Педагогикалық процестің жеке бағдар негіздері педагогикалық технологиясы
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 бет
І тарау. Оқытудың жаңа технологияларыны теориялық негіздері
1. Қазіргі оқыту технологияларының педагогикалық – психологиялық
негіздері 9 - 17 бет
2. Дамыта оқыту технологиясын қолдану - оқушылардың белсенділігін
арттыру жолдарының бірі 18 - 31 бет
ІІ тарау. Математика сабақтарында оқытудың жаңа технологияларын
қолдану арқылы оқушы белсенділігін арттырудың дидактикалық шарттары мен
жолдары.
1. Бастауыш сынып математика сабақтарында оқытудың жаңа
технологиясын қолданудың оқушылардың белсенділігін арттыруға ықпалы
----------------------------------- ----------------------- 32 – 48
бет
2. Оқытудың жаңа технологиясын қолдану арқылы оқушылардың
белсенділігін арттыру бағытында жасалған тәжірибе
нәтижелері. ----------------------------------- ------ ----------
----48 – 52 бет
Қорытынды 53 - 54 бет
Пайдаланылған әдебиеттер
55 - 56 бет
Қосымшалар
57 - 62 бет
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі
Бастауыш мектеп – баланы оқуға үйрету мен тәрбиелеу, оның тұлға ретінде
өзін - өзі ашуға, жалпы дамуының қалыптасуына жағдай жасайтын негізгі саты.
Жалпы адамның мектептегі білім алу кезеңі және тұтас педагогикалық үрдіс
сапалы нәтижеге жету үшін бастауыш сыныптардағы оқу – тәрбие үрдісі
қазіргі заман талаптарына сай құрылуы шарт. Мектептегі кез келген жаңарулар
бастауыш мектептен бастау алады. Сондықтан бастауыш мектеп мұғаліміне
қойылар талап пен жауапкершілік те салмақты. Білімнің іргетасы да балаға
бастауыш сыныптарда қаланады.
Қазақтың біртуар ұлдарының бірі Ахмет Байтұрсынов Адамға тіл,
құлақ, қол қандай керек болса, бастауыш мектепте үйренетін білімдер
де сондай керекті, - деген болатын. Олай болса қатардағы қазақ
азаматын болашақ ұлттық маманды даярлау осы бастауыш мектептен
басталады.
Педагогикалық технология, оқыту технологиясы туралы мәселелер
соңғы жылдары педагог – ғалымдардың назарын аударып, әр түрлі
қырынан зерттелуде. Оқытудың жаңа технологиясының бастапқы бір
формасы болып табылатын бағдарламалап оқыту мәселелері А.И.Берг,
В.П.Беспалько, Б.С.Блум, М.В.Кларин, И.Я.Лернер, В.Оконь, Б.Скинлер,
Н.Ф.Талызина және тағы басқалардың еңбектерінде көрініп дамыды.
Баланың кейінгі және болашақтағы білім бастауыш буындағы білімнің
сапалылығына тікелей байланысты. Кіші мектеп жасындағы оқушының негізгі
ерекшелігі – білімді қызығушылықпен алуы. Ол үшін сабақты бала
талпынатындай және қызығатындай етіп ұйымдастыру керек. Алдына қойған
мақсатқа жету үшін мұғалім кезкелген технологияны таңдауға ерікті.
Математика пәні – реалды ақиқатының ең маңызды саласы және адамның
алуан түрлі коммуникативтік жағдайларға еркін араласып қатысу,
сауатты бағдарлай алу қабілетін дамытып, жасанды (математика) тілдер
туралы қалыптастыруға, дүниені математикалық өрнектер арқылы бейнелеп
қабылдауға мүмкіндік ашатын жетекші пән ретінде қарастырылады.
Бастауыш саты – оқушы да, оның интелектісі дамуының іргетасы – оқу
әрекеті қалыптасуының қуатты жүретін кезеңі. Оқу әрекетінің мазмұны
оқу тапсырмалары түрінде құрылып отыр. Оқушы әртүрлі оқу
тапсырмаларының өздігінен шешіп орындаудан ортақ тәсілдерін оқу
әрекетін бақылап – бағалауды нәтижесін эталонмен салыстыруды
меңгереді.
Болашақтың бүгінгіден де нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат
қоғамын алға апаратын күш тек білімде ғана. Қай елдің болмасын
өсіп - өркендеуі, өркениетті дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық
білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты.
Бүгінгі таңда республикадағы және аймақтағы экономикалық нарықтық
қатынастардың қалыптасу жағдайына сәйкес мектептегі математиканы
оқыту мазмұнын жетілдіру, оқытудың озық технологияларын қолдану –
айрықша өзекті проблемаларға айналып отыр.
Қазіргі заман талаптары мектеп оқушыларының шығармашылық
қабілеттерін, білім алудағы дербестігін мақсатты түрде дамытып отыру
міндетін қойып отыр. Жалпы білім беретін мектептің бастауыш
сатысындағы білім мазмұны тұжырымдамасында білім мазмұнын жаңартудың
ғылыми негізіне бастауыш сынып оқушысының белгілі бір қажетті
біліктер мен дағдылардың иесі, оқу әрекетінің субъектісі, әртүрлі
мәдениеттермен өз көзқарасы тұрғысынан диалогқа түсетін автор және
жас ерекшелігіне сәйкес өз жолын қалыптастыруға күш жұмсап,
еңбектенетін бала деп қарастыратын, осыған орай көп қырлы құрылымды
білім – тәрбие мазмұнын анықтап құруға көмектесетін қазіргі заманғы
дамыта отырып оқыту идеясы алынатындығы атап көрсетілген.
Қазіргі заманғы дамыта оқыту жағдайында математикалық
жаттығулардың оқушылардың оқу – танымдық қызметін ұйымдастыру
тұрғысынан алғандығы негізгі түрлерін саралаудың қажеттігі келіп
туындайды. Шын мәнісінде, Қазақстан Республикасы бастауыш білімнің
мемлекеттік стандартына сәйкес, математикалық білімнің жаңа мазмұны
біртекті және әртүрлі екі деңгейді қамтиды. Олар: міндетті және
мүмкін деңгейлер.
Міндетті деңгейге бастауыш мектеп көлеміндегі берік игерілуі
тиісті материалдар жатады. Осы деңгейдегі математикалық дайындыққа
жету үшін көрсетілген үлгіге орай, біршама өзгерген және жаңа
жағдайларда қолдану керек болатын іс - әрекеттер ұйымдастыру
көзделеді.
Ал, мүмкін деңгейге, мазмұны тұрғысынан алғанда, негізгі
мәселемен үйлесетін, алайда оқушының математикалық ой - өрісін
кеңейтуге бағытталған, үйреншікті емес түрде ұсынылатын және де оны
орындау шығармашылық іс - әрекетпен ұштасатын материалдар жатады.
Мұның бәрі міндетті деңгейдің материалын кеңейте және тереңдете
түсуге қызмет етеді, математиканың жүйелі курстарының аса маңызды
тарауларын ілгеріде оқытып – үйретудің негізін қалайды. Сондай – ақ
балалардың дамуына әсерін тигізеді және негізгі материалды терең
меңгеріп алуға көмектеседі
Дамыта оқыту технологиясындағы ең басты нәрсе оқушыларды
шығармашылық әрекетке енгізу болып табылады. Мұның өзі оқытудың
эвристикалық және зерттеу әдістеріне ерекше мән берілетінін
көрсетеді. Бұл әдістер мұғалімнің дәстүрлі емес тапсырма түрлерін
ізденудің объектісі ретінде қоюы, жекеліктен жалпыны тауып
шығару, қалыптасуы тиіс әрекеттің жалпы моделін құру,
аналогтарды пайдалану, объектінің жаңа қызметін көру, т.б. сияқты
оқушыларды шығармашылық ізденіске жетектейтін іс - әрекетке қосатын,
оқушыны өз көзқарасының авторы, іс-әрекет біліктері мен
дағдыларының шебері, белсенді ізденгіш ететін әдістемелік тәсілдер
арқылы жүзеге асады.
Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұны
тұжырымдамасында білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізіне бастауыш
сынып оқушысын белгілі бір қажетті біліктер мен дағдылардың иесі,
оқу әрекетінің субъектісі, әр түрлі мәдениеттерімен өз көзқарасы
тұрғысынан диалогқа түсетін автор және жас ерекшелігіне сәйкес өз
жолын қалыптастыруға күш жұмсап, еңбектенетін бала деп,
қарастыратын, осыған орай көп қырлы құрылымды білім – тәрбие
мазмұнын анықтап құруға көмектесетін қазіргі заманғы дамыта отырып
оқыту идеясы алынатындығы атап көрсетілген
Біздің пікірімізше, мұғалімнің қазіргі кезеңдегі дамыта оқыту
жағдайындағы басты міндетін айқындау мәселесі шұғыл түрде күн
тәртібіне қойылуға тиіс, өйткені мұғалім деген терминнің өзі оның
қазіргі кезең талаптарына сәйкес қызметінің мән мағынасын толығымен
аша алмайтын сияқты. Бірінші кезекке оқушыны бұрынғыша пәндік
білім, білік және дағдының белгілі бір жиынтығымен қаруландыру
емес, оның оқу – танымдық әрекеті негізінде жеке бас тұлғасын
тәрбиелеу қойылып отырған қазіргі кезеңде мұғалімнің негізгі қызметі
оқушылардың оқу танымдық іс - әрекетін дұрыс ұйымдастыру және
басқару болып табылады. Республикада оқыту мазмұны жаңартылып,
енгізілген жаңа буын оқулықтары көпдеңгейлі, интеграцияланған, дамыта
оқыту жүйесі қағидаларына сәйкестендірілгенімен ерекшеленеді. Дамыта
оқыту педагогикалық жұртшылық санасына сіңгенін және бүкіл білім
беру жүйесіне әсерін тигізіп отырғанын байқау қиын емес. Біз
зерттеуімізде Л.С. Выготский, Л. В. Занков, В. В. Давыдов, Д. Б.
Эльконин ойларын басшылыққа алып, осы ғалымдардың еңбектеріне
сүйендік. Дегенмен, оқытудың жаңа технологияларын математика
сабақтарында қолданудың нақты жолдары, оны қолдану арқылы оқушылардың
белсенділіктерін арттыру мүмкіндіктері нақты зерттеліп болмағандығын
байқаймыз. Осы бағыттағы жұмыстарды нақтылау жолдарын іздестіру
зерттеу проблемасының Бастауыш сынып математика сабақтарында дамыта
оқыту технологиясын қолдану арқылы оқушылардың белсенділігін арттыру
жолдары атты тақырыбын айқындайды.
Зерттеу мақсаты:
Математика сабақтарында дамыта оқыту технологиясын қолдану арқылы
оқушылардың белсенділігін арттырудың жолдарынғылыми теориялық негіздеп,
дидактикалық жолдарын, шарттарын анықтау.
Зерттеу нысаны:
Бастауыш сыныптарда математиканы оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні:
Бастауыш сынып оқушыларын математиканы үйретуде жаңа
технологияларды қолдану әдістемесі.
Зерттеу міндеттері: 1) Мектептің бастауыш сыныбында математиканы
оқыту барысында жаңа технологияларды қолдану арқылы оқушылардың
белсенділігін көтеруді ғылыми әдістемелік тұрғыда негіздеу; 2)
Математиканы оқытуда жаңа технологияларды қолданудың тиімділігін
тәжірибелік эксперимент барысында тексеру;
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер бастауыш сыныпта математиканы
оқыту барысында оқытудың жаңа технологиялары жүйелі түрде қолданылып
отырса, онда оқушылардың ойлау қабілеті дамып, сабаққа деген
қызығушылығы артады, өз бетімен білім алуға ынталанады, өйткені,
оқытудың жаңа технологиялары оқушыларды жан – жақты дамытып, өз ойын
тұжырымдап айта білуге, өз бетімен қойылған мақсатқа жетуге, сонымен
қатар ой қорытындысын жасауға итермелейді.
Зерттеу әдістері:
- қарастырылып отырған мәселелерге байланысты психологиялық,
педагогикалық, философиялық және әдістемелік еңбектермен оқып танысу
және оларға талдау жасау;
- бастауыш сынып математикасы пәні бойынша жасалған оқу
бағдарламаларын, оқулықтарды талдау;
- оқытудың жаңа технологияларын қолдану бағытындағы озат педагогикалық
тәжірибелермен танысу;
- оқушылардың даму үрдісін бақылау;
- мектеп құжаттарымен танысу және оларды сараптау;
- оқушылардың жұмыстарының нәтижесін талдау,
- тәжірибелік – эксперименттік жұмыс жүргізу және қорытындылау.
Зерттеу кезеңдері:
І - кезеңде (06.2007 - 10.2007) тақырып таңдау және оған материал
жинақтау, түрлі әдебиеттермен танысу, іріктеу жұмыстары жүргізіледі.
Эксперименттің мақсат – міндеттері белгіленеді, зерттеу болжамы
жасалды. Теориялық әдістемелік әдебиеттерге шолу жасап, озат
педагогикалық тәжірибеге талдау жасалды.
ІІ кезеңде (11.2007- 09.2008) материалды жинақтауда одан әрі
жалғастырып эксперимент жұмысын жүргізу. Эксперимент жұмысы , 4-
сыныптарда жүргізілді, нәтижелері талданып, қорытындыланды.
ІІІ – кезең (09.2008 – 01.2009) аралығында эксперимент жұмысы
қорытындыланып, пікірлер мен ұсыныстар дайындалды.
Зерттеу базасы: Атырау қаласы №19 мектебі және Новобогат орта мектебі.
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан тұрады. Соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен
қосымшалар берілген.
І тарау. Оқытудың жаңа технологияларының теориялық негіздері
1.1. Қазіргі оқыту технологиясының психологиялық- педагогикалық
негіздері
Қазіргі күнгі ғылым психикалық даму қоршаған ортаның санада
сәулеленуіне, яғни танымдық тәжірибені және әрекетті меңгеруіне,
меншіктеуіне байланысты деп қарайды. Бұл – оқу, білім алу деген
сөз.
Оқу – адамның психикалық дамуының формасы, элементі. Кез – келген
оқыту белгілі бір мөлшерде адамды дамытады. Даму ұғымының психологиялық
анықтамасы – жаңарту процесі, жаңаның өмірге келіп, ескінің жоғалуы
деген мағынаны білдіреді. Барлық табиғат құбылыстары сияқты бала
психикасы да үнемі диалектикалық жолмен дамып, өзгеріп, бір
деңгейден екінші деңгейге өтіп отырады.
Қай заманда да мектеп қоғамның әлеуметтік, экономикалық, және
мәдени салаларындағы өзгерістерге икемделіп отырған. әр кезеңге сай
оқыту туралы теориялары, оқыту процесін ұйымдастыру мәселелері де
өзгеріп , жаңа сұраныстарға жауап берердей бейімделген.
Дәл қазір адамның ақыл – ой, шығармашылық мүмкіндіктеріне
қойылатын талаптар артуда. Мұндай күрделі міндеттерді шешудегі орта
мектептің бастауыш сатысының алар орны ерекше. Оқушылардың білім
берудің барлық кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын анықтайтын негіз
бастауышта қаланатындығы баршаға белгілі. Республикамызда соңғы
жылдары оқыту процесін ізгілендіру, оның практикалық бағыттылығын
күшейту мақсатында біраз шаралар жасалды. Оларды инновациялық
процесс немесе педагогикалық жаңалықтарды енгізу деп жүрміз.
Мәселеге тереңдемей тұрып, алдымен инноватика ұғымының мәні,
латынның іn – novus деген сөзінен шыққан, жаңарту, өзгерту
мағынасын беретіндігіне тоқталған дұрыс. Педагогикада жаңа әдістер,
тәсілдер, құралдар, оқулықтар, бағдарламаларды пайдалануды білдіреді.
Яғни оқыту мен тәрбиелеуге өзгерістер енгізу, олардың сапасын
арттыру болып табылады.
Білім беру саласындағы жаңалықтар:
1) ұйымдастырудағы:
2) технологиялардағы;
3) оқулықтар мен бағдарламалардың өзгеруі, - деп үш топқа бөлінеді
Француз ғалымы Э.Брансуик педагогикалық жаңалықтардың 3-мүмкін
түрін бөліп қарайды:
1. Жаңалық ретінде бұрын еш жерде, еш уақытта қолданылмаған
білімдік идеялар мен әрекеттер алынады. Мүлдем жаңа нәрсе.
Практикада ондай жаңалық өте сирек кездеседі.
1. Белгілі бір кезде, белгілі бір ортада көкейкестілігімен
ерекшеленген, қайта орын алып отырған, жаңа жағдайға
бейімделген идеялар. Бұл қазіргі педагогикалық жаңалықтардың көп
бөлігін құрайды.
Практикада бұрын болған, тек мақсатын өзгертіп пайдалану арқылы
жаңа нәтижелер беретін жаңалық.
Қолданылып жүрген технологияларды келесі түрлерге бөліп жіктеуге болады:
- дамыта оқыту жүйесі (Л.В.Занков)
- дамыта оқыту технологиясы (Д.Б.Эльконин-В.В.Давыдов)
- тұлғаның шығармашылық қасиетін дамытуға бағытталған дамыта оқыту
жүйесі (И.П.Волков, С.С.Альтшулер)
- жеке адамға бағытталған дамыта оқыту (И.С.Якиманская)
- өзіндік дамыта оқыту технологиясы (Г.К.Селевко)
-Г.С. Альтшуллердің (ТРИЗ) тұлғаның шығармашылық қасиеттерін дамытуға
бағытталған дамыта оқыту жүйесі.
Л.Г. Петерсонның математиканы кезеңдеп оқыту жүйесі.
Педагогикалық процестің жеке бағдар негіздері педагогикалық технологиясы.
Ш.А. Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы.
Е.Е Шулешконың сауаттылыққа ерте және қарқынды оқыту технологиясы.
Оқушылар қызметін қарқындату, интенсивтендіру және белсенділігін арттыру
негізіндегі педагогикалық технология.
Ойын технологиясы: проблемалық оқыту, шет тілі, мәдениетті оқытудағы
коммуникативті технология (Е.И.Пассов). Оқу материалының белгілеу моделі
мен сызбасы негізінде оқытудың интенсивтендіру технологиясы.
Оқыту процесін ұйымдастыру және нәтижелі басқаруға негізделген
педагогикалық технология.
Түсіндірмелік басқарудағы тірек сызбасын пайдалану арқылы перспективалық
оқыту (С.Н.Лысенкова).
- деңгейлік зерделеу технологиясы.
- міндетті нәтиже негізінде деңгейлік зерделеп оқыту (В.В.Фирсов).
- ұжымдық оқыту әдісі.
- топтық технология.
- компьютерлік (жаңа ақпаратты)
- бағдарламалы оқыту технологиясы
- жекелеп оқыту технологиясы (А.С.Границкая)
- баланың қызығушылығы бойынша жеке ыңғайда оқытуда мәдениетке
тәрбиелеу технологиясы (И.Н.Закатова), т.б.
Қазіргі кезде көпшілік назарын өзіне аударып отырған идея – дамыта
оқыту идеясы. Дамыта отырып оқыту идеясы тұрғысынан әр пән
мазмұнының ерекшеліктері мен біртұтас білім жүйесіндегі орны
түрліше.
Технологиялық процесс – технологиялық бірліктердің арнайы жүйесі,
олар педагогикалық нәтижелерге бағытталған. Дамыта оқыту жүйесіндегі
технологияның классификациялық сипаттамасы төмендегідей:
1) Қолдану деңгейіне қарай: жалпы педагогикалық;
2) Философиялық негізіне қарай: гумандық;
3) Психикалық даму факторына қарай: социотектік, психотектік;
4) Игерудің ғылыми тұжырымдамасына қарай: рефлекторлық;
дамытушылық;
5) Мазмұндық сипатына қарай: білімдік, тәрбиелік;
6) Басқару типіне қарай: шағын топтар жүйесі;
7) Ұйымдастыру формасына қарай: сыныптық, сабақтастық, топтық және
жеке;
8) Балаға қатынас танытатын әдісіне қарай: тұлғалық, бағдарлық;
9) Басымдық танытатын әдісіне қарай: дамытушы;
10) Оқушылар категориясына қарай: жалпы;
11) Жетілдіру бағытына қарай: балама.
Бастауыш мектепте қолданылып жүрген технологияларды білімдік
әдістеріне қарай төмендегіше топтауға болады.
1. Тілдік өріс. Бұл топ жас кезден бастап кубиктер арқылы
жылдам оқуға үйретуге арналған Н.А.Зайцевтің: каллиграфияны дұрыс
қалыптастыру, сауатты жазуға үйретуге арналған Е.Н.Потапова және
басқа да технологияларымен сипатталады.
2. Математикалық өріс. Бұл топқа П.М.Эрдниев және Б.П.Эрдниев
т.б. жасаған технологияларды жатқызамыз.
Республикада бастауыш мектептегі оқыту мазмұны жаңартылды. Жаңа
мазмұнды ескі әдістермен енгізуге болмайтындығы белгілі. Оқулық
қанша жақсы болғанымен онымен жұмыс жасайтын мұғалімдер оқытудың
жаңа тәсілдерін меңгермеген болса, оқулықтардың негізгі идеясы,
дамытушылық идеясы, мәні іске аспауы мүмкін. Сол себепті бүгінгі
күні мектеп мұғалімдерінен жұмыстың жаңа тәсілдерін қолдану қатаң
талап етіліп отыр.
Еліміз егемендігін алу арқылы мүмкін болған жаңа буын
оқулықтарының ғылыми негізі ретінде дамыта оқыту жүйесі алынып
отыр. Оқушы қабілеттерін дамыту, талантты балалардың талабын ұштау
мақсатында ашылып, жұмыс істеп жатқан жаңа үлгідегі лицей, гимназия
сияқты мектептерді заман талабы өмірге келтірді. Бұл мектептерде
оқушылар қабілеттеріне қарай лайықтанып жасалған арнайы
бағдарламалармен оқытылады. Жалпы білім беретін мектептерге қарағанда
жаңа үлгідегі мектептерде бейімдік пәндер көбірек, олардың
балалардың талантын, дарынын ашуға мүмкіндігі де мол.
Бастауыш сынып оқушыларының танымдық қызығушылығын дамытудың
негізгі факторы олардың білімі мен дағдыларының дәрежесі ғана емес,
сонымен бірге, баланың маңызды психикалық қызметтерін, ақыл – ой
жұмысының тәсілдерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін оқу процесін
жолға қою керектігі болып саналады. Оқушының шығармашылық қабілеті
де оның ойлау мен практикалық әрекеттері арқылы ғана дамиды.
Ойлауға үйрететін сабақтарды дамыта оқыту сабақтары деп білеміз.
Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі жаңа технологиялар пайдалану
тәжірибеге еніп, нәтижелер беруде. Әсіресе, бастауыш сынып мұғалімі
мектептердегі жаңарту процесін қызу қолдап, жаңалықтарды жылдам
қабылдап, оларды практикада қолдануда үлкен белсенділік танытуда.
Дамыта оқытуды ұйымдастыру балаға ақыл – ой әрекетін меңгеруге
жағдай жасау деп қарастыру керек. Дамыта оқыту сабақтағы ерекше
ахуал, мұғалім мен оқушы арасындағы ерекше қарым - қатынас.
Мұғалім бұл жағдайда дайын білімді түсіндіріп қоюшы, бақылаушы,
бағалаушы емес, танымдық іс - әрекетті ұйымдастыратын ұжымдық
істердің ұйытқысы. Тек осындай оқыту ғана баланы интеллектісінің
көзін ашып, шығармашылығын дамытады. Бұдан, бастауыш сынып
оқушыларының қарқынды ой еңбегімен айналысуға табиғи мүмкіндіктерінің
бар екенін оқыту процесінде ескеру қажет деген тұжырымға келеміз.
Дәстүрлі педагогикада қарапайымнан күрделіге қарай , нақтыдан
абстрактіге қарай деген принцип бар. Дамыта оқыту жүйесінің
авторлары бұған керісінше, бала ойлауын абстрактіден қарапайымға
қарай жетелейді. Мысалы: А әрпін өткенде, алманың суретін
көрсетіп тұрып, оның не екенін, дәмі, түрі, формасы қандай екенін
сұрағаннан гөрі, ол туралы не білетінінін, не айта алатынын сұрап
білудің баланы дамыту үшін тиімділігі зор екенін айтады. Дамыта
оқыту жүйесінің маңызды принциптерінің бірі – теориялық жаттауы,
терминдерді есте сақтауы деп түсінбеген жөн. Бастауыш мектеп-бұл оқушы
тұлғасы мен сапасының дамуы қуатты жүретін ерекше құнды, қайталанбайтын
кезеңі. Сондықтан да бастауыш білім үздіксіз білім берудің алғашқы
баспалдағы. В.А. Сухомлинскийдің пікірі бойынша, бала өз күшіне деген
сенімін ешқашанда жоғалтпауы, өзінің қолынан еш нәрсе келмейтінін
сезінбейтін болуы тәрбиешінің педагогтық көрегендігі болып табылады. Әрбір
жұмыс оқушы үшін титтей де алға қарай ілгері болуы қажет. "Баланың
білместігін құрметтей біліңдер" - поляк педагогы Януш Корчактың осынау
сөздерінің мұғалім үшін маңызы зор.
Бастауыш саты - оқушыда, оның интеллектісі дамуының іргетасы - оқу
әрекеті қалыптасуының қуатты жүретін кезеңі. Оқу әрекетінің мазмұны оқу
тапсырмалары түрінде құрылады. Осы тапсырма түрлерін меңгеру оқушы ойын
тәртіптеп, оның белгілі бір бағытта жүйелі "арнамен жүруін" қамтамасыз
етеді; жеке тұлғаның негізгі психикалық үрдістері қалыптасып, ырықты зейін,
рефлексия, өзін-өзі бақылау, әрекет-амалдың ішкі жоспары сияқты жаңа
түзілімдер пайда болады.
Бастауыш сыныптарды математиканы оқыту мына сияқты өзара байланысты төрт
түрлі мақсатқа жетуді көздейді деуге толық негіз бар:
1. Білімділік - бағдарламаға сәйкес математикалық білім, білік және
дағдыларын белгілі бір көлемін оқушылардың игеруі;
2. Тәрбиелік - шынайы ғылыми дүниетанымдық көзқарасты, жоғарғы ізгі
игіліктер мен сапаларды, еңбекке дайын болу және тағы басқа қасиеттерді
қалыптастыру.
3. Дамытушылық - логикалық құрылымдар мен ойлаудың математикалық стилін
дамыта түсу;
4. Практикалық - меңгерген математикалық білімдерін нақтылы жағдайларда
практикалық есептерді, мәселелерді шешуде қолдана білумен бапйланысты
білік қалыптастыру.
Осы мақсаттардың табысты шешілуі оқыту мазмұнын тиімді жолмен
сұрыптап алуға, оны оқытып үйретудің жан-жақты ойластырылған жүйесін құруға
және оқытудың сәйкес әдіс-тәсілдерін, жабдықтарын, үйымдастыру түрлерін
іріктеп алуға байланысты. Ең басты мәселе оқыту мазмұны мен оның құрылысын
анықтау болып табылады.
1970 жылдардың басынан бастап жүргізілген педагогикалық –
психологиялық зерттеулер бастауыш сынып оқушыларының таным
мүмкіндіктері туралы ескі түсініктерді мүлдем өзгертті. Бұл жаста
оқушыда ойлаудың эмпирикалық түрлерін тірек ете отырып, теориялық
ойлауға өте аларлықтай мол әлеует бар екені дәлелденді. Заттар мен
құбылыстардың тек сыртқы қасиеттері ғана емес, ішкі байланыстарын,
заңдылықтарын меңгеру олардың танымын тереңдететіндігі анықталды. Осы
сабақтарда балалардың эмпирикалық білімдерін пайдалана отырып,
қоршаған орта мен өмір заңдылықтарына көздерін жеткізу, қорытынды
жасауға дағдыландырулардың танымдық үрдістерін, теориялық ойлауын
іске қосатын амал болып табылады. Дамыта оқыту жүйесіндегі
қойылатын сұрақтар проблемалы, ойлауды, пайымдауды қажет ететіндей
етіп беріледі. Оқушы да ондай сұраққа өз ойын, өз пікірін білдіре
жауап беруге дағдыланады. Жауаптардың бірнеше вариантта болуы
мүмкін екендігі қарастырылады. Мысалы: Берілген мәліметтер бойынша
есеп құрастыр немесе 4 және 5 сандарымен қандай тапсырмалар
ойлап табуға болады? түріндегі сұрақтар. Көрнекілік, т.б. әдістер
де осылайша сәйкес өзгертіле, күрделендіріле пайдаланылады.
Дамыта оқыту сабақтарында жаңа материалды талдауға зор көңіл
бөлінеді. Өйткені, талданбаған шығарма, есеп бала жүрегіне жетпейді
деп есептелінеді. Талдау – бірлескен ізденіс. Ізденіс барысында
мұғалім әр баланың көңіл – күйін бақылауға, ой – пікірін байқауға
мүмкіндік алады. Әсіресе оқу сабақтарындағы материалды талдау арқылы
шығарманың айтар ойы, идеясы бала жүрегіне жетіп, талдау арқылы,
ар, ұят, қайырымдылық, әдептілік, т.б. сияқты тамаша адамгершілік
қасиеттер балалар бойына жұғысты болады. Сол сияқты есептің
мазмұнына орай оларға адамгершілік, эстетикалық, ұлттық сана – сезім,
салт – дәстүр қалыптастыруға болады. Салыстыру деген не?
Философиялық сөздікте салыстыру – объектілер арасындағы ұқсастық пен
айрымашылықты анықтау. Қорытудың алғы шарты, - делінеді.
Салыстыру неғұрлым қарапайым, бірақ аса мәнді ойлау операциясы ,
оқушының талдау, жинақтау, қызметінің маңызды жағы заттар мен
құбылыстарды салыстырмайынша олардың елеулі белгілерін анықтау мүмкін
емес.
Мұғалім салыстыру әдісімен сабақ жүргізе отырып, оқу материалын
оңай, көрнекі етіп ұсынуға мүмкіндік алады. Баланың қиялын
дамытады. Салыстыру белгілі мен белгісіз арасындағы көпір сияқты,
оқушыларға күнделікті өмірінен тысқары білімді меңгеруге көмектеседі.
Салыстыра отырып, бұрынғы өтіп кеткен материалдар мен жаңа білім
арасындағы логикалық байланыстарды анықтауға үйренеді, сонымен бірге
оқушы заттар мен объектілердің байқалмай, көрінбей қалатын
белгілерін анықтауға үйренеді. Баланың байқампаздығы артады. Ал
байқампаздық – баланың жалпы дамуындағы негізгі психологиялық
компонент болып табылды. Неғұрлым салыстыру жұмысы тиімді
ұйымдастырылса, соғұрлым білім алудағы формализм жойылып, ең
негізгісі оқуға деген қызығушылық арта түседі. Заттарды салыстыра
отырып, тек, ұқсастығы мен айрымашылығын тапқызып қоймай, олардың
себептерін айқындатудың бала дамуы үшін маңызы зор. Біріншіден,
заттардың әртүрлі белгілерін таба білуге үйренсе, екіншіден
қабілеттері дамиды. Бастауыш сынып оқушылары салыстыра білмейді,
сондықтан бұл жұмысты дұрыс ұйымдастыру мұғалімнен үлкен шеберлікті
талап етеді. Ол үшін оның кезеңдерін, неден басталып, немен
аяқталатынын, белгілерін білу керек.
Белгі дегеніміз - заттарды басқа заттардан ажырататын көрініс.
Бұл жұмыстың нәтижесінде жоғарыда айтылып кеткен байқампаздық арта
түседі.
Байқау - қоршаған ортамен байланысу деген сөз. Ол қарау,
қабылдау арқылы іске асады.
Дамыта оқыту жүйесінің маңызды тағы бір ерекшелігі – сынып
оқушыларын жақсы, жаман оқушылар деп бөлмей, барлық баланың
дамуы үшін қолайлы жағдай туғызуды мақсат тұтуы. Нашар оқушының да
өз шамасы келгенінше, қабілеті жеткен жерге дейін еңбек ету
ойластырылған. Сол арқылы ол да өзін мүмкін дәрежеге дейін
дамыта алады. Бұл жолда оның қателесуі, жаңылуы әбден мүмкін.
Тек мұғалім тарапынан көрсетілген сабырлылық, байсалдық оның өз
күшіне деген сенімін арттырып, алға жетектейді деп
есептелінеді.
Дамыта оқыту жүйесінде мұғалім мен оқушы арасындағы қарым –
қатынас жаңа қағидаларға негізделеді. Олар ынтымақтастық,
өзара сыйластық, түсіністік сияқты қасиеттер. Бала өз ойын
қорықпай, сеніммен айта алатындай ахуал болуы басты назарда
ұсталынады. Ол үшін оның әрбір жауабы мұқият тыңдалып, дұрысы
мақталып, қатесі еппен түзеліп отырылады. Оқушыны кішкентай бала
деп қарамай оның да пікірімен санасу, көзқарасын құрметтеу оның
дамуына орасан зор әсер ететіндігі дәлелденген. Бастауыш мектеп
оқушыларының оқу әрекеті- ол орындайтын әрекеттердің жетекшісі,
негізгісі. Оқу әрекеті арқылы осы кезеңге тән психологиялық жаңа
құрылымдар тоериялық сана және ойлау қалыптасады. Олармен байланысты
рефлексия, талдау, жинақтау сияқты психикалық қабілеттер дамиды.
Оқу әрекетінің алғы шарттары мектепке дейінгі жаста, рольдік –
сюжеттік ойындар кезінде байқала бастайды. Мектеп алды топтарда
балалардың қоршаған дүние жайлы қызығушылықтары артады да, оның
танымдық қажеттіліктері молаяды.
Мектепте бұл қажеттіліктерді қанағаттандырудың мүмкіндігі мол.
Енді ол мұғалімнің басшылығымен әртүрлі тапсырмаларды шеше отырып,
қарапайым теориялық білімдерді меңгере бастайды.
Осылайша оқу әрекетінің мазмұны болып табылатын теориялық білім
оқушының қажеттілігіне айналды. Сананы билеген ішкі күштер
әрекетінің амалдарын, орындаудың құралдарын белгілеуді, таңдауды
талап етеді.
Сабақтың әрекет теориясына сәйкес ұйымдастырылуы – баланың жеке
басын дамытудың басты кепілі. Ол үшін мұғалім мына қағидаларды
есінде ұстауы қажет: баланың бойындағы құмарлығын, қызығушылығын
жойып алмай, оның үнемі алға жылжытуға деген талап – тілектерін,
сұраным пен мұқтаждарын ескеру, шығармашылығын жетілдіру; білімді өз
бетінше іздену арқылы алуға қолайлы жағдай жасау; өзін - өзі
дамытатын тұлға қалыптастыру. Мұғалім бала бойындағы жаратушылық
сапалардың болатындығын мойындауы және оны әрі қарай дамытуы керек.
Ол үшін өзі де өзгеруі, дәстүрлі оқытудың стереотиптерінен арылуы
қажет. Білім арқылы баланы дамытудың жаңа стратегиясы мен
тактикасын таңдай алуы керек. Өзінің философиялық ұстанымдарын қайта
қарағаны дұрыс.
Айтылғандарды қорыта келе, дәстүрлі оқыту әдістемесі негізінде
метафизикалық (экстенсивтік , сандық, мазмұндық) әдіснама, ал дамыта
оқыту технологиясының негізінде диалектикалық (интенсивті, сапалық,
мәнділік) әдіснамасы жатыр деп айтуға болады.
Дәстүрлі оқыту балада білім, білік, дағды алуға қажетті ақыл,
сана бар деп есептеп, сол ақылға дайын білімді құю керек деген
көзқарасқа, ал дамыта оқыту бала бойындағы табиғи қабілеттерді
жаңа белестерге көтеруді мақсат тұтатын принциптерге
негізделген.
Дәстүрлі оқыту жаттауға, есте сақтауға, ал дамыта оқыту
дербес жұмыс істеуге, алған білімді пайдалана білуге үйретеді.
Дамыта оқыту арнайы педагогикалық технологияларды қажет етеді.
Ол технологияларда баланы қоршаған ортамен еркін қарым қатынасқа
түсу мүмкіндігі беріледі. Қарым – қатынастар: жоспарлау,
ұйымдастыру, мақсаттарды жүзеге асыру, іс - әрекеттерді талдау
кезеңдерінен тұрады. Әр кезең бала тұлғасының дамуына өз үлесін
қосады.
Қай елдің болмасын өсіп - өркендеуі, өркениетті дүниеде өзіндік
орын алуы оның ұлттық жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты.
2. Дамыта оқыту технологиясын қолдану - оқушылардың
белсенділігін арттыру жолдарының бірі
Жалпы білім беретін мектептердегі білім мазмұнына қойылатын
қоғамның әлеуметтік талабының ерекшеліктері – оқытуда ақпараттық
технология пайдалану мүмкіндігін ескере отырып, даралап және
саралап оқытуды негізге ала отырып, білім мазмұнын жаңартудың
көп деңгейлік жолдарын жүзеге асыру.
Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту тұжырымдама-сында:
Бастауыш мектептің негізгі міндеттері – баланың жеке басының
алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету, оның қабілетін ашып, дамыту,
оқуға деген ықыласын, іскерлігін қалыптастыру, оқу, жазу, санау,
қарым – қатынас ынтымақтастық тәжірибесінің берік дағдыларын
меңгерту, - дей келіп, оқытудың жаңа мазмұны, тиімді әдістемелер
мен педагогикалық технологиялар мәселелер бойынша жедел ақпарат
беру үшін қазіргі коммуникациялар жүйесін жасау міндетін қояды.
Әлемдік педагогикалық тәжірибеде технология ұғымының ену
тарихына көз жіберсек, бұдан 15 – 20 бұрын отандық педагогикада
технология ұғымы мүлдем дерлік қолданылған жоқ. Жалпы, технология
идеясы өте жаңа ұғым емес. Оқыту процесін технологияландыру туралы
ойды осыдан 400 жыл бұрын Я.А.Коменский айтқан болатын. Оның
ойынша оқыту техникалық болуы қажет, яғни нені үйретсе де, нені
оқытса да табыссыз болмауы керек. Оқытудың мұндай механизмін яғни
нәтижеге қол жеткізетін оқу процесін Я.А.Коменский дидактикалық
машина деп атады.
Табиғат танымында, ғылымда үлкен секіріс ретінде танылған ғылыми
– техникалық революциялар техника, технология саласына іргелі
өзгерістер әкелді, табиғатқа, қоғамға, адам өміріне игі әсерін
тигізді, нәтижесінде жаңа технологиялар, жаңа перспективалық бағыттар
өмірге келді. Мұндай ірі ғылыми ғылыми – техникалық революциялар
қатарына нәрселердің микроқұрылысын тану, ғарышты игеру,
кибернетикалық құрылымдар, өндірісті автоматтандыру, қалдықсыз өнім
өндіру қалдықты қайта өңдеу жатады.
Қазіргі заманғы оқыту технологиялары педагогикалық және
психологиялық ілімдер негізінде дамытушы, тұлғалық бағдарлы, мақсатты
технология болып табылады. Оқыту процесін технологияландыру басқа
ақыл – ой талабына ғана негізделген рационалистік немесе технократтық
деп аталатын дидактикалық парадигмамен байланысты. Педагог –
рационалистердің негізгі міндеті – оқу материалын меңгерудің неғұрлым
тиімді тәсілін іздестіру. Нақ осы модель төңірегінде оқытудың
техникалық құралдарын қолданудың мүмкін жолдары пайда болады, ол
кейіннен оқыту технологиясы ұстанымдарына ұласты.
Осы заманғы ұлттық мектеп білім мазмұны тұжырымдамасының
методологиясы таным процесінің философиялық теориясынан, жеке тұлға
болмысын түсінуге бағытталған іс - әрекет түрлері ілімнен, түрлі оқу
пәндерін оқытуға диалектикалық тұрғыдан қарау мен тұтас
педагогикалық процесс теориясының негізі қағидаларынан келіп шығады.
Оған мақсат қою, осы мақсатқа жетудің құралдарын іздестіру, бұл
құралдарды қолданудың ережелерін табу маңызды болды. Сөйтіп, мақсат
– құрал – оны қолдану ережелері – нәтиже модулі шықты. Бұл – білім
берудегі кез – келген технологияның өзегі. Я.А. Коменскийден кейін
педагогикалық технология элементтерін Г. Песталоцци еңбектерінен
кездестіруге болады.
АҚШ – та педагогикалық технологияға қызығушылық үстіміздегі
ғасырдың 30 – жылдарындағы техникалық құралдарды пайдаланып оқыта
бастаған кезде басталып, білім берудегі технология термині пайда
болды. Бұл оқу процесінде техниканы пайдаланумен пара – пар еді. 60
– ыншы жылдарда Америкалық, батыс Европалық межеленген білім
нәтижесіне қалай жетуге болады мағынасын беретін педагогикалық
технология термині пайда болды.
Дидактиканың техникалық мәселелері біздің заманымыздың ІІ –
жартысында техника мен технология интенсивті дамуы нәтижесінде пайда
болды. Оқыту технологиясы немесе кеңірек қарайтын болсақ,
педагогикалық технология ақпаратты сақтау, өңдеу беру әдістері мен
құралдардың табылуына байланысты. Дамудың барлық мүмкіндіктеріне не
әлеуметтік технологияның маңызды компоненті болып табылады.
Оқыту технологиясы – бұл ұзақ тарихи дамудың нәтижесі. Мұның
жолында талай іздену мен адасу, ұзақ жылғы еңбек пен еліктеу,
жарқын ойлардың жылт еткен кездейсоқ жарқылы мен терең сенім, ең
соңында кәдімгі үйреншікті әдет қалыптасты. Қоғам тарихы технология
саласындағы көптеген революцияны біледі. Қазіргі уақытта жалпы
білім қоғамдық қажеттілік қана емес, сонымен қатар, жеке адамның
өзіне қажет, оның қоғамдық мәдени өмірге, кәсіптік өмірге қатысып,
білімін одан әрі жетілдірудің мөлшері болып табылады. Сондықтан да
жалпы білім беретін мектептің білім мазмұнын жаңарту үшін нақты
әлеуметтік жағдайларда дамитын әрбір оқушының талғам – тілегін, оның
табиғи биологиялық - генетикалық негіздерін, қабілетін, денсаулығы
мен психологиялық ерекшеліктерін барынша ескере отырып, жеке
тұлғаның шығармашылықпен іс - әрекет ете білу мақсаты басшылыққа
алынады.
Жаңартылған білім мазмұнының ғылыми - әдістемелік негізіне дамыта
оқыту идеясы алынған. Дамыта оқытудың ерекшелігі оқушыда
пәндік білім, білік, дағды қалыптастырудың қажеттігін жоққа
шығармайды, бірақ оқыту мен оқушыны дамыту міндетін бөліп
қарастыруды, яғни білімділік міндеттерінің басымдылығын қолданылмауы,
оқыту оқушының дамуын қамтамасыз ететін жағдай бллуы керек
дегенде приоритет етіп қояды. Дамыта оқыту жүйесінде оның мазмұны
оқушының жеке бас тұлғасын дамытуды4 құралы деп қарастырады. Ол
мазмұнда оқушы меңгеруге тиіс теориялық ұғымдар мен түсініктер
жүйесі, оны саналы меңгеретін жалпыланған амал - әрекеттер және
ұстанымдары беріліп бейнеленуі қажет және бұл мазмұн оқулықта
көрініс табуы шарт. Л.В.Занков бастауыш сынып оқушыларының оқуы мен
дамуын зерттей келіп, оқушылардың жоғары сапалы білім мен дағды алуын
баланың жан-жақты психикалық дамуымен (ақыл, ерік, сезім) байланыстырады.
Жалпы даму кез келген пән бойынша білім, білік, іскерлік дағдыларының
сапасымен өлшенсе, арнаулы дамыту белгілі бір пәнді меңгеру болып
есептеледі. Ол сабағы да, дамуы да нашар оқушыларға оқу-тәрбие жұмысында
көңіл аудару қажет деп есептеді.
Жалпылама жүргізілетін педагогикалық тәжірибеде нашар оқушылар оқуда
қалыс қалып отырады, ал оларды өз қатарымен теңестіруді көздеп жүргізілген
жұмыстар артық жүк болып, жақсы нәтижеге жеткізбейді.
Оқуы нашар оқушылар оларды дамыту жұмысының үздіксіз жүргізілуін қажет
етеді, ал үсті-үстіне даярлық жаттығуларын толтыра беру, онсыз да
жетіспейтін дамуын тежейді... Нашар қабылдайтын оқушылардың жалпы дамуына
үздіксіз жұмыс жасау ұтымы әсер етумен бірге, білім мен іскерлік дағдыны
меңгеруге қолайлы жағдай жасайды.
Технологияның басты мұраты – заттарды салыстыра отырып, тұжырымдар жасау
арқылы, деңгейлік топтау және құрастыру тапсырмалары арқылы баланың
байқағыштығы мен ой-өрісін, прақтикалық икемділіктерін дамыту.
Негізгі қағидалары-
1. Теориялық білімнің жетекші ролі.
2. Баланың оқу барысын түсінуі.
3. Жоғарғы қиындық деңгейінде оқыту.
4. Барынша тез алға жылжу.
5. Бар баланы жан-жақты дамыту.
Басты құрал – деңгейлік тапсырмалар.
Зерттеулер көрсеткендей, балалардың сабақтағы белсенділігі мен дербестігі
екі есеге дейін артады, үздіктер мен оқу екпінділері саны оқу жылы ішінде
1,5 есеге артады.
Бұл технологиямен оқыту бастауыш сыныпта оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға зор мүмкіншілік береді..
Дамыта оқытуда мұғалімнің басты міндеті – оқу материалы
мазмұнын оқушыға дайын күйінде жеткізу, түсіндіру, іс - әрекет
үлгісін дайын түрде көрсету емес, оқушымен бірлесе, жалпы іс
- әрекетті ұйымдастыра отырып, алға қойған міндеттерді түсіну,
оларды шешудің тәсілдерін, жолдарын іздестіру. Жалпы алғанда,
оқу мазмұнының мақсаты оқушының қабілеттілігі мен табиғи
алғырлығын, ынтасын дамыту, мүддесі мен қызығушылығын жүзеге асыруын
қамтамасыз ету, шығармашылық ойын қалыптастыруға қажетті білім,
білік және дағдылармен қаруландыру арқылы кез – келген салады қызмет
етуге және тез өзгеріп отыратын заман талабына бейімделе алатын
түлекті тәрбиелеу.
Қазақстанда бастауыш математикалық білім беру, оқу мазмұнын
айқындау, ана тіліндегі математикалық терминологияны қалыптастыруға
халқымыздың ағартушы – ғалымдары Ы. Алтынсарин, М. Дулатов,
А.Байтұрсынұлы, К.Жәленов, С. Қожанов, Ә. Қасымов, Х. Досмұхамедов,
Қ. Сәтпаев және басқалар зор үлес қосты.
Ұлттық қазақ бастауыш мектебінің мәселесі еліміз егемендік алып,
өз тарихымызды түгендеуге бет бұрған шақта оң өзекті мәселеге
айналды. Қазіргі заманғы оқытудың технологиялық үлгілері оқытуда
ұйымдастырудың ізгілік, дамытушылық, жеке қарым – қатынастық
жобаларының әдіснамасын айқындайды. Сонымен қатар ғылымда оқушылардың
жас ерекшеліктеріне қарай бейімделген дамыта оқыту сияқты
технологиялар да орын алған.
Оқу технологиясы мұғалім мен оқушының тек оқу – оқыту – іс -
әрекетіне ғана негізделеді, ол – мұғалімнің оқушының танымдық
қызығушылығы мен дербестігін қамтамасыз ететін тұрақты да
қайталамалы амал, әдіс, іс - әрекеттердің жүйесі. Оқу технологиясы
жекелеген оқу пәнінің әдістемесінің құрамды бөлігі болып табылады.
Мысалы, есептеу дағдысын қалыптастырып, дамытудың, бекітудің оқу
технологиясы – оқушылардың есепті өз бетімен шығара білу білігін
жетілдірудің шарты. Бұл жағдайда оқу технологиялары математиканы
оқыту әдістемесіне жатады, сонымен бірге оқу технологиясы жеке
дидактикадан шығып, жалпы дидактикалық категорияға айналды.
Қазіргі заманғы ғылыми зерттеулер педагогикалық технологияның
қолданылу деңгейіне, философиялық негізіне, психологиялық даму
факторына, меңгерілу тұжырымдамасына, жеке тұлғаның қалыптасу
бағдарына, мазмұны мен құрылымының сипатына, ұйымдастырылу түріне,
танымдық қызметті басқару типіне, балаға қарым – қатынас тәсіліне
қолданылып жүрген әдістеріне, дәстүрлі жүйені жетілдіру бағытына
және оқушының категориясына қарай түрліше болып бөлінетінін анықтап
отыр.
Сөйтіп, қазіргі заманғы жаңа педагогикалық парадигманың пайда
болуының мынадай елеулі негіздері бар. Біріншіден, постиндустриялық
қоғам білім берудің күрт көпшілік сипат алуын және оның деңгейінің
тұтынушы тарапынан талап – тілектің өсуіне орай арттырылуын талап
етеді. Екіншіден, бұл жаңа парадигманың бекітілуі адам өмірінің
барлық саласында, оқытудың жолдары мен құрамдарында көрініс табады.
Былайша айтқанда, қазіргі заманғы педагогикалық парадигма екінші
мыңжылдықтың аяғы мен үшінші мыңжылдықтың басында үстемдік құратын
танымның гуманистік – рефлексивтік әдістері түріндегі мықты
дүниетанымдық көзқарасқа негізделеді. Үшіншіден, қазіргі заманғы
информатика құралдары мен телекоммуникация құралдары оқушыларға
бүгіннен бастап әр пәннің қиындық дәрежесі мен олардың өмірге
көзқарасының сабақтастығын анықтап, болашағын таңдауға мүмкіндік
береді.
Жалпы, оқыту технологияларын сабақта қолдану оқушылардың білім
сапасын арттырып қана қоймайды, оларды жеке тұлға ретінде
қалыптастыруға өз әсерін тигізеді. Тек олардың ерекшеліктеріне, мән
– мағынасына қарай таңдап, қолдана білу керек.
Оқушылардың танымдық ізденімпаздығы туралы мәселе тамырын тереңге
жіберіп, көне заманнан бастау алады. Сократтың өзі – ақ оқыту
барысында шәкірттердің танымдық белсенділігі мен ізденімпаздығын
арнайы басқарудың маңыздылығын атап көрсеткен-ді. Оқытуды күшейту
құралы ретіндегі оқушылардың танымдық ізденімпаздығы туралы пікір
Я.А. Коменскийдің еңбектерінде, сонан соң И.Г. Песталлоцци мен А.
Дистервегтің еңбектерінде тереңдетілді. Танымдық ізденімпаздықты
танымдық проблеманы шешу үшін қолдана білуі сияқты жеке адамның
сапасы ретінде (А.Лернер, 1971), оқушылардың білім мен іс - әрекет
тәсілдері игеруді қажетсінуі және бейімделуі, танымдық міндеттерді
бөгде біреудің тікелей көмегінсіз шешу қабілеті іс - әрекет мақсатын
айқындауға және оған түзету жасауға бейімділігі ретінде (В.
Кулагина, 1980) қарастыруды көздейді.
Зерттеулердің түрлі авторлары оқушылардың оқудағы танымдық
ізденімпаздығы мен белсенділігін қалыптастыру проблемаларын практикада
шешудің түрлі жолдарын бөліп көрсетеді:
- танымдық іс - әрекеттің дербестігін қалыптастыратын өзіндік
жұмысты ұйымдастыру мен оқу міндеттерін іріктеп шешу арқылы
(Голант, 1969; Есипов, 1961; Скаткин, 1966, 1971 және
басқалары);
- танымдық іс - әрекеттің тәсілдерін қалыптастыру арқылы
(Богоявлинский, 1959; Кабанова – Меллер, 1968; Менчинская, 1972;
В.В.Давыдов, 1972, 1986; Эльконин, 1960);
- Іс - әрекеттің бағдарланушылық негізін құрайтын жалпылама
білімдерді енгізу арқылы (Гальперин, 1976; Талызина, 1975);
- Оқытуға әдістемелік білімдер элементтерін енгізу арқылы
(Лернер, 1981; Коротяев, 1986; Пидкасистый, 1972, 1980);
- Оқу іс - әрекетін өздігінше бақылауды дамыту арқылы
(Рувинский, 1981);
Танымдық ізденімпаздықты жеке тұлғаның сан қырлы білім алуы
ретінде қарастыруға болады, бұл білім алу танымдық әрекетке сезім,
таным және ерік процестерінің нәтижесі болып табылатын өзін - өзі
икемдеу көрінісімен; танымдық уәж бен ізденімпаздық мінез – құлық
тәсілдерінің синтезімен; оқушының мінез – құлқындағы танымға деген
тұрақты көзқараспен сипатталады.
Еліміз егемендік алғаннан бері білім беру саласында елеулі
өзгерістер болып отыр: білім берудің мазмұны жаңарып өзгерді, білім
берудің жаңа жүйесі жасалды. Бұл педагогикадағы тұтас педагогикалық
үрдістегі өзгертулермен тығыз байланысты. Дегенмен де адам
психикасын дамытудағы ең басты құрылым – оқыту болса, кез – келген
оқыту есте сақтау мен білімді дамытады. Ал, оқыту мен дамыту өз
алдына жеке үрдіс бола алмайды, өйткені екеуі де жеке тұлғаның
дамуына әсер етеді. Осыдан мынадай концепция шығады:
1) Оқытуды дамыту концепциясы Ж.Пиаже, З.Фрейд, Д.Дьюдің
пікірлерінше: бала даму барысында оқиды. Яғни, бұнда бала
психикасының даму заңдылығына сүйенеміз.
2) Дамыта оқыту концепциясында бала оқу арқылы дамиды. ХХ ғасырда
бұл теорияның негізін салған орыс ғалымдары: А.С.Выготский,
А.Н.Леоньтев, Д.Б.Эльконин, С.Л.Рубиншейн, П.Я.Гальперин, Л.В.Занков,
В.В.Давыдов тағы басқалар.
Қазіргі таңда жеке тұлға қоғам үшін белсенді түрде, яғни аз
уақытты қамтып, жоғары сапалы дәрежеде дамуы қажет. Сол үшін бұл
педогогикалық технологияны – дамыта оқыту технологиясы дейміз. Дамыта
оқыту жеке тұлғаның дамуына бағыт – бағдар беріп, белсенділігін
арттырады. Физиологиялық дамуда бала бойының өсуі, бұлшық еттің
дамуы, салмақтың қосылуы, яғни дені сау, шыныққан, шыдамды, т.б.
қорытындылар айтуға болады. Ал, психикасы туралы не дер едік? Оның
қаншалықты дамығандығын оқыту үрдісі мен жас ерекшелігі арқылы
анықтаймыз.
Қазіргі кездегі дамыта оқыту технологиясы балаға өз бетінше
ойлана білуге, сыртқы ортамен қарым – қатынас етуге ықпал етеді.
Қарым – қатынас жасау барысында. Жоспарлауға, мақсат қоя білуге,
қойылған мақсат – міндеттерді жүзеге асырып, қорытындыны талдай
білуге дағдыланады. Міне, осындай жүйелер арқылы өзіндік даму
жүзеге асады. Соның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 бет
І тарау. Оқытудың жаңа технологияларыны теориялық негіздері
1. Қазіргі оқыту технологияларының педагогикалық – психологиялық
негіздері 9 - 17 бет
2. Дамыта оқыту технологиясын қолдану - оқушылардың белсенділігін
арттыру жолдарының бірі 18 - 31 бет
ІІ тарау. Математика сабақтарында оқытудың жаңа технологияларын
қолдану арқылы оқушы белсенділігін арттырудың дидактикалық шарттары мен
жолдары.
1. Бастауыш сынып математика сабақтарында оқытудың жаңа
технологиясын қолданудың оқушылардың белсенділігін арттыруға ықпалы
----------------------------------- ----------------------- 32 – 48
бет
2. Оқытудың жаңа технологиясын қолдану арқылы оқушылардың
белсенділігін арттыру бағытында жасалған тәжірибе
нәтижелері. ----------------------------------- ------ ----------
----48 – 52 бет
Қорытынды 53 - 54 бет
Пайдаланылған әдебиеттер
55 - 56 бет
Қосымшалар
57 - 62 бет
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі
Бастауыш мектеп – баланы оқуға үйрету мен тәрбиелеу, оның тұлға ретінде
өзін - өзі ашуға, жалпы дамуының қалыптасуына жағдай жасайтын негізгі саты.
Жалпы адамның мектептегі білім алу кезеңі және тұтас педагогикалық үрдіс
сапалы нәтижеге жету үшін бастауыш сыныптардағы оқу – тәрбие үрдісі
қазіргі заман талаптарына сай құрылуы шарт. Мектептегі кез келген жаңарулар
бастауыш мектептен бастау алады. Сондықтан бастауыш мектеп мұғаліміне
қойылар талап пен жауапкершілік те салмақты. Білімнің іргетасы да балаға
бастауыш сыныптарда қаланады.
Қазақтың біртуар ұлдарының бірі Ахмет Байтұрсынов Адамға тіл,
құлақ, қол қандай керек болса, бастауыш мектепте үйренетін білімдер
де сондай керекті, - деген болатын. Олай болса қатардағы қазақ
азаматын болашақ ұлттық маманды даярлау осы бастауыш мектептен
басталады.
Педагогикалық технология, оқыту технологиясы туралы мәселелер
соңғы жылдары педагог – ғалымдардың назарын аударып, әр түрлі
қырынан зерттелуде. Оқытудың жаңа технологиясының бастапқы бір
формасы болып табылатын бағдарламалап оқыту мәселелері А.И.Берг,
В.П.Беспалько, Б.С.Блум, М.В.Кларин, И.Я.Лернер, В.Оконь, Б.Скинлер,
Н.Ф.Талызина және тағы басқалардың еңбектерінде көрініп дамыды.
Баланың кейінгі және болашақтағы білім бастауыш буындағы білімнің
сапалылығына тікелей байланысты. Кіші мектеп жасындағы оқушының негізгі
ерекшелігі – білімді қызығушылықпен алуы. Ол үшін сабақты бала
талпынатындай және қызығатындай етіп ұйымдастыру керек. Алдына қойған
мақсатқа жету үшін мұғалім кезкелген технологияны таңдауға ерікті.
Математика пәні – реалды ақиқатының ең маңызды саласы және адамның
алуан түрлі коммуникативтік жағдайларға еркін араласып қатысу,
сауатты бағдарлай алу қабілетін дамытып, жасанды (математика) тілдер
туралы қалыптастыруға, дүниені математикалық өрнектер арқылы бейнелеп
қабылдауға мүмкіндік ашатын жетекші пән ретінде қарастырылады.
Бастауыш саты – оқушы да, оның интелектісі дамуының іргетасы – оқу
әрекеті қалыптасуының қуатты жүретін кезеңі. Оқу әрекетінің мазмұны
оқу тапсырмалары түрінде құрылып отыр. Оқушы әртүрлі оқу
тапсырмаларының өздігінен шешіп орындаудан ортақ тәсілдерін оқу
әрекетін бақылап – бағалауды нәтижесін эталонмен салыстыруды
меңгереді.
Болашақтың бүгінгіден де нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат
қоғамын алға апаратын күш тек білімде ғана. Қай елдің болмасын
өсіп - өркендеуі, өркениетті дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық
білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты.
Бүгінгі таңда республикадағы және аймақтағы экономикалық нарықтық
қатынастардың қалыптасу жағдайына сәйкес мектептегі математиканы
оқыту мазмұнын жетілдіру, оқытудың озық технологияларын қолдану –
айрықша өзекті проблемаларға айналып отыр.
Қазіргі заман талаптары мектеп оқушыларының шығармашылық
қабілеттерін, білім алудағы дербестігін мақсатты түрде дамытып отыру
міндетін қойып отыр. Жалпы білім беретін мектептің бастауыш
сатысындағы білім мазмұны тұжырымдамасында білім мазмұнын жаңартудың
ғылыми негізіне бастауыш сынып оқушысының белгілі бір қажетті
біліктер мен дағдылардың иесі, оқу әрекетінің субъектісі, әртүрлі
мәдениеттермен өз көзқарасы тұрғысынан диалогқа түсетін автор және
жас ерекшелігіне сәйкес өз жолын қалыптастыруға күш жұмсап,
еңбектенетін бала деп қарастыратын, осыған орай көп қырлы құрылымды
білім – тәрбие мазмұнын анықтап құруға көмектесетін қазіргі заманғы
дамыта отырып оқыту идеясы алынатындығы атап көрсетілген.
Қазіргі заманғы дамыта оқыту жағдайында математикалық
жаттығулардың оқушылардың оқу – танымдық қызметін ұйымдастыру
тұрғысынан алғандығы негізгі түрлерін саралаудың қажеттігі келіп
туындайды. Шын мәнісінде, Қазақстан Республикасы бастауыш білімнің
мемлекеттік стандартына сәйкес, математикалық білімнің жаңа мазмұны
біртекті және әртүрлі екі деңгейді қамтиды. Олар: міндетті және
мүмкін деңгейлер.
Міндетті деңгейге бастауыш мектеп көлеміндегі берік игерілуі
тиісті материалдар жатады. Осы деңгейдегі математикалық дайындыққа
жету үшін көрсетілген үлгіге орай, біршама өзгерген және жаңа
жағдайларда қолдану керек болатын іс - әрекеттер ұйымдастыру
көзделеді.
Ал, мүмкін деңгейге, мазмұны тұрғысынан алғанда, негізгі
мәселемен үйлесетін, алайда оқушының математикалық ой - өрісін
кеңейтуге бағытталған, үйреншікті емес түрде ұсынылатын және де оны
орындау шығармашылық іс - әрекетпен ұштасатын материалдар жатады.
Мұның бәрі міндетті деңгейдің материалын кеңейте және тереңдете
түсуге қызмет етеді, математиканың жүйелі курстарының аса маңызды
тарауларын ілгеріде оқытып – үйретудің негізін қалайды. Сондай – ақ
балалардың дамуына әсерін тигізеді және негізгі материалды терең
меңгеріп алуға көмектеседі
Дамыта оқыту технологиясындағы ең басты нәрсе оқушыларды
шығармашылық әрекетке енгізу болып табылады. Мұның өзі оқытудың
эвристикалық және зерттеу әдістеріне ерекше мән берілетінін
көрсетеді. Бұл әдістер мұғалімнің дәстүрлі емес тапсырма түрлерін
ізденудің объектісі ретінде қоюы, жекеліктен жалпыны тауып
шығару, қалыптасуы тиіс әрекеттің жалпы моделін құру,
аналогтарды пайдалану, объектінің жаңа қызметін көру, т.б. сияқты
оқушыларды шығармашылық ізденіске жетектейтін іс - әрекетке қосатын,
оқушыны өз көзқарасының авторы, іс-әрекет біліктері мен
дағдыларының шебері, белсенді ізденгіш ететін әдістемелік тәсілдер
арқылы жүзеге асады.
Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысындағы білім мазмұны
тұжырымдамасында білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізіне бастауыш
сынып оқушысын белгілі бір қажетті біліктер мен дағдылардың иесі,
оқу әрекетінің субъектісі, әр түрлі мәдениеттерімен өз көзқарасы
тұрғысынан диалогқа түсетін автор және жас ерекшелігіне сәйкес өз
жолын қалыптастыруға күш жұмсап, еңбектенетін бала деп,
қарастыратын, осыған орай көп қырлы құрылымды білім – тәрбие
мазмұнын анықтап құруға көмектесетін қазіргі заманғы дамыта отырып
оқыту идеясы алынатындығы атап көрсетілген
Біздің пікірімізше, мұғалімнің қазіргі кезеңдегі дамыта оқыту
жағдайындағы басты міндетін айқындау мәселесі шұғыл түрде күн
тәртібіне қойылуға тиіс, өйткені мұғалім деген терминнің өзі оның
қазіргі кезең талаптарына сәйкес қызметінің мән мағынасын толығымен
аша алмайтын сияқты. Бірінші кезекке оқушыны бұрынғыша пәндік
білім, білік және дағдының белгілі бір жиынтығымен қаруландыру
емес, оның оқу – танымдық әрекеті негізінде жеке бас тұлғасын
тәрбиелеу қойылып отырған қазіргі кезеңде мұғалімнің негізгі қызметі
оқушылардың оқу танымдық іс - әрекетін дұрыс ұйымдастыру және
басқару болып табылады. Республикада оқыту мазмұны жаңартылып,
енгізілген жаңа буын оқулықтары көпдеңгейлі, интеграцияланған, дамыта
оқыту жүйесі қағидаларына сәйкестендірілгенімен ерекшеленеді. Дамыта
оқыту педагогикалық жұртшылық санасына сіңгенін және бүкіл білім
беру жүйесіне әсерін тигізіп отырғанын байқау қиын емес. Біз
зерттеуімізде Л.С. Выготский, Л. В. Занков, В. В. Давыдов, Д. Б.
Эльконин ойларын басшылыққа алып, осы ғалымдардың еңбектеріне
сүйендік. Дегенмен, оқытудың жаңа технологияларын математика
сабақтарында қолданудың нақты жолдары, оны қолдану арқылы оқушылардың
белсенділіктерін арттыру мүмкіндіктері нақты зерттеліп болмағандығын
байқаймыз. Осы бағыттағы жұмыстарды нақтылау жолдарын іздестіру
зерттеу проблемасының Бастауыш сынып математика сабақтарында дамыта
оқыту технологиясын қолдану арқылы оқушылардың белсенділігін арттыру
жолдары атты тақырыбын айқындайды.
Зерттеу мақсаты:
Математика сабақтарында дамыта оқыту технологиясын қолдану арқылы
оқушылардың белсенділігін арттырудың жолдарынғылыми теориялық негіздеп,
дидактикалық жолдарын, шарттарын анықтау.
Зерттеу нысаны:
Бастауыш сыныптарда математиканы оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні:
Бастауыш сынып оқушыларын математиканы үйретуде жаңа
технологияларды қолдану әдістемесі.
Зерттеу міндеттері: 1) Мектептің бастауыш сыныбында математиканы
оқыту барысында жаңа технологияларды қолдану арқылы оқушылардың
белсенділігін көтеруді ғылыми әдістемелік тұрғыда негіздеу; 2)
Математиканы оқытуда жаңа технологияларды қолданудың тиімділігін
тәжірибелік эксперимент барысында тексеру;
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер бастауыш сыныпта математиканы
оқыту барысында оқытудың жаңа технологиялары жүйелі түрде қолданылып
отырса, онда оқушылардың ойлау қабілеті дамып, сабаққа деген
қызығушылығы артады, өз бетімен білім алуға ынталанады, өйткені,
оқытудың жаңа технологиялары оқушыларды жан – жақты дамытып, өз ойын
тұжырымдап айта білуге, өз бетімен қойылған мақсатқа жетуге, сонымен
қатар ой қорытындысын жасауға итермелейді.
Зерттеу әдістері:
- қарастырылып отырған мәселелерге байланысты психологиялық,
педагогикалық, философиялық және әдістемелік еңбектермен оқып танысу
және оларға талдау жасау;
- бастауыш сынып математикасы пәні бойынша жасалған оқу
бағдарламаларын, оқулықтарды талдау;
- оқытудың жаңа технологияларын қолдану бағытындағы озат педагогикалық
тәжірибелермен танысу;
- оқушылардың даму үрдісін бақылау;
- мектеп құжаттарымен танысу және оларды сараптау;
- оқушылардың жұмыстарының нәтижесін талдау,
- тәжірибелік – эксперименттік жұмыс жүргізу және қорытындылау.
Зерттеу кезеңдері:
І - кезеңде (06.2007 - 10.2007) тақырып таңдау және оған материал
жинақтау, түрлі әдебиеттермен танысу, іріктеу жұмыстары жүргізіледі.
Эксперименттің мақсат – міндеттері белгіленеді, зерттеу болжамы
жасалды. Теориялық әдістемелік әдебиеттерге шолу жасап, озат
педагогикалық тәжірибеге талдау жасалды.
ІІ кезеңде (11.2007- 09.2008) материалды жинақтауда одан әрі
жалғастырып эксперимент жұмысын жүргізу. Эксперимент жұмысы , 4-
сыныптарда жүргізілді, нәтижелері талданып, қорытындыланды.
ІІІ – кезең (09.2008 – 01.2009) аралығында эксперимент жұмысы
қорытындыланып, пікірлер мен ұсыныстар дайындалды.
Зерттеу базасы: Атырау қаласы №19 мектебі және Новобогат орта мектебі.
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан тұрады. Соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен
қосымшалар берілген.
І тарау. Оқытудың жаңа технологияларының теориялық негіздері
1.1. Қазіргі оқыту технологиясының психологиялық- педагогикалық
негіздері
Қазіргі күнгі ғылым психикалық даму қоршаған ортаның санада
сәулеленуіне, яғни танымдық тәжірибені және әрекетті меңгеруіне,
меншіктеуіне байланысты деп қарайды. Бұл – оқу, білім алу деген
сөз.
Оқу – адамның психикалық дамуының формасы, элементі. Кез – келген
оқыту белгілі бір мөлшерде адамды дамытады. Даму ұғымының психологиялық
анықтамасы – жаңарту процесі, жаңаның өмірге келіп, ескінің жоғалуы
деген мағынаны білдіреді. Барлық табиғат құбылыстары сияқты бала
психикасы да үнемі диалектикалық жолмен дамып, өзгеріп, бір
деңгейден екінші деңгейге өтіп отырады.
Қай заманда да мектеп қоғамның әлеуметтік, экономикалық, және
мәдени салаларындағы өзгерістерге икемделіп отырған. әр кезеңге сай
оқыту туралы теориялары, оқыту процесін ұйымдастыру мәселелері де
өзгеріп , жаңа сұраныстарға жауап берердей бейімделген.
Дәл қазір адамның ақыл – ой, шығармашылық мүмкіндіктеріне
қойылатын талаптар артуда. Мұндай күрделі міндеттерді шешудегі орта
мектептің бастауыш сатысының алар орны ерекше. Оқушылардың білім
берудің барлық кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын анықтайтын негіз
бастауышта қаланатындығы баршаға белгілі. Республикамызда соңғы
жылдары оқыту процесін ізгілендіру, оның практикалық бағыттылығын
күшейту мақсатында біраз шаралар жасалды. Оларды инновациялық
процесс немесе педагогикалық жаңалықтарды енгізу деп жүрміз.
Мәселеге тереңдемей тұрып, алдымен инноватика ұғымының мәні,
латынның іn – novus деген сөзінен шыққан, жаңарту, өзгерту
мағынасын беретіндігіне тоқталған дұрыс. Педагогикада жаңа әдістер,
тәсілдер, құралдар, оқулықтар, бағдарламаларды пайдалануды білдіреді.
Яғни оқыту мен тәрбиелеуге өзгерістер енгізу, олардың сапасын
арттыру болып табылады.
Білім беру саласындағы жаңалықтар:
1) ұйымдастырудағы:
2) технологиялардағы;
3) оқулықтар мен бағдарламалардың өзгеруі, - деп үш топқа бөлінеді
Француз ғалымы Э.Брансуик педагогикалық жаңалықтардың 3-мүмкін
түрін бөліп қарайды:
1. Жаңалық ретінде бұрын еш жерде, еш уақытта қолданылмаған
білімдік идеялар мен әрекеттер алынады. Мүлдем жаңа нәрсе.
Практикада ондай жаңалық өте сирек кездеседі.
1. Белгілі бір кезде, белгілі бір ортада көкейкестілігімен
ерекшеленген, қайта орын алып отырған, жаңа жағдайға
бейімделген идеялар. Бұл қазіргі педагогикалық жаңалықтардың көп
бөлігін құрайды.
Практикада бұрын болған, тек мақсатын өзгертіп пайдалану арқылы
жаңа нәтижелер беретін жаңалық.
Қолданылып жүрген технологияларды келесі түрлерге бөліп жіктеуге болады:
- дамыта оқыту жүйесі (Л.В.Занков)
- дамыта оқыту технологиясы (Д.Б.Эльконин-В.В.Давыдов)
- тұлғаның шығармашылық қасиетін дамытуға бағытталған дамыта оқыту
жүйесі (И.П.Волков, С.С.Альтшулер)
- жеке адамға бағытталған дамыта оқыту (И.С.Якиманская)
- өзіндік дамыта оқыту технологиясы (Г.К.Селевко)
-Г.С. Альтшуллердің (ТРИЗ) тұлғаның шығармашылық қасиеттерін дамытуға
бағытталған дамыта оқыту жүйесі.
Л.Г. Петерсонның математиканы кезеңдеп оқыту жүйесі.
Педагогикалық процестің жеке бағдар негіздері педагогикалық технологиясы.
Ш.А. Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы.
Е.Е Шулешконың сауаттылыққа ерте және қарқынды оқыту технологиясы.
Оқушылар қызметін қарқындату, интенсивтендіру және белсенділігін арттыру
негізіндегі педагогикалық технология.
Ойын технологиясы: проблемалық оқыту, шет тілі, мәдениетті оқытудағы
коммуникативті технология (Е.И.Пассов). Оқу материалының белгілеу моделі
мен сызбасы негізінде оқытудың интенсивтендіру технологиясы.
Оқыту процесін ұйымдастыру және нәтижелі басқаруға негізделген
педагогикалық технология.
Түсіндірмелік басқарудағы тірек сызбасын пайдалану арқылы перспективалық
оқыту (С.Н.Лысенкова).
- деңгейлік зерделеу технологиясы.
- міндетті нәтиже негізінде деңгейлік зерделеп оқыту (В.В.Фирсов).
- ұжымдық оқыту әдісі.
- топтық технология.
- компьютерлік (жаңа ақпаратты)
- бағдарламалы оқыту технологиясы
- жекелеп оқыту технологиясы (А.С.Границкая)
- баланың қызығушылығы бойынша жеке ыңғайда оқытуда мәдениетке
тәрбиелеу технологиясы (И.Н.Закатова), т.б.
Қазіргі кезде көпшілік назарын өзіне аударып отырған идея – дамыта
оқыту идеясы. Дамыта отырып оқыту идеясы тұрғысынан әр пән
мазмұнының ерекшеліктері мен біртұтас білім жүйесіндегі орны
түрліше.
Технологиялық процесс – технологиялық бірліктердің арнайы жүйесі,
олар педагогикалық нәтижелерге бағытталған. Дамыта оқыту жүйесіндегі
технологияның классификациялық сипаттамасы төмендегідей:
1) Қолдану деңгейіне қарай: жалпы педагогикалық;
2) Философиялық негізіне қарай: гумандық;
3) Психикалық даму факторына қарай: социотектік, психотектік;
4) Игерудің ғылыми тұжырымдамасына қарай: рефлекторлық;
дамытушылық;
5) Мазмұндық сипатына қарай: білімдік, тәрбиелік;
6) Басқару типіне қарай: шағын топтар жүйесі;
7) Ұйымдастыру формасына қарай: сыныптық, сабақтастық, топтық және
жеке;
8) Балаға қатынас танытатын әдісіне қарай: тұлғалық, бағдарлық;
9) Басымдық танытатын әдісіне қарай: дамытушы;
10) Оқушылар категориясына қарай: жалпы;
11) Жетілдіру бағытына қарай: балама.
Бастауыш мектепте қолданылып жүрген технологияларды білімдік
әдістеріне қарай төмендегіше топтауға болады.
1. Тілдік өріс. Бұл топ жас кезден бастап кубиктер арқылы
жылдам оқуға үйретуге арналған Н.А.Зайцевтің: каллиграфияны дұрыс
қалыптастыру, сауатты жазуға үйретуге арналған Е.Н.Потапова және
басқа да технологияларымен сипатталады.
2. Математикалық өріс. Бұл топқа П.М.Эрдниев және Б.П.Эрдниев
т.б. жасаған технологияларды жатқызамыз.
Республикада бастауыш мектептегі оқыту мазмұны жаңартылды. Жаңа
мазмұнды ескі әдістермен енгізуге болмайтындығы белгілі. Оқулық
қанша жақсы болғанымен онымен жұмыс жасайтын мұғалімдер оқытудың
жаңа тәсілдерін меңгермеген болса, оқулықтардың негізгі идеясы,
дамытушылық идеясы, мәні іске аспауы мүмкін. Сол себепті бүгінгі
күні мектеп мұғалімдерінен жұмыстың жаңа тәсілдерін қолдану қатаң
талап етіліп отыр.
Еліміз егемендігін алу арқылы мүмкін болған жаңа буын
оқулықтарының ғылыми негізі ретінде дамыта оқыту жүйесі алынып
отыр. Оқушы қабілеттерін дамыту, талантты балалардың талабын ұштау
мақсатында ашылып, жұмыс істеп жатқан жаңа үлгідегі лицей, гимназия
сияқты мектептерді заман талабы өмірге келтірді. Бұл мектептерде
оқушылар қабілеттеріне қарай лайықтанып жасалған арнайы
бағдарламалармен оқытылады. Жалпы білім беретін мектептерге қарағанда
жаңа үлгідегі мектептерде бейімдік пәндер көбірек, олардың
балалардың талантын, дарынын ашуға мүмкіндігі де мол.
Бастауыш сынып оқушыларының танымдық қызығушылығын дамытудың
негізгі факторы олардың білімі мен дағдыларының дәрежесі ғана емес,
сонымен бірге, баланың маңызды психикалық қызметтерін, ақыл – ой
жұмысының тәсілдерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін оқу процесін
жолға қою керектігі болып саналады. Оқушының шығармашылық қабілеті
де оның ойлау мен практикалық әрекеттері арқылы ғана дамиды.
Ойлауға үйрететін сабақтарды дамыта оқыту сабақтары деп білеміз.
Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі жаңа технологиялар пайдалану
тәжірибеге еніп, нәтижелер беруде. Әсіресе, бастауыш сынып мұғалімі
мектептердегі жаңарту процесін қызу қолдап, жаңалықтарды жылдам
қабылдап, оларды практикада қолдануда үлкен белсенділік танытуда.
Дамыта оқытуды ұйымдастыру балаға ақыл – ой әрекетін меңгеруге
жағдай жасау деп қарастыру керек. Дамыта оқыту сабақтағы ерекше
ахуал, мұғалім мен оқушы арасындағы ерекше қарым - қатынас.
Мұғалім бұл жағдайда дайын білімді түсіндіріп қоюшы, бақылаушы,
бағалаушы емес, танымдық іс - әрекетті ұйымдастыратын ұжымдық
істердің ұйытқысы. Тек осындай оқыту ғана баланы интеллектісінің
көзін ашып, шығармашылығын дамытады. Бұдан, бастауыш сынып
оқушыларының қарқынды ой еңбегімен айналысуға табиғи мүмкіндіктерінің
бар екенін оқыту процесінде ескеру қажет деген тұжырымға келеміз.
Дәстүрлі педагогикада қарапайымнан күрделіге қарай , нақтыдан
абстрактіге қарай деген принцип бар. Дамыта оқыту жүйесінің
авторлары бұған керісінше, бала ойлауын абстрактіден қарапайымға
қарай жетелейді. Мысалы: А әрпін өткенде, алманың суретін
көрсетіп тұрып, оның не екенін, дәмі, түрі, формасы қандай екенін
сұрағаннан гөрі, ол туралы не білетінінін, не айта алатынын сұрап
білудің баланы дамыту үшін тиімділігі зор екенін айтады. Дамыта
оқыту жүйесінің маңызды принциптерінің бірі – теориялық жаттауы,
терминдерді есте сақтауы деп түсінбеген жөн. Бастауыш мектеп-бұл оқушы
тұлғасы мен сапасының дамуы қуатты жүретін ерекше құнды, қайталанбайтын
кезеңі. Сондықтан да бастауыш білім үздіксіз білім берудің алғашқы
баспалдағы. В.А. Сухомлинскийдің пікірі бойынша, бала өз күшіне деген
сенімін ешқашанда жоғалтпауы, өзінің қолынан еш нәрсе келмейтінін
сезінбейтін болуы тәрбиешінің педагогтық көрегендігі болып табылады. Әрбір
жұмыс оқушы үшін титтей де алға қарай ілгері болуы қажет. "Баланың
білместігін құрметтей біліңдер" - поляк педагогы Януш Корчактың осынау
сөздерінің мұғалім үшін маңызы зор.
Бастауыш саты - оқушыда, оның интеллектісі дамуының іргетасы - оқу
әрекеті қалыптасуының қуатты жүретін кезеңі. Оқу әрекетінің мазмұны оқу
тапсырмалары түрінде құрылады. Осы тапсырма түрлерін меңгеру оқушы ойын
тәртіптеп, оның белгілі бір бағытта жүйелі "арнамен жүруін" қамтамасыз
етеді; жеке тұлғаның негізгі психикалық үрдістері қалыптасып, ырықты зейін,
рефлексия, өзін-өзі бақылау, әрекет-амалдың ішкі жоспары сияқты жаңа
түзілімдер пайда болады.
Бастауыш сыныптарды математиканы оқыту мына сияқты өзара байланысты төрт
түрлі мақсатқа жетуді көздейді деуге толық негіз бар:
1. Білімділік - бағдарламаға сәйкес математикалық білім, білік және
дағдыларын белгілі бір көлемін оқушылардың игеруі;
2. Тәрбиелік - шынайы ғылыми дүниетанымдық көзқарасты, жоғарғы ізгі
игіліктер мен сапаларды, еңбекке дайын болу және тағы басқа қасиеттерді
қалыптастыру.
3. Дамытушылық - логикалық құрылымдар мен ойлаудың математикалық стилін
дамыта түсу;
4. Практикалық - меңгерген математикалық білімдерін нақтылы жағдайларда
практикалық есептерді, мәселелерді шешуде қолдана білумен бапйланысты
білік қалыптастыру.
Осы мақсаттардың табысты шешілуі оқыту мазмұнын тиімді жолмен
сұрыптап алуға, оны оқытып үйретудің жан-жақты ойластырылған жүйесін құруға
және оқытудың сәйкес әдіс-тәсілдерін, жабдықтарын, үйымдастыру түрлерін
іріктеп алуға байланысты. Ең басты мәселе оқыту мазмұны мен оның құрылысын
анықтау болып табылады.
1970 жылдардың басынан бастап жүргізілген педагогикалық –
психологиялық зерттеулер бастауыш сынып оқушыларының таным
мүмкіндіктері туралы ескі түсініктерді мүлдем өзгертті. Бұл жаста
оқушыда ойлаудың эмпирикалық түрлерін тірек ете отырып, теориялық
ойлауға өте аларлықтай мол әлеует бар екені дәлелденді. Заттар мен
құбылыстардың тек сыртқы қасиеттері ғана емес, ішкі байланыстарын,
заңдылықтарын меңгеру олардың танымын тереңдететіндігі анықталды. Осы
сабақтарда балалардың эмпирикалық білімдерін пайдалана отырып,
қоршаған орта мен өмір заңдылықтарына көздерін жеткізу, қорытынды
жасауға дағдыландырулардың танымдық үрдістерін, теориялық ойлауын
іске қосатын амал болып табылады. Дамыта оқыту жүйесіндегі
қойылатын сұрақтар проблемалы, ойлауды, пайымдауды қажет ететіндей
етіп беріледі. Оқушы да ондай сұраққа өз ойын, өз пікірін білдіре
жауап беруге дағдыланады. Жауаптардың бірнеше вариантта болуы
мүмкін екендігі қарастырылады. Мысалы: Берілген мәліметтер бойынша
есеп құрастыр немесе 4 және 5 сандарымен қандай тапсырмалар
ойлап табуға болады? түріндегі сұрақтар. Көрнекілік, т.б. әдістер
де осылайша сәйкес өзгертіле, күрделендіріле пайдаланылады.
Дамыта оқыту сабақтарында жаңа материалды талдауға зор көңіл
бөлінеді. Өйткені, талданбаған шығарма, есеп бала жүрегіне жетпейді
деп есептелінеді. Талдау – бірлескен ізденіс. Ізденіс барысында
мұғалім әр баланың көңіл – күйін бақылауға, ой – пікірін байқауға
мүмкіндік алады. Әсіресе оқу сабақтарындағы материалды талдау арқылы
шығарманың айтар ойы, идеясы бала жүрегіне жетіп, талдау арқылы,
ар, ұят, қайырымдылық, әдептілік, т.б. сияқты тамаша адамгершілік
қасиеттер балалар бойына жұғысты болады. Сол сияқты есептің
мазмұнына орай оларға адамгершілік, эстетикалық, ұлттық сана – сезім,
салт – дәстүр қалыптастыруға болады. Салыстыру деген не?
Философиялық сөздікте салыстыру – объектілер арасындағы ұқсастық пен
айрымашылықты анықтау. Қорытудың алғы шарты, - делінеді.
Салыстыру неғұрлым қарапайым, бірақ аса мәнді ойлау операциясы ,
оқушының талдау, жинақтау, қызметінің маңызды жағы заттар мен
құбылыстарды салыстырмайынша олардың елеулі белгілерін анықтау мүмкін
емес.
Мұғалім салыстыру әдісімен сабақ жүргізе отырып, оқу материалын
оңай, көрнекі етіп ұсынуға мүмкіндік алады. Баланың қиялын
дамытады. Салыстыру белгілі мен белгісіз арасындағы көпір сияқты,
оқушыларға күнделікті өмірінен тысқары білімді меңгеруге көмектеседі.
Салыстыра отырып, бұрынғы өтіп кеткен материалдар мен жаңа білім
арасындағы логикалық байланыстарды анықтауға үйренеді, сонымен бірге
оқушы заттар мен объектілердің байқалмай, көрінбей қалатын
белгілерін анықтауға үйренеді. Баланың байқампаздығы артады. Ал
байқампаздық – баланың жалпы дамуындағы негізгі психологиялық
компонент болып табылды. Неғұрлым салыстыру жұмысы тиімді
ұйымдастырылса, соғұрлым білім алудағы формализм жойылып, ең
негізгісі оқуға деген қызығушылық арта түседі. Заттарды салыстыра
отырып, тек, ұқсастығы мен айрымашылығын тапқызып қоймай, олардың
себептерін айқындатудың бала дамуы үшін маңызы зор. Біріншіден,
заттардың әртүрлі белгілерін таба білуге үйренсе, екіншіден
қабілеттері дамиды. Бастауыш сынып оқушылары салыстыра білмейді,
сондықтан бұл жұмысты дұрыс ұйымдастыру мұғалімнен үлкен шеберлікті
талап етеді. Ол үшін оның кезеңдерін, неден басталып, немен
аяқталатынын, белгілерін білу керек.
Белгі дегеніміз - заттарды басқа заттардан ажырататын көрініс.
Бұл жұмыстың нәтижесінде жоғарыда айтылып кеткен байқампаздық арта
түседі.
Байқау - қоршаған ортамен байланысу деген сөз. Ол қарау,
қабылдау арқылы іске асады.
Дамыта оқыту жүйесінің маңызды тағы бір ерекшелігі – сынып
оқушыларын жақсы, жаман оқушылар деп бөлмей, барлық баланың
дамуы үшін қолайлы жағдай туғызуды мақсат тұтуы. Нашар оқушының да
өз шамасы келгенінше, қабілеті жеткен жерге дейін еңбек ету
ойластырылған. Сол арқылы ол да өзін мүмкін дәрежеге дейін
дамыта алады. Бұл жолда оның қателесуі, жаңылуы әбден мүмкін.
Тек мұғалім тарапынан көрсетілген сабырлылық, байсалдық оның өз
күшіне деген сенімін арттырып, алға жетектейді деп
есептелінеді.
Дамыта оқыту жүйесінде мұғалім мен оқушы арасындағы қарым –
қатынас жаңа қағидаларға негізделеді. Олар ынтымақтастық,
өзара сыйластық, түсіністік сияқты қасиеттер. Бала өз ойын
қорықпай, сеніммен айта алатындай ахуал болуы басты назарда
ұсталынады. Ол үшін оның әрбір жауабы мұқият тыңдалып, дұрысы
мақталып, қатесі еппен түзеліп отырылады. Оқушыны кішкентай бала
деп қарамай оның да пікірімен санасу, көзқарасын құрметтеу оның
дамуына орасан зор әсер ететіндігі дәлелденген. Бастауыш мектеп
оқушыларының оқу әрекеті- ол орындайтын әрекеттердің жетекшісі,
негізгісі. Оқу әрекеті арқылы осы кезеңге тән психологиялық жаңа
құрылымдар тоериялық сана және ойлау қалыптасады. Олармен байланысты
рефлексия, талдау, жинақтау сияқты психикалық қабілеттер дамиды.
Оқу әрекетінің алғы шарттары мектепке дейінгі жаста, рольдік –
сюжеттік ойындар кезінде байқала бастайды. Мектеп алды топтарда
балалардың қоршаған дүние жайлы қызығушылықтары артады да, оның
танымдық қажеттіліктері молаяды.
Мектепте бұл қажеттіліктерді қанағаттандырудың мүмкіндігі мол.
Енді ол мұғалімнің басшылығымен әртүрлі тапсырмаларды шеше отырып,
қарапайым теориялық білімдерді меңгере бастайды.
Осылайша оқу әрекетінің мазмұны болып табылатын теориялық білім
оқушының қажеттілігіне айналды. Сананы билеген ішкі күштер
әрекетінің амалдарын, орындаудың құралдарын белгілеуді, таңдауды
талап етеді.
Сабақтың әрекет теориясына сәйкес ұйымдастырылуы – баланың жеке
басын дамытудың басты кепілі. Ол үшін мұғалім мына қағидаларды
есінде ұстауы қажет: баланың бойындағы құмарлығын, қызығушылығын
жойып алмай, оның үнемі алға жылжытуға деген талап – тілектерін,
сұраным пен мұқтаждарын ескеру, шығармашылығын жетілдіру; білімді өз
бетінше іздену арқылы алуға қолайлы жағдай жасау; өзін - өзі
дамытатын тұлға қалыптастыру. Мұғалім бала бойындағы жаратушылық
сапалардың болатындығын мойындауы және оны әрі қарай дамытуы керек.
Ол үшін өзі де өзгеруі, дәстүрлі оқытудың стереотиптерінен арылуы
қажет. Білім арқылы баланы дамытудың жаңа стратегиясы мен
тактикасын таңдай алуы керек. Өзінің философиялық ұстанымдарын қайта
қарағаны дұрыс.
Айтылғандарды қорыта келе, дәстүрлі оқыту әдістемесі негізінде
метафизикалық (экстенсивтік , сандық, мазмұндық) әдіснама, ал дамыта
оқыту технологиясының негізінде диалектикалық (интенсивті, сапалық,
мәнділік) әдіснамасы жатыр деп айтуға болады.
Дәстүрлі оқыту балада білім, білік, дағды алуға қажетті ақыл,
сана бар деп есептеп, сол ақылға дайын білімді құю керек деген
көзқарасқа, ал дамыта оқыту бала бойындағы табиғи қабілеттерді
жаңа белестерге көтеруді мақсат тұтатын принциптерге
негізделген.
Дәстүрлі оқыту жаттауға, есте сақтауға, ал дамыта оқыту
дербес жұмыс істеуге, алған білімді пайдалана білуге үйретеді.
Дамыта оқыту арнайы педагогикалық технологияларды қажет етеді.
Ол технологияларда баланы қоршаған ортамен еркін қарым қатынасқа
түсу мүмкіндігі беріледі. Қарым – қатынастар: жоспарлау,
ұйымдастыру, мақсаттарды жүзеге асыру, іс - әрекеттерді талдау
кезеңдерінен тұрады. Әр кезең бала тұлғасының дамуына өз үлесін
қосады.
Қай елдің болмасын өсіп - өркендеуі, өркениетті дүниеде өзіндік
орын алуы оның ұлттық жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты.
2. Дамыта оқыту технологиясын қолдану - оқушылардың
белсенділігін арттыру жолдарының бірі
Жалпы білім беретін мектептердегі білім мазмұнына қойылатын
қоғамның әлеуметтік талабының ерекшеліктері – оқытуда ақпараттық
технология пайдалану мүмкіндігін ескере отырып, даралап және
саралап оқытуды негізге ала отырып, білім мазмұнын жаңартудың
көп деңгейлік жолдарын жүзеге асыру.
Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту тұжырымдама-сында:
Бастауыш мектептің негізгі міндеттері – баланың жеке басының
алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету, оның қабілетін ашып, дамыту,
оқуға деген ықыласын, іскерлігін қалыптастыру, оқу, жазу, санау,
қарым – қатынас ынтымақтастық тәжірибесінің берік дағдыларын
меңгерту, - дей келіп, оқытудың жаңа мазмұны, тиімді әдістемелер
мен педагогикалық технологиялар мәселелер бойынша жедел ақпарат
беру үшін қазіргі коммуникациялар жүйесін жасау міндетін қояды.
Әлемдік педагогикалық тәжірибеде технология ұғымының ену
тарихына көз жіберсек, бұдан 15 – 20 бұрын отандық педагогикада
технология ұғымы мүлдем дерлік қолданылған жоқ. Жалпы, технология
идеясы өте жаңа ұғым емес. Оқыту процесін технологияландыру туралы
ойды осыдан 400 жыл бұрын Я.А.Коменский айтқан болатын. Оның
ойынша оқыту техникалық болуы қажет, яғни нені үйретсе де, нені
оқытса да табыссыз болмауы керек. Оқытудың мұндай механизмін яғни
нәтижеге қол жеткізетін оқу процесін Я.А.Коменский дидактикалық
машина деп атады.
Табиғат танымында, ғылымда үлкен секіріс ретінде танылған ғылыми
– техникалық революциялар техника, технология саласына іргелі
өзгерістер әкелді, табиғатқа, қоғамға, адам өміріне игі әсерін
тигізді, нәтижесінде жаңа технологиялар, жаңа перспективалық бағыттар
өмірге келді. Мұндай ірі ғылыми ғылыми – техникалық революциялар
қатарына нәрселердің микроқұрылысын тану, ғарышты игеру,
кибернетикалық құрылымдар, өндірісті автоматтандыру, қалдықсыз өнім
өндіру қалдықты қайта өңдеу жатады.
Қазіргі заманғы оқыту технологиялары педагогикалық және
психологиялық ілімдер негізінде дамытушы, тұлғалық бағдарлы, мақсатты
технология болып табылады. Оқыту процесін технологияландыру басқа
ақыл – ой талабына ғана негізделген рационалистік немесе технократтық
деп аталатын дидактикалық парадигмамен байланысты. Педагог –
рационалистердің негізгі міндеті – оқу материалын меңгерудің неғұрлым
тиімді тәсілін іздестіру. Нақ осы модель төңірегінде оқытудың
техникалық құралдарын қолданудың мүмкін жолдары пайда болады, ол
кейіннен оқыту технологиясы ұстанымдарына ұласты.
Осы заманғы ұлттық мектеп білім мазмұны тұжырымдамасының
методологиясы таным процесінің философиялық теориясынан, жеке тұлға
болмысын түсінуге бағытталған іс - әрекет түрлері ілімнен, түрлі оқу
пәндерін оқытуға диалектикалық тұрғыдан қарау мен тұтас
педагогикалық процесс теориясының негізі қағидаларынан келіп шығады.
Оған мақсат қою, осы мақсатқа жетудің құралдарын іздестіру, бұл
құралдарды қолданудың ережелерін табу маңызды болды. Сөйтіп, мақсат
– құрал – оны қолдану ережелері – нәтиже модулі шықты. Бұл – білім
берудегі кез – келген технологияның өзегі. Я.А. Коменскийден кейін
педагогикалық технология элементтерін Г. Песталоцци еңбектерінен
кездестіруге болады.
АҚШ – та педагогикалық технологияға қызығушылық үстіміздегі
ғасырдың 30 – жылдарындағы техникалық құралдарды пайдаланып оқыта
бастаған кезде басталып, білім берудегі технология термині пайда
болды. Бұл оқу процесінде техниканы пайдаланумен пара – пар еді. 60
– ыншы жылдарда Америкалық, батыс Европалық межеленген білім
нәтижесіне қалай жетуге болады мағынасын беретін педагогикалық
технология термині пайда болды.
Дидактиканың техникалық мәселелері біздің заманымыздың ІІ –
жартысында техника мен технология интенсивті дамуы нәтижесінде пайда
болды. Оқыту технологиясы немесе кеңірек қарайтын болсақ,
педагогикалық технология ақпаратты сақтау, өңдеу беру әдістері мен
құралдардың табылуына байланысты. Дамудың барлық мүмкіндіктеріне не
әлеуметтік технологияның маңызды компоненті болып табылады.
Оқыту технологиясы – бұл ұзақ тарихи дамудың нәтижесі. Мұның
жолында талай іздену мен адасу, ұзақ жылғы еңбек пен еліктеу,
жарқын ойлардың жылт еткен кездейсоқ жарқылы мен терең сенім, ең
соңында кәдімгі үйреншікті әдет қалыптасты. Қоғам тарихы технология
саласындағы көптеген революцияны біледі. Қазіргі уақытта жалпы
білім қоғамдық қажеттілік қана емес, сонымен қатар, жеке адамның
өзіне қажет, оның қоғамдық мәдени өмірге, кәсіптік өмірге қатысып,
білімін одан әрі жетілдірудің мөлшері болып табылады. Сондықтан да
жалпы білім беретін мектептің білім мазмұнын жаңарту үшін нақты
әлеуметтік жағдайларда дамитын әрбір оқушының талғам – тілегін, оның
табиғи биологиялық - генетикалық негіздерін, қабілетін, денсаулығы
мен психологиялық ерекшеліктерін барынша ескере отырып, жеке
тұлғаның шығармашылықпен іс - әрекет ете білу мақсаты басшылыққа
алынады.
Жаңартылған білім мазмұнының ғылыми - әдістемелік негізіне дамыта
оқыту идеясы алынған. Дамыта оқытудың ерекшелігі оқушыда
пәндік білім, білік, дағды қалыптастырудың қажеттігін жоққа
шығармайды, бірақ оқыту мен оқушыны дамыту міндетін бөліп
қарастыруды, яғни білімділік міндеттерінің басымдылығын қолданылмауы,
оқыту оқушының дамуын қамтамасыз ететін жағдай бллуы керек
дегенде приоритет етіп қояды. Дамыта оқыту жүйесінде оның мазмұны
оқушының жеке бас тұлғасын дамытуды4 құралы деп қарастырады. Ол
мазмұнда оқушы меңгеруге тиіс теориялық ұғымдар мен түсініктер
жүйесі, оны саналы меңгеретін жалпыланған амал - әрекеттер және
ұстанымдары беріліп бейнеленуі қажет және бұл мазмұн оқулықта
көрініс табуы шарт. Л.В.Занков бастауыш сынып оқушыларының оқуы мен
дамуын зерттей келіп, оқушылардың жоғары сапалы білім мен дағды алуын
баланың жан-жақты психикалық дамуымен (ақыл, ерік, сезім) байланыстырады.
Жалпы даму кез келген пән бойынша білім, білік, іскерлік дағдыларының
сапасымен өлшенсе, арнаулы дамыту белгілі бір пәнді меңгеру болып
есептеледі. Ол сабағы да, дамуы да нашар оқушыларға оқу-тәрбие жұмысында
көңіл аудару қажет деп есептеді.
Жалпылама жүргізілетін педагогикалық тәжірибеде нашар оқушылар оқуда
қалыс қалып отырады, ал оларды өз қатарымен теңестіруді көздеп жүргізілген
жұмыстар артық жүк болып, жақсы нәтижеге жеткізбейді.
Оқуы нашар оқушылар оларды дамыту жұмысының үздіксіз жүргізілуін қажет
етеді, ал үсті-үстіне даярлық жаттығуларын толтыра беру, онсыз да
жетіспейтін дамуын тежейді... Нашар қабылдайтын оқушылардың жалпы дамуына
үздіксіз жұмыс жасау ұтымы әсер етумен бірге, білім мен іскерлік дағдыны
меңгеруге қолайлы жағдай жасайды.
Технологияның басты мұраты – заттарды салыстыра отырып, тұжырымдар жасау
арқылы, деңгейлік топтау және құрастыру тапсырмалары арқылы баланың
байқағыштығы мен ой-өрісін, прақтикалық икемділіктерін дамыту.
Негізгі қағидалары-
1. Теориялық білімнің жетекші ролі.
2. Баланың оқу барысын түсінуі.
3. Жоғарғы қиындық деңгейінде оқыту.
4. Барынша тез алға жылжу.
5. Бар баланы жан-жақты дамыту.
Басты құрал – деңгейлік тапсырмалар.
Зерттеулер көрсеткендей, балалардың сабақтағы белсенділігі мен дербестігі
екі есеге дейін артады, үздіктер мен оқу екпінділері саны оқу жылы ішінде
1,5 есеге артады.
Бұл технологиямен оқыту бастауыш сыныпта оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға зор мүмкіншілік береді..
Дамыта оқытуда мұғалімнің басты міндеті – оқу материалы
мазмұнын оқушыға дайын күйінде жеткізу, түсіндіру, іс - әрекет
үлгісін дайын түрде көрсету емес, оқушымен бірлесе, жалпы іс
- әрекетті ұйымдастыра отырып, алға қойған міндеттерді түсіну,
оларды шешудің тәсілдерін, жолдарын іздестіру. Жалпы алғанда,
оқу мазмұнының мақсаты оқушының қабілеттілігі мен табиғи
алғырлығын, ынтасын дамыту, мүддесі мен қызығушылығын жүзеге асыруын
қамтамасыз ету, шығармашылық ойын қалыптастыруға қажетті білім,
білік және дағдылармен қаруландыру арқылы кез – келген салады қызмет
етуге және тез өзгеріп отыратын заман талабына бейімделе алатын
түлекті тәрбиелеу.
Қазақстанда бастауыш математикалық білім беру, оқу мазмұнын
айқындау, ана тіліндегі математикалық терминологияны қалыптастыруға
халқымыздың ағартушы – ғалымдары Ы. Алтынсарин, М. Дулатов,
А.Байтұрсынұлы, К.Жәленов, С. Қожанов, Ә. Қасымов, Х. Досмұхамедов,
Қ. Сәтпаев және басқалар зор үлес қосты.
Ұлттық қазақ бастауыш мектебінің мәселесі еліміз егемендік алып,
өз тарихымызды түгендеуге бет бұрған шақта оң өзекті мәселеге
айналды. Қазіргі заманғы оқытудың технологиялық үлгілері оқытуда
ұйымдастырудың ізгілік, дамытушылық, жеке қарым – қатынастық
жобаларының әдіснамасын айқындайды. Сонымен қатар ғылымда оқушылардың
жас ерекшеліктеріне қарай бейімделген дамыта оқыту сияқты
технологиялар да орын алған.
Оқу технологиясы мұғалім мен оқушының тек оқу – оқыту – іс -
әрекетіне ғана негізделеді, ол – мұғалімнің оқушының танымдық
қызығушылығы мен дербестігін қамтамасыз ететін тұрақты да
қайталамалы амал, әдіс, іс - әрекеттердің жүйесі. Оқу технологиясы
жекелеген оқу пәнінің әдістемесінің құрамды бөлігі болып табылады.
Мысалы, есептеу дағдысын қалыптастырып, дамытудың, бекітудің оқу
технологиясы – оқушылардың есепті өз бетімен шығара білу білігін
жетілдірудің шарты. Бұл жағдайда оқу технологиялары математиканы
оқыту әдістемесіне жатады, сонымен бірге оқу технологиясы жеке
дидактикадан шығып, жалпы дидактикалық категорияға айналды.
Қазіргі заманғы ғылыми зерттеулер педагогикалық технологияның
қолданылу деңгейіне, философиялық негізіне, психологиялық даму
факторына, меңгерілу тұжырымдамасына, жеке тұлғаның қалыптасу
бағдарына, мазмұны мен құрылымының сипатына, ұйымдастырылу түріне,
танымдық қызметті басқару типіне, балаға қарым – қатынас тәсіліне
қолданылып жүрген әдістеріне, дәстүрлі жүйені жетілдіру бағытына
және оқушының категориясына қарай түрліше болып бөлінетінін анықтап
отыр.
Сөйтіп, қазіргі заманғы жаңа педагогикалық парадигманың пайда
болуының мынадай елеулі негіздері бар. Біріншіден, постиндустриялық
қоғам білім берудің күрт көпшілік сипат алуын және оның деңгейінің
тұтынушы тарапынан талап – тілектің өсуіне орай арттырылуын талап
етеді. Екіншіден, бұл жаңа парадигманың бекітілуі адам өмірінің
барлық саласында, оқытудың жолдары мен құрамдарында көрініс табады.
Былайша айтқанда, қазіргі заманғы педагогикалық парадигма екінші
мыңжылдықтың аяғы мен үшінші мыңжылдықтың басында үстемдік құратын
танымның гуманистік – рефлексивтік әдістері түріндегі мықты
дүниетанымдық көзқарасқа негізделеді. Үшіншіден, қазіргі заманғы
информатика құралдары мен телекоммуникация құралдары оқушыларға
бүгіннен бастап әр пәннің қиындық дәрежесі мен олардың өмірге
көзқарасының сабақтастығын анықтап, болашағын таңдауға мүмкіндік
береді.
Жалпы, оқыту технологияларын сабақта қолдану оқушылардың білім
сапасын арттырып қана қоймайды, оларды жеке тұлға ретінде
қалыптастыруға өз әсерін тигізеді. Тек олардың ерекшеліктеріне, мән
– мағынасына қарай таңдап, қолдана білу керек.
Оқушылардың танымдық ізденімпаздығы туралы мәселе тамырын тереңге
жіберіп, көне заманнан бастау алады. Сократтың өзі – ақ оқыту
барысында шәкірттердің танымдық белсенділігі мен ізденімпаздығын
арнайы басқарудың маңыздылығын атап көрсеткен-ді. Оқытуды күшейту
құралы ретіндегі оқушылардың танымдық ізденімпаздығы туралы пікір
Я.А. Коменскийдің еңбектерінде, сонан соң И.Г. Песталлоцци мен А.
Дистервегтің еңбектерінде тереңдетілді. Танымдық ізденімпаздықты
танымдық проблеманы шешу үшін қолдана білуі сияқты жеке адамның
сапасы ретінде (А.Лернер, 1971), оқушылардың білім мен іс - әрекет
тәсілдері игеруді қажетсінуі және бейімделуі, танымдық міндеттерді
бөгде біреудің тікелей көмегінсіз шешу қабілеті іс - әрекет мақсатын
айқындауға және оған түзету жасауға бейімділігі ретінде (В.
Кулагина, 1980) қарастыруды көздейді.
Зерттеулердің түрлі авторлары оқушылардың оқудағы танымдық
ізденімпаздығы мен белсенділігін қалыптастыру проблемаларын практикада
шешудің түрлі жолдарын бөліп көрсетеді:
- танымдық іс - әрекеттің дербестігін қалыптастыратын өзіндік
жұмысты ұйымдастыру мен оқу міндеттерін іріктеп шешу арқылы
(Голант, 1969; Есипов, 1961; Скаткин, 1966, 1971 және
басқалары);
- танымдық іс - әрекеттің тәсілдерін қалыптастыру арқылы
(Богоявлинский, 1959; Кабанова – Меллер, 1968; Менчинская, 1972;
В.В.Давыдов, 1972, 1986; Эльконин, 1960);
- Іс - әрекеттің бағдарланушылық негізін құрайтын жалпылама
білімдерді енгізу арқылы (Гальперин, 1976; Талызина, 1975);
- Оқытуға әдістемелік білімдер элементтерін енгізу арқылы
(Лернер, 1981; Коротяев, 1986; Пидкасистый, 1972, 1980);
- Оқу іс - әрекетін өздігінше бақылауды дамыту арқылы
(Рувинский, 1981);
Танымдық ізденімпаздықты жеке тұлғаның сан қырлы білім алуы
ретінде қарастыруға болады, бұл білім алу танымдық әрекетке сезім,
таным және ерік процестерінің нәтижесі болып табылатын өзін - өзі
икемдеу көрінісімен; танымдық уәж бен ізденімпаздық мінез – құлық
тәсілдерінің синтезімен; оқушының мінез – құлқындағы танымға деген
тұрақты көзқараспен сипатталады.
Еліміз егемендік алғаннан бері білім беру саласында елеулі
өзгерістер болып отыр: білім берудің мазмұны жаңарып өзгерді, білім
берудің жаңа жүйесі жасалды. Бұл педагогикадағы тұтас педагогикалық
үрдістегі өзгертулермен тығыз байланысты. Дегенмен де адам
психикасын дамытудағы ең басты құрылым – оқыту болса, кез – келген
оқыту есте сақтау мен білімді дамытады. Ал, оқыту мен дамыту өз
алдына жеке үрдіс бола алмайды, өйткені екеуі де жеке тұлғаның
дамуына әсер етеді. Осыдан мынадай концепция шығады:
1) Оқытуды дамыту концепциясы Ж.Пиаже, З.Фрейд, Д.Дьюдің
пікірлерінше: бала даму барысында оқиды. Яғни, бұнда бала
психикасының даму заңдылығына сүйенеміз.
2) Дамыта оқыту концепциясында бала оқу арқылы дамиды. ХХ ғасырда
бұл теорияның негізін салған орыс ғалымдары: А.С.Выготский,
А.Н.Леоньтев, Д.Б.Эльконин, С.Л.Рубиншейн, П.Я.Гальперин, Л.В.Занков,
В.В.Давыдов тағы басқалар.
Қазіргі таңда жеке тұлға қоғам үшін белсенді түрде, яғни аз
уақытты қамтып, жоғары сапалы дәрежеде дамуы қажет. Сол үшін бұл
педогогикалық технологияны – дамыта оқыту технологиясы дейміз. Дамыта
оқыту жеке тұлғаның дамуына бағыт – бағдар беріп, белсенділігін
арттырады. Физиологиялық дамуда бала бойының өсуі, бұлшық еттің
дамуы, салмақтың қосылуы, яғни дені сау, шыныққан, шыдамды, т.б.
қорытындылар айтуға болады. Ал, психикасы туралы не дер едік? Оның
қаншалықты дамығандығын оқыту үрдісі мен жас ерекшелігі арқылы
анықтаймыз.
Қазіргі кездегі дамыта оқыту технологиясы балаға өз бетінше
ойлана білуге, сыртқы ортамен қарым – қатынас етуге ықпал етеді.
Қарым – қатынас жасау барысында. Жоспарлауға, мақсат қоя білуге,
қойылған мақсат – міндеттерді жүзеге асырып, қорытындыны талдай
білуге дағдыланады. Міне, осындай жүйелер арқылы өзіндік даму
жүзеге асады. Соның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz