беру – оқу және әлеуметтік-тәрбиелік
іс-әрекеттің үрдісі мен нәтижесі, ол жеке адамның және жалпы қоғамның іс-
әрекетінің жаңа түрін жоспарлайды және ынталандырады.
“Инновация” термині латынның innovation – новацияларды енгізу дегеннен
пайда болған. Инноватика философия, психология, әлеуметтану, басқару
теориясы, экономика және мәдениеттану пәндерінің тоғысуында жүргізілген
зерттеулердің пәнаралық саласы ретінде қалыптасты. Көптеген елдерде, соның
ішінде Қазақстанда да педагогикалық инноватиканың дамуы көпшіліктің
қоғамдық-педагогикалық қозғалыстарымен, мектептегі жылдам дамыту
қажеттілікке байланысты қайшылықпен және мұғалімдердің оны іс-жүзіне асыра
алмауымен байланысты. Жаңалықтарды қолдаушылардың жалпы сипаттары да өсе
бастады. Осыған байланысты жаңа білімге деген, “инновация”, “инновациялық
үрдіс” деген жаңа ұғымдарды түсініп-білу қажеттілігі ұлғая түсті.
“Жаңалықты енгізу” (инновация) ұғымы жаңалық ретінде де, және осы жаңалықты
тәжірибеге енгізу үрдісі ретінде анықталады. Бүгінгі кезде инновациялық
педагогикалық үрдістер білім берудің дамуын анықтайтын айғағы бола отырып,
өзінің нақты теориялық базасы да бар. “Жаңа”, “жаңалық”, “инновация”,
“жаңалықты енгізу”, “инновациялық үрдіс” сияқты инноватика ұғымдарының
мазмұндық сипаты педагогикалық инноватиканы зерттеушілердің
түсініктемелерімен көп жағдайда сәйкес келмейтінін көрсетті [17, 56].
Біз өз зерттеулерімізде “жаңа” ұғымына В.И.Загвязанскийдің және басқа
да зерттеушілердің қолдайтын түсініктемесін пайдаланып отырмыз. Оның берген
анықтамасына сәйкес, педагогикадағы жаңалық - “бұл тек ұсынылған түрде, әрі
оған ұқсас байланыста көрсетілмеген технологиялар, көзқарастар мен идеялар
ғана емес, өзгерістер жағдайында білім беру мен тәрбиенің міндеттерін
жеткілікті тиімді дәрежеде шешуге мүмкіндік беретін, өз бойында
прогрессивті бастамалары бар, педагогиалық үрдістер жеке элементтері немесе
кешенді элементтері болып табылады”.
Инновациялық үрдісті зерттеу әр түрлі бағыттар бойынша жүзеге
асырылуда. Жаңалықтардың енгізудің жүйелі концепциясын А.Г.Кругликов,
Л.И.Лапин, А.И.Пригожин, Б.В.Сазонов, Н.Л.Степанов, В.С.Толстойлар ұсынды.
Олар инновациялық үрдістер құрылымын зерттеудің екі жолын көрсетеді: жеке
дара жаңалықтарды енгізудің микродеңгейдегі пәндік-технологиялық және және
де микродеңгейі – бөлек-бөлек жаңа енгізулердің өзара байланысы.
Педагогикалық инноватиканың негізгі ұғымдар жүйесін таңдауға
Р.Н.Юсуфбекова, М.М.Поташник, Т.А.Линчевка, Д.Р.Принбековалар өз еңбектерін
арнады [21, 22].
М.М.Поташник, П.И.Самойленко және А.В.Сергеев кез келген үрдіс күрделі
көп жүйелі динамикалық құрлым, яғни жүйе деп оған анықтама береді. Ал онда
инновациялық үрдіс те көп жүйелі болады. Авторлар ииновациялық үрдістің
келесі құрылымдарын белгілейді: іс-әрекетті, субъектілі, деңгейлік,
мазмұндылық, басқарушылық, ұйымдастырушылық [12, 67].
Демек, “инновация” терминін анықтауға барлық авторлардың пікірлерін
салыстырсақ, аса алшақтық жоқ десек те болады. Олардың ойынша “инновация”
педагогикалық категорияға жатады және ол мектептегі құбылысқа тың жаңалық:
жаңа бағдарламаны, оқу жоспарын, әдіс-тәсілдерді оқу және тәрбие
жұмыстарына енгізу болып табылады. Болашақта “инновация” ұғымының барынша
дәлірек, толық мағынасы табыла жатар, дегенмен жаңа үлгідегі мектептің
дамуы инновациялық құбылыссыз жүрмейтіндігі анық.
Республика көлеміндегі мектептердің тәжірибесіне жасаған талдау
инновациялық білім беру технологияларын мектепте пайдаланудың қазіргі
жағдайын анықтауға негіз болды. Бүгінгі таңда мектеп бағдарламасының барлық
пәндері бойынша оқу үрдісінде инновациялық білім беру технологияларының
мынадай түрлері кеңінен қолданылатыны анықталды: Л.В.Занков, В.В.Давыдов,
Д.Б.Элькониннің дамыта оқыту, модульдік және блоктың – модульдік оқыту,
П.М.Эрдниевтің дидактикалық білімдерді ірілендіру, В.Ф.Шаталовтың оқу
материалдарын тірек және сызба үлгілері арқылы табысты оқыту, Ю.А.Марковтың
жеке оқыту, деңгейлеп саралап оқыту, интеграциялық, ойын, тестілік,
ақпараттық және т.б. [23-25].
Инновациялық білім беру арқылы мектеп оқушысының интеллектуалды
дамуының сапалық деңгейлері белгіленіп, оған қойылатын талаптардың негізгі
көрсеткіштеріне сәйкестігі анықталды. Ұсынылып отырған жаңа пәндер мазмұны
тұрғысынан жаңа деңгейдегі білім беру үрдісін жүзеге асыруға бағытталды.
Қазіргі таңда кез келген мектептерде тәрбие үрдісін жетілдіру үшін жаңа
педагогикалық технологияларды пайдаланудың тиімділігін өмірдің өзі дәлелдеп
отыр. Мұның өзі аталған мәселенің теориялық негіздемесін жасау қажеттілігін
туындатады.
Келесі зерттеліп отырған ұғым - “педагогикалық технология”. Түсіндірме
сөздікте “Технология – бұл қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі
адамдардың жиынтығы” делінсе, Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны оқу
процесіне белгілі бір мақсат көздей әсер ететін педагогикалық ықпал деп
түсіндіреді. Ал, технологиялық үрдісті нақты педагогикалық нәтижеге
жетелейтін бірліктердің белгілі бір жүйесі ретінде көрсетеді және
педагогикалық технология түпкілікті өзгермейтін механикалық құрылым емес,
қайта бала мен мұғалімнің үнемі түрленіп отыратын өзара қарым-қатынасының
өзегі, мазмұнды ұйымдастырушы құрылым дейді [17, 66].
Бұл зерттеу “педагогикалық технология” деген ұғымды қалыптастырды.
“Технология” деген сөздің өзі гректің “tache” – өнер, шеберлік, “logos” –
ғылым, заң деген сөздерінен шыққан. “Технология” – өнер туралы ғылым.
“Технология” – түсінігі әдетте өндірістік процеске қатысты. Бұл жерде
технология материалды өңдеу әдістері, құрылысын, шикізат фермасын өзгерту,
өнім процесімен анықталады. “Технология” деп әдетте алдын-ала берілген
қасиеттерге ие материал алу мақсатында бастапқы материалды қайта өңдеу
үрдісін айтады. Көптеген ғалым-педагогтар кез-келген әрекет технология
болады, не болмаса өнер болады деп атап өтеді. Өнер интуицияға негізделсе,
ал технология – ғылымға негізделеді [26].
Сонымен қатар, “технология” ұғымы соңғы кездері педагогикалық
әдебиеттегі ең көп қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология
ұғымының дидактикалық ұғымдармен байланысы сан алуан; оқытудың
технологиясы, педагогикалық технология, білім беру технологиясы, тәрбие
технологиясы, қарым-қатынас технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу
технологиясы, модульдік технология, топтық оқыту технологиясы және т.б. Бұл
технологиялардың қайсы түрі болсын анықтаманы қажет етеді. Сондықтан да
қайбір автор “технология дегеніміз не?” деген сұраққа немесе технологиямен
байланысты жеке ұғымға өз анықтамасын беруге тырысады. Өйткені, дәл қазіргі
кезде білім беру жүйесінде жүріп жатқан үрдістің технологиясын түсіндірітен
нақты анықтамасы жоқ.
“Технология ұғымы түсіндірме сөздікте - қандай да болсын істегі,
шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы деп, ал педагогикалық технология
– педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды
ілім амалдары мен әдіснамалық құралдардың жүйелі жиынтығы және жұмыс істей
реті” – деп түсінік береді В.Кларин [19,79].
Қоғамымыздың қазіргі даму кезеңі мектептегі білім беру жүйесінің алдына
оқыту үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Осындай сұраныстарға
орай оқытудың әртүрлі технологиялары жасалып, мектеп тәжірибесіне
енгізілуде.
Мәселен, академик В.Манаховтың, В.Дьяченконың, Ж.Қараевтың білім беру
жүйесін ақпараттандыру технологиялары және т.б. Бұл технологиялар теориялық
тұрғыда дәлелденіп, тәжірибеде жақсы нәтиже көрсетіп жүр. Аталған
технологияларды күнделікті сабақ үрдісіне пайдалану үшін әр мұғалім өзінің
алдында отырған жас ерекшеліктерін ескере, педагогтік мақсат-мүддесіне сай,
өзінің шеберлігіне орай таңдап алады. Жаңа технологияны жүзеге асыруда
мұғалім белсенділігі, шығармашылық ізденісі, өз мамандығына деген
сүйіспеншілігі, алдындағы шәкірттерін бағалауы ерекше орын алады [27].
Педагогикалық технологияның мәнін көрнекті ғалым В.П.Беспалько
“практикада іске асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы” деп
анықтағаны мәлім. Педагогикалық жүйе сонымен қатар әдістемелік жүйе және
дидактикалық процестен тұрады. Мұнда әдіснамалық жүйенің негізгі компоненті
оқытудың мақсаты болып табылады [9, 56].
Педагогикалық технология – тиісті мақсатқа жетудің нақты тәсілдері мен
құралдары арқылы көздеген нәтижеге ие болудың тиімді әдісі мен амалы.
Педагогикалық технология дәстүрлі және жекеше-бағдарлы “ақпараттық”
және “дамытушылық”, “өнімсіздік” болып бөлінеді. Жекеше-бағдарлы
негізіндегі педагогикалық технологиялар ынтымақтастық педагогикасы,
Амонашвили технологиясы, Ильина технологиясы.
ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология – бүкіл оқыту
процесі мен білімді техникалық және адам ресурсын олардың бір-біріне өзара
әсерін, білім берудегі формасын оңтайландыру міндеттерін ескере отырып
меңгеруді жүзеге асырудың жүйелі әдісі.
М.В.Кларин : “Педагогикалық технология – бұл педагогикалық мақсатқа қол
жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық
құралдарының жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу реті”, - деп жазады [19, 54].
Педагогикалық процесс технологиясы дегеніміз – мақсат-мүддені
анықтаудың жалпы әдіснамасы негізінде мемлекеттің қазіргі таңда білім беру
саласына қойып отырған талаптарына сәйкес анықталып, іріктеліп, реттелген
оқытудың мазмұның, әдіс-амалдарының, дидактикалық талаптарының
психологиялық-педагогикалық нұсқауларының жиыны. Оқыту технологиясы
мектепте оқу процесіне қажетті әдіс, тәсіл, амал, дидактикалық талап
секілді психологиялық-педагогикалық іс-әрекеттердің жүйелі кешені ретінде
пайдаланылады.
В.И.Андреев “Педагогикалық технология, соның ішінде оқытудың
технологиясы – бұл жобалау, оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық
заңдылықтарын, мақсаты, принциптері, мазмұны, формасы, әдісі мен құралдарын
тәжірибеде қолдану, оның тиімділігінің жоғары деңгейіне кепілдік беретін,
соның ішінде келешекте оны шығаруға, тираждауға ықпал ететін жүйе”, - дейді
[28].
В.П. Беспалько педагогикалық технологияның келесі элементтерін атап
көрсетеді:
– оқыту мен тәрбиелеудің анық, бірізді педагогикалық, дидактикалық
мақсатын жасау;
– меңгертуге тиісті ақпараттың мазмұнын құрылымдау, кеңейту, тәртіпке
келтіру;
– оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық функциясын мүмкіндігінше
күшейту;
– дидактикалық технологиялық, соның ішінде оқыту мен бақылаудың
компьютерлік құралдарын кешенді қолдану;
– оқыту сапасының жоғары деңгейінің кепілдігі.
Дәстүрлі және инновациялық педагогикалық технологиялардың аражігі
болғанымен, бұл оларды тұтас бір-бірінен алу деген сөз емес. Олардың
әрқайсысына тән ерекшеліктерімен қатар бірін-бірі өзара байланыстырып
тұратын ортақ сипаттары да болады. Мұғалім білім берудің мақсаты мен
міндеттерін нәтижелі жүзеге асыру үшін педагогикалық технологиялардың
әрқайсысына тән ерекшеліктерді негізге ала отырып, оларды өзара
байланыстырып қолданудың мәнін жете түсіну қажеттілігін ғалымдар өз
зерттеулерінде (В.Беспалько, В.Т.Фоменко, т.б.) анықтап отыр. Сондықтан
дәстүрлі технологиялар мен инновациялық технологиялардың аражігін Кесте 1-
ден көруге болады [9, 77].
Кесте 1
Дәстүрлі технологиялар мен инновациялық технологиялардың аражігі.
Дәстүрлі технологиялар Инновациялық технологиялар
Мазмұнды компонент
Білім беру стандартымен анықталады. Білім беру стандарты оқушылардың
дайындық деңгейі бойынша саралап
оқыту есебінен байытылады, оқыту
бағдарламалары кеңейтіледі және
тереңдетіледі.
Жобалау компоненті
Мақсат пен міндеттерді бағдарлама менМақсатты жобалауға және соңғы нәтижені
оқушыларға қойылатын талаптарға анықтауға оқушылар өз мотивациялары
сәйкес анықталады. мен сұраныстары бойынша жалпы
талаптарға сәйкес қатынасады.
Оқыту моделі (әдістемелер, әдістер, құралдар, педагогикалық тәсілдер)
Түсіндірмелі-иллюстративтік оқыту Оқушылардың ақыл-ой іс-әрекетін
әдістемесі, талап қою педагогикасына белсенділенруді, дамытуды көздейтін
құрылған оқыту әдістері , құралдары, әдістемелердің әртүрлі нұсқалары тән.
Кесте 1 жалғасы
педагогикалық тәсілдері.
Ұйымдастыру компоненті
Мұғалім өз жұмысын оқушыға Қосымша әдебиеттер, интерактивтік
бейімдейтіндей етіп құрайды. Оқыту тақталар пайдаланылады. Білім
процесінің негізгі көзі – оқулықтар. кеңістігі шығармашылық түрде
ұйымдастырылады. Білім беру процесін,
саралау, дербестендіру, компьютердің
мүмкіндіктерін пайдалану жүзеге
асырылады.
Осыған байланысты педагогикалық технологияларды қолдану, жаңа білім
мазмұның, оқу жоспары мен бағдарламаларын ендірудің тиімді құралы болып
отыр. Педагогикалық технологияның ендірудің бастапқы кезеңінде төмендегі
жұмыстар ұйымдастырылады:
– мектептің материалдық базасы, кадрлық әлеуеті, мектептің
психологиялық микроклиматы, оқушылардың білім санасы анықталады;
– мұғалімнің кәсіптік дайындығын көтеру жұмысы ұйымдастырылады (жаңа
технологиялар туралы білімін көтеру);
– мұғалімді ғылыми-әдістемелік әдебиетпен қамтамасыз ету;
– оқу процесін жобалау;
Педагогикалық технологияларды енгізуде мұғалім іс-әрекетінің маңызы
зор. “Қазіргі білім саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгеру
мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және
де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-
өзі дамытып, оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі”, - деп
көрсетеді Г..К.Селевко [7, 33].
“Педагогикалық технология” ұғымына педагогикалық сөздікте мынадай
анықтама берілген: 1) тұтас білім беру жүйесінің және оның жекелеген
бөліктерінің, компоненттерінің сипатын жақсартатын тұрақты элементтерді
білім беру ортасына енгізудегі мақсатқа бағытталған өзгерістер; 2)
жаңашылдықты (жаңа құралдарды, әдістерді, әдістемелерді, технологияларды,
бағдарламаларды және т.с.с.) меңгеру процесі; 3) ерекше әдістемелер мен
бағдарламаларды іздестіру, оларды білім беру процесіне енгізу [17, 78].
Сонымен, “инновация”, “педагогикалық технология”, “технология”
ұғымдарының мәнін ашып көрсете отырып, өз тұрғымыздан осы ұғымның
бірлігінде “инновациялық технология даярлығы – жеке тұлғаның меңгеруін жаңа
тиімді қолдану негізін технологияда болашақ кәсіби маманның даярлығының
процесі”
Ғылыми – педагогикалық әдебиеттерде педагогикалық технологияның мәнін
ғалымдар түрліше анықтайды:
- практикада іске асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы
(В.Беспалько);
- педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық
қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы
және жұмыс істей реті (М.В.Кларин);
- оқыту формаларының, әдістерінің, тәсілдерінің, амалдарының, тәрбие
құралдарының әлеуметтік жиыны мен бірлігін анықтайтын психологиялық-
педагогикалық нұсқаулардың жиынтығы (Б.Т.Лихачев);
- балаға педагогтық шынайы өзара әрекетін қамтамасыз ететін қолданбалы
ғылыми педагогикалық пән (Н.Е.Щурков);
- қойылған мақсатқа сәйкес білімді, білікті, дағдыны және қатынасты
құрастыру мен бақылау бойынша операциялардың жиыны (А.К.Колеченко);
- педагогикалық технология – оқу-тәрбие процесінің шығармашылықпен терең
ойластырылған көптеген факторлардың үйлесімділігін, оқыту мен
тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі
(Ш.Т.Таубаева, Б.Т.Барсай), т.б. [28, 6].
Берілген анықтамаларды оқып-үйрену, талдау нәтижесінде біз
педагогикалық технология жетілдірілген оқыту мен тәрбие жүйесін құруды, оқу-
тәрбие процесін жобалауды көздей отырып, оқыту мен тәрбие берудің неғұрлым
тиімді жолдарын зерттейтін ғылым ретінде де, оқу-тәрбие процесінде
қолданылатын әдіс-тәсілдердің, реттеуші құралдардың жиынтығы, әрі шынайы
оқыту процесі ретінде де әрекет етеді деген қорытынды.
В.Ф.Шаталов, Р.Штейнердің, С.Н.Лысенковтың, П.Эрдниевтің,
Л.В.Занковтың, Л.С.Выготскийдің т.б. аталған дидактиктердің біліміне сүйене
отырып, қазіргі таңда оқытудың әр түрлі технологиялары қарастырылып, оны
қолдануды жүзеге асыруда көптеген жұмыстар жүргізіліп, нәтижесін беріп те
үлгерді. Мұндай технологиялар жан-жақты тараған, оның нәтижесін танытып
жатқан бірқатар түрлерін атауға болады: сын тұрғысынан ойлауды дамыту, ойын
арқылы оқыту технологиясы, білім беруді ізгілендіру технологиясы, модульдік
оқыту, оқытудың компьютерлік технологиясы, дамыта оқыту технологиясы, тірек
сигналы арқылы оқыту технологиясы, түсіндіре басқару, оза оқыту
технологиясы, өздігінен даму технологиясы, бағдарламалап оқыту
технологиясы, деңгейлеп, саралап оқыту және т.б.
Педагогикалық технологияның құрылымы мазмұнды және процессуальды
компоненттерден тұрады. Мазмұнды компонентті тұжырымдамалық – мақсатқа жету
құралдары, оқыту-тәрбиелеу процесінің тиімділігі туралы білімдер жүйесі,
диагностикалық – педагогтық кәсіби-педагогикалық бет пернесі, тұлғаның
дербес ерекшеліктері мен оқушылардың дайындық деңгейі, дидактикалық – оқыту
мазмұны; әдістер, әдістемелік тәсілдер; ұйымдастыру формалары; дидактикалық
құралдар құрайды. Процессуальды компонент алдын-ала жобаланған оқу-тәрбие
процесін практикаға ендіру болып табылып, оқушылардың іс-әрекетін
ұйымдастыруды, оқу-тәрбие процесін басқаруды көздейді [28, 7].
Педагогикалық технологияның мазмұнын айқындауға В.Ю.Питюков талпыныс
жасады. Оның ойынша, педагогикалық технология тәрбиеленушіге педагогикалық
ықпал етуді ұйымдастыру бойынша мұғалімнің мәнді кәсіби біліктерінің
жүйесін айқындайды, педагогикалық іс-әрекетті технологияландыру саналы ой
елегінен өткізу тәсілін ұсынады [29].
Педагогикалық инновация – тұтас білім беру жүйесінің оның жеке
бөлімдерінің компонентерінің сипаттамасын жақсартатын және жаңалықтардан
тұратын, мақсатты өзгерістер. Бұл – жаңалықты меңгеру үрдісі.
Қазіргі өмір талабына сай “Педагогикалық технология” деген ұғым да
қолданылып жүр. Педагогикалық технология дегеніміз – мақсаттар қою, оқу
жоспары мен оқу бағдарламасын үнемі өңдеу, дамыту және педагогикалық
жүйелердің тиімділігі [30].
Оқыту технологиясын мектепте оқу үрдісіне қажетті әдіс-тәсілдер,
амалдар, дидактикалық материалдар секілді психолого-педагогикалық іс-
әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне,
оқуға, ынтасына, оқу іс-әрекетінің белсенділігіне, мұғалімдердің
интеллектуалдық, шығармашылық қызметі болып табылатын педагогикалық іс-
тәжірибенің нәтижелілігіне, жинақтылығына ұтымды әсер ететіндей оқу-тәрбие
процесінің басты күре тамырының рөлін атқарады.
Оқыту технологиясының өзіндік нұсқасын әзірлегенге оның жалпы құрылу
қағидаларына (Дж.Блок, Л.Андерсен, Дж.Керрол, Б.Блум, т.б.), сондай-ақ
тұлғаның даму ерекшеліктері туралы психологиялық ғылым мәліметтеріне, оның
мүдделеріне, тұлғаның қызығу аясын дамытуға, тұлғаның танымдық құрылымын
дамыту ерекшеліктеріне (Ж.Пиаже, Э.Эриксон, А.Маслоу, Л.Божович,
Л.Выготский, Л.Фридман және т.б.) сүйенген.
Оқыту мен дамыту арасында тығыз байланыс бар екені дәлелденген. Осы
мәселені Л.Выготский, В.Давыдов, Д.Эльконин, т.б. ғалымдар түбегейлі
зерттеп, бала дамуындағы оқытудың рөлін, алар орнын анықтаған. Дамыта оқыту
идеясы бойынша оқушыға оқу мақсаттарын қоюда, шешуде ешқандай дайын үлгі
берілмейді. Мақсатты шешу, іштей талқылау және жинақтау арқылы жүзеге
асады. Мұғалім сабақ үрдісін ұйымдастырушы, бағыттаушы адам рөлінде болады.
Шешім табылған кезде оқушы өз еңбегінің дұрыс, бұрыстығын өзінше дәлелдей
білуге үйренеді. Сондай-ақ оқушыға өз ойын білдіріп, пікір айтуға мүмкіндік
беріледі [4, 34].
Педагогикалық технология оқу үрдісімен және мұғалім мен оқушының іс-
әрекетімен тығыз байланысты. Көптеген педагог-ғалымдардың еңбектерінде оқу
үрдісінің “технологияландыру” бағдарламалап оқыту тәрбиесінде іске асатын
білім технологиясы, дамытып оқыту конспектісіндегі педагогикалық
технология, жаңа ақпараттық технологиясының мәні, мазмұны, оларды оқу
үрдісіне енгізу т.с.с. мәселелер ашып қарастырылған (Б.С.Гершунский,
М.В.Монахов, Н.Ф.Талызина, В.В.Давыдов, Т.И.Ильина, Г.И.Шукина, Ж.А.Қараев,
Е.И.Машбиц т.б.) [31].
Сонымен қатар жаңа технологияның негізгі ерекшелігі – бұл оқушыларға өз
бетімен немесе бірлескен түрде шығармашылық жұмыспен шұғылдануға, ізденуге,
өз жұмысының нәтижесін көріп, өз-өзіне сын көзбен қарауына және жеткен
жетістігінен ләззат алуына мүмкіндік беруі. Аталған проблеманы шешу ең
алдымен, шығармашылық қабілет дегеніміз не, ол қандай өзіндік қасиеттерімен
ерекшеленеді және оны компьютердің көмегімен тиімді дамыта аламыз ба деген
мәселелерді шешуді талап етеді.
И.Д.Левитовтың пікірінше, оқушылардың шығармашылық қабілеттері деп іс-
әрекет қорытындысында жаңа бір нәрсені үйренулері және оқушылардың даралық
бейінділіктерінің, қабілеттерінің, тәжірибелерінің көрінуі болып табылады
[32].
Жалпы ғылыми “инновация” жүйе қызметіндегі мақсатқа өзгеріс ретінде
анықталады. Мұның өзінде ол түрлі салаларда сапалы және сандық өзгерістер
түрінде болуы мүмкін.
Қарастырылып отырған мәселе мен соған сәйкес оның ұғымдық қамтамасыз
етілуі 1980 жылдары педагогиканың зерттеу пәніне айналды. Мәселен,
В.П.Кваша инновациялық динамикада екі бағытты анықтап көрсетеді:
1. Педагогикалық инновация.
2. Педагогикалық шығармашылық.
“Білім берудегі инновация” және “педагогикалық технология” терминдері
категория ретінде қолданыла отырып, ғылыми түрде негізделді және
И.Р.Юсуфбекованың педагогика оқулығының категориялық аппаратына енгізілді.
Автор күрделі, әрі көп салалы “педагогикалық инновация” ұғымының
неологиялық, аксиологиялық және праксиологиялық сипаттамаларын бөліп
көрсетеді [22, 43].
Ғылыми – педагогикалық әдебиеттерге инновациялардың төмендегідей
түрлерін бөліп көрсетеді: білім беру мазмұнындағы инновациялар, оқыту
инновациясындағы технологиялар, білім беру жүйесіндегі функциясы
саласындағы инновациялар, педагогикалық құралдар жүйесіндегі инновациялар.
Оқыту технологиясын мектепте оқу үрдісіне қажетті әдіс-тәсілдер,
амалдар, дидактикалық материалдар секілді психолого-педагогикалық іс-
әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне,
оқуға, ынтасына, оқу іс-әрекетінің белсенділігіне, мұғалімдердің
интеллектуалдық, шығармашылық қызметі болып табылатын педагогикалық іс-
тәжірибенің нәтижелілігіне, жинақтылығына ұтымды әсер ететіндей оқу-тәрбие
процесінің басты күре тамырының рөлін атқарады.
Зерттеу жұмысының теориялық негізі ретінде Қазақстандық және шетелдік
жетекші ғалымдардың еңбектері қолданылды: П.Эрдниевтің дидактикалық
бірліктерді ірілендіру технологиясы, Д.Эльконин мен В.Давыдовтың дамыта
оқыту технологиясы, Ш.Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы,
В.Шаталовтың қарқынды оқыту технологиясы, М.Чошановтың проблемалық оқыту
технологиясы, П.Третьяковтың, М.Жанпейісованың модульді оқыту технологиясы,
В.Монаховтың, В.Беспальконың оқыту технологиясы, Дж Блок, Л.Андерсен,
Б.Блумның оқушының танымдық құрылымының дамыту ерекшеліктері .
Оқыту тәрбие үрдісінде қолданылып, айтарлықтай нәтиже беріп жүрген жаңа
педагогикалық технологиялар: дамыта отырып оқыту әдістемесі (Л.Зенков,
Д.Эльконин, В.Давыдов, В.Репин, В.Левин), оза отырып оқыту (С.Лысенкова),
іс-әрекетті бағалау (Ш.Амонашвили), тірек және тірек конспектілері арқылы
оқыту (В.Шаталов), саралап оқыту, шоғырландырып қарқынды оқыту жүйесі,
модулдік оқыту технологиясы (Ж.Жанпейісова ) және т.б. [33-35]
Оқушының өз бойындағы қабілеттерін тануда мүмкіндік туғызу, білімге
деген қызығушылығын, ынтасын оятып, оқуға саналы көзқарасын қалыптастыру –
мұғалімнің тікелей міндеті. Ол бір сабақ көлемі 45 минутпен қатар сабақтан
тыс уақытқа жаңашыл педагогикалық технологиялар арқылы біліктерін
ұштастырып отыру, алған білімнің нәтижелі болуына септігін тигізеді.
Педагогикалық технологияны іс-тәжірибеде жиірек қолдану, оқушылардың
танымдық қызығушылықтарын, шығармашылығының дамуымен білім сапасын
жақсатуына елеулі үлес қосады [30, 65].
Оқушылардың жалпы шығармашылық қабілеттерінің құрамдас компоненттерін
анықтауға бағытталған еңбектер де жеткілікті, атап айтсақ, Л.Лернердің,
А.Н.Луктың, В.И.Андреевтің, А.Л.Яковлевтің, Д,Б.Богоявленскаяның еңбектері.
Жалпы білім беретін мектептердегі инновациялық іс-әрекеттер
педагогикалық білім берудегі инноватиканың дамуына байланысты. Оның
негіздері мына педагог-ғалымдардың зерттеулерінде қарастырылған:
М.С.Бургин, М.С.Гильманов, В.И.Загвязинский, И.А.Зязюн, А.И.Кузнецов,
П.И.Пидкасистый, В.А.Сластенин, А.М.Цирульников және т.б. [36].
Қазақстандағы ауыл мектептерінің оқу-тәрбие үрдісінде деңгейлеп оқыту
технологиясы Ж.Қараевтың, жүйелік негізде оқыту технологиясы Г.Г.Ғалиевтің,
шоғырландырып – қарқынды оқыту технологиясы Қ.А.Әбдіғалиев,
Н.Н.Нұрахметовтың, блоктық-модульдық технологиясы М.Жанпейісованың,
Ә.Жүнісбектің және тағы басқа ғалымдардың оқыту технологиялары кеңінен
таралған.
Модульдік оқыту негіздері П.И.Третьяков, Т.И.Шамова, М.А.Чошанов,
П.А.Юцявичене еңбектерінде толық қарастырылған. Модульдік оқыту бойынша
зерттеуді қорыта отырып, П.А.Юцявичене оның маңызын былай анықтайды:
“...неғұрлым өз бетінше немесе толық білім алушы іс-әрекеттің мақсатты
бағдарламасымен, ақпараттар банкі мен алға қойылған дидактикалық
мақсаттарға қол жеткізу бойынша әдістемелік басшылықты өз құрамына алған
жеке оқу бағдарламасымен өз бетінше жұмыс істей алады” [8, 54].
Оқу мазмұнын меңгеру үшін құрылған модульдік бағдарламада жеке
модульдер оының компоненттері болып табылады. Оқытудың тиіміділігі
модульдің сапасына байланысты болады. П.А.Юцявичене модульдік бағдарламада
модульдік қағидалар мен ережелерді былай орнықтырды:
• модуль бағдарламасына енетін модульдердің мақсатты тағайындалуы;
• кешенді, интеграциялаушы және жеке дидактикалық мақсаттар;
• кері байланыс орнату;
• модульдерге оқу мазмұнының толықтылығы;
• ақпараттық жеке әдістемелік материалды тиімді беру [37].
Модульдік оқыту технологиясының өскелең ұрпақтың білім беруде, пән
бойынша оқу бағдарламасындағы материалдарды меңгертудегі тиімділігі –
оқушылардың өз беттерінше ізденіспен жұмыс істей білуі мен шығармашылық
қабілеттерінің ұшталуында.
Сонымен қатар жаңа ақпараттық технологияның негізгі ерекшелігі – бұл
оқушыларға өз бетімен немесе бірлескен түрде шығармашылық жұмыспен
шұғылдануға, ізденуге, өз жұмысының нәтижесін көріп, өз-өзіне сын көзбен
қарауына және жеткен жетістігінен ләззат алуға мүмкіндік беруі. Аталған
проблеманы шешу ең алдымен, шығармашылық қабілет дегеніміз не, ол қандай
өзіндік қаситетерімен ерекшеленеді және оны компьютердің көмегімен тиімді
дамыта аламыз ба деген мәселелерді шешуді талап етеді.
И.Д.Левитовтың пікірінше, оқушылардың шығармашылық қабілеттері - деп іс-
әрекет қорытындысында жаңа бір нәрсені үйренулері және оқушылардың даралық
бейімділіктерінің, қабілеттерінің, тәжірибелерінің көрінуі болып табылады.
Оқушылардың жалпы шығармашылық қабілеттерінің құрамдас компоненттерін
анықтауға бағытталған еңбектер де жеткілікті, атап айтсақ, Л.Лернердің,
А.Н.Луктың, В.И.Андреевтің, А.Л.Яковлевтің, Д.Б.Богоявленскаяның еңбектері.
А.Н.Лук шығармашылық қабілеттердің компоненттердің құрамына басқа
көзқарас тұрғысынан келе отырып, шығармашылық қабілеттерді 3 негізгі топқа
бөліп қарастырады:
– ынтамен байланысты қабілеттер (қызығушылықтар және икемділік);
– темпераментпен байланысты қабілеттер (көңіл-күй);
– ақыл-ой қабілеттер.
А.Н.Луктың оқушылардың шығармашылық қабілеттерінің компоненттері
құрамына қатысты айтқан пікірі құнды және оны төмендегі себептерге сәйкес
түсіндіре аламыз:
1) оқушы кез келген іс-әрекет нәтижесінде жақсы нәтиже алу немесе
белгілі қабілет түрін дамыту үшін алдымен, осы іс-әрекетке, қабілетке деген
оның қызығушылығы, ынтасы болмаса оның нәтижесінің де төмен болатыны
сөзсіз.
2) көңіл-күй – бұл кез келген істі орындауда негізгі, қажетті көрсеткіш
көруімізге болады. Сондықтан да оқушылардың шығармашылық қабілеттерін
дамытуда олардың осы бағыттағы іс-әрекетке деген көңіл-күй деңгейі маңызды,
сондай-ақ олардың жұмыстарының нәтижелігіне әсер ететіні белгілі.
3) кез келген іс-әрекетті біз ақыл-ой қабілеттері негізінде ғана іске
асыра аламыз. Сондықтан да оқушылардың шығармашылық бағытта жұмыс істеулері
алдымен істейтін әрекеттерін алдымен осы ақыл-ой қабілеттері арқылы
жоспарлап алып, оны практика жүзінде іске асыруларын талап етеді [38].
А.Н.Пономарев кез келген шығармашылық бағыттағы іс-әрекеттің негізгі,
бастысы – шығармашылық ойлау дей отырып, оның даму критериясы ретінде іштей
жоспарлау әрекетін немесе “ойша” қабілетін алады.
В.В.Давыдов оқушыларда осы кезеңде байқалатын психологиялық жаңа
сапалық қасиеттерді сипаттай отырып былай дейді: “Оқушы өз әрекетінде
барынша көп қадам жасаған сайын ол тапсырманың түрлі нұсқаларын салыстыра
алады және есептік шешуін бақылай алады” [39].
Аталған проблеманы шешу ең алдымен, шығармашылық қабілет дегеніміз не,
ол қандай өзіндік қаситетерімен ерекшеленеді және оны компьютердің
көмегімен тиімді дамыта аламыз ба деген мәселелерді шешуді талап етеді.
1.2 Қазіргі оқытудың жаңа инновациялық технологияларының оқушылардың
шығармашылығын дамытудағы тиімді жолдары
Қазіргі кезде Қазақстанда әлемдік білім беру кеңістігіне кіруге
мүмкіндік беретін жаңа білім беру жүйесі қалыптасуда. Бұл үрдіс оқу-тәрбие
процесінің теориясы мен практикасына әсер етпей қоймайды. Себебі, бүгінгі
қоғамдағы күрделі әлеуметтік – экономикалық өзгерістер білім беруді
дамытуға жаңаша қарауға, педагогикалық ғылымның қалыптасқан әдіснамасы мен
парадигмасының өзгеруін талап етеді [4, 12].
Егеменді еліміздің білім беру жүйесінде әлемдік деңгейге жету үщін
оқытудың әдіс-тәсілдерін қолдана отырып терең білімді, ізденімпаз, барлық
іс-әрекеттерінде шығармашылық бағыт ұстанатын, сол тұрғыда өз болмысын
таныта алатын жеке тұлға тәрбиелеу ісіне ерекше мән берілуде. Демек,
мектептегі оқу үрдісі оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып,
шығармашылық әрекетін дамытуына жол ашуы қажет.
Танымдық белсенділік – оқушының оқуға, білуге деген ынта-ықыласының,
құштарлығының ерекше көрінісі. Танымдық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz