Бала бақша мен мектептің өзара байланысы және балалар мен оқушылардың бейімделу үрдісі
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. БАЛА БАҚША МЕН МЕКТЕПТІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫНА БАЛАЛАРДЫҢ БЕЙІМДЕЛУІ ЖӘНЕ
ОНЫҢ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ МОТИВТЕРІНІҢ ӨЗГЕРУІ
1.1 Бала бақша мен мектептің өзара байланысы және балалар мен оқушылардың
бейімделу үрдісі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.
1.2 Бала бақша балалары мен мектеп оқушыларының дамуындағы физиологиялық
және психикалық дамуының ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ...
2. БАЛА БАҚША МЕН МЕКТЕПТІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫНА БАЛАЛАРДЫҢ БЕЙІМДЕЛУІ ЖӘНЕ
ОНЫҢ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ МОТИВТЕРІНІҢ ӨЗГЕРУІН ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЗЕРТТЕУ
2.1 Мектеп жасына дейінгі балалармен жүргізілген эксперименттік жұмыстардың
мақсаты және сипаттамалары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың мінез-құлық мотивтерінің негізі –
психикалық процестерін дамыту, бейімделу бойынша жүргізілген зерттеу
жұмыстарының нәтижесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Қазақстан Республикасының білім туралы заңында
көрсетілгендей, адамзат құндылықтарының ғылымы мен тәжірибе негізінде жеке
тұлғаны қалыптастыруға қажетті жағдайларды жасау білім беру жүйесінің
негізгі міндеті болып отыр. Саналы мақсатты бағдарлы тұлғаны қалыптастыру –
ең басты бүгінгі қоғамымыздың жоспарлы қағидасы.
Білім беру және ғылым саласына елеулі өзгерістер енгізіп жатқан қазіргі
кезеңде бала бақша мен мектептің білім беру ісін жаңа сапалық деңгейге
көтеру міндеті бүгінгі күннің көкейкесті мәселесі. Осы өзгерістер білім
саласының алғашқы сатысы болып саналатын мектепке дейінгі ұйымдарда болашақ
ұрпақтың дүниетанымын дамытуға, жеке тұлға ретінде қалыптастыруға, сәбилік
шақтан бастап толық жағдай жасауды, тәрбиелеумен білім беруге аса жауапты
қарауды басты міндет етіп қойып отыр.
Аталған міндетті шешуде кезек күттірмейтін мәселелердің бірі ретінде
мектепке дейінгі тәрбие мен бастауыш білім берудің
сабақтастығын қамтамасыз етудің жолдарын айқындаудың маңызы зор. Өйткені
сабақтастық туралы мәселе өткір қойылып отыр. Бұл мәселені ғалымдар, білім
беру мекемелерінің жетекшілері, мұғалімдер, ата-аналар да көтеріп отыр.
Олардың дабыл қағуына толық негіз бар.
Мақсат, мазмұн бірлігі неғұрлым тиімді деген әдістерді, оқыту
құралдарын, балалар мен оқушылардың жетістіктеріне қорытынды жасау
және бағалауды таңдап алуға негізделген білім берудің мектепке дейінгі,
бастауыш буын сатыларындағы көп түрлі, көп нұсқалы бағдарламалардың
болмауы, осы сатылардың арасындағы байланыстың жоқтығын көрсетеді. Берілген
бағдарламаларда білімді игеру көлемі, жеке тұлғалық, әлеуметтік даму
деңгейлері ескерілмеген. Бастауыш буын мен мектепке дейінгі білім беру бір-
бірінен алшақ жатыр деуге болады.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білімді дамыту
тұжырымдамасында Мектепке дейінгі тәрбие үздіксіз білім берудің алғашқы
сатысы. Ол балалардың жеке басын ескере отырып дамытатын орталық делінген.
Осы тұжырымдаманы негізге ала отырып, мектепке дейінгі тәрбиесін ұтымды
ұйымдастырып, нәтижесі жалғастырылып келе жатыр. Білім беру тұжырымдамасы
мемлекеттік тәуелсіздікті қалыптастыру мен нығайтудың, елдің прогресшіл
дамуының негізін құрайтын Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін
дамытудың мақсаты мен міндеттерін, құрылымы мен мазмұнын және негізгі
стратегиялық бағыттарын айқындайтын ғылыми теориялық әдіснамалық құжат
болып табылады. Бұл құжатта мектеп дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың
ұйымдастырылған бағдарламасына толықтырулар енгізіліп, балалардың мектепке
дейінгі тәрбие мен оқытуға деген құқығын қамтамасыз етеді. Мектепке дейінгі
білім беру және түзету бағдарламаларымен қамтуды дәйекті түрде ұлғайту
жолымен балалардың білім алуына бірдей бастапқы мүмкіндіктерді қамтамасыз
ету мақсатында, барлық балаларды мектеп дейінгі ұйымдармен ертерек қамту,
мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық белсенділігін арттыру, мектепалды
даярлығының мазмұнын қайта құру, мектепке дейінгі және бастауыш білімінің
оқыту бағдарламаларының үйлесімділігін қадағалау және балалардың бойында
оқу қызметін меңгеруге қажетті жеке қасиеттерді тәрбиелеу мен дамыту
міндеттері жүктелген. Осыған байланысты баланың мектепке психологиялық
дайындығы адамның барлық негізгі құрылымына сәйкес бір уақытта қалыптасады.
Әсіресе, Қазақстан Республикасының Конституциясына, Білім туралы
Қазақстан Республикасының Заңына, Қазақстан 2030 стратегиясына, Білім
мемлекеттік бағдарламасына, Баланың құқықтары туралы конвенцияға сәйкес
әзірленген Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында мектеп жасына дейінгі балаларды мектепалды дайындыққа
тәрбиелеу мен оқыту мәселесіне ерекше көңіл бөлінген.
Зерттеу мәселесін жан-жақты талдау осы мәселенің теориясы мен
тәжірибесін қарастыруда ғалымдардың елеулі үлес қосқанын көрсетеді.
Тәжірибедегі қажеттілік ғылым мен қоғам талаптарынан анағұрлым алға кетті.
Қазіргі қоғамның дені сау ұрпақ, денсаулық құндылығын ұғынуға зәрулігі мен
теориялық негіздеме және ғылыми-әдістемелік сүйемелдеудің болмауы арасында
өткір қарама-қайшылық туындап отыр.
Анықталынған қарама-қайшылық диплом жұмысын зерттеудің негізгі
мәселесін: қазіргі мектепке дейінгі мекеме жағдайына ерте шақтағы
балалардың бейімделуі зерттеудің қажеттілігін көрсетеді.
Мәселенің психологиялық-педагогикалық маңыздылығы мен оның мектеп
теориясы және тәжірибесінде қарастырылуының жеткіліксіздігі зерттеу
тақырыбын Бала бақша мен мектептің өзара байланысының негіздері деп
таңдауға себеп болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты: өзара байланыс сақталу үшін мектепке дейінгі
кезеңде — жас ерекшелігіне сәйкес баланың өзін-өзі бағалауының сақталуы,
танымдық және тұлғалық дамуы, қоршаған ортамен байланыс
жасауға дайындығы қарастырылады.
Зерттеудің нысаны – мектеп жасына дейінгі балалар мен бастауыш сынып
оқушылары.
Зерттеудің пәні мектеп жасына дейінгі және бастауыш сынып балаларының
психикалық процестерінің дамуы, мінез-құлық мотивтері.
Зерттеудің болжамы. Егер мектеп жасына дейінгі және бастауыш сынып
балаларына дамытушылық, танымдық ойындар жүйелі жүргізілетін болса, онда
олардың психикалық процестері жедел дамиды.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
• аталған сатыдағы білім берудің өзіндік мақсаттарының айқындалуы, білім
мазмұнының бірыңғай, жүйелі құрылуы, баланың белсенді дамуы
арқылы білім берудің келесі сатысына көшудің тиімділігінің қамтамасыз
етілуі;
• екіншіден: білім беру жүйесінің әрбір әдістемелік компоненттерінің
байланысы мен үйлесімділігінің болуына назар аудару керек (мақсаты,
міндеттері, мазмұны, әдістемесі, ұйымдастыру түрлері).
Зерттеу жұмысының теориялық- әдіснамалық негіздері:
Сабақтастық даму кезеңдері мен сатылардың арасындағы ортақ мақсат-
міндеттер, ортақ мазмұнды байланыс, бұл байланыс олардың толық және жеке
жақтарының кейбір элементтерін сақтайтын тұтас жүйе. Жеке тұлғаның даму
кезеңінің үздіксіз білім беру деңгейлері мен сатылары нақты мақсаттарды
іске асыру жағдайлары мен талаптарының іске асырылуымен анықталады. Осының
барлығы бір ғана түпкі мақсатқа — баланы жүйелі сатылы дамыту, бір буыннан
екінші буынға неғұрлым сәтті өтуге бағытталуы тиіс.
Зерттеудің әдістері: Догикалық ойлауын дамытуды зерттеу жаттығулары;
Т.Фадеевтің ұсақ моториканы және қолды жазуға дайындау жаттығулары;
Мәдениетті қарым-қатынас дағдысын зерттеу әдістемесі;
Зерттеу кезеңдері:
Зерттеудің практикалық базасы: Алматы қаласының №69 балабақшаның 3-5
жас аралығындағы балалар.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы:
• балалардың жеке тұлғалық дамуын қалыптастырып, олардың одан
арғы өмірлік қызметтерін қамтамасыз етеді;
• білім беру кезеңдерінде үздіксіз білім беру (балабақша-мектеп, мектеп
жоғарғы оқу орны);
• біртұтас білім беру жүйесінде осы кезеңдердің және оқыту
түрлерінің біртұтастығын ұйымдастыр уға өз әсерін тигізеді.
Диплом жұмысының құрылымы:
1 БАЛА БАҚША МЕН МЕКТЕПТІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫНА БАЛАЛАРДЫҢ БЕЙІМДЕЛУІ ЖӘНЕ
ОНЫҢ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ МОТИВТЕРІНІҢ ӨЗГЕРУІ
1.1 Бала бақша мен мектептің өзара байланысы және балалар мен
оқушылардың бейімделу үрдісі
Балабақша мен бастауыш білім сатысының сабақтастығын тек баланы
мектепке дайындау деп түсінбеу керек, мұнда педагогтар мектепке дейінгі
ұйымдарда білім берудің формалары, әдіс-тәсілдерімен жете танысып, 6 жас
пен 7 жас аралығындағы психологиялық ерекшелікті анықтай отырып
мектепке біртіндеп жеңіл бейімделуіне жағдай жасау шарт.
Сондықтан балабақша мен өзара байланысын айқындауда біріншіден:
• аталған сатыдағы білім берудің өзіндік мақсаттарының айқындалуы, білім
мазмұнының бірыңғай, жүйелі құрылуы, баланың белсенді дамуы
арқылы білім берудің келесі сатысына көшудің тиімділігінің қамтамасыз
етілуіне;
• екіншіден: білім беру жүйесінің әрбір әдістемелік компоненттерінің
байланысы мен үйлесімділігінің болуына назар аудару керек (мақсаты,
міндеттері, мазмұны, әдістемесі, ұйымдастыру түрлері).
Сонымен қатар аталған өзара байланыс сақталу үшін мектепке дейінгі
кезеңде — жас ерекшелігіне сәйкес баланың өзін-өзі бағалауының сақталуы,
танымдық және тұлғалық дамуы, қоршаған ортамен байланыс
жасауға дайындығы қарастырылады. Бастауыш сатыда — мектепке дейінгі
шақтағы жетістіктерінің барлық деңгейіне тірек болуды, қарқынды даму
жағдайында жеке жұмыстарды, мектепке дейінгі қалыптасып
болмаған қасиеттерін жетілдіруге арнайы өзара қарым-қатынас жасау
формаларын дамытуды қамтамасыз етеді.
Өзара байланыс даму кезеңдері мен сатылардың арасындағы ортақ мақсат-
міндеттер, ортақ мазмұнды байланыс, бұл байланыс олардың толық және жеке
жақтарының кейбір элементтерін сақтайтын тұтас жүйе. Жеке тұлғаның даму
кезеңінің үздіксіз білім беру деңгейлері мен сатылары нақты мақсаттарды
іске асыру жағдайлары мен талаптарының іске асырылуымен анықталады. Осының
барлығы бір ғана түпкі мақсатқа — баланы жүйелі сатылы дамыту, бір буыннан
екінші буынға неғұрлым сәтті өтуге бағытталуы тиіс.
Өзара байланыс білім беруде:
• балалардың жеке тұлғалық дамуын қалыптастырып, олардың одан
арғы өмірлік қызметтерін қамтамасыз етеді;
• білім беру кезеңдерінде үздіксіз білім беру (балабақша-мектеп, мектеп
жоғарғы оқу орны);
• біртұтас білім беру жүйесінде осы кезеңдердің және оқыту
түрлерінің біртұтастығын ұйымдастыр уға өз әсерін тигізеді.
Бала бақша мен мектеп арасындағы сабақтастықтың негіздемесі:
• балалардың білуге деген құмарлығын дамыту;
• балалардың өздігінен шығармашылық жұмыс тапсырмаларын шеше білу
қабілетін дамыту;
• балалардың интеллектуалдық және тұлғалық дамуына
бағытталған шығармашылық қиялын дамыту;
• тілдік қарым-қатынасын дамыту (құрбы-құрдастарымен, ересектермен тіл
табысып, сөйлесе білу)
Өзара байланыс үрдісін 2 жақтан қарауға болады.
1. Бала бақша өзіндік құндылығы қысқартылады және балалардың жеке
тұлғалық сапасының негізі қалыптасады.
2. Мектеп өз жұмысын жоқтан құрмайды. Мектепке дейінгі балалардың
жетістігін қапсырып алып, балалардың жинақтаған әлеуетін педагогикалық
практиканы ұйымдастыра отыра дамытады. Сабақтастықтың осындай түсінігі
балалардың дамуы мен оқып үйренуін үздіксіз іске асырып отырады.
Бұл:
• Мектепке дейінгі мекеме мен мектептегі білім үрдісінің мақсатын,
міндетін, мазмұнын, бағыттап отырады;
• әр баланың дамуына жағдай жасайды (денсаулығын сақтау, эмоционалдық
саулығы).
Балабақша мен бастауыш білім сатысының сабақтастығын тек баланы
мектепке дайындау деп түсінбеу керек, мұнда педагогтар мектепке дейінгі
ұйымдарда білім берудің формалары, әдіс-тәсілдерімен жете танысып, 6 жас
пен 7 жас аралығындағы психологиялық ерекшелікті анықтай отырып
мектепке біртіндеп жеңіл бейімделуіне жағдай жасау шарт.
Мектепке дейінгі мекеменің міндеттері:
• салауатты өмір сүру салтының құндылығына балаларды қатыстыру;
• эмоционалдық аман-саулығын қамтамасыз ету, әр түрлі көркемдік іс-
әрекет түріне жағдай жасау;
• талабын, білуге құмарлығын, еркіндігін дамыту;
• айналадағы әлем жайында білімін қалыптастыру;
Бастауыш мектептің міндеттері:
• салауатты өмір сүру салтының құндылығын қалыптастыру және өзінің
тәртібін осыған сай реттеу;
• қоршаған ортамен белсенді қарым-қатынас дайындығын дамыту.
(эмоционалды, интеллектуалды, коммуникативті және іскери)
• мектепте оқуға үйрену деген тілегін қалыптастыру;
• әр түрлі әрекетте бірлесе жұмыс істей білуі мен өздігінен жұмыс
істеуін дамыту;
• мектепке дейінгі мекемедегі жетістігін жетілдіру, мектепке дейінгі
мекемеде дамуында қалыптаспаған сапасына арнайы көмек көрсету;
Бала бақша мен мектептің өзара байланысы бойынша жұмысын ұйымдастыру:
• мектепте оқып үйренуіне жағдай жасау;
• мектепте оқуға психологиялық дайындығын қалыптастыру;
• бала дамуының үдіксіз білім беру жүйесін құру.
Бала бақшаның негізгі мақсаты:
• денсаулығын сақтау, нығайту;
• психологиялық дамуына жағдай жасау (есте сақтау, ойлау, қабылдау)
• мектепте оқуға дайындау (мектеп, мектеп ережесі, қоңырау, үзіліс)
Мектептің мақсаты:
• денсаулығын сақтау нығайту;
• қабілеттерін, ойлауын дамыту;
• ерік, жігер сезімін дамыту.
Екі ұйым арасындағы әрекет:
Мектепке дейінгі мекеме —танымдық әрекет —мағлұмат алады, талдайды,
ойнайды, білім алып, тәжірибе жасайды. Бастауыш сынып —оқу әрекеті
—оқи алуға үйренеді, оқығысы келеді, жаңа мазмұнды меңгереді,
жаңа түсініктер қалыптасады.
Мектеп пен бала бақшадағы сабақтарды салыстыра отыра келесі
ұқсастықтарды атап айтуға болады:
1. Бір маңыздылық: балалардың танымдық әрекетін басқару, білім
және білікпен қаруландыру бірмезетте жан-жақты тәрбиелеу. Оқыту
мектепте де, мектепке дейінгі мекемеде де бағдарлама бойынша
өткізіледі.
2. Айқын және қатаң ұйымдастыру: әрқашан, әр уақытта нақты сабақ кестесі,
әр баланы оқыту міндеті, педагогтың барлық балалармен ұжымдық жұмыс
жүргізуі.
Бала бақша мен мектептің ерекшеліктері төмендегі кестеде сиопатталады:
Кесте 1.
Мектеп пен мектепке дейінгі білім беру мекемелерінің оқу үрдісінің
салыстырмалығы
Мектеп Мектепке дейінгі білім беру
мекемелері
Оқытудың мазмұны
Мектепте пәндәк оқу жүзеге асады, Оқу бағдарламалық бөлімдермен
оқушылар ғылымның негізімен өткізіледі. Балаларға қарапайым,
қаруланады, білім қатаң ғылыми ойлау түсінікті білімдер беріледі.
түрінде беріледі. Мектептік оқу Бағдарлама игере отыра, балалар
мазмұнына оқушыларды ақыл-ой мектептегі пәндерді игеруге
еңбегінің білім мен біліктерінің қиындайындалады.
тәжірибелерімен қаруландуру;
математикалық тапсырмаларды шешу,
шығарма, диктант жазу, сызбалар
құрастыру, оқулықпен жұмыс (оқу,
түсінігін жазу)
Ұйымдастыру түрлері
а) Ұзақтығы бойынша: а) Ұзақтығы бойынша:
Күніне 4-5 сабақ, ұзақтығы 35-45 Әр топта соабақтың өтілу, ұзақтығы
минут бойынша өткізіледі.
б) құрылысы бойынша: б) құрылысы бойынша:
-ұйымдастыру кезеңі; -ұйымдастыру кезеңі;
-үй тапсырмасын тексеру немесе -сабақтың басталуы (сабақ барысына
білімдерін фронтальды тексеру бекітулер)
(бақылау жұмысы) -сабақтың барысы;
-өткенді қайталау; -балаларды мадақтау, қортынды жасау
-үйге тапсырма беру. -үйге тапсырма берілмейді, бақылау
жұмыстары өткізілмейді.
Қолданатын әдіс тәсілдер
Көрнекі және ойын әдістермен Мектепке дейінгі мекемеде, сөздік
үйлесімді сөздік және тәжірибелік әдістер мен үйлесімді көрнекі, ойын,
әдістер кеңінен қолданылады. тәжірибелік әдістер қолданылады
Балаларды мектепке даярлау кезеңінде назардан тыс қалатын жағдайлар
да болып жатады:
• баланың дене бітімімен бірге, саусақ сүйектерінің дамуы мен
көру қабілеті т.б.
• іс-әрекетін жүйелі ұйымдастыра білуі;
• құрбыларымен, үлкендермен қарым-қатынасы;
• қоршаған ортасын қабылдау бейімі т.б.
Сондықтан алты жасар балаларға жағдай туғызудың негізгі жолдарын алдын
—ала жан-жақты талдап, нақты шешімдер қабылдауды қажет ететін талаптар бар.
Олардың ең бастылары арнайы білім беру кеңістігін құратын орта:
• оқу, ойын, жатын бөлмелері;
• жас ерекшеліктеріне сай оқуға, жазу-сызуға арналған партала р;
• гигиеналық талапқа сай асхана;
• сынып бөлмесінде әр баланың оқу-ойын құралдары сақталатын арнайы орын;
• баланың бойына ескеріліп құрылған сынып тақтасы.
Мектепке дейінгі білім беру мекемесі мен бастауыш мектеп сатысында
мынадай жағдайлар туындайды: Бастауыш мектеп мектепалды дайындық тобында
берілетін тәрбиелену, білім беру және дамыту моделінен оқытудың мектептік
моделіне үздіксіз байланыста өтуін қамтамасыз ету керек.
Бұл жерде білім, білік, дағдылардың сабақтастығынан да балалармен жұмыс
істеудегі әдіс-тәсілдердің сабақтастығы жоғары рөл атқарады. Басты мақсат
мектепалды дайындық тобынан бастауыш мектепке көшудегі балалармен жұмыс
түрлерінің тығыз сабақтастығы.
Көбіне бастауыш мектепте мектепалды дайындық тобының әдіс-тәсілдерін,
жұмыс түрлерін қолданғысы келмейді, ал даярлық тобы тәрбиешілері көбіне
бастауыш мектеп моделін пайдалануға мәжбүр болады. Балаларды
оқытудағы бастауыш мектеп моделі даярлық тобындағы балалардың мектеп
талаптарына сай білім, білік, дағдылары
қалыптасқан, ұйымдастырылған оқушын ы алғысы келеді. Мұндай сабақтастықтың
нәтижесінде мектепке дейінгі балалықты бағалау түсіністігі жоғалады
және баланың даярлық тобына баруы мектепке дайындық ретінде ғана
қарастырылады. Мектепалды дайындық тобының мұғалімдері мен тәрбиешілері
Баланы мектепке даярлау мақсатында балаларды партаға отырғызып, мектептік
типте сабақтар жүргізеді.
Мұндай жерде көбіне балалардың негізгі қызметі ойын екені естен
шығарылады. Тек танымдық, дамытушылық ойындардың көмегімен білім негізі
қалыптаса бастайды. Осылайша, қазіргі заманда сабақтастықтың құрылымы
табиғи жолмен емес, жасанды түрде жүзеге асады,себебі бастауыш мектептегі
әдіс-тәсілдер, балалармен жұмыс түрлері мектепалды дайындық топтарында кең
қолданылады. Сондықтан да бұл мәселені бірден 2 жақты қарастырған жөн.
Ал, ұйымдастыру жоспарында мәселені шешудің мынадай жолдары
қарастыруға болады:
Біріншіден, балалардың мектепалды дайындық тобында
қалыптасқан білім, білік, дағдыларын бағалау қажет емес, олардың даму
деңгейін бағалау қажет деп ойлаймын. Екіншіден, бастауыш мектеп
мұғалімдері білім беру мен тәрбиелеу үрдісінде мектепалды дайындық тобына
сай ойын әдістерін тиімді қолдана білсе.
Сонымен қатар бұл шақта баланың көрнекі-әрекеттік және бейнелі-ойлау
түрлерін де жетілдіруді қажет етеді. Өкінішке орай, көптеген әріптестеріміз
ойлаудың бұл екі түрін көп елемей, тез арада сөздік- логикалық ойлауды
дамытуға кіріседі. Алайда, бала ойлауының жоғарғы формаларының жетік
қалыптасуы нақ осы көрнекі-әрекеттік, көрнекі бейнелілік түрлерін берік
қалыптастырып, сөздік логикалық ойлау түрлерін біртіндеп
дамытуға байланысты жұмыстар жүргізілуі қажет.
Көрнекі-әрекеттік ойлау- нақты заттарды пайдаланып, белгілі мақсатты
көздейді. Ойлаудың бұл түрін қалыптастыру арқылы баланың бойында өзінің іс-
әрекетін саналы басқару және бақылау, бағыттап, ойластырып әрекет ету
қабілеті дамытылады. Көрнекі-бейнелілік ойлау- заттардың бейнелерімен ойда
әрекет ете отырып, белгілі бір мақсатты шешуді көздейді. Ойлаудың бұл түрін
қалыптастыру арқылы баланың бойында мақсатқа жетудің әртүрлі жолдарын,
бағыттарын, әдіс-тәсілдерін табу қабілеті дамиды.
Сөздік-логикалық ойлау — сөз немесе белгі арқылы бейнеленген ұғымдармен
нақты ережелерге бағына әрекет ете отырып, белгілі мақсатты шешуді
көздейді. Ойлаудың бұл түрін қалыптастыру арқылы баланың бойында пайымдау
және сол пайымдау арқылы берілген шарттан ауытқымай нақты қорытынды
шығара білу қабілеті дамиды. Осындай жұмыстарды бірлесе отыра атқаратын
істер сабақтастық мәселесін шешудің тиімді бағыты деуге болады.
Педагог кадрлардың біліктілігін арттыру институты бастауыш білім беру
мен мектепке дейінгі тәрбиелеу кабинеті екі буын арасындағы сабақтастықтық
бойынша жұмысты ұйымдастыруда келесілерді белгілейді:
• бала дамуының тиімді жақтарын қамтамасыз ететін үздіксіз білім беру
жүйесін құру, білім беру компоненттерінің келісімі мен байланысы
негізінде баланың табысты білім алуы мен тәрбиеленуі (мақсаттары,
міндеттері, мазмұны, әдістері, ұйымдастыру формалары);
• заман талабына сай мектепке дейінгі мекеме мен бастауыш білім берудің
мемлекеттік стандартын құру;
• мектепте оқуға бейімделуіне, әр баланың жеке тұлғалық дамуына оң
жағдай туғызу;
• мектепке психологиялық жағынан дайындығын қамтамасыз ету;
• жаңа шығармашылық шеберханалар мен жобалар құру.
Институт тарапынан да бастауыш және мектепке дейінгі білім беру
жүйесінде сабақтастықты қамтамасыз ету бағыты бойынша семинар,
конференциялар, курс жұмыстары мен сайыстар ұйымдастырылып тұрады.
Бұл жұмыстардың негізгі мақсат-міндеттері төмендегідей:
Мақсаты:- Жаңа білім беруге көшу жағдайында сабақтастық түсінігінің
қалыптасуы.
Міндеттері:
1. Сапалы білім беру қызметімен қамтамасыз етудегі нормативтік-құқықтық
негіз жайында ақпарлау.
2. Облыстың бастауыш және мектепке дейінгі білім берудегі сабақтастық
құрылымының негізгі бағыттарын анықтау.
3. Облыстың бастауыш және мектепке дейінгі білім мекемелерінің
сабақтастық мәселелерін шешудегі тәжірибелерімен таныстыру.
4. Сабақтастықты құрудағы заман талабына сай технологиялардың рөлін
анықтау.
5. Бастауыш және мектепке дейінгі білім беру сабақтастығының моделін
құру.
Осы өткізетін жұмыстар барысында педагогтар облыс мекемелеріндегі
бастауыш және мектепке дейінгі білім беру сабақтастығының мәселесін шешу
тәжірибесі бойынша облысымыздағы тығыз байланыста жұмыс істеп
жатқан мектепке дейінгі мекеме мен бастауыш мектеп тәжірибесімен танысып,
ой бөлісіп, тәжірибе алмасу ұйымдастырылады:
• мектеп пен балабақшадағы оқу-тәрбие жұмыстарының бағыттарын, мазмұнын
айқындау жетілдіру;
• екі буыннның оқу бағдарламаларын және жоспарларын зерттеп, оларды
жетілдіру жолдарын қарастыру;
• педагогикалық ұжымдарға ғылыми-әдістемелік жағынан көмек көрсетуді
ұйымдастыру;
• оқытудың жаңа технологияларын зерттеу және ұстаздар тәжірибесіне
енгізу;
• екі буынның таңдаған бағыттары мен мүмкіндіктерін ескере отырып,
белгілі бір проблемалармен айналысуына, тәжірибе-сынақ жұмыстарын
жасауға басшылық жасап, ғылыми-әдістемелік көмек көрсету.
Сонымен қатар биылғы өткізілген педагогтардың тамыз кеңесі Бастауыш
және мектепке дейінгі білім беру жүйесінде сабақтастықты қамтамасыз
ету білім сапасын арттырудың өзекті мәселесі атты тақырыпта өткізілді.
Секция жұмысы барысында педагогтар келесі сабақтастықтық ұсыныс жобасын
құрып, сабақтастық жұмысын ұйымдастырудағы кейбір қиындықтарды атап айтты.
Қабылданған ұсыныс жоба:
1. Әдістемелік бөлім жетекшілері, аудандық (қалалық) оқу бөлім
әдіскерлері бастауыш және мектепке дейінгі білім беру
сабақтастығы жайында сұрақтар бойынша педагогикалық тәжірибені
облыста, аудан, мектепте жинақтап қорыту.
2. Мектепке дейінгі педагогтар, мұғалімдер балалардың эмоционалды жайлы
жағдайын қамтамасыз етуге бағытталған әдістер мен формаларды
өз жұмысында қолдану.
3. Мектепке дейінгі педагогтар, мұғалімдер ойын іс-әрекетін мектепке
дейінгі тәрбие мен бастауыш буын оқытуындағы жетекші іс-әрекет ретінде
қарастыру.
4. Психологтар мен мұғалімдер баланың мектепке дайындығын анықтау
барысында негізгі тест психологиялық сапасын бағалауды есепке алу.
5. Әдістемелік бөлімнің жетекшілері, аудандық (қалалық) оқу бөлімдерінің
әдіскерлері сабақтастық сұрақтарын жүзеге асыратын бірыңғай жоспар
құру (мектепке дейінгі мекеме педагогы-бастауыш сынып мұғалімі-ата-ана
—психолог —әлеуметтік ұстаз).
Қиындықтар:
• кіші жастағы балалармен жұмыс жүргізудегі дидактикалық-әдістемелік
базаның толық дайындалмауы;
• мектептегі бастауыш сынып мұғалімдерінің ересек жастағы балалармен
жұмыс жүргізу дайындығының жеткіліксіз болуы;
• мектепалды дайындық тобында психологиялық қызмет көмегінің
аз көрсетілуі.
Сонымен қатар сабақтастық мәселесін шешуде ата-аналармен жұмыс жүргізу
бала дамуының бірыңғай кеңістігін жасаудың белсенді бағыты ретінде
де қаралуы тиіс. Өйткені, ата-аналардың көпшілігі бала тәрбиесіндегі
педагогикалық талаптардан бейхабар болуы мүмкін. Сондай-ақ баланың
физиологиялық-психологиялық даму ерекшелігінен де назардан тыс қалатын
жағдайлар да болып жатады. Сондықтан педагог қауымның алдына
қойған қосымша — ата-аналармен жұмысты одан әрі жетілдірудің тың жолдарын
қарастыра отырып, ортақ мақсатқа жетудің ұтымды сәттерін жіберіп алмау.
Бала бақша, бастауыш буын мен ата-ана арасындағы сабақтастық
сақталғанда баланың мектепке жалпы, арнай және психологиялық жағынан
қамтамасыз етіледі. Сондай — ақ, бастауыш сыныптағы оқыту мен тәрбие беру
жұмыстарының негізі қаланып, мектепке дейінгі балалық шақтан жүйелі
оқытуға кедергісіз көшу үшін жағдай жасалады. Қорыта айтқанда, жоғарыда
көтерілген мәселелер бойынша елімізде ауқымды іс-шараларды жүзеге асыру
қолға алынуда. Тәрбие-білім беру әрбір баланың мектепке келуге
және жетістіктерге қол жеткізуге деген қызығушылығын арттыру үшін жағдай
туғызуға, білім алуға үнемі алға басуына кепілдік беріп отыруы қажет.
Білім беру әр бала, әр оқушы үшін тұлғалық мазмұндығын қамтамасыз етуге
және ол үшін өз ісінеде, өз өмірінде жеке тұлғалық ойын, құруға, өзіндік
қорғану, өзіндік тәрбиелеу механизмін қалыптастыруға және адамдардың
адаммен, табиғат, өркениет, мәдениет пен қауіпсіз қарым-қатынас жасауын
қамтамасыз етеді.Білім беру баланың жеке тұлғасында адамдық экологияны
сақтап, тәрбиелеуге, өмір маңыздылығына, жеке бас бостандықтарына
адамгершілікке тәрбиелеуде адамның қалыптасу функциясын қалыптастыру керек.
Жарқын болашақтың тамырын терең, тұғырын биік жасаймыз деген игі мақсатымыз
ізгі іспен көмкеріліп, үзіліссіз жүйемен өріліп жатса, еліміздің әрбір
азаматының арманы орындалып жатыр деп ұғынуға болады.
Бейімделу – бұл психология, биология, әлеуметтану және тағы басқа
көптеген ғылымдардың негізгі ұғымдарының бірі болып табылады. Бейімделу
ұғымы швейцар психологы Ж.Пиаже әзірлеген жеке адамның қоршаған ортамен
өзара қарым-қатынасын гомеостатикалық теңесу үрдісі ретінде түсіндіретін
интеллектуалды даму теориясына және гештальтпсихологиясына сәйкес
психологиялық тұжырымдамаларында теориялық ұғым ретінде кеңінен
пайдаланылады. Ағзаның температуралық өзгерілуіне, оттегінің
жетіспеушілігіне, барометрлік қысымның өзгеруіне және т.с.с. жағымсыз
факторларға орнықты бейімделудің физиологиялық реттеулік механизмдерін
зерттеу - психологияның, психофизиологияның, медицинаның және тағы басқа
да ғылымдардың қолданбалы мәселелерін шешуде маңызды орын атқарады.
Мысалы, биологияда бейімделу ұғымы ағзаның ішкі тұрақтылық жүйесі
және оған қосылатын басқа да экологиялық, биологиялық жүйелердің
маңыздылығын анықтайтын өзара әрекеттесу жүйесін білдіреді.
Негізінде психологияда зерттеудің пәні психологиялық бейімделу болып
табылады, ол сыртқы ортадағы объективті факторлардың ықпалымен жеке адам
(тұлға психологиясы) психикасының өзгеруі ретінде, яғни ескі үрдістердің
өзгеруі мен ішкі және сыртқы ықпалдардың өзгеруіне, ағза мен психиканың
қарқынды және дәйекті рекцияларымен қамтамасыз ететін ми қабығындағы үлкен
жарты бөліктің тұтастай қызметі жүзеге асатын уақытша байланыстардың
орнықты жүйелері сияқты жаңа динамикалық стереотиптердің қалыптасуы ретінде
айқындалады.
Т.Г.Дичева мен К.Е.Тарасованың жазбалары бойынша түрлі ағзаның
бейімделуі өзіндік бір ерекше сандық және сапалық нақтылығы бар, сонымен
қатар басқа ағзалармен бейімделу кезінде тиісті айырмашылықтар кездеседі.
Бейімделудің белгілі бір сапалық қалыптан басқа қалыпқа өзгеруі ағзаға
сыртқы ықпалдардың сандық өзгерістеріне көшу арқылы жүзеге асады. Бейімделу
белгілігі бар сападан басқа сапаға көшеду еөзгеретін әрбір жаңа сапаның
өзіндік ағза бейімделуінің сандық көрсеткіштері өлшемі бар.
Көптеген авторлардың көзқарастары бойынша, жасушалық, мүшелік және тағы
басқа деңгейде бейімделудің пайда болуы, өзгеруі және бекіту негізінде
сандық, үздіксіз ішкі және сыртқы өзгерістер пайда болады. Мұндай сандық
көрсеткіштер (құрамы, саны, деңгейі және т.с.с.) ағза жүйесінің жоғарғы
жүйке жүйемен ішкі өзара байланысы арқылы нақты маңызға ие болады. Ішкі
шартты өзгерістердің арқасында ағзаның сандық қозғалуы өмірдің нақты сыртқы
талаптарымен айқындалады. Мысалы, температура сияқты сыртқы өмірдегі
белгілі фактордың сандық өзгеріске ұшыраса, онда ағзаның бейімділік жүйесі
өзгереді.
Үздіксіз орнықты қайталанатын сандық өзгерістер ағзаның бейімделуін
шартты түрде өзгертеді.Үнемі белсенді жаттығулар жүргізу тез бейімделуге
көмектеседі. Оның арқасында өмірлік бейімділік пайда болады, жалпы
бейімделушілік дамиды. Ағзаның бейімделу шамасы өмірлік әрекеттің белгілі
бір ырғақтылығы мен қалпында айқындалады. Бейімделуде сандық өзгерістер
өзіндік ұйымдастырушылық, өзіндік басқарушылық түрде болады.
Бейімделудің сапалық нақтылығы. Әрбір сапалық қалыпта көптеген
қасиеттер бар, сондықтан сапалық қалыптарды анықтауда қиындықтар пайда
болады. Жалпы сапа ішкі ортадағы өзгерістерді көрсететін жүйелік (яғни,
ағза жүйесінің ішкі қалпын сипаттайды) ұғымды білдіреді. Демек, бейімделу
өзіндік жүйе ретінде ағзаның сыртқы және ішкі әрекеттеріне
бейімдетілген өмірдің сыртқы жүйесінде өзін-өзі реттеу, өзін-өзі
қалыптастыру түрінде сипатталатын ағза жүйесінің қалпы болып табылады.
Өмірдің қалыпты жағдайлары өзгерген кезде, адамның іс-әрекетін
реттейтін психикалық қызметінде дезұйымдастырушылықты туғызатын факторлар
пайда болады. Сыртқы ортадағы өзгерістерге сәйкес тиімді әрекеттер және
аталған ортамен тұлғаның өзара әрекеттесуі оңтайлы болу үшін жаңа
қалыптарға жаңа психикалық рекциялардың қажеттілігі туады.
Осыған орай, аталған жағдай психикалық қызметтердің салыстырмалы
бейұйымдастырушылық механизмдерді өтеу мен реттеуге итермелейді,
нәтижесінде ортаның өзгерген жағдайларына сәйкес психикалық қызметтің жаңа
деңгейі ұйымдастырылады. Яғни, қайта бейімделу механизмі пайда болады.
Т.Г.Дичева мен К.Е.Тарасованың пікірлері бойынша қайта бейімделу екі
мағынаны білдіреді:
1) орнықты психикалық бейімделу қалпынан жаңа өзгерген жағдайларда өмір
сүруге орнықты бейімделу қалпына көшу үрдісі ретінде;
2) тұлға мен оның психикалық қызметіне аталған үрдістің ұтымды нәтижесі
ретінде.
ХХ ғасырдың ортасында мотивацияның бірнеше теориясы бөлініп шықты.
Мотивация мәселесі шетел, сонымен қатар кеңес психологиясында да өзекті
болып табылады. Аталған мәселенін өзекті болуының екі себебін атап кететін
болсақ: біріншісі, адамның шынайы мінез-құлығын зерттеу үшін психологиялық
зерттеулер тәжірибесінде адамның мінез-құлығының заңдылықтарын, әсіресе
олардың тууы мен жүзеге асыруын зерттеу қажет; екіншісі, адамның ішкі
мотивациялық тенденциялары.
Кеңес психологтарының еңбектерінде қазіргі кезде мотивация
мәселесіндегі бастапқы позицияларды нақтылауға, сонымен қатар әрі қарай
тереңірек, ауқымдырақ зерттеуге негіз бола алатын мәліметтер жинақталған.
Кеңес психологтарының жүргізген көптеген зерттеулері іс-әрекет мотиві
мәселесіне, соның ішінде оқу іс-әрекетінің мотивациясына арналды. Мысалы
Л.И. Божович және оның ізбасарлары бірнеше жылдар бойы оқушылардың мотивін
зерттеді. Тұлға бағыттылығын талдауда оқу іс-әрекетінің өзі тудыратын білім
алудың көптеген әлеуметтік мотивтерін атап көрсетті.
Оқушылардың оқуға деген қатынасын зерттей келе, Л.И. Божович осы
қатынастың психикалық негізін ашатын оқушының оқу іс-әрекетін анықтайтын
мотивтер жиынтығы екенін анықтады. Ол тұлғаның қалыптасу мәселесі ең
алдымен негізі жағынан әлеуметтік, ал мазмұны жағынан өнегелі болып келетін
жүріс-тұрыс мотивтерінің қалыптасуымен негізделеді деген қорытындыға
келді. Божович пен оның әріптестерінің зерттеулері оқу мотивациясы
мәселесінің дамуына зор үлес қосты. Сонымен қатар бұл саланың дамуы
мотивтің, тұлғаның бағыттылығы мен қоршаған дүниеге қатынасынан және
мотивациясының құрылымдылығына байланысты.
Божович және оның әріптестері мотивті тұлғаның ішкі позициясы деп
түсінді. Оқушының оқуға деген қатынасының негізін ашатын басты нәрсе
мотивтер жиынтығы деген қорытынды жасады және бұл кезде біз мотивті
оқушыларды әскери борышын өтеуден бас тартуға итермелеуші ретінде
қарастырамыз.
Ал шетел психологиясында мотивтерді зерттеуге өте көп көңіл бөлді.
Адамдар мен жануарлардың жүріс-тұрысының қозуына не себеп болатыны туралы
мәселеге көптеген теориялық және эксперименталды зерттеу жұмыстары
жүргізілген.
Гештальт психология бағытының өкілдері мотивацияны өзінше түсінді.
Мотивті зерттеудің эксперименталды әдістемесін ойлап тапқан К.Левин, оларды
өз бетті деп түсінді. Гештальт психологияда бейне категориясы қалай
қарастырылса, К.Левиннің Өріс теориясында мотив солай қарастырылады. К.
Левин жүріс-тұрысты белгілі бір уақыт пен кеңістікке деген адамның қарым-
қатынасы арқылы түсіндірді. Левин ағза – орта жүйесін қарастыра отырып
мотив туралы ғылымның дамуында үлкен алға ұмтылыс жасады [50].
Д.К.Маккеландтың теориясында мотивтер адамның онтогенездік дамуында
пайда болды, қалыптасады дейді. Мұнда мотив белгілі бір мақсатты қалыпқа
жетуге ұмтылыс деп түсіндіріледі. Жетістікке ұмтылу мотиві адам мінез-
құлығының дамуының ең алғашқы себепшісі деп қарастырылады.
Г. Олпорт өзінің Тұлға атты еңбегінде адам мотивациясына тұлғалық
тұрғыдан келуді ұсынды. Тұлғаның өзін-өзі өзектендіру теориясында ол
мотивацияны адамның мінез-құлығының алғашқы себепшісі деп қарастырылады
[4].
И. Аткинсон мен К. Бёрчтың мотивация теориясында Аткинсон мотивацияның
бірнеше тілін көрсетеді. Эксперименталды, нейрофизиологиялық, жүріс-
тұрыстық, математикалық. К.Левин мен Э.Толменмен көзқарастарын негізге ала
отырып, Аткинсон жүріс-тұрыс біріншіден бір нәрсені күту, екіншіден,
мотивке айналатын құндылық деп қарастырады. Бұл көзқарастың, яғни Аткинсон
мен Бёрчтың көзқарасының жаңашылдығы олар реакцияны емес, әрекетті
қарастырады. Әсер ететін стимулдар мотивке оның мәнділігімен бағалануына
тәуелді құралады. Бұл әрекеттің тиімді күйі мен сипатын көрсетеді.
А.Маслоудың мотивация теориясында индивидтің үздіксіз дамуға талпынысы
басты мотив ретінде қарастырылады. Ал мотивтерді қажеттіліктер анықтайды,
ал олар бірнеше деңгейден тұрады: биологиялықтан өзін-өзі өзектендіруге
дейін. Жүріс-тұрыс қажеттіліктер мен қабілеттерге тәуелді және ішкі және
сыртқы мотивтермен анықталып отырады. Маслоу және басқа да гуманистік
бағытты ұстанатын психологтар, адам табиғатының туа берілетін позитивті
потенциялын және конструктивті өсуін анықтап қана қоймай, сонымен бірге
олар қоршаған ортаның жағымды жағдайларына байланысты бұл потенциалдардың
жүзеге асатына сенімді болған. Сонымен қатар олар адамдар кейде өздерінің
жетілуіне кедергі жасайтын түрлі жағдайларға тәуелді болатындарын болжаған
екен. Демек адамдар өз-өздерін өзектендіру керек болса, олар қоғамдық
шектеулерден және өздерінің дефицитарлы қажеттіліктерінен аттап өтіп,
жауапкершілігін мойындау керек. Адамның табиғатына қатысты эмпирикалық
зерттеулер өте аз. Тіпті Маслоудың өзін-өзі өзектендіру мәселесіне қатысты
жұмыстарынан да өте аз ақпарат алынған [3].
Маслоудың есептеуінше, адамдар өздерінің жеке мақсаттарын іздеуге
мотивацияланған. Бұл олардың өмірін маңызды және мәнді етеді.
Маслоу адамның қажеттіліктерін туа біткенін және олардың доминанттылығы
бойынша иерархиялық жүйеге ұйымдастырылғанын тұжырымдаған. Өзінің реті
бойынша қажеттіліктер келесідей орналасқан:
• Физиологиялық қажеттіліктер;
• Қорғаныс және қауіпсіздік қажеттіліктері;
• Махаббат қажеттіліктері;
• Өзі-өзін құрметтеу қажеттіліктері;
• Өзі-өзін өзектендіру немесе өзі-өзін жетілдіру қажеттіліктері.
Бұл схема бойынша доминантты қажеттіліктер ең астында орналасқан.
Жоғары орналасқан қажеттіліктердің пайда болып, оларды қанағаттандыру үшін
ең алдымен астында орналасқан қажеттіліктер қанағаттандырылуы тиіс. Маслоу
бойынша негізгі қажеттіліктердің осылайша иерархияда орналасуы адамның
мотивациясын ұйымдастыру негізінде жататын басты принцип болып табылады.
Бұл иерархия барлық адамдарға тән, иерархияда адам неғұрлым жоғары көтеріле
алса, соғұрлым көп индивидуалдылықты, адамдық қасиеттерді және психикалық
денсаулықты көрсете алады.
Маслоу мотивтердің осылай иерархиялық орналасуынан ерекшеліктер де
болатынын ұйғарады. Ол кейбір шығармашылық адамдардың күрделі қиындықтар
мен әлеуметтік мәселелерге қарамастан өзінің дарындылығын дамытып көрсетуін
мойындаған.
Енді Маслоудың қажеттіліктер категорияларын қарастырып, әрқайсысына не
жататындығын анықтайық.
Физиологиялық қажеттіліктер. Адамдық қажеттіліктердің ең маңыздысы,
негізгісі және шұғыл болатындары физикалық өмір сүру үшін маңыздылары. Бұл
топқа келесілер кіреді: суға, тамаққа, ауаға, физикалық белсенділікке,
сенсорлы стимуляцияға, ұйықтауға қажеттілік. Бұл физиологиялық
қажеттіліктер адамның биологиялық өмір сүруімен тығыз байланысты және
жоғары орналасқан қажеттіліктер өзектіге айналуы үшін физиологиялық
қажеттіліктер белгілі бір минималды деңгейде қанағаттандырылуы қажет.
Қорғаныс пен қауіпсіздік қажеттіліктері. Физиологиялық қажеттіліктер
қанағаттандырылған жағдайда адам үшін басқа да қажеттіліктер маңызды
болады. Бұл топтағы қажеттіліктерге келесілер жатады: ұйымдастырушылыққа,
қалыптылыққа, заң мен тәртіпке, аурулар, қорқыныш және хаос сияқты қауіпті
күштерден тәуелсіздікке деген қажеттіліктер. Яғни бұл қажеттіліктер ұзақ
мерзімді өмір сүруге қызығушылықты бейнелейді.
Махаббат қажеттіліктері. Маслоу пирамидасындағы үшінші қатарда
махаббатқа деген қажеттіліктер орналасқан. Бұл қажеттіліктер пирамида
бойынша астыңғы екі сатыда орналасқан қажеттіліктер қанағаттандаралған
жағдайда өзектіге айналады. Бұл деңгейде адам өзгелермен, өз тобында немесе
жанұяда байланысты қарым-қатынасты орнатуға ұмтылады. Яғни адам
жалғыздықты, достық пен махаббат сезімдерінің жоқ болуын терең сезеді.
Өзі өзін құрметтеу қажеттіліктері. Махаббатқа деген қажеттіліктері
белгілі бір деңгейде қанағаттандырылғанда, оның жүріс-тұрысқа әсері азаяды.
Сонда өзі өзін құрметтеуге қажеттіліктер пайда болады. Маслоу оларды екі
негізгі типке бөлген: өзі өзін құрметтеу және басқалардың құрметтеуі.
Біріншіге компетенттілік, жетістіктер, сенімділік, тәуелсіздік және
бостандық сияқты түсініктер жатады. Екіншісіне престиж, репутация, статус,
баға және қабылдау сияқты түсініктер кіреді. Осы қажеттіліктерді
қанағаттандыру өзіне сенімділік, абырой, намыс және өмірге қажетті екенін
білдіретін сезімдерді туғызады. Ал бұл қажеттіліктерінің фрустрациясы
қарама-қарсы сезімдерді туғызады.
Өзі өзін өзектендіру қажеттіліктері. Жоғары аталған қажеттіліктер
жеткілікті мөлшерді қанағаттандырылатын болса, адамда өзекті қажеттілікке
өзі өзін өзектендіру қажеттіліктері айналады. Осы жоғарғы деңгейге жеткен
адам өзінің дарындылығының, қабілеттерінің және тұлғалық потенциалының
толық қолдануына қол жеткізеді. Иерархияның осы сатысында адамдар бір
бірінен қатты ерекшеленеді.
Сонымен отандық және шетел психологтарының мотив туралы көзқарасы мен
олардың тұлға құрылымындағы орны әркелкі.
1.2 Бала бақша балалары мен мектеп оқушыларының дамуындағы
физиологиялық және психикалық дамуының ерекшеліктері
Мектеп жасына дейінгі балалардың жылдам дамитындығы байқалады. Баланың
бойы өседі, салмағы, денесі өзгереді. Баланың жоғарғы жүйке жүйесінде үлкен
өзгерістер болады. 5 жастағы баланың миы, ересек адамның миына ұқсайды.
Физиологиялық даму, баланың оқу үлгеріміне бірден-бір әсер етуші болып
табылады. Баланың физиологиялық жағынан мектепке дайындығын, ағзаның
негізгі функционалдық даму деңгейі мен оның жалпы денсаулығымен анықталады.
Мектепке барайын деп жатқан балалардың медициналық карталарында баланың
толық дамуы мен соматикалық дамуы туралы мәліметтер берілген, бірақ сол
мәліметтер ішінде баланың жүйке жүйесінің жағдайы туралы жазылмаған. Бірақ,
Птерлік ғалымдардың мәлімдеуінше 5-6 жастағы балалардың 40-60%-ында
минимальді жүйкелік ауытқулар байқалған.
Мектеп жасына дейінгі баланың физиологиялық жағынан дайындығын
көрсететін негізгі көрсеткіштер:
1. Дене дамуының деңгейі;
2. Биологиялық дамуының деңгейі;
3. Денсаулық жағдайы;
Соматикалық даму деңгейі, қазіргі 5-6 жасар балалар, 60-70
жылдардағылардан ертерек дамиды. 5-6 жасар балалардың бойының өсу қарқыны
жоғары, олар жылына 7-10 см-ге өседі, яғни қыз балалардікі – 115 см, ер
балалардікі – 115 см-ге дейін болады, ал кеуденің көлемі 2-2,5 см-ге,
салмағы 2,2-2,5 кг-ға өзгереді. Қыз балалардың салмағы -18-20 кг
аралығында, ер балалардың салмағы – 19-22 кг аралығында болады. Бұл кезеңде
қыздардың ер балаларға қарағанда физиологиялық дамуы қарқынды болады.
5-6 жастағы балалардың орындайтын негізгі нормативтері: минимальды
нәтижелері:
Жүгіру – 7,2 секундта 30 метр
Орыннан секіру – 100 см
Секіру ұзындығы – 180 см.
Секіру биіктігі – 50 см.
Орыннан биікке секіру – 30 см.
Мектеп жасына дейінгі балалардың денсаулығын жан-жақты бағалау
нәтижесінде оларды 5 топқа топтастырамыз:
1 топ-ешқандай ауытқулар жоқ, физиологиялық дамуы жақсы, көп
ауырмайтындар.
2 топ – денсаулығында кейбір ауытқулықтар бар, жағымсыз жағдайлардың
арқасында, онда балаларды бұрын ауырған ауруы асқынып тұрақты ауруға
айналуы мүмкін.
3 топ – денсаулығы нашар, түрлі тұрақты аурулармен ауыратын және дене
дамуы нашар балалар, бұл балаларды ерте мектепке беруге болмайды.
4 топ – 5-6 жастағы балалар тұрақты аурумен ауырады, бұндай балалар
ұзақ мерзімді емделуді қажет етеді және олар өзінің емделуші дәрігерінде
әлсін-әлсін қаралып отырады. Ондай балаларға мектеп бағдарламасын қабылдау
қиынға соғады. Ондай балаларды үйде, санаторияларда немесе арнайы
мектептерде оқытқан жөн.
5 топ – бұл балаларда денсаулығында айтарлықтай ауытқулар бар. Ондай
балаларға көпшілік мектептерде оқуға мүлдем болмайды.
5-6 жаста қимыл-қозғалыс жүйесі дами түседі, партада дұрыс отырмау,
үстел басында ұзақ жұмыс істеу және жазу – осының барлығы омыртқа жүйесінің
қисаюына, үнемі жазатын қол сүйегінің дұрыс қалыптаспауына әкеп соғады.
Кітап пен дәптер көзден 30-35 см қашықтықта болу керек. Жарықтың мөлшері
кешкі уақытта 60 Вт-тық үстел шамымен отыру керек. Үй тапсырмасын орындауды
балалар 1,0-1,5 сағаттан артық отыруға болмайды. Теледидар мен компьютер
алдында 1,0-1,5 сағаттан артық отыруға болмайды.
Пиаже мен Гессельдің биологиялық аспект еңбегін қолдайтын бас мидың
кезеңдік дамуында жүргізілген зерттеулер құрылымының (бас мидың) өзгеру
маңыздылығын дәлелдеген. Жас кезеңде ер балалар осы құрылымдық өзгеріс
барысында қыз балалардан 6-18 айға артта қалады. Мектеп жасына дейінгі
балаға сипаттама.
Мектеп жасына дейінгі бала. Даму кестесі. Денелік:
● Оқуға деген жақсы, визуалды ұмтылысы болады;
● Көптеген жағдайда саусақтарын құрал ретінде қолданады;
● Олақ, асығыс сияқты көрінеді, асығыстық 6 жастағылардың негізгі
ерекшелігі;
● Сыныпта өте шулы, отырғыштардан құлайды;
● Оң мен солын айырып үйренеді;
● Шайнау белсенділігінің жоғарылауы;
● Қарындашты, тырнақтарын, шашын тістелейді;
● Тез шаршайды, жиі ауырады;
● Таза ауада, спорт залында болғанды ұнатады;
Әлеуметтік:
● Бірінші болғанды ұнатады;
● Жарысқанды ұнатады, интузиазмға толы;
● Кейде жеңіліп қалғанда әдепсіз көрінеді немесе әділетсіз ережелерді
ойлап табады;
● Қандай да бір нәрселерді жасауға тырысады, шектеулерді тексереді;
● Мақтауды жақсы көреді;
● Жолы болмағанға қиналады;
● Қанағат алуға деген үлкен қабілеттілік, сыйлықтарды жақсы көреді;
● Дөрекі моторлық қабілет;
● Бұйрық бергенді, мазақтағанды, сынағанды жақсы көреді;
● Оны біреу ренжіткенде тез ашуланады;
● Дос үлкен маңызға ие (жақсы дос болу мүмкін);
● Дос үлкен маңызға ие (жақсы дос болуы мүмкін);
● Мектеп өте маңызды қоршаған орта болғандықтан үйін алмастырады.
Тілдік:
● Түсіндіргенді жақсы көреді. Айту және көрсету пайдалы;
● Жұмбақтан тұратын әзілдерді жақсы көреді;
● Жұмыс жасағанды жақсы көреді;
● Жиі арызданады.
Танымдық:
● Сұрақ қойғанды жақсы көреді;
● Жаңа ойындар мен идеяларды жақсы көреді;
● Бояғанды, сурет салғанды жақсы көреді;
● Бәрін де дауыстап оқығанды жақсы көреді;
● Нәтижесіне қарағанда өту үрдісін жақсы көреді;
● Орындау қабілетіне қарамастан көбірек жасауға тырысады;
● Драмалық рөлді орындауға икемді келеді;
● Сипат белгілері ерекше маңызды;
● Арнаулы және қызметтік байланыстарды жақсы түсінеді;
● Қазіргімен тығыз байланысты болған жағдайда өткен туралы бастапқы
білімі бар;
● Қызық үшін дағдылармен тәсілдерге қызығушылық таныта бастауға деген
өзінде қызығушылық көріне бастайды.
Мектеп жасына дейінгі бала. Даму кестесі.
Көру және нәзік моторлық қабілеті:
Балалар тақтадан көп көшірмеу керек. Егер олардан өтінсе, олар бұл
тапсырманы оңай шешеді, бірақ бұл тапсырма олар үшін қиын. Балаларға сөз
арасындағы артықшылықпен жолдан шықпай жазу қиынға соғады. Көздерді бақылай
алу оқуды тез үйретуге мүмкіндік береді.
Дөрекі моторлық қабілет.
Іскерлік шуға және белсенділікке тыйым салуға болмайды. Балалар көбіне
тұрып жұмыс жасайды. Мұғалімдер жай жұмыс аясын кенейту керек және сапасын
көбейту мақсатындағы жұмыс көлемін шектеу керек.
Танымдық дамуы.
Ойынның барлық түрлері белгілі және пайдалы; ойындар, өлеңдер,
жұмбақтар және әндер қанағат береді және оқуды жақсартады; ойын арқылы
оқыту, кітаппен және жаттығу арқылы оқытуға қарағанда беріктеу модель болып
табылады. Шығармашылық белсенділіктің көрінуі. Бала ең алдымен бояуды
қолдана бастайды, бояйды, билейді, кітапты жаттайды, ән салады; Бала оның
іс-әрекетін дұрыс бағалағанын және шығармашылық заттарды қолданарда дұрыс
не дұрыс емес түрі жоқ екенін сезінуі тиіс. Қазіргі уақытта аздаған
тәуелділік шығармашылық жағдайларға және болашақта дағдыға қабілетті.
Өнімнің орындалуының санының жоғары деңгейі, бірақ орындалуының сапасының
төмендігі байқалады. Балалар сыртқы түріне ешқандай көңіл аудармай алынған
сапаға қуанады. Балалардың қандай да бір істі (көбіне өздері үшін)
орындағандағы қуанышына көңіл аудару керек. Бұл оқуды, тамақты, үй
жинастыруды іске қосады. Олар жекелей және топтық жауапкершілік
экспериментке дайын. Қоғамдық сабақтар шындықпен сай келуі тиіс.
Көрсеткіштер олардан кейін көрсеткіш сабақтар алынған нәтиже туралы әңгіме,
тақырып бойынша жұмыс жүргізгенде, онда ол өнімді және нақты болып
табылады. Балалар өткен жағдайды (тарихты) шындықпен тығыз байланысты
болған жағдайда дұрыс түсіне алады.
Әлеуметтік мінез-құлық.
Мінез-құлықтың шектен шығуын түсіну керек, бірақ оған көп шыдауға
болмайды. Тітіркенудің жарқ етуі еліктеу шағымдар, әңгімешілдік 6 жастағы
баланың ересектермен қарым-қатынаста қолданылатын түрі болып табылады.
Балалар өте сезімтал. Аздаған қолдау балалардың қиын жағдайдан шығуына
жеткілікті, ал қатты сын оны қатты жаралауы мүмкін. 6 жасар балалар жарысқа
қатысып жеңіп шығу және бірінші болуға тырысады.
4-5 жасында баланың тұлға ретінде дамуының, қалыптасуының негізі
қаланады. 6 жасында бала құрдастарының арасында өзінің орнын, беделін
сезіне бастайды, өзінің көзқарасы, ойы пайда болады. Осы жаста балалардың
танымдық процестері белсенді дамиды. 3-4 жастағылар тек заттармен ойнаса,
ұстаса, ал 5-6 жастағы балалар заттың қалай орналасқанын, не үшін
арналғанын және басқа заттармен байланысын іздейді. Қоршаған орта,
айналасындағы адамдар, жануарлар, өсімдіктер, табиғат құбылыстары туралы
білгісі келіп, сұрақтарды көп қояды.
Кіші жастан кейінгі кезеңде балалар бұрыңғыдай көңілін ашық түсті
ойыншықтарға бөлмей, ойландыратын сөзжұмбақтарға, есептерге, ребустарға
көңілін бөле бастайды. Бұл кезеңде балалар сюжетті-рольдік ойындар ойнау
арқылы, үлкен адамдарға ұқсап баққысы келеді.
Ересектердің заттарды іс-әрекетке қолдануларымен және әрекеттерімен
салыстырғанда, мектеп жасына дейінгі балалардың түсініктері үлкендердің
үлгісімен қалыптасады. Сондықтан мектеп жасына дейінгі балалар үлкендер
әлеміне есік ашушылар болып келеді.
Ерте жастағы балалар әлеуметтік іс-әрекетті адамдар қалыптастырған
заттар тарапынан біледі. Ал мектеп жасына дейінгі балалар алдында олардың
өзара қарым-қатынасы және іс-әрекеті әсерінен үлкендер әлемі ашылады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың әлеуметтік ситуациясының дамуы келесі
қатынас арқылы құрылады: бала-зат-ересек.
Балалардың басты қажеттіліктері үлкендер әлеміне олармен бірге
әрекеттесіп, олар сияқты болуға тырысу арқылы кіруден тұрады. Бірақ
ересектердің функциясын олар шынайы жасай алмайды. Сондықтан олардың
ересектер сияқты болу қажеттілігімен және шынайы мүмкіндіктерінің шектеуі
арасында қарама-қайшылық туындайды. Аталған бұл қажеттілік мектеп жасына
дейінгі балалар игеретін іс-әрекеттердің жаңа түрінде қанағаттанады. Оның
іс-әрекетінің спектрі кеңейе түседі.
Балалар ойында қандай болмасын сюжет құрып ойнағанда олардың адамдарға
деген өзара қарым-қатынасы модельденеді. Көрсетілген объектіге ситуацияға
сурет көрнекі моделі болып табылады. Құрастырылатын конструкция заттардың
көлемдік моделі болып табылады.
Сонымен қатар мектеп жасына дейінгі балалардың іс-әрекет түрлері,
балалар мен ересектер арасындағы қарым-қатынастың орнатылуын яғни үлкендер
балалардың іс-әрекетіне қандай формада қатысатынына байланысты ажыратылады.
Ойын арқылы мектеп жасына дейінгі бала қоғамдағы адамдарға, заттарға қарым-
қатынасын орнатады.
Ойынға іс-әрекеттің продуктивті түрі жақын тұрады. Онда заттар немесе
ситуация туралы түсініктері жалпыланады.
Реттік үрдістердің орындалуымен байланысты тұрмыстық іс-әрекетте бала
шындық ситуацияда ересектер сияқты әсер етеді.
Бастауыш сынып оқушыларына еңбектің әр түрлері іс-әрекет сияқты жанама
серіктес бола алады. Сонымен бірге бала өзінің еңбегінің әлеуметтік белгілі
нәтижесі арқылы ересектермен қарым-қатынасқа түседі.
Бастауыш сынып оқушыларына нақты бір ситуация үшін коммуникативтік
контактіге әкелетін сөйлей алу қабілеті көмегімен ересектермен қарым-
қатынас аумағы кеңейеді. Енді қарым-қатынас жеке тұлғаның танымдық,
адамгершілік проблемасы бойынша жүреді. Сонымен бірге бала тек
жақындарымен, педагогтарымен емес, басқа адамдармен де қарым-қатынасқа
түседі және олардың интенсивті формасы, коммуникативтік білік пен дағдыға
сай игеретін, керемет психикалық дамуға айналатын құрдастарымен қарым-
қатынас мазмұны дамиды.
Іс-әрекеттің жетекші түрлері сюжеттік-рөлдік ойындар. Осы түрінде бала
олардың әлеуметтік, қоғамдық функцияларын орындай отырып ересектердің рөлін
ойнайды.
Басты жаңа білім, жаңа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. БАЛА БАҚША МЕН МЕКТЕПТІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫНА БАЛАЛАРДЫҢ БЕЙІМДЕЛУІ ЖӘНЕ
ОНЫҢ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ МОТИВТЕРІНІҢ ӨЗГЕРУІ
1.1 Бала бақша мен мектептің өзара байланысы және балалар мен оқушылардың
бейімделу үрдісі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.
1.2 Бала бақша балалары мен мектеп оқушыларының дамуындағы физиологиялық
және психикалық дамуының ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ...
2. БАЛА БАҚША МЕН МЕКТЕПТІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫНА БАЛАЛАРДЫҢ БЕЙІМДЕЛУІ ЖӘНЕ
ОНЫҢ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ МОТИВТЕРІНІҢ ӨЗГЕРУІН ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЗЕРТТЕУ
2.1 Мектеп жасына дейінгі балалармен жүргізілген эксперименттік жұмыстардың
мақсаты және сипаттамалары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың мінез-құлық мотивтерінің негізі –
психикалық процестерін дамыту, бейімделу бойынша жүргізілген зерттеу
жұмыстарының нәтижесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Қазақстан Республикасының білім туралы заңында
көрсетілгендей, адамзат құндылықтарының ғылымы мен тәжірибе негізінде жеке
тұлғаны қалыптастыруға қажетті жағдайларды жасау білім беру жүйесінің
негізгі міндеті болып отыр. Саналы мақсатты бағдарлы тұлғаны қалыптастыру –
ең басты бүгінгі қоғамымыздың жоспарлы қағидасы.
Білім беру және ғылым саласына елеулі өзгерістер енгізіп жатқан қазіргі
кезеңде бала бақша мен мектептің білім беру ісін жаңа сапалық деңгейге
көтеру міндеті бүгінгі күннің көкейкесті мәселесі. Осы өзгерістер білім
саласының алғашқы сатысы болып саналатын мектепке дейінгі ұйымдарда болашақ
ұрпақтың дүниетанымын дамытуға, жеке тұлға ретінде қалыптастыруға, сәбилік
шақтан бастап толық жағдай жасауды, тәрбиелеумен білім беруге аса жауапты
қарауды басты міндет етіп қойып отыр.
Аталған міндетті шешуде кезек күттірмейтін мәселелердің бірі ретінде
мектепке дейінгі тәрбие мен бастауыш білім берудің
сабақтастығын қамтамасыз етудің жолдарын айқындаудың маңызы зор. Өйткені
сабақтастық туралы мәселе өткір қойылып отыр. Бұл мәселені ғалымдар, білім
беру мекемелерінің жетекшілері, мұғалімдер, ата-аналар да көтеріп отыр.
Олардың дабыл қағуына толық негіз бар.
Мақсат, мазмұн бірлігі неғұрлым тиімді деген әдістерді, оқыту
құралдарын, балалар мен оқушылардың жетістіктеріне қорытынды жасау
және бағалауды таңдап алуға негізделген білім берудің мектепке дейінгі,
бастауыш буын сатыларындағы көп түрлі, көп нұсқалы бағдарламалардың
болмауы, осы сатылардың арасындағы байланыстың жоқтығын көрсетеді. Берілген
бағдарламаларда білімді игеру көлемі, жеке тұлғалық, әлеуметтік даму
деңгейлері ескерілмеген. Бастауыш буын мен мектепке дейінгі білім беру бір-
бірінен алшақ жатыр деуге болады.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білімді дамыту
тұжырымдамасында Мектепке дейінгі тәрбие үздіксіз білім берудің алғашқы
сатысы. Ол балалардың жеке басын ескере отырып дамытатын орталық делінген.
Осы тұжырымдаманы негізге ала отырып, мектепке дейінгі тәрбиесін ұтымды
ұйымдастырып, нәтижесі жалғастырылып келе жатыр. Білім беру тұжырымдамасы
мемлекеттік тәуелсіздікті қалыптастыру мен нығайтудың, елдің прогресшіл
дамуының негізін құрайтын Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін
дамытудың мақсаты мен міндеттерін, құрылымы мен мазмұнын және негізгі
стратегиялық бағыттарын айқындайтын ғылыми теориялық әдіснамалық құжат
болып табылады. Бұл құжатта мектеп дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың
ұйымдастырылған бағдарламасына толықтырулар енгізіліп, балалардың мектепке
дейінгі тәрбие мен оқытуға деген құқығын қамтамасыз етеді. Мектепке дейінгі
білім беру және түзету бағдарламаларымен қамтуды дәйекті түрде ұлғайту
жолымен балалардың білім алуына бірдей бастапқы мүмкіндіктерді қамтамасыз
ету мақсатында, барлық балаларды мектеп дейінгі ұйымдармен ертерек қамту,
мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық белсенділігін арттыру, мектепалды
даярлығының мазмұнын қайта құру, мектепке дейінгі және бастауыш білімінің
оқыту бағдарламаларының үйлесімділігін қадағалау және балалардың бойында
оқу қызметін меңгеруге қажетті жеке қасиеттерді тәрбиелеу мен дамыту
міндеттері жүктелген. Осыған байланысты баланың мектепке психологиялық
дайындығы адамның барлық негізгі құрылымына сәйкес бір уақытта қалыптасады.
Әсіресе, Қазақстан Республикасының Конституциясына, Білім туралы
Қазақстан Республикасының Заңына, Қазақстан 2030 стратегиясына, Білім
мемлекеттік бағдарламасына, Баланың құқықтары туралы конвенцияға сәйкес
әзірленген Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында мектеп жасына дейінгі балаларды мектепалды дайындыққа
тәрбиелеу мен оқыту мәселесіне ерекше көңіл бөлінген.
Зерттеу мәселесін жан-жақты талдау осы мәселенің теориясы мен
тәжірибесін қарастыруда ғалымдардың елеулі үлес қосқанын көрсетеді.
Тәжірибедегі қажеттілік ғылым мен қоғам талаптарынан анағұрлым алға кетті.
Қазіргі қоғамның дені сау ұрпақ, денсаулық құндылығын ұғынуға зәрулігі мен
теориялық негіздеме және ғылыми-әдістемелік сүйемелдеудің болмауы арасында
өткір қарама-қайшылық туындап отыр.
Анықталынған қарама-қайшылық диплом жұмысын зерттеудің негізгі
мәселесін: қазіргі мектепке дейінгі мекеме жағдайына ерте шақтағы
балалардың бейімделуі зерттеудің қажеттілігін көрсетеді.
Мәселенің психологиялық-педагогикалық маңыздылығы мен оның мектеп
теориясы және тәжірибесінде қарастырылуының жеткіліксіздігі зерттеу
тақырыбын Бала бақша мен мектептің өзара байланысының негіздері деп
таңдауға себеп болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты: өзара байланыс сақталу үшін мектепке дейінгі
кезеңде — жас ерекшелігіне сәйкес баланың өзін-өзі бағалауының сақталуы,
танымдық және тұлғалық дамуы, қоршаған ортамен байланыс
жасауға дайындығы қарастырылады.
Зерттеудің нысаны – мектеп жасына дейінгі балалар мен бастауыш сынып
оқушылары.
Зерттеудің пәні мектеп жасына дейінгі және бастауыш сынып балаларының
психикалық процестерінің дамуы, мінез-құлық мотивтері.
Зерттеудің болжамы. Егер мектеп жасына дейінгі және бастауыш сынып
балаларына дамытушылық, танымдық ойындар жүйелі жүргізілетін болса, онда
олардың психикалық процестері жедел дамиды.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
• аталған сатыдағы білім берудің өзіндік мақсаттарының айқындалуы, білім
мазмұнының бірыңғай, жүйелі құрылуы, баланың белсенді дамуы
арқылы білім берудің келесі сатысына көшудің тиімділігінің қамтамасыз
етілуі;
• екіншіден: білім беру жүйесінің әрбір әдістемелік компоненттерінің
байланысы мен үйлесімділігінің болуына назар аудару керек (мақсаты,
міндеттері, мазмұны, әдістемесі, ұйымдастыру түрлері).
Зерттеу жұмысының теориялық- әдіснамалық негіздері:
Сабақтастық даму кезеңдері мен сатылардың арасындағы ортақ мақсат-
міндеттер, ортақ мазмұнды байланыс, бұл байланыс олардың толық және жеке
жақтарының кейбір элементтерін сақтайтын тұтас жүйе. Жеке тұлғаның даму
кезеңінің үздіксіз білім беру деңгейлері мен сатылары нақты мақсаттарды
іске асыру жағдайлары мен талаптарының іске асырылуымен анықталады. Осының
барлығы бір ғана түпкі мақсатқа — баланы жүйелі сатылы дамыту, бір буыннан
екінші буынға неғұрлым сәтті өтуге бағытталуы тиіс.
Зерттеудің әдістері: Догикалық ойлауын дамытуды зерттеу жаттығулары;
Т.Фадеевтің ұсақ моториканы және қолды жазуға дайындау жаттығулары;
Мәдениетті қарым-қатынас дағдысын зерттеу әдістемесі;
Зерттеу кезеңдері:
Зерттеудің практикалық базасы: Алматы қаласының №69 балабақшаның 3-5
жас аралығындағы балалар.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы:
• балалардың жеке тұлғалық дамуын қалыптастырып, олардың одан
арғы өмірлік қызметтерін қамтамасыз етеді;
• білім беру кезеңдерінде үздіксіз білім беру (балабақша-мектеп, мектеп
жоғарғы оқу орны);
• біртұтас білім беру жүйесінде осы кезеңдердің және оқыту
түрлерінің біртұтастығын ұйымдастыр уға өз әсерін тигізеді.
Диплом жұмысының құрылымы:
1 БАЛА БАҚША МЕН МЕКТЕПТІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫНА БАЛАЛАРДЫҢ БЕЙІМДЕЛУІ ЖӘНЕ
ОНЫҢ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ МОТИВТЕРІНІҢ ӨЗГЕРУІ
1.1 Бала бақша мен мектептің өзара байланысы және балалар мен
оқушылардың бейімделу үрдісі
Балабақша мен бастауыш білім сатысының сабақтастығын тек баланы
мектепке дайындау деп түсінбеу керек, мұнда педагогтар мектепке дейінгі
ұйымдарда білім берудің формалары, әдіс-тәсілдерімен жете танысып, 6 жас
пен 7 жас аралығындағы психологиялық ерекшелікті анықтай отырып
мектепке біртіндеп жеңіл бейімделуіне жағдай жасау шарт.
Сондықтан балабақша мен өзара байланысын айқындауда біріншіден:
• аталған сатыдағы білім берудің өзіндік мақсаттарының айқындалуы, білім
мазмұнының бірыңғай, жүйелі құрылуы, баланың белсенді дамуы
арқылы білім берудің келесі сатысына көшудің тиімділігінің қамтамасыз
етілуіне;
• екіншіден: білім беру жүйесінің әрбір әдістемелік компоненттерінің
байланысы мен үйлесімділігінің болуына назар аудару керек (мақсаты,
міндеттері, мазмұны, әдістемесі, ұйымдастыру түрлері).
Сонымен қатар аталған өзара байланыс сақталу үшін мектепке дейінгі
кезеңде — жас ерекшелігіне сәйкес баланың өзін-өзі бағалауының сақталуы,
танымдық және тұлғалық дамуы, қоршаған ортамен байланыс
жасауға дайындығы қарастырылады. Бастауыш сатыда — мектепке дейінгі
шақтағы жетістіктерінің барлық деңгейіне тірек болуды, қарқынды даму
жағдайында жеке жұмыстарды, мектепке дейінгі қалыптасып
болмаған қасиеттерін жетілдіруге арнайы өзара қарым-қатынас жасау
формаларын дамытуды қамтамасыз етеді.
Өзара байланыс даму кезеңдері мен сатылардың арасындағы ортақ мақсат-
міндеттер, ортақ мазмұнды байланыс, бұл байланыс олардың толық және жеке
жақтарының кейбір элементтерін сақтайтын тұтас жүйе. Жеке тұлғаның даму
кезеңінің үздіксіз білім беру деңгейлері мен сатылары нақты мақсаттарды
іске асыру жағдайлары мен талаптарының іске асырылуымен анықталады. Осының
барлығы бір ғана түпкі мақсатқа — баланы жүйелі сатылы дамыту, бір буыннан
екінші буынға неғұрлым сәтті өтуге бағытталуы тиіс.
Өзара байланыс білім беруде:
• балалардың жеке тұлғалық дамуын қалыптастырып, олардың одан
арғы өмірлік қызметтерін қамтамасыз етеді;
• білім беру кезеңдерінде үздіксіз білім беру (балабақша-мектеп, мектеп
жоғарғы оқу орны);
• біртұтас білім беру жүйесінде осы кезеңдердің және оқыту
түрлерінің біртұтастығын ұйымдастыр уға өз әсерін тигізеді.
Бала бақша мен мектеп арасындағы сабақтастықтың негіздемесі:
• балалардың білуге деген құмарлығын дамыту;
• балалардың өздігінен шығармашылық жұмыс тапсырмаларын шеше білу
қабілетін дамыту;
• балалардың интеллектуалдық және тұлғалық дамуына
бағытталған шығармашылық қиялын дамыту;
• тілдік қарым-қатынасын дамыту (құрбы-құрдастарымен, ересектермен тіл
табысып, сөйлесе білу)
Өзара байланыс үрдісін 2 жақтан қарауға болады.
1. Бала бақша өзіндік құндылығы қысқартылады және балалардың жеке
тұлғалық сапасының негізі қалыптасады.
2. Мектеп өз жұмысын жоқтан құрмайды. Мектепке дейінгі балалардың
жетістігін қапсырып алып, балалардың жинақтаған әлеуетін педагогикалық
практиканы ұйымдастыра отыра дамытады. Сабақтастықтың осындай түсінігі
балалардың дамуы мен оқып үйренуін үздіксіз іске асырып отырады.
Бұл:
• Мектепке дейінгі мекеме мен мектептегі білім үрдісінің мақсатын,
міндетін, мазмұнын, бағыттап отырады;
• әр баланың дамуына жағдай жасайды (денсаулығын сақтау, эмоционалдық
саулығы).
Балабақша мен бастауыш білім сатысының сабақтастығын тек баланы
мектепке дайындау деп түсінбеу керек, мұнда педагогтар мектепке дейінгі
ұйымдарда білім берудің формалары, әдіс-тәсілдерімен жете танысып, 6 жас
пен 7 жас аралығындағы психологиялық ерекшелікті анықтай отырып
мектепке біртіндеп жеңіл бейімделуіне жағдай жасау шарт.
Мектепке дейінгі мекеменің міндеттері:
• салауатты өмір сүру салтының құндылығына балаларды қатыстыру;
• эмоционалдық аман-саулығын қамтамасыз ету, әр түрлі көркемдік іс-
әрекет түріне жағдай жасау;
• талабын, білуге құмарлығын, еркіндігін дамыту;
• айналадағы әлем жайында білімін қалыптастыру;
Бастауыш мектептің міндеттері:
• салауатты өмір сүру салтының құндылығын қалыптастыру және өзінің
тәртібін осыған сай реттеу;
• қоршаған ортамен белсенді қарым-қатынас дайындығын дамыту.
(эмоционалды, интеллектуалды, коммуникативті және іскери)
• мектепте оқуға үйрену деген тілегін қалыптастыру;
• әр түрлі әрекетте бірлесе жұмыс істей білуі мен өздігінен жұмыс
істеуін дамыту;
• мектепке дейінгі мекемедегі жетістігін жетілдіру, мектепке дейінгі
мекемеде дамуында қалыптаспаған сапасына арнайы көмек көрсету;
Бала бақша мен мектептің өзара байланысы бойынша жұмысын ұйымдастыру:
• мектепте оқып үйренуіне жағдай жасау;
• мектепте оқуға психологиялық дайындығын қалыптастыру;
• бала дамуының үдіксіз білім беру жүйесін құру.
Бала бақшаның негізгі мақсаты:
• денсаулығын сақтау, нығайту;
• психологиялық дамуына жағдай жасау (есте сақтау, ойлау, қабылдау)
• мектепте оқуға дайындау (мектеп, мектеп ережесі, қоңырау, үзіліс)
Мектептің мақсаты:
• денсаулығын сақтау нығайту;
• қабілеттерін, ойлауын дамыту;
• ерік, жігер сезімін дамыту.
Екі ұйым арасындағы әрекет:
Мектепке дейінгі мекеме —танымдық әрекет —мағлұмат алады, талдайды,
ойнайды, білім алып, тәжірибе жасайды. Бастауыш сынып —оқу әрекеті
—оқи алуға үйренеді, оқығысы келеді, жаңа мазмұнды меңгереді,
жаңа түсініктер қалыптасады.
Мектеп пен бала бақшадағы сабақтарды салыстыра отыра келесі
ұқсастықтарды атап айтуға болады:
1. Бір маңыздылық: балалардың танымдық әрекетін басқару, білім
және білікпен қаруландыру бірмезетте жан-жақты тәрбиелеу. Оқыту
мектепте де, мектепке дейінгі мекемеде де бағдарлама бойынша
өткізіледі.
2. Айқын және қатаң ұйымдастыру: әрқашан, әр уақытта нақты сабақ кестесі,
әр баланы оқыту міндеті, педагогтың барлық балалармен ұжымдық жұмыс
жүргізуі.
Бала бақша мен мектептің ерекшеліктері төмендегі кестеде сиопатталады:
Кесте 1.
Мектеп пен мектепке дейінгі білім беру мекемелерінің оқу үрдісінің
салыстырмалығы
Мектеп Мектепке дейінгі білім беру
мекемелері
Оқытудың мазмұны
Мектепте пәндәк оқу жүзеге асады, Оқу бағдарламалық бөлімдермен
оқушылар ғылымның негізімен өткізіледі. Балаларға қарапайым,
қаруланады, білім қатаң ғылыми ойлау түсінікті білімдер беріледі.
түрінде беріледі. Мектептік оқу Бағдарлама игере отыра, балалар
мазмұнына оқушыларды ақыл-ой мектептегі пәндерді игеруге
еңбегінің білім мен біліктерінің қиындайындалады.
тәжірибелерімен қаруландуру;
математикалық тапсырмаларды шешу,
шығарма, диктант жазу, сызбалар
құрастыру, оқулықпен жұмыс (оқу,
түсінігін жазу)
Ұйымдастыру түрлері
а) Ұзақтығы бойынша: а) Ұзақтығы бойынша:
Күніне 4-5 сабақ, ұзақтығы 35-45 Әр топта соабақтың өтілу, ұзақтығы
минут бойынша өткізіледі.
б) құрылысы бойынша: б) құрылысы бойынша:
-ұйымдастыру кезеңі; -ұйымдастыру кезеңі;
-үй тапсырмасын тексеру немесе -сабақтың басталуы (сабақ барысына
білімдерін фронтальды тексеру бекітулер)
(бақылау жұмысы) -сабақтың барысы;
-өткенді қайталау; -балаларды мадақтау, қортынды жасау
-үйге тапсырма беру. -үйге тапсырма берілмейді, бақылау
жұмыстары өткізілмейді.
Қолданатын әдіс тәсілдер
Көрнекі және ойын әдістермен Мектепке дейінгі мекемеде, сөздік
үйлесімді сөздік және тәжірибелік әдістер мен үйлесімді көрнекі, ойын,
әдістер кеңінен қолданылады. тәжірибелік әдістер қолданылады
Балаларды мектепке даярлау кезеңінде назардан тыс қалатын жағдайлар
да болып жатады:
• баланың дене бітімімен бірге, саусақ сүйектерінің дамуы мен
көру қабілеті т.б.
• іс-әрекетін жүйелі ұйымдастыра білуі;
• құрбыларымен, үлкендермен қарым-қатынасы;
• қоршаған ортасын қабылдау бейімі т.б.
Сондықтан алты жасар балаларға жағдай туғызудың негізгі жолдарын алдын
—ала жан-жақты талдап, нақты шешімдер қабылдауды қажет ететін талаптар бар.
Олардың ең бастылары арнайы білім беру кеңістігін құратын орта:
• оқу, ойын, жатын бөлмелері;
• жас ерекшеліктеріне сай оқуға, жазу-сызуға арналған партала р;
• гигиеналық талапқа сай асхана;
• сынып бөлмесінде әр баланың оқу-ойын құралдары сақталатын арнайы орын;
• баланың бойына ескеріліп құрылған сынып тақтасы.
Мектепке дейінгі білім беру мекемесі мен бастауыш мектеп сатысында
мынадай жағдайлар туындайды: Бастауыш мектеп мектепалды дайындық тобында
берілетін тәрбиелену, білім беру және дамыту моделінен оқытудың мектептік
моделіне үздіксіз байланыста өтуін қамтамасыз ету керек.
Бұл жерде білім, білік, дағдылардың сабақтастығынан да балалармен жұмыс
істеудегі әдіс-тәсілдердің сабақтастығы жоғары рөл атқарады. Басты мақсат
мектепалды дайындық тобынан бастауыш мектепке көшудегі балалармен жұмыс
түрлерінің тығыз сабақтастығы.
Көбіне бастауыш мектепте мектепалды дайындық тобының әдіс-тәсілдерін,
жұмыс түрлерін қолданғысы келмейді, ал даярлық тобы тәрбиешілері көбіне
бастауыш мектеп моделін пайдалануға мәжбүр болады. Балаларды
оқытудағы бастауыш мектеп моделі даярлық тобындағы балалардың мектеп
талаптарына сай білім, білік, дағдылары
қалыптасқан, ұйымдастырылған оқушын ы алғысы келеді. Мұндай сабақтастықтың
нәтижесінде мектепке дейінгі балалықты бағалау түсіністігі жоғалады
және баланың даярлық тобына баруы мектепке дайындық ретінде ғана
қарастырылады. Мектепалды дайындық тобының мұғалімдері мен тәрбиешілері
Баланы мектепке даярлау мақсатында балаларды партаға отырғызып, мектептік
типте сабақтар жүргізеді.
Мұндай жерде көбіне балалардың негізгі қызметі ойын екені естен
шығарылады. Тек танымдық, дамытушылық ойындардың көмегімен білім негізі
қалыптаса бастайды. Осылайша, қазіргі заманда сабақтастықтың құрылымы
табиғи жолмен емес, жасанды түрде жүзеге асады,себебі бастауыш мектептегі
әдіс-тәсілдер, балалармен жұмыс түрлері мектепалды дайындық топтарында кең
қолданылады. Сондықтан да бұл мәселені бірден 2 жақты қарастырған жөн.
Ал, ұйымдастыру жоспарында мәселені шешудің мынадай жолдары
қарастыруға болады:
Біріншіден, балалардың мектепалды дайындық тобында
қалыптасқан білім, білік, дағдыларын бағалау қажет емес, олардың даму
деңгейін бағалау қажет деп ойлаймын. Екіншіден, бастауыш мектеп
мұғалімдері білім беру мен тәрбиелеу үрдісінде мектепалды дайындық тобына
сай ойын әдістерін тиімді қолдана білсе.
Сонымен қатар бұл шақта баланың көрнекі-әрекеттік және бейнелі-ойлау
түрлерін де жетілдіруді қажет етеді. Өкінішке орай, көптеген әріптестеріміз
ойлаудың бұл екі түрін көп елемей, тез арада сөздік- логикалық ойлауды
дамытуға кіріседі. Алайда, бала ойлауының жоғарғы формаларының жетік
қалыптасуы нақ осы көрнекі-әрекеттік, көрнекі бейнелілік түрлерін берік
қалыптастырып, сөздік логикалық ойлау түрлерін біртіндеп
дамытуға байланысты жұмыстар жүргізілуі қажет.
Көрнекі-әрекеттік ойлау- нақты заттарды пайдаланып, белгілі мақсатты
көздейді. Ойлаудың бұл түрін қалыптастыру арқылы баланың бойында өзінің іс-
әрекетін саналы басқару және бақылау, бағыттап, ойластырып әрекет ету
қабілеті дамытылады. Көрнекі-бейнелілік ойлау- заттардың бейнелерімен ойда
әрекет ете отырып, белгілі бір мақсатты шешуді көздейді. Ойлаудың бұл түрін
қалыптастыру арқылы баланың бойында мақсатқа жетудің әртүрлі жолдарын,
бағыттарын, әдіс-тәсілдерін табу қабілеті дамиды.
Сөздік-логикалық ойлау — сөз немесе белгі арқылы бейнеленген ұғымдармен
нақты ережелерге бағына әрекет ете отырып, белгілі мақсатты шешуді
көздейді. Ойлаудың бұл түрін қалыптастыру арқылы баланың бойында пайымдау
және сол пайымдау арқылы берілген шарттан ауытқымай нақты қорытынды
шығара білу қабілеті дамиды. Осындай жұмыстарды бірлесе отыра атқаратын
істер сабақтастық мәселесін шешудің тиімді бағыты деуге болады.
Педагог кадрлардың біліктілігін арттыру институты бастауыш білім беру
мен мектепке дейінгі тәрбиелеу кабинеті екі буын арасындағы сабақтастықтық
бойынша жұмысты ұйымдастыруда келесілерді белгілейді:
• бала дамуының тиімді жақтарын қамтамасыз ететін үздіксіз білім беру
жүйесін құру, білім беру компоненттерінің келісімі мен байланысы
негізінде баланың табысты білім алуы мен тәрбиеленуі (мақсаттары,
міндеттері, мазмұны, әдістері, ұйымдастыру формалары);
• заман талабына сай мектепке дейінгі мекеме мен бастауыш білім берудің
мемлекеттік стандартын құру;
• мектепте оқуға бейімделуіне, әр баланың жеке тұлғалық дамуына оң
жағдай туғызу;
• мектепке психологиялық жағынан дайындығын қамтамасыз ету;
• жаңа шығармашылық шеберханалар мен жобалар құру.
Институт тарапынан да бастауыш және мектепке дейінгі білім беру
жүйесінде сабақтастықты қамтамасыз ету бағыты бойынша семинар,
конференциялар, курс жұмыстары мен сайыстар ұйымдастырылып тұрады.
Бұл жұмыстардың негізгі мақсат-міндеттері төмендегідей:
Мақсаты:- Жаңа білім беруге көшу жағдайында сабақтастық түсінігінің
қалыптасуы.
Міндеттері:
1. Сапалы білім беру қызметімен қамтамасыз етудегі нормативтік-құқықтық
негіз жайында ақпарлау.
2. Облыстың бастауыш және мектепке дейінгі білім берудегі сабақтастық
құрылымының негізгі бағыттарын анықтау.
3. Облыстың бастауыш және мектепке дейінгі білім мекемелерінің
сабақтастық мәселелерін шешудегі тәжірибелерімен таныстыру.
4. Сабақтастықты құрудағы заман талабына сай технологиялардың рөлін
анықтау.
5. Бастауыш және мектепке дейінгі білім беру сабақтастығының моделін
құру.
Осы өткізетін жұмыстар барысында педагогтар облыс мекемелеріндегі
бастауыш және мектепке дейінгі білім беру сабақтастығының мәселесін шешу
тәжірибесі бойынша облысымыздағы тығыз байланыста жұмыс істеп
жатқан мектепке дейінгі мекеме мен бастауыш мектеп тәжірибесімен танысып,
ой бөлісіп, тәжірибе алмасу ұйымдастырылады:
• мектеп пен балабақшадағы оқу-тәрбие жұмыстарының бағыттарын, мазмұнын
айқындау жетілдіру;
• екі буыннның оқу бағдарламаларын және жоспарларын зерттеп, оларды
жетілдіру жолдарын қарастыру;
• педагогикалық ұжымдарға ғылыми-әдістемелік жағынан көмек көрсетуді
ұйымдастыру;
• оқытудың жаңа технологияларын зерттеу және ұстаздар тәжірибесіне
енгізу;
• екі буынның таңдаған бағыттары мен мүмкіндіктерін ескере отырып,
белгілі бір проблемалармен айналысуына, тәжірибе-сынақ жұмыстарын
жасауға басшылық жасап, ғылыми-әдістемелік көмек көрсету.
Сонымен қатар биылғы өткізілген педагогтардың тамыз кеңесі Бастауыш
және мектепке дейінгі білім беру жүйесінде сабақтастықты қамтамасыз
ету білім сапасын арттырудың өзекті мәселесі атты тақырыпта өткізілді.
Секция жұмысы барысында педагогтар келесі сабақтастықтық ұсыныс жобасын
құрып, сабақтастық жұмысын ұйымдастырудағы кейбір қиындықтарды атап айтты.
Қабылданған ұсыныс жоба:
1. Әдістемелік бөлім жетекшілері, аудандық (қалалық) оқу бөлім
әдіскерлері бастауыш және мектепке дейінгі білім беру
сабақтастығы жайында сұрақтар бойынша педагогикалық тәжірибені
облыста, аудан, мектепте жинақтап қорыту.
2. Мектепке дейінгі педагогтар, мұғалімдер балалардың эмоционалды жайлы
жағдайын қамтамасыз етуге бағытталған әдістер мен формаларды
өз жұмысында қолдану.
3. Мектепке дейінгі педагогтар, мұғалімдер ойын іс-әрекетін мектепке
дейінгі тәрбие мен бастауыш буын оқытуындағы жетекші іс-әрекет ретінде
қарастыру.
4. Психологтар мен мұғалімдер баланың мектепке дайындығын анықтау
барысында негізгі тест психологиялық сапасын бағалауды есепке алу.
5. Әдістемелік бөлімнің жетекшілері, аудандық (қалалық) оқу бөлімдерінің
әдіскерлері сабақтастық сұрақтарын жүзеге асыратын бірыңғай жоспар
құру (мектепке дейінгі мекеме педагогы-бастауыш сынып мұғалімі-ата-ана
—психолог —әлеуметтік ұстаз).
Қиындықтар:
• кіші жастағы балалармен жұмыс жүргізудегі дидактикалық-әдістемелік
базаның толық дайындалмауы;
• мектептегі бастауыш сынып мұғалімдерінің ересек жастағы балалармен
жұмыс жүргізу дайындығының жеткіліксіз болуы;
• мектепалды дайындық тобында психологиялық қызмет көмегінің
аз көрсетілуі.
Сонымен қатар сабақтастық мәселесін шешуде ата-аналармен жұмыс жүргізу
бала дамуының бірыңғай кеңістігін жасаудың белсенді бағыты ретінде
де қаралуы тиіс. Өйткені, ата-аналардың көпшілігі бала тәрбиесіндегі
педагогикалық талаптардан бейхабар болуы мүмкін. Сондай-ақ баланың
физиологиялық-психологиялық даму ерекшелігінен де назардан тыс қалатын
жағдайлар да болып жатады. Сондықтан педагог қауымның алдына
қойған қосымша — ата-аналармен жұмысты одан әрі жетілдірудің тың жолдарын
қарастыра отырып, ортақ мақсатқа жетудің ұтымды сәттерін жіберіп алмау.
Бала бақша, бастауыш буын мен ата-ана арасындағы сабақтастық
сақталғанда баланың мектепке жалпы, арнай және психологиялық жағынан
қамтамасыз етіледі. Сондай — ақ, бастауыш сыныптағы оқыту мен тәрбие беру
жұмыстарының негізі қаланып, мектепке дейінгі балалық шақтан жүйелі
оқытуға кедергісіз көшу үшін жағдай жасалады. Қорыта айтқанда, жоғарыда
көтерілген мәселелер бойынша елімізде ауқымды іс-шараларды жүзеге асыру
қолға алынуда. Тәрбие-білім беру әрбір баланың мектепке келуге
және жетістіктерге қол жеткізуге деген қызығушылығын арттыру үшін жағдай
туғызуға, білім алуға үнемі алға басуына кепілдік беріп отыруы қажет.
Білім беру әр бала, әр оқушы үшін тұлғалық мазмұндығын қамтамасыз етуге
және ол үшін өз ісінеде, өз өмірінде жеке тұлғалық ойын, құруға, өзіндік
қорғану, өзіндік тәрбиелеу механизмін қалыптастыруға және адамдардың
адаммен, табиғат, өркениет, мәдениет пен қауіпсіз қарым-қатынас жасауын
қамтамасыз етеді.Білім беру баланың жеке тұлғасында адамдық экологияны
сақтап, тәрбиелеуге, өмір маңыздылығына, жеке бас бостандықтарына
адамгершілікке тәрбиелеуде адамның қалыптасу функциясын қалыптастыру керек.
Жарқын болашақтың тамырын терең, тұғырын биік жасаймыз деген игі мақсатымыз
ізгі іспен көмкеріліп, үзіліссіз жүйемен өріліп жатса, еліміздің әрбір
азаматының арманы орындалып жатыр деп ұғынуға болады.
Бейімделу – бұл психология, биология, әлеуметтану және тағы басқа
көптеген ғылымдардың негізгі ұғымдарының бірі болып табылады. Бейімделу
ұғымы швейцар психологы Ж.Пиаже әзірлеген жеке адамның қоршаған ортамен
өзара қарым-қатынасын гомеостатикалық теңесу үрдісі ретінде түсіндіретін
интеллектуалды даму теориясына және гештальтпсихологиясына сәйкес
психологиялық тұжырымдамаларында теориялық ұғым ретінде кеңінен
пайдаланылады. Ағзаның температуралық өзгерілуіне, оттегінің
жетіспеушілігіне, барометрлік қысымның өзгеруіне және т.с.с. жағымсыз
факторларға орнықты бейімделудің физиологиялық реттеулік механизмдерін
зерттеу - психологияның, психофизиологияның, медицинаның және тағы басқа
да ғылымдардың қолданбалы мәселелерін шешуде маңызды орын атқарады.
Мысалы, биологияда бейімделу ұғымы ағзаның ішкі тұрақтылық жүйесі
және оған қосылатын басқа да экологиялық, биологиялық жүйелердің
маңыздылығын анықтайтын өзара әрекеттесу жүйесін білдіреді.
Негізінде психологияда зерттеудің пәні психологиялық бейімделу болып
табылады, ол сыртқы ортадағы объективті факторлардың ықпалымен жеке адам
(тұлға психологиясы) психикасының өзгеруі ретінде, яғни ескі үрдістердің
өзгеруі мен ішкі және сыртқы ықпалдардың өзгеруіне, ағза мен психиканың
қарқынды және дәйекті рекцияларымен қамтамасыз ететін ми қабығындағы үлкен
жарты бөліктің тұтастай қызметі жүзеге асатын уақытша байланыстардың
орнықты жүйелері сияқты жаңа динамикалық стереотиптердің қалыптасуы ретінде
айқындалады.
Т.Г.Дичева мен К.Е.Тарасованың жазбалары бойынша түрлі ағзаның
бейімделуі өзіндік бір ерекше сандық және сапалық нақтылығы бар, сонымен
қатар басқа ағзалармен бейімделу кезінде тиісті айырмашылықтар кездеседі.
Бейімделудің белгілі бір сапалық қалыптан басқа қалыпқа өзгеруі ағзаға
сыртқы ықпалдардың сандық өзгерістеріне көшу арқылы жүзеге асады. Бейімделу
белгілігі бар сападан басқа сапаға көшеду еөзгеретін әрбір жаңа сапаның
өзіндік ағза бейімделуінің сандық көрсеткіштері өлшемі бар.
Көптеген авторлардың көзқарастары бойынша, жасушалық, мүшелік және тағы
басқа деңгейде бейімделудің пайда болуы, өзгеруі және бекіту негізінде
сандық, үздіксіз ішкі және сыртқы өзгерістер пайда болады. Мұндай сандық
көрсеткіштер (құрамы, саны, деңгейі және т.с.с.) ағза жүйесінің жоғарғы
жүйке жүйемен ішкі өзара байланысы арқылы нақты маңызға ие болады. Ішкі
шартты өзгерістердің арқасында ағзаның сандық қозғалуы өмірдің нақты сыртқы
талаптарымен айқындалады. Мысалы, температура сияқты сыртқы өмірдегі
белгілі фактордың сандық өзгеріске ұшыраса, онда ағзаның бейімділік жүйесі
өзгереді.
Үздіксіз орнықты қайталанатын сандық өзгерістер ағзаның бейімделуін
шартты түрде өзгертеді.Үнемі белсенді жаттығулар жүргізу тез бейімделуге
көмектеседі. Оның арқасында өмірлік бейімділік пайда болады, жалпы
бейімделушілік дамиды. Ағзаның бейімделу шамасы өмірлік әрекеттің белгілі
бір ырғақтылығы мен қалпында айқындалады. Бейімделуде сандық өзгерістер
өзіндік ұйымдастырушылық, өзіндік басқарушылық түрде болады.
Бейімделудің сапалық нақтылығы. Әрбір сапалық қалыпта көптеген
қасиеттер бар, сондықтан сапалық қалыптарды анықтауда қиындықтар пайда
болады. Жалпы сапа ішкі ортадағы өзгерістерді көрсететін жүйелік (яғни,
ағза жүйесінің ішкі қалпын сипаттайды) ұғымды білдіреді. Демек, бейімделу
өзіндік жүйе ретінде ағзаның сыртқы және ішкі әрекеттеріне
бейімдетілген өмірдің сыртқы жүйесінде өзін-өзі реттеу, өзін-өзі
қалыптастыру түрінде сипатталатын ағза жүйесінің қалпы болып табылады.
Өмірдің қалыпты жағдайлары өзгерген кезде, адамның іс-әрекетін
реттейтін психикалық қызметінде дезұйымдастырушылықты туғызатын факторлар
пайда болады. Сыртқы ортадағы өзгерістерге сәйкес тиімді әрекеттер және
аталған ортамен тұлғаның өзара әрекеттесуі оңтайлы болу үшін жаңа
қалыптарға жаңа психикалық рекциялардың қажеттілігі туады.
Осыған орай, аталған жағдай психикалық қызметтердің салыстырмалы
бейұйымдастырушылық механизмдерді өтеу мен реттеуге итермелейді,
нәтижесінде ортаның өзгерген жағдайларына сәйкес психикалық қызметтің жаңа
деңгейі ұйымдастырылады. Яғни, қайта бейімделу механизмі пайда болады.
Т.Г.Дичева мен К.Е.Тарасованың пікірлері бойынша қайта бейімделу екі
мағынаны білдіреді:
1) орнықты психикалық бейімделу қалпынан жаңа өзгерген жағдайларда өмір
сүруге орнықты бейімделу қалпына көшу үрдісі ретінде;
2) тұлға мен оның психикалық қызметіне аталған үрдістің ұтымды нәтижесі
ретінде.
ХХ ғасырдың ортасында мотивацияның бірнеше теориясы бөлініп шықты.
Мотивация мәселесі шетел, сонымен қатар кеңес психологиясында да өзекті
болып табылады. Аталған мәселенін өзекті болуының екі себебін атап кететін
болсақ: біріншісі, адамның шынайы мінез-құлығын зерттеу үшін психологиялық
зерттеулер тәжірибесінде адамның мінез-құлығының заңдылықтарын, әсіресе
олардың тууы мен жүзеге асыруын зерттеу қажет; екіншісі, адамның ішкі
мотивациялық тенденциялары.
Кеңес психологтарының еңбектерінде қазіргі кезде мотивация
мәселесіндегі бастапқы позицияларды нақтылауға, сонымен қатар әрі қарай
тереңірек, ауқымдырақ зерттеуге негіз бола алатын мәліметтер жинақталған.
Кеңес психологтарының жүргізген көптеген зерттеулері іс-әрекет мотиві
мәселесіне, соның ішінде оқу іс-әрекетінің мотивациясына арналды. Мысалы
Л.И. Божович және оның ізбасарлары бірнеше жылдар бойы оқушылардың мотивін
зерттеді. Тұлға бағыттылығын талдауда оқу іс-әрекетінің өзі тудыратын білім
алудың көптеген әлеуметтік мотивтерін атап көрсетті.
Оқушылардың оқуға деген қатынасын зерттей келе, Л.И. Божович осы
қатынастың психикалық негізін ашатын оқушының оқу іс-әрекетін анықтайтын
мотивтер жиынтығы екенін анықтады. Ол тұлғаның қалыптасу мәселесі ең
алдымен негізі жағынан әлеуметтік, ал мазмұны жағынан өнегелі болып келетін
жүріс-тұрыс мотивтерінің қалыптасуымен негізделеді деген қорытындыға
келді. Божович пен оның әріптестерінің зерттеулері оқу мотивациясы
мәселесінің дамуына зор үлес қосты. Сонымен қатар бұл саланың дамуы
мотивтің, тұлғаның бағыттылығы мен қоршаған дүниеге қатынасынан және
мотивациясының құрылымдылығына байланысты.
Божович және оның әріптестері мотивті тұлғаның ішкі позициясы деп
түсінді. Оқушының оқуға деген қатынасының негізін ашатын басты нәрсе
мотивтер жиынтығы деген қорытынды жасады және бұл кезде біз мотивті
оқушыларды әскери борышын өтеуден бас тартуға итермелеуші ретінде
қарастырамыз.
Ал шетел психологиясында мотивтерді зерттеуге өте көп көңіл бөлді.
Адамдар мен жануарлардың жүріс-тұрысының қозуына не себеп болатыны туралы
мәселеге көптеген теориялық және эксперименталды зерттеу жұмыстары
жүргізілген.
Гештальт психология бағытының өкілдері мотивацияны өзінше түсінді.
Мотивті зерттеудің эксперименталды әдістемесін ойлап тапқан К.Левин, оларды
өз бетті деп түсінді. Гештальт психологияда бейне категориясы қалай
қарастырылса, К.Левиннің Өріс теориясында мотив солай қарастырылады. К.
Левин жүріс-тұрысты белгілі бір уақыт пен кеңістікке деген адамның қарым-
қатынасы арқылы түсіндірді. Левин ағза – орта жүйесін қарастыра отырып
мотив туралы ғылымның дамуында үлкен алға ұмтылыс жасады [50].
Д.К.Маккеландтың теориясында мотивтер адамның онтогенездік дамуында
пайда болды, қалыптасады дейді. Мұнда мотив белгілі бір мақсатты қалыпқа
жетуге ұмтылыс деп түсіндіріледі. Жетістікке ұмтылу мотиві адам мінез-
құлығының дамуының ең алғашқы себепшісі деп қарастырылады.
Г. Олпорт өзінің Тұлға атты еңбегінде адам мотивациясына тұлғалық
тұрғыдан келуді ұсынды. Тұлғаның өзін-өзі өзектендіру теориясында ол
мотивацияны адамның мінез-құлығының алғашқы себепшісі деп қарастырылады
[4].
И. Аткинсон мен К. Бёрчтың мотивация теориясында Аткинсон мотивацияның
бірнеше тілін көрсетеді. Эксперименталды, нейрофизиологиялық, жүріс-
тұрыстық, математикалық. К.Левин мен Э.Толменмен көзқарастарын негізге ала
отырып, Аткинсон жүріс-тұрыс біріншіден бір нәрсені күту, екіншіден,
мотивке айналатын құндылық деп қарастырады. Бұл көзқарастың, яғни Аткинсон
мен Бёрчтың көзқарасының жаңашылдығы олар реакцияны емес, әрекетті
қарастырады. Әсер ететін стимулдар мотивке оның мәнділігімен бағалануына
тәуелді құралады. Бұл әрекеттің тиімді күйі мен сипатын көрсетеді.
А.Маслоудың мотивация теориясында индивидтің үздіксіз дамуға талпынысы
басты мотив ретінде қарастырылады. Ал мотивтерді қажеттіліктер анықтайды,
ал олар бірнеше деңгейден тұрады: биологиялықтан өзін-өзі өзектендіруге
дейін. Жүріс-тұрыс қажеттіліктер мен қабілеттерге тәуелді және ішкі және
сыртқы мотивтермен анықталып отырады. Маслоу және басқа да гуманистік
бағытты ұстанатын психологтар, адам табиғатының туа берілетін позитивті
потенциялын және конструктивті өсуін анықтап қана қоймай, сонымен бірге
олар қоршаған ортаның жағымды жағдайларына байланысты бұл потенциалдардың
жүзеге асатына сенімді болған. Сонымен қатар олар адамдар кейде өздерінің
жетілуіне кедергі жасайтын түрлі жағдайларға тәуелді болатындарын болжаған
екен. Демек адамдар өз-өздерін өзектендіру керек болса, олар қоғамдық
шектеулерден және өздерінің дефицитарлы қажеттіліктерінен аттап өтіп,
жауапкершілігін мойындау керек. Адамның табиғатына қатысты эмпирикалық
зерттеулер өте аз. Тіпті Маслоудың өзін-өзі өзектендіру мәселесіне қатысты
жұмыстарынан да өте аз ақпарат алынған [3].
Маслоудың есептеуінше, адамдар өздерінің жеке мақсаттарын іздеуге
мотивацияланған. Бұл олардың өмірін маңызды және мәнді етеді.
Маслоу адамның қажеттіліктерін туа біткенін және олардың доминанттылығы
бойынша иерархиялық жүйеге ұйымдастырылғанын тұжырымдаған. Өзінің реті
бойынша қажеттіліктер келесідей орналасқан:
• Физиологиялық қажеттіліктер;
• Қорғаныс және қауіпсіздік қажеттіліктері;
• Махаббат қажеттіліктері;
• Өзі-өзін құрметтеу қажеттіліктері;
• Өзі-өзін өзектендіру немесе өзі-өзін жетілдіру қажеттіліктері.
Бұл схема бойынша доминантты қажеттіліктер ең астында орналасқан.
Жоғары орналасқан қажеттіліктердің пайда болып, оларды қанағаттандыру үшін
ең алдымен астында орналасқан қажеттіліктер қанағаттандырылуы тиіс. Маслоу
бойынша негізгі қажеттіліктердің осылайша иерархияда орналасуы адамның
мотивациясын ұйымдастыру негізінде жататын басты принцип болып табылады.
Бұл иерархия барлық адамдарға тән, иерархияда адам неғұрлым жоғары көтеріле
алса, соғұрлым көп индивидуалдылықты, адамдық қасиеттерді және психикалық
денсаулықты көрсете алады.
Маслоу мотивтердің осылай иерархиялық орналасуынан ерекшеліктер де
болатынын ұйғарады. Ол кейбір шығармашылық адамдардың күрделі қиындықтар
мен әлеуметтік мәселелерге қарамастан өзінің дарындылығын дамытып көрсетуін
мойындаған.
Енді Маслоудың қажеттіліктер категорияларын қарастырып, әрқайсысына не
жататындығын анықтайық.
Физиологиялық қажеттіліктер. Адамдық қажеттіліктердің ең маңыздысы,
негізгісі және шұғыл болатындары физикалық өмір сүру үшін маңыздылары. Бұл
топқа келесілер кіреді: суға, тамаққа, ауаға, физикалық белсенділікке,
сенсорлы стимуляцияға, ұйықтауға қажеттілік. Бұл физиологиялық
қажеттіліктер адамның биологиялық өмір сүруімен тығыз байланысты және
жоғары орналасқан қажеттіліктер өзектіге айналуы үшін физиологиялық
қажеттіліктер белгілі бір минималды деңгейде қанағаттандырылуы қажет.
Қорғаныс пен қауіпсіздік қажеттіліктері. Физиологиялық қажеттіліктер
қанағаттандырылған жағдайда адам үшін басқа да қажеттіліктер маңызды
болады. Бұл топтағы қажеттіліктерге келесілер жатады: ұйымдастырушылыққа,
қалыптылыққа, заң мен тәртіпке, аурулар, қорқыныш және хаос сияқты қауіпті
күштерден тәуелсіздікке деген қажеттіліктер. Яғни бұл қажеттіліктер ұзақ
мерзімді өмір сүруге қызығушылықты бейнелейді.
Махаббат қажеттіліктері. Маслоу пирамидасындағы үшінші қатарда
махаббатқа деген қажеттіліктер орналасқан. Бұл қажеттіліктер пирамида
бойынша астыңғы екі сатыда орналасқан қажеттіліктер қанағаттандаралған
жағдайда өзектіге айналады. Бұл деңгейде адам өзгелермен, өз тобында немесе
жанұяда байланысты қарым-қатынасты орнатуға ұмтылады. Яғни адам
жалғыздықты, достық пен махаббат сезімдерінің жоқ болуын терең сезеді.
Өзі өзін құрметтеу қажеттіліктері. Махаббатқа деген қажеттіліктері
белгілі бір деңгейде қанағаттандырылғанда, оның жүріс-тұрысқа әсері азаяды.
Сонда өзі өзін құрметтеуге қажеттіліктер пайда болады. Маслоу оларды екі
негізгі типке бөлген: өзі өзін құрметтеу және басқалардың құрметтеуі.
Біріншіге компетенттілік, жетістіктер, сенімділік, тәуелсіздік және
бостандық сияқты түсініктер жатады. Екіншісіне престиж, репутация, статус,
баға және қабылдау сияқты түсініктер кіреді. Осы қажеттіліктерді
қанағаттандыру өзіне сенімділік, абырой, намыс және өмірге қажетті екенін
білдіретін сезімдерді туғызады. Ал бұл қажеттіліктерінің фрустрациясы
қарама-қарсы сезімдерді туғызады.
Өзі өзін өзектендіру қажеттіліктері. Жоғары аталған қажеттіліктер
жеткілікті мөлшерді қанағаттандырылатын болса, адамда өзекті қажеттілікке
өзі өзін өзектендіру қажеттіліктері айналады. Осы жоғарғы деңгейге жеткен
адам өзінің дарындылығының, қабілеттерінің және тұлғалық потенциалының
толық қолдануына қол жеткізеді. Иерархияның осы сатысында адамдар бір
бірінен қатты ерекшеленеді.
Сонымен отандық және шетел психологтарының мотив туралы көзқарасы мен
олардың тұлға құрылымындағы орны әркелкі.
1.2 Бала бақша балалары мен мектеп оқушыларының дамуындағы
физиологиялық және психикалық дамуының ерекшеліктері
Мектеп жасына дейінгі балалардың жылдам дамитындығы байқалады. Баланың
бойы өседі, салмағы, денесі өзгереді. Баланың жоғарғы жүйке жүйесінде үлкен
өзгерістер болады. 5 жастағы баланың миы, ересек адамның миына ұқсайды.
Физиологиялық даму, баланың оқу үлгеріміне бірден-бір әсер етуші болып
табылады. Баланың физиологиялық жағынан мектепке дайындығын, ағзаның
негізгі функционалдық даму деңгейі мен оның жалпы денсаулығымен анықталады.
Мектепке барайын деп жатқан балалардың медициналық карталарында баланың
толық дамуы мен соматикалық дамуы туралы мәліметтер берілген, бірақ сол
мәліметтер ішінде баланың жүйке жүйесінің жағдайы туралы жазылмаған. Бірақ,
Птерлік ғалымдардың мәлімдеуінше 5-6 жастағы балалардың 40-60%-ында
минимальді жүйкелік ауытқулар байқалған.
Мектеп жасына дейінгі баланың физиологиялық жағынан дайындығын
көрсететін негізгі көрсеткіштер:
1. Дене дамуының деңгейі;
2. Биологиялық дамуының деңгейі;
3. Денсаулық жағдайы;
Соматикалық даму деңгейі, қазіргі 5-6 жасар балалар, 60-70
жылдардағылардан ертерек дамиды. 5-6 жасар балалардың бойының өсу қарқыны
жоғары, олар жылына 7-10 см-ге өседі, яғни қыз балалардікі – 115 см, ер
балалардікі – 115 см-ге дейін болады, ал кеуденің көлемі 2-2,5 см-ге,
салмағы 2,2-2,5 кг-ға өзгереді. Қыз балалардың салмағы -18-20 кг
аралығында, ер балалардың салмағы – 19-22 кг аралығында болады. Бұл кезеңде
қыздардың ер балаларға қарағанда физиологиялық дамуы қарқынды болады.
5-6 жастағы балалардың орындайтын негізгі нормативтері: минимальды
нәтижелері:
Жүгіру – 7,2 секундта 30 метр
Орыннан секіру – 100 см
Секіру ұзындығы – 180 см.
Секіру биіктігі – 50 см.
Орыннан биікке секіру – 30 см.
Мектеп жасына дейінгі балалардың денсаулығын жан-жақты бағалау
нәтижесінде оларды 5 топқа топтастырамыз:
1 топ-ешқандай ауытқулар жоқ, физиологиялық дамуы жақсы, көп
ауырмайтындар.
2 топ – денсаулығында кейбір ауытқулықтар бар, жағымсыз жағдайлардың
арқасында, онда балаларды бұрын ауырған ауруы асқынып тұрақты ауруға
айналуы мүмкін.
3 топ – денсаулығы нашар, түрлі тұрақты аурулармен ауыратын және дене
дамуы нашар балалар, бұл балаларды ерте мектепке беруге болмайды.
4 топ – 5-6 жастағы балалар тұрақты аурумен ауырады, бұндай балалар
ұзақ мерзімді емделуді қажет етеді және олар өзінің емделуші дәрігерінде
әлсін-әлсін қаралып отырады. Ондай балаларға мектеп бағдарламасын қабылдау
қиынға соғады. Ондай балаларды үйде, санаторияларда немесе арнайы
мектептерде оқытқан жөн.
5 топ – бұл балаларда денсаулығында айтарлықтай ауытқулар бар. Ондай
балаларға көпшілік мектептерде оқуға мүлдем болмайды.
5-6 жаста қимыл-қозғалыс жүйесі дами түседі, партада дұрыс отырмау,
үстел басында ұзақ жұмыс істеу және жазу – осының барлығы омыртқа жүйесінің
қисаюына, үнемі жазатын қол сүйегінің дұрыс қалыптаспауына әкеп соғады.
Кітап пен дәптер көзден 30-35 см қашықтықта болу керек. Жарықтың мөлшері
кешкі уақытта 60 Вт-тық үстел шамымен отыру керек. Үй тапсырмасын орындауды
балалар 1,0-1,5 сағаттан артық отыруға болмайды. Теледидар мен компьютер
алдында 1,0-1,5 сағаттан артық отыруға болмайды.
Пиаже мен Гессельдің биологиялық аспект еңбегін қолдайтын бас мидың
кезеңдік дамуында жүргізілген зерттеулер құрылымының (бас мидың) өзгеру
маңыздылығын дәлелдеген. Жас кезеңде ер балалар осы құрылымдық өзгеріс
барысында қыз балалардан 6-18 айға артта қалады. Мектеп жасына дейінгі
балаға сипаттама.
Мектеп жасына дейінгі бала. Даму кестесі. Денелік:
● Оқуға деген жақсы, визуалды ұмтылысы болады;
● Көптеген жағдайда саусақтарын құрал ретінде қолданады;
● Олақ, асығыс сияқты көрінеді, асығыстық 6 жастағылардың негізгі
ерекшелігі;
● Сыныпта өте шулы, отырғыштардан құлайды;
● Оң мен солын айырып үйренеді;
● Шайнау белсенділігінің жоғарылауы;
● Қарындашты, тырнақтарын, шашын тістелейді;
● Тез шаршайды, жиі ауырады;
● Таза ауада, спорт залында болғанды ұнатады;
Әлеуметтік:
● Бірінші болғанды ұнатады;
● Жарысқанды ұнатады, интузиазмға толы;
● Кейде жеңіліп қалғанда әдепсіз көрінеді немесе әділетсіз ережелерді
ойлап табады;
● Қандай да бір нәрселерді жасауға тырысады, шектеулерді тексереді;
● Мақтауды жақсы көреді;
● Жолы болмағанға қиналады;
● Қанағат алуға деген үлкен қабілеттілік, сыйлықтарды жақсы көреді;
● Дөрекі моторлық қабілет;
● Бұйрық бергенді, мазақтағанды, сынағанды жақсы көреді;
● Оны біреу ренжіткенде тез ашуланады;
● Дос үлкен маңызға ие (жақсы дос болу мүмкін);
● Дос үлкен маңызға ие (жақсы дос болуы мүмкін);
● Мектеп өте маңызды қоршаған орта болғандықтан үйін алмастырады.
Тілдік:
● Түсіндіргенді жақсы көреді. Айту және көрсету пайдалы;
● Жұмбақтан тұратын әзілдерді жақсы көреді;
● Жұмыс жасағанды жақсы көреді;
● Жиі арызданады.
Танымдық:
● Сұрақ қойғанды жақсы көреді;
● Жаңа ойындар мен идеяларды жақсы көреді;
● Бояғанды, сурет салғанды жақсы көреді;
● Бәрін де дауыстап оқығанды жақсы көреді;
● Нәтижесіне қарағанда өту үрдісін жақсы көреді;
● Орындау қабілетіне қарамастан көбірек жасауға тырысады;
● Драмалық рөлді орындауға икемді келеді;
● Сипат белгілері ерекше маңызды;
● Арнаулы және қызметтік байланыстарды жақсы түсінеді;
● Қазіргімен тығыз байланысты болған жағдайда өткен туралы бастапқы
білімі бар;
● Қызық үшін дағдылармен тәсілдерге қызығушылық таныта бастауға деген
өзінде қызығушылық көріне бастайды.
Мектеп жасына дейінгі бала. Даму кестесі.
Көру және нәзік моторлық қабілеті:
Балалар тақтадан көп көшірмеу керек. Егер олардан өтінсе, олар бұл
тапсырманы оңай шешеді, бірақ бұл тапсырма олар үшін қиын. Балаларға сөз
арасындағы артықшылықпен жолдан шықпай жазу қиынға соғады. Көздерді бақылай
алу оқуды тез үйретуге мүмкіндік береді.
Дөрекі моторлық қабілет.
Іскерлік шуға және белсенділікке тыйым салуға болмайды. Балалар көбіне
тұрып жұмыс жасайды. Мұғалімдер жай жұмыс аясын кенейту керек және сапасын
көбейту мақсатындағы жұмыс көлемін шектеу керек.
Танымдық дамуы.
Ойынның барлық түрлері белгілі және пайдалы; ойындар, өлеңдер,
жұмбақтар және әндер қанағат береді және оқуды жақсартады; ойын арқылы
оқыту, кітаппен және жаттығу арқылы оқытуға қарағанда беріктеу модель болып
табылады. Шығармашылық белсенділіктің көрінуі. Бала ең алдымен бояуды
қолдана бастайды, бояйды, билейді, кітапты жаттайды, ән салады; Бала оның
іс-әрекетін дұрыс бағалағанын және шығармашылық заттарды қолданарда дұрыс
не дұрыс емес түрі жоқ екенін сезінуі тиіс. Қазіргі уақытта аздаған
тәуелділік шығармашылық жағдайларға және болашақта дағдыға қабілетті.
Өнімнің орындалуының санының жоғары деңгейі, бірақ орындалуының сапасының
төмендігі байқалады. Балалар сыртқы түріне ешқандай көңіл аудармай алынған
сапаға қуанады. Балалардың қандай да бір істі (көбіне өздері үшін)
орындағандағы қуанышына көңіл аудару керек. Бұл оқуды, тамақты, үй
жинастыруды іске қосады. Олар жекелей және топтық жауапкершілік
экспериментке дайын. Қоғамдық сабақтар шындықпен сай келуі тиіс.
Көрсеткіштер олардан кейін көрсеткіш сабақтар алынған нәтиже туралы әңгіме,
тақырып бойынша жұмыс жүргізгенде, онда ол өнімді және нақты болып
табылады. Балалар өткен жағдайды (тарихты) шындықпен тығыз байланысты
болған жағдайда дұрыс түсіне алады.
Әлеуметтік мінез-құлық.
Мінез-құлықтың шектен шығуын түсіну керек, бірақ оған көп шыдауға
болмайды. Тітіркенудің жарқ етуі еліктеу шағымдар, әңгімешілдік 6 жастағы
баланың ересектермен қарым-қатынаста қолданылатын түрі болып табылады.
Балалар өте сезімтал. Аздаған қолдау балалардың қиын жағдайдан шығуына
жеткілікті, ал қатты сын оны қатты жаралауы мүмкін. 6 жасар балалар жарысқа
қатысып жеңіп шығу және бірінші болуға тырысады.
4-5 жасында баланың тұлға ретінде дамуының, қалыптасуының негізі
қаланады. 6 жасында бала құрдастарының арасында өзінің орнын, беделін
сезіне бастайды, өзінің көзқарасы, ойы пайда болады. Осы жаста балалардың
танымдық процестері белсенді дамиды. 3-4 жастағылар тек заттармен ойнаса,
ұстаса, ал 5-6 жастағы балалар заттың қалай орналасқанын, не үшін
арналғанын және басқа заттармен байланысын іздейді. Қоршаған орта,
айналасындағы адамдар, жануарлар, өсімдіктер, табиғат құбылыстары туралы
білгісі келіп, сұрақтарды көп қояды.
Кіші жастан кейінгі кезеңде балалар бұрыңғыдай көңілін ашық түсті
ойыншықтарға бөлмей, ойландыратын сөзжұмбақтарға, есептерге, ребустарға
көңілін бөле бастайды. Бұл кезеңде балалар сюжетті-рольдік ойындар ойнау
арқылы, үлкен адамдарға ұқсап баққысы келеді.
Ересектердің заттарды іс-әрекетке қолдануларымен және әрекеттерімен
салыстырғанда, мектеп жасына дейінгі балалардың түсініктері үлкендердің
үлгісімен қалыптасады. Сондықтан мектеп жасына дейінгі балалар үлкендер
әлеміне есік ашушылар болып келеді.
Ерте жастағы балалар әлеуметтік іс-әрекетті адамдар қалыптастырған
заттар тарапынан біледі. Ал мектеп жасына дейінгі балалар алдында олардың
өзара қарым-қатынасы және іс-әрекеті әсерінен үлкендер әлемі ашылады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың әлеуметтік ситуациясының дамуы келесі
қатынас арқылы құрылады: бала-зат-ересек.
Балалардың басты қажеттіліктері үлкендер әлеміне олармен бірге
әрекеттесіп, олар сияқты болуға тырысу арқылы кіруден тұрады. Бірақ
ересектердің функциясын олар шынайы жасай алмайды. Сондықтан олардың
ересектер сияқты болу қажеттілігімен және шынайы мүмкіндіктерінің шектеуі
арасында қарама-қайшылық туындайды. Аталған бұл қажеттілік мектеп жасына
дейінгі балалар игеретін іс-әрекеттердің жаңа түрінде қанағаттанады. Оның
іс-әрекетінің спектрі кеңейе түседі.
Балалар ойында қандай болмасын сюжет құрып ойнағанда олардың адамдарға
деген өзара қарым-қатынасы модельденеді. Көрсетілген объектіге ситуацияға
сурет көрнекі моделі болып табылады. Құрастырылатын конструкция заттардың
көлемдік моделі болып табылады.
Сонымен қатар мектеп жасына дейінгі балалардың іс-әрекет түрлері,
балалар мен ересектер арасындағы қарым-қатынастың орнатылуын яғни үлкендер
балалардың іс-әрекетіне қандай формада қатысатынына байланысты ажыратылады.
Ойын арқылы мектеп жасына дейінгі бала қоғамдағы адамдарға, заттарға қарым-
қатынасын орнатады.
Ойынға іс-әрекеттің продуктивті түрі жақын тұрады. Онда заттар немесе
ситуация туралы түсініктері жалпыланады.
Реттік үрдістердің орындалуымен байланысты тұрмыстық іс-әрекетте бала
шындық ситуацияда ересектер сияқты әсер етеді.
Бастауыш сынып оқушыларына еңбектің әр түрлері іс-әрекет сияқты жанама
серіктес бола алады. Сонымен бірге бала өзінің еңбегінің әлеуметтік белгілі
нәтижесі арқылы ересектермен қарым-қатынасқа түседі.
Бастауыш сынып оқушыларына нақты бір ситуация үшін коммуникативтік
контактіге әкелетін сөйлей алу қабілеті көмегімен ересектермен қарым-
қатынас аумағы кеңейеді. Енді қарым-қатынас жеке тұлғаның танымдық,
адамгершілік проблемасы бойынша жүреді. Сонымен бірге бала тек
жақындарымен, педагогтарымен емес, басқа адамдармен де қарым-қатынасқа
түседі және олардың интенсивті формасы, коммуникативтік білік пен дағдыға
сай игеретін, керемет психикалық дамуға айналатын құрдастарымен қарым-
қатынас мазмұны дамиды.
Іс-әрекеттің жетекші түрлері сюжеттік-рөлдік ойындар. Осы түрінде бала
олардың әлеуметтік, қоғамдық функцияларын орындай отырып ересектердің рөлін
ойнайды.
Басты жаңа білім, жаңа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz