Банк қызметіндегі қаржылық менеджменттің ролі
Мазмұны
Кіріспе
3
1 – тарау. Банктік менеджменттің теориялық – әдістемелік негіздері
1.1. Банктік менеджмент – банк өтімділігін қамтамасыз етуші фактор
ретінде
5
1.2. Банк қызметіндегі қаржылық менеджменттің ролі
10
1.3. Басқару аппаратын құрудың ұйымдық негіздері және оның негізгі
бөлімдерінің міндеттері
14
2 – тарау. ТұранӘлем Банкі АҚ-ның менеджмент жүйесін талдау
1. ТұранӘлем Банкі АҚ-ына жалпы мінездеме және ұйымдастыру ерекшеліктері
22
2. ТұранӘлем Банкі АҚ-ның қаржылық қызметін талдау
35
3. ТұранӘлем Банкі АҚ – ының кірістілік пен өтімділікті басқару
көрсеткіштерін талдау
43
4. Банктің активті және пассивті саясатын басқару
50
3 – тарау. Қазақстан Республикасында банк менеджментінің даму перспективасы
3.1.Қазақстан Республикасы банк менеджментін дамыту және жетілдіру жолдары
3.1.1.Қазақстан Республикасында банк тұрақтылығын басқаруды
қамтамасыз
67
3.2. ТұранӘлем Банкі АҚ-ның менеджментін жетілдіру жолдары 72
Қорытынды
76
Пайдаланылған әдебиеттер
79
Қосымшалар
81
Кіріспе.
Банктік реттеудің әлемдік тәжірибесін зерттеу және жалпылау,
классикалық құралдарды зерттеу және оның ең тиімдісін таңдау
республикамызда бүгінгі күні өзекті болып келеді. Әділ мойындау керек, яғни
банктік реттеудің жалпы теориялары мен тәжірибелері өтелген кезде де
республикамызда жеткілікті түрде жүйелі ыңғай қолданылмайды, талдау
көрсеткіштер жүйесі негізінде жүргізілмейді, жекелеген көрсеткіштермен
есептеледі. Сондықтан банктің басқа банктермен салыстырғанда банк қызметі
нәтижесінің тиімділігі мен қаржылық жағдайын жан – жақты бейнелейтін
қаржылық жағдайдың мониторингтік көрсеткіштер жинағы негізінде жүйелі ыңғай
жасау қажет.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеті Қазақстан
Республикасындағы банк менеджментінің ерекшелігін және оның даму
перспективасын зерттеу.
Жұмыстың негізгі міндеттері болып келесілер табылады:
• банктік менеджменттің дамуының негізгі теориялық аспектілері анықтау;
• банктік менеджментті құқықтық реттеудің негізгі бағытын анықтау;
• банк қызметінде қаржылық менеджмент ролін қарастыру;
• банк аппаратын құрудың ұйымдық негіздерін зерттеу;
• банк қаржылық тұрақтылығын басқарудың ерекшелігін банк активтері мен
пассивтерін басқару механизмі негізінде қарастыру;
• ҚР-дағы банктік менеджментті оптимизациялау жолына талдау жасау;
• банктік қызметті реттеудің әлемдік зерттеу және жалпылау және класстық
құралдарды оқу негізінде банк болуды жақсарту үшін тәжірибелік ұсыныс
жасау;
Зерттеу пәні болып республиканың екінші деңгейлі банктері қызметін
реттеу процесінде туындаған ұйымдық – экономикалық қатынас жиынтығын
айтамыз.
Зерттеу объектісі болып тұтастай банктік жүйе және республиканың жеке
ірі банктері табылады. Сонымен қатар, зерттеу объектісіне Қазақстан
Республикасының банк жүйесінде алдыңғы орындарда болып табылатын ТұранӘлем
Банкі АҚ – ы алынды.
Зерттеудің теориялық – әдістемелік базасы болып банктік қызметті реттеу
үшін қолданатын ҚР-ның заңдық актілері, халықаралық қаржылық институттар
материалдары, шетел, орыс және қазақстандық зерттеушілер жұмыстары
табылады.
Жұмыс: кіріспе, үш тарау, он екі параграфтан , қорытынды, әдебиеттер
тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Менеджмент, яғни жалпы банктің қызметін және өтімділігін басқару жүйесі
де банк өтімділігін анықтайтын ішкі факторлардың біріне жатады.
Бірінші тарауда, банктік менеджменттің теориялық – методологиялық
негіздері, яғни банктік менеджментті банктің өтімділігіне әсер ететін ең
негізгі факторлардың бірі ретінде қарастырылады.
Екінші тарауда, ТұранӘлем Банкі АҚ – ының ұйымдық құрылымы, даму
тарихы , ұйымдастыру және басқару ерекшеліктері қарастырылады. Сонымен
қатар, банктің қаржылық қазметі: өтімділік пен кірістілік көрсеткіштері,
активтері мен пассивтері талданады.
Үшінші тарауда, жалпы Қазақстан Республикасы банктік менеджментін
дамыту және жетілдіру жолдары және ТұранӘлем Банкі АҚ – ның менеджментін
жетілдіру жолдары қарастырылады.
Дипломдық жұмыстың ақпараттық базасы болып банк мәліметтерінің жинақ
базасында бар, статистикалық бюллетеньдер және ҚРҰБ-інің жаршысы,
периодикалық басылымдар басшысы және т.б. табылады.
1 – тарау. Банктік менеджменттің теориялық – методологиялық негіздері
1.1. Банктік менеджмент – банк өтімділігін қамтамасыз етуші фактор ретінде
Өтімділік – банктің сенімділігін қамтамасыз ететін, оның қызметінің
жалпы сипаттамаларының бірі.
Банк өтімділігі – бұл салымшылар мен қарыз берушілер алдында банктің
өз міндеттемелерін уақытында және шығынсыз орындау қабілеттігі.
Банктің міндеттемелерін нақты және потенциялды деп екіге бөледі.
Банктің нақты міндеттемелері: талап ету депозиттері, тартылған банкаралық
ресурстар, несие берушілердің қаражаттары түрінде банктің балансында
көрсетіледі. Ал, потенциялды немесе баланстан тыс міндеттемелерге: банктен
берген кепіл – хаттар, клиенттерге несие желілерін ашу, т.б. арқылы
көрсетіледі.
Егер коммерциялық банктің борыштық және қаржылық міндеттемелерді
уақытысында орындау үшін қолма – қол ақшалай қаражаттар мен басқа да өтімді
активтері болып, сонымен қатар басқа көздерден қаражаттарды тез арада
жұмылдыру мүмкіндігі жеткілікті болса, онда бұл өтімді банк болып табылады.
Банк өтімділігі аталған барлық міндеттемелерді, сонымен қатар
болашақта пайда болуы мүмкін міндеттемелерді уақытында орындауын
сипаттайды. Міндеттемелерді орындау үшін кассадағы және корреспонденттік
шоттардағы (Орталық банкте және басқа коммерциялық банктерде) қалдықтарымен
сипатталатын банктік ақшалардың барлығы; қолма – қол ақшаға тез айналатын
активтер; банкаралық нарықтан немесе Орталық бантен алынатын банкаралық
нестелер сияқты қаражат көздері пайдаланады.
Осы аталған қаражат көздерін пайдалану банк үшін шығыстармн
байланысты болмау керек. Мысалы, өтімді қаражаттардың көзі ретінде бағалы
қағаздарды немесе басқа акңтивтерді сату қалыпты тәртіпте алдын ала
келісіп қойған шарттардың негізінде жүзеге асырылуы керек.
Банк өтімділігі мынадай қызметтерді атқарады:
• депозиттерді алу мен несиелерге байланысты сұранысты қанағаттандыру;
• тиімділік тәуекелін азайту және банктің сенімділігін қамтамасыз ету;
• активтерді зиянсыз сату;
• тартылған қаражаттар бойынша төлей алмау тәуекелі үшінсыйақы мөлшерін
шектеу.
Банк өтімділігінің екі формасы, яғни міндеттемелерді өз уақытында және
шығынсыз орындауы көптеген ішкі және сыртқы факторлдардың ықпалымен
анықталады.
Ішкі фактролар қатарына мыналар жатады:
• банк капиталының базасы;
• банк активтерінің сапасы;
• депозиттердің сапасы;
• сыртқы қаражат көздеріне орташа тәуелдігі;
• мерзімі бойынша активтер мен пассивтердің өзара сәйкестігі;
• сауатты менеджмент;
• банктің жоғары дәрежелі беделі.
Менеджмент, яғни жалпы банктің қызметін және өтімділігін басқару жүйесі
де банк өтімділігін анықтайтын ішкі факторлардың біріне жатады. Банкті
басқару сапасы мыналармен анықталады:
• банк саясатының болуы және оның мазмұны;
• стратегиялық және ағымдағы міндеттерді жоғары деңгейде шешуге
мүмкіндік беретін банктің аймақтық ұйымдастыру құрылымы;
• банктің активтері мен пассивтерін басқару механизмі;
• әр түрлі процедуралардың нақты мазмұнын анықтау;
• білікті мамандардың болуы;
• қажетті ақпарат базасының болуы;
• банк қызметін басқару жүйесінің ғылымилығы [1, 225-227].
Қазақстанда 1996 жылдың аяғында банктік жүйенің дағдарысы орын алды.
Банктердің 20-25 пайызы капитал жеткіліктілігі коэффицентінің төмендігі
және 13 банк – теріс капитал көрсетті. Бұл фактілер көптеген банкілердің
қалыптасқан жағдайға дұрыс бағдарланбағанын және банктік менеджменттің
әдістерімен жеткілікті иемденбегенін куәландырады.
Дамыған елдерде менеджмент өндіріс тиімділігін жоғарлатудың маңызды
факторларына жатады.
Банктік менеджмент өз алдына банктік сферада жұмыс істейтін банктік
іс пен персоналды басқарудың ғылыми жүйесін көрсетеді.
Банктік қызмет өз алдына ойлаудың ерекшелігін және банк
менеджментінің құрамында міндетті түрде орын алатын ондағы жұмысшылардың
тәртібін анықталған бизнестің арнайы сферасын көрсетеді.
Банктік менеджменттің құрамы перспективті және ағымдық жоспарлаудан,
талдау, реттеу және бақылаудан тұрады.
Жоспарлаудлың көмегімен банктер пенрспективаға қызметтің мақсатын,
сферасын, масштабтарын және нәтижелерін қалыптатырады, оларды көздерімсен
және шығындарымен салыстырады. Бұның бәрі қызметшілердің жұмыс жасайтын
шегін анықтаушы ағымды және перспективті жоспар – болжамдарды құрудың
көмегімен қол жеткізеді.
Банктің барлық бөлімшелерін қамтитын және банктің жергілікті және
жалпы перспетивасының дамуын анықтайтын жоспарлау нәтижесі болып банк
дамуының қосымша жоспары табылады, немесе бизнес – жоспар, сонымен қатар
жекелеген бағыттар бойынша оперативті жоспарлар: несиелік, депозиттік,
пайыздық, кадрлық, инвестициялық және өзге де саясаттар.
Талдау банк қызметін жалпы және жекелеген бағыттар бойынша бағалау
үшін жүргізеді. Бұл болжамданған нәтижелер жетістіктерін өткен кездегі
нәтижелер және күшті банктер нәтижелерімен фактілі салыстыру көмегімен
жүзеге асырады. Талдау материалдары банк дамуынынң теріс және оң
тенденцияларын, жоғалтуларын, пайдаланылмаған резервтер, жоспарлаудағы
жетіспеушіліктер және шешім қабылдаудығы жетіспеушіліктерді шығаруға
мүмкіндік береді [2, 489].
Банктік менеджмент жүйесіндегі реттеу коммерциялық банктердің
қызметін мемлекеттік қадағалаудың болуымен шартталған белгілі бір
ерекшеліктерге ие. Банктік қызметтің ең тәуекелі жоғары, бөтен ақшалардың
айналысқа ірі соманы тартатынын ескере отырып, мемлекеттік реттеу банктің
лицензиялануына, олардың қызмет сфераларына шектеу қоюдың, капитал
жеткіліктігіне, өтімділігіне, міндетті қорлардың қалыптасуына принципиалды
талаптар қатарын қарастырады.
Бұл қатынаста өзін - өзі реттеу жүйесі, яғни ішкібанкттік реттеу, ең
алдымен мемлекеттік қадағалау органдарымен бекітілген талаптар мен
нормативтердің сақталуына бағытталған. Ішкібанкілік реттеу жүйесі өзіне
келесі өзіндік бағыттарды қамтиды:
• банктің ұйымдық құрылымын жетілдіру, яғни жаңа бөлімшелерді
қалыптастыру және ескіні жетілдіру, банктің дамуын қамтамасыз ету
үшін, мысалы, жоспарлау және маркетинг бөлімі, ревизиялық және
аналитикалық қызметтер;
• банк қызметі басқару сапасын жоғарлатушы инструкциялық және
әдістемелік материалдар, шешім қабылдау процедураларын жасау және
жетілдіру;
• қалыптасқан жағдайларды есепке ала отырып, банктік саясат
артықшылықтары мен әдістерін жүзеге асыру, мақсаттарын түзеу;
• банк қызметінің жекелеген бағыттары бойынша тәуекелдер көлемін
шектеуге нақты шаралар қолдану, немесе тәуекелден сақтау үшін
қосымша кепілдер жүйесін құру;
• кадрлық саясатты, персоналды оқыту жүйесін, ішкібанктік бақылау
ұйымын жетілдіру;
Сыртқы бақылау Қазақсатан Республикасының Ұлттық банктімен және ішкі
аудиторлармен жүзеге асырылады. Ішкі бақылауды банктің өзі ұйымдастырады.
Ішкібанктік бақылау банктік менеджментінің бөлігі болып табылады. Оның
функцияларын өз міндеттеріне сәйкес менеджерлер, сонымен қатар ішкі аудит
органдары жүргізеді. Ішкібанктік бақылаудың негізгі міндеті болып теріс
тенденциялар мен банк жұмысындағы жетіспеушіліктерді жою шараларын жэүзеге
асыру үшін іздеудің оперативті жүйесін құру.
Ішкі және сыртқы бақылаудың өзара байланысы Қазақстан Респбликасының
Ұлттық банкінің заңдылық және нормативті актілерін, сыртқы бақылаушы
органдарының жазуларын сақтаудытексеру болып табылады.
Банктік менеджмент құрамы нақты анықтамасын басқару сферасындағы
жұмыста болып табылады. Банктік менеджмент сферасы екі блокқа бөлінеді:
қаржылық менеджмент және персоналды басқару.
Сурет 1
1.2. Банк қызметіндегі қаржылық менеджменттің ролі.
Менеджмент ұғымын үш жағынан қарастыруға болады: экономикалық
басқару жүйесі ретінде, басқару орнганы (басқару аппараты) ретінде,
кәсіпкерлік қызмет нысаны ретінде.
Менеджмент ( ағыл. Management – басқару) жалпы түрде принциптер,
әдістер, нысандар және басқару тәсілдері жиынтығынан тұратын өндірісті
экономикалық басқару жүйесі ретінде анықтауға болады. Негізінен
менеджментке басқару өнері деп түсінілетін басқару теориясы мен тиімді
басқарудың тәжірибелік үлгісі жатады. Екі бөлігі де кешенді және нақты
құбылысты басқарумен айналысады. Басқару – басқарушы әрекеттерді жасау және
жүзеге асыру процесі. Басқарушы әрекет – бұл басқару мақсатына жетуге
арналған басқару объектісіне әрекет жасау. Басқарушы әрекет жасауға жинау,
беру және қажетті ақпараттарды өңдеу, шешім қабылдау кіреді.
Менеджмент өзінің барлық шешімдерінде экономикалық ойлармен
басқарады. Сондықтан менеджменттің кез келген әрекеті- бұл экономикалық
сипаттағы шара.
Қаржылық менеджмент, ең алдымен, ақша ағымдары мен айналыс құралдарын
басқаруға бағытталған. Сондықтан қаржылық менеджментті тек инвестициялық
шешімдермен сәйкестендіру және оны инвестициялық шешімдер қабылдау туралы
ғылым позицияның қарау мүмкін емес.
Қаржылық менеджмент бұл ақша ағымдарын, қаржы ресурстары қозғалысын
және сәйкесінше қаржылық қатынастар ұй\ымын басқаратын арнайы жүйе [3,
145].
Қаржылық менеджментті әр түрлі көрсету нысаны бар интегралды құбылыс
ретінде қарау керек.
Сонымен, функционалды көзқарасқа сүйенсек, қаржылық менеджмент өз
алдына экономикалық басқару жүйесі мен қаржылық механизм бөлігі ретінде
көрінеді.
Инститиуционалдық көзқарасқа сүйенсек, қаржылық менеджмент – басқару
органы.
Ұйымдық – құқықтық көзқарасқа сүйенсек, қаржылық менеджмент- бұл
кәсіпкерлік қызметінің бір түрі.
Қаржылық менеджмент қаржылық ресурс қозғалысы процесінде шаруашылық
субъектісі арасында туындайтын қаржылық ресурстар қозғалысы мен қаржылық
қатынастарды басқұаруға бағытталған. Осы қозғалыстар мен қатынастарды қалай
шебер басқаруға болады деген сұрақтарға жауап қаржылық менеджменттің
мазмұнынын құрайды. Қаржылық менеджмент өз алдына қаржыларды басқару
мақсатын өңдеу процесі мен қаржылық механизм әдістері мен тетіктері
көмегімен оларға әрекет етуді жүзеге асыруды көрсетеді.
Сонымен, қаржылық менеджмент басқару стратегиясы мен тактикасынан
құралажды. Бұл жағдайда стратегия деп қойылған мақсаттарға жету үшін
құралдарды басқару әдісі мен жалпы бағыт түсініледі.
Бұл әдіске шешім қабылдау үшін анықталған ережелер мен шектеулер
сәйкес келеді. Қойылған мақсатқа жеткеннен соң стратегия оған жетудің
бағыты мен құралы ретінде өз қызметін тоқтатады. Жаңа мақсаттар жаңа
стратегия құру міндетін қояды.
Тактика – бұл нақты жағдайларда қойылған мақсатқа жетудің нақты
әдістері мен тәсілдері. Бақылау тактикасының мақсаты болып берілген
шаруашылық жағдайда басқару әдістері мен тәсілдері ішінен ең тиімді шешімді
таңдау болып табылады.
Қаржылық менеджмент бақылау жүйесі ретінде екі подсистемадан тұрады:
басқарылатын подсистема, немесе басқару объектісі, және басқарушы
подсистема немесе басқару субъектісі [4, 94].
Қаржылық менеджментте басқару объектісі шаруашылық жүргізу
субъектілері арасында шаруашылық процесінде ақша ағымдарын, құн шеңбер
айналымын, қаржылық ресурстар мен қаржылық қатынастарды жүзеге асыру
шарттары жиынтығы болып табылады. Басқару субъектісі – бұл басқару
әрекеттерінің түрлі нысандары арқылы объектінің мақсаттыбағытталған қызмет
етуін жүзеге асыратын арнайы адамдар тобы ( басқару аппараты ретінде
қаржылық дирекция, басқарушы ретінде қаржылық менеджер).
Кез келген басқару объектісі, кез келген процес өз алдына жүйені
көрсетеді. Жүйе деп тұтастай қалыптасуды құраушы әрекет етуші элементтер
жиынтығын айтамыз. Қаржылық жүйе әлеуметтік – экономикалық жүйеге кіреді.
Әлеуметтік – экономикалық жүйенің басты құрамы болып, яғни негізінде
адамдар мүддесі жатыр.
Қоғамдық, ұжымдық және жеке мүдделер жиынтығы жүйенің жағдайына және
оның даму процесіне әсерін тигізеді. Кез – келген жүйе элекменттерден
тұрады, жүйе элементі деп берілген зерттеу ( қадағалау және оның мақсаттары
) жағдайында бөлінбейтін, әрі қарай құраманы мүшелендіруге жатпайтын
подсистема ретінде түсініледі.
Сәйкесінше, элемент кез – келген жүйенің құрылымдық бөлігі болып
табылады,. Мысалы, қаржылық жүйе тұтастай жүйе элементі ретінде қаржылық
қорлар енеді (ақшалай, негізгі, айналыс қорлары, айналым қорлары, жарғылық
капитал ).
Қаржылық менеджментті біз басқару органы ретінде де қарастырав аламыз.
Ол өз алдына басқару аппараты, яғни шаруашылық субъектіні басқару бөлігі.
Ірі кәсіпорындарда және акционерлік қоғамдарда және банктерде мұндай
басқаруаппараты қаржылық директор немесе бас қаржылық менеджер басшылығымен
қаржылық дирекция болуы мүмкін.
Қаржылық дирекция құрамы шаруашылық жүргізу субъектісі басқарудың
жоғары органымен анықталатын түрлі бөлімдерден тұрады. Бұл бөлімдерге
қаржылық бөлім, жоспарлы – экономикалық бөлім, бухгалтерия, экономикалық
талдау лабораториясы (бюро, сектор ) және т.б.
Қаржылық менеджмент кәсіпкерлік қызметі нысаны ретінде қаржылық
қызметті басқару таза бюрократиялық, административтік акт болуы мүмкін
емсес екендігін білдіреді. Яғни қоршаған ортада болып жатқан өзгерістерге
белсенді түрде әрекет ететін шығармашылық қызмет туралы әңгіме қозғалып
отыр. Қаржылық менеджмент кәсміпкерлік қызмет нысаны ретінде жоспарлау мен
басқарудың, қаржылық талдаудың, жаңашылдық енгізудің (инновация) ғылыми
негіздерін пайдалануды анықтайды.
Кәсіпкерлік нысаны ретінде қаржылық менеджмент қызметтің жеке түрінде
белгіленуі мүмкін [5,11].бұл қызметті маманданбұл қызметті маманданан
менеджер, сонымен қатар қаржылық институттар (холдингтік компаниялар, траст
компаниялар және өзгелер) атқарады.
Қаржылық менеджменттің мәні кәсіпкерлдік нысаны ретінде келесідей
айырбаста айқындалады:
Ақша Қаржылық менеджмент қызметі Өсімі бар ақша
Қаржылық менеджменттің қосымша сферасы болып қаржылық нарық табылады.
Қаржылоық нарықта қаржылық (ақшалай) ресурстар мен инвестициялық
құндылықтар сатушылар мен сатып алушылар арасындағы эконормикалық
қатынастар көрінеді. Қаржылық нарықта қызмет ету қаржылық ресурстар мен
қаржылық қатынастар қозғалысын басқару облысындағы кәсіпкерлік үшін негізін
құрайды.
Қаржылық менеджментті қолдану тиімділігі қызмет етумен, қаржылық
механизм әдістері мен тетіктері әрекетиімен тек кешенді байланыста
жеткізіледі.
1.3. Басқару аппаратын құрудың ұйымдық негіздері және оның негізгі
бөлімдерінің міндеттері.
Банк, кез – келген өзге кәсіпорын сияқты анықталған басқару аппаратына
ие. Оның құрылымына ең алдымен банктік қызмет сипаты әсерін тигізеді. Банк
кәсіпорын болып табылатындықтан, оның басқару аппаратының құрылуы, бір
жағынан,, белгілі бір өнім өндірумен айналысатын барлық кәіспорындарға тән
кейбір ортақ сипаттарды құрайды. Банкте, кез – келген өзге кәсіпорын сияқты
, өзінің дирекциясы, басқарушы және атқарушы бөлімдері бар, өз
бухгалтериясы, өз кадрлық қызмет және т.б. бар[6, 97].
Сонымен қатар, банк ерекше кәсіпорын болып табылады, ол ақша – енсие
институты ретінде көрінеді. Мұны оның анықталған принциптерді ұйымдастыру
мысалында байқауға болады.
Банктер, негізінен, функционалды көрсеткіштері бойынша
ұйымдастырылған.
Бұл, яғни несиелік ұйым құрылымы өзі атқарып отырған оның нақты
қызметіне ғана байланысты болуы керек. Банк – ірі несиелік институт бола
тұра, оның басқару аппаратында несиелік кадрлық бөлімдер болуы керек.
Банкте, сонымен қатар, есеп айырысулар жүріп жататындықтан, оның басқару
құрылымы құрамында есеп аййрысу операцияларын ұйымдастырушы бөлімдер немесе
басқарулар ерекшеленуі керек. Банк қолма – қол ақша қабылдап және
тапсыратын болғандықтан, оның басқару құрылымы құрамында касса және т.б.
болуы керек.
Жалпы, банк атқарып отырған функциялар мен операциялар оны басқару
жүйесін ұқру ерекшеліктерін шарттандырады, өз жиынтығында ешбір өндірістік,
сауда кәсіпорындарында кездестірмейтін басқару аппаратына құрылымдық
бөлімдер енгізіледі.
Банкті ұйымдасьтыру принциптеріне тек функционалды принцип жатпайды.
Олардың құрамына сонымен қатар қойылған мақсаттар сәйкестігі принципі де
жатады.
Өзіміз білетіндей, банктің мақсаты пайда алу. Яғни бұл, банкте ақша
табатын (банк өніміне сатып алушылар іздеу, оны меншікті шығындар
шығындардан жоғары бағада сатады) құрылымдар болу керектігін білдіреді.
Пайданы басқару үшін кіріс епн шығысты жоспарланған бөлімдер құрылады, яғни
шығындарды үнемдеуді қамтамасыз ететін тұтас банк бойынша және оның
бөлімшелері бойынша құрылады.
Банктің ұйымдастыру принциптері арасынан оның жеке бөлімшелері бар
билік иерархиясы бар принципін ерекшелеуге болады. Биліктің екі эшелоны
бар: басқарудың жоғары звеносы және банктің өзге де бөлімшелері. Жоғары
звеноға банктік персоналдың ең мамандан,дырылған бөлімін қосатын және
банктік жүйенің ең принципиалды сұрақтарын иеленетін банк Кеңесі, банк
Басқармасы, ревизиялық комиссия, осындай түрдегі комитеттер.
Операциялардан тәуелсіз ұйымдық – құқықтық нысаны мен қызметіне
қарамастан кез – келген банк өзінің арнайы өнімін өндіреді, сондықтан
барлығы үшін міндетті басқарудың анықталған жинағымен иемденеді. Олардың
ішінде:
1. Банк Кеңесі;
2. Басқарма;
3. Басқарудың жалпы сұрақтары;
4. Коммерциялық қызмет;
5. Қаржы;
6. Автоматизация;
7. Администрация.
Бірінші блок – банк Кеңесі, оған оның құрылтайшылары кіреді. Олардың
саны әр түрлі болуы мүмкін, біреуден екі және бірнеше ондаған. Сонымен,
жеке банктерн де бар, онда құрылтайшылары болып жеке тұлғалар табылады.
Банктің әлемдік тәжірибеде банктердің артықшылықты меншіктьі нысаны болып
меншіктің акционерлік нысаны табылады, онда құрылтайшы ретінде, түрлі
меншік нысандарындағы заңды және жеке тұлғалар болып келетін акционерлер
бола алады.
Банк Кеңесі банктің жылдық есебін бекітеді, құрылтайшылардың жылдық
жиналысын ұйымдастырады, банктік қызметтің стратегиялық сұрақтарында шешім
қабылдайды және қабылдауға қатыса алады.
Екінші блок – банк Басқармасы (директорлар Кеңесі) банктің жалпы
басшылығына жауап береді, оның қызметінің стратегиялық бағытын айқындайды.
Басқаша құрамында банктің жоғарғы басшылары (менеджерлер) кіреді, банк
төрағасы (президент, басқарушы) банктің маңызды бөлімдерінің жетекшілері.
Басқарманың (банк кеңесінің) негізгі қызметтері:
1. банктің стратегиялық мақсатын анықтау және оның саясатын
жасау. Ірі банкте мекеменің мақсаты мен міндеттері және оған
жетудегі нақты іс - әрекеттер бағдарламасы, басқарма (кеңес)
мен басқару жетекшілері бірлескен түрде дайындалған арнайы
меморандумда көрсетіледі. Ол мынадай жағдайларды қамтиды:
- банк ресурстары бірінші кезекте қызмет көрсететін клиенттер
категорияларына бағытталады;
- алдағы кезеңде дамуға мүмкіндік беретін оепрацияларды;
- банктің филиалдары мен өкілеттігін ашу туралы сұрақтар;
- маркетинг әдістері және жаңа банктік несие мен қызметті
тұтынушыларға ұсыныс;
- өтімділікті қамтамасыз етудің озық әдістері;
- нарықта банктің бәсекелестік ұсынымын нығайту шаралары;
- пайыз мөлшерлемелерін және банк қызметкерлерінің мөлшері мен
құрамы, олардың біліктілігін және т.б. арттыру бағдарламалары.
Ұсақ банктерде саясаттың мақсаты туралы жазбаша меморнадум жасалмайды.
Филиалсыз банктер үшін саясаттың принципін құру, филиалы бар ірі банктерге
қарағанда оңай болып келеді, себебі соңғыларында клиенттер үшін жергілікті
жағдайларды ескеру ерекшеліктері орын алады.
2. Жетекші орынға адам таңдау. Осы заманғы банк – күрделі және
біршама тәуекел кәсіпорын болғандықтан да, оны білгір, білікіт
мамандар мен жауапкершілігі бар адамдар басқаруы тиіс.
3. Комитет құру. Ірі банктерде шешім қабылдау үшін мынадай
комитеттер құрылады: әкімшілік (ағымдағы сұрақтарды), есеп –
қарыздық (несие беру инвестициялау), ревизиялық (қаржылық
жағдайын тексеруге).
4. Қарыздық және инвестициялық операцияларға бақылау жасау.
Басқарма (кеңес) заңды түрде несеи мен бағалы қағаздар
портфелінің құрылымына банк саясатының бекіткен мақсаттарына
сәйкес бақылау жасайды.
5. Банк қызметін мерзімді тексеру. Басқарма (кеңес) мүшелері
банктің операцияларына жалпы бақылауды жүзеге асырады. өз
мәжілістерінде басқарма, бөлім жетекшілерінің есептерін
тыңдайды және банк ісін талқылайды.
Басқарма (кеңес) мүшелері өздерінің шешімдері, зияндары, қателіктері,
банктер туралы заңға бағынбағандары үшін жауапты.
Сонымен, кеңес (басқарма) коммерциялық банктегі акционерлер
жиналысының нұсқауына сәйкес тәжірибелік операцияларға жетекшілік жасау
және жүзеге асыру үшін банкті басқаратын құрылым құрады [14, 284-285].
Үшінші блок – бамсқарудың жалпы сұрақтарының блогына жоспарлауды, банк
қызметін болжауды ұйымдастыру, әдістемені дайындау, қауіпсіздік пен заңдық
қызмет жатады. Берілген блокты белгілеу, банк мақсаттбағытталған блоктың
дамуын қамтамасыз ету, алдында тұрған міндеттерді орындау, оның кірісі мен
шығысын реттеу, ресурстарымен қамтамасыз ету, қызметтің негізгі бағыттары
бойынша Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі талаптарын орындау (активтер
сапасы, капитал жеткіліктілігі, өтімділік және т.б.).
Жиірек мұндай сұрақтар жоспарлы – экономикалық бақылау шегінде
шешіледі. Оның қызметі ағымдық қызметін (кірістер, шығыстар, пайда,
өтімділік) талдауға негізделген, жарғылық капиталды қалыптастыру, банктің
және филиалдарының басты бөлімдері қызметтерін жоспарлау, әдістемелік
қамтамасыз ету, өздігінен басқаруға (дирекция) ерекшеленуі мүмкін.
Коммерциялық қызмет (төртінші блок) түрлі банктік қызметтерді
(несиелеу, инвестициялау, валюталық, трасталық, өзге де активті
операциялар) ұйымщдастыруды қамтиды. Мұнда коммерциялық бастамалардан
клиенттерге қызмет көрсетулермен байланыстылардың бәрі кіреді. Бұл блок
банк кірістері жасалатын орталық звено болып табылады. Мұнда кіреді:
несиелік басқару, операционды басқару, бағалы қағаздармен операцияларды
басқару, валюталық операцияларды және т.б.[7,88].
Қазақстандық коммерциялық банктердің құрылымының ерекшелігі болып
коммерциялық банктің құрамына банктік қызметтердің дамымауынан халықаралық
несие – есеп айырысу операциялары бойынша, клиент мүлігін басқару бойынша
операциялар, тұрғындарға қызмет көрсету және т.б. бөлімдері жоқ [8, 6-21] .
Бесінші блок банкішілік шығындар есебін коммерциялық кәсіпорын сияқты
банктің меншікті қызметінің есебін қамтамасыз етуді қамтиды. Қаржылық
блокқа бухгалтерия, банкішілік есеп – айырысулар мен корреспонденттік
қатынастар бөлімі, касса тәрізді бөлімдер кіреді.
Алтыншы блок – автоматизация блогы, яғни бұл да коммерциялық банк
құрылымында міндетті элементтердің бірі болып табылады. Қазіргі заманғы
банктер арғасындағы өтетін ақша ағымдары (несиелеу, есеп – айырысу және
өзге операциялар) қолмен өңдеу мүмкін емес, оған техникалық құралдар,
электронды машиналар кешені қажет. Бұл блок мәліметтерді электронды өңдеуді
жүзеге асыратын техникалық блок болып табылады.
Жетінші блок – административті блок атауын алды. Оның құрамына, ең
алдымен, қызметшілер қабылдайтын, кандидаттар, бюанкте белгілі бір қызметте
жұмыс жасағысы келетіндерді таңдайтын, несеилік мекеме жұмысшыларының
квалификациясын жоғарлату, қабылдау, лауазымы бойынша жылжу және персоналды
жұмыс шығаруды қамтамасыз ететін кадрлар бөлімі кіреді.
Бұл блокқа банктің секретариат, канцелярия, сонымен қатар шаруашылық
бөлімдер, яғни банк ғимаратында қызмет етуін қамтамасыз ететін, оның
шаруашылық және әлеуметтік қажеттіліктері және т.б. сияқты бөлімдері де
жатады.
Қазіргі заманғы коммерциялық банк құрылымында басқару және бөлімдерден
бөлек, ревизиялық комиссия және түрлі комитеттер, соның ішінде несиелік
комитет қызмет көрсетеді.
Ревизиялық комиссия банк жұмысына бақылау жүргізуді қамтамасыз етеді(
тұтастай алғанда банктің және оның жеке бөлімдерініңі шығындар сметасын
қадағалайды және т.б.).
Несиелік комитет банктің өзіндік бөлімі болып таблиайды, оның құрамына
банктің өзге бөлімдерінің лауазымды тұлғалары, сонымен қатар банк Кеңесімен
таңдалған кандидаттар кіреді.
АҚШ – тың коммерциялық банкінің басқару құрылымы жоғары қызығушылық
туғызады. Банкті басқарудың басты органы акционерлердің жалпы жиналысы
болып табылады. Ол стратегиялық шешімдерді қабылдайды. Акционерлер
жиналысында директорлар кеңесі сайланады (ірі банктерде президент), ол
банктің қызметінің барлық негізгі сұрақтарын шешеді. Директорлар кеңесінің
негізгі қызметтері мынадай: банктің стратегиялық мақсатын анықтау және
бан,к саясатын құру, жетекшілік органдарға адамдар іріктеу, комитеттерді
құру; қарыздық және инвестициялық операцияларды бақылау, кеңес беру; банк
қызметтерін кезеңдік тексеру және т.б. қызметтер.
Директорлар кеңесі іс – тәжірибелік операцияларды жүзеге асыру және
басшылық ету үшін банкінің басқару құрылымын құрады. өкілеттік көлемі мен
өз бетіндік дәрежесі бойынша басқару құрылым 3 деңгейден тұрады:
1) жоғары менеджерлер;
2) администраторлар;
3) қадағалау және ревизиялық функциялар берілген тұлғалар.
Жоғары менеджерлер – бөлімдер мен службалардың қызметтерін
шоғырландырады, олардың бағдарламаларымен нақты мақсатын айқындайды, кеңес
және олардың жұмыстарына бағасын береді. Олар өздерінің басты назарын банк
жұмысының нәтижесіне аударады.
Администраторлар – бөлімше жетекшілері. Олардың басты мақсаты -
өздерінің бөлімшелернің дұрыс жұмыс жасауын қамтамасыз ету.
Үшінші деңгейдегі қызметкерлерге – қадағалаушылар жатады. Бұл
қатардағы жұмысшыларға көмек көрсететін күрделі және даулы сұрақтарды
шешетін нақты жағдайлар бойынша кеңес беретін персоналды оқыту мен
айналысатын шағын маманданған топтар немесе бөлімшелерге басшылық ету
тапсырылған, неғұрлым мамандыылрған кәсіпқой мамандар.
Банктің күнделікті қызметіне басшылық ететін, банкінің жоғары
лауазымды тұлғасының қатарына: директор кеңесінен төрағасы, президент,
қазынашы, бақылаушы, ревизор жатады.
Директорлар кеңесінің төрағасы – жедел іспен айналыспайды, бірақ
директорлар кеңесін шақырады және жүргізеді, әр түрлі форумдарға банк
атынан қатысады. Кейбір банктерде бұл орынды президент орнымен
бірлестіреді.
Президент – бұл банктің барлық іскерлік өмірінің бас қараушысы. Ол
жедел шешімдер қабылдайды, барлық бөлімдердің қызметтерін басқарады, билік
және басқа да ұйымдармен байланысын реттейді. Ірі банктерге резидент вице –
президенттер арқылы банк қызметінің күнделікті жұмысына басшылық етеді.
Американ банктерінде қазынашы қызметі өте маңызды болып табылады. Ол
банктің басты бөлімінің арасын жалғаушы буын бола отырып барлық қызметтерді
жедел жүзеге асыруына тікелей жауап береді. Ол вексельдерді есепке алуға,
траттаны акцепттеуге, қарыз беруге, депозит қабылдауға, бағалы қағаздарды
сатып алуға рұқсат береді. Кассалық операцияларды бақылайды, банктің берген
есебінен және құжаттарының дұрыстығына байланысты жуапкершілікті мойнына
алды. Директорлар кеңесінің міндетті мүшесі және оның тұрақтыы секторы
болып табылады. Президент пен қазынашы қызметінің басты айырмашылығы
мынада: президент жалпы басшылықты, бақылауды және қадағалауға жүргізеді,
ал қазынашы іс жүзінде операциялардың орындалуын басқарады. Қазынашының
өкілеттілігі банк жарғысында қатаң бекітіледі.
Бақылаушы – бухгалтерлік және статистикалық бөлімінің жұмысын
басқарады, жұмыстың жаңа тәсілдерін және есептің автоматтандырылуымен
айналысады.
Ревизор банктің жұмысын, оның кейбір бөлімшелерінің қызметтерін
тексереді.
2 – тарау. ТұранӘлем Банкі АҚ-ның менеджмент жүйесін талдау
2.1. ТұранӘлем Банкі АҚ-ына жалпы мінездеме және ұйымдастыру
ерекшіліктері
ТұранӘлем Банкі АҚ-ы туралы аз ғана мәліметтер келтірейік.
АҚ – ның тіркелу мерзімі: 1997 жыл, 20 қаңтар.
Негізгі қызмет түрі: банктік
Меншік түрі: жеке
Әрекет етуші лицензиялары:
• Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінен №248 1999 жылдың 20
сәуірінен тенге және шетел валюталарында банктік және өзге де
операциялар жүргізуге;
• Қазақстан Республикасының Ұлттық комиссиясынан бағалы қағаздар бойынша
мемлекеттік бағалы қағаздармен брокерлік және дилерлік қызметпен
айналысуға номиналды ұстаушы ретінде клиенттер шоттарымен жұмыс жасау
құқығымен № 040110045 1998 жылдың 07 қазанынан ( бірінші категориялы
лицензия);
• Қазақстан Республикасының Ұлттық комиссиясының бағалы қағаздар
нарығында кастодиалды қызметтерді жүзеге асыруға арналған бағалы
қағаздар бойынша лицензия № 0407100064 1999 жылдың 30 желтоқсанынан.
ТұранӘлем Банкі АҚ – Қазақстанның жүйе түзетін банктерінің бірі. ТМД
елдерінде көпшілік таныған көшбасшы банк болып табылады.
1925 жылы Қазақстан тұңғыш өнеркәсіп банкі – КСРО өнеркәсіп банкі ретінде
құрылған (1993 жылдан бастап – Тұранбанк); 1997 жылы ӘлемБанкпен (Сыртқы
экономикалық банк, 1991 жылы құрылған) біріктіріліп, аукцион арқылы
жекешелендірілген.
ТӘБ – активтері, несиелік қоржыны мен депозиттері бойынша Қазақстанның
аса ірі банкі болып табылады, негізгі бағыттар бойынша нарықтық үлесі
орташа алғанда 25% - құрайды.
ТӘБ кең ауқымды қаржы қызметтерін көрсетеді, соның ішінде корпоративтік
және бөлшек несиелендіру, саудалық қаржыландыру, шетел валютасымен
операциялар жасау, төлем карталары, лизинг, ипотекалық несие беру,
сақтандыру және басқа қызметтер.
ТӘБ – бұл 35 000 – нан астам клиент, 800 000 – нан астам депозиттік шот,
пластик карталар нарығының 20% -ы және саудалық қаржы нарығының 38% - ға
жуығы.
ТМД елдеріндегі қызметін кеңейтудің нәтижесінде ТӘБ Тобынан 7
коммерциялық банк – стратегиялық серіктес Ресейде, Беларусьте, Армения мен
Грузияда өкілдік етеді. Аталған үлестерді сатып алу ТӘБ Тобына ТМД
елдерінде дамыған банк желісін қалыптастыруға мүмкіндік берді, әрі оның
саудадағы қаржыландыру позицияларын күшейте түсті. ТМД мен ҚХР – да 10
өкілдігі бар.
Банктің активтері 5,7 млрд. АҚШ долларынана асады (жалпы ішкі өнімге
қатысты – 13,5%. Меншікті капиталы 600 млн. АҚШ долларынан асады. Банктің
ТМД банктерінің арасында төмендегідей ұзақ мерзімді несиелік рейтингілері
бар:
- Moody”s (Ba1), еурооблигациялар (Baa2); болжам – оң мәнді
- S&P (BB-), еурооблигациялар (ВВ-); болжам – оң мәнді
- Fitch (BB), болжам – тұрақты.
Халықаралық банк – акционерлердің құрамында 17,09% акциялар пакетін
иеленетін бірінші сыныпты халықаралық мекемелер – EBRD, RZB, FMO, IFC бар.
Халықаралық еуробондтар мен бірлестірілген қарыздар нарығының танымал
қатысушысы.
ТӘБ тобы – нарықтың барлық сегменттерінен орын алған жетекші қаржы тобы.
Олар ТӘБ Orix Лизинг, ТұранӘлем Секъюритис, ТұранӘлем қаржы BV, ТӘБ Құрмет
Қазақстан ХЖЗҚ зейнетақы қоры, ТӘБ Ипотека, ТұранӘлем Финанс (Ресей),
ТұранӘлем Капитал (Ресей), сондай – ақ ТӘБ Сақтандыру, ТӘБ Қамқорлық.
Банк Қазақстан қор биржасы АҚ Бағалы қағаздардың Орталық
депозитарийі, ҚР –ның банктік және қаржылық телекоммуникация орталығы және
Ассоциациясы мүшесі болып келеді.
Қазіргі уақытта ТұранӘлем банкінде 2300 астам қызметкерлер (есеп –
айырысу – кассалық бөлімдерді қосқанда) жұмыс жасайды. Компанияның
мәліметтері бойынша банктің барлық топ – менеджерлерінің кемінде екі жоғары
білімдері бар, жоғары жетекшілер құрамасының 24% - ның ғылыми деңгейлері
бар. Орташа деңгейлі барлық менеджерлер, сонымен қатар жоғары білімдері
бар. Қызметкерлерінің 34%-ның ТұранӘлем Банкінде бес жылдан астам
стаждары бар.
Банк үлесіне Қазақсткан Республикасының депозиттер нарығының 9% - ы
келеді. Жеке (нарықтағы үлесі – 4,8%) және заңды ( нарықтағы үлесі – 11,6%)
тұлғалардан тартылған құралдар банкінің ресурстарының потенциалының негізі
болып табылады. 1998 жылдың аяғына банктің міндеттемелерінің жалпы сомасы
депозиттердің 80%-ын құрайды. Несиелер нарығында банк үлесі 7,7% - ды
құрайды. ТұранӘлем Банкі АҚ – ның 2003 жылдың аяғына несиелік портфель
9,4 млрд. Тенге құрады және 1997 жылмен салыстырғанда ( 2,3 млрд) үш еседен
көп артты. Экономика салалары бойынша несиелік портфель құрылымы 2004
жылдың 1 қаңтарында келесідей түрде болды ( жақшаларда 2000 жылмен
салыстырмалы мәліметтер көрсетілген): өнеркәсіп және өндіріс- 16,8%
(28,4%); сауда – 13,1% (16,5%); агроөнеркәсіп кешені –5,2% (3,3%); құрылыс
– 2,11% (3,5%); қоғамдық, мәдени, әлеуметтік, білім және ғылыми ұйымдар-
0,6% ( 0,5%); банктік және қаржылық мекемелер – 0,3% (2,4%); транспорт және
байланыс – 0,8% (0,1%); қонақүй және ресторандық бизнес -0,4% (0,1%);
геологиялық қазбалар және өңдеу – 0,4% (0%); басылымдар мен шығарылымдар –
0,2% (0%); қаржылық лизинг – 8,4% (0%); жеке тұлғаларға тұрғын үй
шаруаларына несиелер – 15,7% (0,2%); жеке тұлғаларға тұтыну несиелері –
5,4% (3,0%); өзгелер – 30,9% (42,2%).
1-кесте
ТұранӘлем Банкі АҚ-ының несиелік портфель құрылымы
№ Экономика салалары 2004 жыл, 2000 жыл,
1 қаңтар 1 қаңтар
%
1 Өнеркәсіп және өндіріс 16,8% 28,4%
2 Сауда 13,1% 16,5%
3 Агроөнеркәсіп кешені 5,2% 3,3%
4 Құрылыс 2,11% 3,5%
5 Қоғамдық, мәдени, 0,6% 0,5%
әлеуметтік, білім және
ғылыми ұйымдар
6 Банктік және қаржылық 0,3% 2,4%
мекемелер
7 Транспорт және байланыс 0,8% 0,1%
8 Қонақүй және ресторандық 0,4% 0,1%
бизнес
9 Геологиялық қазбалар және 0,1% 0%
өңдеу
10 Басылымдар мен шығарылымдар 0,2% 0%
11 Қаржылық лизинг 8,4% 0%
12 Жеке тұлғаларға тұрғын үй 15,7% 0,2%
шаруаларына несиелер
13 Жеке тұлғаларға тұтыну 5,4% 3,0%
несиелері
14 Өзгелер 30,9% 42,2%
Республика аймақтары бойынша несиелер келесідей түрде бөлінеді:
Алматы – 64,36%, Батыс Қазақстан – 9,93%, Шығыс Қазақстан – 7,37%,
Солтүстік Қазақстан – 6,48%, Оңтүстік Қазақстан – 6,08%, Орталық Қазақстан
– 2,47%, Астана – 3,30%.
Енді банк жұмысының негізгі жетістіктері мен көрсеткіштері туралы
айталық.
Ең алдымен банк қызметінің ең басты әрекеті қауіпсіз операциялар
жүргізу, олар арқылы тұрақты кіріс алу болып белгіленеді. Банк сонымен
қатар қымбат металдармен операция жүргізуге рұқсат алды. Банктің төлем
қабілеттілігінің тұрақтылығына қол жеткізді, бұл банктің барлық
филиалдарында төлем төлеуде ешқандай қиындық болмайтынын білдіреді.
Депозиттерді және олардың пайыздарын төлеуде де қиындық жоқ. Банк
тұрғындарға касса қызметін көрсетеді, айлық береді, валюталық операцияларды
жүргізеді.
1997 жылдың аяғында екінші нарықта мемлекеттік құнды қағаздар
операциялары ақшалай несие саясатының негізгі құралы болды. Осыған орай
банк несиенің талаптарына сәйкес жаңа ақша саясатын жүргізді. Бұл жерде
банк республиканың өндіріс саласына сүйенеді. Айналымдағы активтердің көп
бөлігі құнды қағаздар операциясына жұмсалады.
ТұранӘлем Банкі АҚ – ы Қаржы Министрлігінің қаржылық агенті болды.
Банктің ірі облигация пакеті бар – 100 млн тг көлемінде.
Бұл банктің жақсы дамуының көрсеткіші және Қаржы Министрлігімен
агенттік келісім жасалды. Онда Канада, Пәкістан, Бангладеш елдері бойынша
шетелдік несиелік жолмен қызмет көрсететіні қарастырылған.
Банктің жоспарында экспорт – импорт сауда саласында жұмыс көлемін
ұлғайту, банк операцияларын көбейту, Visa, Master Card карточкалары бойынша
жұмыстарды жалғастыру.
Барлық уақытта ТұранӘлем банкі барлық есеп өлшемдерінің тұрақты
өсімін көрсетіп отырды. Бұл банктің өзіндік қайталанбас жеке даму жолы бар
және Ұлттық банктің нормативтерін толық орындады. Бірнеше жылдар бойы банк
жеке жақтың салымына кепіл болатын қазақстандық қордың тұрақты мүшесі.
ТұранӘлем банкі кіші шаруашылық субъектілерін, несиелеу бағдарламасын
табысты жүргізуде. Банкпен 2600 несие берілді және банк қаражаты 6-9 млн
доллар көлемінде орналастырылды.
Меншікті капитал, таза кіріс, депозит көлемі және несиелер соңғы
жылдары ондаған есе өсті, яғни ТұранӘлем банкі жақсы өсім, демек
акционерлер және клиенттер тұрғысынан жоғары тиімділікті көрсетті.
Депозиттер бойынша ТұранӘлем банкі алдағы орындардың, бұл тұрғыдан банкке
деген сенімділіктің айғағы.
2004 жылы банктің депозит көлемі өсті. Бұл сервистің жақсару жақсаруы
мен банк беделінің өскендігін көрсетеді.
ТұранӘлем банкі сыртқы займдарды белсенді тартуда, банктің
халықаралық беделінің барын көрсетеді. 2004 жылдың 1 қыркүйегіндегі жағдай
бойынша клиенттерге несие беру көлемі 220,5 млрд тг болды. Банк жалпы
сомасы 81 млрд тг көлемінде несие алды, кіші және орта бизнестен 400
клиент жалпы сомасы 14 млрд тг несиеге ие болды. Осы жылдың басынан
қажеттілік несиесіне несие көлемі 3,5 есе, ипотекалық несие 4 млрд тг-ден
24 млрд тг-ге өсті. Банктің елдегі ең үлкен клиенттік қоры бар, оның біразы
жеке тұлғалар.
2005 жылы ТұранӘлем банкі шетел инвестицияларын халықаралық нарыққа
депозитарлық қолхат капиталын орналастыру есебін тартуды жоспарлап отыр.
Банктің 2005 жылы активтерді көбейтуді және кірісті өсіруді көздеп отыр.
Банк активтері 2,5 млрд. АҚШ долларына жетті, бұл Қазақстанның барлық банк
жүйелерінің үштен бір бөлігі (28%).
Банк стратегиясы банк қызметінде Қазақстанның ірі және орта
мекемелеріне қызмет көрсетуде. ТұранӘлем банкі мұнай, газ, инфрақұрылым
және тамақ өнеркәсібі сияқты экономика салаларына қызмет көрсетуге ұмтылады
және де ішкі – сыртқы сауданы да қаржыландыруды қолға алып отыр.
Жалпы қарастырып отырған банк корпоративті клиенттермен жұмыс
жасайды, бірақ жеке тұлғаларға көрсетілетін қызметтерді кеңейту
бағдарламаларын да жүзеге асырады.
ТұранӘлемБанкі АҚ Ақтөбе филиалының ұйымдық құрылымын қарастырар
болсақ ( 1 – схема). Бұл келтірілген схемадан филиал құрылымға өте жақын
екенін көреміз.
Оның себебі өте анық: егер бас бөлім ( бас банк ) өз қолында банктің
стратегиялық басқару қызметін қалыптастырса, яғни жалпы басқаруды жүзеге
асыра отырып, банктің ағымдық қызметін тұтастай жоспарлай отырып,
маркетингтік саясатын жасақтап және т.б. болса, онда филиалдарға сол
филиалдың филиалдық жүйесінің толықтай өзіндік звеносы ретінде ағымдық
қызметін қамтамасыз ету міндеті жүктеледі. Бұл міндетті шешу тиімділігі
филиалдың операциялық жұмысты, клиенттермен жұмысты ұйымдастыру қабілетімен
анықталады.
Сонымен айта кету керек, филиал шегінде ең басты жағдай персоналдардың
бірін – бірі алмастыруы болып табылады - әйтпесе штат бөлімі кез – келген
жұмысшының болмауы жағдайында үздіксіз жұмысты қамтамасыз ету үшін
құрылған.
1-схема
Әрі қарай ТұранӘлем Банкі АҚ – ның еңбек ресурстарын пайдаланудың
өнімділігін сипаттайтын көрсеткіштерді қарастырайық.
Банк басқармасы персоналдардың еңбек мотивациясына жоғары көңіл
бөледі, яғни еңбекақының жоғары деңгейі персоналдың еңбек тиімділігін
қамтамасыз етеді. Сондықтан банктер бойынша еңбекақы ел ішінде орташа
жоғары. Еңбекақының өсу темпі мен көлемін келесі диаграммадан көруге
болады.
Сурет 2
Пайданың өсу темпі мен еңбекақы қорын салыстыру
2001-2003 жж.
2001 ж. 522 864 мың тг. 966 447 мың тг.
307 782 мың тг. 715 111 мың тг.
2003 ж.
Көрсетілген диаграммалардан (1,2 суреттер)еңбекақы қорының өсу темпі
пайданың өсу темпіне сәйкес келетінін көруге болады, яғни бұл басқарманың
қызметкерлер еңбегін материалды ынталандыруының жоғары базасын көрсетеді.
Орташа жалақының өсу темпін инфляция темпімен салыстыру жалақы өсімі
нақты жалақыдан инфляциялық жоғалтулардан асатынын, яғни сол арқылы ел
бойынша орташа жалақы деңгейінен айтарлықтай төмен болып отыр.айта кету
керек, жалпы персоналдар жалақысы қазақстандық банктік сфераның орташа
салалық көрсеткіштеріне сәйкес келеді.
Сурет 3
2001 жыл 18,155 мың тг.
2003 жыл 29,82861111 мың тг.
Жоғарыда айтылғандай ТұранӘлем банкінің клиенттік базасының 2000-
2002 кезеңіне айтарлықтай өсуі төменде келтірілген диаграммада сонымен
қатар персоналдар санына клиенттік база көлемінің қатынасы ретінде өлшенген
еңбек өнімділігінің өсімі байқалады. Бұл көрсеткіштің жоғарылауының негізгі
факторы болып операциялық еңбектің шығындарын қысқартуға ғана емес, сонымен
қатар операциялардың бухгалтерлік рәсімделуінің дұрыстығын бақылау бойынша
жұмысты қарапайымдандыруға мүмкіндік беретін банктік операциялар
оптимизациясы табылады.
Сурет 4
2001 ж. 33,20 адам
2003 ж. 37,41 адам
Төменде келтірілетін диаграммалар ссудалық портфель өсімі және
банктегі бір қызметкердің есеп айырысудағы тартылған ресурстар сомасы
сияқты көрсеткіштер келтірілген. Мұнда сонымен қатар байқалатын
көрсеткіштердің айтарлықтай өсімі болады.
Сурет5
2001 ж. 4856,39 мың тг.адам
2003 ж. 12613,08 мың тг.адам
Сурет 6
2001 ж. 5434,2736 мың тг.адам
2003 ж. 12871,31333 мың тг.адам
Банктік тәжірибеде пайда мен персоналды басқару келісімін бағалау
үшін қолданылатын негізгі көрсеткіш – бұл бақылаушы кезеңдегі пайданың
банктегі жұмысшылардың орташа санына қатынасы. Басқру тиімділігі
есептелеген көрсеткіштің 246,86123,11=2 есе өсімімен расталады.
Сурет 7
2002 ж. 123,11 мың тг.адам
2004 ж. 264,86 мың тг. адам
Сонымен, ТұранӘлемБанкі АҚ-ының бұл көрсеткіштеріндегі ауытқуларды
зерттей отырып, банктің қоғамдағы қызметінің жылдан – жылға жақсарып келе
жатырғандығын көреміз. Яғни бұл банктегі негізгі басқарушылық
қызметтерінің дұрыс жүргізіліп отырғандаған растайды.
2.2. ТұранӘлем Банкі АҚ – ның қаржылық қызметін талдау
ТұранӘлем Банкі АҚ-ның қаржылық есеп беруін қарастырайық. Мұнда біз
ТұранӘлем Банкі АҚ балансының көрсеткіштер динамикасын қарастырайық,
дәлірек: 2002-2004 жж. кезеңіндегі капитал көлемі мен құрылымындағы, банк
міндеттемелері, оның активтерінің өзгерісі.
Бұл кезең ішінде Банктің негізгі артықшылықтары болды:
• нарықтық үлесінің ұлғаюы;
• пайда көлемінің өсімі;
• халықаралық қаржылық институттармен және шетел банктері –
серіктестерімен байланысын дамыту;
• басқару жүйесін жетілдіру.
ТұранӘлем Банкі АҚ –ның нарықтық үлесі жыл ішінде 4,5 – тен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
1 – тарау. Банктік менеджменттің теориялық – әдістемелік негіздері
1.1. Банктік менеджмент – банк өтімділігін қамтамасыз етуші фактор
ретінде
5
1.2. Банк қызметіндегі қаржылық менеджменттің ролі
10
1.3. Басқару аппаратын құрудың ұйымдық негіздері және оның негізгі
бөлімдерінің міндеттері
14
2 – тарау. ТұранӘлем Банкі АҚ-ның менеджмент жүйесін талдау
1. ТұранӘлем Банкі АҚ-ына жалпы мінездеме және ұйымдастыру ерекшеліктері
22
2. ТұранӘлем Банкі АҚ-ның қаржылық қызметін талдау
35
3. ТұранӘлем Банкі АҚ – ының кірістілік пен өтімділікті басқару
көрсеткіштерін талдау
43
4. Банктің активті және пассивті саясатын басқару
50
3 – тарау. Қазақстан Республикасында банк менеджментінің даму перспективасы
3.1.Қазақстан Республикасы банк менеджментін дамыту және жетілдіру жолдары
3.1.1.Қазақстан Республикасында банк тұрақтылығын басқаруды
қамтамасыз
67
3.2. ТұранӘлем Банкі АҚ-ның менеджментін жетілдіру жолдары 72
Қорытынды
76
Пайдаланылған әдебиеттер
79
Қосымшалар
81
Кіріспе.
Банктік реттеудің әлемдік тәжірибесін зерттеу және жалпылау,
классикалық құралдарды зерттеу және оның ең тиімдісін таңдау
республикамызда бүгінгі күні өзекті болып келеді. Әділ мойындау керек, яғни
банктік реттеудің жалпы теориялары мен тәжірибелері өтелген кезде де
республикамызда жеткілікті түрде жүйелі ыңғай қолданылмайды, талдау
көрсеткіштер жүйесі негізінде жүргізілмейді, жекелеген көрсеткіштермен
есептеледі. Сондықтан банктің басқа банктермен салыстырғанда банк қызметі
нәтижесінің тиімділігі мен қаржылық жағдайын жан – жақты бейнелейтін
қаржылық жағдайдың мониторингтік көрсеткіштер жинағы негізінде жүйелі ыңғай
жасау қажет.
Бұл дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеті Қазақстан
Республикасындағы банк менеджментінің ерекшелігін және оның даму
перспективасын зерттеу.
Жұмыстың негізгі міндеттері болып келесілер табылады:
• банктік менеджменттің дамуының негізгі теориялық аспектілері анықтау;
• банктік менеджментті құқықтық реттеудің негізгі бағытын анықтау;
• банк қызметінде қаржылық менеджмент ролін қарастыру;
• банк аппаратын құрудың ұйымдық негіздерін зерттеу;
• банк қаржылық тұрақтылығын басқарудың ерекшелігін банк активтері мен
пассивтерін басқару механизмі негізінде қарастыру;
• ҚР-дағы банктік менеджментті оптимизациялау жолына талдау жасау;
• банктік қызметті реттеудің әлемдік зерттеу және жалпылау және класстық
құралдарды оқу негізінде банк болуды жақсарту үшін тәжірибелік ұсыныс
жасау;
Зерттеу пәні болып республиканың екінші деңгейлі банктері қызметін
реттеу процесінде туындаған ұйымдық – экономикалық қатынас жиынтығын
айтамыз.
Зерттеу объектісі болып тұтастай банктік жүйе және республиканың жеке
ірі банктері табылады. Сонымен қатар, зерттеу объектісіне Қазақстан
Республикасының банк жүйесінде алдыңғы орындарда болып табылатын ТұранӘлем
Банкі АҚ – ы алынды.
Зерттеудің теориялық – әдістемелік базасы болып банктік қызметті реттеу
үшін қолданатын ҚР-ның заңдық актілері, халықаралық қаржылық институттар
материалдары, шетел, орыс және қазақстандық зерттеушілер жұмыстары
табылады.
Жұмыс: кіріспе, үш тарау, он екі параграфтан , қорытынды, әдебиеттер
тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Менеджмент, яғни жалпы банктің қызметін және өтімділігін басқару жүйесі
де банк өтімділігін анықтайтын ішкі факторлардың біріне жатады.
Бірінші тарауда, банктік менеджменттің теориялық – методологиялық
негіздері, яғни банктік менеджментті банктің өтімділігіне әсер ететін ең
негізгі факторлардың бірі ретінде қарастырылады.
Екінші тарауда, ТұранӘлем Банкі АҚ – ының ұйымдық құрылымы, даму
тарихы , ұйымдастыру және басқару ерекшеліктері қарастырылады. Сонымен
қатар, банктің қаржылық қазметі: өтімділік пен кірістілік көрсеткіштері,
активтері мен пассивтері талданады.
Үшінші тарауда, жалпы Қазақстан Республикасы банктік менеджментін
дамыту және жетілдіру жолдары және ТұранӘлем Банкі АҚ – ның менеджментін
жетілдіру жолдары қарастырылады.
Дипломдық жұмыстың ақпараттық базасы болып банк мәліметтерінің жинақ
базасында бар, статистикалық бюллетеньдер және ҚРҰБ-інің жаршысы,
периодикалық басылымдар басшысы және т.б. табылады.
1 – тарау. Банктік менеджменттің теориялық – методологиялық негіздері
1.1. Банктік менеджмент – банк өтімділігін қамтамасыз етуші фактор ретінде
Өтімділік – банктің сенімділігін қамтамасыз ететін, оның қызметінің
жалпы сипаттамаларының бірі.
Банк өтімділігі – бұл салымшылар мен қарыз берушілер алдында банктің
өз міндеттемелерін уақытында және шығынсыз орындау қабілеттігі.
Банктің міндеттемелерін нақты және потенциялды деп екіге бөледі.
Банктің нақты міндеттемелері: талап ету депозиттері, тартылған банкаралық
ресурстар, несие берушілердің қаражаттары түрінде банктің балансында
көрсетіледі. Ал, потенциялды немесе баланстан тыс міндеттемелерге: банктен
берген кепіл – хаттар, клиенттерге несие желілерін ашу, т.б. арқылы
көрсетіледі.
Егер коммерциялық банктің борыштық және қаржылық міндеттемелерді
уақытысында орындау үшін қолма – қол ақшалай қаражаттар мен басқа да өтімді
активтері болып, сонымен қатар басқа көздерден қаражаттарды тез арада
жұмылдыру мүмкіндігі жеткілікті болса, онда бұл өтімді банк болып табылады.
Банк өтімділігі аталған барлық міндеттемелерді, сонымен қатар
болашақта пайда болуы мүмкін міндеттемелерді уақытында орындауын
сипаттайды. Міндеттемелерді орындау үшін кассадағы және корреспонденттік
шоттардағы (Орталық банкте және басқа коммерциялық банктерде) қалдықтарымен
сипатталатын банктік ақшалардың барлығы; қолма – қол ақшаға тез айналатын
активтер; банкаралық нарықтан немесе Орталық бантен алынатын банкаралық
нестелер сияқты қаражат көздері пайдаланады.
Осы аталған қаражат көздерін пайдалану банк үшін шығыстармн
байланысты болмау керек. Мысалы, өтімді қаражаттардың көзі ретінде бағалы
қағаздарды немесе басқа акңтивтерді сату қалыпты тәртіпте алдын ала
келісіп қойған шарттардың негізінде жүзеге асырылуы керек.
Банк өтімділігі мынадай қызметтерді атқарады:
• депозиттерді алу мен несиелерге байланысты сұранысты қанағаттандыру;
• тиімділік тәуекелін азайту және банктің сенімділігін қамтамасыз ету;
• активтерді зиянсыз сату;
• тартылған қаражаттар бойынша төлей алмау тәуекелі үшінсыйақы мөлшерін
шектеу.
Банк өтімділігінің екі формасы, яғни міндеттемелерді өз уақытында және
шығынсыз орындауы көптеген ішкі және сыртқы факторлдардың ықпалымен
анықталады.
Ішкі фактролар қатарына мыналар жатады:
• банк капиталының базасы;
• банк активтерінің сапасы;
• депозиттердің сапасы;
• сыртқы қаражат көздеріне орташа тәуелдігі;
• мерзімі бойынша активтер мен пассивтердің өзара сәйкестігі;
• сауатты менеджмент;
• банктің жоғары дәрежелі беделі.
Менеджмент, яғни жалпы банктің қызметін және өтімділігін басқару жүйесі
де банк өтімділігін анықтайтын ішкі факторлардың біріне жатады. Банкті
басқару сапасы мыналармен анықталады:
• банк саясатының болуы және оның мазмұны;
• стратегиялық және ағымдағы міндеттерді жоғары деңгейде шешуге
мүмкіндік беретін банктің аймақтық ұйымдастыру құрылымы;
• банктің активтері мен пассивтерін басқару механизмі;
• әр түрлі процедуралардың нақты мазмұнын анықтау;
• білікті мамандардың болуы;
• қажетті ақпарат базасының болуы;
• банк қызметін басқару жүйесінің ғылымилығы [1, 225-227].
Қазақстанда 1996 жылдың аяғында банктік жүйенің дағдарысы орын алды.
Банктердің 20-25 пайызы капитал жеткіліктілігі коэффицентінің төмендігі
және 13 банк – теріс капитал көрсетті. Бұл фактілер көптеген банкілердің
қалыптасқан жағдайға дұрыс бағдарланбағанын және банктік менеджменттің
әдістерімен жеткілікті иемденбегенін куәландырады.
Дамыған елдерде менеджмент өндіріс тиімділігін жоғарлатудың маңызды
факторларына жатады.
Банктік менеджмент өз алдына банктік сферада жұмыс істейтін банктік
іс пен персоналды басқарудың ғылыми жүйесін көрсетеді.
Банктік қызмет өз алдына ойлаудың ерекшелігін және банк
менеджментінің құрамында міндетті түрде орын алатын ондағы жұмысшылардың
тәртібін анықталған бизнестің арнайы сферасын көрсетеді.
Банктік менеджменттің құрамы перспективті және ағымдық жоспарлаудан,
талдау, реттеу және бақылаудан тұрады.
Жоспарлаудлың көмегімен банктер пенрспективаға қызметтің мақсатын,
сферасын, масштабтарын және нәтижелерін қалыптатырады, оларды көздерімсен
және шығындарымен салыстырады. Бұның бәрі қызметшілердің жұмыс жасайтын
шегін анықтаушы ағымды және перспективті жоспар – болжамдарды құрудың
көмегімен қол жеткізеді.
Банктің барлық бөлімшелерін қамтитын және банктің жергілікті және
жалпы перспетивасының дамуын анықтайтын жоспарлау нәтижесі болып банк
дамуының қосымша жоспары табылады, немесе бизнес – жоспар, сонымен қатар
жекелеген бағыттар бойынша оперативті жоспарлар: несиелік, депозиттік,
пайыздық, кадрлық, инвестициялық және өзге де саясаттар.
Талдау банк қызметін жалпы және жекелеген бағыттар бойынша бағалау
үшін жүргізеді. Бұл болжамданған нәтижелер жетістіктерін өткен кездегі
нәтижелер және күшті банктер нәтижелерімен фактілі салыстыру көмегімен
жүзеге асырады. Талдау материалдары банк дамуынынң теріс және оң
тенденцияларын, жоғалтуларын, пайдаланылмаған резервтер, жоспарлаудағы
жетіспеушіліктер және шешім қабылдаудығы жетіспеушіліктерді шығаруға
мүмкіндік береді [2, 489].
Банктік менеджмент жүйесіндегі реттеу коммерциялық банктердің
қызметін мемлекеттік қадағалаудың болуымен шартталған белгілі бір
ерекшеліктерге ие. Банктік қызметтің ең тәуекелі жоғары, бөтен ақшалардың
айналысқа ірі соманы тартатынын ескере отырып, мемлекеттік реттеу банктің
лицензиялануына, олардың қызмет сфераларына шектеу қоюдың, капитал
жеткіліктігіне, өтімділігіне, міндетті қорлардың қалыптасуына принципиалды
талаптар қатарын қарастырады.
Бұл қатынаста өзін - өзі реттеу жүйесі, яғни ішкібанкттік реттеу, ең
алдымен мемлекеттік қадағалау органдарымен бекітілген талаптар мен
нормативтердің сақталуына бағытталған. Ішкібанкілік реттеу жүйесі өзіне
келесі өзіндік бағыттарды қамтиды:
• банктің ұйымдық құрылымын жетілдіру, яғни жаңа бөлімшелерді
қалыптастыру және ескіні жетілдіру, банктің дамуын қамтамасыз ету
үшін, мысалы, жоспарлау және маркетинг бөлімі, ревизиялық және
аналитикалық қызметтер;
• банк қызметі басқару сапасын жоғарлатушы инструкциялық және
әдістемелік материалдар, шешім қабылдау процедураларын жасау және
жетілдіру;
• қалыптасқан жағдайларды есепке ала отырып, банктік саясат
артықшылықтары мен әдістерін жүзеге асыру, мақсаттарын түзеу;
• банк қызметінің жекелеген бағыттары бойынша тәуекелдер көлемін
шектеуге нақты шаралар қолдану, немесе тәуекелден сақтау үшін
қосымша кепілдер жүйесін құру;
• кадрлық саясатты, персоналды оқыту жүйесін, ішкібанктік бақылау
ұйымын жетілдіру;
Сыртқы бақылау Қазақсатан Республикасының Ұлттық банктімен және ішкі
аудиторлармен жүзеге асырылады. Ішкі бақылауды банктің өзі ұйымдастырады.
Ішкібанктік бақылау банктік менеджментінің бөлігі болып табылады. Оның
функцияларын өз міндеттеріне сәйкес менеджерлер, сонымен қатар ішкі аудит
органдары жүргізеді. Ішкібанктік бақылаудың негізгі міндеті болып теріс
тенденциялар мен банк жұмысындағы жетіспеушіліктерді жою шараларын жэүзеге
асыру үшін іздеудің оперативті жүйесін құру.
Ішкі және сыртқы бақылаудың өзара байланысы Қазақстан Респбликасының
Ұлттық банкінің заңдылық және нормативті актілерін, сыртқы бақылаушы
органдарының жазуларын сақтаудытексеру болып табылады.
Банктік менеджмент құрамы нақты анықтамасын басқару сферасындағы
жұмыста болып табылады. Банктік менеджмент сферасы екі блокқа бөлінеді:
қаржылық менеджмент және персоналды басқару.
Сурет 1
1.2. Банк қызметіндегі қаржылық менеджменттің ролі.
Менеджмент ұғымын үш жағынан қарастыруға болады: экономикалық
басқару жүйесі ретінде, басқару орнганы (басқару аппараты) ретінде,
кәсіпкерлік қызмет нысаны ретінде.
Менеджмент ( ағыл. Management – басқару) жалпы түрде принциптер,
әдістер, нысандар және басқару тәсілдері жиынтығынан тұратын өндірісті
экономикалық басқару жүйесі ретінде анықтауға болады. Негізінен
менеджментке басқару өнері деп түсінілетін басқару теориясы мен тиімді
басқарудың тәжірибелік үлгісі жатады. Екі бөлігі де кешенді және нақты
құбылысты басқарумен айналысады. Басқару – басқарушы әрекеттерді жасау және
жүзеге асыру процесі. Басқарушы әрекет – бұл басқару мақсатына жетуге
арналған басқару объектісіне әрекет жасау. Басқарушы әрекет жасауға жинау,
беру және қажетті ақпараттарды өңдеу, шешім қабылдау кіреді.
Менеджмент өзінің барлық шешімдерінде экономикалық ойлармен
басқарады. Сондықтан менеджменттің кез келген әрекеті- бұл экономикалық
сипаттағы шара.
Қаржылық менеджмент, ең алдымен, ақша ағымдары мен айналыс құралдарын
басқаруға бағытталған. Сондықтан қаржылық менеджментті тек инвестициялық
шешімдермен сәйкестендіру және оны инвестициялық шешімдер қабылдау туралы
ғылым позицияның қарау мүмкін емес.
Қаржылық менеджмент бұл ақша ағымдарын, қаржы ресурстары қозғалысын
және сәйкесінше қаржылық қатынастар ұй\ымын басқаратын арнайы жүйе [3,
145].
Қаржылық менеджментті әр түрлі көрсету нысаны бар интегралды құбылыс
ретінде қарау керек.
Сонымен, функционалды көзқарасқа сүйенсек, қаржылық менеджмент өз
алдына экономикалық басқару жүйесі мен қаржылық механизм бөлігі ретінде
көрінеді.
Инститиуционалдық көзқарасқа сүйенсек, қаржылық менеджмент – басқару
органы.
Ұйымдық – құқықтық көзқарасқа сүйенсек, қаржылық менеджмент- бұл
кәсіпкерлік қызметінің бір түрі.
Қаржылық менеджмент қаржылық ресурс қозғалысы процесінде шаруашылық
субъектісі арасында туындайтын қаржылық ресурстар қозғалысы мен қаржылық
қатынастарды басқұаруға бағытталған. Осы қозғалыстар мен қатынастарды қалай
шебер басқаруға болады деген сұрақтарға жауап қаржылық менеджменттің
мазмұнынын құрайды. Қаржылық менеджмент өз алдына қаржыларды басқару
мақсатын өңдеу процесі мен қаржылық механизм әдістері мен тетіктері
көмегімен оларға әрекет етуді жүзеге асыруды көрсетеді.
Сонымен, қаржылық менеджмент басқару стратегиясы мен тактикасынан
құралажды. Бұл жағдайда стратегия деп қойылған мақсаттарға жету үшін
құралдарды басқару әдісі мен жалпы бағыт түсініледі.
Бұл әдіске шешім қабылдау үшін анықталған ережелер мен шектеулер
сәйкес келеді. Қойылған мақсатқа жеткеннен соң стратегия оған жетудің
бағыты мен құралы ретінде өз қызметін тоқтатады. Жаңа мақсаттар жаңа
стратегия құру міндетін қояды.
Тактика – бұл нақты жағдайларда қойылған мақсатқа жетудің нақты
әдістері мен тәсілдері. Бақылау тактикасының мақсаты болып берілген
шаруашылық жағдайда басқару әдістері мен тәсілдері ішінен ең тиімді шешімді
таңдау болып табылады.
Қаржылық менеджмент бақылау жүйесі ретінде екі подсистемадан тұрады:
басқарылатын подсистема, немесе басқару объектісі, және басқарушы
подсистема немесе басқару субъектісі [4, 94].
Қаржылық менеджментте басқару объектісі шаруашылық жүргізу
субъектілері арасында шаруашылық процесінде ақша ағымдарын, құн шеңбер
айналымын, қаржылық ресурстар мен қаржылық қатынастарды жүзеге асыру
шарттары жиынтығы болып табылады. Басқару субъектісі – бұл басқару
әрекеттерінің түрлі нысандары арқылы объектінің мақсаттыбағытталған қызмет
етуін жүзеге асыратын арнайы адамдар тобы ( басқару аппараты ретінде
қаржылық дирекция, басқарушы ретінде қаржылық менеджер).
Кез келген басқару объектісі, кез келген процес өз алдына жүйені
көрсетеді. Жүйе деп тұтастай қалыптасуды құраушы әрекет етуші элементтер
жиынтығын айтамыз. Қаржылық жүйе әлеуметтік – экономикалық жүйеге кіреді.
Әлеуметтік – экономикалық жүйенің басты құрамы болып, яғни негізінде
адамдар мүддесі жатыр.
Қоғамдық, ұжымдық және жеке мүдделер жиынтығы жүйенің жағдайына және
оның даму процесіне әсерін тигізеді. Кез – келген жүйе элекменттерден
тұрады, жүйе элементі деп берілген зерттеу ( қадағалау және оның мақсаттары
) жағдайында бөлінбейтін, әрі қарай құраманы мүшелендіруге жатпайтын
подсистема ретінде түсініледі.
Сәйкесінше, элемент кез – келген жүйенің құрылымдық бөлігі болып
табылады,. Мысалы, қаржылық жүйе тұтастай жүйе элементі ретінде қаржылық
қорлар енеді (ақшалай, негізгі, айналыс қорлары, айналым қорлары, жарғылық
капитал ).
Қаржылық менеджментті біз басқару органы ретінде де қарастырав аламыз.
Ол өз алдына басқару аппараты, яғни шаруашылық субъектіні басқару бөлігі.
Ірі кәсіпорындарда және акционерлік қоғамдарда және банктерде мұндай
басқаруаппараты қаржылық директор немесе бас қаржылық менеджер басшылығымен
қаржылық дирекция болуы мүмкін.
Қаржылық дирекция құрамы шаруашылық жүргізу субъектісі басқарудың
жоғары органымен анықталатын түрлі бөлімдерден тұрады. Бұл бөлімдерге
қаржылық бөлім, жоспарлы – экономикалық бөлім, бухгалтерия, экономикалық
талдау лабораториясы (бюро, сектор ) және т.б.
Қаржылық менеджмент кәсіпкерлік қызметі нысаны ретінде қаржылық
қызметті басқару таза бюрократиялық, административтік акт болуы мүмкін
емсес екендігін білдіреді. Яғни қоршаған ортада болып жатқан өзгерістерге
белсенді түрде әрекет ететін шығармашылық қызмет туралы әңгіме қозғалып
отыр. Қаржылық менеджмент кәсміпкерлік қызмет нысаны ретінде жоспарлау мен
басқарудың, қаржылық талдаудың, жаңашылдық енгізудің (инновация) ғылыми
негіздерін пайдалануды анықтайды.
Кәсіпкерлік нысаны ретінде қаржылық менеджмент қызметтің жеке түрінде
белгіленуі мүмкін [5,11].бұл қызметті маманданбұл қызметті маманданан
менеджер, сонымен қатар қаржылық институттар (холдингтік компаниялар, траст
компаниялар және өзгелер) атқарады.
Қаржылық менеджменттің мәні кәсіпкерлдік нысаны ретінде келесідей
айырбаста айқындалады:
Ақша Қаржылық менеджмент қызметі Өсімі бар ақша
Қаржылық менеджменттің қосымша сферасы болып қаржылық нарық табылады.
Қаржылоық нарықта қаржылық (ақшалай) ресурстар мен инвестициялық
құндылықтар сатушылар мен сатып алушылар арасындағы эконормикалық
қатынастар көрінеді. Қаржылық нарықта қызмет ету қаржылық ресурстар мен
қаржылық қатынастар қозғалысын басқару облысындағы кәсіпкерлік үшін негізін
құрайды.
Қаржылық менеджментті қолдану тиімділігі қызмет етумен, қаржылық
механизм әдістері мен тетіктері әрекетиімен тек кешенді байланыста
жеткізіледі.
1.3. Басқару аппаратын құрудың ұйымдық негіздері және оның негізгі
бөлімдерінің міндеттері.
Банк, кез – келген өзге кәсіпорын сияқты анықталған басқару аппаратына
ие. Оның құрылымына ең алдымен банктік қызмет сипаты әсерін тигізеді. Банк
кәсіпорын болып табылатындықтан, оның басқару аппаратының құрылуы, бір
жағынан,, белгілі бір өнім өндірумен айналысатын барлық кәіспорындарға тән
кейбір ортақ сипаттарды құрайды. Банкте, кез – келген өзге кәсіпорын сияқты
, өзінің дирекциясы, басқарушы және атқарушы бөлімдері бар, өз
бухгалтериясы, өз кадрлық қызмет және т.б. бар[6, 97].
Сонымен қатар, банк ерекше кәсіпорын болып табылады, ол ақша – енсие
институты ретінде көрінеді. Мұны оның анықталған принциптерді ұйымдастыру
мысалында байқауға болады.
Банктер, негізінен, функционалды көрсеткіштері бойынша
ұйымдастырылған.
Бұл, яғни несиелік ұйым құрылымы өзі атқарып отырған оның нақты
қызметіне ғана байланысты болуы керек. Банк – ірі несиелік институт бола
тұра, оның басқару аппаратында несиелік кадрлық бөлімдер болуы керек.
Банкте, сонымен қатар, есеп айырысулар жүріп жататындықтан, оның басқару
құрылымы құрамында есеп аййрысу операцияларын ұйымдастырушы бөлімдер немесе
басқарулар ерекшеленуі керек. Банк қолма – қол ақша қабылдап және
тапсыратын болғандықтан, оның басқару құрылымы құрамында касса және т.б.
болуы керек.
Жалпы, банк атқарып отырған функциялар мен операциялар оны басқару
жүйесін ұқру ерекшеліктерін шарттандырады, өз жиынтығында ешбір өндірістік,
сауда кәсіпорындарында кездестірмейтін басқару аппаратына құрылымдық
бөлімдер енгізіледі.
Банкті ұйымдасьтыру принциптеріне тек функционалды принцип жатпайды.
Олардың құрамына сонымен қатар қойылған мақсаттар сәйкестігі принципі де
жатады.
Өзіміз білетіндей, банктің мақсаты пайда алу. Яғни бұл, банкте ақша
табатын (банк өніміне сатып алушылар іздеу, оны меншікті шығындар
шығындардан жоғары бағада сатады) құрылымдар болу керектігін білдіреді.
Пайданы басқару үшін кіріс епн шығысты жоспарланған бөлімдер құрылады, яғни
шығындарды үнемдеуді қамтамасыз ететін тұтас банк бойынша және оның
бөлімшелері бойынша құрылады.
Банктің ұйымдастыру принциптері арасынан оның жеке бөлімшелері бар
билік иерархиясы бар принципін ерекшелеуге болады. Биліктің екі эшелоны
бар: басқарудың жоғары звеносы және банктің өзге де бөлімшелері. Жоғары
звеноға банктік персоналдың ең мамандан,дырылған бөлімін қосатын және
банктік жүйенің ең принципиалды сұрақтарын иеленетін банк Кеңесі, банк
Басқармасы, ревизиялық комиссия, осындай түрдегі комитеттер.
Операциялардан тәуелсіз ұйымдық – құқықтық нысаны мен қызметіне
қарамастан кез – келген банк өзінің арнайы өнімін өндіреді, сондықтан
барлығы үшін міндетті басқарудың анықталған жинағымен иемденеді. Олардың
ішінде:
1. Банк Кеңесі;
2. Басқарма;
3. Басқарудың жалпы сұрақтары;
4. Коммерциялық қызмет;
5. Қаржы;
6. Автоматизация;
7. Администрация.
Бірінші блок – банк Кеңесі, оған оның құрылтайшылары кіреді. Олардың
саны әр түрлі болуы мүмкін, біреуден екі және бірнеше ондаған. Сонымен,
жеке банктерн де бар, онда құрылтайшылары болып жеке тұлғалар табылады.
Банктің әлемдік тәжірибеде банктердің артықшылықты меншіктьі нысаны болып
меншіктің акционерлік нысаны табылады, онда құрылтайшы ретінде, түрлі
меншік нысандарындағы заңды және жеке тұлғалар болып келетін акционерлер
бола алады.
Банк Кеңесі банктің жылдық есебін бекітеді, құрылтайшылардың жылдық
жиналысын ұйымдастырады, банктік қызметтің стратегиялық сұрақтарында шешім
қабылдайды және қабылдауға қатыса алады.
Екінші блок – банк Басқармасы (директорлар Кеңесі) банктің жалпы
басшылығына жауап береді, оның қызметінің стратегиялық бағытын айқындайды.
Басқаша құрамында банктің жоғарғы басшылары (менеджерлер) кіреді, банк
төрағасы (президент, басқарушы) банктің маңызды бөлімдерінің жетекшілері.
Басқарманың (банк кеңесінің) негізгі қызметтері:
1. банктің стратегиялық мақсатын анықтау және оның саясатын
жасау. Ірі банкте мекеменің мақсаты мен міндеттері және оған
жетудегі нақты іс - әрекеттер бағдарламасы, басқарма (кеңес)
мен басқару жетекшілері бірлескен түрде дайындалған арнайы
меморандумда көрсетіледі. Ол мынадай жағдайларды қамтиды:
- банк ресурстары бірінші кезекте қызмет көрсететін клиенттер
категорияларына бағытталады;
- алдағы кезеңде дамуға мүмкіндік беретін оепрацияларды;
- банктің филиалдары мен өкілеттігін ашу туралы сұрақтар;
- маркетинг әдістері және жаңа банктік несие мен қызметті
тұтынушыларға ұсыныс;
- өтімділікті қамтамасыз етудің озық әдістері;
- нарықта банктің бәсекелестік ұсынымын нығайту шаралары;
- пайыз мөлшерлемелерін және банк қызметкерлерінің мөлшері мен
құрамы, олардың біліктілігін және т.б. арттыру бағдарламалары.
Ұсақ банктерде саясаттың мақсаты туралы жазбаша меморнадум жасалмайды.
Филиалсыз банктер үшін саясаттың принципін құру, филиалы бар ірі банктерге
қарағанда оңай болып келеді, себебі соңғыларында клиенттер үшін жергілікті
жағдайларды ескеру ерекшеліктері орын алады.
2. Жетекші орынға адам таңдау. Осы заманғы банк – күрделі және
біршама тәуекел кәсіпорын болғандықтан да, оны білгір, білікіт
мамандар мен жауапкершілігі бар адамдар басқаруы тиіс.
3. Комитет құру. Ірі банктерде шешім қабылдау үшін мынадай
комитеттер құрылады: әкімшілік (ағымдағы сұрақтарды), есеп –
қарыздық (несие беру инвестициялау), ревизиялық (қаржылық
жағдайын тексеруге).
4. Қарыздық және инвестициялық операцияларға бақылау жасау.
Басқарма (кеңес) заңды түрде несеи мен бағалы қағаздар
портфелінің құрылымына банк саясатының бекіткен мақсаттарына
сәйкес бақылау жасайды.
5. Банк қызметін мерзімді тексеру. Басқарма (кеңес) мүшелері
банктің операцияларына жалпы бақылауды жүзеге асырады. өз
мәжілістерінде басқарма, бөлім жетекшілерінің есептерін
тыңдайды және банк ісін талқылайды.
Басқарма (кеңес) мүшелері өздерінің шешімдері, зияндары, қателіктері,
банктер туралы заңға бағынбағандары үшін жауапты.
Сонымен, кеңес (басқарма) коммерциялық банктегі акционерлер
жиналысының нұсқауына сәйкес тәжірибелік операцияларға жетекшілік жасау
және жүзеге асыру үшін банкті басқаратын құрылым құрады [14, 284-285].
Үшінші блок – бамсқарудың жалпы сұрақтарының блогына жоспарлауды, банк
қызметін болжауды ұйымдастыру, әдістемені дайындау, қауіпсіздік пен заңдық
қызмет жатады. Берілген блокты белгілеу, банк мақсаттбағытталған блоктың
дамуын қамтамасыз ету, алдында тұрған міндеттерді орындау, оның кірісі мен
шығысын реттеу, ресурстарымен қамтамасыз ету, қызметтің негізгі бағыттары
бойынша Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі талаптарын орындау (активтер
сапасы, капитал жеткіліктілігі, өтімділік және т.б.).
Жиірек мұндай сұрақтар жоспарлы – экономикалық бақылау шегінде
шешіледі. Оның қызметі ағымдық қызметін (кірістер, шығыстар, пайда,
өтімділік) талдауға негізделген, жарғылық капиталды қалыптастыру, банктің
және филиалдарының басты бөлімдері қызметтерін жоспарлау, әдістемелік
қамтамасыз ету, өздігінен басқаруға (дирекция) ерекшеленуі мүмкін.
Коммерциялық қызмет (төртінші блок) түрлі банктік қызметтерді
(несиелеу, инвестициялау, валюталық, трасталық, өзге де активті
операциялар) ұйымщдастыруды қамтиды. Мұнда коммерциялық бастамалардан
клиенттерге қызмет көрсетулермен байланыстылардың бәрі кіреді. Бұл блок
банк кірістері жасалатын орталық звено болып табылады. Мұнда кіреді:
несиелік басқару, операционды басқару, бағалы қағаздармен операцияларды
басқару, валюталық операцияларды және т.б.[7,88].
Қазақстандық коммерциялық банктердің құрылымының ерекшелігі болып
коммерциялық банктің құрамына банктік қызметтердің дамымауынан халықаралық
несие – есеп айырысу операциялары бойынша, клиент мүлігін басқару бойынша
операциялар, тұрғындарға қызмет көрсету және т.б. бөлімдері жоқ [8, 6-21] .
Бесінші блок банкішілік шығындар есебін коммерциялық кәсіпорын сияқты
банктің меншікті қызметінің есебін қамтамасыз етуді қамтиды. Қаржылық
блокқа бухгалтерия, банкішілік есеп – айырысулар мен корреспонденттік
қатынастар бөлімі, касса тәрізді бөлімдер кіреді.
Алтыншы блок – автоматизация блогы, яғни бұл да коммерциялық банк
құрылымында міндетті элементтердің бірі болып табылады. Қазіргі заманғы
банктер арғасындағы өтетін ақша ағымдары (несиелеу, есеп – айырысу және
өзге операциялар) қолмен өңдеу мүмкін емес, оған техникалық құралдар,
электронды машиналар кешені қажет. Бұл блок мәліметтерді электронды өңдеуді
жүзеге асыратын техникалық блок болып табылады.
Жетінші блок – административті блок атауын алды. Оның құрамына, ең
алдымен, қызметшілер қабылдайтын, кандидаттар, бюанкте белгілі бір қызметте
жұмыс жасағысы келетіндерді таңдайтын, несеилік мекеме жұмысшыларының
квалификациясын жоғарлату, қабылдау, лауазымы бойынша жылжу және персоналды
жұмыс шығаруды қамтамасыз ететін кадрлар бөлімі кіреді.
Бұл блокқа банктің секретариат, канцелярия, сонымен қатар шаруашылық
бөлімдер, яғни банк ғимаратында қызмет етуін қамтамасыз ететін, оның
шаруашылық және әлеуметтік қажеттіліктері және т.б. сияқты бөлімдері де
жатады.
Қазіргі заманғы коммерциялық банк құрылымында басқару және бөлімдерден
бөлек, ревизиялық комиссия және түрлі комитеттер, соның ішінде несиелік
комитет қызмет көрсетеді.
Ревизиялық комиссия банк жұмысына бақылау жүргізуді қамтамасыз етеді(
тұтастай алғанда банктің және оның жеке бөлімдерініңі шығындар сметасын
қадағалайды және т.б.).
Несиелік комитет банктің өзіндік бөлімі болып таблиайды, оның құрамына
банктің өзге бөлімдерінің лауазымды тұлғалары, сонымен қатар банк Кеңесімен
таңдалған кандидаттар кіреді.
АҚШ – тың коммерциялық банкінің басқару құрылымы жоғары қызығушылық
туғызады. Банкті басқарудың басты органы акционерлердің жалпы жиналысы
болып табылады. Ол стратегиялық шешімдерді қабылдайды. Акционерлер
жиналысында директорлар кеңесі сайланады (ірі банктерде президент), ол
банктің қызметінің барлық негізгі сұрақтарын шешеді. Директорлар кеңесінің
негізгі қызметтері мынадай: банктің стратегиялық мақсатын анықтау және
бан,к саясатын құру, жетекшілік органдарға адамдар іріктеу, комитеттерді
құру; қарыздық және инвестициялық операцияларды бақылау, кеңес беру; банк
қызметтерін кезеңдік тексеру және т.б. қызметтер.
Директорлар кеңесі іс – тәжірибелік операцияларды жүзеге асыру және
басшылық ету үшін банкінің басқару құрылымын құрады. өкілеттік көлемі мен
өз бетіндік дәрежесі бойынша басқару құрылым 3 деңгейден тұрады:
1) жоғары менеджерлер;
2) администраторлар;
3) қадағалау және ревизиялық функциялар берілген тұлғалар.
Жоғары менеджерлер – бөлімдер мен службалардың қызметтерін
шоғырландырады, олардың бағдарламаларымен нақты мақсатын айқындайды, кеңес
және олардың жұмыстарына бағасын береді. Олар өздерінің басты назарын банк
жұмысының нәтижесіне аударады.
Администраторлар – бөлімше жетекшілері. Олардың басты мақсаты -
өздерінің бөлімшелернің дұрыс жұмыс жасауын қамтамасыз ету.
Үшінші деңгейдегі қызметкерлерге – қадағалаушылар жатады. Бұл
қатардағы жұмысшыларға көмек көрсететін күрделі және даулы сұрақтарды
шешетін нақты жағдайлар бойынша кеңес беретін персоналды оқыту мен
айналысатын шағын маманданған топтар немесе бөлімшелерге басшылық ету
тапсырылған, неғұрлым мамандыылрған кәсіпқой мамандар.
Банктің күнделікті қызметіне басшылық ететін, банкінің жоғары
лауазымды тұлғасының қатарына: директор кеңесінен төрағасы, президент,
қазынашы, бақылаушы, ревизор жатады.
Директорлар кеңесінің төрағасы – жедел іспен айналыспайды, бірақ
директорлар кеңесін шақырады және жүргізеді, әр түрлі форумдарға банк
атынан қатысады. Кейбір банктерде бұл орынды президент орнымен
бірлестіреді.
Президент – бұл банктің барлық іскерлік өмірінің бас қараушысы. Ол
жедел шешімдер қабылдайды, барлық бөлімдердің қызметтерін басқарады, билік
және басқа да ұйымдармен байланысын реттейді. Ірі банктерге резидент вице –
президенттер арқылы банк қызметінің күнделікті жұмысына басшылық етеді.
Американ банктерінде қазынашы қызметі өте маңызды болып табылады. Ол
банктің басты бөлімінің арасын жалғаушы буын бола отырып барлық қызметтерді
жедел жүзеге асыруына тікелей жауап береді. Ол вексельдерді есепке алуға,
траттаны акцепттеуге, қарыз беруге, депозит қабылдауға, бағалы қағаздарды
сатып алуға рұқсат береді. Кассалық операцияларды бақылайды, банктің берген
есебінен және құжаттарының дұрыстығына байланысты жуапкершілікті мойнына
алды. Директорлар кеңесінің міндетті мүшесі және оның тұрақтыы секторы
болып табылады. Президент пен қазынашы қызметінің басты айырмашылығы
мынада: президент жалпы басшылықты, бақылауды және қадағалауға жүргізеді,
ал қазынашы іс жүзінде операциялардың орындалуын басқарады. Қазынашының
өкілеттілігі банк жарғысында қатаң бекітіледі.
Бақылаушы – бухгалтерлік және статистикалық бөлімінің жұмысын
басқарады, жұмыстың жаңа тәсілдерін және есептің автоматтандырылуымен
айналысады.
Ревизор банктің жұмысын, оның кейбір бөлімшелерінің қызметтерін
тексереді.
2 – тарау. ТұранӘлем Банкі АҚ-ның менеджмент жүйесін талдау
2.1. ТұранӘлем Банкі АҚ-ына жалпы мінездеме және ұйымдастыру
ерекшіліктері
ТұранӘлем Банкі АҚ-ы туралы аз ғана мәліметтер келтірейік.
АҚ – ның тіркелу мерзімі: 1997 жыл, 20 қаңтар.
Негізгі қызмет түрі: банктік
Меншік түрі: жеке
Әрекет етуші лицензиялары:
• Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінен №248 1999 жылдың 20
сәуірінен тенге және шетел валюталарында банктік және өзге де
операциялар жүргізуге;
• Қазақстан Республикасының Ұлттық комиссиясынан бағалы қағаздар бойынша
мемлекеттік бағалы қағаздармен брокерлік және дилерлік қызметпен
айналысуға номиналды ұстаушы ретінде клиенттер шоттарымен жұмыс жасау
құқығымен № 040110045 1998 жылдың 07 қазанынан ( бірінші категориялы
лицензия);
• Қазақстан Республикасының Ұлттық комиссиясының бағалы қағаздар
нарығында кастодиалды қызметтерді жүзеге асыруға арналған бағалы
қағаздар бойынша лицензия № 0407100064 1999 жылдың 30 желтоқсанынан.
ТұранӘлем Банкі АҚ – Қазақстанның жүйе түзетін банктерінің бірі. ТМД
елдерінде көпшілік таныған көшбасшы банк болып табылады.
1925 жылы Қазақстан тұңғыш өнеркәсіп банкі – КСРО өнеркәсіп банкі ретінде
құрылған (1993 жылдан бастап – Тұранбанк); 1997 жылы ӘлемБанкпен (Сыртқы
экономикалық банк, 1991 жылы құрылған) біріктіріліп, аукцион арқылы
жекешелендірілген.
ТӘБ – активтері, несиелік қоржыны мен депозиттері бойынша Қазақстанның
аса ірі банкі болып табылады, негізгі бағыттар бойынша нарықтық үлесі
орташа алғанда 25% - құрайды.
ТӘБ кең ауқымды қаржы қызметтерін көрсетеді, соның ішінде корпоративтік
және бөлшек несиелендіру, саудалық қаржыландыру, шетел валютасымен
операциялар жасау, төлем карталары, лизинг, ипотекалық несие беру,
сақтандыру және басқа қызметтер.
ТӘБ – бұл 35 000 – нан астам клиент, 800 000 – нан астам депозиттік шот,
пластик карталар нарығының 20% -ы және саудалық қаржы нарығының 38% - ға
жуығы.
ТМД елдеріндегі қызметін кеңейтудің нәтижесінде ТӘБ Тобынан 7
коммерциялық банк – стратегиялық серіктес Ресейде, Беларусьте, Армения мен
Грузияда өкілдік етеді. Аталған үлестерді сатып алу ТӘБ Тобына ТМД
елдерінде дамыған банк желісін қалыптастыруға мүмкіндік берді, әрі оның
саудадағы қаржыландыру позицияларын күшейте түсті. ТМД мен ҚХР – да 10
өкілдігі бар.
Банктің активтері 5,7 млрд. АҚШ долларынана асады (жалпы ішкі өнімге
қатысты – 13,5%. Меншікті капиталы 600 млн. АҚШ долларынан асады. Банктің
ТМД банктерінің арасында төмендегідей ұзақ мерзімді несиелік рейтингілері
бар:
- Moody”s (Ba1), еурооблигациялар (Baa2); болжам – оң мәнді
- S&P (BB-), еурооблигациялар (ВВ-); болжам – оң мәнді
- Fitch (BB), болжам – тұрақты.
Халықаралық банк – акционерлердің құрамында 17,09% акциялар пакетін
иеленетін бірінші сыныпты халықаралық мекемелер – EBRD, RZB, FMO, IFC бар.
Халықаралық еуробондтар мен бірлестірілген қарыздар нарығының танымал
қатысушысы.
ТӘБ тобы – нарықтың барлық сегменттерінен орын алған жетекші қаржы тобы.
Олар ТӘБ Orix Лизинг, ТұранӘлем Секъюритис, ТұранӘлем қаржы BV, ТӘБ Құрмет
Қазақстан ХЖЗҚ зейнетақы қоры, ТӘБ Ипотека, ТұранӘлем Финанс (Ресей),
ТұранӘлем Капитал (Ресей), сондай – ақ ТӘБ Сақтандыру, ТӘБ Қамқорлық.
Банк Қазақстан қор биржасы АҚ Бағалы қағаздардың Орталық
депозитарийі, ҚР –ның банктік және қаржылық телекоммуникация орталығы және
Ассоциациясы мүшесі болып келеді.
Қазіргі уақытта ТұранӘлем банкінде 2300 астам қызметкерлер (есеп –
айырысу – кассалық бөлімдерді қосқанда) жұмыс жасайды. Компанияның
мәліметтері бойынша банктің барлық топ – менеджерлерінің кемінде екі жоғары
білімдері бар, жоғары жетекшілер құрамасының 24% - ның ғылыми деңгейлері
бар. Орташа деңгейлі барлық менеджерлер, сонымен қатар жоғары білімдері
бар. Қызметкерлерінің 34%-ның ТұранӘлем Банкінде бес жылдан астам
стаждары бар.
Банк үлесіне Қазақсткан Республикасының депозиттер нарығының 9% - ы
келеді. Жеке (нарықтағы үлесі – 4,8%) және заңды ( нарықтағы үлесі – 11,6%)
тұлғалардан тартылған құралдар банкінің ресурстарының потенциалының негізі
болып табылады. 1998 жылдың аяғына банктің міндеттемелерінің жалпы сомасы
депозиттердің 80%-ын құрайды. Несиелер нарығында банк үлесі 7,7% - ды
құрайды. ТұранӘлем Банкі АҚ – ның 2003 жылдың аяғына несиелік портфель
9,4 млрд. Тенге құрады және 1997 жылмен салыстырғанда ( 2,3 млрд) үш еседен
көп артты. Экономика салалары бойынша несиелік портфель құрылымы 2004
жылдың 1 қаңтарында келесідей түрде болды ( жақшаларда 2000 жылмен
салыстырмалы мәліметтер көрсетілген): өнеркәсіп және өндіріс- 16,8%
(28,4%); сауда – 13,1% (16,5%); агроөнеркәсіп кешені –5,2% (3,3%); құрылыс
– 2,11% (3,5%); қоғамдық, мәдени, әлеуметтік, білім және ғылыми ұйымдар-
0,6% ( 0,5%); банктік және қаржылық мекемелер – 0,3% (2,4%); транспорт және
байланыс – 0,8% (0,1%); қонақүй және ресторандық бизнес -0,4% (0,1%);
геологиялық қазбалар және өңдеу – 0,4% (0%); басылымдар мен шығарылымдар –
0,2% (0%); қаржылық лизинг – 8,4% (0%); жеке тұлғаларға тұрғын үй
шаруаларына несиелер – 15,7% (0,2%); жеке тұлғаларға тұтыну несиелері –
5,4% (3,0%); өзгелер – 30,9% (42,2%).
1-кесте
ТұранӘлем Банкі АҚ-ының несиелік портфель құрылымы
№ Экономика салалары 2004 жыл, 2000 жыл,
1 қаңтар 1 қаңтар
%
1 Өнеркәсіп және өндіріс 16,8% 28,4%
2 Сауда 13,1% 16,5%
3 Агроөнеркәсіп кешені 5,2% 3,3%
4 Құрылыс 2,11% 3,5%
5 Қоғамдық, мәдени, 0,6% 0,5%
әлеуметтік, білім және
ғылыми ұйымдар
6 Банктік және қаржылық 0,3% 2,4%
мекемелер
7 Транспорт және байланыс 0,8% 0,1%
8 Қонақүй және ресторандық 0,4% 0,1%
бизнес
9 Геологиялық қазбалар және 0,1% 0%
өңдеу
10 Басылымдар мен шығарылымдар 0,2% 0%
11 Қаржылық лизинг 8,4% 0%
12 Жеке тұлғаларға тұрғын үй 15,7% 0,2%
шаруаларына несиелер
13 Жеке тұлғаларға тұтыну 5,4% 3,0%
несиелері
14 Өзгелер 30,9% 42,2%
Республика аймақтары бойынша несиелер келесідей түрде бөлінеді:
Алматы – 64,36%, Батыс Қазақстан – 9,93%, Шығыс Қазақстан – 7,37%,
Солтүстік Қазақстан – 6,48%, Оңтүстік Қазақстан – 6,08%, Орталық Қазақстан
– 2,47%, Астана – 3,30%.
Енді банк жұмысының негізгі жетістіктері мен көрсеткіштері туралы
айталық.
Ең алдымен банк қызметінің ең басты әрекеті қауіпсіз операциялар
жүргізу, олар арқылы тұрақты кіріс алу болып белгіленеді. Банк сонымен
қатар қымбат металдармен операция жүргізуге рұқсат алды. Банктің төлем
қабілеттілігінің тұрақтылығына қол жеткізді, бұл банктің барлық
филиалдарында төлем төлеуде ешқандай қиындық болмайтынын білдіреді.
Депозиттерді және олардың пайыздарын төлеуде де қиындық жоқ. Банк
тұрғындарға касса қызметін көрсетеді, айлық береді, валюталық операцияларды
жүргізеді.
1997 жылдың аяғында екінші нарықта мемлекеттік құнды қағаздар
операциялары ақшалай несие саясатының негізгі құралы болды. Осыған орай
банк несиенің талаптарына сәйкес жаңа ақша саясатын жүргізді. Бұл жерде
банк республиканың өндіріс саласына сүйенеді. Айналымдағы активтердің көп
бөлігі құнды қағаздар операциясына жұмсалады.
ТұранӘлем Банкі АҚ – ы Қаржы Министрлігінің қаржылық агенті болды.
Банктің ірі облигация пакеті бар – 100 млн тг көлемінде.
Бұл банктің жақсы дамуының көрсеткіші және Қаржы Министрлігімен
агенттік келісім жасалды. Онда Канада, Пәкістан, Бангладеш елдері бойынша
шетелдік несиелік жолмен қызмет көрсететіні қарастырылған.
Банктің жоспарында экспорт – импорт сауда саласында жұмыс көлемін
ұлғайту, банк операцияларын көбейту, Visa, Master Card карточкалары бойынша
жұмыстарды жалғастыру.
Барлық уақытта ТұранӘлем банкі барлық есеп өлшемдерінің тұрақты
өсімін көрсетіп отырды. Бұл банктің өзіндік қайталанбас жеке даму жолы бар
және Ұлттық банктің нормативтерін толық орындады. Бірнеше жылдар бойы банк
жеке жақтың салымына кепіл болатын қазақстандық қордың тұрақты мүшесі.
ТұранӘлем банкі кіші шаруашылық субъектілерін, несиелеу бағдарламасын
табысты жүргізуде. Банкпен 2600 несие берілді және банк қаражаты 6-9 млн
доллар көлемінде орналастырылды.
Меншікті капитал, таза кіріс, депозит көлемі және несиелер соңғы
жылдары ондаған есе өсті, яғни ТұранӘлем банкі жақсы өсім, демек
акционерлер және клиенттер тұрғысынан жоғары тиімділікті көрсетті.
Депозиттер бойынша ТұранӘлем банкі алдағы орындардың, бұл тұрғыдан банкке
деген сенімділіктің айғағы.
2004 жылы банктің депозит көлемі өсті. Бұл сервистің жақсару жақсаруы
мен банк беделінің өскендігін көрсетеді.
ТұранӘлем банкі сыртқы займдарды белсенді тартуда, банктің
халықаралық беделінің барын көрсетеді. 2004 жылдың 1 қыркүйегіндегі жағдай
бойынша клиенттерге несие беру көлемі 220,5 млрд тг болды. Банк жалпы
сомасы 81 млрд тг көлемінде несие алды, кіші және орта бизнестен 400
клиент жалпы сомасы 14 млрд тг несиеге ие болды. Осы жылдың басынан
қажеттілік несиесіне несие көлемі 3,5 есе, ипотекалық несие 4 млрд тг-ден
24 млрд тг-ге өсті. Банктің елдегі ең үлкен клиенттік қоры бар, оның біразы
жеке тұлғалар.
2005 жылы ТұранӘлем банкі шетел инвестицияларын халықаралық нарыққа
депозитарлық қолхат капиталын орналастыру есебін тартуды жоспарлап отыр.
Банктің 2005 жылы активтерді көбейтуді және кірісті өсіруді көздеп отыр.
Банк активтері 2,5 млрд. АҚШ долларына жетті, бұл Қазақстанның барлық банк
жүйелерінің үштен бір бөлігі (28%).
Банк стратегиясы банк қызметінде Қазақстанның ірі және орта
мекемелеріне қызмет көрсетуде. ТұранӘлем банкі мұнай, газ, инфрақұрылым
және тамақ өнеркәсібі сияқты экономика салаларына қызмет көрсетуге ұмтылады
және де ішкі – сыртқы сауданы да қаржыландыруды қолға алып отыр.
Жалпы қарастырып отырған банк корпоративті клиенттермен жұмыс
жасайды, бірақ жеке тұлғаларға көрсетілетін қызметтерді кеңейту
бағдарламаларын да жүзеге асырады.
ТұранӘлемБанкі АҚ Ақтөбе филиалының ұйымдық құрылымын қарастырар
болсақ ( 1 – схема). Бұл келтірілген схемадан филиал құрылымға өте жақын
екенін көреміз.
Оның себебі өте анық: егер бас бөлім ( бас банк ) өз қолында банктің
стратегиялық басқару қызметін қалыптастырса, яғни жалпы басқаруды жүзеге
асыра отырып, банктің ағымдық қызметін тұтастай жоспарлай отырып,
маркетингтік саясатын жасақтап және т.б. болса, онда филиалдарға сол
филиалдың филиалдық жүйесінің толықтай өзіндік звеносы ретінде ағымдық
қызметін қамтамасыз ету міндеті жүктеледі. Бұл міндетті шешу тиімділігі
филиалдың операциялық жұмысты, клиенттермен жұмысты ұйымдастыру қабілетімен
анықталады.
Сонымен айта кету керек, филиал шегінде ең басты жағдай персоналдардың
бірін – бірі алмастыруы болып табылады - әйтпесе штат бөлімі кез – келген
жұмысшының болмауы жағдайында үздіксіз жұмысты қамтамасыз ету үшін
құрылған.
1-схема
Әрі қарай ТұранӘлем Банкі АҚ – ның еңбек ресурстарын пайдаланудың
өнімділігін сипаттайтын көрсеткіштерді қарастырайық.
Банк басқармасы персоналдардың еңбек мотивациясына жоғары көңіл
бөледі, яғни еңбекақының жоғары деңгейі персоналдың еңбек тиімділігін
қамтамасыз етеді. Сондықтан банктер бойынша еңбекақы ел ішінде орташа
жоғары. Еңбекақының өсу темпі мен көлемін келесі диаграммадан көруге
болады.
Сурет 2
Пайданың өсу темпі мен еңбекақы қорын салыстыру
2001-2003 жж.
2001 ж. 522 864 мың тг. 966 447 мың тг.
307 782 мың тг. 715 111 мың тг.
2003 ж.
Көрсетілген диаграммалардан (1,2 суреттер)еңбекақы қорының өсу темпі
пайданың өсу темпіне сәйкес келетінін көруге болады, яғни бұл басқарманың
қызметкерлер еңбегін материалды ынталандыруының жоғары базасын көрсетеді.
Орташа жалақының өсу темпін инфляция темпімен салыстыру жалақы өсімі
нақты жалақыдан инфляциялық жоғалтулардан асатынын, яғни сол арқылы ел
бойынша орташа жалақы деңгейінен айтарлықтай төмен болып отыр.айта кету
керек, жалпы персоналдар жалақысы қазақстандық банктік сфераның орташа
салалық көрсеткіштеріне сәйкес келеді.
Сурет 3
2001 жыл 18,155 мың тг.
2003 жыл 29,82861111 мың тг.
Жоғарыда айтылғандай ТұранӘлем банкінің клиенттік базасының 2000-
2002 кезеңіне айтарлықтай өсуі төменде келтірілген диаграммада сонымен
қатар персоналдар санына клиенттік база көлемінің қатынасы ретінде өлшенген
еңбек өнімділігінің өсімі байқалады. Бұл көрсеткіштің жоғарылауының негізгі
факторы болып операциялық еңбектің шығындарын қысқартуға ғана емес, сонымен
қатар операциялардың бухгалтерлік рәсімделуінің дұрыстығын бақылау бойынша
жұмысты қарапайымдандыруға мүмкіндік беретін банктік операциялар
оптимизациясы табылады.
Сурет 4
2001 ж. 33,20 адам
2003 ж. 37,41 адам
Төменде келтірілетін диаграммалар ссудалық портфель өсімі және
банктегі бір қызметкердің есеп айырысудағы тартылған ресурстар сомасы
сияқты көрсеткіштер келтірілген. Мұнда сонымен қатар байқалатын
көрсеткіштердің айтарлықтай өсімі болады.
Сурет5
2001 ж. 4856,39 мың тг.адам
2003 ж. 12613,08 мың тг.адам
Сурет 6
2001 ж. 5434,2736 мың тг.адам
2003 ж. 12871,31333 мың тг.адам
Банктік тәжірибеде пайда мен персоналды басқару келісімін бағалау
үшін қолданылатын негізгі көрсеткіш – бұл бақылаушы кезеңдегі пайданың
банктегі жұмысшылардың орташа санына қатынасы. Басқру тиімділігі
есептелеген көрсеткіштің 246,86123,11=2 есе өсімімен расталады.
Сурет 7
2002 ж. 123,11 мың тг.адам
2004 ж. 264,86 мың тг. адам
Сонымен, ТұранӘлемБанкі АҚ-ының бұл көрсеткіштеріндегі ауытқуларды
зерттей отырып, банктің қоғамдағы қызметінің жылдан – жылға жақсарып келе
жатырғандығын көреміз. Яғни бұл банктегі негізгі басқарушылық
қызметтерінің дұрыс жүргізіліп отырғандаған растайды.
2.2. ТұранӘлем Банкі АҚ – ның қаржылық қызметін талдау
ТұранӘлем Банкі АҚ-ның қаржылық есеп беруін қарастырайық. Мұнда біз
ТұранӘлем Банкі АҚ балансының көрсеткіштер динамикасын қарастырайық,
дәлірек: 2002-2004 жж. кезеңіндегі капитал көлемі мен құрылымындағы, банк
міндеттемелері, оның активтерінің өзгерісі.
Бұл кезең ішінде Банктің негізгі артықшылықтары болды:
• нарықтық үлесінің ұлғаюы;
• пайда көлемінің өсімі;
• халықаралық қаржылық институттармен және шетел банктері –
серіктестерімен байланысын дамыту;
• басқару жүйесін жетілдіру.
ТұранӘлем Банкі АҚ –ның нарықтық үлесі жыл ішінде 4,5 – тен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz