Құрылыс торын жобалау
Мазмұны
Кіріспе 6
1 Алматы қаласы Әль-Фараби даңғылында орналасқан Даулет тұрғын
үй кешенінің жұмыс жүргізу ауданы туралы жалпы мәліметтер
1.1 Жұмыс учаскесінің экономикалық және физико-географиялық жағдайы
8
1.2 Объект туралы мәліметтер 10
1.3 Құрылыс салу ауданындағы топографиялық және геодезиялық
материалдарды талдау 12
2 Алматы қаласы Әль-Фараби даңғылында орналасқан Даулет тұрғын
үй кешенінің геодезиялық толықтыру торларын жобалау
2.1 Пландық толықтыру торларын жобалау 15
2.2 Биіктік толыктыру торларын жобалау 25
2.3 Толықтыру торларының дәлдігін бағалау 28
2.4 Құрылыс торын жобалау және жобаны бағалау 30
2.5 Құрылыс объектілерінің территориясында геодезиялық пункттерді
бекіту 34
3 Алматы қаласы Әль-Фараби даңғылында орналасқан Даулет тұрғын
үй кешенінің геодезиялық бөлу жұмыстары
3.1 Бөлу жұмыстарының принциптері 36
3.2 Бөлу жұмыстарының дәлдік нормалары 38
3.3 Бөлу жумыстарының элементтері 42
3.4 Құрылыстың негізгі өстерін бөлу тәсілдері 46
3.5 Жобаны геодезиялық дайындау 56
4 Алматы қаласы Әль-Фараби даңғылында орналасқан Даулет тұрғын
үй кешенінің жобалау және іздестіру жұмыстары кезіндегі
қоршаған ортаны және еңбекті қорғау
4.1 Еңбекті қорғау туралы жалпы түсінік 60
4.2 Жобалау және іздестіру жұмыстары кезіндегі еңбек қауіпсіздігі
талаптары 63
4.3 Жобалау және іздестіру жұмыстарының қоршаған ортаға әсері 66
5 Алматы қаласы Әль-Фараби даңғылында орналасқан Даулет тұрғын
үй кешенінің топографо-геодезиялық жұмыстарды экономикалық
негіздеу, ұйымдастыру және құрылыс технологиясы
5.1 Технико-экономикалық негіздеу есебі 70
5.2 Құрылыс жұмыстарын ұйымдастыру және оның технологиясы 77
Қорытынды 82
Қолданылған әдебиеттер тізімі 83
Кіріспе
Қазақстан экономикасының локомотиві деп соңғы бірнеше жылда
құрылысты атап келеді. Күндер, айлар, жылдар санап салынып жатқан
құрылыстар халқымыздың игілі үшін қолданысқа берілмек.
Құрылыс – материалдық өндіріс саласы, негізінен әр түрлі үйлер мен
ғимараттарды салумен, салынып жатқан нысандарды іске қосуға байланысты
жабдықтарды монтаждаумен шұғылданады.
Биылғы Жолдауында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев бүгінде өзекті
саналып отырған құрылыс саласына аса назар аударды. Осының негізінде
2015 жылға дейінгі құрылысты дамыту бағдарламасы анықталды. Соның ішінде
тұрғын үй құрылысын қолдауға бөлінетін қаражаттың жалпы сомасын биылғы
Жолдауында: Тұрғын үй құрылысын қолдауға және үлескерлер мәселесін
шешуге 545 миллиард теңге бағытталды, деп Елбасы мәлім етті. Бұл 3
миллиардтан астам АҚШ долларын құрайды.
Бүгінгі таңдағы құрылыс өндірісі геодезиялық жұмыстарсыз мүмкін
емес. Инженерлік – геодезиялық жұмыстар құрылыстың барлық кезеңінде
жүргізіледі және оның соңғы кезеңіне дейін бақылауды қамтамасыз етеді.
Геодезиялық жұмыстарды жеткілікті білмеу құрылысты салу кезіндегі
қателіктерге әкеледі және осы құрылыстың сапасына тікелей әсер етеді.[1]
Құрылыс саласын дамытудың бір бағыты тұрғын үй құрылысын, соның
ішінде үлескерлердің қатысуымен құрылыс талаптарын қатайту болмақ.
Бірнеше қабатты күрделі құрылыстарды салуда, құрылыс өндірісін жан-
жақты қамтамасыз етуде геодезиялық қызмет келесі жұмыс түрлерін орындайды:
алаңдар мен трассалардың топографо – геодезиялық ізденістері; құрылыс үшін
пландық және биіктік геодезиялық негізді жобалау, тұрғызу және қабылдау;
құрылыс процесінде геодезиялық бөлу жұмыстарын орындау,құрылыс – монтаждық
жұмыстарды орындаудың дәлдігін бақылау; салынып жатқан ғимарат немесе
құрылыстың ақауы (деформациясы) мен жылжуын геодезиялық бақылау.
Топографиялық – геодезиялық іздестіру құрылыс алаңында пландық және
биіктіктік тірек торларын құруды, алаңның ірі масштабты топографиялық
түсірісін, сызықтық құрылысты трассалауды, гидрологиялық тұстаманың,
геофизикалық барлаудың нүктелерінің геодезиялық байланысын қарастырады.
Құрылыс алаңында геодезиялық жұмыстар барысында өлшеу мен есептеулер
жүргізу үшін жаңа лазерлі және автоматтандырылған құралдар жүйесі
қолданылады. Бұл аспаптар қолданылуы бойынша өте ыңғайлы және құрылыстары
қарапайым, әрі өлшеу кезінде уақыт үнемдеуге септігін тигізуде.
Инженерлік–геодезиялық жобалау құрылыс жобасын өңдеу жұмыстарының
кешеніне кіреді және қажетті масштабта пландар мен сызбалар түріндегі
топографиялық негіз құрудан, жобаны жер бетіне шығару үшін геодезиялық
дайындық жұмыстарынан және т.б. тұрады.
Құрылысты бөлу немесе жобаны жер бетіне шығару деп жобаның жұмыс
сызбаларына сәйкес жер бетінде салынып жатқан ғимараттың нүктелері мен
жазықтықтарының пландық және биіктіктік орнын анықтау үшін жасалатын
геодезиялық жұмыстарды айтады. Мазмұнына қарай бөлу жұмыстары түсіру
жұмыстарына қарама-қарсы.Бөлу жұмыстарының құрамына бөлу негізін
триангуляция, полигонометрия, бөлу негізінен құрылыстың басты өстерін жер
бетіне шығару, фундамент, жер асты коммуникациясы, ғимарат құрылыстары
үшін дәл бөлу жұмыстары түріндегі құрылыстар тұрғызулар кіреді.
Құрылыс жүргізілетін аудандарда геодезиялық жұмыстардың негізінде
өлшеу және есептеулерді дұрыс әрі нақты алу үшін қазіргі таңда жаңа
лазерлі және автоматтандырылған құралдар жүйесі қолданылады. Заман
талабына сай осындай аспаптар уақытты үнемдеуге, сапалы жұмыс нәтижесін
беруге мүмкіншілік береді.
Кез келген инженерлік–геодезиялық жұмыстарды орындау кезінде дәлдік
есебі берілген бағыттар қателерінің әсерін және олардың шектік мөлшерін
есепке ала отырып жасалады.
Дипломдық жобама түрткі болған обьектім Алматы қаласы, Әль-Фараби
даңғылында орналасқан Даулет тұрғын үй кешенін жобалау және салуда
орындалатын инженерлік-геодезиялық жұмыстар.
Дипломдық жобаның негізгі мақсаты –құрылыстарды салу және жобалау
кезінде атқарылатын геодезиялық жұмыстар ретін топтастыру, оларға
талдау жасау, құрылыстағы геодезиялық қамтамасыз ету мәселелерін
талқылау және оларды оңтайландыру жолдарын қарастыру, құрылыс жүргізу
аймағының жоспарлары мен сызбаларын жасау, сонымен қатар шектеулерге
сәйкес келетін есептеулер орындау болып табылады.
Дипломдық жобаның негізгі міндеттері:
− жұмыс орындалатын ауданның экономикалық, физико-географиялық
жағдайын және топография - геодезиялық материалдарын зерттеу;
− геодезиялық толықтыру торларының құрылыс учаскесінде пландық және
биіктік негізін жасау және сәйкес есептеулер орындау;
− толықтыру торларының дәлдігін бағалау;
− геодезиялық бөлу жұмыстарына, оның дәлдік нормаларына, бөлу
әдістері мен элементтеріне толық сипаттама беру және құрылыс ауданының
бөлу жұмыстарының есептеулерін және материалдарын зерттеу;
− топографиялық – геодезиялық жұмыстар кезіндегі еңбекті және ортаны
қорғау мәселелеріне тоқталу;
− ауданның экономикалық сметасын есептеу және құрылыс технологиясын
ұйымдастыру жұмыстарына талдау жасау;
1 Жұмыс жүргізу ауданы туралы жалпы мәлімет
1. Жұмыс учаскесінің экономикалық және физико – географиялық
жағдайы
Алматы қаласы еліміздегі ең ірі мегаполис болып табылады. Ол
Казақстан Республикасының оңтүстігінде орналасқан. Аумағы 223,9 мыңшаршы
шақырымды құрайды. Қаланың ірі –ірі көшелерінде көптеген құрылыстар
салынуда.Осылардың ішінде менің алған құрылыс обьектім болып −Алматы
қаласының Аль-Фараби даңғылының оңтүстігімен Дулатов даңғылының
солтүстігік қиылысында орналасқан Даулет тұрғын кешені. Кешен жобасының
орналасқан жері құрылыс салу үшін жер таңдау актісі арқылы комиссиямен
анықталған. Кешенді салуға бөлінген алаң 3,1 га жерді алып жатыр. Обьект
орналасқан аймақтың ғарыштық келбеті өте күрделі болып келеді, ол арқылы
обьектінің дәл келбетін алуға болады. ( 1-сурет)
Сурет 1. Обьект орналасқан аймақтың ғарыштық келбеті.
Белгіленген аймақтағы ауа температурасы әртүрлі. Жазы ыстық және
қуаң. Ен ыстық ай— Шілде –Тамыз.Ен суық ай — Қаңтар. Шілде айының орташа
температурасы солтүстігінде 250С, оңтүстігінде 270С, ал тау бөктерінде
21-230С, тау аңғарларында 19-220С. Жылда 600-650 мм жауын-шашын болады.
Температураның орташа айлық, жылдық және экстримальды мәндері мен ауаның
салыстырмалы ылғалдылығы төмендегі 1-кестеде көрсетілген. Алаң орналасқан
аймақтың климаты негізінен континенттік. Қысы қоңыржай салқын. Қаңтар
айындағы орташа температура солтүстік жазық бөлігінде — 10-160С,
оңтүстікте — 4-90С. Тау бөктерінің климаттық жағдайы жұмсақ. Қаңтар айының
орташа температурасы — 5-90С, жылымық жиі болып тұрады. Төмендегі 2-
суретте белгіленген аумақтағы ауа температурасы көрсетілген.[2]
Жазық өңірлерде жауын-шашынның орташа жылдық мөлш. 110-250 мм.
Жауын-шашын тау бөктерінде 400-600 мм, тау аңғарларында 700-1000 мм. Бұл
жерлерде жауын-шашын негізінен көктеммен жаз айының басында жауады.
Кесте 1 Температураның орташа айлық, жылдық және экстримальды
мәндері мен ауаның салыстырмалы ылғалдылығы
Ай I II
2 Объектінің орналасқан жері ҚР, Алматы
және құрылыс учаскесі қаласы, Әль-Фараби даңғылында
шекарасы
3 Тапсырыс беруші Алматы қаласы әкімшілігі
4 Жоба жасау кәсіпорыны ЖШС СтатусСтройсервис
5 Жобаның бас инженерінің аты- Демидов А.Н.
жөні
6 Жобалау кезеңі және 2 кезеңдік жұмыс жобасы: топографиялық-
инженерлік геодезиялық,инженерлік–геологиялық
ізденіс түрі ізденістер
7 Құрылыс түрі Жаңа құрылыс
2-кестенің жалғасы
8 Объекттің техникалық Кешенде тұрғын уй кешені
сипаттамасы қарастырылған
9 Жұмыстың мақсаты мен 6 қабатты кешенді және
арналуы инженерлік торлар-ды жобалауға
арналған жобалық сметалық
құжат-таманы жасау үшін
инженерлік ізденісті орындау
10 Инженерлік – геодезиялық жұмыстар:
10.1.Мектеп учаскесінің алаңында 1:500 масштабта 0.5 м рельеф
қимасымен көрсетілген шекараларында түсіріс жүргізу.
10.2. Техникалық жағдайға сәйкес сыртқы инженерлік торлар бойынша
(су құбырлары, канализация, электр желісі, байланыс) түсіріс жасау.
10.3. Топографиялық түсіріс орындалу керек координаттар жүйесі мен
биіктік жүйесі:
- Координат жүйесі- жергілікті
- Биіктік жүйесі – Балтық теңізі бойынша
10.4. Инженерлік ізденіс нәтижесінде СНИП РК 1.02-18-2004
талаптарына жауап беретін есеп дайындалуы керек.
11 Қосымша жағдай Орындау кезінде территорияның
техникалық сипаттамасына сәйкес
жер бетіндегі және жер асты
ғимараттарындаағаштар,нженерлік
коммуникацияларды
көрсету және қызығушылық
білдіретін кәсіпорындармен келісу.
12 Жұмысты орындау мерзімі Уақытылы график бойынша
Кешен аймағы Алматының әсем таулары Алатаудың баурайында
орналасқандықтан табиғаты өте тамаша.
2 Геодезиялық толықтыру торларын жобалау
2.1 Пландық толықтыру торларын жобалау
Берілген пункттер пландық және биіктіктік негізде инженерлік-
геодезиялық тірек торлары құрылады. Инженерлік-геодезиялық мұндай тірек
торлары құжаттарды құру үшін, суретке түсіру кезінде, кез келген ғимаратты
салуда бөлу жұмыстары үшін, деформациялар мен шөгінділерді анықтау үшін
керек.Сонымен қатар топографиялық түсірістерде, инженерлік-геодезиялық
жұмыстар өндірісінде негіз болып табылады. Пландық торларды құрар
алдында геодезиялық жұмыстардың жасалу жобасымен міндетті түрде таныс болу
керек. Биіктік және пландық торлар төбелері арнайы жергілікті аймақта
белгілермен бекітілген геометриялық фигуралардың негізін құрайды.Торларды
құрудағы барлық тірек нүктелері аймақтың негізгі нүктелеріне сәйкес болуы
тиіс.
Пландық толықтыру торларында белгіленген торлар мемелекеттік
координаттар жүйесіне негізделген шартты координаттар жүйесінде болады
және белгілен торлар шамалары жалғыз ғана болуы мүмкін. Мұндағы
инженерлік-геодезиялық торлар фугуралардың шамалы мөлшерінде немесе
полигон тектес болып орнатылады. Торлардың негізгі формасы жұмыс жасалған
аймақтың аумағымен, объектілер немесе объектілер тобының формасымен
анықталады.Торлар пункттеріне оларды эксплуатация кезінде күрделі
шарттарда қолдануға тұрақтылық жағдайы бойынша жоғары талаптар қойылады.
Объектінің жоспарланған ауданына және құрылыс
технологияларына байланысты инженерлік-геодезиялық торлар бірнеше кезеңде
құрылуы мүмкін. Соның ішінде суретке түсіру немесе бөлу жұмыстары үшін
триангуляция немесе сызықтық-бұрыштық торлар ары қарайғы толықтырулар үшін
полигонометриялық және теодолиттік жүрістер негіз бола алады. Өлшегіш
құралдардың дамуы көбінесе тірек торларды құрудың әдісін таңдауды
анықтайды. Электронды тахеометрлердің шығуы мен кең таралуы сызықтық-
бұрыштық торлар мен полигонометрияның жиі қолданылуына әкелді.
Мемлекеттік геодезиялық тор пландық және биіктік болып
бөлінеді, оның әрқайсысы төрт класқа жіктеледі. Пландық тор
триангуляция, полигонометрия және трилатерация әдістерімен құрылады.
Биіктік тор геометриялық нивелирлеу әдісімен құрылады.
Геодезиялық толықтыру торлары геодезиялық торлардың тығыздығын арттыру
үшін қызмет етеді және олар былайша бөлінеді:
а) триангуляция әдісімен салынатын 1- және 2- разрядты толықтыру
торлары;
б) полигонометрия әдісімен дамытылған 1- және 2-разрядты толықтыру
торлары;
в) геометриялық нивелирлеу әдісімен дамытылған техникалық нивелирлеу
торлары.
1-класты мемлекеттік пландық геодезиялық торлар полигон түрінде
тұрғызылады, ол триангуляция қатарлары немесе полигонометрия жүрістерін
түзеді. Полигон аумағы 800 километрге жуық, ал оның қабырғалары 200
километрден аспауы керек. Полигон төбелерінде жұп астрономиялық пункттерді
(ендік, бойлық, азимут) анықтайды. Триангуляция түйіндерінің шеттерінен
базис қабырғаларына өлшеу жүргізеді.
2-класты пландық геодезиялық торлар 1-класты полигон ішінен толық
триангуляция торы түрінде немесе полигонометрияның қиылысқан жүрістері
жүйесі ретінде тұрғызылады.
3- және 4-класты тор пункттері жоғарғы класты тор қабырғаларына
сүйенген үшбұрыштардың жеке жүйесі түрінде тұрғызылатын триангуляция
әдісімен анықталады.
Жалпы толықтай негізде өндірістегі қалалар, ірі құрылысы бар
энергетикалық обьектілердің аумағында құрылатын инженелік-геодезиялық
тірек торлар бөлу жұмыстарының аумағын құрай отырып құрылыстарды орынды
, тиянақты қолдануды реттеп отырады.
Заңдық күштегі нормативтік құжаттармен актілердің қазіргі
талаптарына сәйкес қалалар аумағында арнайы торлар құрылмайды.
Инженерлік торлар үшін басты рөлді ортақ перспективалық жоспар бойынша
құрылған мемлекеттік геодезиялық торлар алады.
Инженерлік құрылыстары бар және жоқ қалалардың, поселкелердің және
өндірістік кәсіпорындардың территорияларындағы геодезиялық тірек торларды,
олардың ары қарайғы толықтыруының және 1:500 масштабта топографиялық
суретке түсіруді негіздеу үшін даму мүмкіншілігін есепке ала отырып
жобаланады.
Қалалар аумағында неғұрлым перспективалық триангуляция және
трилатерацияның торларына қарағанда координаттық және дирекциондық
бұрыштарды анықтаудың дәлдігінің көп қоры бар сызықтық-бұрыштық торларды
құру болып табылады. Бұған қоса сызықтық-бұрыштық торлардың типтік
фигуралардан біршама алыс қажетті дәлдікті сақтай отырып құруға болады.
Мемлекеттік пландық геодезиялық тор пункттері жерге арнайы жерасты
белгілерімен-центрлермен бекітіледі, ол белгілер ұзақ уақытқа тұрақты
сақталуын қамтамасыз етеді. Физикалық-географиялық жағдайға және жерге
байланысты центрлердің әртүрлі конструкциялары және жерге орнату тереңдігі
таңдалынады. Көршілес пункттердің арасындағы көріністі қамтамасыз ету үшін
сыртқы геодезиялық белгілер орнатылады, олар ағаш немесе металл сигналдар
мен пирамидалар.[4]
Толықтыру торлары мемлекеттік геодезиялық торлардың пункттері мен
қабырғалары арасында жүргізіледі. Толықтыру торларының пункттері тұрақты
белгілермен бекітіледі. Толықтыру торларын тұрғызу және оның дәлдігін
сипаттайтын негізгі көрсеткіштер төменде көрсетілген. ( 3-кесте)
Кесте 3 Толықтыру торларын сипаттайтын негізгі көрсеткіштер
Триангуляция Полигонометриялық Техникалы
Көрсеткіштер торы торлар(теодолит қ нивелир
жүрістері) леу
торлары
разрядтар разрядтар
1 2 1 2
Бұрышты өлшеудің орташа ± 5" ±10" ± 5" ±10" -
квадраттық қатесі
Базисті қабырғаларының орташа1:5001:20000 - - -
квадраттық қатесі 00
Полигонометриялық торлардағы
қабырғаларды өлшеудің қатысты
орташа квадраттық қатесі - 1:10000 1:5000 -
-
Полигонометриялық
жүрістердегі шекті қателік
Үшбұрыштардың шекті қателік - 1:10000 1:5000 -
мәндері -
Техникалық нивелирлеу 40" - - -
жүрістері мен полигондардағы 20"
шектік қателіктер (жоғарғы
класты нивелир реперлері - - - 50√L мм
арасында) - (L-
полигон-ғ
ы км
саны)
Әр учаскеде геодезиялық торларды дамытуға байланысты мынадай жұмыс
құрамы орындалады:
1. Ірі масштабты карталар бойынша геодезиялық торлардың жобасын
жасау;
2. Барлау-жобаның жердегі жағдайын анықтаудан тұрады, яғни
пункттердің, биіктік белгілердің орналасуын, жобадағы көрсеткіштерді
тексеру;
3. Геодезиялық белгілерді тұрғызу және центрлерді жерге орнату;
4. Сызықтық, бұрыштық және астрономиялық өлшеулер жүргізу;
5. Өлшеу нәтижелерін математикалық өңдеу, оның негізінде геодезиялық
пункттердің координаттары есептелінеді.
Геодезиялық торларды жобалау кезінде берілген физикалық-географиялық
жағдайда экономикалық жағынан ең тиімді әдістерді қолданады.
Қала территориясында төрт класты, 1- және 2-разрядты полигонометрия
кең қолданылады. Торларды толықтыру кезінде полигонометриялық жүрістер
жолдар бойымен жүргізіледі, ал полигонометриялық пункттерді ғимарат
қабырғаларына бекіту – геодезиялық белгілердің сақталуын қамтамасыз етеді.
Трилатерация түріндегі геодезиялық негіз қалалардағы торларды
тұрғызуда кең қолданысқа ие бола алмады.Ол бірнеше себептермен
түсіндіріледі. Біріншіден, үш қабырғасы да өлшенген трилатерация
үшбұрыштарында қосымша өлшемдер болмайды, оның нәтижесінде ешбір теңдеу
шықпайды. Екіншіден, трилатерация торлары тор қабырғаларының қажетті
бағытын бермейді, бұл пункттердің жылжуы мен тордың дәлдігіне әсерін
тигізеді. Үшіншіден, қала жағдайындағы өлшеудің көп көлемі жарық ұзындық
өлшеуішімен өлшеу кезінде қолайсыз жағдайлардың туындауына әкеледі.
Қолайсыз жағдайларға температураның ауытқуы, қала жағдайындағы қысым мен
ылғалдылық, территориялардың электр желілерімен қамтылғандығы және
тығыздығын айтуға болады.
Түсіру геодезиялық негізі пландық және биіктік негізіне байланысты
жекелей және бірігіп дамиды.
Түсіріс негізін дамыту мақсаттары:
- геодезиялық торлардың берілген масштабтағы топографиялық түсіріс
өндірісі үшін қажетті тығыздықты беретін торларды толықтыру;
- әртүрлі сипаттағы және қолданыстағы геодезиялық негізді
құру–іздестіру, ғимарат жобасын жерге шығару, өзен көлбеулерін өлшеу, жер
қолданысының шекарасын анықтау және т.б.
Түсіріс негізі мемлекеттік геодезиялық торлар мен толықтыру
торларының пункттері негізінде дамиды. Түсіріс негізінің пункттерінің
пландық координаттарын анықтау үшін полигонометрия және трангуляция
әдістері қолданылады. Полигонометрия әдісімен жетілдірілген пландық түсіру
негізінің жүрістері теодолит жүрістері деп аталады.
Триангуляция әдісімен жетілдірілген түсіру негізі триангуляциялық
толықтыру торлары (аналитикалық торлар) деп аталады.
Теодолит жүрістері мен триангуляциялық толықтыру торлары
топографиялық түсірістерде қолданылуымен қатар, инженерлік-геодезиялық
жұмыстарда негіз ретінде және есептерді шешу әдісі ретінде кең
қолданылады. Түсіріс негізінің пункттері жергілікті жерде уақытша
белгілермен бекітіледі, оған ағаш қазықтар, бағандар, металл түтікшелерді
жатқызамыз. Түсіріс негізінің пункттері тұрақты белгілермен ұзақ
қолданысқа қажетті тірек торлары болып табылатын жағдайда бекітіледі. Ұзақ
уақытқа бекітілетін нүктелер саны, орталықтар мен реперлер түрлері
техникалық нұсқаулар мен жобаларда анықталады. Пландық негізді құру әдісін
таңдау жұмыс аймағының жағдайы мен берілген тапсырмаға байланысты
анықталады. Көбіне, аз салулары бар аймақтарда триангуляциялық торларды
жүргізген ыңғайлы; орманды, салулары көп аймақтарда теодолит жүрістерін
салған ыңғайлы.
Кейбір аймақтарға екі әдістің қосылысын да қолдануға болады. Пландық
толықтыру торларын геодезиялық торларда тұрғызу әдісімен құрады, яғни
триангуляция, полигонометрия және олардың қосылысымен. Кейде сызықтық –
бұрыштық торлар құрады.
Триангуляциялық торлар инженерлік–геодезиялық жұмыстарда
топографиялық түсірістер мен бөлу жұмыстары үшін негіз ретінде, сонымен
қатар құрылыс ақауларын бақылау үшін қолданылады. Түсіріс жұмыстары үшін
триангуляциялық тор толықтыру торлары негізінде дамыған ұзындықтарды
қысқартуға және кіші разрядты торлар және түсіріс торларындағы қателерді
азайтуға мүмкіндік береді. Бұл мақсатта тор класын таңдау негізін түсіріс
алаңына байланысты анықтайды. Ірі қалалар үшін 2-класты қосқандағы
триангуляция қолданады. Көптеген жағдайда түсіріс жұмысы үшін бас негіз
ретінде 4-класты триангуляция қызмет етеді. Триангуляция 1-2 разрядты
толықтыру торларын тұрғызу үшін де қолданады.
Бөлу жұмыстары үшін триангуляция негіз ретінде қызмет етеді, олардың
пункттерінен құрылысты бөлу орындалады және бөлу үшін қолданылатын
төменгі разрядты торларды дамыту үшін тірек ретінде де қолданылады. Мысал
ретінде, тоннель, көпірлер, гидротехникалық құрылыстарды салу үшін
қолданылатын триангуляцияны айтуға болады. Арнайы триангуляция мемлекеттік
триангуляциядан, негізінен қабырғаларының ұзындығымен ерекшеленеді, яғни
қабырға ұзындықтары кішірейеді. Бөлу триангуляциясының ерекшелігі болып
көршілес пункттер мен екі үш қабырғамен бөлінген пункттердің өзара
орналасу жағдайына қойылатын дәлдік талаптарды бақылау қажеттілігі
табылады. Тор пункттерінен жер бетіне нүктелер жүйесін шығару қажет, олар
бірегей құрылыс немесе құрылыс кешеніне жатады.
Ғимараттың пландық жылжуларын бақылауға арналған триангуляциялық
торлар, көбіне, гидротехникалық обьектілерде қолданылады. Негізінен олар
алшақ нүктелердің ауытқуын өлшеу және басқа салалардың бастапқы тірек
пункттерінің беріктігін бақылау үшін қолданылады.
Осы түрдегі жұмыстар үшін қолданылатын триангуляциялық торлардың
негізгі ерекшеліктері ретінде қысқа қабырғалы (2-5мм) пункттердің
координаттарын анықтаудың дәлдігіне қойылатын қатаң талаптар табылады.
Инженерлік-геодезиялық торлардың триангуляция әдісімен дамуы
кезіндегі қарапайым тұрғызулар болып үшбұрыш қатары (сызықтық созылыңқы
обьектілер үшін), орталық жүйелер (қалалық және өндірістік аймақтар үшін),
геодезиялық төртбұрыштар (көпірлер және гидротехникалық құрылыстар үшін),
пункттерді үшбұрыштарға тұрғызу және осы пішіндердің кішігірім торлары
табылады. Триангуляция торларында үшбұрыштарды тең қабырғалыға ұқсас етіп
жобалауға тырысады; ерекше жағдайларда өткір бұрыштарын 20° дейін, ал
қалғандарын -140° дейін шектейді. Кедергісіз торларда тор масштабын
тексеру үшін кем дегенде екі өлшенген базис қабырғалары болуы керек. [5]
Трилатерация торлары. Бұл әдісті инженерлік-геодезиялық тордың 3-
және 4- кластарын тұрғызу және әртүрлі қолданыстағы 1- және 2- разрядты
толықтыру торлары үшін қолданылады.
Инженерлік–геодезиялық есептерді шешуге арналған трилатерация
торларын жеке түрдегі денелерден тұратын бос торлар түрінде тұрғызады:
геодезиялық төртбұрыштар, орталық жүйелер немесе олардың үшбұрыштармен
қосылысынан тұрады.
Сызықтық созылыңқы объектілер үшін трилатерация торларын үшбұрыштар
тізбегі түрінде тұрғызады.Инженерлік–геодезиялық жұмыстар тәжірибесінде
трилатерация торлары биік ғимараттар, түтін шығаратын құбырлар, градерин,
атом электр станцияларының құрылысында, сонымен қатар күрделі
технологиялық қондырғыларды монтаждау кезінде кең қолданысқа ие болды.
Осындай торларда қабырға ұзындықтарының өлшемдерінің жоғарғы дәлдігін
жоғары дәлдікті қашықтық өлшеуіштер, инварлы сымдар, кей жағдайларда
арнайы құрылысты сызықты өлшеуіштерді қолдану арқылы қамтамасыз етуге
болады. Қысқа қабырғалары бар трилатерация торларын микротрилатерация
торлары деп атайды. Кейде микротрилатерация торлары бөлу жұмыстары үшін
геодезиялық негіз құрудың жалғыз мүмкін әдісі ретінде қолданылады.
Полигонометрия торлары. Инженерлік–геодезиялық торлардың кең тараған
түрі болып табылады. Оны инженерлік-геодезиялық жұмыстардың барлық түрлері
үшін, оның ішінде ғимараттың пландық ауытқуларын бақылау кезінде де
қолданады. Полигонометрияны құру кезінде сызықтық өлшемдер процесі ең
күрделі болып табылады. Мұнда екі негізгі әдісті бөліп көрсетеді: тікелей
және қосымша өлшемдер. Тікелей өлшеу кезінде қабырға ұзындықтарын жарық
қашықтық өлшеуіштерінің көмегімен немесе аспалы өлшеу құралдарымен
өлшейді, ал қосымша анықтау әдісінде қабырға ұзындықтарын қосымша
шамаларды өлшеу бойынша есептейді. Осыған байланысты сызықтық өлшеу әдісі
бойынша полигонометрияны: жарық қашықтықты, траверсті, қысқа базисті,
створлы-қысқа базисті, параллактикалық деп бөледі. Қазіргі кезде ең көп
қолданысқа жарық қашықтық өлшеуішті полигонометрия енді.
Инженерлік-геодезиялық жұмыстардың маңызды бөлігі салынған аймақтарда
орындалатын болғандықтан, ондағы полигонометриялық жүрістердегі бұрыштық
өлшемдер өндірісінде сыртқы жағдайлардың әсеріне байланысты
ұйымдастырушылық және дәлдік қатарлардың ерекшелігі туындайды.
Салынуға байланысты жүрістер қабырғаларын қысқа ұзындықта жобалау
қажет. Бұл теодолитті және нысаналау көзін анағұрлым дәл центрлеу
қажеттілігін туындатады.
Тас қалау мен жасыл көшеттері бар асфальтталған беттің қосылысы
салынған аймақтарда тұрақты температуралық өріс тудырады, соның
нәтижесінде, өлшенетін бұрыштар жақтық рефракция әсерінен жылжиды. Сонымен
қатар, қызған асфальтта штатив тұрақты болмайды. Мұның барлығы өлшеу үшін
неғұрлым ыңғайлы уақыт таңдау қажеттілігіне әкеледі, мысалы таңғы немесе
кешкі сағаттар. Қала көшелеріндегі көп қозғалыс жалпы геодезиялық жұмыстар
кезінде ұйымдастырушылық қиындықтар туғызады, көбіне, полигонометрия үшін
қиындық туғызады. Полигонометриялық торлардың жобаларын бағалау шектесетін
пункттің координаттарының мүмкін қателерін, жүрістің қатысты қателерін
анықтауға негізделген.
Ол қатаң және жуықталған әдістермен орындалады. Қатаң бағалау ЭЕМ-да
арнайы бағдарламалар бойынша орындалады. Жекелеген полигонометриялық
жүрістерді жуықтап бағалау созылыңқы жүріс үшін және қисық жүрістер үшін
орындалады.
Полигонометрияны объектілердің ауданына, оның түрлеріне, бастапқы
пункттермен қамтылғандығына байланысты жоғарғы кластардың бастапқы
пункттеріне бекітілетін жалғыз жүрістер түрінде, тізбектік нүктелері бар
жүрістер немесе тұйық полигон жүйесі түрінде жобалайды.
Қабырғаларды жарық қашықтық өлшеуішпен өлшеу кезінде кей жағдайда
байланысқан қабырға ұзындықтарын 30% дейін үлкейтуге рұқсат етеді. 1 км-ге
дейінгі ұзындықтағы 1-разрядты және 0,5 км-ге дейінгі 2- разрядты қысқа
жүрістер үшін абсолют қателікті 10 см дейін жіберуге болады. Егер 15
қабырға сайын немесе 3 км жүрістен жиі емес 1- және 2-разрядты
полигонометрия жүрістерінде қосымша дирекциялық бұрыштар 7" аз қателікпен
өлшенетін болса, онда бұл жүрістердің ұзындықтары 30% дейін үлкейтілуі
мүмкін. Полигонометрияны жобалау кезінде әртүрлі жүрістердің пункттерін
жақын орналастыруға тырысады, өйткені бұл жағдайда олардың өзара орналасу
жағдайларының қатесі оларды қосатын жүріс қателерінен асып кетуі мүмкін.
Бұл төменгі дәлдікті кластардың торлары үшін бастапқы мәліметтер түрінде
қолданылуын қиындатады. Тек қалалық полигонометрияны тұрғызу кезінде ғана
2,5 км 4-класс үшін немесе 1,5 км 1-разряд үшін бір класты немесе бір
разрядты жүрістерді параллель салу мүмкін болады. Инженерлік–геодезиялық
жұмыстар тәжірибесінде кең қолданылатын полигонометриялық торлар 4-класты,
1- және 2- разрядты жүрістерден тұрады. Бірақ, 4-класты полигонометрия
мемлекеттік геодезиялық торларды тұрғызу үшін қолданылатын
полигонометриядан жүрістердің шекті ұзындығы мен бұрышты өлшеу қателерімен
ерекшеленеді.
Кешен құрылысы жобаланған учаскенің пландық жағдайын анықтау үшін
мен 2-разрядты полигонометриялық тұйық жүрісті алдым. Жүріс 12-үйдің
қабырғасында бекітілген А-белгіден бастап жүргізілді.
Түсіріс нәтижесінде мына өлшемдерді аламыз:
Полигонның ішкі бұрыштары:
β1=133º00'00"
β2=92º00'00"
β3=140º00'00"
β4=148º00'00"
β5
=74º00'00"
β6
=154º00'00"
βА=159º00'00"
Бастапқы бағыттың дирекциялық бұрышы: αА-1=88º00'00"
Қабырғалардың ұзындықтары:
dА-1 =
120,67
d1-2
=80,73
d2-3 =
84,38
d3-4 =
159,35
d4-5=
97,10
d5-6 =
80,88
d6-7
=80,54
А-белгінің координаттары: х= 8117,55
y= 5679,81
Бастапқы берілген дирекциялық бұрыш бойынша қалған нүктелердің
дирекциялық бұрыштарын мына теңдеумен анықтаймыз:
αn = αn-1+180º-βn
α 1-2= αА-1+180º - β1= 88º00'00"+180º- 133 º00'00" = 135º00'00"
α2-3 = α1-2+180º- β2 = 135º00'00"+180º-92º00'00" = 223º00'00"
α3-4 = α2-3+180º- β3 = 223º00'00"+180º-140 º00'00"=263º00'00"
α4-5 = α3-4+180º- β4 = 263º00'00"+180º-148 º00'00"=295º00'00"
α5-6 = α4-5+180º- β5 = 295º00'00"+180º-74 º00'00"=41º00'00"
α6-7 = α5-6+180º- β6 = 41º00'00"+180º-154 º00'00"=67 º00'00"
αА-1 = α6-7+180º- β6 = 67º00'00"+180º-159 º00'00"=88 º00'00"
Координат өсімшелерін анықтау теңдеуі:
∆х = d×cosα ∆y = d×sinα
∆хА-1 = 120,67×cos 135º = -88,13 ∆yА-1=120,67×sin 135º
=82,43
∆х1-2 = 80,73×cos 223º = -61,84 ∆y1-2 =80,73×sin 223º =
-57,95
∆х2-3 = 84,38×cos 263º =-13,08 ∆y2-3 =84,38×sin 263º =
-86,65
∆х3-4 = 159,35×cos 295º =+ 64,54 ∆y3-4 =159,35×sin 295º=
-147,32
∆х4-5= 97,10×cos41º =+ 70,48 ∆y4-5 =97,10×sin 41º=
+60,8
∆х5-6= 80,88×cos68º =+ 28,8 ∆y5-6= 80,88×sin 67º =
+77,55
∆х6-А = 80,54×cos 89º =+0,01 ∆y6-А =80,54 ×sin 88º
=+77,59
Σ∆xпр= +0,78 Σ∆yпр= + 0,45
Σ∆xтеор= 0 Σ∆утеор= 0
fх=Σ∆xпр- Σ∆xтеор=+0,78 fу=Σ∆упр- Σ∆утеор=+0,45
fs=√fх2 + fу2 = √(0,78)2 + (+0,45)2 = 0,90
fs шек= ΣS : 5000 = 703,65м : 5000 = 0.14м =140 мм
Координат өсімшелеріне түзету енгіземіз:
∆хА-1= -88,13 ∆yА-1= +82,43
∆х1-2 = -61,84 ∆y1-2 = -57,95
∆х2-3 = -13,08 ∆y2-3 = -86,65
∆х3-4= +63,76 ∆y3-4= -147,32
∆х4-5 = +70,48 ∆y4-5 = +60,35
∆х5-6= +28,8 ∆y5-6= +71,55
∆х6-А= +0,01 ∆y6-А= +77,59
Жүріс нүктелерінің координаттары мынаған тең:
хА=8117,55 yА=5679,81
х1=8029,42 y1=5762,24
х2=7967,58 y2=5704,29
х3=7954,55 y3=5617,64
х4=8018,26 y4=5470,32
х5=8088,74 y5=5430,67
х6=8117,54 y6=5602,22
Кесте 4 Полигонометрия жүріс нүктелерінің кооординаттары
№ Горизон. Дирекция. Ұзындық Өсімшелер X Y
бұрыш бұрыш м
∆х ∆y
8117,55 5679,81
А 88º00'00"
133 º 120,67 -88,13 +82,43 8029,42 5762,24
º00'00" 135 º00'00"
1
92 80,73 -61,84 -57,95 7967,58 5704,29
º00'00" 223 º00'00"
2
140 º 84,38 -13,08 -86,65 7954,55 5617,64
º00'00" 263 º00'00"
3
148 159,35 +63,76 -147,32 8018,26 5470,32
º00'00" 295 º00'00"
4
74 97,10 +70,48 +60,35 8088,74 5530,67
º00'00" 41 º00'00"
5
154 º 80,88 +28,8 +71,55 8117,54 5602,22
º00'00" 67 º00'00"
6 80,34
159 º 88 º00'00" + 0,01 +77,59 8117,55 5679,81
º00'00"
А
0 0
Тура геодезиялық есепті шешіп кешенінің шеткі нүктелерінің
координаттарын табамыз. Жүргізілген полигонометриялық жүрістің А-пунктіне
ең жақын ғимараттың нүктесіне дейінгі арақашықтық пен бұрышы және А-
пункттің белгілі координаттары бойынша 1-нүктенің координаттарын табамыз.
А-пункттің координаттары: Х =8117,55
У =5679,81
Ғимараттың 1-нүктесінен А-пунктке дейінгі қашықтық: S=30,63 м
Бұрыш: α = 228˚
Координат өсімшелері:
∆х= S ×cos α =30,63×cos 228˚=-20,50
∆y= S ×sin α =30,63× sin 228˚= -22,76
1-нүктенің координаттары:
Х =8117,55 – 20,50=8097,05
Y =5679,81 – 22,76= 5657,05
Кесте 5 Ғимарат бұрыштарының координаттары
Нүкте ГоризонтальДирекциялық Қашықтық, ∆х ∆y Х Y
№ бұрыш бұрыш м
42˚
1 90˚
132˚ 103,38 +76,47 +72,18 8097,05 5657,05
2 90˚
42˚ 78,55 -52,91 +61,38 8173,52 5729,23
3 270˚
312˚ 20,34 +14,76 +16,62 8120,61 5790,61
4 270˚
222˚ 69,11 +45,89 -48,34 8135,37 5807,23
5 90˚
312˚ 19,35 -14,72 -9,93 8181,56 5758,89
6 90˚
222˚ 11,68 +7,46 -5,66 8166,54 5748,96
7 90˚
132˚ 104,95 -78,34 -67,18 8174 5743,3
8 90˚
222˚ 14,25 -9,88 +13,59 8095,66 5676,12
9 90˚
312˚ 17,90 -13,65 -8,96 8085,78 5689,71
10 270˚
222˚ 69,00 +45,82 -48,26 8072,13 5680,75
11 90˚
132˚ 20,81 -15,81 +16,93 8117,95 5632,49
12 90˚
42˚ 70,01 -5,09 +7,63 8102,14 5649,42
1
8097,05 5657,05
0 0
2.2 Биіктік толықтыру торларын жобалау
Мемлекеттік нивелирлік тор еліміздің барлық территориясында бірыңғай
биіктік жүйесінің таралуы үшін жасалады. Ол халық шаруашылығының, ғылымның
және мемлекеттің қорғаныс жүйесін қанағаттандыратын барлық топографиялық
түсірістер мен инженерлік-геодезиялық жұмыстардың биіктік негізі болып
табылады.
Арнайы нивелирлік торлардың негізгі ерекшелігі болып реперлер
арасындағы қашықтық пен жүрістер ұзындықтарының барынша қысқаруы табылады.
Биіктік тірек торлары мемлекеттік нивелирлеудің жоғарғы кластарының кем
дегенде екі реперіне байланысады. Бірақ, кей жағдайларда,әсіресе
инженерлік құрылыстардың ақауларын бақылаған кезде биіктік тор бос болады
және байланыстыру кезінде ғана мемлекеттік тордың бір реперін тіреу етеді.
Нивелирлеудің барлық кластары, қала және ауылды жерлерде, талапқа сай
олардың аудандарына байланысты.
Биіктік торлардың тығыздығы мен дәлдігі қала территориясында,
өндірістік және энергетикалық кешендегі құрылымы бойынша бөлу және түсіріс
жұмыстарының дәлдігі және қамтитын аймақтың көлеміне байланысты
анықталады. Инженерлік - геодезиялық жұмыстар I-IV класты мемлекеттік
нивелирлік торларға негізделеді. I– және II- класты нивелир торлары елдің
аумағындағы біртекті биіктік жүйесін құрайтын басты биіктік негізін
құрайды. I- класты нивелир торлары 500 км² -ден асатын ауданды алып
жататын ірі қалалардың аумағында жүргізіледі.
II-класты нивелир жүрістері жұмыс территориясында маркалар мен
реперлер бірқалыпты орналасатындай етіп жүргізіледі. Нивелирлеу тура және
кері бағыттарда біріктіру әдісімен орындалады. II-класты нивелирлеу
торларын толықтыру барысында III-класты нивелирлеу жекелей жүрістер мен
полигондар жүйесі түрінде жүргізіледі, олар жоғарғы класты нивелир
маркалары мен реперлерін тіреу етеді. Егер III-класты нивелир жүйесі
өздігінен жекелей тірек торы болса, онда ол тұйық полигон жүйесі түрінде
тұрғызылады. Бұл жағдайда нивелирлік жүрістер тура және кері бағытта
жүргізіледі.Басқа жағдайларда бұл кластың жүрістері бір ғана бағытта
орындалады. [6]
Геодезиялық биіктік торлары – техникалық нивелирлеу торлары - 1 км
жүрісте 20 мм дәлдікті геометриялық нивелирлеу әдісімен құрады.
Мемлекеттік геодезиялық биіктік торларын мемлекеттің барлық
территориясын бірыңғай биіктік жүйеге келтіру үшін құрады.
Бірнеше қиылысқан жүрістер торлар деп аталады.
Әдетте, торларды үш немесе одан да көп нүктелер бойынша салынған
жүрістерден алады. Биіктік торлардың нүктелері нивелирлі деп аталады.
Құбырларды қалау дәлдігі бүкіл қаланың аумағын алып жатқан
канализация торларының мөлшеріне байланысты.
Қала территориясында және өндіріс аймағында жүргізілетін нивелирлеу
торлары келесі техникалық сипаттамаларға ие.
Кесте 6 Нивелирлеу торларының техникалық сипаттамалары
Нивелирлеу кластары
Көрсеткіштер
II III IV
Жүрістің максимальді ұзындығы, км :
бастапқы пункттер арасында 40 15 4
аралық нүктелер арасында. 10 5 2
Тұрақты белгілер арасындағы максимальді
қашықтық :
салулары бар территорияларда 2 0.2 0.2- 0.5
салулары жоқ территорияларда 5 0.8 0.5- 2
Нивелирлеу түзулері бойынша және полигондағы
шектік қателік мм-де, L км-де берілген 5√L 10√L 20√L
Нивелирлеудің IV–класы геодезиялық тірек торларының қабырғалық және
топырақтық реперлері мен центрлерінен бір бағытта орындалады. Құрылыс
алаңындағы барлық жұмыстар құрылысты жобалау үшін ізденіс жүргізу
кезіндегі қабылданған бірегей биіктік жүйесінде орындалады. Биіктік
бойынша бөлу жұмыстарының дәлдігіне қойылатын талаптардың көбі
метрополитендер мен ірі канализациялық коллекторлардың құрылысы кезінде
туындайды. Метрополитендердің құрылысы кезінде биіктік бойынша жерасты
қосылыстарын қамтамасыз ету үшін нивелирлеудің III-класының бағдарламасы
бойынша арнайы биіктік торлары құрылады.
Ірі канализациялық коллекторлар 0.0005 көлбеумен салынады.
Коллекторларды қалаудың қажетті дәлдігі жобалық көлбеу шамасы мен
канализация құдықтарының арасындағы қашықтыққа байланысты. Бұл қашықтық
50, 75 және 100 м-ге дейін болады. Құбырларды қалау дәлдігі бүкіл қаланың
аумағын алып жатқан канализация торларының мөлшеріне байланысты.
Өздігінен ағатын коллекторларды биіктік бойынша бөлу II- және III
-класты нивелирлік торларды салумен қамтамасыз етіледі. Гидротүйіндер,
магистральді каналдар мен милиорациялық жүйелер құрылысында биіктік
негіздеу үшін II-, III- және IV-класты нивелирлеу торлары жетілдіріледі.
Арнайы нивелирлік торлардың негізгі ерекшелігі болып реперлер
арасындағы қашықтық пен жүрістер ұзындықтарының барынша қысқаруы табылады.
Биіктік тірек торлары мемлекеттік нивелирлеудің жоғарғы кластарының кем
дегенде екі реперіне байланысады. Бірақ, кей жағдайларда, әсіресе
инженерлік құрылыстардың ақауларын бақылаған кезде биіктік тор бос болады
және байланыстыру кезінде ғана мемлекеттік тордың бір реперін тіреу етеді.
Биіктік негіздің пункттері нивелирлік белгілермен (реперлер)
бекітіледі, олар келесі талаптарға жауап берулері керек:
а) Берілген уақыт ішінде белгінің жоғарғы жұмыс бөлігінің тұрақты
жағдайын қамтамасыз ету;
б) белгінің орнатылған жерде ұзақ мерзімге сақталуын қамтамасыз
ететін құрылымының болуы;
в) белгінің құрылысы зауытта дайындау үшін және центрді көму бойынша
жұмыстарды механикаландыруда мүмкіндігінше қарапайым болуы керек.
Қала аумағында нивелирлік белгілер ғимарат қабырғаларына орнатылады,
ол ғимараттар белгіні орнатудан бұрын, кем дегенде, екі жыл бұрын салынуы
керек. Маркалар 1.5-1.7 м биіктікте, ал реперлер – 0,3-0.6м жерден биік
орнатылады. Қабырғалық белгілерді теміржол торабына жақын орналасқан
ғимарат қабырғаларына орнатуға рұқсат етілмейді. Бір ғимараттың
қабырғасында бір белгіден артық белгі орнатуға болмайды.
Грунттық реперлерді капиталды ғимараттар болмаған жағдайда орнатады.
Грунттық реперлерді орнату үшін табиғи жыныстардың орналасқан жерлерін 4м
-ден кем емес тереңдікте грунттық сулар жиналған учаскелерді және судың
ағуына ыңғайлы жағдай жасалынған жерлерді таңдау керек.
Құрылыс салу кезінде ең тиімді геодезиялық белгілер – сваялар түрінде
қолданылады. Сваялық реперлер белгі центрінің биіктік жағдайының тұрақты
сақталуын қамтамасыз етеді. Олар қарапайым және жасалуы бойынша өте
тиімді. Ірі инженерлік ғимараттардың шөгуін бақылау орындарында
фундаменттік реперлерді орнатады.
Инженерлік ғимараттардың құрылысы және эксплуатациясы кезінде арнайы
биіктік торларды құру мен дәлдік инженерлік–техникалық нивелирлеудің
қажеттілігі туындайды.
Дәлдік инженерлік–техникалық нивелирлеудің негізгі әдістері болып
табылады:
а) қысқа нысаналық сәулелі геометриялық нивелирлеу әдісі, ол әртүрлі
ғимарат түрлерінің құрылыс конструкциясын және фундаментттің шөгуін
бақылау кезінде қолданылады.
б) гидротехникалық нивелирлеу әдісі.
в) микронивелирлеуді қолдануға негізделген әдіс.
Геометриялық нивелирлеу әдісімен екі нүктенің биіктік айырмасын
анықтауға болады, нүктелер арақашықтығы 10-15 м болғанда орташа квадраттық
қателік 0.1- 0.2 мм-ге тең.
Қолайсыз жағдайлардағы инженерлік-геодезиялық жұмыстарды орындау
кезінде геометриялық нивелирлеу тригонометриялық нивелирлеумен алмасуы
мүмкін, оның нысаналау сәулесінің ұзындығы 100 м-ге дейін жетеді.
Тригонометриялық нивелирлеу келесі түрлерге бөлінеді:
а) біржақты нивелирлеу, мұнда бір ғана көлбеу бұрыш немесе зенит
қашық-тығы өлшенеді;
б) екіжақты нивелирлеу, мұнда сызықтың соңғы нүктелеріндегі бар
элемент-терді бірмезгілде өлшейді;
в) ортадан нивелирлеу, мұнда теодолитті нүктелердің арасына орнатады.
Қысқа сәулелі тригонометриялық нивелирлеуді таулы аймақтардағы
топографиялық түсірістерге негіз ретінде қолданған ыңғайлы, сонымен қатар
ғимараттың шөгуін бақылау үшін де қолданады.
Түсіріс негізінің пункттерінің биіктіктерін анықтау үшін, сондай-ақ
геодезиялық толықтыру торларының биіктіктерін анықтау үшін техникалық
нивелирлеу торларын жетілдіреді. Егер пландық толықтыру полигонометрия
әдісімен орындалса, онда техникалық нивелирлеу жүрістерін
полигонометриялық жүрістермен сәйкес жүргізеді.
Егер топографиялық түсіріс аудандары 20 немесе 100км²-ден аз болса,
биіктітік түсіріс негізі техникалық нивелирлеу әдісімен ғана орындалады (1-
2.5км² ауданда түсіреді). Әрбір түсіріс объектісінде түсіріс масштабы мен
учаскенің көлеміне қарамастан кем дегенде тұрақтыекі нивелир белгілері
болуы керек.
Техникалық нивелирлеу жүрістеріндегі және полигондардағы қателер
±50мм√L шамадан аспауы керек. Мұндағы, L- полигондағы км ұзындығы. [7]
2.3 Толықтыру торларының дәлдігін бағалау
Біздің объектіде геодезиялық жұмыстарды орындау үшін бастапқы негіз
ретінде 1 разрядты полигонометрияның салынған жүрістері және толықтыру
ретінде – 2 разрядты полигонометриялық жүрістерді салу қызмет етеді.
Пункттердің биіктіктері полигонометриялық жүрістер үшін ІV класты дәлдік
бойынша геометриялық нивелирлеу әдісімен анықталатын болады.
Аяқтарымен бастапқы пункттерге және бастапқы дирекциондық бұрыштарға
бірлік полигонометриялық жүрісті жобалау кезінде пункттің орналасуындағы
қатені және жүрістің ортаңғы бөлігіндегі қатені барлық жағдайлар үшін
теңестіруден кейін анықтау қажет.
Дәлдікті есептеудің жалпыға айқын формулалары еркін форманың
жүрістерінде пункттің орналасу қатесі анағұрлым әлсіз болады деген
болжауларға негізделген:
(1)
мұндағы, М – соңғы пункттің бастапқыға және бастапқы сызықтың бағытына
қатысты келесі формула бойынша анықталатын дирекциондық бұрыштардың шарты
үшін ғана жүрісті теңестіруден кейінгі қатесі:
(2)
мұндағы, ms - жақты өлшеудегі орташа квадраттық қателік;
mβ – бұрышты өлшеудегі орташа квадраттық қателік;
D0,і - жүрістің әрбір төбесінен центріне дейінгі
арақашықтық.
Иілгендіктің деңгейінің критерийлері келесі формула бойынша
анықталады:
(3)
мұндағы, [S] – жүріс сызықтарының ұзындықтарының қосындысы; L –
тұйықтауыштың ұзындығы (м); К – жүрістің иілу коэффициенті. Егер К 1,3
болса, онда жүріс созыңқы, егер К1,3 болса жүріс иілген болады.
- созыңқы жүріс.
Кесте 7 Созыңқы жүріс үшін берілген деректер
Нүктелер № Сызық ұзындығы S ms(мм) ms2(мм)2
(м)
пп101 - 102
182,500 9,125 83,270
пп102 -103
116,000 5,800 33,640
пп103 - 104
108,000 5,400 29,160
пп104 - 101
143,000 7,150 51,120
Барлығы 549,500 27,475 197,190
Созыңқы жүріс үшін, келесі формула бойынша бұрыштардың алдын ала
теңестірілген жағдайында соңғы нүктедегі орташа квадраттық қатесін есептеп
шығарайық:
(4)
см
см
Иілген жүріс үшін келесі формула бойынша бұрыштардың алдын ала
теңестірілген жағдайында соңғы нүктедегі орташа квадраттық қатесін есептеп
шығарайық:
(5)
см
см
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 6
1 Алматы қаласы Әль-Фараби даңғылында орналасқан Даулет тұрғын
үй кешенінің жұмыс жүргізу ауданы туралы жалпы мәліметтер
1.1 Жұмыс учаскесінің экономикалық және физико-географиялық жағдайы
8
1.2 Объект туралы мәліметтер 10
1.3 Құрылыс салу ауданындағы топографиялық және геодезиялық
материалдарды талдау 12
2 Алматы қаласы Әль-Фараби даңғылында орналасқан Даулет тұрғын
үй кешенінің геодезиялық толықтыру торларын жобалау
2.1 Пландық толықтыру торларын жобалау 15
2.2 Биіктік толыктыру торларын жобалау 25
2.3 Толықтыру торларының дәлдігін бағалау 28
2.4 Құрылыс торын жобалау және жобаны бағалау 30
2.5 Құрылыс объектілерінің территориясында геодезиялық пункттерді
бекіту 34
3 Алматы қаласы Әль-Фараби даңғылында орналасқан Даулет тұрғын
үй кешенінің геодезиялық бөлу жұмыстары
3.1 Бөлу жұмыстарының принциптері 36
3.2 Бөлу жұмыстарының дәлдік нормалары 38
3.3 Бөлу жумыстарының элементтері 42
3.4 Құрылыстың негізгі өстерін бөлу тәсілдері 46
3.5 Жобаны геодезиялық дайындау 56
4 Алматы қаласы Әль-Фараби даңғылында орналасқан Даулет тұрғын
үй кешенінің жобалау және іздестіру жұмыстары кезіндегі
қоршаған ортаны және еңбекті қорғау
4.1 Еңбекті қорғау туралы жалпы түсінік 60
4.2 Жобалау және іздестіру жұмыстары кезіндегі еңбек қауіпсіздігі
талаптары 63
4.3 Жобалау және іздестіру жұмыстарының қоршаған ортаға әсері 66
5 Алматы қаласы Әль-Фараби даңғылында орналасқан Даулет тұрғын
үй кешенінің топографо-геодезиялық жұмыстарды экономикалық
негіздеу, ұйымдастыру және құрылыс технологиясы
5.1 Технико-экономикалық негіздеу есебі 70
5.2 Құрылыс жұмыстарын ұйымдастыру және оның технологиясы 77
Қорытынды 82
Қолданылған әдебиеттер тізімі 83
Кіріспе
Қазақстан экономикасының локомотиві деп соңғы бірнеше жылда
құрылысты атап келеді. Күндер, айлар, жылдар санап салынып жатқан
құрылыстар халқымыздың игілі үшін қолданысқа берілмек.
Құрылыс – материалдық өндіріс саласы, негізінен әр түрлі үйлер мен
ғимараттарды салумен, салынып жатқан нысандарды іске қосуға байланысты
жабдықтарды монтаждаумен шұғылданады.
Биылғы Жолдауында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев бүгінде өзекті
саналып отырған құрылыс саласына аса назар аударды. Осының негізінде
2015 жылға дейінгі құрылысты дамыту бағдарламасы анықталды. Соның ішінде
тұрғын үй құрылысын қолдауға бөлінетін қаражаттың жалпы сомасын биылғы
Жолдауында: Тұрғын үй құрылысын қолдауға және үлескерлер мәселесін
шешуге 545 миллиард теңге бағытталды, деп Елбасы мәлім етті. Бұл 3
миллиардтан астам АҚШ долларын құрайды.
Бүгінгі таңдағы құрылыс өндірісі геодезиялық жұмыстарсыз мүмкін
емес. Инженерлік – геодезиялық жұмыстар құрылыстың барлық кезеңінде
жүргізіледі және оның соңғы кезеңіне дейін бақылауды қамтамасыз етеді.
Геодезиялық жұмыстарды жеткілікті білмеу құрылысты салу кезіндегі
қателіктерге әкеледі және осы құрылыстың сапасына тікелей әсер етеді.[1]
Құрылыс саласын дамытудың бір бағыты тұрғын үй құрылысын, соның
ішінде үлескерлердің қатысуымен құрылыс талаптарын қатайту болмақ.
Бірнеше қабатты күрделі құрылыстарды салуда, құрылыс өндірісін жан-
жақты қамтамасыз етуде геодезиялық қызмет келесі жұмыс түрлерін орындайды:
алаңдар мен трассалардың топографо – геодезиялық ізденістері; құрылыс үшін
пландық және биіктік геодезиялық негізді жобалау, тұрғызу және қабылдау;
құрылыс процесінде геодезиялық бөлу жұмыстарын орындау,құрылыс – монтаждық
жұмыстарды орындаудың дәлдігін бақылау; салынып жатқан ғимарат немесе
құрылыстың ақауы (деформациясы) мен жылжуын геодезиялық бақылау.
Топографиялық – геодезиялық іздестіру құрылыс алаңында пландық және
биіктіктік тірек торларын құруды, алаңның ірі масштабты топографиялық
түсірісін, сызықтық құрылысты трассалауды, гидрологиялық тұстаманың,
геофизикалық барлаудың нүктелерінің геодезиялық байланысын қарастырады.
Құрылыс алаңында геодезиялық жұмыстар барысында өлшеу мен есептеулер
жүргізу үшін жаңа лазерлі және автоматтандырылған құралдар жүйесі
қолданылады. Бұл аспаптар қолданылуы бойынша өте ыңғайлы және құрылыстары
қарапайым, әрі өлшеу кезінде уақыт үнемдеуге септігін тигізуде.
Инженерлік–геодезиялық жобалау құрылыс жобасын өңдеу жұмыстарының
кешеніне кіреді және қажетті масштабта пландар мен сызбалар түріндегі
топографиялық негіз құрудан, жобаны жер бетіне шығару үшін геодезиялық
дайындық жұмыстарынан және т.б. тұрады.
Құрылысты бөлу немесе жобаны жер бетіне шығару деп жобаның жұмыс
сызбаларына сәйкес жер бетінде салынып жатқан ғимараттың нүктелері мен
жазықтықтарының пландық және биіктіктік орнын анықтау үшін жасалатын
геодезиялық жұмыстарды айтады. Мазмұнына қарай бөлу жұмыстары түсіру
жұмыстарына қарама-қарсы.Бөлу жұмыстарының құрамына бөлу негізін
триангуляция, полигонометрия, бөлу негізінен құрылыстың басты өстерін жер
бетіне шығару, фундамент, жер асты коммуникациясы, ғимарат құрылыстары
үшін дәл бөлу жұмыстары түріндегі құрылыстар тұрғызулар кіреді.
Құрылыс жүргізілетін аудандарда геодезиялық жұмыстардың негізінде
өлшеу және есептеулерді дұрыс әрі нақты алу үшін қазіргі таңда жаңа
лазерлі және автоматтандырылған құралдар жүйесі қолданылады. Заман
талабына сай осындай аспаптар уақытты үнемдеуге, сапалы жұмыс нәтижесін
беруге мүмкіншілік береді.
Кез келген инженерлік–геодезиялық жұмыстарды орындау кезінде дәлдік
есебі берілген бағыттар қателерінің әсерін және олардың шектік мөлшерін
есепке ала отырып жасалады.
Дипломдық жобама түрткі болған обьектім Алматы қаласы, Әль-Фараби
даңғылында орналасқан Даулет тұрғын үй кешенін жобалау және салуда
орындалатын инженерлік-геодезиялық жұмыстар.
Дипломдық жобаның негізгі мақсаты –құрылыстарды салу және жобалау
кезінде атқарылатын геодезиялық жұмыстар ретін топтастыру, оларға
талдау жасау, құрылыстағы геодезиялық қамтамасыз ету мәселелерін
талқылау және оларды оңтайландыру жолдарын қарастыру, құрылыс жүргізу
аймағының жоспарлары мен сызбаларын жасау, сонымен қатар шектеулерге
сәйкес келетін есептеулер орындау болып табылады.
Дипломдық жобаның негізгі міндеттері:
− жұмыс орындалатын ауданның экономикалық, физико-географиялық
жағдайын және топография - геодезиялық материалдарын зерттеу;
− геодезиялық толықтыру торларының құрылыс учаскесінде пландық және
биіктік негізін жасау және сәйкес есептеулер орындау;
− толықтыру торларының дәлдігін бағалау;
− геодезиялық бөлу жұмыстарына, оның дәлдік нормаларына, бөлу
әдістері мен элементтеріне толық сипаттама беру және құрылыс ауданының
бөлу жұмыстарының есептеулерін және материалдарын зерттеу;
− топографиялық – геодезиялық жұмыстар кезіндегі еңбекті және ортаны
қорғау мәселелеріне тоқталу;
− ауданның экономикалық сметасын есептеу және құрылыс технологиясын
ұйымдастыру жұмыстарына талдау жасау;
1 Жұмыс жүргізу ауданы туралы жалпы мәлімет
1. Жұмыс учаскесінің экономикалық және физико – географиялық
жағдайы
Алматы қаласы еліміздегі ең ірі мегаполис болып табылады. Ол
Казақстан Республикасының оңтүстігінде орналасқан. Аумағы 223,9 мыңшаршы
шақырымды құрайды. Қаланың ірі –ірі көшелерінде көптеген құрылыстар
салынуда.Осылардың ішінде менің алған құрылыс обьектім болып −Алматы
қаласының Аль-Фараби даңғылының оңтүстігімен Дулатов даңғылының
солтүстігік қиылысында орналасқан Даулет тұрғын кешені. Кешен жобасының
орналасқан жері құрылыс салу үшін жер таңдау актісі арқылы комиссиямен
анықталған. Кешенді салуға бөлінген алаң 3,1 га жерді алып жатыр. Обьект
орналасқан аймақтың ғарыштық келбеті өте күрделі болып келеді, ол арқылы
обьектінің дәл келбетін алуға болады. ( 1-сурет)
Сурет 1. Обьект орналасқан аймақтың ғарыштық келбеті.
Белгіленген аймақтағы ауа температурасы әртүрлі. Жазы ыстық және
қуаң. Ен ыстық ай— Шілде –Тамыз.Ен суық ай — Қаңтар. Шілде айының орташа
температурасы солтүстігінде 250С, оңтүстігінде 270С, ал тау бөктерінде
21-230С, тау аңғарларында 19-220С. Жылда 600-650 мм жауын-шашын болады.
Температураның орташа айлық, жылдық және экстримальды мәндері мен ауаның
салыстырмалы ылғалдылығы төмендегі 1-кестеде көрсетілген. Алаң орналасқан
аймақтың климаты негізінен континенттік. Қысы қоңыржай салқын. Қаңтар
айындағы орташа температура солтүстік жазық бөлігінде — 10-160С,
оңтүстікте — 4-90С. Тау бөктерінің климаттық жағдайы жұмсақ. Қаңтар айының
орташа температурасы — 5-90С, жылымық жиі болып тұрады. Төмендегі 2-
суретте белгіленген аумақтағы ауа температурасы көрсетілген.[2]
Жазық өңірлерде жауын-шашынның орташа жылдық мөлш. 110-250 мм.
Жауын-шашын тау бөктерінде 400-600 мм, тау аңғарларында 700-1000 мм. Бұл
жерлерде жауын-шашын негізінен көктеммен жаз айының басында жауады.
Кесте 1 Температураның орташа айлық, жылдық және экстримальды
мәндері мен ауаның салыстырмалы ылғалдылығы
Ай I II
2 Объектінің орналасқан жері ҚР, Алматы
және құрылыс учаскесі қаласы, Әль-Фараби даңғылында
шекарасы
3 Тапсырыс беруші Алматы қаласы әкімшілігі
4 Жоба жасау кәсіпорыны ЖШС СтатусСтройсервис
5 Жобаның бас инженерінің аты- Демидов А.Н.
жөні
6 Жобалау кезеңі және 2 кезеңдік жұмыс жобасы: топографиялық-
инженерлік геодезиялық,инженерлік–геологиялық
ізденіс түрі ізденістер
7 Құрылыс түрі Жаңа құрылыс
2-кестенің жалғасы
8 Объекттің техникалық Кешенде тұрғын уй кешені
сипаттамасы қарастырылған
9 Жұмыстың мақсаты мен 6 қабатты кешенді және
арналуы инженерлік торлар-ды жобалауға
арналған жобалық сметалық
құжат-таманы жасау үшін
инженерлік ізденісті орындау
10 Инженерлік – геодезиялық жұмыстар:
10.1.Мектеп учаскесінің алаңында 1:500 масштабта 0.5 м рельеф
қимасымен көрсетілген шекараларында түсіріс жүргізу.
10.2. Техникалық жағдайға сәйкес сыртқы инженерлік торлар бойынша
(су құбырлары, канализация, электр желісі, байланыс) түсіріс жасау.
10.3. Топографиялық түсіріс орындалу керек координаттар жүйесі мен
биіктік жүйесі:
- Координат жүйесі- жергілікті
- Биіктік жүйесі – Балтық теңізі бойынша
10.4. Инженерлік ізденіс нәтижесінде СНИП РК 1.02-18-2004
талаптарына жауап беретін есеп дайындалуы керек.
11 Қосымша жағдай Орындау кезінде территорияның
техникалық сипаттамасына сәйкес
жер бетіндегі және жер асты
ғимараттарындаағаштар,нженерлік
коммуникацияларды
көрсету және қызығушылық
білдіретін кәсіпорындармен келісу.
12 Жұмысты орындау мерзімі Уақытылы график бойынша
Кешен аймағы Алматының әсем таулары Алатаудың баурайында
орналасқандықтан табиғаты өте тамаша.
2 Геодезиялық толықтыру торларын жобалау
2.1 Пландық толықтыру торларын жобалау
Берілген пункттер пландық және биіктіктік негізде инженерлік-
геодезиялық тірек торлары құрылады. Инженерлік-геодезиялық мұндай тірек
торлары құжаттарды құру үшін, суретке түсіру кезінде, кез келген ғимаратты
салуда бөлу жұмыстары үшін, деформациялар мен шөгінділерді анықтау үшін
керек.Сонымен қатар топографиялық түсірістерде, инженерлік-геодезиялық
жұмыстар өндірісінде негіз болып табылады. Пландық торларды құрар
алдында геодезиялық жұмыстардың жасалу жобасымен міндетті түрде таныс болу
керек. Биіктік және пландық торлар төбелері арнайы жергілікті аймақта
белгілермен бекітілген геометриялық фигуралардың негізін құрайды.Торларды
құрудағы барлық тірек нүктелері аймақтың негізгі нүктелеріне сәйкес болуы
тиіс.
Пландық толықтыру торларында белгіленген торлар мемелекеттік
координаттар жүйесіне негізделген шартты координаттар жүйесінде болады
және белгілен торлар шамалары жалғыз ғана болуы мүмкін. Мұндағы
инженерлік-геодезиялық торлар фугуралардың шамалы мөлшерінде немесе
полигон тектес болып орнатылады. Торлардың негізгі формасы жұмыс жасалған
аймақтың аумағымен, объектілер немесе объектілер тобының формасымен
анықталады.Торлар пункттеріне оларды эксплуатация кезінде күрделі
шарттарда қолдануға тұрақтылық жағдайы бойынша жоғары талаптар қойылады.
Объектінің жоспарланған ауданына және құрылыс
технологияларына байланысты инженерлік-геодезиялық торлар бірнеше кезеңде
құрылуы мүмкін. Соның ішінде суретке түсіру немесе бөлу жұмыстары үшін
триангуляция немесе сызықтық-бұрыштық торлар ары қарайғы толықтырулар үшін
полигонометриялық және теодолиттік жүрістер негіз бола алады. Өлшегіш
құралдардың дамуы көбінесе тірек торларды құрудың әдісін таңдауды
анықтайды. Электронды тахеометрлердің шығуы мен кең таралуы сызықтық-
бұрыштық торлар мен полигонометрияның жиі қолданылуына әкелді.
Мемлекеттік геодезиялық тор пландық және биіктік болып
бөлінеді, оның әрқайсысы төрт класқа жіктеледі. Пландық тор
триангуляция, полигонометрия және трилатерация әдістерімен құрылады.
Биіктік тор геометриялық нивелирлеу әдісімен құрылады.
Геодезиялық толықтыру торлары геодезиялық торлардың тығыздығын арттыру
үшін қызмет етеді және олар былайша бөлінеді:
а) триангуляция әдісімен салынатын 1- және 2- разрядты толықтыру
торлары;
б) полигонометрия әдісімен дамытылған 1- және 2-разрядты толықтыру
торлары;
в) геометриялық нивелирлеу әдісімен дамытылған техникалық нивелирлеу
торлары.
1-класты мемлекеттік пландық геодезиялық торлар полигон түрінде
тұрғызылады, ол триангуляция қатарлары немесе полигонометрия жүрістерін
түзеді. Полигон аумағы 800 километрге жуық, ал оның қабырғалары 200
километрден аспауы керек. Полигон төбелерінде жұп астрономиялық пункттерді
(ендік, бойлық, азимут) анықтайды. Триангуляция түйіндерінің шеттерінен
базис қабырғаларына өлшеу жүргізеді.
2-класты пландық геодезиялық торлар 1-класты полигон ішінен толық
триангуляция торы түрінде немесе полигонометрияның қиылысқан жүрістері
жүйесі ретінде тұрғызылады.
3- және 4-класты тор пункттері жоғарғы класты тор қабырғаларына
сүйенген үшбұрыштардың жеке жүйесі түрінде тұрғызылатын триангуляция
әдісімен анықталады.
Жалпы толықтай негізде өндірістегі қалалар, ірі құрылысы бар
энергетикалық обьектілердің аумағында құрылатын инженелік-геодезиялық
тірек торлар бөлу жұмыстарының аумағын құрай отырып құрылыстарды орынды
, тиянақты қолдануды реттеп отырады.
Заңдық күштегі нормативтік құжаттармен актілердің қазіргі
талаптарына сәйкес қалалар аумағында арнайы торлар құрылмайды.
Инженерлік торлар үшін басты рөлді ортақ перспективалық жоспар бойынша
құрылған мемлекеттік геодезиялық торлар алады.
Инженерлік құрылыстары бар және жоқ қалалардың, поселкелердің және
өндірістік кәсіпорындардың территорияларындағы геодезиялық тірек торларды,
олардың ары қарайғы толықтыруының және 1:500 масштабта топографиялық
суретке түсіруді негіздеу үшін даму мүмкіншілігін есепке ала отырып
жобаланады.
Қалалар аумағында неғұрлым перспективалық триангуляция және
трилатерацияның торларына қарағанда координаттық және дирекциондық
бұрыштарды анықтаудың дәлдігінің көп қоры бар сызықтық-бұрыштық торларды
құру болып табылады. Бұған қоса сызықтық-бұрыштық торлардың типтік
фигуралардан біршама алыс қажетті дәлдікті сақтай отырып құруға болады.
Мемлекеттік пландық геодезиялық тор пункттері жерге арнайы жерасты
белгілерімен-центрлермен бекітіледі, ол белгілер ұзақ уақытқа тұрақты
сақталуын қамтамасыз етеді. Физикалық-географиялық жағдайға және жерге
байланысты центрлердің әртүрлі конструкциялары және жерге орнату тереңдігі
таңдалынады. Көршілес пункттердің арасындағы көріністі қамтамасыз ету үшін
сыртқы геодезиялық белгілер орнатылады, олар ағаш немесе металл сигналдар
мен пирамидалар.[4]
Толықтыру торлары мемлекеттік геодезиялық торлардың пункттері мен
қабырғалары арасында жүргізіледі. Толықтыру торларының пункттері тұрақты
белгілермен бекітіледі. Толықтыру торларын тұрғызу және оның дәлдігін
сипаттайтын негізгі көрсеткіштер төменде көрсетілген. ( 3-кесте)
Кесте 3 Толықтыру торларын сипаттайтын негізгі көрсеткіштер
Триангуляция Полигонометриялық Техникалы
Көрсеткіштер торы торлар(теодолит қ нивелир
жүрістері) леу
торлары
разрядтар разрядтар
1 2 1 2
Бұрышты өлшеудің орташа ± 5" ±10" ± 5" ±10" -
квадраттық қатесі
Базисті қабырғаларының орташа1:5001:20000 - - -
квадраттық қатесі 00
Полигонометриялық торлардағы
қабырғаларды өлшеудің қатысты
орташа квадраттық қатесі - 1:10000 1:5000 -
-
Полигонометриялық
жүрістердегі шекті қателік
Үшбұрыштардың шекті қателік - 1:10000 1:5000 -
мәндері -
Техникалық нивелирлеу 40" - - -
жүрістері мен полигондардағы 20"
шектік қателіктер (жоғарғы
класты нивелир реперлері - - - 50√L мм
арасында) - (L-
полигон-ғ
ы км
саны)
Әр учаскеде геодезиялық торларды дамытуға байланысты мынадай жұмыс
құрамы орындалады:
1. Ірі масштабты карталар бойынша геодезиялық торлардың жобасын
жасау;
2. Барлау-жобаның жердегі жағдайын анықтаудан тұрады, яғни
пункттердің, биіктік белгілердің орналасуын, жобадағы көрсеткіштерді
тексеру;
3. Геодезиялық белгілерді тұрғызу және центрлерді жерге орнату;
4. Сызықтық, бұрыштық және астрономиялық өлшеулер жүргізу;
5. Өлшеу нәтижелерін математикалық өңдеу, оның негізінде геодезиялық
пункттердің координаттары есептелінеді.
Геодезиялық торларды жобалау кезінде берілген физикалық-географиялық
жағдайда экономикалық жағынан ең тиімді әдістерді қолданады.
Қала территориясында төрт класты, 1- және 2-разрядты полигонометрия
кең қолданылады. Торларды толықтыру кезінде полигонометриялық жүрістер
жолдар бойымен жүргізіледі, ал полигонометриялық пункттерді ғимарат
қабырғаларына бекіту – геодезиялық белгілердің сақталуын қамтамасыз етеді.
Трилатерация түріндегі геодезиялық негіз қалалардағы торларды
тұрғызуда кең қолданысқа ие бола алмады.Ол бірнеше себептермен
түсіндіріледі. Біріншіден, үш қабырғасы да өлшенген трилатерация
үшбұрыштарында қосымша өлшемдер болмайды, оның нәтижесінде ешбір теңдеу
шықпайды. Екіншіден, трилатерация торлары тор қабырғаларының қажетті
бағытын бермейді, бұл пункттердің жылжуы мен тордың дәлдігіне әсерін
тигізеді. Үшіншіден, қала жағдайындағы өлшеудің көп көлемі жарық ұзындық
өлшеуішімен өлшеу кезінде қолайсыз жағдайлардың туындауына әкеледі.
Қолайсыз жағдайларға температураның ауытқуы, қала жағдайындағы қысым мен
ылғалдылық, территориялардың электр желілерімен қамтылғандығы және
тығыздығын айтуға болады.
Түсіру геодезиялық негізі пландық және биіктік негізіне байланысты
жекелей және бірігіп дамиды.
Түсіріс негізін дамыту мақсаттары:
- геодезиялық торлардың берілген масштабтағы топографиялық түсіріс
өндірісі үшін қажетті тығыздықты беретін торларды толықтыру;
- әртүрлі сипаттағы және қолданыстағы геодезиялық негізді
құру–іздестіру, ғимарат жобасын жерге шығару, өзен көлбеулерін өлшеу, жер
қолданысының шекарасын анықтау және т.б.
Түсіріс негізі мемлекеттік геодезиялық торлар мен толықтыру
торларының пункттері негізінде дамиды. Түсіріс негізінің пункттерінің
пландық координаттарын анықтау үшін полигонометрия және трангуляция
әдістері қолданылады. Полигонометрия әдісімен жетілдірілген пландық түсіру
негізінің жүрістері теодолит жүрістері деп аталады.
Триангуляция әдісімен жетілдірілген түсіру негізі триангуляциялық
толықтыру торлары (аналитикалық торлар) деп аталады.
Теодолит жүрістері мен триангуляциялық толықтыру торлары
топографиялық түсірістерде қолданылуымен қатар, инженерлік-геодезиялық
жұмыстарда негіз ретінде және есептерді шешу әдісі ретінде кең
қолданылады. Түсіріс негізінің пункттері жергілікті жерде уақытша
белгілермен бекітіледі, оған ағаш қазықтар, бағандар, металл түтікшелерді
жатқызамыз. Түсіріс негізінің пункттері тұрақты белгілермен ұзақ
қолданысқа қажетті тірек торлары болып табылатын жағдайда бекітіледі. Ұзақ
уақытқа бекітілетін нүктелер саны, орталықтар мен реперлер түрлері
техникалық нұсқаулар мен жобаларда анықталады. Пландық негізді құру әдісін
таңдау жұмыс аймағының жағдайы мен берілген тапсырмаға байланысты
анықталады. Көбіне, аз салулары бар аймақтарда триангуляциялық торларды
жүргізген ыңғайлы; орманды, салулары көп аймақтарда теодолит жүрістерін
салған ыңғайлы.
Кейбір аймақтарға екі әдістің қосылысын да қолдануға болады. Пландық
толықтыру торларын геодезиялық торларда тұрғызу әдісімен құрады, яғни
триангуляция, полигонометрия және олардың қосылысымен. Кейде сызықтық –
бұрыштық торлар құрады.
Триангуляциялық торлар инженерлік–геодезиялық жұмыстарда
топографиялық түсірістер мен бөлу жұмыстары үшін негіз ретінде, сонымен
қатар құрылыс ақауларын бақылау үшін қолданылады. Түсіріс жұмыстары үшін
триангуляциялық тор толықтыру торлары негізінде дамыған ұзындықтарды
қысқартуға және кіші разрядты торлар және түсіріс торларындағы қателерді
азайтуға мүмкіндік береді. Бұл мақсатта тор класын таңдау негізін түсіріс
алаңына байланысты анықтайды. Ірі қалалар үшін 2-класты қосқандағы
триангуляция қолданады. Көптеген жағдайда түсіріс жұмысы үшін бас негіз
ретінде 4-класты триангуляция қызмет етеді. Триангуляция 1-2 разрядты
толықтыру торларын тұрғызу үшін де қолданады.
Бөлу жұмыстары үшін триангуляция негіз ретінде қызмет етеді, олардың
пункттерінен құрылысты бөлу орындалады және бөлу үшін қолданылатын
төменгі разрядты торларды дамыту үшін тірек ретінде де қолданылады. Мысал
ретінде, тоннель, көпірлер, гидротехникалық құрылыстарды салу үшін
қолданылатын триангуляцияны айтуға болады. Арнайы триангуляция мемлекеттік
триангуляциядан, негізінен қабырғаларының ұзындығымен ерекшеленеді, яғни
қабырға ұзындықтары кішірейеді. Бөлу триангуляциясының ерекшелігі болып
көршілес пункттер мен екі үш қабырғамен бөлінген пункттердің өзара
орналасу жағдайына қойылатын дәлдік талаптарды бақылау қажеттілігі
табылады. Тор пункттерінен жер бетіне нүктелер жүйесін шығару қажет, олар
бірегей құрылыс немесе құрылыс кешеніне жатады.
Ғимараттың пландық жылжуларын бақылауға арналған триангуляциялық
торлар, көбіне, гидротехникалық обьектілерде қолданылады. Негізінен олар
алшақ нүктелердің ауытқуын өлшеу және басқа салалардың бастапқы тірек
пункттерінің беріктігін бақылау үшін қолданылады.
Осы түрдегі жұмыстар үшін қолданылатын триангуляциялық торлардың
негізгі ерекшеліктері ретінде қысқа қабырғалы (2-5мм) пункттердің
координаттарын анықтаудың дәлдігіне қойылатын қатаң талаптар табылады.
Инженерлік-геодезиялық торлардың триангуляция әдісімен дамуы
кезіндегі қарапайым тұрғызулар болып үшбұрыш қатары (сызықтық созылыңқы
обьектілер үшін), орталық жүйелер (қалалық және өндірістік аймақтар үшін),
геодезиялық төртбұрыштар (көпірлер және гидротехникалық құрылыстар үшін),
пункттерді үшбұрыштарға тұрғызу және осы пішіндердің кішігірім торлары
табылады. Триангуляция торларында үшбұрыштарды тең қабырғалыға ұқсас етіп
жобалауға тырысады; ерекше жағдайларда өткір бұрыштарын 20° дейін, ал
қалғандарын -140° дейін шектейді. Кедергісіз торларда тор масштабын
тексеру үшін кем дегенде екі өлшенген базис қабырғалары болуы керек. [5]
Трилатерация торлары. Бұл әдісті инженерлік-геодезиялық тордың 3-
және 4- кластарын тұрғызу және әртүрлі қолданыстағы 1- және 2- разрядты
толықтыру торлары үшін қолданылады.
Инженерлік–геодезиялық есептерді шешуге арналған трилатерация
торларын жеке түрдегі денелерден тұратын бос торлар түрінде тұрғызады:
геодезиялық төртбұрыштар, орталық жүйелер немесе олардың үшбұрыштармен
қосылысынан тұрады.
Сызықтық созылыңқы объектілер үшін трилатерация торларын үшбұрыштар
тізбегі түрінде тұрғызады.Инженерлік–геодезиялық жұмыстар тәжірибесінде
трилатерация торлары биік ғимараттар, түтін шығаратын құбырлар, градерин,
атом электр станцияларының құрылысында, сонымен қатар күрделі
технологиялық қондырғыларды монтаждау кезінде кең қолданысқа ие болды.
Осындай торларда қабырға ұзындықтарының өлшемдерінің жоғарғы дәлдігін
жоғары дәлдікті қашықтық өлшеуіштер, инварлы сымдар, кей жағдайларда
арнайы құрылысты сызықты өлшеуіштерді қолдану арқылы қамтамасыз етуге
болады. Қысқа қабырғалары бар трилатерация торларын микротрилатерация
торлары деп атайды. Кейде микротрилатерация торлары бөлу жұмыстары үшін
геодезиялық негіз құрудың жалғыз мүмкін әдісі ретінде қолданылады.
Полигонометрия торлары. Инженерлік–геодезиялық торлардың кең тараған
түрі болып табылады. Оны инженерлік-геодезиялық жұмыстардың барлық түрлері
үшін, оның ішінде ғимараттың пландық ауытқуларын бақылау кезінде де
қолданады. Полигонометрияны құру кезінде сызықтық өлшемдер процесі ең
күрделі болып табылады. Мұнда екі негізгі әдісті бөліп көрсетеді: тікелей
және қосымша өлшемдер. Тікелей өлшеу кезінде қабырға ұзындықтарын жарық
қашықтық өлшеуіштерінің көмегімен немесе аспалы өлшеу құралдарымен
өлшейді, ал қосымша анықтау әдісінде қабырға ұзындықтарын қосымша
шамаларды өлшеу бойынша есептейді. Осыған байланысты сызықтық өлшеу әдісі
бойынша полигонометрияны: жарық қашықтықты, траверсті, қысқа базисті,
створлы-қысқа базисті, параллактикалық деп бөледі. Қазіргі кезде ең көп
қолданысқа жарық қашықтық өлшеуішті полигонометрия енді.
Инженерлік-геодезиялық жұмыстардың маңызды бөлігі салынған аймақтарда
орындалатын болғандықтан, ондағы полигонометриялық жүрістердегі бұрыштық
өлшемдер өндірісінде сыртқы жағдайлардың әсеріне байланысты
ұйымдастырушылық және дәлдік қатарлардың ерекшелігі туындайды.
Салынуға байланысты жүрістер қабырғаларын қысқа ұзындықта жобалау
қажет. Бұл теодолитті және нысаналау көзін анағұрлым дәл центрлеу
қажеттілігін туындатады.
Тас қалау мен жасыл көшеттері бар асфальтталған беттің қосылысы
салынған аймақтарда тұрақты температуралық өріс тудырады, соның
нәтижесінде, өлшенетін бұрыштар жақтық рефракция әсерінен жылжиды. Сонымен
қатар, қызған асфальтта штатив тұрақты болмайды. Мұның барлығы өлшеу үшін
неғұрлым ыңғайлы уақыт таңдау қажеттілігіне әкеледі, мысалы таңғы немесе
кешкі сағаттар. Қала көшелеріндегі көп қозғалыс жалпы геодезиялық жұмыстар
кезінде ұйымдастырушылық қиындықтар туғызады, көбіне, полигонометрия үшін
қиындық туғызады. Полигонометриялық торлардың жобаларын бағалау шектесетін
пункттің координаттарының мүмкін қателерін, жүрістің қатысты қателерін
анықтауға негізделген.
Ол қатаң және жуықталған әдістермен орындалады. Қатаң бағалау ЭЕМ-да
арнайы бағдарламалар бойынша орындалады. Жекелеген полигонометриялық
жүрістерді жуықтап бағалау созылыңқы жүріс үшін және қисық жүрістер үшін
орындалады.
Полигонометрияны объектілердің ауданына, оның түрлеріне, бастапқы
пункттермен қамтылғандығына байланысты жоғарғы кластардың бастапқы
пункттеріне бекітілетін жалғыз жүрістер түрінде, тізбектік нүктелері бар
жүрістер немесе тұйық полигон жүйесі түрінде жобалайды.
Қабырғаларды жарық қашықтық өлшеуішпен өлшеу кезінде кей жағдайда
байланысқан қабырға ұзындықтарын 30% дейін үлкейтуге рұқсат етеді. 1 км-ге
дейінгі ұзындықтағы 1-разрядты және 0,5 км-ге дейінгі 2- разрядты қысқа
жүрістер үшін абсолют қателікті 10 см дейін жіберуге болады. Егер 15
қабырға сайын немесе 3 км жүрістен жиі емес 1- және 2-разрядты
полигонометрия жүрістерінде қосымша дирекциялық бұрыштар 7" аз қателікпен
өлшенетін болса, онда бұл жүрістердің ұзындықтары 30% дейін үлкейтілуі
мүмкін. Полигонометрияны жобалау кезінде әртүрлі жүрістердің пункттерін
жақын орналастыруға тырысады, өйткені бұл жағдайда олардың өзара орналасу
жағдайларының қатесі оларды қосатын жүріс қателерінен асып кетуі мүмкін.
Бұл төменгі дәлдікті кластардың торлары үшін бастапқы мәліметтер түрінде
қолданылуын қиындатады. Тек қалалық полигонометрияны тұрғызу кезінде ғана
2,5 км 4-класс үшін немесе 1,5 км 1-разряд үшін бір класты немесе бір
разрядты жүрістерді параллель салу мүмкін болады. Инженерлік–геодезиялық
жұмыстар тәжірибесінде кең қолданылатын полигонометриялық торлар 4-класты,
1- және 2- разрядты жүрістерден тұрады. Бірақ, 4-класты полигонометрия
мемлекеттік геодезиялық торларды тұрғызу үшін қолданылатын
полигонометриядан жүрістердің шекті ұзындығы мен бұрышты өлшеу қателерімен
ерекшеленеді.
Кешен құрылысы жобаланған учаскенің пландық жағдайын анықтау үшін
мен 2-разрядты полигонометриялық тұйық жүрісті алдым. Жүріс 12-үйдің
қабырғасында бекітілген А-белгіден бастап жүргізілді.
Түсіріс нәтижесінде мына өлшемдерді аламыз:
Полигонның ішкі бұрыштары:
β1=133º00'00"
β2=92º00'00"
β3=140º00'00"
β4=148º00'00"
β5
=74º00'00"
β6
=154º00'00"
βА=159º00'00"
Бастапқы бағыттың дирекциялық бұрышы: αА-1=88º00'00"
Қабырғалардың ұзындықтары:
dА-1 =
120,67
d1-2
=80,73
d2-3 =
84,38
d3-4 =
159,35
d4-5=
97,10
d5-6 =
80,88
d6-7
=80,54
А-белгінің координаттары: х= 8117,55
y= 5679,81
Бастапқы берілген дирекциялық бұрыш бойынша қалған нүктелердің
дирекциялық бұрыштарын мына теңдеумен анықтаймыз:
αn = αn-1+180º-βn
α 1-2= αА-1+180º - β1= 88º00'00"+180º- 133 º00'00" = 135º00'00"
α2-3 = α1-2+180º- β2 = 135º00'00"+180º-92º00'00" = 223º00'00"
α3-4 = α2-3+180º- β3 = 223º00'00"+180º-140 º00'00"=263º00'00"
α4-5 = α3-4+180º- β4 = 263º00'00"+180º-148 º00'00"=295º00'00"
α5-6 = α4-5+180º- β5 = 295º00'00"+180º-74 º00'00"=41º00'00"
α6-7 = α5-6+180º- β6 = 41º00'00"+180º-154 º00'00"=67 º00'00"
αА-1 = α6-7+180º- β6 = 67º00'00"+180º-159 º00'00"=88 º00'00"
Координат өсімшелерін анықтау теңдеуі:
∆х = d×cosα ∆y = d×sinα
∆хА-1 = 120,67×cos 135º = -88,13 ∆yА-1=120,67×sin 135º
=82,43
∆х1-2 = 80,73×cos 223º = -61,84 ∆y1-2 =80,73×sin 223º =
-57,95
∆х2-3 = 84,38×cos 263º =-13,08 ∆y2-3 =84,38×sin 263º =
-86,65
∆х3-4 = 159,35×cos 295º =+ 64,54 ∆y3-4 =159,35×sin 295º=
-147,32
∆х4-5= 97,10×cos41º =+ 70,48 ∆y4-5 =97,10×sin 41º=
+60,8
∆х5-6= 80,88×cos68º =+ 28,8 ∆y5-6= 80,88×sin 67º =
+77,55
∆х6-А = 80,54×cos 89º =+0,01 ∆y6-А =80,54 ×sin 88º
=+77,59
Σ∆xпр= +0,78 Σ∆yпр= + 0,45
Σ∆xтеор= 0 Σ∆утеор= 0
fх=Σ∆xпр- Σ∆xтеор=+0,78 fу=Σ∆упр- Σ∆утеор=+0,45
fs=√fх2 + fу2 = √(0,78)2 + (+0,45)2 = 0,90
fs шек= ΣS : 5000 = 703,65м : 5000 = 0.14м =140 мм
Координат өсімшелеріне түзету енгіземіз:
∆хА-1= -88,13 ∆yА-1= +82,43
∆х1-2 = -61,84 ∆y1-2 = -57,95
∆х2-3 = -13,08 ∆y2-3 = -86,65
∆х3-4= +63,76 ∆y3-4= -147,32
∆х4-5 = +70,48 ∆y4-5 = +60,35
∆х5-6= +28,8 ∆y5-6= +71,55
∆х6-А= +0,01 ∆y6-А= +77,59
Жүріс нүктелерінің координаттары мынаған тең:
хА=8117,55 yА=5679,81
х1=8029,42 y1=5762,24
х2=7967,58 y2=5704,29
х3=7954,55 y3=5617,64
х4=8018,26 y4=5470,32
х5=8088,74 y5=5430,67
х6=8117,54 y6=5602,22
Кесте 4 Полигонометрия жүріс нүктелерінің кооординаттары
№ Горизон. Дирекция. Ұзындық Өсімшелер X Y
бұрыш бұрыш м
∆х ∆y
8117,55 5679,81
А 88º00'00"
133 º 120,67 -88,13 +82,43 8029,42 5762,24
º00'00" 135 º00'00"
1
92 80,73 -61,84 -57,95 7967,58 5704,29
º00'00" 223 º00'00"
2
140 º 84,38 -13,08 -86,65 7954,55 5617,64
º00'00" 263 º00'00"
3
148 159,35 +63,76 -147,32 8018,26 5470,32
º00'00" 295 º00'00"
4
74 97,10 +70,48 +60,35 8088,74 5530,67
º00'00" 41 º00'00"
5
154 º 80,88 +28,8 +71,55 8117,54 5602,22
º00'00" 67 º00'00"
6 80,34
159 º 88 º00'00" + 0,01 +77,59 8117,55 5679,81
º00'00"
А
0 0
Тура геодезиялық есепті шешіп кешенінің шеткі нүктелерінің
координаттарын табамыз. Жүргізілген полигонометриялық жүрістің А-пунктіне
ең жақын ғимараттың нүктесіне дейінгі арақашықтық пен бұрышы және А-
пункттің белгілі координаттары бойынша 1-нүктенің координаттарын табамыз.
А-пункттің координаттары: Х =8117,55
У =5679,81
Ғимараттың 1-нүктесінен А-пунктке дейінгі қашықтық: S=30,63 м
Бұрыш: α = 228˚
Координат өсімшелері:
∆х= S ×cos α =30,63×cos 228˚=-20,50
∆y= S ×sin α =30,63× sin 228˚= -22,76
1-нүктенің координаттары:
Х =8117,55 – 20,50=8097,05
Y =5679,81 – 22,76= 5657,05
Кесте 5 Ғимарат бұрыштарының координаттары
Нүкте ГоризонтальДирекциялық Қашықтық, ∆х ∆y Х Y
№ бұрыш бұрыш м
42˚
1 90˚
132˚ 103,38 +76,47 +72,18 8097,05 5657,05
2 90˚
42˚ 78,55 -52,91 +61,38 8173,52 5729,23
3 270˚
312˚ 20,34 +14,76 +16,62 8120,61 5790,61
4 270˚
222˚ 69,11 +45,89 -48,34 8135,37 5807,23
5 90˚
312˚ 19,35 -14,72 -9,93 8181,56 5758,89
6 90˚
222˚ 11,68 +7,46 -5,66 8166,54 5748,96
7 90˚
132˚ 104,95 -78,34 -67,18 8174 5743,3
8 90˚
222˚ 14,25 -9,88 +13,59 8095,66 5676,12
9 90˚
312˚ 17,90 -13,65 -8,96 8085,78 5689,71
10 270˚
222˚ 69,00 +45,82 -48,26 8072,13 5680,75
11 90˚
132˚ 20,81 -15,81 +16,93 8117,95 5632,49
12 90˚
42˚ 70,01 -5,09 +7,63 8102,14 5649,42
1
8097,05 5657,05
0 0
2.2 Биіктік толықтыру торларын жобалау
Мемлекеттік нивелирлік тор еліміздің барлық территориясында бірыңғай
биіктік жүйесінің таралуы үшін жасалады. Ол халық шаруашылығының, ғылымның
және мемлекеттің қорғаныс жүйесін қанағаттандыратын барлық топографиялық
түсірістер мен инженерлік-геодезиялық жұмыстардың биіктік негізі болып
табылады.
Арнайы нивелирлік торлардың негізгі ерекшелігі болып реперлер
арасындағы қашықтық пен жүрістер ұзындықтарының барынша қысқаруы табылады.
Биіктік тірек торлары мемлекеттік нивелирлеудің жоғарғы кластарының кем
дегенде екі реперіне байланысады. Бірақ, кей жағдайларда,әсіресе
инженерлік құрылыстардың ақауларын бақылаған кезде биіктік тор бос болады
және байланыстыру кезінде ғана мемлекеттік тордың бір реперін тіреу етеді.
Нивелирлеудің барлық кластары, қала және ауылды жерлерде, талапқа сай
олардың аудандарына байланысты.
Биіктік торлардың тығыздығы мен дәлдігі қала территориясында,
өндірістік және энергетикалық кешендегі құрылымы бойынша бөлу және түсіріс
жұмыстарының дәлдігі және қамтитын аймақтың көлеміне байланысты
анықталады. Инженерлік - геодезиялық жұмыстар I-IV класты мемлекеттік
нивелирлік торларға негізделеді. I– және II- класты нивелир торлары елдің
аумағындағы біртекті биіктік жүйесін құрайтын басты биіктік негізін
құрайды. I- класты нивелир торлары 500 км² -ден асатын ауданды алып
жататын ірі қалалардың аумағында жүргізіледі.
II-класты нивелир жүрістері жұмыс территориясында маркалар мен
реперлер бірқалыпты орналасатындай етіп жүргізіледі. Нивелирлеу тура және
кері бағыттарда біріктіру әдісімен орындалады. II-класты нивелирлеу
торларын толықтыру барысында III-класты нивелирлеу жекелей жүрістер мен
полигондар жүйесі түрінде жүргізіледі, олар жоғарғы класты нивелир
маркалары мен реперлерін тіреу етеді. Егер III-класты нивелир жүйесі
өздігінен жекелей тірек торы болса, онда ол тұйық полигон жүйесі түрінде
тұрғызылады. Бұл жағдайда нивелирлік жүрістер тура және кері бағытта
жүргізіледі.Басқа жағдайларда бұл кластың жүрістері бір ғана бағытта
орындалады. [6]
Геодезиялық биіктік торлары – техникалық нивелирлеу торлары - 1 км
жүрісте 20 мм дәлдікті геометриялық нивелирлеу әдісімен құрады.
Мемлекеттік геодезиялық биіктік торларын мемлекеттің барлық
территориясын бірыңғай биіктік жүйеге келтіру үшін құрады.
Бірнеше қиылысқан жүрістер торлар деп аталады.
Әдетте, торларды үш немесе одан да көп нүктелер бойынша салынған
жүрістерден алады. Биіктік торлардың нүктелері нивелирлі деп аталады.
Құбырларды қалау дәлдігі бүкіл қаланың аумағын алып жатқан
канализация торларының мөлшеріне байланысты.
Қала территориясында және өндіріс аймағында жүргізілетін нивелирлеу
торлары келесі техникалық сипаттамаларға ие.
Кесте 6 Нивелирлеу торларының техникалық сипаттамалары
Нивелирлеу кластары
Көрсеткіштер
II III IV
Жүрістің максимальді ұзындығы, км :
бастапқы пункттер арасында 40 15 4
аралық нүктелер арасында. 10 5 2
Тұрақты белгілер арасындағы максимальді
қашықтық :
салулары бар территорияларда 2 0.2 0.2- 0.5
салулары жоқ территорияларда 5 0.8 0.5- 2
Нивелирлеу түзулері бойынша және полигондағы
шектік қателік мм-де, L км-де берілген 5√L 10√L 20√L
Нивелирлеудің IV–класы геодезиялық тірек торларының қабырғалық және
топырақтық реперлері мен центрлерінен бір бағытта орындалады. Құрылыс
алаңындағы барлық жұмыстар құрылысты жобалау үшін ізденіс жүргізу
кезіндегі қабылданған бірегей биіктік жүйесінде орындалады. Биіктік
бойынша бөлу жұмыстарының дәлдігіне қойылатын талаптардың көбі
метрополитендер мен ірі канализациялық коллекторлардың құрылысы кезінде
туындайды. Метрополитендердің құрылысы кезінде биіктік бойынша жерасты
қосылыстарын қамтамасыз ету үшін нивелирлеудің III-класының бағдарламасы
бойынша арнайы биіктік торлары құрылады.
Ірі канализациялық коллекторлар 0.0005 көлбеумен салынады.
Коллекторларды қалаудың қажетті дәлдігі жобалық көлбеу шамасы мен
канализация құдықтарының арасындағы қашықтыққа байланысты. Бұл қашықтық
50, 75 және 100 м-ге дейін болады. Құбырларды қалау дәлдігі бүкіл қаланың
аумағын алып жатқан канализация торларының мөлшеріне байланысты.
Өздігінен ағатын коллекторларды биіктік бойынша бөлу II- және III
-класты нивелирлік торларды салумен қамтамасыз етіледі. Гидротүйіндер,
магистральді каналдар мен милиорациялық жүйелер құрылысында биіктік
негіздеу үшін II-, III- және IV-класты нивелирлеу торлары жетілдіріледі.
Арнайы нивелирлік торлардың негізгі ерекшелігі болып реперлер
арасындағы қашықтық пен жүрістер ұзындықтарының барынша қысқаруы табылады.
Биіктік тірек торлары мемлекеттік нивелирлеудің жоғарғы кластарының кем
дегенде екі реперіне байланысады. Бірақ, кей жағдайларда, әсіресе
инженерлік құрылыстардың ақауларын бақылаған кезде биіктік тор бос болады
және байланыстыру кезінде ғана мемлекеттік тордың бір реперін тіреу етеді.
Биіктік негіздің пункттері нивелирлік белгілермен (реперлер)
бекітіледі, олар келесі талаптарға жауап берулері керек:
а) Берілген уақыт ішінде белгінің жоғарғы жұмыс бөлігінің тұрақты
жағдайын қамтамасыз ету;
б) белгінің орнатылған жерде ұзақ мерзімге сақталуын қамтамасыз
ететін құрылымының болуы;
в) белгінің құрылысы зауытта дайындау үшін және центрді көму бойынша
жұмыстарды механикаландыруда мүмкіндігінше қарапайым болуы керек.
Қала аумағында нивелирлік белгілер ғимарат қабырғаларына орнатылады,
ол ғимараттар белгіні орнатудан бұрын, кем дегенде, екі жыл бұрын салынуы
керек. Маркалар 1.5-1.7 м биіктікте, ал реперлер – 0,3-0.6м жерден биік
орнатылады. Қабырғалық белгілерді теміржол торабына жақын орналасқан
ғимарат қабырғаларына орнатуға рұқсат етілмейді. Бір ғимараттың
қабырғасында бір белгіден артық белгі орнатуға болмайды.
Грунттық реперлерді капиталды ғимараттар болмаған жағдайда орнатады.
Грунттық реперлерді орнату үшін табиғи жыныстардың орналасқан жерлерін 4м
-ден кем емес тереңдікте грунттық сулар жиналған учаскелерді және судың
ағуына ыңғайлы жағдай жасалынған жерлерді таңдау керек.
Құрылыс салу кезінде ең тиімді геодезиялық белгілер – сваялар түрінде
қолданылады. Сваялық реперлер белгі центрінің биіктік жағдайының тұрақты
сақталуын қамтамасыз етеді. Олар қарапайым және жасалуы бойынша өте
тиімді. Ірі инженерлік ғимараттардың шөгуін бақылау орындарында
фундаменттік реперлерді орнатады.
Инженерлік ғимараттардың құрылысы және эксплуатациясы кезінде арнайы
биіктік торларды құру мен дәлдік инженерлік–техникалық нивелирлеудің
қажеттілігі туындайды.
Дәлдік инженерлік–техникалық нивелирлеудің негізгі әдістері болып
табылады:
а) қысқа нысаналық сәулелі геометриялық нивелирлеу әдісі, ол әртүрлі
ғимарат түрлерінің құрылыс конструкциясын және фундаментттің шөгуін
бақылау кезінде қолданылады.
б) гидротехникалық нивелирлеу әдісі.
в) микронивелирлеуді қолдануға негізделген әдіс.
Геометриялық нивелирлеу әдісімен екі нүктенің биіктік айырмасын
анықтауға болады, нүктелер арақашықтығы 10-15 м болғанда орташа квадраттық
қателік 0.1- 0.2 мм-ге тең.
Қолайсыз жағдайлардағы инженерлік-геодезиялық жұмыстарды орындау
кезінде геометриялық нивелирлеу тригонометриялық нивелирлеумен алмасуы
мүмкін, оның нысаналау сәулесінің ұзындығы 100 м-ге дейін жетеді.
Тригонометриялық нивелирлеу келесі түрлерге бөлінеді:
а) біржақты нивелирлеу, мұнда бір ғана көлбеу бұрыш немесе зенит
қашық-тығы өлшенеді;
б) екіжақты нивелирлеу, мұнда сызықтың соңғы нүктелеріндегі бар
элемент-терді бірмезгілде өлшейді;
в) ортадан нивелирлеу, мұнда теодолитті нүктелердің арасына орнатады.
Қысқа сәулелі тригонометриялық нивелирлеуді таулы аймақтардағы
топографиялық түсірістерге негіз ретінде қолданған ыңғайлы, сонымен қатар
ғимараттың шөгуін бақылау үшін де қолданады.
Түсіріс негізінің пункттерінің биіктіктерін анықтау үшін, сондай-ақ
геодезиялық толықтыру торларының биіктіктерін анықтау үшін техникалық
нивелирлеу торларын жетілдіреді. Егер пландық толықтыру полигонометрия
әдісімен орындалса, онда техникалық нивелирлеу жүрістерін
полигонометриялық жүрістермен сәйкес жүргізеді.
Егер топографиялық түсіріс аудандары 20 немесе 100км²-ден аз болса,
биіктітік түсіріс негізі техникалық нивелирлеу әдісімен ғана орындалады (1-
2.5км² ауданда түсіреді). Әрбір түсіріс объектісінде түсіріс масштабы мен
учаскенің көлеміне қарамастан кем дегенде тұрақтыекі нивелир белгілері
болуы керек.
Техникалық нивелирлеу жүрістеріндегі және полигондардағы қателер
±50мм√L шамадан аспауы керек. Мұндағы, L- полигондағы км ұзындығы. [7]
2.3 Толықтыру торларының дәлдігін бағалау
Біздің объектіде геодезиялық жұмыстарды орындау үшін бастапқы негіз
ретінде 1 разрядты полигонометрияның салынған жүрістері және толықтыру
ретінде – 2 разрядты полигонометриялық жүрістерді салу қызмет етеді.
Пункттердің биіктіктері полигонометриялық жүрістер үшін ІV класты дәлдік
бойынша геометриялық нивелирлеу әдісімен анықталатын болады.
Аяқтарымен бастапқы пункттерге және бастапқы дирекциондық бұрыштарға
бірлік полигонометриялық жүрісті жобалау кезінде пункттің орналасуындағы
қатені және жүрістің ортаңғы бөлігіндегі қатені барлық жағдайлар үшін
теңестіруден кейін анықтау қажет.
Дәлдікті есептеудің жалпыға айқын формулалары еркін форманың
жүрістерінде пункттің орналасу қатесі анағұрлым әлсіз болады деген
болжауларға негізделген:
(1)
мұндағы, М – соңғы пункттің бастапқыға және бастапқы сызықтың бағытына
қатысты келесі формула бойынша анықталатын дирекциондық бұрыштардың шарты
үшін ғана жүрісті теңестіруден кейінгі қатесі:
(2)
мұндағы, ms - жақты өлшеудегі орташа квадраттық қателік;
mβ – бұрышты өлшеудегі орташа квадраттық қателік;
D0,і - жүрістің әрбір төбесінен центріне дейінгі
арақашықтық.
Иілгендіктің деңгейінің критерийлері келесі формула бойынша
анықталады:
(3)
мұндағы, [S] – жүріс сызықтарының ұзындықтарының қосындысы; L –
тұйықтауыштың ұзындығы (м); К – жүрістің иілу коэффициенті. Егер К 1,3
болса, онда жүріс созыңқы, егер К1,3 болса жүріс иілген болады.
- созыңқы жүріс.
Кесте 7 Созыңқы жүріс үшін берілген деректер
Нүктелер № Сызық ұзындығы S ms(мм) ms2(мм)2
(м)
пп101 - 102
182,500 9,125 83,270
пп102 -103
116,000 5,800 33,640
пп103 - 104
108,000 5,400 29,160
пп104 - 101
143,000 7,150 51,120
Барлығы 549,500 27,475 197,190
Созыңқы жүріс үшін, келесі формула бойынша бұрыштардың алдын ала
теңестірілген жағдайында соңғы нүктедегі орташа квадраттық қатесін есептеп
шығарайық:
(4)
см
см
Иілген жүріс үшін келесі формула бойынша бұрыштардың алдын ала
теңестірілген жағдайында соңғы нүктедегі орташа квадраттық қатесін есептеп
шығарайық:
(5)
см
см
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz