Оқыту технологиясының сәйкестендіру қағидалары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 6
1.1 Қашықтан оқытудың негізгі түсініктері 6
1.2 Қашықтан оқудағы технологиялар 7
1.3 Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар 12
1.4 Элементар математика негіздерінің даму тарихы 24
2 ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ ҚҰРАЛЫНЫҢ БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ 31
2.1 Электронды оқулық және бағдарламаны ақпаратпен қамтамасыз ету 31
2.2 Электрондық оқу құралының құрылымы 35
2.3 Macromedia Flash 8 Pro ортасы 42
3 ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТАРДЫ ҚҰРУ ҚҰРАЛДАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ 64
3.1 Электрондық оқу құралының сапасына қойылатын негізгі талаптар 64
3,2 Электрондық оқулықтың құрылымы 65
ҚОРЫТЫНДЫ 71
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 73
ҚОСЫМША А 75
КІРІСПЕ
Ұсынылып отырған дипломдық жоба Элементар математика негіздері
тақырыбында орындалған электронды оқулық болып табылады.
Жалпы элементар математика дегеніміз не? Электронды оқулық дегеніміз
не? Осы сұрақтарға тоқтала өтсек.
Элементар математика – математиканың айнымалы шама, функция, шек,
сондай-ақ жиын, т.б. жалпы ұғымдарды пайдаланбайтын саласы. Басқаша
айтқанда элементар математикада математикалық анализ пайда болғанға дейінгі
жалпы математикалық ұғымдар (абстракциялар) қолданылады. Қысқаша элементар
математиканы “тұрақты шамалар математикасы” деп те сипаттауға болады. Бірақ
бұл элементар математиканың дәл сипаттамасы бола алмайды. Өйткені элементар
математикада тек тұрақты шамалар мен геометриялық фигуралар (олардың
мөлшері ғана емес, мысалы, орналасуы да қарастырылады) ғана емес, сонымен
бірге онда айнымалы шамалар да (мысалы, тригонометриялық функциялар)
қарастырылады. Жалпы білім беретін орта мектепте оқылатын математикалық
пәндердің жиынтығы элементар математика деп түсініледі [1, 25 б.].
Электронды оқулық – бұл компьютерді қолданып, оқу курсын өз бетімен
немесе оқытушының көмегімен меңгеруді қамтамасыз ететін программалық
әдістемелік кешен. Электронды оқулық немесе курс үш компоненттен тұрады:
курстың негізгі ақпараттық бөлігі мазмұндалған презентациялық құрамадан;
алынған білімді бекітетін жаттығулардан; оқушының бағасын дұрыс бағалайтын
тест жүйесінен [2, 14 б.].
Яғни, осы дипломдық жоба арқылы оқушылар мен студенттерге арналған
әдістемелік кешенді орындау барысында өз алған білімім мен жетістіктерімді
толық көрсетуге тырыстым.
Электронды оқулық қазіргі кездегі қолданыста кеңінен өріс алып жүрген
мультимедиялық-анимациялық Macromedia Flash 8 Pro бағдарламасында
орындалған. Шындыққа келер болсақ бүкіл әлемдік интернет желісіне жоғары
сапалы әрі ықшамды анимацияны алып келген осы Flash бағдарламасы. Қазіргі
таңда қолданыста көптеген Flash-техналогиясы арқылы жасалған Web-парақшалар
кездеседі. Яғни, Flash бағдарламасының негізгі мақсаты болып интернет-
графикасын орындау болып табылады. Бірақ сонымен қатар күрделі анимациялар
мен роликтарды жасау арқылы осы бағдарлама басқада көптеген мақсаттарда
қолданыс тапты. Соның бірі болып осы электронды оқулықтарда табылады.
Электронды оқулықтардың басты мақсаты болып орта және жоғары оқу
орындардағы оқушылар мен студенттердің білім сапасын көтеру мақсатында,
яғни, ізденістерін өз күштерімен қанағаттандыру мақсатында қолданылады.
Сонымен қатар оқутушылардың да Ақпараттық – коммуникациялық технологияларын
пайдалануда қажетті оқу әдістемелік құрал болып табылады.
Ақпараттық – коммуникациялық технология электрондық есептеуіш
техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға,
модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті құралдарды қолдануға,
интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді.
Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын
пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Жаңа технологияларды қолданып Элементар
математика негіздері пәні бойынша мультимедиялық электрондық оқулықты
жасау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
➢ Macromedia Flash 8 Pro бағдарламалау ортасын қарастыру;
➢ электрондық оқулықтарды құру құралдарын зерттеу;
➢ инструменталды орталарын салыстыру;
➢ студенттерге ұсынылған теоретикалық материалды талдау;
➢ пәні бойынша дәрістерді жасау;
➢ қолданушылық интерфейстің құрылымын жасау.
Зерттеу пәні болып электронды оқу құралын пайдаланудың теориялық,
әдістемелік және тәжірибелік аспектілердің жиынтығы табылады.
Зерттеу объектісі ретінде Элементар математика негіздері электронды
оқу құралы болып табылады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы – электронды оқулықты (ақпараттық-
қатынастық технологияны) қолдану негізінде студенттердің элементар
математика негіздеріне қатысты білім сапасын көтеру, өзіндік жұмыс
дағдыларын дамыту және математиканы оқытудың қолданбалылығын арттыру.
Оқытудың осы бағыттары ғылыми жаңаша зерттеудің қажеттігін туғызып отыр.
Себебі студенттердің бұл әдістерді жетік меңгеруі олардың болашақ кәсіби іс-
әрекеттерінде қазіргі заманда ақпараттық технологияларды неғұрлым ұтымды
пайдалануына мүмкіндік туғызады.
Дипломдық жұмыстың нәтижелері. Элементар математика негіздері
электронды оқу құралы жасау барысында келесі нәтижелер алынды:
✓ элементар математика негіздері теориялық элементтерін алу
(нәтиже –дәрістер);
✓ эелементар математиканың қолданыс үрдісін көрсету (нәтиже –
математикалық есептерге арналған мысалдар, дәрістер, тарихи
мағлұматтар);
✓ оқушыларды, студенттерді математикалық әдістемеліктермен
қамтамасыздандыру (нәтиже – электрондық оқулық).
Дипломдық жұмыс нәтижелері элементар математиканың заманауи даму
беталыстарына сәйкес, себебі заман талабына сәйкес орта және жоғарғы білім
беру мекемелерінде білім беру электрондық оқулық арқылы жүзеге асырылады.
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы. Электронды оқу құралын қолдану
негізінде студенттердің элементар математика негіздері саласында білім
сапасын көтеру, өзіндік жұмыс дағдыларын дамыту және элементар математика
негіздерін оқытудың қолданыстағы рөлін арттыру. Оқушылардың, студенттердің
оқулықпен жұмыс істеуді жетік меңгеруі олардың болашақ кәсіби іс-
әрекеттерінде бүгінгі таңда ақпараттық технологияларды неғұрлым ұтымды
пайдалануына мүмкіндік туғызады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы. Дипломдық жұмыстағы электронды
оқулық оқушылар, студенттер үшін мектепте, жоғарғы оқу орындарында оқыған
жылдарының барлығында да, өздері толықтырып отыра алатын және нәтижелік
емтиханға дайындалуға көмектесетін, мәліметтер базасы болып табылады.
Электрондық курстармен жұмыс істеу әрбір оқушының, студенттің өз
мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізуі болып
саналады. Құрылған оқулықты Физика-математика пәні мұғалімі мамандығы
студенттері үшін оқу процесінде қолдануға болады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан,
қорытындынан және бір қосымшадан тұрады.
Кіріспеде дипломдық жұмыстың тақырыбын таңдау себептері, зерттеу
мәселесі, өзектілігі, объектісі, пәні, мақсаты және міндеттері жазылған.
Бірінші тарауда, қашықтан оқу оқытушы мен арадағы қатынасты
компьютерлік желі, аудио және видео байланыс, баспа құралдары арқылы
ақпарат алмасуды қамтамасыз ететін арнайы технология, ақпараттық-
коммуникациялық техналогиялар жайлы қарастырылған.
Екінші тарауда, электрондық оқу құралының құрылымы, электрондық
оқулықты құру процесі, Macromedia Flash 8 Pro бағдарламасының құрылымы және
жұмыс атқару ортасы жайлы сипатталады. Бұл файлдар қолданушының операциялық
ортасына арнайы қол жетерліктей жасалады. Соның барысында, серверлік
қосымшалар клиенттен инвариантты құрылуға міндетті және олардың өңделуі
әмбебапталған клиенттің бар болуына және корпорацияның функционалды
тапсырмаларын жүзеге асыруға толығымен бағытталған болуы керек.
Үшінші тарауда, оқу құралының қалай құрылатындығы және оның түрлері
қарастырылған. Дипломдық жұмыста қарастырылған электронды оқу құралының
жасалуы, талабы, міндеті, әрі кімдерге арналғандығы туралы мәліметтер
сипатталған.
Қорытындыда зерттеудің негізгі қорытындылары, тұжырымдарған өзекті
мәселелер қарастырылған.
Қосымшада зерттеу барысында қолданылған бағдарламалар листингі
берілген.
1 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қашықтан оқытудың негізгі түсініктері
Қашықтан оқыту технологиясы – оқу үрдісі кезінде оқып үйренушілер мен
оқытушылар арасында интерактивті өзара іс-әрекетте оқытылып, материалдың
негізгі көлемін оқып үйренушілерге жеткізуді қамтамасыз ететін, оқылған
материалдарды меңгеру бойынша, сонымен бірге оқу үрдісі барысындағы оқып
үйренушілердің өз бетімен жұмыс істеуіне мүмкіндік беретін ақпараттық
технология. Қашықтан оқыту – компьютерлік және телекоммуникациялық
технологияларға негізделген оқытудың құралдары мен түрлері, білім беру
үрдісінде үздік дәстүрлі және инновациялық әдістер қолданылатын, күндізгі
және сырттай білім алу ретінде білімді қабылдау түрі болып табылады [3].
Қашықтан оқыту кезіндегі білім беру үрдісінің негізін жеке кесте
бойынша өзіне ыңғайлы жерде оқуға мүмкіндігі болатын, оқытудың арнайы
құралдары жиынтығы өзінде бола отырып, электронды және қарапайым пошта,
телефон арқылы оқытушылармен келісілген байланыс жасауына, сонымен қатар,
күндізгі бөлімде де мүмкіндігі болатын, оқып үйренушінің мақсатқа
бағытталған және бақыланатын қарқынды өзіндік жұмысы құрайды.
Қашықтан оқыту білім жүйесі жоқшылыққа, географиялық немесе уақытша
оқшаулануға қатысты себептермен, әлеуметтік қорғаны жоқ және дене бітімі
жетілмеуіне байланысты білім мекемелеріне бару мүмкіндігі жоқ немесе
өндірістік және жеке жұмыстары болу себебінен, ешкімнің оқуға мүмкіндігін
шектеуге болмайды деген гуманистік қағидаларға жауап береді.
Қашықтан білім беру – жаңа ақпараттық технологиялар мен мультимедиялық
жүйелер негізінде күндізгі, күндізгі-сырттай, кешкі және сырттай оқытудың
элементтері үйлестірілген ерекше, жетілген түрі.
Қазіргі замандағы телекоммуникациялық және электронды басылымдар
дәстүрлі оқыту түрінің барлық құндылықтарын сақтай отырып, кемшіліктерін
жеңіп шығуға мүмкіндік береді.
Қашықтан оқытудың ерекшеліктері классикалықпен қатар салыстыру бойынша
мынандай жетістіктерге ие:
- жеке адамның үздіксіз әлеуметтену мүмкіндігі;
- икемділік (оқытудың уақыты, орны, көлемі және қимылы бойынша);
- жеке оқу жоспарын қолдану мүмкіндігі;
- оқу ақпаратына қол жеткізу ,оны жедел жаңарту;
- экономикалық (оқу алаңы, транспорты, техникалық құралдардың шы-ғынын
қысқарту есебінен);
- жаңа технологияларды қолдану;
- оқып үйренушілердің әлеуметтік құқығының теңдігі (олардың тұратын
жерлері мен денсаулық жағдайына қарамастан);
- барлық елдегі ақпараттық – оқыту ресурстарының шығысы мен кірісі;
- материалдарды көбейту мәселелерінің жоқтығы, оларды тарату ыңғайлы-
лығы;
- оқып үйренушілердің өз-өзіне бақылау жасауын қамтамасыз ету.
Ақпараттық технологиялармен оқытудың айрықша тиімділігі, қашықтықтан
оқыту үрдісін автоматтандыру үшін, барлық қажетті компоненттерді
шоғырландырушы қашықтан оқытудың арнайы ақпараттық жүйесі бағдарламаларын
қолдану болып табылады [3].
1.2 Қашықтан оқудағы технологиялар
Кез келген қашықтан оқыту жүйесіне қажетті, аса маңызды сипаттары [3]:
1. Құрылымының ашықтығы. Жүйе ашық жүйе үрдісіне сәйкес құрылуы
тиіс.
2. Сәйкестілігі. Ақпараттық ресурстарды сақтау форматы сәйкес келуі
тиіс. Халықаралық стандартты қолдану керек.
3. Кеңейгіштігі. Жүйенің құрылымы модульді болуы керек және жүйенің
функционалды компоненттерін өсіруге мүмкіндік беру.
4. Жан-жақтылығы. Жүйе көп функциялы және қолданыста жан-жақты болуы
керек.
5. Сенімділігі. Ақпараттар ресурстарын сақтау сенімді болуы керек.
Мүмкін болатын қауіптер әсерінен ақпараттар жоғалмауы тиіс.
6. Үлестірімділігі. Жүйе әр түрлі желі конфигурациясы жұмысына
бағытталуы керек (әртүрлі жедел жүйелерді басқаруға негізделген
Интернет, Интернет) және үлестірілген ақпараттық ресурстарды
сақтауды қолдауы керек.
7. Масштабталуы. Әр түрлі конфигурация жұмысы үшін жүйенің құрылымы
масштаб жүйесін өзгерте алуы тиіс.
8. Қолданушының ортақ интерфейсі. Қолданушының интерфейсі қарапайым,
түсінікті болуы тиіс.
9. Өңдеудің қарапайымдылығы. Өңдеу жылдам және тиімді болуы тиіс.
10. Тасымалдануы. Жүйе әртүрлі аппараттық – бағдарламалы тұғырнамада
жұмыс істеуі қажет.
11. Жүзеге асыруды орындау тәуелсіздігі. Жүйені ақпараттық толықтыру
оны нақты жүзеге асырудан тәуелді болмауы тиіс.
12. Қауіпсіздігі. Ақпараттық ресурстарды сақтау қауіпсіз болуы тиіс.
13. Басқару қарапайымдылығы. Интерфейс басшысы жеткізерліктей,
қарапайым және ыңғайлы болуы тиіс.
14. Көпмәнділігі. Жүйе бірнеше қолданушылардың сұранысын қатар өңдеу
керек.
15. Жұмыстың тиімділігі. Жүйенің құрылымы оның аталуын (аты-жөнін)
әдеттегі аппараттық-бағдарламалы тұғырнамасында есінде тұту
керек.
Жүйенің кеңінен дамуы үздіксіз оқыту мен ақпараттық ортада жеке тұлғаны
әлеуметтендіру табысын қажетті мүмкіндіктермен қамтамасыз етеді.
Қашықтан оқыту жүйесін құру қағидалары [3]:
1. Оқытудың адамгершілік қағидасы. Оның ішкі мазмұны оқытуға
үндейтін және әлеуметтік жинақталған тәжірибені оқып
үйренушілердің меңгеруі үшін жоғары қолайлы шарттарды туғызып,
білім беру үрдісіндегі бүтіндей адамға бағытталады.
2. ҚО жүйесінде білім беру үрдісін жобалау кезінде педагогикалық
көзқарастың басымдылығының қағидасы. Бұл аталған қағиданың
мәнісі, ҚОЖ-ін жүзеге асыруға болатын көріністердің дидактикалық
үлгілерін құрайтын теориялық тұжырымдамаларды талдаудан бастау
қажет екендігінен тұрады.
3. Педагогикалық мақсатқа лайықты жаңа ақпараттық технологияларды
қолдану қағидалары. Ол жобалаудың әрбір қадамының тиімділігіне
және ҚОЖ жасауға педагогикалық баға беруді талап етеді. Сондықтан
да, ең бірінші жоспарға техниканы енгізуді емес, білім беруге
қызмет ететін және оқу курстарының сәйкес мазмұнды толықтыруларын
қою қажет.
4. Білім беру мазмұнын таңдау қағидалары. ҚО жүйесінің білім мазмұны
ҚР-ның Мемлекеттік білім беру стандартымен сәйкес келуі тиіс.
5. ҚОЖ-де таралатын ақпараттардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету
қағидалары. Ұйымдастырушылық және техникалық тәсілдердің
қажеттілігі жағдайында керекті мәліметтерді қауіпсіз және құпиялы
сақтауды, қолдану мен беруді қарастыру, оның қауіпсіздігін
сақтау, беру мен қолдану кезінде қамтамасыз ету қажет.
6. Білім беру деңгейінің бастапқы қағидасы. ҚОЖ-де тиімді оқыту
білім, білік, дағдыларының нақты жиынтығын талап етеді. Мысалы,
оқуға, кандидаттың нәтижелі оқуы үшін, өзіндік оқу еңбегінің
ғылыми негіздерімен таныс болуы керек, компьютермен және т.б.
жұмыс жасай алатын нақты дағдыларына ие болуы тиіс.
7. Оқыту технологиясының сәйкестендіру қағидалары. Оқыту
технологиясы қашықтан оқыту үлгілерімен сәйкес болуы қажет.
Сонымен, дәстүрлі пәндік үлгіде оқытуда ұйымдастыру түрін оқыту
ретінде дәрістер, семинар және практикалық сабақтарда, боямалы
немесе іскерлік ойындар, зертханалық сабақтар, өзіндік жұмыстар,
өндірістік тәжірибелер, курстық және дипломдық жұмыстар,
білімдерінің меңгерілуін бақылау қолданылады. болу керек, ҚО
жүйесі қалыптасу барысында, қажет жағдайда оған қосуға болатын
жаңа үлгілері пайда болуы мүмкін. Оқытудың ұйымдастырушы түрі
қатарындағы осы үлгілерінде компьютерлік конференциялар,
телеконференциялар, ақпараттық сеанстар, телеконсультациялар,
жобалау жұмыстары және т.б. қолданылатын болады.
8. Оқытудың ұтымды қағидалары. ҚО жүйесі жобасы қажетті әлеуметтік
және экономикалық тиімділік шарты бойынша, егер Бұл білім
алушының оқып жүрген оқу орнында сәйкес қызмет көрсетулер
болмаған жағдайда, қажетті бағыттағы өзінің білім беру
бағдарламасын түзетуге немесе толықтыруға ықпал ететін ақпараттық
жүйелерді және қашықтан оқыту үшін берілген білім базалары мен
банктерін құруда жасалады.
9. Білім берудің ҚО қолданылатын түрлеріне қайшы емес қағидалары.
Егер жасалған және енгізілген ақпараттық технологиялар жоғары
білім берудің дәстүрлі жүйесінде бөтен емес элемент болып, яғни
оған біріктірілетін табиғи бейнеде болса, ҚО жобасы қажетті
әлеуметтік және экономикалық тиімділігін бере алады.
10. Білім берудің алдына шығу қағидалары. Бұл оқытудың қағидасы өткен
ұрпақтан қалып жинақталған ғылыми және мәдени мұраларын кейінгі
буындарға жеткізу ғана емес, сонымен қатар, қазіргі ұрпақтың
өзгеріп отыратын заманға тез бейімделіп, оның сана-сезімі мен
дүниетанымын қалыптастыруға көмек жасау болады.
Қашықтан оқыту жүйесінің типтері [4, 115 б.].
Қашықтан оқыту типтерін бірнеше көзқарас төңірегінде көрсету мүмкін. ҚО
тағайындау бағдарында білім берудің толық масштабтағы және сайланатын
жүйесі деп бөлуге болады. Білім берудің толық масштабтағы жүйесінде белгілі
бір бағыттағы бакалаврларды немесе нақты мамандықтың инженерлерін дайындау
бойынша оқу жоспарының толық орындалуын қамтамасыз етеді. Демек, мұндай
жүйеде барлық жоспарланған пәндерді оқып үйрену үшін, құралдардың
жеткілікті түрде (оқулықтар мен оқу құралдары, зертханалық практикумдер,
курстық және дипломдық жобаларды орындау үшін құралдар) бар болуы қажет.
Білім берудің сайланатын жүйесі деп аталған шартты жүйесі өнеркәсіп
қызметкерлерінің біліктілігін жоғарлату үшін, қосымша (екінші) жоғарғы
білім алу үшін, білім берудің қызмет көрсетулерін пайдаланатындарға жеке
сауалдарын қанағаттандыру үшін бағытталады. ҚО жүйесінің әрбір типтерінен
оқу үрдісін жабдықтау және ұйымдастырудағы ерекшеліктері қатарына
қарамастан, орындалатын функциялар мен ұқсас тағайындауларының құрылымды
компоненттерін көрсету керек.
ҚО жүйесінің құрылымы [4, 116 б.]
ҚО жүйесінің құрылымына келесі элементтер кіреді:
• Оқыту мақсаты. Маманның үлгісімен және мемлекеттік тапсырыспен
сәйкес қалыптасатын, білім және білік жүйесін оқып үйренушілердің
меңгеруі.
• Оқыту мазмұны. Әлеуметтік сұраныстың педагогикалық үлгісі. Оқыту
үрдісі, әдістері мен ұйымдастыру түрлерінің жүзеге асырылуы оның
мазмұнымен анықталады.
• Оқыту объектісі. ҚО білім беру қызметін пайдаланушылар білім
алатын берілген түрінің объектісі болып табылады (студенттер,
тыңдаушылар, оқушылар және т.б.). ҚО тыңдаушылары білім алудың
дәстүрлі түрі студенттерінен өзгешелігі, ерекше қайсарлық, білімге
деген құштарлық, ұйымдастырушылық көрсетіп, өз бетімен жұмыс істей
білу, компьютермен жұмыс істей білу және телекоммуникациялық
байланыс құралдарымен дағдысы болу керек.
• Оқыту субъектісі. ҚО субъектісі оқытушылар болып табылады.
Оқытушы – ҚО білім беру үрдісінің жоғары тиімділігін қамтамасыз
ететін басты буын. ҚО оқытушысы іс-әрекетіне тән бірқатар
ерекшелік тьютор терминін енгізу қажеттілігін туғызды. Ол кеңес
беруші – оқытушы, информатика және телекоммуникация іргетасы
негізін білетін болу керек, оның білімділігі алдыңғы озық сипатта
болу керек.
• Оқыту әдістері. ҚО түрі: ақпараттық – ереже жиынтығы,
репродуктивті (дауыс күшейткішін реттеу), мәселелі мазмұндау,
теориялық зерттеудегі логикалық тәсілдер мен ережелер жиынтығы мен
зерттейтін 5 жалпы дидактикалық оқыту әдістерінен тұрады. Олар
оқытушы мен білім алушылардың өзара іс-әрекеті педагогикалық
актілерінің барлық жиынтығын қамтиды.
• Оқыту құралдары. ҚО білім беру үрдісінде оқытудың дәстүрлісі
қалай қолданылса, компьютерлік техниканы және телекоммуникацияны,
сонымен бірге білім беру технологиясы облысындағы соңғы
жетістіктерін қолдануға негізделген инновациялық оқыту құралдары
да солай қолданылады.
• Ғылыми – білім материалдық базасы. Оқу бағдарламасына сәйкес оқу
үшін қажетті материалдық және техникалық құралдар жиынтығы. Олар
оқу және оқу-көмекші бөлмелері; зертханалық қондырғылар,
техникалық оқыту құралдары, оқулықтар, оқу құралдары және басқа да
оқу-әдістемелік материалдардан тұрады.
• Идентификациялық бақылау жүргізу жүйесі. ҚО кіретін бақылаудың
ерекшелігі абитуриенттің кәсіптік сапалары мен қабілеттерінің даму
деңгейін бағалау, тиімді құралдар мен оқыту әдістерін
таңдайтындай, онымен сәйкес әлеуметтік психологиялық бейнесін құру
болып табылады.
Қашықтан оқыту үлгілері [4, 122 б.].
Педагогикалық практикада танымал оқыту түрлері қалыптасқан. Олардың
ішіндегі ең кең тарағандары: дәрістер, семинарлар, зертханалық жұмыстар,
бақылау жұмыстары, емтихандар және т.б.
ҚО дәрістері, дәстүрлі дәрісханалықтан айырмашылығы, оқытушымен бетпе-
бет қатынасуды болғызбайды. Дегенмен, бірнеше артықшылық жақтары да бар.
Дәрістерді жазу үшін аудио және бейне-кассеталар, CD-ROM дискілерді және
т.б. қолданады. Жаңа ақпараттық технологияларды (гипермәтін, мультимедиа,
ГИС-технологиясын және т.б.) қолдану дәрістерді көрнекі және мазмұнды түрде
береді. Мұндай дәрістерді кез келген уақытта, кез келген қашықтықта оқуға
болады.
ҚО семинарлары оқу сабақтарының белсенді түрі болып табылады. ҚО
семинарлары бейнеконференциялардың көмегімен жүргізіледі. Олар
пікірталасқа оның дамуының кез келген жерінде кіруіне мүмкіндік береді
және бұдан бұрынғы айтылған сөздерді оқып, бірнеше қадам артқа қайта
оралады. Оқытушы материалдың меңгерілуін пікірталасқа қатысушының
белсенділік дәрежесі бойынша бағалай алады. Студенттердің арасында өзара іс-
әрекет ету саны артады, ал оқытушы тең құқылы әріптес ретінде көрінеді.
ҚО кеңестері пәнді өз бетімен оқып үйренуде білім алушыларға жетекшілік
жұмысын жасау және оларға көмек көрсету түрлерінің бірі болып табылады.
Телефон және электронды пошта, сонымен бірге телеконференциялар
қолданылады.
ҚО зертханалық жұмыстар материалды тәжірибелік меңгерілуі үшін
беріледі. Дәстүрлі білім беру жүйесінде зертханалық жұмыстар мынаны талап
етеді: арнаулы жабдықтарды, макеттер, имитаторлар (бірдемені мүмкіндігінше
дәл қайталайтын аспап), тренажерлар, химиялық реактивтер және т.б. ҚО
жүйесінің келешекте мультимедиялық технологиялар, ГИС-технологиялар,
имитациялық үлгілеулер және т.б. қолдану есебінен зертханалық
практикумдарды жүргізу міндеттерін қысқартуға маңызды мүмкіндігі болады.
Білім алушыларға қарапайым жағдайда көрсетуге өте күрделі немесе мүлде
мүмкін емес құбылыстарды виртуаллды шындық көрсететін мүмкіндігі бар.
ҚО бақылау – бұл білім алушының оқу материалын теориялық және
практикалық меңгеруі нәтижелерін тексеру. ҚО өзін дәлелдете білді және
тестік бақылаудың лайықтылығын құптайды. Тест ережесі, пән бойынша
кеңейтілген сұрақтар тізімін қамтиды, олардың әрбіреуіне бірнеше жауаптар
нұсқасы ұсынылады. Студент осы нұсқалардан дұрыс жауапты таңдауы керек.
Оқу электрондық басылымдар [4, 128 б.].
Оқу белгілерінің электрондық басылымы қағаз басылымының барлық
ерекшеліктеріне ие бола отырып, елеулі айырмашылықтары мен артықшылықтары
да бар. Дербес жағдайда: компьютер жадында немесе дискетада сақтау
ықшамдылығы, гипермәтіндік мүмкіндіктер, бейімділігі, таралымы, өзгертулер
мен толықтыруларды жылдам енгізудің мүмкіндігі, электронды пошта бойынша
жіберудің ыңғайлылығы. Бұл - пән бойынша дидактикалық, әдістемелік және
ақпараттық-анықтама материалдарын өзіне енгізген, сонымен бірге, білімді
бақылау және өз бетімен алу үшін оны комплексті қолдануға әсері болатын
бағдарламамен қамтамасыз етілген автоматтандырылған оқыту жүйесі.
Компьютерлік оқыту жүйесі [4, 130 б.].
ҚО білім беру үрдісінде кең түрде қолданылатын оқу белгілерінің
бағдарламалық құралдары және мынандай жағдайлар туғызады:
• оқыту үрдісін саралау және даралау;
• білім алушы қателерінің диагностикасымен және кері байланысын
тексеру;
• өзін-өзі бақылау және оқу-танымдық іс-әрекетіне өзіндік
түзетулерді қамтамасыз ету;
• компьютердегі көп еңбек сіңіруді керек қылатын есептеулер есебінен
оқыту мерзімін қысқарту;
• көзбен шолу оқу ақпаратына демонстрация жасау;
• құбылыстар мен процестерді үлгілеу және боямалау;
• эксперимент пен тәжірибелерді, зертханалық жұмыстарды виртуалды
шындық жағдайында жүргізу;
• қолайлы шешімдерді қабылдауда іскерлік таныту;
• ойын жағдайларын қолданып, оқу үрдісіне қызығушылығын арттыру;
• танымдық мәдениетін және т.б. жеткізе білу.
Қашықтан оқыту жүйесіндегі оқыту жабдықтарының құрамына кіретіндер :
- оқу-әдістемелік кешен;
- компьютерлер;
- аудио, видеотехника;
- мультимедианың арнайы техникасы.
Аудио-бейне оқу материалдары және т.б. Аудио-бейне оқу материалдары
магниттік тасымалдауыштарда жазылады, білім алушыға магнитофонның, бейне
магнитофондар немесе CD-ROM лазерлі жинақ-дисктердің көмегімен берілуі
керек. Компьютерлік желілер – байланыс каналдарымен қосылған әр алуан түрлі
ақпараттар мен компьютерлер жиынтығын қамтитын оқыту құралдары. ҚО кең
қолданылатын интегралды құрал ғаламдық желі INTERNET болып табылады.
1.3 Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
Электронды оқулық – бұл компьютерді қолданып, оқу курсын өз бетімен
немесе оқытушының көмегімен меңгеруді қамтамасыз ететін программалық
әдістемелік кешен. Электронды оқулық немесе курс үш компоненттен тұрады:
курстың негізгі ақпараттық бөлігі мазмұндалған презентациялық құрамадан;
алынған білімді бекітетін жаттығулардан; оқушының бағасын дұрыс бағалайтын
тест жүйесінен. Оқыту программалары оқыту үрдісінде жетістікпен
қолданылуда. Оқыту программасын жасау – өте күрделі және көп еңбектенуді
қажет ететін жұмыс. Негізгі көңіл компьютерлік эффект немесе өнімдегі
ерекше жаңа қабылдауларға бөлінеді. Жарнамалық жобалар мен компьютерлік
басылымдар ең жиі қолданылатын компакт-дисктердің сипаттамасына қарау
жеткілікті. Бірінші орында жазылған ақпараттың көлемі, иллюстрация, аудио
және видеофрагментердің саны жәгне олардың ұзақтығы. Ақпараттығң сапасы
жайлы ақпарат жоқ, ең жақсы жағдайда өнім басылымның электронды көшірмесі
ретінде беріледі. Осылайша берілген оқулықтар, энциклопедиялар және басқа
басылымдар оқу құралы ретінде қолданылуы мүмкін. Олар әр түрлі компьютерлік
эффектілермен танысуға мүмкіндік береді. Бірақ осы қосымшаларды нақты бір
жұмыста қолдану қиын. Оқу программасын құру кезінде технологиялық
жабдықтардың барлық мүмкіндігін қолдану маңызды [5].
Электронды оқулық мынадай жағадайларда тиімді:
1) тез арадағы кері байланысты қамтамасыз етеді, яғни интерактивті болып
табылады;
2) қажетті ақпаратты тез табуға көмектеседі, іздеу жай оқулықта қиынға
түседі;
3) гипермәтіндік түсіндірмелерге бірнеше рет енген кезде уақытты үнемдейді;
4) экранға мәтінді шығарып ғана қоймай, сонымен бірге көрсетеді және
үлгілейді және т.б. – осында мультимедиалық технологиялардың
мүмкіндіктері мен артықшылықтары белгілі болады;
5) нақты тарау бойынша нақты тұлға үшін ең сәйкес келетін білімді тексеру;
6) интернет көмегімен қажетті ақпаратты жаңартуы мүмкін.
Қазіргі кезде компьютерлік дидактикалық программалардың келесі типтері
белгілі:
1) бақылаушы программалар – кейбір істерді жоспарлау және орындау жолында
оқушы белгілі бір мақсатқа жету үшін оқу ортасында тапсырмаларды
көрсету;
2) оқыту програмамлары – оқушыға оқу материалы мен ол жауап бере алатын
сұрақтарды беру;
3) үлгіленуші программалар – оқушыдан талап етілетін тапсырмаларды беру;
4) жаттығу программалары – есепті шешудің техникалық дағдылануларын бекіту
үшін қызмет етеді. Олар теория бойынша ақпаратты алуды қаматамасыз етуі
тиіс;
5) дидактикалық ойындар – ойын үрдістерін пайдаланып, оқушыға сұраұқтарға
жауап беру;
6) гипермәтіндік жүйелер – негізінен мультимедиалық анықтамалардан тұрады,
ақпаратты іздеу және жаңарту жүйесі жақсы дамыған [5].
Мұндай жағдайларда студенттің компьютерлік оқыту программаларымен
байланысы оқытушының тәжірибесіне бағытталған. Оқытушы студенттің пән
материалын оқып-үйрену үрдісіне қатысады.
Оқу материалының мазмұны. Оқу материалының мазмұнын психологтардың
талаптарына сәйкес құру ұсынылады. Нақты бір материалды меңгеру екі
сағаттан аспау керек. Студент бір матеиалды меңгергеннен кейін міндетті
түрде бақылаудан өтуі тиіс. Оқу материалының графиктік көрінісі қажетті
ақпаратты тез қабылдауға мүмкіндік береді. Сондықтан электронды оқулықтың
архитектурасы графиктік жабдықтаудан тұрады. Күрделі сызбалар мен
фотографияларды қарастыру кезінде иллюстрацияларды қолдану тиімді болып
табылады. Программалық код пен программаның компиляциясын құру ретін
орындайтын видеосюжеттерді де қою тиімді болып саналады. Әлемдік
практикадан белгілі, үлкен компаниялар қосымша құжатқа тек басылымдық
өнімдерді ғана емес, сонымен қатар видеокассеталарды да қосып қояды.
Оқулыққа талаптарды қалыптастыру. Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай
келе, автоматандырылған оқыту жүйесінің қолданушылары мен құрастырушылары
үшін пайдалы және маңызды жабдықтардың барлық қарастырлған жүйелердегі
дамуының кемшіліктерін ерекше атап өтуге болады. Автоматандырылған оқыту
жүйесінде болатын мүмкіндіктер тізімін беруге болады [5].
Қолданушылар үшін: әр түрлі деңгейдегі оқытуды ұйымдастыру – алғашқы
таныстырудан материалды толығымен меңгергенге дейін. Оқыту мақсатынан
шығатыны материалды беру мүмкіндігі. Тесттік тексеру нәтижесі бойынша
материалдарды жинақтау.
Құрастырушылар үшін: Енгізілген анықтамалардың дұрыстығын тексеру.
Анықталмаған ұғымдардың тізімін қалыптастыру. Ерекшеленген ұғымдар үшін
байланыс графын тұрғызу. Бұл жобада оқыту жүйелерінің құрастырушыларына
қатысты барлық мүмкіндіктердің екінші бөлігі берілген. Бірақ берілген
жобаның негізінде қолданушыларға қатысты мүмкіндіктердің бөлігін таратуға
болады.
Алгоритмдерді құрастыру. Электронды оқулықтардың құрылымын өңдеу және
ерекшелеу жүйесі HTML тілінде таратылған гипермәтіндік оқулықтарды өңдеу
үшін құрылған. Алдыңғы тарауда берілген қағидалар бар.
Жүйенің негізгі функциялары. Жүйе келесі негізгі функцияларды орындайды
[5]:
1) электронды гипермәтіндік оқулық ұғымының құрылымын тұрғызу;
2) қолданушы үшін көрнекі және ыңғайлы түрде алынған құрылымды бейнелеу:
- құрылымдағы элементті іздеу;
- құрылымды қараудан оқулықты қарауға көшу мүмкіндігі.
3) алынған құрылымды өңдеу:
- құрылымдағы анықтамалардың дұрыстығын тексеру;
- алғашқы ұғымдардың тізімін ерекшелеу;
- ұғымдардың берілген жиыны бойынша ішкі құрылымды ерекшелеу.
Жүйенің құрылымын құру. Жүйе HTML тілінде жазылған гипермәтіндік
электронды оқулықты өңдеу үшін арналған. HTML тілі — Web-парақтарды
сипаттау тілі, сондықтан оқулықты қарау үшін Web-браузер қолданылады.
Ақпараттық – коммуникациялық технология электрондық есептеуіш
техникасымен жұмыс атқаруға, дәріс жүргізу барысында компьютерді
пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті құралдарды
қолдануға, интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына
негізделеді. Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс
құралдарын пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді.
Ақпараттық – коммуникациялық технологияның оқушылар мен студенттердің
жан – жақты білім алуына, іскер әрі талантты, талапты да ізденушілігі мол,
еркін дамуына жол ашатын педагогикалық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы
аса зор.
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік
бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы Н. Ә. Назарбаев Қазақстанның әлемдегі
бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты жолдауында
Білім беру реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін
қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі деп атап
көрсетті [5].
ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі
, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне
мұқият қарайтын дәуір.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа ақпараттық технологияларды
пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын
жүзеге асыра отырып, оқу – тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі
мен сапасын жоғарлатуды көздейді.
Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен ХХІ ғасыр – ақпараттандыру ғасыры
деп аталады. Қазақстан Республикасы да ғылыми – техникалық прогрестің
негізгі белгісі – қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезеңіне енді [5].
Заманымызға сай қазіргі қоғамды ақпараттандыруда педагогтардың
біліктілігін ақпараттық – коммуникациялық технологияны қолдану саласы
бойынша көтеру негізгі міндеттерінің біріне айналды.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында: Білім беру жүйесінің
басты міндеттерінің бірі - білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін
жағдайлар жасау керек-деп көрсетілген. Солардың бірі білім беруді
ақпараттандыру барысында дидактикалық және оқыту құралы болып компьютер
саналады. Сондықтан кез келген білім беру саласында мультимедиялық
электрондық оқыту құралдары барлық пәндерді оқытуға пайдаланады. Бұл
бағытта ақпараттық технологияны оқыту үрдісіне екпінді түрде енгізу
бағытында және қолданылатын жаңа құралдардың бірі - бағдарламалық –
техникалық кешен болып саналатын Активті экран болып табылады.
Ақпараттық қоғамның негізгі талабы – оқушыларға ақпараттық білім
негіздерін беру, логикалық – құрылымдық ойлау қабілеттерін дамыту,
ақпараттық технологияны өзіндік даму мен оны іске асыру құралы ретінде
пайдалану дағдыларын қалыптастырып, ақпараттық қоғамға бейімдеу.
Олай болса, ақпараттық бірліктердің білімге айналуы әлемнің жүйелік -
ақпараттық бейнесін оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен құндылық
бағдарларын дамыту арқылы қалыптастыруды көздейтін, адамның дүниетанымының
құрамдас бөлігі болып табылатын интеллектуалды дамуды қалыптастырудың бір
жолы.
Ақпараттық бірлікті қалыптастыру: мектептің материалдық-техникалық
базасына; ақпараттық қоғам саясатының мақсаты мен міндеттеріне; оқушылардың
ақпараттық мәдениетін қалыптастыру жүйесіне; оқушылардың жас ерекшеліктері
мен меңгеру қабілеттеріне, педагог мамандардың информатикадан білім
деңгейлерінің сапасы мен шеберліктеріне, оқу - тәрбие бағытының ақпараттық
қоғам бағытымен өзара байланысына тәуелді.
Қазіргі уақытта жаратылыстану – ғылыми білім беруде сабақ барысында
интерактивті құралдарды қолдануда. Интерактивті құралдардың көмегімен
мұғалімнің, оқушының шығармашылықпен жұмыс істеуіне жол ашылып отыр.
Білім берудегі интерактивті технология – мұндағы интерактивті сөзі-
inter (бірлесу), act (әрекет жасау) ұғымын білдіреді, сабақ барысында
оқушының топпен жұмыс жасауға қатыспауы мүмкін емес, бірін-бір
толықтыратын, сабақ барысында барлық оқушылардың қатысуын ұйымдастыратын
оқыту барысы [6].
Интерактивті тақта – дегеніміз не?
Интерактивті тақта – бұл компьютердің қосымша құрылғыларының бірі және
де дәріс берушіге немесе баяндамашыға екі түрлі құралдарды біріктіретін:
ақпараттың кескіні мен қарапайым маркер тақтасын біріктіретін құрал.
Бүгінгі күні бірнеше ИТ түрлері бар. Олардың ішінде білім саласында
қолданып жүргендеріне қысқаша шолу жасайық.
ACTIVboard (Promethean компаниясы) – ACTIVstudio программасы
арқылы іске қосылады. Бұл құрылғы компьютер, мультимедиялық проектор және
ақпараттарды енгізуге арналған активті қаламнан тұрады.
Активті қалам – дегеніміз не?
Aктивті қалам – бұл меңзерді басқару құрылғысы және компьютер мен тақта
арасындағы байланысты іске асырушы құрылғы [6].
ACTIVwand указкасы.
Электронды ACTIVwand указкасының ұзындығы 54 см тақтаның жоғарғы
бөлігінен кішкентайларға да қол жеткізуге мүмкіндік береді. Жанында
орналасқан батырма ташқанның сол жақ батырмасының қызметін атқарады.
ACTIVboard – интерактивті тақтасында жұмыс жасаушыға проектордың сәулесінен
астынан шығуға мүмкіндік береді. "Оң қол" сонымен бірге "сол қолмен" жұмыс
жасауға қолайлы құрал.
ACTIVpanelpro.
ACTIVpanelpro (Активпанель) үлкен аудиторияларда қолдануға өте қолайлы,
онда үлкен экранға проекцияға қолданады. ACTIVpanelpro арнайы қарындаштың
көмегімен дисплейде жазылған жазулар компьютер арқылы тақтадан көруге
мүмкіндік береді. ACTIVpanelpro (Активпанель) өте жеңіл зат, бөлмеден
бөлмеге қиындықсыз – ақ алып жүре беруге болады, ал проектор болса кескінді
үлкейтіп көрсетеді. ACTIVpanel-pro ДК басқарады, сурет салады, жазу жазады
– бұл ақпаратты енгізетін құрылғыға жатады.
ACTIVslate.
Радио портты ACTIVslate панель құрылғысы топпен жүргізілетін
конференцияға қатысушылардың белсенді қатысуына мүмкіндік береді.
Конференция немесе презентация кезінде аудиторияда еркін қозғалуға болады
ACTIVslateXR панель аудиторияның кез келген жерінен тақтамен жұмыс жасай
алады. ACTIVslateXR көмегімен қатысушылар өз шешімдерін орындарынан тұрмай-
ақ тақтада жаза алады [6].
ACTIVtablet.
ACTIVtablet планшет қарапайым тышқанның қызметін атқара алады,
презентация мен конференция материалдарын ACTIVstudio2 немесе ACTIVprimary
тақтасыз (ACTIVboard көмегенсіз) компьютерде дайындауға мүмкіндік бетерін
құрылғы. ACTIVtablet компьютерге USB порт арқылы қосылады, бағдарламаның
барлық функцияларын қолдануға болады. Арнайы батареясыз қаламмен флипчарт
беттерінде жазу жаза алады.
ACTIVote.
ACTIVote тестілеу жүйесі конференцияның барлық қатысушыларына
сұрақтарға, бірнеше берілген жауаптардың нұсқаларынан желісіз радио
пульттің батырмасын басу әдісімен жауап беруге мүмкіндік береді. Пульттың
көмегімен ақпарат ACTIVboard қабылдайды және де өңделіп конференция
қатысушысының жауабын қабылдайды. ACTIVote қарапайым тест жүргізуге өте
қолайлы зат. ACTIVote 16 немесе 32 пульттан кішкене чемоданда тест жүргізу
үшін қолданылады [6].
ACTIVote қолдана отырып:
Тест дайындау шеберінде ACTIVstudio бағдарламасында флипчартта
мәтіндік немесе графиктік түрде тест сұрақтары кітапханада сақталады да,
тестің нәтижесін кесте немесе диаграмма түріндекомпьютердің жадында
сақталады. Тестің нәтижесін EXСEL немесе WORD редакторларында экспорт
жасауға болады.
ACTIVstudio программасы.
ACTIVstudio PE программасы арнайы презентацияларды өткізуге және оны
сабақ барысында қолдануға негізделген программа. Бұл программа
ACTIVboard және ACTIVpen қаламымен жұмыс жасау үшін жасақталған.
ACTIVstudio программасының мүмкіндіктері өте көп. Атап айтқанда,
презентацияларды құруға, өткізуге, материалдарға арнайы эффектілер қосуға,
негізгі кезеңдерді көрсетуге, көрсеткіштерді қосуға, қосымша ақпараттарды
енгізуге және басқа да көптеген мүмкіндіктері бар [5].
Флипчарт.
Флипчарт – бұл бірнеше қажетті беттерден тұратын негізгі жұмыс аймағы.
Бұл аймақта презентацияны құруға және оны көрсетуге қажетті құралдардың
барлығы көрсетіледі. Бірнеше флипчарттарды бірден ашып, бір флипчарттан
келесі флипчартқа, объектілерге сілтемелер қоюға немесе объектілерді бір
мезетте келесі бетке көшіруге болады. Флипчартты басу құрылғысынан шығаруға
немесе әр түрлі форматтарда экспорттауға болады.
Активті экран кешені білім үрдісінде қолданылатын ақпаратты көрсетуге
және оны компьютермен басқаруға тағайындалған әмбебап интерактивтік жүйе
болып табылады.
Активті экран бағдарламалық – техникалық кешенінің дидактикалық
мақсатта пайдалану барысында олардың негізгі қызметі – жалпы ақпаратпен
кәсіби біліктілікті жетілдіру бағытында қолданып, сонымен қатар бұл
құралдың оқушылардың, ойлау және ойын қысқа және түсінікті түрде жеткізе
білу қабілетін, арттырып өз ойларын жаңа технология құралдары көмегімен
жүзеге асыруын қалыптастыруды қамтамасыз ете алатыны белгілі болды.
Бағдарламалық – техникалық кешеннің құрамына кіретін интерактивтік
тақтаны оқытушыға сабақты қызықты және динамикалық түрде мультимедиялық
құралдар көмегімен оқушылардың қызығушылықтарын тудыратындай оқуға
мүмкіндік беретін визулды қор деп те атауға болады. Сабақты түсіндіру
барысында мұғалім тақта алдында тұрып, бір мезетте мәтіндік, аудио, бейне
құжаттарды DVD, CD-ROM және Интернет ресурстарын қолдана алады. Бұл кезде
мұғалім қосымшаны іске қосу, CD-ROM, Web-түйін мазмұнын қарастыру, ақпарат
сақтау, белгі жасау тышқанды ауыстыратын арнайы қалам арқылы жазулар жазу
және т. б. әрекеттерді жеңіл орындай алады [6].
Интерактивті құралдарды сабаққа пайдаланғанда дидактикалық бірнеше
мәселелерді шешуге көмектеседі:
- Пән бойынша базалық білімді меңгеру;
- Алған білімді жүйелеу;
- Өзін-өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру;
- Жалпы оқуға деген ынтасын арттыру
- Оқушыларға оқу материалдарымен өздігінен жұмыс істегенде әдістемелік
көмек беру [6].
Бұл технологияны оқу материалын хабарлау және оқушылардың ақпаратты
меңгеруін ұйымдастыру арқылы, көзбен көру жадын іске қосқанда арта түсетін
қабылдау мүмкіндіктерімен қамтамасыз ететін әдіс деп қарауға болады.
Оқушылардың көпшілігі естігенінің 5 % және көргенін 20 % есте
сақтайтыны белгілі. Аудио – және видеоақпаратты бір мезгілде қолдану есте
сақтауды 40-50 % дейін арттырады.
Қазіргі кезде сабаққа дайындалу барысында мұғалім сабақ мазмұны
оқушылар үшін танымдылығы жағынан қызықты әрі жаңаша өтуі үшін өзінің
бағалы уақытын қажетті материалды іздеу мен жүйелеуге жұмсайды. Ал
жекелеген курс бойынша мәселелік – бағдарлы оқу бағдарламалары пакетінің
болуы мұғалімге мұғалім – оқушы жүйесінде ақпаратты беруді, өңдеуді және
қайталауды жаңаша ұйымдастыруына мүмкіндік береді. Бірақ , мұның барлығы
жүзеге асуы үшін мұғалім компьютерлік оқыту технологиясы бойынша білімдер
мен іскерліктерді игеруі қажет. Бұл дайындық диференциалды болуы тиіс.
Себебі, әрбір пән мұғалімдері үшін компьютерді оқыту үрдісінде пайдалану әр
түрлі сипатқа ие.
Ғылым ғасырының табалдырығынан аттағалы тұрған қазіргі таңда
компьютер өмірдің барлық саласына кеңінен енуде.
Елбасы атап көрсеткендей Қазіргі заманда жастарға ақпараттық
технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте
– мөте қажет жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу
үрдісіне оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.
Білім берудің ақпараттандыру процесі пән мұғалімдеріне жаңа ақпараттық
технологияны жан-жақты пайдалану саласына үлкен талап қояды.
Оқушының, студенттің дайындық деңгейін, ынтасын және қабылдау
жылдамдығын ескеру арқылы жаңа материалдарды меңгеруге байланысты оқытуды
ұйымдастыру және оқыту процесіне интерактивті құрылғылардың мүмкіндіктерін
пайдалану;
- Оқытудың жаңа әдістері мен формаларын (проблемалық,
ұйымдастырушылық іс-әрекетін компьютерлік ойындар және т. б.)
сабақта жиі қолдану.
- Проблемалық зерттеу, аналитикалық және модельдеу әдістерін қолдану
арқылы классикалық әдістерді жетілдіру.
- Жаңа ақпараттық технология құралдарын (жаңа типті компьютерлер,
телекоммуникация, виртуальды орта және мультимедия – технология,
интерактивті құрылғылар) пайдалану арқылы оқу процесінің материалдық
– техникалық базасын жетілдіру.
Сабақ материалы Power Point презентациясы немесе мәтіндік ақпарат
түрінде беріледі. Сонымен қатар, материалдың құрамына кесте, диаграмма,
сурет, басқарушы батырмалар, гиперсілтемелер, графиктер болады. Түсіндіру
барысында мұғалім тақтаның алдында тұрып жасырулы ақпаратты және
объектілерді көрсете алады және өзгертеді. Сабақтың соңында қолданылған
материалды есте сақтап, қажет жағдайда қайталап қолдана алады.
Интерактівтік тақтамен жұмыс істеу барысында жасалған файлдар белгілі бір
форматпен сақталады, сонымен қатар PDF форматында да сақтап, оқушыға
электрондық пошта арқылы жіберуге болады. Мұғалім алдын – ала дайындаған
сабақты оқушының білімін, біліктілігін, дағдысын бақылауға бағытталған
тапсырмаларды орындауға береді. Сабақтың барысында тапсырманы орындау
бойынша ауызша түсіндіру жүргізіледі, интерактивтік тақтаны пайдалану
арқылы теориялық материал қайталанады. Қажетті жағдайда, оқытушы тақта
арқылы мысал есепті шығаруды, графиктерді құруды, құрал-саймандарды
қолдануды көрсетіп түсіндіреді. Мұғалім оқушыны тақтаға шығарып, оған жеке
тапсырма береді, оған қалғандардың көңіл бөлу үшін бағыт береді және
бақылап отырады.
Мұғалім алдыңғы сабақта өтілген материалды ашып, өткен сабақты қайталай
алады. Мұндай әдістеме сабақта екпінді түрде өткізуге мүмкіндік береді.
Тақтада жұмыс істеген мұғалім мен оқушының орындаған іс-әрекеттерін есте
сақтап келесі сабақта қолдануға болады.
Сонымен, интерактивтік тақта сабаққа қатысушылардың барлығының ойын бір
ортаға жинақтап, қажет ақпаратты өңдеу арқылы жалпыланған ақпараттық
біліктілікті қалыптастыратын тиімді құрал болып табылады. Алдын ала
дайындалған оқу материалдары – презентациялар, мәтіндік, графикалық
ақпараттық объектілер – сабақтың жақсы өтуін және барлық ақпарат түрлерін
қолдануды қамтамасыз етеді. Сонымен, Активті экран кешенін қолдану арқылы
оқыту үрдісінде жаңа дидактикалық мүмкіншіліктерді ашуға мүмкіндік береді.
Сабақта уақытты үнемдеу, демонстрациялық материалдар даярлау мақсатында
интерактивті тақтаны пайдаланған тиімді. Интерактивті тақтаның үш режимінде
де жұмыс жасауға болады.
Ақ тақта режимі – ең қарапайым режим. Ақ тақта режимін қолданғанда оны
ақ бет қағазбен жұмыс жасағандай және тақырыпқа қажетті жерін
белгілеулермен, негізгі ұғымдарын ерекшелеу үшін түрлі түсті қаламды
қолдануға болады. Ақ беттің артына фон ретінде мазмұнды суретті пайдалануға
болады. Тақтаның бұл қасиеті, мысалы географиядан, физика, биологиядан және
т.б. пәндерден сабақ жүргізгенде ыңғайлы. Фон ретінде географиялық картаны,
физикалық аспаптардың суреттерін алуға болады және сабақ барысында қажет
болса картаға белгі салуға, жазуға мүмкіншілік бар.
Екінші режим – Office режимі. Бұл режим сабаққа қажетті дайындық
жұмыстарын, яғни материалдар даярлауға ыңғайлы. Сабаққа дайындық жұмыстары
Word мәтіндік редакторының, Excel электрондық кестесінің құжаттары, Power
Point – презентациясы болуы мүмкін. Мысалы, Microsoft Word құралдарымен
төрт түрлі мәтіндік тапсырмаларды қамтитын құжат әзірлеуге болады. Осы
құжатта тапсырмаларды қайталап, жауаптарының дұрыс нұсқаларын немесе
амалдардың дұрыс тізбегін көрсету керек. Қайталанған тапсырмаларды сурет
салу панелінің төртбұрыш объектілерімен жасырамыз. Сабақта қажет кезде
бұл құжатты интерактивті тақтаның Office режимінде ашу қажет. Бұл режим
Microsoft Office – нің барлық мүмкіншілігін ұсынады. Сондай
мүмкіншіліктерінің бірі – құрылған құжатқа мәтінді қосуға болады, яғни
экраннан түсірілген суретпен емес құжатпен тікелей жұмыс жасаймыз. Сонымен,
мұғалім оқушыны тестілік тапсырмаға жазбаша жауап беруге тақтаға шығарып,
оқушының жауабын дұрыс жауаптарымен салыстыра алады (тік төртбұрыш
объектісін жылжыту немесе жою арқылы) және дайындалған материалды шаблон
ретінде келесі сабақтарды пайдалану үшін сақтап қоюға болады.
Үшінші режим - тақтаның интерактивті режимдегі жұмысы.
Сабақтарды жүргізуде өткен материалды қайталау қажет, сондай жағдайда
интерактивті тақтаның сілтеме жасауға арналған компонентін қолдануға
болады. Бұл компонент арқылы Microsoft Office құралдары арқылы құрылған
құжаттарға, графиктік редакторлардың немесе программалау ортасының
көмегімен құрылған файлдарға, интернет беттеріне сілтемелерді
ұйымдастыруға мүмкіншілік береді.
Прожектор және Шторка құралдары экранның белгілі бір кішігірім аумағын
көрсетуге арналған. Прожектор құралы аудиторияның назарын бір объектіге
аударуға арналған. Экран бетінде бір мезгілде бірнеше объектілер орналасқан
болса, оның қажет объектісін ерекшелеп, қалғанын жауып қоюға арналған.
Шторка экранның бір бөлігін жауып қоюға арналған (есеп шығаруда дұрыс
жауаптарын, оқушыларға әзір белгісіз ақпаратты) және материалды оқу
барысында мүмкіндігінше тақтаның қажет бөлігін көрсету.
Қазіргі таңда қоғамды ақпараттандыру, білім беруді ақпараттандыру
деген сөз тіркестері біздің сөздік қорымызға еніп кетті. Олай болса,
қоғамды ақпараттандыру дегеніміз не? Қоғамдық ақпараттандыру дегеніміз –
ғылыми техникалық прогресс жетістіктерінің күнделікті тұрмысқа ауқымды
енуінің нәтижесі, яғни адам өміріне іс-әрекеттің интеллектуалды түрлерінің
жан-жақты әсер етуі мен ролінің жоғарылауына байланысты объективті процесс.
Ол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 6
1.1 Қашықтан оқытудың негізгі түсініктері 6
1.2 Қашықтан оқудағы технологиялар 7
1.3 Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар 12
1.4 Элементар математика негіздерінің даму тарихы 24
2 ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ ҚҰРАЛЫНЫҢ БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ 31
2.1 Электронды оқулық және бағдарламаны ақпаратпен қамтамасыз ету 31
2.2 Электрондық оқу құралының құрылымы 35
2.3 Macromedia Flash 8 Pro ортасы 42
3 ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТАРДЫ ҚҰРУ ҚҰРАЛДАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ 64
3.1 Электрондық оқу құралының сапасына қойылатын негізгі талаптар 64
3,2 Электрондық оқулықтың құрылымы 65
ҚОРЫТЫНДЫ 71
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 73
ҚОСЫМША А 75
КІРІСПЕ
Ұсынылып отырған дипломдық жоба Элементар математика негіздері
тақырыбында орындалған электронды оқулық болып табылады.
Жалпы элементар математика дегеніміз не? Электронды оқулық дегеніміз
не? Осы сұрақтарға тоқтала өтсек.
Элементар математика – математиканың айнымалы шама, функция, шек,
сондай-ақ жиын, т.б. жалпы ұғымдарды пайдаланбайтын саласы. Басқаша
айтқанда элементар математикада математикалық анализ пайда болғанға дейінгі
жалпы математикалық ұғымдар (абстракциялар) қолданылады. Қысқаша элементар
математиканы “тұрақты шамалар математикасы” деп те сипаттауға болады. Бірақ
бұл элементар математиканың дәл сипаттамасы бола алмайды. Өйткені элементар
математикада тек тұрақты шамалар мен геометриялық фигуралар (олардың
мөлшері ғана емес, мысалы, орналасуы да қарастырылады) ғана емес, сонымен
бірге онда айнымалы шамалар да (мысалы, тригонометриялық функциялар)
қарастырылады. Жалпы білім беретін орта мектепте оқылатын математикалық
пәндердің жиынтығы элементар математика деп түсініледі [1, 25 б.].
Электронды оқулық – бұл компьютерді қолданып, оқу курсын өз бетімен
немесе оқытушының көмегімен меңгеруді қамтамасыз ететін программалық
әдістемелік кешен. Электронды оқулық немесе курс үш компоненттен тұрады:
курстың негізгі ақпараттық бөлігі мазмұндалған презентациялық құрамадан;
алынған білімді бекітетін жаттығулардан; оқушының бағасын дұрыс бағалайтын
тест жүйесінен [2, 14 б.].
Яғни, осы дипломдық жоба арқылы оқушылар мен студенттерге арналған
әдістемелік кешенді орындау барысында өз алған білімім мен жетістіктерімді
толық көрсетуге тырыстым.
Электронды оқулық қазіргі кездегі қолданыста кеңінен өріс алып жүрген
мультимедиялық-анимациялық Macromedia Flash 8 Pro бағдарламасында
орындалған. Шындыққа келер болсақ бүкіл әлемдік интернет желісіне жоғары
сапалы әрі ықшамды анимацияны алып келген осы Flash бағдарламасы. Қазіргі
таңда қолданыста көптеген Flash-техналогиясы арқылы жасалған Web-парақшалар
кездеседі. Яғни, Flash бағдарламасының негізгі мақсаты болып интернет-
графикасын орындау болып табылады. Бірақ сонымен қатар күрделі анимациялар
мен роликтарды жасау арқылы осы бағдарлама басқада көптеген мақсаттарда
қолданыс тапты. Соның бірі болып осы электронды оқулықтарда табылады.
Электронды оқулықтардың басты мақсаты болып орта және жоғары оқу
орындардағы оқушылар мен студенттердің білім сапасын көтеру мақсатында,
яғни, ізденістерін өз күштерімен қанағаттандыру мақсатында қолданылады.
Сонымен қатар оқутушылардың да Ақпараттық – коммуникациялық технологияларын
пайдалануда қажетті оқу әдістемелік құрал болып табылады.
Ақпараттық – коммуникациялық технология электрондық есептеуіш
техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға,
модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті құралдарды қолдануға,
интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді.
Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын
пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Жаңа технологияларды қолданып Элементар
математика негіздері пәні бойынша мультимедиялық электрондық оқулықты
жасау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
➢ Macromedia Flash 8 Pro бағдарламалау ортасын қарастыру;
➢ электрондық оқулықтарды құру құралдарын зерттеу;
➢ инструменталды орталарын салыстыру;
➢ студенттерге ұсынылған теоретикалық материалды талдау;
➢ пәні бойынша дәрістерді жасау;
➢ қолданушылық интерфейстің құрылымын жасау.
Зерттеу пәні болып электронды оқу құралын пайдаланудың теориялық,
әдістемелік және тәжірибелік аспектілердің жиынтығы табылады.
Зерттеу объектісі ретінде Элементар математика негіздері электронды
оқу құралы болып табылады.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы – электронды оқулықты (ақпараттық-
қатынастық технологияны) қолдану негізінде студенттердің элементар
математика негіздеріне қатысты білім сапасын көтеру, өзіндік жұмыс
дағдыларын дамыту және математиканы оқытудың қолданбалылығын арттыру.
Оқытудың осы бағыттары ғылыми жаңаша зерттеудің қажеттігін туғызып отыр.
Себебі студенттердің бұл әдістерді жетік меңгеруі олардың болашақ кәсіби іс-
әрекеттерінде қазіргі заманда ақпараттық технологияларды неғұрлым ұтымды
пайдалануына мүмкіндік туғызады.
Дипломдық жұмыстың нәтижелері. Элементар математика негіздері
электронды оқу құралы жасау барысында келесі нәтижелер алынды:
✓ элементар математика негіздері теориялық элементтерін алу
(нәтиже –дәрістер);
✓ эелементар математиканың қолданыс үрдісін көрсету (нәтиже –
математикалық есептерге арналған мысалдар, дәрістер, тарихи
мағлұматтар);
✓ оқушыларды, студенттерді математикалық әдістемеліктермен
қамтамасыздандыру (нәтиже – электрондық оқулық).
Дипломдық жұмыс нәтижелері элементар математиканың заманауи даму
беталыстарына сәйкес, себебі заман талабына сәйкес орта және жоғарғы білім
беру мекемелерінде білім беру электрондық оқулық арқылы жүзеге асырылады.
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы. Электронды оқу құралын қолдану
негізінде студенттердің элементар математика негіздері саласында білім
сапасын көтеру, өзіндік жұмыс дағдыларын дамыту және элементар математика
негіздерін оқытудың қолданыстағы рөлін арттыру. Оқушылардың, студенттердің
оқулықпен жұмыс істеуді жетік меңгеруі олардың болашақ кәсіби іс-
әрекеттерінде бүгінгі таңда ақпараттық технологияларды неғұрлым ұтымды
пайдалануына мүмкіндік туғызады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы. Дипломдық жұмыстағы электронды
оқулық оқушылар, студенттер үшін мектепте, жоғарғы оқу орындарында оқыған
жылдарының барлығында да, өздері толықтырып отыра алатын және нәтижелік
емтиханға дайындалуға көмектесетін, мәліметтер базасы болып табылады.
Электрондық курстармен жұмыс істеу әрбір оқушының, студенттің өз
мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізуі болып
саналады. Құрылған оқулықты Физика-математика пәні мұғалімі мамандығы
студенттері үшін оқу процесінде қолдануға болады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан,
қорытындынан және бір қосымшадан тұрады.
Кіріспеде дипломдық жұмыстың тақырыбын таңдау себептері, зерттеу
мәселесі, өзектілігі, объектісі, пәні, мақсаты және міндеттері жазылған.
Бірінші тарауда, қашықтан оқу оқытушы мен арадағы қатынасты
компьютерлік желі, аудио және видео байланыс, баспа құралдары арқылы
ақпарат алмасуды қамтамасыз ететін арнайы технология, ақпараттық-
коммуникациялық техналогиялар жайлы қарастырылған.
Екінші тарауда, электрондық оқу құралының құрылымы, электрондық
оқулықты құру процесі, Macromedia Flash 8 Pro бағдарламасының құрылымы және
жұмыс атқару ортасы жайлы сипатталады. Бұл файлдар қолданушының операциялық
ортасына арнайы қол жетерліктей жасалады. Соның барысында, серверлік
қосымшалар клиенттен инвариантты құрылуға міндетті және олардың өңделуі
әмбебапталған клиенттің бар болуына және корпорацияның функционалды
тапсырмаларын жүзеге асыруға толығымен бағытталған болуы керек.
Үшінші тарауда, оқу құралының қалай құрылатындығы және оның түрлері
қарастырылған. Дипломдық жұмыста қарастырылған электронды оқу құралының
жасалуы, талабы, міндеті, әрі кімдерге арналғандығы туралы мәліметтер
сипатталған.
Қорытындыда зерттеудің негізгі қорытындылары, тұжырымдарған өзекті
мәселелер қарастырылған.
Қосымшада зерттеу барысында қолданылған бағдарламалар листингі
берілген.
1 ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қашықтан оқытудың негізгі түсініктері
Қашықтан оқыту технологиясы – оқу үрдісі кезінде оқып үйренушілер мен
оқытушылар арасында интерактивті өзара іс-әрекетте оқытылып, материалдың
негізгі көлемін оқып үйренушілерге жеткізуді қамтамасыз ететін, оқылған
материалдарды меңгеру бойынша, сонымен бірге оқу үрдісі барысындағы оқып
үйренушілердің өз бетімен жұмыс істеуіне мүмкіндік беретін ақпараттық
технология. Қашықтан оқыту – компьютерлік және телекоммуникациялық
технологияларға негізделген оқытудың құралдары мен түрлері, білім беру
үрдісінде үздік дәстүрлі және инновациялық әдістер қолданылатын, күндізгі
және сырттай білім алу ретінде білімді қабылдау түрі болып табылады [3].
Қашықтан оқыту кезіндегі білім беру үрдісінің негізін жеке кесте
бойынша өзіне ыңғайлы жерде оқуға мүмкіндігі болатын, оқытудың арнайы
құралдары жиынтығы өзінде бола отырып, электронды және қарапайым пошта,
телефон арқылы оқытушылармен келісілген байланыс жасауына, сонымен қатар,
күндізгі бөлімде де мүмкіндігі болатын, оқып үйренушінің мақсатқа
бағытталған және бақыланатын қарқынды өзіндік жұмысы құрайды.
Қашықтан оқыту білім жүйесі жоқшылыққа, географиялық немесе уақытша
оқшаулануға қатысты себептермен, әлеуметтік қорғаны жоқ және дене бітімі
жетілмеуіне байланысты білім мекемелеріне бару мүмкіндігі жоқ немесе
өндірістік және жеке жұмыстары болу себебінен, ешкімнің оқуға мүмкіндігін
шектеуге болмайды деген гуманистік қағидаларға жауап береді.
Қашықтан білім беру – жаңа ақпараттық технологиялар мен мультимедиялық
жүйелер негізінде күндізгі, күндізгі-сырттай, кешкі және сырттай оқытудың
элементтері үйлестірілген ерекше, жетілген түрі.
Қазіргі замандағы телекоммуникациялық және электронды басылымдар
дәстүрлі оқыту түрінің барлық құндылықтарын сақтай отырып, кемшіліктерін
жеңіп шығуға мүмкіндік береді.
Қашықтан оқытудың ерекшеліктері классикалықпен қатар салыстыру бойынша
мынандай жетістіктерге ие:
- жеке адамның үздіксіз әлеуметтену мүмкіндігі;
- икемділік (оқытудың уақыты, орны, көлемі және қимылы бойынша);
- жеке оқу жоспарын қолдану мүмкіндігі;
- оқу ақпаратына қол жеткізу ,оны жедел жаңарту;
- экономикалық (оқу алаңы, транспорты, техникалық құралдардың шы-ғынын
қысқарту есебінен);
- жаңа технологияларды қолдану;
- оқып үйренушілердің әлеуметтік құқығының теңдігі (олардың тұратын
жерлері мен денсаулық жағдайына қарамастан);
- барлық елдегі ақпараттық – оқыту ресурстарының шығысы мен кірісі;
- материалдарды көбейту мәселелерінің жоқтығы, оларды тарату ыңғайлы-
лығы;
- оқып үйренушілердің өз-өзіне бақылау жасауын қамтамасыз ету.
Ақпараттық технологиялармен оқытудың айрықша тиімділігі, қашықтықтан
оқыту үрдісін автоматтандыру үшін, барлық қажетті компоненттерді
шоғырландырушы қашықтан оқытудың арнайы ақпараттық жүйесі бағдарламаларын
қолдану болып табылады [3].
1.2 Қашықтан оқудағы технологиялар
Кез келген қашықтан оқыту жүйесіне қажетті, аса маңызды сипаттары [3]:
1. Құрылымының ашықтығы. Жүйе ашық жүйе үрдісіне сәйкес құрылуы
тиіс.
2. Сәйкестілігі. Ақпараттық ресурстарды сақтау форматы сәйкес келуі
тиіс. Халықаралық стандартты қолдану керек.
3. Кеңейгіштігі. Жүйенің құрылымы модульді болуы керек және жүйенің
функционалды компоненттерін өсіруге мүмкіндік беру.
4. Жан-жақтылығы. Жүйе көп функциялы және қолданыста жан-жақты болуы
керек.
5. Сенімділігі. Ақпараттар ресурстарын сақтау сенімді болуы керек.
Мүмкін болатын қауіптер әсерінен ақпараттар жоғалмауы тиіс.
6. Үлестірімділігі. Жүйе әр түрлі желі конфигурациясы жұмысына
бағытталуы керек (әртүрлі жедел жүйелерді басқаруға негізделген
Интернет, Интернет) және үлестірілген ақпараттық ресурстарды
сақтауды қолдауы керек.
7. Масштабталуы. Әр түрлі конфигурация жұмысы үшін жүйенің құрылымы
масштаб жүйесін өзгерте алуы тиіс.
8. Қолданушының ортақ интерфейсі. Қолданушының интерфейсі қарапайым,
түсінікті болуы тиіс.
9. Өңдеудің қарапайымдылығы. Өңдеу жылдам және тиімді болуы тиіс.
10. Тасымалдануы. Жүйе әртүрлі аппараттық – бағдарламалы тұғырнамада
жұмыс істеуі қажет.
11. Жүзеге асыруды орындау тәуелсіздігі. Жүйені ақпараттық толықтыру
оны нақты жүзеге асырудан тәуелді болмауы тиіс.
12. Қауіпсіздігі. Ақпараттық ресурстарды сақтау қауіпсіз болуы тиіс.
13. Басқару қарапайымдылығы. Интерфейс басшысы жеткізерліктей,
қарапайым және ыңғайлы болуы тиіс.
14. Көпмәнділігі. Жүйе бірнеше қолданушылардың сұранысын қатар өңдеу
керек.
15. Жұмыстың тиімділігі. Жүйенің құрылымы оның аталуын (аты-жөнін)
әдеттегі аппараттық-бағдарламалы тұғырнамасында есінде тұту
керек.
Жүйенің кеңінен дамуы үздіксіз оқыту мен ақпараттық ортада жеке тұлғаны
әлеуметтендіру табысын қажетті мүмкіндіктермен қамтамасыз етеді.
Қашықтан оқыту жүйесін құру қағидалары [3]:
1. Оқытудың адамгершілік қағидасы. Оның ішкі мазмұны оқытуға
үндейтін және әлеуметтік жинақталған тәжірибені оқып
үйренушілердің меңгеруі үшін жоғары қолайлы шарттарды туғызып,
білім беру үрдісіндегі бүтіндей адамға бағытталады.
2. ҚО жүйесінде білім беру үрдісін жобалау кезінде педагогикалық
көзқарастың басымдылығының қағидасы. Бұл аталған қағиданың
мәнісі, ҚОЖ-ін жүзеге асыруға болатын көріністердің дидактикалық
үлгілерін құрайтын теориялық тұжырымдамаларды талдаудан бастау
қажет екендігінен тұрады.
3. Педагогикалық мақсатқа лайықты жаңа ақпараттық технологияларды
қолдану қағидалары. Ол жобалаудың әрбір қадамының тиімділігіне
және ҚОЖ жасауға педагогикалық баға беруді талап етеді. Сондықтан
да, ең бірінші жоспарға техниканы енгізуді емес, білім беруге
қызмет ететін және оқу курстарының сәйкес мазмұнды толықтыруларын
қою қажет.
4. Білім беру мазмұнын таңдау қағидалары. ҚО жүйесінің білім мазмұны
ҚР-ның Мемлекеттік білім беру стандартымен сәйкес келуі тиіс.
5. ҚОЖ-де таралатын ақпараттардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету
қағидалары. Ұйымдастырушылық және техникалық тәсілдердің
қажеттілігі жағдайында керекті мәліметтерді қауіпсіз және құпиялы
сақтауды, қолдану мен беруді қарастыру, оның қауіпсіздігін
сақтау, беру мен қолдану кезінде қамтамасыз ету қажет.
6. Білім беру деңгейінің бастапқы қағидасы. ҚОЖ-де тиімді оқыту
білім, білік, дағдыларының нақты жиынтығын талап етеді. Мысалы,
оқуға, кандидаттың нәтижелі оқуы үшін, өзіндік оқу еңбегінің
ғылыми негіздерімен таныс болуы керек, компьютермен және т.б.
жұмыс жасай алатын нақты дағдыларына ие болуы тиіс.
7. Оқыту технологиясының сәйкестендіру қағидалары. Оқыту
технологиясы қашықтан оқыту үлгілерімен сәйкес болуы қажет.
Сонымен, дәстүрлі пәндік үлгіде оқытуда ұйымдастыру түрін оқыту
ретінде дәрістер, семинар және практикалық сабақтарда, боямалы
немесе іскерлік ойындар, зертханалық сабақтар, өзіндік жұмыстар,
өндірістік тәжірибелер, курстық және дипломдық жұмыстар,
білімдерінің меңгерілуін бақылау қолданылады. болу керек, ҚО
жүйесі қалыптасу барысында, қажет жағдайда оған қосуға болатын
жаңа үлгілері пайда болуы мүмкін. Оқытудың ұйымдастырушы түрі
қатарындағы осы үлгілерінде компьютерлік конференциялар,
телеконференциялар, ақпараттық сеанстар, телеконсультациялар,
жобалау жұмыстары және т.б. қолданылатын болады.
8. Оқытудың ұтымды қағидалары. ҚО жүйесі жобасы қажетті әлеуметтік
және экономикалық тиімділік шарты бойынша, егер Бұл білім
алушының оқып жүрген оқу орнында сәйкес қызмет көрсетулер
болмаған жағдайда, қажетті бағыттағы өзінің білім беру
бағдарламасын түзетуге немесе толықтыруға ықпал ететін ақпараттық
жүйелерді және қашықтан оқыту үшін берілген білім базалары мен
банктерін құруда жасалады.
9. Білім берудің ҚО қолданылатын түрлеріне қайшы емес қағидалары.
Егер жасалған және енгізілген ақпараттық технологиялар жоғары
білім берудің дәстүрлі жүйесінде бөтен емес элемент болып, яғни
оған біріктірілетін табиғи бейнеде болса, ҚО жобасы қажетті
әлеуметтік және экономикалық тиімділігін бере алады.
10. Білім берудің алдына шығу қағидалары. Бұл оқытудың қағидасы өткен
ұрпақтан қалып жинақталған ғылыми және мәдени мұраларын кейінгі
буындарға жеткізу ғана емес, сонымен қатар, қазіргі ұрпақтың
өзгеріп отыратын заманға тез бейімделіп, оның сана-сезімі мен
дүниетанымын қалыптастыруға көмек жасау болады.
Қашықтан оқыту жүйесінің типтері [4, 115 б.].
Қашықтан оқыту типтерін бірнеше көзқарас төңірегінде көрсету мүмкін. ҚО
тағайындау бағдарында білім берудің толық масштабтағы және сайланатын
жүйесі деп бөлуге болады. Білім берудің толық масштабтағы жүйесінде белгілі
бір бағыттағы бакалаврларды немесе нақты мамандықтың инженерлерін дайындау
бойынша оқу жоспарының толық орындалуын қамтамасыз етеді. Демек, мұндай
жүйеде барлық жоспарланған пәндерді оқып үйрену үшін, құралдардың
жеткілікті түрде (оқулықтар мен оқу құралдары, зертханалық практикумдер,
курстық және дипломдық жобаларды орындау үшін құралдар) бар болуы қажет.
Білім берудің сайланатын жүйесі деп аталған шартты жүйесі өнеркәсіп
қызметкерлерінің біліктілігін жоғарлату үшін, қосымша (екінші) жоғарғы
білім алу үшін, білім берудің қызмет көрсетулерін пайдаланатындарға жеке
сауалдарын қанағаттандыру үшін бағытталады. ҚО жүйесінің әрбір типтерінен
оқу үрдісін жабдықтау және ұйымдастырудағы ерекшеліктері қатарына
қарамастан, орындалатын функциялар мен ұқсас тағайындауларының құрылымды
компоненттерін көрсету керек.
ҚО жүйесінің құрылымы [4, 116 б.]
ҚО жүйесінің құрылымына келесі элементтер кіреді:
• Оқыту мақсаты. Маманның үлгісімен және мемлекеттік тапсырыспен
сәйкес қалыптасатын, білім және білік жүйесін оқып үйренушілердің
меңгеруі.
• Оқыту мазмұны. Әлеуметтік сұраныстың педагогикалық үлгісі. Оқыту
үрдісі, әдістері мен ұйымдастыру түрлерінің жүзеге асырылуы оның
мазмұнымен анықталады.
• Оқыту объектісі. ҚО білім беру қызметін пайдаланушылар білім
алатын берілген түрінің объектісі болып табылады (студенттер,
тыңдаушылар, оқушылар және т.б.). ҚО тыңдаушылары білім алудың
дәстүрлі түрі студенттерінен өзгешелігі, ерекше қайсарлық, білімге
деген құштарлық, ұйымдастырушылық көрсетіп, өз бетімен жұмыс істей
білу, компьютермен жұмыс істей білу және телекоммуникациялық
байланыс құралдарымен дағдысы болу керек.
• Оқыту субъектісі. ҚО субъектісі оқытушылар болып табылады.
Оқытушы – ҚО білім беру үрдісінің жоғары тиімділігін қамтамасыз
ететін басты буын. ҚО оқытушысы іс-әрекетіне тән бірқатар
ерекшелік тьютор терминін енгізу қажеттілігін туғызды. Ол кеңес
беруші – оқытушы, информатика және телекоммуникация іргетасы
негізін білетін болу керек, оның білімділігі алдыңғы озық сипатта
болу керек.
• Оқыту әдістері. ҚО түрі: ақпараттық – ереже жиынтығы,
репродуктивті (дауыс күшейткішін реттеу), мәселелі мазмұндау,
теориялық зерттеудегі логикалық тәсілдер мен ережелер жиынтығы мен
зерттейтін 5 жалпы дидактикалық оқыту әдістерінен тұрады. Олар
оқытушы мен білім алушылардың өзара іс-әрекеті педагогикалық
актілерінің барлық жиынтығын қамтиды.
• Оқыту құралдары. ҚО білім беру үрдісінде оқытудың дәстүрлісі
қалай қолданылса, компьютерлік техниканы және телекоммуникацияны,
сонымен бірге білім беру технологиясы облысындағы соңғы
жетістіктерін қолдануға негізделген инновациялық оқыту құралдары
да солай қолданылады.
• Ғылыми – білім материалдық базасы. Оқу бағдарламасына сәйкес оқу
үшін қажетті материалдық және техникалық құралдар жиынтығы. Олар
оқу және оқу-көмекші бөлмелері; зертханалық қондырғылар,
техникалық оқыту құралдары, оқулықтар, оқу құралдары және басқа да
оқу-әдістемелік материалдардан тұрады.
• Идентификациялық бақылау жүргізу жүйесі. ҚО кіретін бақылаудың
ерекшелігі абитуриенттің кәсіптік сапалары мен қабілеттерінің даму
деңгейін бағалау, тиімді құралдар мен оқыту әдістерін
таңдайтындай, онымен сәйкес әлеуметтік психологиялық бейнесін құру
болып табылады.
Қашықтан оқыту үлгілері [4, 122 б.].
Педагогикалық практикада танымал оқыту түрлері қалыптасқан. Олардың
ішіндегі ең кең тарағандары: дәрістер, семинарлар, зертханалық жұмыстар,
бақылау жұмыстары, емтихандар және т.б.
ҚО дәрістері, дәстүрлі дәрісханалықтан айырмашылығы, оқытушымен бетпе-
бет қатынасуды болғызбайды. Дегенмен, бірнеше артықшылық жақтары да бар.
Дәрістерді жазу үшін аудио және бейне-кассеталар, CD-ROM дискілерді және
т.б. қолданады. Жаңа ақпараттық технологияларды (гипермәтін, мультимедиа,
ГИС-технологиясын және т.б.) қолдану дәрістерді көрнекі және мазмұнды түрде
береді. Мұндай дәрістерді кез келген уақытта, кез келген қашықтықта оқуға
болады.
ҚО семинарлары оқу сабақтарының белсенді түрі болып табылады. ҚО
семинарлары бейнеконференциялардың көмегімен жүргізіледі. Олар
пікірталасқа оның дамуының кез келген жерінде кіруіне мүмкіндік береді
және бұдан бұрынғы айтылған сөздерді оқып, бірнеше қадам артқа қайта
оралады. Оқытушы материалдың меңгерілуін пікірталасқа қатысушының
белсенділік дәрежесі бойынша бағалай алады. Студенттердің арасында өзара іс-
әрекет ету саны артады, ал оқытушы тең құқылы әріптес ретінде көрінеді.
ҚО кеңестері пәнді өз бетімен оқып үйренуде білім алушыларға жетекшілік
жұмысын жасау және оларға көмек көрсету түрлерінің бірі болып табылады.
Телефон және электронды пошта, сонымен бірге телеконференциялар
қолданылады.
ҚО зертханалық жұмыстар материалды тәжірибелік меңгерілуі үшін
беріледі. Дәстүрлі білім беру жүйесінде зертханалық жұмыстар мынаны талап
етеді: арнаулы жабдықтарды, макеттер, имитаторлар (бірдемені мүмкіндігінше
дәл қайталайтын аспап), тренажерлар, химиялық реактивтер және т.б. ҚО
жүйесінің келешекте мультимедиялық технологиялар, ГИС-технологиялар,
имитациялық үлгілеулер және т.б. қолдану есебінен зертханалық
практикумдарды жүргізу міндеттерін қысқартуға маңызды мүмкіндігі болады.
Білім алушыларға қарапайым жағдайда көрсетуге өте күрделі немесе мүлде
мүмкін емес құбылыстарды виртуаллды шындық көрсететін мүмкіндігі бар.
ҚО бақылау – бұл білім алушының оқу материалын теориялық және
практикалық меңгеруі нәтижелерін тексеру. ҚО өзін дәлелдете білді және
тестік бақылаудың лайықтылығын құптайды. Тест ережесі, пән бойынша
кеңейтілген сұрақтар тізімін қамтиды, олардың әрбіреуіне бірнеше жауаптар
нұсқасы ұсынылады. Студент осы нұсқалардан дұрыс жауапты таңдауы керек.
Оқу электрондық басылымдар [4, 128 б.].
Оқу белгілерінің электрондық басылымы қағаз басылымының барлық
ерекшеліктеріне ие бола отырып, елеулі айырмашылықтары мен артықшылықтары
да бар. Дербес жағдайда: компьютер жадында немесе дискетада сақтау
ықшамдылығы, гипермәтіндік мүмкіндіктер, бейімділігі, таралымы, өзгертулер
мен толықтыруларды жылдам енгізудің мүмкіндігі, электронды пошта бойынша
жіберудің ыңғайлылығы. Бұл - пән бойынша дидактикалық, әдістемелік және
ақпараттық-анықтама материалдарын өзіне енгізген, сонымен бірге, білімді
бақылау және өз бетімен алу үшін оны комплексті қолдануға әсері болатын
бағдарламамен қамтамасыз етілген автоматтандырылған оқыту жүйесі.
Компьютерлік оқыту жүйесі [4, 130 б.].
ҚО білім беру үрдісінде кең түрде қолданылатын оқу белгілерінің
бағдарламалық құралдары және мынандай жағдайлар туғызады:
• оқыту үрдісін саралау және даралау;
• білім алушы қателерінің диагностикасымен және кері байланысын
тексеру;
• өзін-өзі бақылау және оқу-танымдық іс-әрекетіне өзіндік
түзетулерді қамтамасыз ету;
• компьютердегі көп еңбек сіңіруді керек қылатын есептеулер есебінен
оқыту мерзімін қысқарту;
• көзбен шолу оқу ақпаратына демонстрация жасау;
• құбылыстар мен процестерді үлгілеу және боямалау;
• эксперимент пен тәжірибелерді, зертханалық жұмыстарды виртуалды
шындық жағдайында жүргізу;
• қолайлы шешімдерді қабылдауда іскерлік таныту;
• ойын жағдайларын қолданып, оқу үрдісіне қызығушылығын арттыру;
• танымдық мәдениетін және т.б. жеткізе білу.
Қашықтан оқыту жүйесіндегі оқыту жабдықтарының құрамына кіретіндер :
- оқу-әдістемелік кешен;
- компьютерлер;
- аудио, видеотехника;
- мультимедианың арнайы техникасы.
Аудио-бейне оқу материалдары және т.б. Аудио-бейне оқу материалдары
магниттік тасымалдауыштарда жазылады, білім алушыға магнитофонның, бейне
магнитофондар немесе CD-ROM лазерлі жинақ-дисктердің көмегімен берілуі
керек. Компьютерлік желілер – байланыс каналдарымен қосылған әр алуан түрлі
ақпараттар мен компьютерлер жиынтығын қамтитын оқыту құралдары. ҚО кең
қолданылатын интегралды құрал ғаламдық желі INTERNET болып табылады.
1.3 Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
Электронды оқулық – бұл компьютерді қолданып, оқу курсын өз бетімен
немесе оқытушының көмегімен меңгеруді қамтамасыз ететін программалық
әдістемелік кешен. Электронды оқулық немесе курс үш компоненттен тұрады:
курстың негізгі ақпараттық бөлігі мазмұндалған презентациялық құрамадан;
алынған білімді бекітетін жаттығулардан; оқушының бағасын дұрыс бағалайтын
тест жүйесінен. Оқыту программалары оқыту үрдісінде жетістікпен
қолданылуда. Оқыту программасын жасау – өте күрделі және көп еңбектенуді
қажет ететін жұмыс. Негізгі көңіл компьютерлік эффект немесе өнімдегі
ерекше жаңа қабылдауларға бөлінеді. Жарнамалық жобалар мен компьютерлік
басылымдар ең жиі қолданылатын компакт-дисктердің сипаттамасына қарау
жеткілікті. Бірінші орында жазылған ақпараттың көлемі, иллюстрация, аудио
және видеофрагментердің саны жәгне олардың ұзақтығы. Ақпараттығң сапасы
жайлы ақпарат жоқ, ең жақсы жағдайда өнім басылымның электронды көшірмесі
ретінде беріледі. Осылайша берілген оқулықтар, энциклопедиялар және басқа
басылымдар оқу құралы ретінде қолданылуы мүмкін. Олар әр түрлі компьютерлік
эффектілермен танысуға мүмкіндік береді. Бірақ осы қосымшаларды нақты бір
жұмыста қолдану қиын. Оқу программасын құру кезінде технологиялық
жабдықтардың барлық мүмкіндігін қолдану маңызды [5].
Электронды оқулық мынадай жағадайларда тиімді:
1) тез арадағы кері байланысты қамтамасыз етеді, яғни интерактивті болып
табылады;
2) қажетті ақпаратты тез табуға көмектеседі, іздеу жай оқулықта қиынға
түседі;
3) гипермәтіндік түсіндірмелерге бірнеше рет енген кезде уақытты үнемдейді;
4) экранға мәтінді шығарып ғана қоймай, сонымен бірге көрсетеді және
үлгілейді және т.б. – осында мультимедиалық технологиялардың
мүмкіндіктері мен артықшылықтары белгілі болады;
5) нақты тарау бойынша нақты тұлға үшін ең сәйкес келетін білімді тексеру;
6) интернет көмегімен қажетті ақпаратты жаңартуы мүмкін.
Қазіргі кезде компьютерлік дидактикалық программалардың келесі типтері
белгілі:
1) бақылаушы программалар – кейбір істерді жоспарлау және орындау жолында
оқушы белгілі бір мақсатқа жету үшін оқу ортасында тапсырмаларды
көрсету;
2) оқыту програмамлары – оқушыға оқу материалы мен ол жауап бере алатын
сұрақтарды беру;
3) үлгіленуші программалар – оқушыдан талап етілетін тапсырмаларды беру;
4) жаттығу программалары – есепті шешудің техникалық дағдылануларын бекіту
үшін қызмет етеді. Олар теория бойынша ақпаратты алуды қаматамасыз етуі
тиіс;
5) дидактикалық ойындар – ойын үрдістерін пайдаланып, оқушыға сұраұқтарға
жауап беру;
6) гипермәтіндік жүйелер – негізінен мультимедиалық анықтамалардан тұрады,
ақпаратты іздеу және жаңарту жүйесі жақсы дамыған [5].
Мұндай жағдайларда студенттің компьютерлік оқыту программаларымен
байланысы оқытушының тәжірибесіне бағытталған. Оқытушы студенттің пән
материалын оқып-үйрену үрдісіне қатысады.
Оқу материалының мазмұны. Оқу материалының мазмұнын психологтардың
талаптарына сәйкес құру ұсынылады. Нақты бір материалды меңгеру екі
сағаттан аспау керек. Студент бір матеиалды меңгергеннен кейін міндетті
түрде бақылаудан өтуі тиіс. Оқу материалының графиктік көрінісі қажетті
ақпаратты тез қабылдауға мүмкіндік береді. Сондықтан электронды оқулықтың
архитектурасы графиктік жабдықтаудан тұрады. Күрделі сызбалар мен
фотографияларды қарастыру кезінде иллюстрацияларды қолдану тиімді болып
табылады. Программалық код пен программаның компиляциясын құру ретін
орындайтын видеосюжеттерді де қою тиімді болып саналады. Әлемдік
практикадан белгілі, үлкен компаниялар қосымша құжатқа тек басылымдық
өнімдерді ғана емес, сонымен қатар видеокассеталарды да қосып қояды.
Оқулыққа талаптарды қалыптастыру. Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай
келе, автоматандырылған оқыту жүйесінің қолданушылары мен құрастырушылары
үшін пайдалы және маңызды жабдықтардың барлық қарастырлған жүйелердегі
дамуының кемшіліктерін ерекше атап өтуге болады. Автоматандырылған оқыту
жүйесінде болатын мүмкіндіктер тізімін беруге болады [5].
Қолданушылар үшін: әр түрлі деңгейдегі оқытуды ұйымдастыру – алғашқы
таныстырудан материалды толығымен меңгергенге дейін. Оқыту мақсатынан
шығатыны материалды беру мүмкіндігі. Тесттік тексеру нәтижесі бойынша
материалдарды жинақтау.
Құрастырушылар үшін: Енгізілген анықтамалардың дұрыстығын тексеру.
Анықталмаған ұғымдардың тізімін қалыптастыру. Ерекшеленген ұғымдар үшін
байланыс графын тұрғызу. Бұл жобада оқыту жүйелерінің құрастырушыларына
қатысты барлық мүмкіндіктердің екінші бөлігі берілген. Бірақ берілген
жобаның негізінде қолданушыларға қатысты мүмкіндіктердің бөлігін таратуға
болады.
Алгоритмдерді құрастыру. Электронды оқулықтардың құрылымын өңдеу және
ерекшелеу жүйесі HTML тілінде таратылған гипермәтіндік оқулықтарды өңдеу
үшін құрылған. Алдыңғы тарауда берілген қағидалар бар.
Жүйенің негізгі функциялары. Жүйе келесі негізгі функцияларды орындайды
[5]:
1) электронды гипермәтіндік оқулық ұғымының құрылымын тұрғызу;
2) қолданушы үшін көрнекі және ыңғайлы түрде алынған құрылымды бейнелеу:
- құрылымдағы элементті іздеу;
- құрылымды қараудан оқулықты қарауға көшу мүмкіндігі.
3) алынған құрылымды өңдеу:
- құрылымдағы анықтамалардың дұрыстығын тексеру;
- алғашқы ұғымдардың тізімін ерекшелеу;
- ұғымдардың берілген жиыны бойынша ішкі құрылымды ерекшелеу.
Жүйенің құрылымын құру. Жүйе HTML тілінде жазылған гипермәтіндік
электронды оқулықты өңдеу үшін арналған. HTML тілі — Web-парақтарды
сипаттау тілі, сондықтан оқулықты қарау үшін Web-браузер қолданылады.
Ақпараттық – коммуникациялық технология электрондық есептеуіш
техникасымен жұмыс атқаруға, дәріс жүргізу барысында компьютерді
пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті құралдарды
қолдануға, интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына
негізделеді. Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс
құралдарын пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді.
Ақпараттық – коммуникациялық технологияның оқушылар мен студенттердің
жан – жақты білім алуына, іскер әрі талантты, талапты да ізденушілігі мол,
еркін дамуына жол ашатын педагогикалық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы
аса зор.
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік
бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы Н. Ә. Назарбаев Қазақстанның әлемдегі
бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты жолдауында
Білім беру реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін
қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі деп атап
көрсетті [5].
ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі
, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне
мұқият қарайтын дәуір.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа ақпараттық технологияларды
пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын
жүзеге асыра отырып, оқу – тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі
мен сапасын жоғарлатуды көздейді.
Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен ХХІ ғасыр – ақпараттандыру ғасыры
деп аталады. Қазақстан Республикасы да ғылыми – техникалық прогрестің
негізгі белгісі – қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезеңіне енді [5].
Заманымызға сай қазіргі қоғамды ақпараттандыруда педагогтардың
біліктілігін ақпараттық – коммуникациялық технологияны қолдану саласы
бойынша көтеру негізгі міндеттерінің біріне айналды.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында: Білім беру жүйесінің
басты міндеттерінің бірі - білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін
жағдайлар жасау керек-деп көрсетілген. Солардың бірі білім беруді
ақпараттандыру барысында дидактикалық және оқыту құралы болып компьютер
саналады. Сондықтан кез келген білім беру саласында мультимедиялық
электрондық оқыту құралдары барлық пәндерді оқытуға пайдаланады. Бұл
бағытта ақпараттық технологияны оқыту үрдісіне екпінді түрде енгізу
бағытында және қолданылатын жаңа құралдардың бірі - бағдарламалық –
техникалық кешен болып саналатын Активті экран болып табылады.
Ақпараттық қоғамның негізгі талабы – оқушыларға ақпараттық білім
негіздерін беру, логикалық – құрылымдық ойлау қабілеттерін дамыту,
ақпараттық технологияны өзіндік даму мен оны іске асыру құралы ретінде
пайдалану дағдыларын қалыптастырып, ақпараттық қоғамға бейімдеу.
Олай болса, ақпараттық бірліктердің білімге айналуы әлемнің жүйелік -
ақпараттық бейнесін оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен құндылық
бағдарларын дамыту арқылы қалыптастыруды көздейтін, адамның дүниетанымының
құрамдас бөлігі болып табылатын интеллектуалды дамуды қалыптастырудың бір
жолы.
Ақпараттық бірлікті қалыптастыру: мектептің материалдық-техникалық
базасына; ақпараттық қоғам саясатының мақсаты мен міндеттеріне; оқушылардың
ақпараттық мәдениетін қалыптастыру жүйесіне; оқушылардың жас ерекшеліктері
мен меңгеру қабілеттеріне, педагог мамандардың информатикадан білім
деңгейлерінің сапасы мен шеберліктеріне, оқу - тәрбие бағытының ақпараттық
қоғам бағытымен өзара байланысына тәуелді.
Қазіргі уақытта жаратылыстану – ғылыми білім беруде сабақ барысында
интерактивті құралдарды қолдануда. Интерактивті құралдардың көмегімен
мұғалімнің, оқушының шығармашылықпен жұмыс істеуіне жол ашылып отыр.
Білім берудегі интерактивті технология – мұндағы интерактивті сөзі-
inter (бірлесу), act (әрекет жасау) ұғымын білдіреді, сабақ барысында
оқушының топпен жұмыс жасауға қатыспауы мүмкін емес, бірін-бір
толықтыратын, сабақ барысында барлық оқушылардың қатысуын ұйымдастыратын
оқыту барысы [6].
Интерактивті тақта – дегеніміз не?
Интерактивті тақта – бұл компьютердің қосымша құрылғыларының бірі және
де дәріс берушіге немесе баяндамашыға екі түрлі құралдарды біріктіретін:
ақпараттың кескіні мен қарапайым маркер тақтасын біріктіретін құрал.
Бүгінгі күні бірнеше ИТ түрлері бар. Олардың ішінде білім саласында
қолданып жүргендеріне қысқаша шолу жасайық.
ACTIVboard (Promethean компаниясы) – ACTIVstudio программасы
арқылы іске қосылады. Бұл құрылғы компьютер, мультимедиялық проектор және
ақпараттарды енгізуге арналған активті қаламнан тұрады.
Активті қалам – дегеніміз не?
Aктивті қалам – бұл меңзерді басқару құрылғысы және компьютер мен тақта
арасындағы байланысты іске асырушы құрылғы [6].
ACTIVwand указкасы.
Электронды ACTIVwand указкасының ұзындығы 54 см тақтаның жоғарғы
бөлігінен кішкентайларға да қол жеткізуге мүмкіндік береді. Жанында
орналасқан батырма ташқанның сол жақ батырмасының қызметін атқарады.
ACTIVboard – интерактивті тақтасында жұмыс жасаушыға проектордың сәулесінен
астынан шығуға мүмкіндік береді. "Оң қол" сонымен бірге "сол қолмен" жұмыс
жасауға қолайлы құрал.
ACTIVpanelpro.
ACTIVpanelpro (Активпанель) үлкен аудиторияларда қолдануға өте қолайлы,
онда үлкен экранға проекцияға қолданады. ACTIVpanelpro арнайы қарындаштың
көмегімен дисплейде жазылған жазулар компьютер арқылы тақтадан көруге
мүмкіндік береді. ACTIVpanelpro (Активпанель) өте жеңіл зат, бөлмеден
бөлмеге қиындықсыз – ақ алып жүре беруге болады, ал проектор болса кескінді
үлкейтіп көрсетеді. ACTIVpanel-pro ДК басқарады, сурет салады, жазу жазады
– бұл ақпаратты енгізетін құрылғыға жатады.
ACTIVslate.
Радио портты ACTIVslate панель құрылғысы топпен жүргізілетін
конференцияға қатысушылардың белсенді қатысуына мүмкіндік береді.
Конференция немесе презентация кезінде аудиторияда еркін қозғалуға болады
ACTIVslateXR панель аудиторияның кез келген жерінен тақтамен жұмыс жасай
алады. ACTIVslateXR көмегімен қатысушылар өз шешімдерін орындарынан тұрмай-
ақ тақтада жаза алады [6].
ACTIVtablet.
ACTIVtablet планшет қарапайым тышқанның қызметін атқара алады,
презентация мен конференция материалдарын ACTIVstudio2 немесе ACTIVprimary
тақтасыз (ACTIVboard көмегенсіз) компьютерде дайындауға мүмкіндік бетерін
құрылғы. ACTIVtablet компьютерге USB порт арқылы қосылады, бағдарламаның
барлық функцияларын қолдануға болады. Арнайы батареясыз қаламмен флипчарт
беттерінде жазу жаза алады.
ACTIVote.
ACTIVote тестілеу жүйесі конференцияның барлық қатысушыларына
сұрақтарға, бірнеше берілген жауаптардың нұсқаларынан желісіз радио
пульттің батырмасын басу әдісімен жауап беруге мүмкіндік береді. Пульттың
көмегімен ақпарат ACTIVboard қабылдайды және де өңделіп конференция
қатысушысының жауабын қабылдайды. ACTIVote қарапайым тест жүргізуге өте
қолайлы зат. ACTIVote 16 немесе 32 пульттан кішкене чемоданда тест жүргізу
үшін қолданылады [6].
ACTIVote қолдана отырып:
Тест дайындау шеберінде ACTIVstudio бағдарламасында флипчартта
мәтіндік немесе графиктік түрде тест сұрақтары кітапханада сақталады да,
тестің нәтижесін кесте немесе диаграмма түріндекомпьютердің жадында
сақталады. Тестің нәтижесін EXСEL немесе WORD редакторларында экспорт
жасауға болады.
ACTIVstudio программасы.
ACTIVstudio PE программасы арнайы презентацияларды өткізуге және оны
сабақ барысында қолдануға негізделген программа. Бұл программа
ACTIVboard және ACTIVpen қаламымен жұмыс жасау үшін жасақталған.
ACTIVstudio программасының мүмкіндіктері өте көп. Атап айтқанда,
презентацияларды құруға, өткізуге, материалдарға арнайы эффектілер қосуға,
негізгі кезеңдерді көрсетуге, көрсеткіштерді қосуға, қосымша ақпараттарды
енгізуге және басқа да көптеген мүмкіндіктері бар [5].
Флипчарт.
Флипчарт – бұл бірнеше қажетті беттерден тұратын негізгі жұмыс аймағы.
Бұл аймақта презентацияны құруға және оны көрсетуге қажетті құралдардың
барлығы көрсетіледі. Бірнеше флипчарттарды бірден ашып, бір флипчарттан
келесі флипчартқа, объектілерге сілтемелер қоюға немесе объектілерді бір
мезетте келесі бетке көшіруге болады. Флипчартты басу құрылғысынан шығаруға
немесе әр түрлі форматтарда экспорттауға болады.
Активті экран кешені білім үрдісінде қолданылатын ақпаратты көрсетуге
және оны компьютермен басқаруға тағайындалған әмбебап интерактивтік жүйе
болып табылады.
Активті экран бағдарламалық – техникалық кешенінің дидактикалық
мақсатта пайдалану барысында олардың негізгі қызметі – жалпы ақпаратпен
кәсіби біліктілікті жетілдіру бағытында қолданып, сонымен қатар бұл
құралдың оқушылардың, ойлау және ойын қысқа және түсінікті түрде жеткізе
білу қабілетін, арттырып өз ойларын жаңа технология құралдары көмегімен
жүзеге асыруын қалыптастыруды қамтамасыз ете алатыны белгілі болды.
Бағдарламалық – техникалық кешеннің құрамына кіретін интерактивтік
тақтаны оқытушыға сабақты қызықты және динамикалық түрде мультимедиялық
құралдар көмегімен оқушылардың қызығушылықтарын тудыратындай оқуға
мүмкіндік беретін визулды қор деп те атауға болады. Сабақты түсіндіру
барысында мұғалім тақта алдында тұрып, бір мезетте мәтіндік, аудио, бейне
құжаттарды DVD, CD-ROM және Интернет ресурстарын қолдана алады. Бұл кезде
мұғалім қосымшаны іске қосу, CD-ROM, Web-түйін мазмұнын қарастыру, ақпарат
сақтау, белгі жасау тышқанды ауыстыратын арнайы қалам арқылы жазулар жазу
және т. б. әрекеттерді жеңіл орындай алады [6].
Интерактивті құралдарды сабаққа пайдаланғанда дидактикалық бірнеше
мәселелерді шешуге көмектеседі:
- Пән бойынша базалық білімді меңгеру;
- Алған білімді жүйелеу;
- Өзін-өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру;
- Жалпы оқуға деген ынтасын арттыру
- Оқушыларға оқу материалдарымен өздігінен жұмыс істегенде әдістемелік
көмек беру [6].
Бұл технологияны оқу материалын хабарлау және оқушылардың ақпаратты
меңгеруін ұйымдастыру арқылы, көзбен көру жадын іске қосқанда арта түсетін
қабылдау мүмкіндіктерімен қамтамасыз ететін әдіс деп қарауға болады.
Оқушылардың көпшілігі естігенінің 5 % және көргенін 20 % есте
сақтайтыны белгілі. Аудио – және видеоақпаратты бір мезгілде қолдану есте
сақтауды 40-50 % дейін арттырады.
Қазіргі кезде сабаққа дайындалу барысында мұғалім сабақ мазмұны
оқушылар үшін танымдылығы жағынан қызықты әрі жаңаша өтуі үшін өзінің
бағалы уақытын қажетті материалды іздеу мен жүйелеуге жұмсайды. Ал
жекелеген курс бойынша мәселелік – бағдарлы оқу бағдарламалары пакетінің
болуы мұғалімге мұғалім – оқушы жүйесінде ақпаратты беруді, өңдеуді және
қайталауды жаңаша ұйымдастыруына мүмкіндік береді. Бірақ , мұның барлығы
жүзеге асуы үшін мұғалім компьютерлік оқыту технологиясы бойынша білімдер
мен іскерліктерді игеруі қажет. Бұл дайындық диференциалды болуы тиіс.
Себебі, әрбір пән мұғалімдері үшін компьютерді оқыту үрдісінде пайдалану әр
түрлі сипатқа ие.
Ғылым ғасырының табалдырығынан аттағалы тұрған қазіргі таңда
компьютер өмірдің барлық саласына кеңінен енуде.
Елбасы атап көрсеткендей Қазіргі заманда жастарға ақпараттық
технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте
– мөте қажет жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу
үрдісіне оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.
Білім берудің ақпараттандыру процесі пән мұғалімдеріне жаңа ақпараттық
технологияны жан-жақты пайдалану саласына үлкен талап қояды.
Оқушының, студенттің дайындық деңгейін, ынтасын және қабылдау
жылдамдығын ескеру арқылы жаңа материалдарды меңгеруге байланысты оқытуды
ұйымдастыру және оқыту процесіне интерактивті құрылғылардың мүмкіндіктерін
пайдалану;
- Оқытудың жаңа әдістері мен формаларын (проблемалық,
ұйымдастырушылық іс-әрекетін компьютерлік ойындар және т. б.)
сабақта жиі қолдану.
- Проблемалық зерттеу, аналитикалық және модельдеу әдістерін қолдану
арқылы классикалық әдістерді жетілдіру.
- Жаңа ақпараттық технология құралдарын (жаңа типті компьютерлер,
телекоммуникация, виртуальды орта және мультимедия – технология,
интерактивті құрылғылар) пайдалану арқылы оқу процесінің материалдық
– техникалық базасын жетілдіру.
Сабақ материалы Power Point презентациясы немесе мәтіндік ақпарат
түрінде беріледі. Сонымен қатар, материалдың құрамына кесте, диаграмма,
сурет, басқарушы батырмалар, гиперсілтемелер, графиктер болады. Түсіндіру
барысында мұғалім тақтаның алдында тұрып жасырулы ақпаратты және
объектілерді көрсете алады және өзгертеді. Сабақтың соңында қолданылған
материалды есте сақтап, қажет жағдайда қайталап қолдана алады.
Интерактівтік тақтамен жұмыс істеу барысында жасалған файлдар белгілі бір
форматпен сақталады, сонымен қатар PDF форматында да сақтап, оқушыға
электрондық пошта арқылы жіберуге болады. Мұғалім алдын – ала дайындаған
сабақты оқушының білімін, біліктілігін, дағдысын бақылауға бағытталған
тапсырмаларды орындауға береді. Сабақтың барысында тапсырманы орындау
бойынша ауызша түсіндіру жүргізіледі, интерактивтік тақтаны пайдалану
арқылы теориялық материал қайталанады. Қажетті жағдайда, оқытушы тақта
арқылы мысал есепті шығаруды, графиктерді құруды, құрал-саймандарды
қолдануды көрсетіп түсіндіреді. Мұғалім оқушыны тақтаға шығарып, оған жеке
тапсырма береді, оған қалғандардың көңіл бөлу үшін бағыт береді және
бақылап отырады.
Мұғалім алдыңғы сабақта өтілген материалды ашып, өткен сабақты қайталай
алады. Мұндай әдістеме сабақта екпінді түрде өткізуге мүмкіндік береді.
Тақтада жұмыс істеген мұғалім мен оқушының орындаған іс-әрекеттерін есте
сақтап келесі сабақта қолдануға болады.
Сонымен, интерактивтік тақта сабаққа қатысушылардың барлығының ойын бір
ортаға жинақтап, қажет ақпаратты өңдеу арқылы жалпыланған ақпараттық
біліктілікті қалыптастыратын тиімді құрал болып табылады. Алдын ала
дайындалған оқу материалдары – презентациялар, мәтіндік, графикалық
ақпараттық объектілер – сабақтың жақсы өтуін және барлық ақпарат түрлерін
қолдануды қамтамасыз етеді. Сонымен, Активті экран кешенін қолдану арқылы
оқыту үрдісінде жаңа дидактикалық мүмкіншіліктерді ашуға мүмкіндік береді.
Сабақта уақытты үнемдеу, демонстрациялық материалдар даярлау мақсатында
интерактивті тақтаны пайдаланған тиімді. Интерактивті тақтаның үш режимінде
де жұмыс жасауға болады.
Ақ тақта режимі – ең қарапайым режим. Ақ тақта режимін қолданғанда оны
ақ бет қағазбен жұмыс жасағандай және тақырыпқа қажетті жерін
белгілеулермен, негізгі ұғымдарын ерекшелеу үшін түрлі түсті қаламды
қолдануға болады. Ақ беттің артына фон ретінде мазмұнды суретті пайдалануға
болады. Тақтаның бұл қасиеті, мысалы географиядан, физика, биологиядан және
т.б. пәндерден сабақ жүргізгенде ыңғайлы. Фон ретінде географиялық картаны,
физикалық аспаптардың суреттерін алуға болады және сабақ барысында қажет
болса картаға белгі салуға, жазуға мүмкіншілік бар.
Екінші режим – Office режимі. Бұл режим сабаққа қажетті дайындық
жұмыстарын, яғни материалдар даярлауға ыңғайлы. Сабаққа дайындық жұмыстары
Word мәтіндік редакторының, Excel электрондық кестесінің құжаттары, Power
Point – презентациясы болуы мүмкін. Мысалы, Microsoft Word құралдарымен
төрт түрлі мәтіндік тапсырмаларды қамтитын құжат әзірлеуге болады. Осы
құжатта тапсырмаларды қайталап, жауаптарының дұрыс нұсқаларын немесе
амалдардың дұрыс тізбегін көрсету керек. Қайталанған тапсырмаларды сурет
салу панелінің төртбұрыш объектілерімен жасырамыз. Сабақта қажет кезде
бұл құжатты интерактивті тақтаның Office режимінде ашу қажет. Бұл режим
Microsoft Office – нің барлық мүмкіншілігін ұсынады. Сондай
мүмкіншіліктерінің бірі – құрылған құжатқа мәтінді қосуға болады, яғни
экраннан түсірілген суретпен емес құжатпен тікелей жұмыс жасаймыз. Сонымен,
мұғалім оқушыны тестілік тапсырмаға жазбаша жауап беруге тақтаға шығарып,
оқушының жауабын дұрыс жауаптарымен салыстыра алады (тік төртбұрыш
объектісін жылжыту немесе жою арқылы) және дайындалған материалды шаблон
ретінде келесі сабақтарды пайдалану үшін сақтап қоюға болады.
Үшінші режим - тақтаның интерактивті режимдегі жұмысы.
Сабақтарды жүргізуде өткен материалды қайталау қажет, сондай жағдайда
интерактивті тақтаның сілтеме жасауға арналған компонентін қолдануға
болады. Бұл компонент арқылы Microsoft Office құралдары арқылы құрылған
құжаттарға, графиктік редакторлардың немесе программалау ортасының
көмегімен құрылған файлдарға, интернет беттеріне сілтемелерді
ұйымдастыруға мүмкіншілік береді.
Прожектор және Шторка құралдары экранның белгілі бір кішігірім аумағын
көрсетуге арналған. Прожектор құралы аудиторияның назарын бір объектіге
аударуға арналған. Экран бетінде бір мезгілде бірнеше объектілер орналасқан
болса, оның қажет объектісін ерекшелеп, қалғанын жауып қоюға арналған.
Шторка экранның бір бөлігін жауып қоюға арналған (есеп шығаруда дұрыс
жауаптарын, оқушыларға әзір белгісіз ақпаратты) және материалды оқу
барысында мүмкіндігінше тақтаның қажет бөлігін көрсету.
Қазіргі таңда қоғамды ақпараттандыру, білім беруді ақпараттандыру
деген сөз тіркестері біздің сөздік қорымызға еніп кетті. Олай болса,
қоғамды ақпараттандыру дегеніміз не? Қоғамдық ақпараттандыру дегеніміз –
ғылыми техникалық прогресс жетістіктерінің күнделікті тұрмысқа ауқымды
енуінің нәтижесі, яғни адам өміріне іс-әрекеттің интеллектуалды түрлерінің
жан-жақты әсер етуі мен ролінің жоғарылауына байланысты объективті процесс.
Ол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz