Оңтүстік Қазақстан облысының каналдарының ерекшелігі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 80 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Аннотация 3

Кіріспе 4

1 Оңтүстік Қазақстан облысының физикалық - географиялық жағдайы 9

1. 1 Оңтүстік Қазақстан облысының географиялық орны, жер бедері, қысқаша даму тарихы 9

1. 2 Оңтүстік Қазақстан облысының геологиясы, тектоникалық құрылымы 16

1. 3 Оңтүстік Қазақстан территориясының ішкі сулары 22

2 Оңтүстік Қазақстан облысының - су қоймалар мен каналдары және олардың шаруашылық маңызы 31

2. 1 Оңтүстік Қазақстан облысының су қоймаларымен каналдары 31

2. 2 Су қоймаларды тиімді пайдалану 55

Қорытынды 83

Қолданылған әдебиеттер тізімі 86

</h3>
<h4>Аннотация

Бұл дипломдық жұмыста Оңтүстік Қазақстан облысының су қоймалары мен каналдарының шаруашылық маңызын жан-жақты талдап, су қоймаларына жеке-жеке тоқталған.

Оңтүстік Қазақстан облысының физикалық-географиялық жағдайы мен географиялық орны, жер бедері, қысқаша даму тарихы геологиясы, тектоникалық құрылымы. Оңтүстік Қазақстан территориясының ішкі сулары, топырағы, өсімдік жамылғысы және жануарлар әлемі, Оңтүстік Қазақстан облысының өнеркәсібінің су шаруашылығына тигізетін әсері, экономикалық ерекшеліктері, проблемалары және болашағына сипаттама бере отырып, Оңтүстік Қазақстан облысының - су қоймалар мен каналдары және олардың шаруашылық маңызы ашқан.

Дипломдық жұмыс 62 беттен, 2 тараудан, 1 кестеден қосымшадан, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімдерінен тұрады. </h4>

<h4>Кіріспе

Қазақстанда 4 мыңнан астам бөгет пен бөген бар. Олардың жалпы ауданы 10 мың шаршы километрге жуық, бұлардағы тұщы су көлемі шамамен 90 текше километрдей.

Көлдер әр түрлі табиғат ресурстарына бай.

Суы. Халық шаруашылығының қажетіне көбінесе көлемі бір шаршы километрден жоғары, минералдылығы 3 г/кг-нан аз және тереңдігі 2 метрлік көлдер пайдаланылады. Осы көлдердің су деңгейінің жылдық орташа өзгеруі, минералдануы аз болады. Көлдердің көп жылдық орташа қоры 13 миллиард текше метрдей. Көктемде және жаз айларында көл суының жалпы көлемінен 1-5 %-ке, яғни 300-700 миллион текше метрге дейін пайдалануға болады. </h4>

Балығы. Республикамыздағы көлдерде балықтың 35 түрі кездеседі, олардың ішінде аулайтыны - сазан, көксерке, майбалық, ақ балық, алабұға, табан балық. Балқаш, Алакөл, Билікөл, Қамыстыбас және Марқакөлден ауланатын балық мөлшері 0, 5-тен 40 кг-ға дейін. Осы көлдерден жыл сайын 6-7 мың тонна балық ауланады. Ал көлдерді ұтымды пайдаланса, балық аулауды екі есеге дейін артыруға болады.

Су өсімдіктері. Олар қағаз және ағаш өнеркәсібінде пайдаланылады. Көл қамысы 500 мың гектар жерді алып жатыр, ол негізінен Балқаш, Алакөл көлдерінің және Шу, Нұра, Сырдария өзендерінің жағалауларында өседі.

Есептеулерге қарағанда, 150 мың гектар жерден 1, 5 млн. Тонна құрғақ қамыс дайындауға болады. Олар қамысты ұтымды пайдаланып, химиялық жолмен өндесе, 700 мың тонна ағартылған целлюлоза, 30 мың тонна мал азығы ашытқысы, 300 мың тонна сульфатты спирт бордасын, 7, 5 миллион декалитр этил спиртін өндіруге болады екен. Сондай-ақ миллион текше метр ағаш үнемделеді және жылына 5 миллион тонна мал азығын құнарландыруға болатын белок пен витамин алынады.

Жануарлар әлемі. Қазақстан көлдері жағалауларындағы түлкі, ақ тышқан, мысық, солонгая, қасқыр, борсық, қарсық, сасық күзен, жабайы шошқа, су тышқаны және т. б. тіршілік етеді. Бұлардың ішінде ең көп тарағаны - ондатр. 1944-1964 жылдар аралығында республикада 24 млн. Ондатр терісін өндіру 20 есеге дейін кеміді, бұған ондатрды аулауды дұрыс ұйымдастыру, браконьерліктің етек алуы елеулі әсер етуде. Бұл саланы ұтымды пайдаланған жағдайда жыл сайын ондатр терісін өндіруді бірнеше есе арттыруға болады.

Тақырыптың көкейтестілігі:

Су қоймалары. Қазақстан территорясында энергетикалық, ирригациялық және өнеркәсіптік мақсатқа арналған көптеген су қоймалары бар. Республикамыздың ең ірі су қоймасы - Бұқтырма су электр станциясы салынуына байланысты пайда болады. Мұнда темір-бетон плотинаның биіктігі 90 м-ге жетеді. Бұқтырма су қоймасының ұзындығы өзен бойынан есептегенде 600 километр, ауданы 5500 шаршы километр. Зайсан көлін қоспағанда су көлемі 49, 6 текше километр, енділеу бөлегі 35 километр, орташа тереңдігі 11 метр. Бұқтырма су қоймасы 1966 жылы пайдалануға берілді. Су қоймасы екі бөліктен - Ертіс өңірінің арнасы мен Зайсан көлінен тұрады. Су қоймасының шаруашылық маңызы өте зор. Ол Павлодар, Семей областарының, жүздеген мың гектар шабындықтарын суландырады. Су қоймасының пайдалануға берілуі нәтижесінде су жолы 6 мың км-ге жетті. Бұқтырма су қоймасынан сазан, табан балық, бекіре, т. б. ауланады.

Қазақстандағы Бұқтырма су қоймасынан кейінгі екінші ірі қойма - Қапшағай су қоймасы. Ол Алматы, Талдықорған областары территориясындағы Іле аңғарында салынған. Су 1970 жылдан қинала бастады. Ауданы 1850 шаршы км, көлемі 28, 14 текше метр, ұзындығы 180 км, ең ендірек бөлігі 22 км. Орташа тереңдігі 15, 2 метр, ең терең жері 45 метр. Су қоймасының деңгейі ағысқа байланысты 4 метрге дейін ауытқып отырады. Қапшағай су қоймасының энергетикалық және ирригациялық маңызы өте зор. Сонымен қатар ол - Алматы қаласы тұрғындарының демлыс орны. Ал Оңтүстік Қазақстан облысының су қоймаларына келетін болсақ, алдымен Шардара су қоймасынан бастаймыз.

Су қоймасының суымен 450 мың гектар жер суарылып, онда күріш, көкөніс, жеміс, жүзім және жемшөп өсіріледі. Республикамыздағы ірі жасанды су айдындары қатарына Шардара су қоймасы да жатады. Ол Сырдария өзенінің арнасына салынған. Ұзындығы 220 км. Су сыйымдылығы 8, 4 силлиард текше метр. Шардара су қоймасының суымен 1, 5 миллион гектар егістік, 4 миллион г-дан астам жайылым суландырылады.

Жер беті ағыны Оңтұстік Қазақстан облысы территориясы біркелкі таралмаған. Көпшілігі орталық және оңтүстігімен ағады. Ірі өзендері - Сырдария. Салалары - келес, Құркелес, Арыс, Бөген және Шу өзені. Төменгі ағысы тартылып қалады. Сырдария мен Келес салаларында Шардара бөгені орналасқан.

Сырдария өзенінің бас жағы мыңдаған гектар жерді, бау-бақша, мақталық, күріш алқаптарын суландыруға көп қызымет етеді. Бұл жерде салынған Шардара СЭС -і электр энергия қуатын өндіріп, облыстың кәсіпорындары мен халқы үшін жарық береді. Оңтүстік Қазақстан көлдерге бай емес. Олар негізінен солтүстік аймақтарда орналасқан. Сырдария өзендерінің аңғарлары мен Шу өзенінің төменгі ағыстарында құралған. Олар өте тұзды және саяз болып келеді. Жазықтық аймақтарда артезиан сулары бар. Ол сулардан минералды сулар да шығады, оны емдік үшін пайдаланады. Сарыағаш курортындағы минералды су Республикадағы бірден-бір асқазан, ішек құрылыстары үшін пайдалы сулар.

Суармалы егіннің шығымдылығын арттыру мақсатында салынған жасанды су айдындарының бірі - Бөген су қоймасы. Бөген су қоймасы Оңтүстік Қазақстан облысындағы Арыс және Бөген өзендерінің суын тиімді пайдалану мақсатында 1960 жылы салынады. Ұзындығы 10-12 км, ені 5 км, ауданы 63, 5 шаршы км, пайдаланатын суынын көлемі 370-440 миллион текше метр. Республикамыздағы ірі су жүйелерінің бірі - Арыс-Түркістан каналы суды осы Бөген су қоймасынан алады.

Шымкент қаласының оңтүстік бөлігінен Бадам өзені ағып өтіп, Арыс өзеніне барып құяды. Бадам өзенін қаладан 10-12 шақырым жерде орналасқан «Бадам» су қоймасы реттеп отырады. Осы «Бадам» су қоймасы қаланы суландырудың негізгі көзі болып табылады. Одан аққан суды «Шымкент-1» каналы қабылдап алады да, қалаға жібереді. Каналдың ұзындығы 29, 2 км. Каналдың басты бөлігінен келетін судың мөлшері секундына 5, 5 текше метр деп есептелінеді. Қаланың темір жол аймағында «Шымкент-2» және «Жаңашек» болып екіге бөлінеді. Бұл каналдар қаланы көгалдандыруға бағытталған. «Шымкент-2» каналының ұзындығы 15, 5 км, Жаңашектің ұзындығы 11, 8 км. «Жаңа Бадам» каналы 1989 жылы салынды. Ол алдағы уақытта «Север» мөлтек ауданындағы 225 гектар жерді суландыруға қабілетті. Облыс бойынша су қорын пайдаланушы болып 15 мың шаруашылық, кәсіпорындар тіркелген. Олардың бір жылғы суларды пайдалану көлемі 34200 млн. текше метр, соның ішінде су асты қоры- 220 млн. текше метр. Су қорын пайдаланғанда суды үнемдеудің ең бір басты бағыты- су шығынын азайту. Су көзінен оны пайдаланатын орынға жеткенше әсіресі ауыл шаруашылығында Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша су шығыны 25 пайызға жеткен. Бұл әрине өте жоғары көрсеткіш, жедел түрде су шығынына қарсы әрекеттер жасауды қажет етеді. Жалпы бұл облыс бойынша қолданылатын судың 95 пайызы ауыл шаруашылығына жұмсалады. Бұл судың лайлануына ғана емес, біржола жоғалуына әкеп соғады. Ал өнеркәсіпте су қоры азырақ пайдаланғанымен айналымға түскен су таза болмайды, өндіріс қалдықтарымен ластанып жерді және өзен- көлдердің суын ластайды. Әсіресе Арыс, Бадам өзендерінің суы көп мөлшерде дастанған. <h4>

Мәселеннің өңделуі: Қазақстан Республикасының ақпарат көздері мен Қазақстанда жарық көрген мәліметтерге, жергілікті жердің ақпарат көздеріне сүйенеді.

Диплом жұмысының мақсаты:

Оңтүстік Қазақстанда орналасқан су қоймалары мен каналдардың орналасқан орны мен жалпы жағдайына тоқталып, шаруашылық маңызын ашу.

Зерттеудің жаңалығы:

Оңтүстік Қазақстан облысындағы су қоймаларының шаруашылық маңызын ашу.
Оңтүстік Қазақстан облысының каналдарының ерекшелігі
Оңтүстік Қазақстан облысының су қоймалары мен каналдардың табиғи байлығы.

Зерттеу пәні: Оңтүстік Қазақстан облысы Қазақстанның физикалық географиясындағы ішкі сулар тақырыбында оқушылардың білімі мен тәрбиесін қалыптастыру.

Зерттеу нысаны: жалпы білім беретін мектептегі оқыту процесі.

Тәрбиелік құндылығы: Ғылыми-зерттеу материалдары мектепте Қазақстанның физикалық географиясындағы ішкі сулар тақырыбында оқушылардың білімін қалыптастыра отырып тәрбиелудің жолдарын ұсынады.

Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспеден, 3 бөлімнен, қортындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады. </h4>

<h4>1 Оңтүстік Қазақстан облысының физикалық - географиялық жағдайы

1. 1 Оңтүстік Қазақстан облысының географиялық орны, жер бедері, қысқаша даму тарихы

Оңтүстік Қазақстан облысы республика территориясының оңтүстігінде орналасқан. Жер көлемі 117, 3 мың шаршы шақырым. Оңтүстігінде Өзбекстан республикасымен, батысында Қызылорда облысымен, шығысында Жамбыл облысымен, солтүстігінде Қарағанды облыстарымен шектеседі. Территорияның жер бедері, жазықты, егін шаруашылығы мен мал шаруашылығына өте қолайлы. Территорияның солтүстік және қиыр оңтүстік бөліктерінен өзгесі шөл зонасында орналасқан. Облыс жерінен Сырдария, Арыс, Келес секілді ірі өзендер ағады. Өзен жағалары егін шаруашылығына қолайлы. Осыған орай мұнда мақта, күріш өсіріледі және мал щаруашылығының кейбір салалары жақсы дамыған. </h4>

Оңтүстік Қазақстан облысы республика территориясының оңтүстігінде орналасқан.

Облыстың солтүстігінде Бетпақдаламен, оңтүстік-шығысында Шатқал жотасымен, солтүстік-шығысында Мойынқұммен, батысында Қызылордамен, шығысында Қырғыстанмен, оңтүстігінде Өзбекстенмен шектеседі.

Оңтүстік Қазақстан облысы әкімшілік-аумақтық бірлік ретінде 1932 жылы 10 наурызда құрылған, республиканың оңтүстігінде Сырдария алабына орналасқан. Оңтүстік Қазақстан облысының жер көлемі қазақстан жер көлемінің 43%-ын құрайды.

Оңтүстік Қазақстан облысының жер бедері мен климаты

Оңтүстік Қазақстан облысының жер бедері біркелкі. Жер бедерінің едәуір бөлігі жазық келеді. Оның солтүстік-шығысында ұзыннан-ұзақсозылып жатқан Қаратау сілемдері (217 шақырым), солтүстік бөлігінде Бетпақдала, Шу өзені оңтүстігінен басталатын мойыеқұм, батысында Қызылқұм, Өгем және Қаражантау тау сілемдері ғана өзгешелік білдіреді. Облыстың оңтүстігін Қызылқұм мен Шардара даласы, қиыр оңтүстігін Мырзашөл алып жатыр. Қаратаудан шығысқа қарай Қырғыз жотасы созылып жатыр. Биіктігі 3617м. Мұның солтүстік бөлігі Қазақстан территориясына кіреді. Осы жоталар арасынан шатқал арқала Талас өзені ағып өтеді. Өгем жотасында облыстың ең биік жері Сайрам шыңы бар. Биіктігі 4238м. Өгем өзенінен бөлініп жатқан Келестің саласында Қаражантау жотасы бар. Жотаның оңтүстік-шығыс бөлігін Қаражан және Жігірген өзендері алып жатыр. Жотаның орташа биіктігі 2000м. Биік нүктесі Мыңбұлақ тауы. Биіктігі2834м. Қаражан таудан солтүстік-батысқа қарай Қазығұрт және боралдай тауы алып жатыр. Бұл таулар өте ескірген, бұзылған таулар. Қазығұрт тауы оңтүстікке қарай баспалдақ тәрізді. Келес өзені аңғарына құлайды. Ең биік жері 1600м.

Жазықтар мен таулардың орналасуы, олардың теңіз деңгейінен биіктігі көнтеген факторларға атап айтқанда, тау жыныстарының пайда болуы мен құрамына, олардың жату пішіндеріне, уақытына және оларға жердің ішкі және сыртқыкүштердің әсер етуіне байланысты. Қазақстанның биік таулы өлкелерінде тау түзлу процестері әлі аяқталып біткен жоқ. Таулы аймақтарда болып жатқан жер сілкінулер тектоникалық қозғалыстардың әлі де жүріп жатқанын дәлелдейді. Оңтүстік Қазақстан облысы қазіргі жер бедерінің қалыптасуына сыртқы күштер, атап айтқанда ағын су мен желдің әсері көп. Ағын су жыныстарды ағызып, ойпаң жерлерге үйеді. Жер бедерінің күрделілігі климаттың су мөлшерінің, топырақтың, өсімдік пен жануарлар дүниесінің қалыптасуына әсерін тигізеді.

Таулары: Сырдария өзенінің орта бөлігі ағысының шығысынан оңтүстікке қарай Тянь-Шань тауларының атыраптарына Талас Алатауы, Өгем қыраттары және Қаратау тауы кіреді. Бұлар биік емес аласа тауларға жатады. Бірақ олардың шығыс бөлігінде жартастардың өте бийк жерлері де бар.

Жазық аймақтарға: Оңтүстік өлкенің бір өзгешелігі болып оның көптеген аумағын жазық аймақтар аоып жатыр. Территорияның басым бөлігі сусыз шөл және құрғақ дала болып келеді. Оны көптеген өзен аңғарлары кесіп өтеді.

Оңтүстік Қазақстанды күнгей жағынан жиектейтін тауларда биіктік зоналық байқалады. Аз қашықтық шөлден ғана бастап мәңгі қар мен мұздықтарға дейін зоналар ауысып жатады. Сырдаряи өзенінің соңғы жағынан басталатын жазықтық Түркістанды жанай өтіп оңтүстікке қарай созылып кетеді. Бетпақдала жазығы соған жалғасып жатқан шөлейтті өңір. Ол батысында Сарысу өзенінен бастап шығысында Балқаш көліне дейін 500 шақырым, солтүстіктен оңтүстікке Шу өзені аңғарына дейін 300 шақырымға созылып жатыр. Бетпақдаланың орташа биіктігі 250-300 метрге жетеді [1] .

Климаты. Облыс аумағы Қазақстан Республикасының оңтүстік бөлігінде орналасқан. Дүние жүзілік мұхиттардан бірнеше мыңдаған шақырым қашықтықта жатыр. Биік таулардың оңтүстікте көлбеу жатуы, ал солтүстігінде таулардың аласалығы суық ауаның еркін кіруіне әсер етеді. Климаттың құрылуының географиялық ендіктің де әсері мол.

Оңтүстік климаты шұғыл континентті. Бұл температураның тез өзгеруіне әкеліп соғады. Күн мен түнгі, қыс пен жазғы ауа-райлары әртүрлі болып келеді. Жаз айлары жылы болып келеді және солтүстік аудандарда 8 айға созылады. Барлық жерінде ыстық болып, құрғақ әрі ұзақ тұрады. Шілде айы температурасы +21 +29º С. Абсолютті ыстық +47º С Шардарада тіркелген. Қыс айы қысқа, жиі-жиі жылы ауаға ауысып отырады. Ең суық ай қаңтар. Солтүстік орташа температура -15º С және -11, 5º С оңтүстігінде. Абсолютті суық Созақта -41º С тіркелген.

Оңтүстік Қазақстан облысының климатында тым континенттік құбылыстар байқалады. Жер бетіне түскен ылғал мөлшері ауаға булану және топыраққа сіңу мөлшерінен кем. Облыстың батыс жағының климаты негізінен құрғақ аңызақ антициклонды болып келеді. Шөлді және шөлейтті бөліктерінің жылдық орташа көрсеткіші біртектес, әсіресе жылы кездерде су баланысының

<h4>1-сурет. Оңтүстік Қазақстан облысының физикалық картасы өте азайып кететіндігі байқалады.

Күннің беретін жылуы ылғалданудан 12-15 есе асып түседі. Шілдедегі орташа айлық ауаның температурасы 20-26 С болады, ал Қызылқұмдағы куейбір жерлердің орташа температурасы 48 С-қа дейін жетеді. Жаз айларындағы ауаның ылғалдылығы 25-28 процент. Ол өте ыстық құрғақ күндері 15 проценке дейін жетеді. </h4>

Бір жылдық күн радиациясы 588152-669888 Джоуль. Күннің тік түсетін радиациясы әрдайым шашыранды радияциядан мол болатындығын көрсетеді. Кей кездерде бұл көріністің 90 пайызы дерлік байқалады, тәуліктік температураның амплитудасы 18 С болады.

Қызылқұм, Мойынқұм шөлдерінде түнге қарай температура 0-қа жететін түндер үздіксіз қайталанып отырады. Мұның басты себебі өте құрғақ ауа түнгі уақытта тез суынады. Оңың бірден-бір себебі ауаның құрамында су буларының жоқтығы.

Қыс айларында Сібір антициклоны үстемдік жасайды. Қоңыржай белдеудегі суық ауа -райы көбінесе жылымай, ұзақ сақталатын күндер көп болады. Орташа температура 8-10 С, кейбір күндері көрсеткіш 40 С-қа дейін төмендейді, ол ауа массаларының ағымы оңтүстік бағытқа қарай өзгерген жағдайда тез жылымық боп өзгере қалады. Шардара төңірегіндегі Қызылқұм шөлінің температурасы -3-2 С -қа дейін жетеді. Бұл төңіректе кейде +15 С- қа дейін көтеріліп кететін күндер болып тұрады. Осыған орай кейде циклонды ауа массалары Оңтүстік батыстан келе бастайды да, қар аралас жаңбыр болып жауатыны байқалады. Оңтүстік Қазақстан облысының көлді аймақтарына жылына 90 мм ден 180 мм -ге дейін жауын-шашын түседі, ол булану 1000-1500мм болады.

Оңтүстік Қазақстан облысында негізінен төрт түрлі ауа массасы үстемдік жасайды:

Арктикалық антициклондар ағымы
Монғол антициклоны
Иран ауа массаларының ағымы
Солтүстік батыстан келетін циклон Атлант мұхитынан пайда болатын «Исландия» минумумы әсер етеді.

Арктикалық антициклон мен монғол антициклоны құрғақ ауа массаларын алып келеді де, қыс айларында қақаған аяз қалыптастырады, ал жаз айларында ауаны тым салқындатып жібереді. Ал Ираннан соғатын ауа массалары жазда өте ыстық, керімсал желді алып келеді де өте құрғақ әрі ыстық ауа массаларын жеткізеді. Бұл дәнді дақылдардың пісіп жетілуіне барынша зиянын тигізеді. Енді қамыр бола бастаған дәнді - дақылдарды күйдіріп жібереді. Мұндай жағдайларда жергілікті халықтар «Бидай ауды» деп атаған.

Қыста бұл ауа массалары жылылық әкелген, сірескен мұздар еріп сай-салаға тасқын болып аққан. Жерорта теңізі мен Қара теңізден қаныққан ау массалары оңтүстік батыстан келе бастаған. Сөйтіп боранды-бұрқасын қалыптассып, қар күйінде кейде жаңбыр күйінде түсіп отырады, кейде қарға айналады. Атлант мұхитынын келетін ауа массалары Оңтүстік Қазақстан облысына қаныққан ауа массаларын айдап әкеледі де, жауын-шашын көп жауады. Тау етектеріндегі жазықтарға 350мм -дей жауын-шашын түседі, ол тау белдеулеріне одан көп ылғал қалдырады, оның мөлшері 400-500 мм болады.

Оңтүстік Қазақстан облысында желдің бірнеше түрі бар. Созақ ауданында «Созақ желі» деп аталатын жергілікті жел бар. Солтүстіктен оңтүстікке қарай есетін жел қыста тұрса температураны өте төмендетіп жібереді де, кейде -35 С -тан төмен аяз қалыптастырады, ал жазда салқындатып жібереді. Жауын-шашын мөлшері өте аз жыл бойына 180-200 мм ден аспайтын жауын -шашын түседі. Ал Қаратаудан соғатын жел батыстан шығысқа қарай еседі, ол аймақтарда жауын-шашын мөлшері 250-300мм шамасында ғана жауады. Осы желдер Түркістан аймағына да әсер етеді. Ал, Байдібек, Отырар, Ордабасы, Арыс аудандарының табиғатында да, климатында да ұқсастық бар. Бұл аудандарға әсер ететін «Арыстанды Қарабас» желі Қаратаудан басталып оңтүстік батысқа қарай еседі. Бұл жел ауылшаруашылығына өте көп зиян келтіреді. Кейбір жылдары бұл желдің айлап тұратын кездері болады.

Оңтүстік батыстан соғатын Иран тауларында қалыптасатын ауа массалары да бұл аймақтың табиғатына зиян келтіреді. Жазда аса қауіпті «Керімсал» желін тұрғызады, ол жел барлық дәнді дақылдарды күйдіріп жібереді. Ал ерте көктемде соғатын Арктикадан келетін ауа массалары да ауыл шаруашылығына өте көп зиян тигізеді.

Ал, Түлкібас, Сайрам, Төлеби аудандарында шығыстан есетін «Шақпақ» желі һөз үстемдігін жүргізеді. Ол «Шақпақ-Боранды» деп аталатын елді мекеннен асу арқылы асып келетін шығыс желі. Желдің екпіні өте күшті болып келеді, секундына 25-30 м жылдамдықпен жылжи алады. Қыста қатты суық, жазда өте салқын ауа массасын қалыптастырады. Халық арасында бұл жел туралы «Еріксем екі күн, желіксем жеті күн тұрамын» дешген мақал қалыптасқан. Қазғұрт, Сарыағаш аудандарында «Шыршық» желі үстемдік етеді. Ол жел онша қатты соқпайды. Жетімай, Асық - Ата, Шардара аудандарында «Қоқан» желі үстемдік етеді. Ол жел әрдайым батыстан соғады, ал шығыстан келетін жел «Шамал» желі деп атайды, ол Ташкент жақтан келеді.

<h4>1. 2 Оңтүстік Қазақстан облысының геологиясы, тектоникалық құрылымы

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.