Жинақтаушы зейнетақы жиналымының зейнетақымен қамтамасыз етуі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ЗЕЙНЕТАҚЫ ТӨЛЕУ ЖӨНІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК ОРТАЛЫҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК
ҚАЗЫНАШЫЛЫҚ КӘСІПОРНЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
1.1 Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық - әлеуметтік
саланың тарихы, маңызды құрылымы
1.2 Зейнетақы жиналымдарының даму кезеңдері
1.3 Жинақтаушы зейнетақы жиналымының зейнетақымен қамтамасыз етуі
1.4 Жинақтаушы зейнетақы жиналымдарының меншік капиталына келетін
табысы
1.5 Зейнетақы жинақтау қорларындағы тәуекелдіктерді басқару
жүйесінің қызметіне рейтингтік баға беру
2 ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖИНАЛЫМДАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ АҚПАРАТТЫҚ
ЖҮЙЕСІ
2.1 Ақпараттық жүйелер туралы жалпы түсінік
2.2 Қазіргі заманға сай программалау құралдары және оларды таңдау
2.3 Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталығының зейнетақы
жиналымдарын қалыптастыру жұмыстарын жобалау
3 ЗЕЙНЕТАҚЫ ТӨЛЕУ ЖӨНІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК ОРТАЛЫҒЫНЫҢ ЗЕЙНЕТАҚЫ
ЖИНАЛЫМДАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖҰМЫСТАРЫН АВТОМАТТАНДЫРУ
3.1 Зейнетақы жиналымдарын автоматтандырудың ақпараттық жүйесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі Республикада 1998 жылдың 1 қаңтарынан
бастап, мемлекеттік зейнетақыға шығу ережелері мен тәртіптерін және
зейнетақы жинақ жиналымы жүйесінен зейнетақымен қамтамасыздандыруын
реттеуші Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасында зейнетақымен
қамсыздандыру туралы Заңы өз күшіне енді. Қазақстанда зейнетақы реформасын
жүргізген сәттен бастап 10 жыл ғана өтті. Алайда бүгінгі таңда
Қазақстандықтар зейнетақы жүйесі басқаша болғанын ұмытып та қалды. Кеңес
заманы бойы қолданылған және жалпы әділдік қағидаттарына жауап бермеген
бұрынғы жүйе КСРО ыдырағаннан кейін бірден өзінің жарамсыздығын көрсетті.
Жаңа жүйе 10 жылдың ішінде өзін ақтап шықты және тиімділігін көрсетті.
Кеңес Одағының ыдырауымен миллиондаған қарт азаматтарға
қанағаттандырарлық деңгейде күн көруге мүмкіндік берген зейнетақымен
қамсыздандырудың бірыңғай жүйесі қирады. Бұрыңғы жүйе жоспарлы экономикаға
тәуелді еді, ал жоспарлы экономика зейнетақымен қамсыздандыру үшін бірқатар
артықшылықтарды қамтамасыз етті және буын ынтымақтастығы қағидаттарына
сәйкес құрылған еді.
Зейнетақы жалақы жиналымы сомасынан бекілілген пайыз мөлшерінде
аударымдар жүргізу есебінен қалыптасты. Зейнетақыны есептеу жалақы мен
өтілдің орташаланған көрсеткіштері бойынша жүргізілді. Бұл ретте
зейнетақының мөлшері шектеліп, белгілі бір санаттағы жұмыскерлерге және
қызметкерлерге белгіленген деңгейден аспады.
Осындай социалистік әдіс адамдардың зейнетақыға шыққан уақытқа дейін
қаражаттар жинау ниетін шектеді.
Жалпы басқару жүйесінің құлауымен және ТМД елдеріндегі экономикалық
дағдарыспен зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінің күйреуі табиғи нәрсе.
Бағаларды ырықтандыру, жоғары қарқынды инфляция, өндірістің құлдырауы жұмыс
орындарының қысқаруы және өнімдерді өткізу нарығын жоғалтқан
кәсіпорындардың жабылуы, төлемдердің дағдарысы, бақылауға алынбайтын көші –
қон процестері және басқа да жағдайлар зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінің
дағдарыстық жағдайын анықтайтын екі негізгі үрдіске алып келді: сақтандыру
жарнасын төлеушілер санының азаюына және әлеуметтік төлемдерді алуға құқылы
үміткерлер санының көбеюіне. Сондықтан мынандай сауал туындайды: орасан зор
және тиімсіз бақылау аппаратының және әкімшілік – командалық бақылау
жүйесіне тән репрессияның қызмет етуін сақтау қажет пе, әлде нарықтық
қатынастарға негізделген өзін - өзі реттейтін жүйенің тиімді экономикалық
механизмін құру қажет пе, атап айтқанда: көптеген елдерде экономикалық
өркендеуге жол ашқан кең ауқымды мемлекеттік емес зейнетақы жиналымдарының
жүйесін құру.
Дамыған елдердің экономикасында мемлекеттік емес зейнетақы жиналымдары
қоғамның экономикалық және әлеуметтік дамуында оң процестерді белсендіретін
бюджеттен тыс түсімдердің тұрақты көзі ретінде шығатын нарықты
тұрақтандырудың мықты құралы болып табылады.
Ресейліктер 10 жыл бұрын мемлекеттік емес зейнетақы жиналымдарын (МЗЖ)
құруды қолға алды. 1995 жылдың шілде айында Қазақстанда алғашқы
Қазақстандық ерікті зейнетақы жиналымы тіркелді.
Қазіргі таңда МЗЖ қызметі әлеуметтік климатқа оң әсер ететінін сенімді
айтуға болады, ең алдымен бұл еңбекке ынталандыруды арттырудан көрінеді.
Көптеген зейнетақы жүйелері жалақының пайыз үлестеріне негізделген, бұл
кәсіби өсуге ұмтылдырады. Жұмыс берушілер ЖЗЖ көп төлемдер жүргізу арқылы
қажетті мамандарды ұстап қалуға мүмкіндігі бар (кейбір елдерде ондай
төлемдерге салық салынбайды). Қоғам саяси оқиғалар өз орын алатын тұрақты,
берік сипатқа ие болып жатыр, бұл тұрақты орта кластың қалыптасуын тездетіп
жатыр.
Тақырыптың зерттеу дәрежесі Қазақстан Республикасында зейнетақымен
қамсыздандыру туралы Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 20 маусымдағы
Заңына сәйкес Қазақстан Республикасынң Үкіметі қаулы етеді:
1) Жинақтаушы зейнетақы жиналымдарынан міндетті зейнетақы
жарналарының, ерікті кәсіптік зейнетақы жарналарының есебінен
қалыптасқан зейнетақы жинақтарынан төленетін зейнетақы
төлемдерін жүзеге асыру ережесі;
2) Кесте бойынша зейнетақы төлемдерінің мөлшерін есептеуді жүзеге
асыру әдістемесі бекітілсін;
3) Қосымшаға сәйкес Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір
шешімдерінің күші жойылды деп танылсын;
4) Осы қаулы ресми түрде жарияланған күнінен бастап күшіне енді.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты
зейнетақы жиналымын қалыптастыру жұмыстарын автоматтандыру. Өз
мүмкіндіктерін объективті түрде таразылай отырып, жиналым қызметкерлері
алдағы 10 жыл бедерінде бірқатар мақсаттарға қол жеткізуді көздеуі:
- зейнетақы жүйесінің көшбасшысы болу;
- зейнетақы нарығының 25 – 30 пайыздық үлесіне қол жеткізу;
- қызмет көрсету деңгейін қазіргі заманғы халықаралық стандарттар
талабына сәйкес көтеру.
Жаңа онжылдықта алға қойған мақсаттарға қол жеткізу үшін жиналым
стандартты қызмет көрсету деңгейін Республиканың бүкіл аумағында бірдей
сапаны қамтамасыз етіп халықаралық деңгейге дейін арттыруы керек. Жақын
арадағы болашаққа арналған жоспарда жаңа ақпараттық технологияларды
пайдалану және дистрибутивтік желіні еліміздің ең алғаш аудандарына дейін
кеңейтіп, салымшылармен қарым – қатынас жүйесін өзгерту мақсаты бар. Әрбір
салымшының қаржылық ауқаттылығына қамқорлық жасау, зейнетақы жинағы ақша
мәдениетін көтеру және Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесінің тұрақты
болуына мүмкіндік туғызу.
Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен
қадағалау агенттігіне, салық органдарына жүйелі түрде қаржылық есеп беруін
беріп отырады; бұқаралық ақпарат құралдарына тоқсан сайын қаржылық есеп
беруін жариялайды. Жиналым бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерімен
ынтымақтастық үшін ашық, жүйелі түрде өз қызметтерінің жиналымдарын жарыққа
шығарады және зейнетақы нарығындағы оқиғаларға түсініктеме береді.
Зерттеу объектісі дипломдық жұмысты зерттеп, жан – жақты талдау жүргізу
мақсатында ЗТМО – ның (Зейнетақы Төлеу жөніндегі Мемлекеттік Орталығы)
жұмыс принципі, зейнетақы жиналымдарына міндетті зейнетақы салымдарын
аударатыны негізінде жазылды. Дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша зерттеу
объектісі Еңбек және Халықты Әлеуметтік Қорғау Министрлігі Зейнетақы Төлеу
жөніндегі Мемлекеттік Орталығы мемлекеттік қазынашылық кәсіпорны. Аталған
мекеме Министрлік тарапынан алғаш рет 04 маусым 1997 жылы Алматы қаласында
орталығы қалыптасып, Қазақстан төңірегінде, яғни 14 облыс, екі қалада
облыстық филиалдар, одан әрі аудандық бөлімшелерге бөлінген.
Мекеме негізінен әлеуметтік сала бойынша, соның ішінде зейнеткерлік
жасқа, мүгедек жандарға, асыраушысынан айрылған азаматтарға, бала туылуына
және 1 жасқа дейінгі тағайындалатын жәрдемақыны, зейнетақы және жәрдемақыны
орталықтан төлеу, кәмелет жасқа толған заңды және жеке тұлғаларға ӘЖК
(әлеуметтік жеке код) тағайындаумен және әлеуметтік сақтандыру жиналымы
арқылы төленетін төлем мен айлық табыстың 10 пайыздық жарнасының төлену
реттілігінің бағдарламасымен қамтамасыз етеді.
Төлем жүргізу мекемеде қалыптасқан орталықтандырылған мәліметтер базасы
арқылы алушылардың жеке есепшоттарына екінші дәрежелі банктер мен Казпошта
бөлімшелері арқылы жүзеге асырылады. Яғни, орталықтандырылған мәліметтер
базасында әрбір алушының аты – жөні, туған жылы, тұрғылықты мекен – жайы
тағы басқа мәліметтері толық сақталады.
Осы жоғарыда аталған әлеуметтік сала Қызылода облысында РМҚК – ның
(Республикалық Мемлекеттік Қазыналық Кәсіпорны) 29 шілде 1997 жылы №9
бұйрығымен құрылған. Облыстық филиал Қызылода қаласы Ыбырай Жақаев көшесі,
Ұлттық Банк ғимаратында орналасқан.
Мекеменің басқару құрылымы: директордан, екі директор орынбасарынан,
бас бухгалтерден және басқа да қызметкерлерден тұрады.
Сонымен қатар мекемеде іс – құжаттар сақтайтын және нормотивтік
актілерге сай сақтауды қажет ететін барлық құжаттарды сақтау бөлімі жұмыс
жасайды. Электронды пошта арқылы ақпарат көзі және ауқымды желі арқылы
облыс, қала шеңберіңде толық ақпараттар түсіп, кіріс – шығыс хаттары
жүргізіледі.
Зерттеу пәні Дипломдық жұмыстың негізгі пәні ЗТМО – ның зейнетақы
жиналымдарының құрамы мен құрылымы, зейнетақы жиналымдарына аударатын
салымдары жөніндегі іс – құжаттары, есептеу әдістері болып табылады.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі Зейнетақы
жиналымдарын қалыптастырудың экономикалық мәні, зейнетақы жиналымдарын
статистикалық – экономикалық зерттеу туралы, зейнетақы жиналымдарының
қоғамдық рөлі, мәні және қажеттілігі жайлы, зейнетақы туралы заңға сүйене
отырып, отандық және шет елдік ғалымдардың, қарапайым халықпен және отандық
шенеуніктердің пікірлеріне сүйене отырып жасалған.
Жұмыстың құрылымы Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды,
пайдаланылған әдебиеттер тізімі, қосымшалардан тұрады.
1 ЗЕЙНЕТАҚЫ ТӨЛЕУ ЖӨНІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК ОРТАЛЫҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК
ҚАЗЫНАШЫЛЫҚ КӘСІПОРНЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
1.1 Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық – әлеуметтік саланың
тарихы, маңызды құрылымы
Елімізде зейнетақы формасы Қазақстан Республикасында зейнетақымен
қамсыздандыру туралы 1997 жылғы 20 маусымдағы №136-1 заңға сәйкес
жүргізіле бастады. Заңмен айқындалған шараларды жүзеге асыруда сол жылы
Үкімет қаулысымен құрылған Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталығы
республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорны ерекше орын алады.
Бүгінгі таңда ЗТМО РМҚК халықты әлеуметтік қорғауда әбден нығайып,
қалыптасқан құрылымға айналды.
Ынтымақтастық зейнетақы жүйесінде мемлекеттік бюджет қаражатынан
бөлінетін зейнетақыларды, жәрдемақыларды және басқа да әлеуметтік
төлемдерді уақытында төлеу іске асырылады.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінде ЗТМО РМҚК тұрғындарға әлеуметтік жеке
кодтарды (ӘЖК) береді, міндетті зейнетақы жарналарының мемлекеттік есебін
жүргізіп, оларды жинақтаушы зейнетақы жарналарының мемлекеттік есебін
жүргізіп, оларды жинақтаушы зейнетақы қорларына (ЖЗҚ) аударуды, сондай-ақ
жинақталған зейнетақы қаражатын бір қордан екіншісіне ауыстыруды іске
асырады. 2006 жылғы 1 шілдеден бастап ЗТМО-ның базасында Міндетті зейнетақы
жарналары жөніндегі біртұтас есеп орталығы құрылды.
Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінде міндетті әлеуметтік
аударымдардың есебін жүргізу, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан
(МӘСҚ) әлуметтік қауіп-қатер туындайтын жағдайда алушыларға төлем жүргізуді
жүзеге асырады.
ЗТМО бөлімшелері азаматтарды зейнетақылар мен жәрдемақыларды тағайындау
және төлеу мәселелері бойынша қабылдап, тиісті түсініктемелер береді, заңды
және жеке тұлғаларға қаржылық-ақпараттық сипаттағы қызметтерді көрсетеді,
қажетті есептілікті қалыптастырады.
ЗТМО-дағы енгізілген және қолданылатын халыққа қызмет көрсетудің
қазіргі заманғы әдістері әлеуметтік аударымның кез келген түрлерінің
дербестендірілген есебін жүогізуге жағай туғызады, ЗТМО жүйесінің
мүмкіндіктері кез келген әлеуметтік төлемдермен, еңбек нарығымен және
миграциялық-демографиялық процесстермен байланысты мемлекеттік шешімдерді
қабылдауда алға қойылған міндеттерді ойдағыдай орындауға мүмкіндік береді.
Елімізде зейнетақы реформасы жүргізілген жылдарда тиімді менеджмент,
техникалық базаны жетілдіру мен кәсіпқой кадрларды іріктеу ЗТМО-ға ең
жоғарғы халықаралық стандарттарға сай есепке алу мен әлеуметтік төлемдерді
іске асырудың бірегей ақпараттық жүйесін жасауға мүмкіндік берді.
Халықаралық еңбек ұйымының мүшесі болып табылатын Қазақстан әлеуметтік
қорғау ұғымын өмірге қажетті игіліктерге қол жеткізудің белгілі бір деңгейі
мен жағдайына байланысты (қарттық, денсаулық күйі, асыраушысынан айырылуы
немесе жұмысын жоғалтуы және өзге де заңды негіздер)экономикалық тұрғыдан
белсенділік таныта алмайтын және өзін лайықты ақы төленетін жұмысқа қатысу
арқылы табыспен қамтамасыз ете алмайтын азаматтардың жақсы
тұрмысыныңбелгілі бір деңгейін қамтамасыз ететін жүйе ретінде анықтайды.
Әлеуметтік қорғау жүйесінің сапалық көрсеткіштері бірқатар жағдайда
экономикалық дамудың деңгейімен анықталады, ал тұлғалар арасындағы
ынталандыру деңгейі таңдалған әлеуметтік экономикалық үлгімен өзара
байланыста болады.
Жұмыс істейтін азаматтардың салық және өзге де аударымдарының есебінен
есептегі зейнеткерлерге зейнетақы төлеуге негізделген ынтымақтастық
зейнетақы жүйесі әзірше Республикадағы әлеуметтік қамсыздандырудың негізгі
құрамды бөлігі болып қалады, алайда бұл салада жүйені реформалау бойынша
түбегейлі өзгерістер жүзеге асырылады.
1998 жылы ТМД елдерінің арасында ең алғаш Қазақстан қатысушылар
арасындағы ынтымақтастықсыз, жинақтау принциптеріне негізделген жинақтаушы
зейнетақы жүйесін енгізуді жүзеге асырады.
2005 жылғы қаңтардан бастап елімізде аударымдардың мөлшері мен
жүргізілуінің ұзақтығына байланысты жұмыс істейтін қосымша әлеуметтік
қорғауды сақтандыру жүйесі қызмет етеді. Еңбекке жарамдылықтан қалған,
асыраушысынан айырылған және жұмысын жоғалтқан жағдайда әлеуметтік
төлемдермен қамтамасыз ету қарастырылған.
2005 жылғы 1 шілдеден бастап зейнеткерлік жасқа толуына байланысты
базалық зейнетақы төлеу жүйесі енгізілген.
Қорыта келгенде, қазіргі аңда Қазақстан әлеуметтік қамсыздандырудың үш
деңгейлі жүйесі құрылды.
Бірінші деңгей Қазақстан Республикасы кепілдік берілген әлеуметтік
төлемдерді, яғни барлық азаматтарға бірдей деңгейде тағайындалатын
төлем(базалық зейнетақы төлемі, мемлекеттік жәрдемақылар, бала туғанда
берілетін біржолғы төлем, бала күтімі бойынша төлем);
Екінші деңгей еңбек өтіліне және еңбекақысының мөлшеріне байланысты
ынтымақтастық зейнетақы, міндетті зейнетақы мен әлеуметтік сақтандыру
аударымдары есебінен жүргізілетін әлеуметтік төлемдер, яғни азаматтардың
қоғамды дамытуға қосқан жеке үлестерін ескеретін қосымша әлеуметтік
қамсыздандыру жүйесі қызметінің атқарушылық, қаржылық-есептілік және
технологиялық бөлігін қамтамасыз ететін әлеуметтік институт – Зейнетақы
төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтың құрылуына себепші болды.
Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтың облыстық филиалдары
мен аудандық ( қалалық) бөлімшелерінің негізгі міндеттері:
- Орталық және халықты зейнетақымен қамтамасыз ету жөніндегі
мемлекеттік саясаттың мақсаттары, міндеттері мен басымдықтарын
жүзеге асыру;
- Зейнетақы, мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы, мемлекеттік арнайы
жәржемақыларды, баланың тууы мен балалары бар отбасыларға
берілетін жәрдемақыларды, Семей ядролық жарылыстарынан зардап
шеккен азаматтарға мемлекеттік бір жолғы ақшалай өтемақыны,
жерлеуге берілетін жәрдемақыны, Мемлекетік әлеуметтік сақтандыру
қорынан жасалатын және жүзеге асырылуы заңмен, басқа да
нормативтік құқықтық актілермен жүктелген басқа төлемдерін
уақытылы төлеу;
- Зейнетақы және жәржемақыларды тағайындау үшін істер макетін
қалыптастыру бойынша жұмысты ұйымдастыру және оларды қолданыстағы
Нұсқаулар мен Ережелерге сәйкес қазақстан Республикасы Еңбек және
халықты қорғау министрлігінің Департаментіне бекітуге ұсыну;
- Халыққа әлеуметтік жеке код ( ӘЖК) тағайындау бойынша жұмысты
ұйымдастыру, Әлеуметтік жеке код тағайындау туралы куәліктерді
беру;
- Облыстық филиалдың шығын сметасын орындау бойынша
орталықтандырылған бухгалтерлік есеп жүргізу, бухгалтерлік
есептілікті құру;
- Орталықтың сұрауы бойынша зейнетақы және жәрдемақы төлеудің
жағдайы туралы жедел ақпаратты ( статистикалық деректерді) және
тағы басқа ақпаратты дайындау;
- Зейнетақы жинақтау қорларына, басқа ұйымдар мен жеке тұлғаларға
кеңес беру және басқа қызмет түрлерін көрсету;
- Іс жүргізуді ұйымдастыру, оның ішінде азаматтардың зейнетақы және
жәрдемақы төлеу мәселелері бойынша өтініштері, шағымдары,
хаттарын қарастыру;
- Филиалдың мүддесін сот және басқа құқық қорғау органдарында
қорғау.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 4 маусымдағы №926
қаулысымен құрылған Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық
республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорны (бұдан әрі ЗТМО) еліміздің
құрылымдардың бірі және қаржылық-әлеуметтік инфрақұрылымының маңызды
элементі болып табылады. ЗТМО-ның филиалдық жүйесі Қазақстан
Республикасының барлық қалалары мен аудандарындағы 219 бөлімшеден (соның
ішінде 16 филиал) тұрады.
Бүгінгі күнде ЗТМО жүйесінде банк, қаржы, әлеуметтік салаларда жұмыс
тәжірибесі бар үш мыңға жуық білікті мамандар еңбек етеді. Оның ішіндегі
1957 адамның жоғарғы білімі бар, бұл жалпы санының 65,4% құрайды, 868
адамның рнайы орта білімі бар. Олардың көбі ЗТМО құрылған күннен бастап
жұмыс істейді.
Бастапқыда зейнетақы төлеуді қамтамасыз ету үшін құрылған ЗТМО бүгінде
Республиканың әлеуметтік және қаржы жүйесінде көптеген мемлекеттік маңызы
бар қызметтерді орындайды.
Бүгінгі таңда ЗТМО жинақтаушы және ынтымақтастық зейнетақы жүйелерінде,
міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінде (Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру
қорынан әлеуметтік төлемдерді есептеу және төлеу, жарналарды есепке алу)
қызметтерді жүзеге асыратын бірегей орган болып табылады.
Ай сайын ынтымақтастық зейнетақы жүйесінде 5 млн. Артық төлем,
жинақтаушы зейнетақы жүйесінде 7 млн. жуық салымшылардың және әлеуметтік
сақтандыру жүйесіндегі 4,5 млн. қатысушылардың дербестендірілген есебі
жүргізіледі. Жылына 8 млн. аса төлем тапсырмаларын қабылдап, өңдеуді жүзеге
асырады.
ЗТМО-ның басқа құрылымдармен ақпараттық-қаржылық ағындарды қолдау,
әлеуметтік төлемдерді ұйымдастыру, зейнетақы қызметтері нарығын құру
мәселерінде өзара әрекеттестік жүйесі орнатылған. Зейнетақылар мен
жәрдемақыларды төлеу жөніндегі тәртіпке салынған қызмет жұмыс істейді,
зейнетақы мен әлеуметтік төлемдерді алушылар бойынша, міндетті зейнетақы
мен әлеуметтік аударымдар бойынша деректер қоры құрылған, білікті мамандар
дайындалған, клиенттерге қызмет көрсетудің қазіргі заманғы және жоғарғы
технологиялық жүйесі енгізілген.
ЗТМО-ның өңірлік өңірлік бөлімшелері күн сайын әлеуметтік төлемдерді
тағайындау, ӘЖК беру, ЖЗҚ шарттар жасау сияқты әр түрлі мәселелері және
басқа да әлеуметтік мәселелер бойынша 10-12 мыңдай адамды қабылдайды.
ЗТМО өз қызметінде үнемі жоғары технологиялық ІТ технологиялар мен
шаруашылықты жүргізудің тиімді әдістерін енгізуді жүзеге асыруда. Озық
ағындарды дер кезінде және әлеуметтік төлемдердің тұрақтылығын қамтамасыз
ету бөлігінде оперативті, тоқтаусыз жұмыс істеу қажеттілігі себепші болды.
Басқарудың тиімді әдістерін қолдану, техникалық базаны жетілдіру мен
кәсіпқой кадрларды іріктеу бірегей жүйені құруға және жұмысты сапалы жаңа
деңгейге көтеруге мүмкіндік берді.
ЗТМО-да ТМД елдері кеңістігіндегі теңдесі жоқ әлеуметтік институтта
деректерді электронды өңдеуді қолдану арқылы әлеуметтік төлемдерді есепке
алу мен жүзеге асыруды ұйымдастырудың түбегейлі жаңа технологиясы
енгізілді, зейнетақылар мен жәрдемақылар алушылардың орталықтандырылған
деерктер қоры (ОДҚ) құрылды.
ЗТМО-ның автоматтандырылған ақпараттық жүйесі деректерді электронды
дербестендірілген өңдеуді қамтамасыз ететін бағдарламалық-техникалық кешен
болып табылады. Жүйе жинақтаушы зейнетақы қорына аударылған міндетті
зейнетақы жарналарын және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына
аударылған міндетті әлеуметтік аударымдарды дербестендірілген есепке алуды,
міндетті аудармаларды жүзеге асыратын тұлғалар және зейнетақы мен жәрдемақы
алушылады жүзеге асыратын тұлғалар және зейнетақы мен жәрдемақы алушылар
туралы ақпаратты жинақтауды қамтамасыз етеді. ЗТМО-ның ОДҚ Қазақстанның
банк-төлем жүйесіне және құжат айналымының, тағайындау мен төлеудің
ведомстволық электронды on-line жүйесіне біріктірілген.
Қазіргі таңда ЗТМО міндетті зейнетақы және әлеуметтік аударымдарды
мемлекеттік есепке алумен, бюджеттен және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру
қорынан зейнетақылар жүйелердің, міндетті әлеуметтік сақтандыру қорынан
зейнетақылар мен әлеуметтік төлемдерді төлеумен, ынтымақтастық және
жинақтаушы зейнетақы жүйелердің, міндетті әлеуметік сақтандыру жүйесінің
әрбір қатысушысын сәйкестендірумен байланысты деректерді есепке алу және
электронды өңдеу орталығы болып табылады.
Республикада зейнетақымен қамсыздандырудың ынтымақтастық және
жинақтаушы жүйелері жұмыс істейді. Төлемді тағайындау мен есепке алуды
ұйымдастырудың қазіргі заманғы әдісін енгізу әлеуметтік төлемдер
динамикасының өсуімен сипатталады.
ЗТМО арқылы жүзеге асырылатын қаржылық ағындардың жалпы көлемі 1998
жылмен салыстырғанда 7,7 есе өсіп, 2006 жылы 575,9 млрд. теңгені құрады.
Еңбек және Халықты Әлеуметтік Қорғау Министрлігі Зейнетақы Төлеу
жөніндегі Мемлекеттік Орталығы мемлекеттік қазынашылық кәсіпорны. Аталған
мекеме Министрлік тарапынан алғаш рет 04 маусым 1997 жылы Алматы қаласында
орталығы қалыптасып, Қазақстан төңірегінде, яғни 14 облыс, екі қалада
облыстық филиалдар, одан әрі аудандық бөлімшелерге бөлінген.
Мекеме негізінен әлеуметтік сала бойынша, соның ішінде зейнеткерлік
жасқа, мүгедек жандарға, асыраушысынан айрылған азаматтарға, бала туылуына
және 1 жасқа дейінгі тағайындалатын жәрдемақыны, зейнетақы және жәрдемақыны
орталықтан төлеу, кәмелет жасқа толған заңды және жеке тұлғаларға ӘЖК
(әлеуметтік жеке код) тағайындаумен және әлеуметтік сақтандыру қоры арқылы
төленетін төлем мен айлық табыстың 10% - дық жарнасының төлену реттілігінің
бағдарламасымен қамтамасыз етеді.
Төлем жүргізу мекемеде қалыптасқан орталықтандырылған мәліметтер базасы
арқылы алушылардың жеке есепшоттарына екінші дәрежелі банктер мен Казпочта
бөлімшелері арқылы жүзеге асырылады. Яғни, орталықтандырылған мәліметтер
базасында әрбір алушының аты – жөні, туған жылы, тұрғылықты мекен – жайы
тағы басқа мәліметтері толық сақталады.
Осы жоғарыда аталған әлеуметтік сала Қызылорда облысында РМҚК - ның
(Республикалық Мемлекеттік Қазыналық Кәсіпорны) 29 шілде 1997 жылы №9
бұйрығымен құрылған. Облыстық филиал Қызылорда қаласы Ыбырай Жақаев көшесі,
Ұлттық банк ғимаратында орналасқан.
Мекеменің басқару құрылымы: директордан, екі директор орынбасарынан,
бас бухгалтерден және басқа да қызметкерлерден тұрады.
Сонымен қатар мекемеде іс – құжаттар сақтайтын және нормотивтік
актілерге сай сақтауды қажет ететін барлық құжаттарды сақтау бөлімі жұмыс
жасайды. Электронды пошта арқылы ақпарат көзі және ауқымды желі арқылы
облыс, қала шеңберінде толық ақпараттар түсіп, кіріс – шығыс хаттары
жүргізіледі.
Мекеме негізінен 6 бөлімнен тұрады: Бухгалтерлік есеп және есеп беру
бөлімі; Жинақтау және статистика бөлімі; ӘЖК тағайындау мен жалпы жүйелік
қамтамасыз ету бөлімі; Ұйымдастыру және кадр бөлімі; Қызылорда қаласы
бойынша төлем бөлімі; Қызылорда қаласы бойынша іс макетін қалыптастыру
бөлімі.
Бухгалтерлік есеп және есеп беру бөлімі - ол екі жүйе бойынша қызмет
атқарады, яғни төленген әлеуметтік төлемдерінің есеп – қисабын және мекеме
қызметкерлерінің айлық жалақысын есептеумен айналысады. Сонымен қатар
интернет жүйесі арқылы жергілікті салық, Мемлекеттік мүлік комитеттеріне
көрсетілген үлгілері бойынша есеп тапсырады.
Құжат түрлеріне, бухгалтерлік есеп, бухгалтерлік ішкі контроль, 1С
программасында орындалатын бухгалтерлік есеп – қисап құжаттары, төлем
тапсырыстарын қалыптастырады.
Жинақтау және статистика бөлімі - бөлім негізінен зейнетақы және
жәрдемақы төлемдерінің жүргізу тәртібін тексеріп, реттеп отырады, зейнетақы
жұмыстарын қалыптастырады. Сонымен қатар жеке және заңды тұлғалардан
әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін аударымға толық мағлұмат беріп,
төлем тапсырысын қалыптастырады. Бөлім мемлекеттік статистикасы орталығымен
тығыз байланыста.
Құжат түрлері, жергілікті әкімшілік орындарына төленген төлемдер туралы
мәлімет, орталық аппарат арқылы бекітілген үлгілерге сай есеп тапсыру.
Жергілікті мекемелермен хат алысу, заңды және жеке тұлғалардан түскен арыз
– шағымдарға жауап беру.
ӘЖК тағайындау мен жалпы жүйелік қамтамасыз ету бөлімі - алғаш рет жеке
және заңды тұлғаларға әлеуметтік жеке код тағайындау және бұрын соңды
тағайындалған ӘЖК – қа орталық тапсырыс арқылы қызмет көрсету және
зейнеткерлік жасқа толған азаматтарға 10% - дық жарна аударымына анықтама
береді.
Құжат түрлері, ӘЖК (әлуметтік жеке код), жеке куәлік, СТН (салық
төлеушінің нөмірі), ақылы қызметтік квитанция, облытық ауыстыру құжаттары.
Ерекшелігі, ӘЖК алуда әрбір азаматтың өзіне беріледі.
Ұйымдастыру және кадр бөлімі - мекемеге қызметке орналасқан
азаматтармен іс – қағаздарын жүргізу және олардың қызметтегі міндеттеріне
толық мағлұмат беріп Қазақстан Республикасының Конституциясы мен және Еңбек
туралы кодексіне сай жұмыс жүргізеді.
Құжат түрлері, еңбек кітапшаларына қызметтегі дәрежелеріне сай
міндеттерін толтыру, мекемеде жүргізілетін ішінара бұйрықтарды орындау,
және ұжымда өтетін түрлі іс – шараларды өткізілуін ұйымдастырады.
Қызылорда қаласы бойынша төлем бөлімі - қалыптасып бекітілген іс –
құжаттарды Орталықтандырылған Мәліметтер Базасына әрбір алушының жеке
куәліктеріне сай енгізіліп, шешімде көрсетілген мерзімге сай төлемге
қосылады. Яғни, Қазақстан Республикасы президентінің 2006 жылғы 2 ақпандағы
жолдауына сай қазіргі таңда төлем айма-ай жүргізіледі. Әрбір алушының жеке
есепшотына аударылған төлем мөлшері құпия сақталынып, жеке дара алушының
өзіне есеп беріледі. Төлем негізінен зейнетақы және жәрдемақы заңына және
Қазақстан Республикасының нормотивтік актілеріне сай жүргізіледі.
Қызылорда қаласы бойынша іс макетін қалыптастыру бөлімі - азаматтардан
зейнетақыға және жәрдемақының көптеген түрлеіне алғаш рет тапсырған
құжаттарын қабылдап, оны түрлі санаттарға сәйкес Қазақстан Республикасының
1997 жылы 20 маусымдағы Зейнетақы және мемлекеттік жәрдемақы туралы
заңына байланысты іс – макеттерді қалыптастырып, орталықтандырылған
мәліметтер базасында құрылған Е - макет бағдарламасында шешімдерді
шығарып, оны Еңбек және Халықты әлеуметтік қорғау министрлігі тарапынан
құрылған жергілікті департаменттерге заңды жүзіне енгізіп бекітуге
жіберіледі. Құжат түрлері, кіріс – шығыс құжаттары, заңдар, азаматтық
кодекс, жәрдемақы заңдары, заңдармен жұмыс жасайды.
Осы зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталығының Жинақтау және
статистика бөліміне тереңірек тоқтала кетсек. Осы бөлімде зейнетақы жинақ
қорларына түскен зейнетақы жиналымдарын қалыптастыру жұмыстарымен
айналысады.
Сурет 1 - Мекеменің құжат бөлімдері
1.2 Зейнетақы жиналымдарының даму кезеңдері
Нарықтық экономика бірқатар экономикалық реформалаудың соның ішінде
елдегі зейнетақы жүйесін реформалауды талап етті. Жаңа меншіктік бөлу,
өндіру және тұтыну қатынастарына ұқсас, зейнетақымен қамтамасыз етудің
мүлде жаңа жүйесін құру, Қазақстандық еңбекке жарамсыз азаматтарын
қамтамасыз ету тұрғысынан алғанда өзекті мәселе болып табылады.
Бүгінгі күні республикадағы зейнетақының қызмет көрсету нарығын 14 ЖЗҚ
(Жинақтаушы зейнетақы қоры) құрайды, олардың республиканың түрлі
аудандарында 72 филиалы және 73 өкілдіктері бар. Олардың әрекет ету мерзімі
ішінде, оларда зейнетақы жиналымдарының 648,580 млрд. Теңге жинақталған.
Зейнеткерлік жасы тұрақты болып келеді және ерлер үшін 63 жас және әйелдер
үшін 58 жасты құрайды.
ЖЗҚ қатысушыларымен жүргізілген зейнетақы реформасын жүргізу мерзімінде
сандық және сапалық сияқты белгілі – бір жетістіктерге қол жеткізілген.
ЖЗЖ (жинақтаушы зейнетақы жүйесі) сапалық нәтижесі болып мыналар
табылады: салымшыларға қызмет көрсетуді жақсарту, салымшыларды ЖЗҚ жөнінде
хабардар етіп отыру, аймақтық бағдарламаларды дамыту, жарнама қызметтері,
және осылардың нәтижесінде – зейнетақылық қызмет көрсету нарығында ЖЗҚ
арасында бәсекелестік сайыстың өршуі.
Біздің елде жыл сайын зейнетақы мөлшерін көтеріп отырады, ал соңғы
жылдары зейнетақы төлемдерінің номиналдық өсімі, тұтыну бағаларының
индексінен алда болады.
Егер ЖЗҚ аймақтақ дамуын қарастыратын болсақ, онда аймақтар бойынша
даму толығымен көрсетілген қорлар Қазақстанның Халық Банкінің ЖЗҚ АҚ,
Құрмет ЖЗҚ АҚ, Сенім ЖЗҚ АҚ, Ұлар - Үміт ЖЗҚ АҚ, МЖЗҚ ЖЗҚ АҚ.
Зейнетақы жарналарын бөліп отыру тұрақты түрде жүргізілмейді. Егер
зейнетақы жинақ қорлары төмен төлем жасаушы салымшылар үлесі неғұрлым көп
болса, онда жинақтаушы зейнетақы қоры іс жүргізу шығындарының үлесі
соғұрлым көп, ал егер жоғарғы төлемді салымшылар үлесі көп болса, олар
әрқашан бәсекелестердің назарында болады. Зейнетақы жинақ қоры салымшылар
құрамына бағалау жүргізу үшін салымшылар санын және жарналар сомасын бөлу
қисығын пайдаланады. Белгі ретінде, минималдыдан (1000 теңгеге дейін),
максималды (10000 теңгеден жоғары, тұрақты қадам 1000 теңге) аралығында
міндетті 10 % зейнетақы жарналары алынған. Міндетті зейнетақы жарналарының
мөлшеріне қарай салымшыларды келесі түрде бөлуге болады: төмен төлемді -
2000 теңгеге дейін, орташа жалақы алушылар жарналары – 2000 нан 3000
теңгеге дейін, жоғары төлемділер – 10000 теңгеден жоғары. Жүгізілген талдау
нәтижесінде жинақтаушы зейнетақы қоры ішінде 2002 жылға дейін негізгі
қалыпты МЖЗҚ (Мемлекеттік Жинақтаушы Зейнетақы Қоры) алып отырып, оның
Жинақтаушы зейнетақы қоры арасындағы үлесі 16,8 % болған.
2003 жылдан бастап МЖЗҚ АҚ өз жағдайын зейнетақы жинақ қорларына бере
бастады. Қазіргі кезде ЖЗҚ арасында Қазақстан Халық Банкі көшбасшы болып
табылуда. Қаржы институттары жүйесінде, МЖЗҚ алатын орны бойынша талдау
жүргізу барысында анықталғандай, зейнетақы жиналымдары қаржы нарығын әрекет
ету барысын белсенді түрде қолдады, және ұдайы өндіріс процесінде бірқатар
микро және макроэкономикалық функцияларды атқарады. Алайда, қазіргі кезде
заң базасының ЖЗҚ жинақтарының жетілмегендігіне байланысты зейнетақы алу
кепілдіктері берілмей отыр. Бенефициант қолында зейнетақы аударымдары,
салымдарды есептеген кітапшасы бар, онда оның жеке зейнетақы коды
көрсетілген, соның көмегімен ол кез келген уақытта зейнетақы салымдарын
тексере алады. Жұмыстан кетуіне байланысты немесе жұмысқа тұру мүмкіндігі
болмаған жағдайда, бенефициант өзінің бастапқы салымдарының өсімін бақылай
отырып, зейнеткерлік жасы толған соң, оларды алу құқығына ие болады.
Қол жеткізген нәтижелермен қатар, жаңа зейнетақымен қамтамасыз етуге
байланысты негізгі үш мәселені бөліп қарастыруымызға болады. Біздің елдегі
зейнетақы мөлшері халықаралық стандарттар бойынша ғана емес, кейбір ТМД
елдерімен салыстырғанда едәуір төмен болып табылады, мысалыға Ресейден.
Алатын зейнетақы мөлшері, зейнеткерлердің ең төменгі өмір сүру деңгейін
қолдау үшін жеткіліксіз болып табылады, нәтижесінде қосымша кіріс көздері
қажет болады. Зейнетақы жинақ қорларының тиімділігінің төмендігі, ол
өндірістердің құлдырауынан, көлеңкелі және бейресми экономика үлесінің
көптігімен түсіндіріледі. Республиканың зейнетақы жүйесінде зейнеткерлік
жасына қатысты бірқатар сәйкессіздіктер бар. Кейбір мамандықтар үшін,
мысалыға әскери қызметкерлерге зейнеткерлік жасы еңбек стажы 25 жыл
болғанда ерлер үшін 45 жас қаралған. Басқа мамандықтар көрсеткіші
орындалған кезде зейнетақыға тәуелсіз, жұмыстан кету құқығына ие болды.
Сонымен, зейнетақы жүйесіндегі көптеген параметрлерге өзгерістер
енгізуді қажет етеді. Жұмыспен қамтылғандар саны мен зейнеткерлер саны
арасындағы арақатынастың үнемі нашарлап отыруы, жұмысшылардың санын
сақтауға біршама әсер етеді. Зейнеткерлердің салыстырмалы саны зейнетақы
төлеу және тағайындауға байланысты заң ережелерімен анықталады. Оларға
зейнеткерлер жасы, зейнетақыны тағайындауға қажетті еңбек өтілі және еңбек
етуші зейнеткерлерге зейнетақы төлеу тәртіптерін жатқызуға болады.
Зейнетақы жүйесіндегі түбегейлі өзгерістер хронологиясы:
– 1991 жылға дейін – тек қана әлеуметтік сақтандырудың
формалды белгілері бар және идеологиялық принциптер негізінде
ұйымдастырылған, әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі;
– Кәсіподақтардың зейнетақыны төлеуге қатысуы;
– өндіріс рентабельділігі бойынша алынатын жарналардың
дифференциясы;
– зейнетақы арқылы жұмыссыздықпен жанұяға байланысты кейбір
мәселелерді шешу;
– зейнетақының көп бөлігі мемлекеттік бюджет дотакциясы
есебінен төленеді, яғни мемлекет жалғыз меншік иесі және
жұмыс берушінің рөлін атқарады;
– жұмыскер өзін - өзі қамтамасыз ету міндетін мойнына алмайды.
1991 жылы – Қазақстан Республикасы мемлекеттік зейнетақы қорының
құрылуы, оның қызмет етуінің сақтандыру принциптерін анықтау, мемлекеттің
кейбір котегориядағы зейнеткерлер алдында (әскери, әлеуметтік зейнетақылар)
міндеттерді нақты анықтап алу болып табылады.
1992 жылы – қосымша зейнетақымен қамтамасыз ету институтын құруға
рұқсат еткен Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорлары туралы Қазақстан
Республикасының Президентінің Указы жаияланды.
1993 жылы – сақтандыру жарналарының мөлшері көбейтілді.
1994 жылы – Қазақстан Республикасы Үкіметі мен ҚР – дағы зейнетақымен
қамтамасыз ету жүйесін реформалау концепциясы мақұлданды (бірақ бекітілген
жоқ), сақтандырушыларға дербес шот енгізу тәжірибесі енгізілді.
1997 жылы – мемлекеттік емес зейнетақы қорлары жөніндегі (МЗЖҚ) заң
қабылданды. Жоғарыда айтылғандарға сәйкес біздің зеттеудің негізгі
мәселесі, ұлттық зейнетақы жүйесін нарықтық экономикамен әлемдік
стандарттарға сәйкестендіру болып табылады. Реформалаудың тағы бір бағыты
зейнетақы жүйесін қаржыландыру болып табылады. Нарықтық экономика аясында
зейнетақы реформасын қаржыландырудың негізгі бағыттары анықталуы және
зейнетақы жүйесін мемлекеттік реттеу ұйымдарының құрылымы реформасының
бастапқы кезеңінде өңделіп енгізілуі тиіс.
Әрекет етуші заңға сәйкес мемлекеттік емес зейнетақымен қатмасыз етуді
басқару ұйымдарының жүйесін келесі түрде сипаттауға болады:
– Парламент – заң шығарушы билік ұйымы – мемлекеттік емес
зейнетақымен қамтамасыз ету саласындағы құқықтық қатынастарды
реттеуші заңдарды талқылап қабылдайды;
– Президент мемлекеттік емес зейнетақымен қамтамасыз ету
саласына біріңғай мемлекеттік саясаттың жүргізілуін
қамтамасыз етеді, сонымен қатар бірқатар федералды
бағдарламаларды өңдеу, әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін
жетілдіру арқылы. Аталған функциялардың орындалуы үшін Үкімет
қаулылар қабылдайды, соның ішінде мемлекеттік емес
зейнетақымен қамтамасыз ету саласындағы құқықтық қатынастарды
реттеуші қаулылар;
– Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі – атқарушы
билік ұйымы - әлеуметтік қорғау мәселесімен айналысады және
мемлекеттік емес зейнетақымен қамтамасыз етеді;
– Зейнетақы жүйесінің айналымын реформалау заң актілерінде
орындаушының нақты мекен – жайы белгіленген және оған қатысты
қажетті құзіреттер қатары анықталуы тиіс.
Үкімет субъектілері қосымша аймақтың әлеуметтік қорғау шараларын
бекітуге құқықтары бар бірақ, мұндай шаралар мемлекеттік емес зейнетақымен
қамтамасыз ету саласында әрекет етпейді. Әрекет етуші заңға сәйкес,
жергілікті өзін - өзі басқарушы ұйымдар мемлекеттік ұйымдар жүйесіне
кірмейді, сондықтан мемлекеттік емес зейнетақымен қамтамасыз ету
функцияларын атқарушы ұйымдардың қызметтерін реттей алмайды. Жегілікті өзін
- өзі басқарушы ұйымдар тек қана субъектілер сияқты қосымша зейнетақымен
қамтамасыз етуге байланысты шараларды жүзеге асырумен айналыса алады.
Өзгерістердің қомақтылығын ескере отырып барлық зейнетақы жүйесінің
барлық сегменттерін мемлекеттік реттеуді бір ғана ұйымға жүктеу орынды
болады деп есептейміз. Оған барлық азаматтарға шартты дербес шоттарын
беруге байланысты жұмыстарды ұйымдастыруға бақылауды жүктеу қажет.
Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің реттеудің жаңа ұйымының қызметтері
келесілерді қамтуы тиіс:
– Барлық зейнетақы жинақ қоларының қызметтерін лицензиялау;
– Жеке зейнетақы институттарының құжаттарындағы өзгерістерді
бекіту;
– Жинақ қорлардың жойылуын, бірігуін, өзгеруін мақұлдау;
– Жинақ қордың жарғылық капиталын жаңа құрылтайшыларға сатуға
(немесе беруге) рұқсат беру;
– Жинақ қорының қызметтерін инспекциялау;
– Жинақ қорды басқарушы коллегиялық ұйымдардың шақырылуы және
жинақ қорларының қызметтерін тиімді бақылауға қажетті
сұрақтардың күн тәртібіне енгізілуі;
– Зейнетақы активтерін сақтаушы және оларды басқарушы
институттардың қызметтерін тексеруді жүзеге асыру құқығы.
Жеке зейнетақы қорларның қызметтерін реттеуші заңның негізгі ережелерін
бұзуға байланысты әкімшілік жауапкершілік белгіленуі тиіс;
– Зейнетақымен қамтамасыз ету қызметтерін немесе сәйкес
сөздерді жарнамаларды лицензиясыз қолданғаны үшін;
– Зейнетақы жинақ қорларының активтерін басқару және сақтау;
– Құпия мәліметтерді үшінші тұлғаны құлақтандыру немесе оны
теріс мақсаттарда пайдаланғаны үшін;
– Қатысушыларға қауіп төндіретін инвестициялық қызметтің
ережелерін бұзғандығы үшін;
– Жалған мәлімет бергендігі үшін.
Зейнетақы жүйесін реформалау жаңа жинақтаушы қорлар жүйесін құрудың
негізі болуы тиіс, оларды мемлекет тарапынан қолдауда неғұрлым қатаң болған
дұрыс. Мұнда назарға алатын негізгі аспектілер келесілерден тұрады:
– Зейнетақы жинақ қорлары мекемелерінің процедурасы;
– Зейнетақы жинақтарының есебі;
– Зейнетақы жинақ қорлары активтерін сақтау;
– Зейнетақы жинақ қорларының қаржы құралдарын басқару;
– Зейнетақы жинақ қорларының инвестициялық қызметтері және
зейнетақы активтерін бағалау;
– Жинақ қорларының тұрақтылығын қамтамасыз ету;
– Қатысушылардың құқықтарын қорғау;
– Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін дамыту және салық салу
мәселесін шешу;
– Жинақ қорларды өзгерту, біріктіру және жою.
Жергілікті өзін - өзі басқару ұйымдары және мемлекеттік федералды –
ұйымдар үшін жинақтаушы зейнетақы қорларына қосымша шектеулерді енгізген
орынды деп санаймыз. Осы тезисті қолдай отырып, екі маңызды пікір айтуға
болады:
– Мұнда мәселе мемлекеттік емес зейнетақы мен қамтамасыз ету,
яғни мемлекетке қатысты қосымша зейнетақы жөнінде болуы тиіс;
– Мемлекеттік бюджеттен қаржыландыру кезінде, жұмыскерлерді
ұстауға байланысты шығындар орталықтан бекітілуі керек.
Жинақ қорының меншік құралдары, салымшылар үшін белгілі бір деңгейде
сенімділікті қамтамасыз ететін, тәуекелдікті сақтандыру жүйесінде қолдануы
тиіс. Сондықтан, меншік құралдарының өтімді минималды лимитін бекіткен
дұрыс.
Зейнетақы активтерінің меншік мәселесі маңызды болып табылады. Қазіргі
кезде зейнетақы реформасын талқылау барысында екі түрлі нұсқа
қарастырылуда: активтерді, қатысушылардың меншігі деп жариялау немесе
оларды зейнетақы жинақ қоры меншігіне өткізу. Бұл мәселені шешу кезінде
келесіні ескеру қажет, яғни зейнетақы активтерін жинақтау уақыты ішінде
қатысушының оларды пайдаланудағы құқықтары өте шектеулі. Сондықтан, заңда
салық салу жүйесінде зейнетақы қорлары қызметтері үшін тиімді болып
табылатын қандай өзгерістер қажет екендігін анықтап алу керек.
1.3 Жинақтаушы зейнетақы жиналымының зейнетақымен қамтамасыз етуі
Республикада 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап, Қазақстан Республикасының
1997 жылғы 20 маусымындағы мемлекеттік зейнетақыға шығу ережелері мен
тәртіптерін және зейнетақы жинақ қоры жүйесінен зейнетақымен
қамтамасыздандыруын реттеуші Қазақстан Республикасында зейнетақымен
қамсыздандыру туралы Заңы өз күшіне енді. Зейнетақымен қамтамасыздандыру
екі жүйеден тұрады:
- Ортақ жүйеден (зейнетақы төлеу жөніндегі Мемлекеттік орталықтан
зейнетақымен қамтамасыздандыру);
- Жинақтаушы зейнетақы жүйесі (Жинақтаушы зейнетақы жиналымдарынан
зейнетақымен қамтамасыздандыру).
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің негізі өздерінің қарттық кезеңдерінің
әл–ауқаттылығына жауап беруші азаматтардың жеке жауапкершілігімен,
жасалынған салымдардың және зейнетақы төлемдерінің арасында тікелей
байланысты орнату зейнетақымен қамтамасыз етуге байланысты Қазақстан
Республикасының Заңнамалары:
- 1997 жылдың 20 маусымындағы Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен
қамтамасыз ету туралы Қазақстан Республикасының Заңы ;
- 2001 жылдың 25 наурызындағы Зейнетақыны тағайындау мен төлеу,
мемлекеттік әлеуметтік төлемдер мен Орталықтан мемлекеттік әлеуметтік
төлемдерді ұйымдастыру тәртібі туралы Құрылымды бекіту туралы Қазақстан
Республикасы еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Министрлігінің №17
бұйрығы;
- Міндетті зейнетақы төлемдері есебінен құрылатын зейнетақы жинағынан
төленетін зейнетақы төлемдері, жинақтаушы зейнетақы жиналымынан төленетін
ерікті кәсіби зейнетақы салымдарын құру ережесі;
- Кесте бойынша төленетін зейнетақы төлемдерінің мөлшерлік есептерінің
әдісі;
- Қазақстан Республикасы зейнетақы жиналымдарының тізімі.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің негізгі принциптері:
- Зейнетақы жүйелерін мемлекеттік реттеуі;
- Зейнетақы жүйелерін қалыптастыру үшін азаматтарға жинақтаушы
зейнетақы жиналымдарын таңдауға құқықтық қамтамасыз етуі;
- Азаматтарға арналған, белгіленген зейнетақының ең кіші мөлшерімен
қамтамасыз ету жөнінде тікелей мемлекеттік кепілдік;
- Зейнетақы жинағының құрылуы үшін, жұмысқа қабілетті әрбір азамат
қатысуының міндеттілігі;
- Азаматтардың зейнетақы жинақтарындағы қаржы салымдарының сақталу
тиімділігі;
- Жинақтаушы зейнетақы жиналымдарындағы жинақтарға азаматтардың
мұрагерлігіне құқықтарын қамтамасыз ету;
- әр азаматтың қосымша ерікті зейнетақы қамтамасыздығына құқығы;
- азаматтардың зейнетақы жинақтарының қаржы салымдары арқылы
экономикаға үлесі.
Жинақтаушы зейнетақы жиналымына бөлу, жұмыспен қамтушы жұмысшының
атынан, жұмысшы таңдаған зейнетақы жиналымына жұмысшының айлық табысынан 10
– пайыздық міндетті зейнетақы салымдарын аударуды жүзеге асырады. Кейіннен,
болашақ зейнетақы салымдарын төлеу мөлшері, салымшылардың есебінен ғана
емес, алынған инвестициялық табыстарының есебінен де жүзеге асады.
Салымшының құқықтары мен міндеттірі, салымшы зейнетақы қамтамасыздығы
келісім – шартының бір ғана тарапы бола алады және міндетті зейнетақы
салымдарының есебінен зейнетақы жинағын бір ғана жинақтаушы қорында ие бола
алады. Салымшы жылына екі рет өзінің зейнетақы жинағын, жинақтаушы бір
жиналымнан екінші жиналымға ауыстыруға құқығы бар. Қолданыстағы заңға
сәйкес әрбір азамат өзінің игілігіне ерікті зейнетақы салымдарын жасауға
құқылы, онысымен зейнетақы қамтамасыздығының қосымша дәрежесін
қалыптастырады. Сонымен қатар ерікті салымдардың салымшлары, алушының
пайдасына жеке және заңды тұлға бола алады. Еңбектері денсаулыққа зиянды,
ауыр және қауіпті еңбек жағдайларындағы жұмысшыларды әлеуметтік қорғау және
зейнетақымен қамтамасыздандыру мақсатында, өндіріс орындарындағы өте
қауіпті еңбек жағдайларында еңбек етушілерге ерікті мамандандырылған
зейнетақы салымдары заңмен ескерілген.
Жинақтаушы зейнетақы жиналымының қызметін жасаудағы мемлекеттік
ұйымдарының негізгі қызметі Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңына
сәйкес міндетті зейнетақы салымдарын толық және уақтылы төлеуді және пұл
салуын республиканың салық органы жүзеге асырады. Жинақтаушы зейнетақы
жиналымдарының, қажы салымдарын басқару зейнетақы активтері ұйымдарының,
банктерінің, сақтандыру ұйымдарының қызметін реттеушілік және бақылаушылық
жүйелерін атқарушы өкілетті орган, Қазақстан Республикасының нарығын және
қаржы ұйымдарын бақылаушы реттеуші агенттік болып табылады. Қазақстан
Республикасының еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі халықты
зейнетақымен қамтамасыздандыу саласында мемлекеттік саясатты құру жүйелерін
жүзеге асырады.
1.4 Жинақтаушы зейнетақы жиналымдарының меншік капиталына келетін
табысы
Жинақтаушы зейнетақы қорының меншік капиталы құрылтайшылар мен
акционерлердің жарғылық капиталға салымдарының есебінен және тек қана ақша,
комиссиялық сыйақы түрінде қалыптасады; сондай – ақ Қазақстан
Республикасының заңдарында қарастырылған басқа да табыс көздерінен
құралады. Жинақтаушы қордың табыстары негізінен: комиссиялық сыйақылардан;
меншік активтерді инвестициялаудан түскен табыстың есебінен
қалыптастырылады. Заң салымшылардың мүдделерін қорғайды, сондықтан ол
жинақтаушы зейнетақы қорына қызметтің кейбір түрлерін іске асыруға тыйым
салады:
– Құнды қағаздар нарығында ұйымдастырылған мәмілелерден басқа
зейнетақылық активтердің есебінен еншілес тұлғалармен
мәмілеге келуге;
– Кез келген тәсілмен қарыздар беруге;
– Зейнетақылық активтердің құрамына енетін құнды қағаздарды,
оларды қайтара сатып алу міндеттемесінің шартымен сатуға;
– Маржа бойынша кез келген құнды қағаздарды сатып алуға;
– Зейнетақылық жинақ қорының (басқарушысының) иелігіне
жатпайтын және жинақтық зейнетақы қорының зейнетақылық
активтерінің құрамына енбейтін құнды қағаздарды сату жөнінде
келісім – шарттар жасауға, сондай – ақ эмиссиялық емес құнды
қағаздарды сатып алу жөніндегі келісім – шарттарға отыруға;
– Кез келген түрдегі кепілдемелер мен кепілдіктерді беруге,
зейнетақылық активтермен кепілдік мәміле жасауға;
– Өз мүддесі үшін кез келген тәсілмен зейнетақылық активтерді
пайдалануға, соның ішінде инвестициялық басқаруға алынған бір
ұлттың (халықаралық) сәйкестендіру нөмірінің құнды қағаздарын
бір күннің ішінде және зейнетақылық активтердің есебінен
сатып алу (сату) жөнінде инвестициялық шешімдер қабылдауға;
– зейнетақылық активтердің инвестициялары бойынша кепілдіктері
немесе уәделері бар мәліметті жариялауға.
Меншік капиталдағы жарғылық капиталдың үлесті салмағына жүргізілген
талдау құрылтайшылардың бастапқы салымдары, өсімінің нормасын жинақтық
қорлардың қажеттіліктеріне жұмсалған шығындарды ескере отырып бейнелейтін,
меншік капиталдың көлеміндегі жарғылық капиталдың үлесін көрсетеді. Бұл
ретте, кейбір жинақтаушы зейнетақы қорларының меншікті капиталды
төмендетуге беталысының сақталатыны байқалады. Бұған төмендегі себептер
әсер етуі мүмкін: салымшылардың зейнетақылық жинақтары арқылы келіп түсетін
инвесициялық табыс көлемінің азаюы салдарынан комиссиялық сыйақылар
көлемінің төмендеуі; әкімшіліктік – шауашылықтық немесе тұрақты шығындардың
ұлғаюы.
Жинақтаушы зейнетақы қорларындағы қазіргі қаржылық менеджментті
сипаттайтын негізгі ерекшеліктерді атап өтуге болады:
– Әкімшілік – шаруашылықтық шығындардың өсуімен жүргізілетін
менеджмент.
– Жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық қызметінен
келіп түсетін таза табыстың өсуімен жүргізілетін менеджмент.
– Салымшыларға қатысты пассивтік қызмет ететін және төмен
шығындарды қажет ететін менеджмент.
Жинақтаушы зейнетақы қорының қаржылық жағдайын түзету үшін жинақтаушы
зейнетақы қорларының қаржылық менеджментінің жүйесін келесі бағытта жүргізу
қажет: зейнетақы жинақ қорының зейнетақылық және меншік активтері бойынша
қаржылық қызметінің талдауын жүзеге асыру; табыстар мен шығындардың
бюджеттеуін жүзеге асыру; маркетингтік жоспарларын әзірлей отырып даму
жоспарының стратегиялық жоспарларын әзірлеу, қаржылық сауықтыру мақсаттары
үшін мүлік кешенінің қайта құрылымдауын жүргізуі; нарықтағы үлесін бағалау,
қызметінің көрсеткіштерінің құрылымы мен динамикасын, жинақтаушы зейнетақы
қорының қызметінің позитивтік (оң) нәтижелерінің болжамдық үлгілеуін жүзеге
асыру.
1.5 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1 ЗЕЙНЕТАҚЫ ТӨЛЕУ ЖӨНІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК ОРТАЛЫҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК
ҚАЗЫНАШЫЛЫҚ КӘСІПОРНЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
1.1 Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық - әлеуметтік
саланың тарихы, маңызды құрылымы
1.2 Зейнетақы жиналымдарының даму кезеңдері
1.3 Жинақтаушы зейнетақы жиналымының зейнетақымен қамтамасыз етуі
1.4 Жинақтаушы зейнетақы жиналымдарының меншік капиталына келетін
табысы
1.5 Зейнетақы жинақтау қорларындағы тәуекелдіктерді басқару
жүйесінің қызметіне рейтингтік баға беру
2 ЗЕЙНЕТАҚЫ ЖИНАЛЫМДАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ АҚПАРАТТЫҚ
ЖҮЙЕСІ
2.1 Ақпараттық жүйелер туралы жалпы түсінік
2.2 Қазіргі заманға сай программалау құралдары және оларды таңдау
2.3 Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталығының зейнетақы
жиналымдарын қалыптастыру жұмыстарын жобалау
3 ЗЕЙНЕТАҚЫ ТӨЛЕУ ЖӨНІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК ОРТАЛЫҒЫНЫҢ ЗЕЙНЕТАҚЫ
ЖИНАЛЫМДАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖҰМЫСТАРЫН АВТОМАТТАНДЫРУ
3.1 Зейнетақы жиналымдарын автоматтандырудың ақпараттық жүйесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі Республикада 1998 жылдың 1 қаңтарынан
бастап, мемлекеттік зейнетақыға шығу ережелері мен тәртіптерін және
зейнетақы жинақ жиналымы жүйесінен зейнетақымен қамтамасыздандыруын
реттеуші Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасында зейнетақымен
қамсыздандыру туралы Заңы өз күшіне енді. Қазақстанда зейнетақы реформасын
жүргізген сәттен бастап 10 жыл ғана өтті. Алайда бүгінгі таңда
Қазақстандықтар зейнетақы жүйесі басқаша болғанын ұмытып та қалды. Кеңес
заманы бойы қолданылған және жалпы әділдік қағидаттарына жауап бермеген
бұрынғы жүйе КСРО ыдырағаннан кейін бірден өзінің жарамсыздығын көрсетті.
Жаңа жүйе 10 жылдың ішінде өзін ақтап шықты және тиімділігін көрсетті.
Кеңес Одағының ыдырауымен миллиондаған қарт азаматтарға
қанағаттандырарлық деңгейде күн көруге мүмкіндік берген зейнетақымен
қамсыздандырудың бірыңғай жүйесі қирады. Бұрыңғы жүйе жоспарлы экономикаға
тәуелді еді, ал жоспарлы экономика зейнетақымен қамсыздандыру үшін бірқатар
артықшылықтарды қамтамасыз етті және буын ынтымақтастығы қағидаттарына
сәйкес құрылған еді.
Зейнетақы жалақы жиналымы сомасынан бекілілген пайыз мөлшерінде
аударымдар жүргізу есебінен қалыптасты. Зейнетақыны есептеу жалақы мен
өтілдің орташаланған көрсеткіштері бойынша жүргізілді. Бұл ретте
зейнетақының мөлшері шектеліп, белгілі бір санаттағы жұмыскерлерге және
қызметкерлерге белгіленген деңгейден аспады.
Осындай социалистік әдіс адамдардың зейнетақыға шыққан уақытқа дейін
қаражаттар жинау ниетін шектеді.
Жалпы басқару жүйесінің құлауымен және ТМД елдеріндегі экономикалық
дағдарыспен зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінің күйреуі табиғи нәрсе.
Бағаларды ырықтандыру, жоғары қарқынды инфляция, өндірістің құлдырауы жұмыс
орындарының қысқаруы және өнімдерді өткізу нарығын жоғалтқан
кәсіпорындардың жабылуы, төлемдердің дағдарысы, бақылауға алынбайтын көші –
қон процестері және басқа да жағдайлар зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінің
дағдарыстық жағдайын анықтайтын екі негізгі үрдіске алып келді: сақтандыру
жарнасын төлеушілер санының азаюына және әлеуметтік төлемдерді алуға құқылы
үміткерлер санының көбеюіне. Сондықтан мынандай сауал туындайды: орасан зор
және тиімсіз бақылау аппаратының және әкімшілік – командалық бақылау
жүйесіне тән репрессияның қызмет етуін сақтау қажет пе, әлде нарықтық
қатынастарға негізделген өзін - өзі реттейтін жүйенің тиімді экономикалық
механизмін құру қажет пе, атап айтқанда: көптеген елдерде экономикалық
өркендеуге жол ашқан кең ауқымды мемлекеттік емес зейнетақы жиналымдарының
жүйесін құру.
Дамыған елдердің экономикасында мемлекеттік емес зейнетақы жиналымдары
қоғамның экономикалық және әлеуметтік дамуында оң процестерді белсендіретін
бюджеттен тыс түсімдердің тұрақты көзі ретінде шығатын нарықты
тұрақтандырудың мықты құралы болып табылады.
Ресейліктер 10 жыл бұрын мемлекеттік емес зейнетақы жиналымдарын (МЗЖ)
құруды қолға алды. 1995 жылдың шілде айында Қазақстанда алғашқы
Қазақстандық ерікті зейнетақы жиналымы тіркелді.
Қазіргі таңда МЗЖ қызметі әлеуметтік климатқа оң әсер ететінін сенімді
айтуға болады, ең алдымен бұл еңбекке ынталандыруды арттырудан көрінеді.
Көптеген зейнетақы жүйелері жалақының пайыз үлестеріне негізделген, бұл
кәсіби өсуге ұмтылдырады. Жұмыс берушілер ЖЗЖ көп төлемдер жүргізу арқылы
қажетті мамандарды ұстап қалуға мүмкіндігі бар (кейбір елдерде ондай
төлемдерге салық салынбайды). Қоғам саяси оқиғалар өз орын алатын тұрақты,
берік сипатқа ие болып жатыр, бұл тұрақты орта кластың қалыптасуын тездетіп
жатыр.
Тақырыптың зерттеу дәрежесі Қазақстан Республикасында зейнетақымен
қамсыздандыру туралы Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 20 маусымдағы
Заңына сәйкес Қазақстан Республикасынң Үкіметі қаулы етеді:
1) Жинақтаушы зейнетақы жиналымдарынан міндетті зейнетақы
жарналарының, ерікті кәсіптік зейнетақы жарналарының есебінен
қалыптасқан зейнетақы жинақтарынан төленетін зейнетақы
төлемдерін жүзеге асыру ережесі;
2) Кесте бойынша зейнетақы төлемдерінің мөлшерін есептеуді жүзеге
асыру әдістемесі бекітілсін;
3) Қосымшаға сәйкес Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір
шешімдерінің күші жойылды деп танылсын;
4) Осы қаулы ресми түрде жарияланған күнінен бастап күшіне енді.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты
зейнетақы жиналымын қалыптастыру жұмыстарын автоматтандыру. Өз
мүмкіндіктерін объективті түрде таразылай отырып, жиналым қызметкерлері
алдағы 10 жыл бедерінде бірқатар мақсаттарға қол жеткізуді көздеуі:
- зейнетақы жүйесінің көшбасшысы болу;
- зейнетақы нарығының 25 – 30 пайыздық үлесіне қол жеткізу;
- қызмет көрсету деңгейін қазіргі заманғы халықаралық стандарттар
талабына сәйкес көтеру.
Жаңа онжылдықта алға қойған мақсаттарға қол жеткізу үшін жиналым
стандартты қызмет көрсету деңгейін Республиканың бүкіл аумағында бірдей
сапаны қамтамасыз етіп халықаралық деңгейге дейін арттыруы керек. Жақын
арадағы болашаққа арналған жоспарда жаңа ақпараттық технологияларды
пайдалану және дистрибутивтік желіні еліміздің ең алғаш аудандарына дейін
кеңейтіп, салымшылармен қарым – қатынас жүйесін өзгерту мақсаты бар. Әрбір
салымшының қаржылық ауқаттылығына қамқорлық жасау, зейнетақы жинағы ақша
мәдениетін көтеру және Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесінің тұрақты
болуына мүмкіндік туғызу.
Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен
қадағалау агенттігіне, салық органдарына жүйелі түрде қаржылық есеп беруін
беріп отырады; бұқаралық ақпарат құралдарына тоқсан сайын қаржылық есеп
беруін жариялайды. Жиналым бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерімен
ынтымақтастық үшін ашық, жүйелі түрде өз қызметтерінің жиналымдарын жарыққа
шығарады және зейнетақы нарығындағы оқиғаларға түсініктеме береді.
Зерттеу объектісі дипломдық жұмысты зерттеп, жан – жақты талдау жүргізу
мақсатында ЗТМО – ның (Зейнетақы Төлеу жөніндегі Мемлекеттік Орталығы)
жұмыс принципі, зейнетақы жиналымдарына міндетті зейнетақы салымдарын
аударатыны негізінде жазылды. Дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша зерттеу
объектісі Еңбек және Халықты Әлеуметтік Қорғау Министрлігі Зейнетақы Төлеу
жөніндегі Мемлекеттік Орталығы мемлекеттік қазынашылық кәсіпорны. Аталған
мекеме Министрлік тарапынан алғаш рет 04 маусым 1997 жылы Алматы қаласында
орталығы қалыптасып, Қазақстан төңірегінде, яғни 14 облыс, екі қалада
облыстық филиалдар, одан әрі аудандық бөлімшелерге бөлінген.
Мекеме негізінен әлеуметтік сала бойынша, соның ішінде зейнеткерлік
жасқа, мүгедек жандарға, асыраушысынан айрылған азаматтарға, бала туылуына
және 1 жасқа дейінгі тағайындалатын жәрдемақыны, зейнетақы және жәрдемақыны
орталықтан төлеу, кәмелет жасқа толған заңды және жеке тұлғаларға ӘЖК
(әлеуметтік жеке код) тағайындаумен және әлеуметтік сақтандыру жиналымы
арқылы төленетін төлем мен айлық табыстың 10 пайыздық жарнасының төлену
реттілігінің бағдарламасымен қамтамасыз етеді.
Төлем жүргізу мекемеде қалыптасқан орталықтандырылған мәліметтер базасы
арқылы алушылардың жеке есепшоттарына екінші дәрежелі банктер мен Казпошта
бөлімшелері арқылы жүзеге асырылады. Яғни, орталықтандырылған мәліметтер
базасында әрбір алушының аты – жөні, туған жылы, тұрғылықты мекен – жайы
тағы басқа мәліметтері толық сақталады.
Осы жоғарыда аталған әлеуметтік сала Қызылода облысында РМҚК – ның
(Республикалық Мемлекеттік Қазыналық Кәсіпорны) 29 шілде 1997 жылы №9
бұйрығымен құрылған. Облыстық филиал Қызылода қаласы Ыбырай Жақаев көшесі,
Ұлттық Банк ғимаратында орналасқан.
Мекеменің басқару құрылымы: директордан, екі директор орынбасарынан,
бас бухгалтерден және басқа да қызметкерлерден тұрады.
Сонымен қатар мекемеде іс – құжаттар сақтайтын және нормотивтік
актілерге сай сақтауды қажет ететін барлық құжаттарды сақтау бөлімі жұмыс
жасайды. Электронды пошта арқылы ақпарат көзі және ауқымды желі арқылы
облыс, қала шеңберіңде толық ақпараттар түсіп, кіріс – шығыс хаттары
жүргізіледі.
Зерттеу пәні Дипломдық жұмыстың негізгі пәні ЗТМО – ның зейнетақы
жиналымдарының құрамы мен құрылымы, зейнетақы жиналымдарына аударатын
салымдары жөніндегі іс – құжаттары, есептеу әдістері болып табылады.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі Зейнетақы
жиналымдарын қалыптастырудың экономикалық мәні, зейнетақы жиналымдарын
статистикалық – экономикалық зерттеу туралы, зейнетақы жиналымдарының
қоғамдық рөлі, мәні және қажеттілігі жайлы, зейнетақы туралы заңға сүйене
отырып, отандық және шет елдік ғалымдардың, қарапайым халықпен және отандық
шенеуніктердің пікірлеріне сүйене отырып жасалған.
Жұмыстың құрылымы Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды,
пайдаланылған әдебиеттер тізімі, қосымшалардан тұрады.
1 ЗЕЙНЕТАҚЫ ТӨЛЕУ ЖӨНІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК ОРТАЛЫҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК
ҚАЗЫНАШЫЛЫҚ КӘСІПОРНЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
1.1 Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық – әлеуметтік саланың
тарихы, маңызды құрылымы
Елімізде зейнетақы формасы Қазақстан Республикасында зейнетақымен
қамсыздандыру туралы 1997 жылғы 20 маусымдағы №136-1 заңға сәйкес
жүргізіле бастады. Заңмен айқындалған шараларды жүзеге асыруда сол жылы
Үкімет қаулысымен құрылған Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталығы
республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорны ерекше орын алады.
Бүгінгі таңда ЗТМО РМҚК халықты әлеуметтік қорғауда әбден нығайып,
қалыптасқан құрылымға айналды.
Ынтымақтастық зейнетақы жүйесінде мемлекеттік бюджет қаражатынан
бөлінетін зейнетақыларды, жәрдемақыларды және басқа да әлеуметтік
төлемдерді уақытында төлеу іске асырылады.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінде ЗТМО РМҚК тұрғындарға әлеуметтік жеке
кодтарды (ӘЖК) береді, міндетті зейнетақы жарналарының мемлекеттік есебін
жүргізіп, оларды жинақтаушы зейнетақы жарналарының мемлекеттік есебін
жүргізіп, оларды жинақтаушы зейнетақы қорларына (ЖЗҚ) аударуды, сондай-ақ
жинақталған зейнетақы қаражатын бір қордан екіншісіне ауыстыруды іске
асырады. 2006 жылғы 1 шілдеден бастап ЗТМО-ның базасында Міндетті зейнетақы
жарналары жөніндегі біртұтас есеп орталығы құрылды.
Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінде міндетті әлеуметтік
аударымдардың есебін жүргізу, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан
(МӘСҚ) әлуметтік қауіп-қатер туындайтын жағдайда алушыларға төлем жүргізуді
жүзеге асырады.
ЗТМО бөлімшелері азаматтарды зейнетақылар мен жәрдемақыларды тағайындау
және төлеу мәселелері бойынша қабылдап, тиісті түсініктемелер береді, заңды
және жеке тұлғаларға қаржылық-ақпараттық сипаттағы қызметтерді көрсетеді,
қажетті есептілікті қалыптастырады.
ЗТМО-дағы енгізілген және қолданылатын халыққа қызмет көрсетудің
қазіргі заманғы әдістері әлеуметтік аударымның кез келген түрлерінің
дербестендірілген есебін жүогізуге жағай туғызады, ЗТМО жүйесінің
мүмкіндіктері кез келген әлеуметтік төлемдермен, еңбек нарығымен және
миграциялық-демографиялық процесстермен байланысты мемлекеттік шешімдерді
қабылдауда алға қойылған міндеттерді ойдағыдай орындауға мүмкіндік береді.
Елімізде зейнетақы реформасы жүргізілген жылдарда тиімді менеджмент,
техникалық базаны жетілдіру мен кәсіпқой кадрларды іріктеу ЗТМО-ға ең
жоғарғы халықаралық стандарттарға сай есепке алу мен әлеуметтік төлемдерді
іске асырудың бірегей ақпараттық жүйесін жасауға мүмкіндік берді.
Халықаралық еңбек ұйымының мүшесі болып табылатын Қазақстан әлеуметтік
қорғау ұғымын өмірге қажетті игіліктерге қол жеткізудің белгілі бір деңгейі
мен жағдайына байланысты (қарттық, денсаулық күйі, асыраушысынан айырылуы
немесе жұмысын жоғалтуы және өзге де заңды негіздер)экономикалық тұрғыдан
белсенділік таныта алмайтын және өзін лайықты ақы төленетін жұмысқа қатысу
арқылы табыспен қамтамасыз ете алмайтын азаматтардың жақсы
тұрмысыныңбелгілі бір деңгейін қамтамасыз ететін жүйе ретінде анықтайды.
Әлеуметтік қорғау жүйесінің сапалық көрсеткіштері бірқатар жағдайда
экономикалық дамудың деңгейімен анықталады, ал тұлғалар арасындағы
ынталандыру деңгейі таңдалған әлеуметтік экономикалық үлгімен өзара
байланыста болады.
Жұмыс істейтін азаматтардың салық және өзге де аударымдарының есебінен
есептегі зейнеткерлерге зейнетақы төлеуге негізделген ынтымақтастық
зейнетақы жүйесі әзірше Республикадағы әлеуметтік қамсыздандырудың негізгі
құрамды бөлігі болып қалады, алайда бұл салада жүйені реформалау бойынша
түбегейлі өзгерістер жүзеге асырылады.
1998 жылы ТМД елдерінің арасында ең алғаш Қазақстан қатысушылар
арасындағы ынтымақтастықсыз, жинақтау принциптеріне негізделген жинақтаушы
зейнетақы жүйесін енгізуді жүзеге асырады.
2005 жылғы қаңтардан бастап елімізде аударымдардың мөлшері мен
жүргізілуінің ұзақтығына байланысты жұмыс істейтін қосымша әлеуметтік
қорғауды сақтандыру жүйесі қызмет етеді. Еңбекке жарамдылықтан қалған,
асыраушысынан айырылған және жұмысын жоғалтқан жағдайда әлеуметтік
төлемдермен қамтамасыз ету қарастырылған.
2005 жылғы 1 шілдеден бастап зейнеткерлік жасқа толуына байланысты
базалық зейнетақы төлеу жүйесі енгізілген.
Қорыта келгенде, қазіргі аңда Қазақстан әлеуметтік қамсыздандырудың үш
деңгейлі жүйесі құрылды.
Бірінші деңгей Қазақстан Республикасы кепілдік берілген әлеуметтік
төлемдерді, яғни барлық азаматтарға бірдей деңгейде тағайындалатын
төлем(базалық зейнетақы төлемі, мемлекеттік жәрдемақылар, бала туғанда
берілетін біржолғы төлем, бала күтімі бойынша төлем);
Екінші деңгей еңбек өтіліне және еңбекақысының мөлшеріне байланысты
ынтымақтастық зейнетақы, міндетті зейнетақы мен әлеуметтік сақтандыру
аударымдары есебінен жүргізілетін әлеуметтік төлемдер, яғни азаматтардың
қоғамды дамытуға қосқан жеке үлестерін ескеретін қосымша әлеуметтік
қамсыздандыру жүйесі қызметінің атқарушылық, қаржылық-есептілік және
технологиялық бөлігін қамтамасыз ететін әлеуметтік институт – Зейнетақы
төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтың құрылуына себепші болды.
Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтың облыстық филиалдары
мен аудандық ( қалалық) бөлімшелерінің негізгі міндеттері:
- Орталық және халықты зейнетақымен қамтамасыз ету жөніндегі
мемлекеттік саясаттың мақсаттары, міндеттері мен басымдықтарын
жүзеге асыру;
- Зейнетақы, мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы, мемлекеттік арнайы
жәржемақыларды, баланың тууы мен балалары бар отбасыларға
берілетін жәрдемақыларды, Семей ядролық жарылыстарынан зардап
шеккен азаматтарға мемлекеттік бір жолғы ақшалай өтемақыны,
жерлеуге берілетін жәрдемақыны, Мемлекетік әлеуметтік сақтандыру
қорынан жасалатын және жүзеге асырылуы заңмен, басқа да
нормативтік құқықтық актілермен жүктелген басқа төлемдерін
уақытылы төлеу;
- Зейнетақы және жәржемақыларды тағайындау үшін істер макетін
қалыптастыру бойынша жұмысты ұйымдастыру және оларды қолданыстағы
Нұсқаулар мен Ережелерге сәйкес қазақстан Республикасы Еңбек және
халықты қорғау министрлігінің Департаментіне бекітуге ұсыну;
- Халыққа әлеуметтік жеке код ( ӘЖК) тағайындау бойынша жұмысты
ұйымдастыру, Әлеуметтік жеке код тағайындау туралы куәліктерді
беру;
- Облыстық филиалдың шығын сметасын орындау бойынша
орталықтандырылған бухгалтерлік есеп жүргізу, бухгалтерлік
есептілікті құру;
- Орталықтың сұрауы бойынша зейнетақы және жәрдемақы төлеудің
жағдайы туралы жедел ақпаратты ( статистикалық деректерді) және
тағы басқа ақпаратты дайындау;
- Зейнетақы жинақтау қорларына, басқа ұйымдар мен жеке тұлғаларға
кеңес беру және басқа қызмет түрлерін көрсету;
- Іс жүргізуді ұйымдастыру, оның ішінде азаматтардың зейнетақы және
жәрдемақы төлеу мәселелері бойынша өтініштері, шағымдары,
хаттарын қарастыру;
- Филиалдың мүддесін сот және басқа құқық қорғау органдарында
қорғау.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 4 маусымдағы №926
қаулысымен құрылған Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық
республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорны (бұдан әрі ЗТМО) еліміздің
құрылымдардың бірі және қаржылық-әлеуметтік инфрақұрылымының маңызды
элементі болып табылады. ЗТМО-ның филиалдық жүйесі Қазақстан
Республикасының барлық қалалары мен аудандарындағы 219 бөлімшеден (соның
ішінде 16 филиал) тұрады.
Бүгінгі күнде ЗТМО жүйесінде банк, қаржы, әлеуметтік салаларда жұмыс
тәжірибесі бар үш мыңға жуық білікті мамандар еңбек етеді. Оның ішіндегі
1957 адамның жоғарғы білімі бар, бұл жалпы санының 65,4% құрайды, 868
адамның рнайы орта білімі бар. Олардың көбі ЗТМО құрылған күннен бастап
жұмыс істейді.
Бастапқыда зейнетақы төлеуді қамтамасыз ету үшін құрылған ЗТМО бүгінде
Республиканың әлеуметтік және қаржы жүйесінде көптеген мемлекеттік маңызы
бар қызметтерді орындайды.
Бүгінгі таңда ЗТМО жинақтаушы және ынтымақтастық зейнетақы жүйелерінде,
міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінде (Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру
қорынан әлеуметтік төлемдерді есептеу және төлеу, жарналарды есепке алу)
қызметтерді жүзеге асыратын бірегей орган болып табылады.
Ай сайын ынтымақтастық зейнетақы жүйесінде 5 млн. Артық төлем,
жинақтаушы зейнетақы жүйесінде 7 млн. жуық салымшылардың және әлеуметтік
сақтандыру жүйесіндегі 4,5 млн. қатысушылардың дербестендірілген есебі
жүргізіледі. Жылына 8 млн. аса төлем тапсырмаларын қабылдап, өңдеуді жүзеге
асырады.
ЗТМО-ның басқа құрылымдармен ақпараттық-қаржылық ағындарды қолдау,
әлеуметтік төлемдерді ұйымдастыру, зейнетақы қызметтері нарығын құру
мәселерінде өзара әрекеттестік жүйесі орнатылған. Зейнетақылар мен
жәрдемақыларды төлеу жөніндегі тәртіпке салынған қызмет жұмыс істейді,
зейнетақы мен әлеуметтік төлемдерді алушылар бойынша, міндетті зейнетақы
мен әлеуметтік аударымдар бойынша деректер қоры құрылған, білікті мамандар
дайындалған, клиенттерге қызмет көрсетудің қазіргі заманғы және жоғарғы
технологиялық жүйесі енгізілген.
ЗТМО-ның өңірлік өңірлік бөлімшелері күн сайын әлеуметтік төлемдерді
тағайындау, ӘЖК беру, ЖЗҚ шарттар жасау сияқты әр түрлі мәселелері және
басқа да әлеуметтік мәселелер бойынша 10-12 мыңдай адамды қабылдайды.
ЗТМО өз қызметінде үнемі жоғары технологиялық ІТ технологиялар мен
шаруашылықты жүргізудің тиімді әдістерін енгізуді жүзеге асыруда. Озық
ағындарды дер кезінде және әлеуметтік төлемдердің тұрақтылығын қамтамасыз
ету бөлігінде оперативті, тоқтаусыз жұмыс істеу қажеттілігі себепші болды.
Басқарудың тиімді әдістерін қолдану, техникалық базаны жетілдіру мен
кәсіпқой кадрларды іріктеу бірегей жүйені құруға және жұмысты сапалы жаңа
деңгейге көтеруге мүмкіндік берді.
ЗТМО-да ТМД елдері кеңістігіндегі теңдесі жоқ әлеуметтік институтта
деректерді электронды өңдеуді қолдану арқылы әлеуметтік төлемдерді есепке
алу мен жүзеге асыруды ұйымдастырудың түбегейлі жаңа технологиясы
енгізілді, зейнетақылар мен жәрдемақылар алушылардың орталықтандырылған
деерктер қоры (ОДҚ) құрылды.
ЗТМО-ның автоматтандырылған ақпараттық жүйесі деректерді электронды
дербестендірілген өңдеуді қамтамасыз ететін бағдарламалық-техникалық кешен
болып табылады. Жүйе жинақтаушы зейнетақы қорына аударылған міндетті
зейнетақы жарналарын және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына
аударылған міндетті әлеуметтік аударымдарды дербестендірілген есепке алуды,
міндетті аудармаларды жүзеге асыратын тұлғалар және зейнетақы мен жәрдемақы
алушылады жүзеге асыратын тұлғалар және зейнетақы мен жәрдемақы алушылар
туралы ақпаратты жинақтауды қамтамасыз етеді. ЗТМО-ның ОДҚ Қазақстанның
банк-төлем жүйесіне және құжат айналымының, тағайындау мен төлеудің
ведомстволық электронды on-line жүйесіне біріктірілген.
Қазіргі таңда ЗТМО міндетті зейнетақы және әлеуметтік аударымдарды
мемлекеттік есепке алумен, бюджеттен және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру
қорынан зейнетақылар жүйелердің, міндетті әлеуметтік сақтандыру қорынан
зейнетақылар мен әлеуметтік төлемдерді төлеумен, ынтымақтастық және
жинақтаушы зейнетақы жүйелердің, міндетті әлеуметік сақтандыру жүйесінің
әрбір қатысушысын сәйкестендірумен байланысты деректерді есепке алу және
электронды өңдеу орталығы болып табылады.
Республикада зейнетақымен қамсыздандырудың ынтымақтастық және
жинақтаушы жүйелері жұмыс істейді. Төлемді тағайындау мен есепке алуды
ұйымдастырудың қазіргі заманғы әдісін енгізу әлеуметтік төлемдер
динамикасының өсуімен сипатталады.
ЗТМО арқылы жүзеге асырылатын қаржылық ағындардың жалпы көлемі 1998
жылмен салыстырғанда 7,7 есе өсіп, 2006 жылы 575,9 млрд. теңгені құрады.
Еңбек және Халықты Әлеуметтік Қорғау Министрлігі Зейнетақы Төлеу
жөніндегі Мемлекеттік Орталығы мемлекеттік қазынашылық кәсіпорны. Аталған
мекеме Министрлік тарапынан алғаш рет 04 маусым 1997 жылы Алматы қаласында
орталығы қалыптасып, Қазақстан төңірегінде, яғни 14 облыс, екі қалада
облыстық филиалдар, одан әрі аудандық бөлімшелерге бөлінген.
Мекеме негізінен әлеуметтік сала бойынша, соның ішінде зейнеткерлік
жасқа, мүгедек жандарға, асыраушысынан айрылған азаматтарға, бала туылуына
және 1 жасқа дейінгі тағайындалатын жәрдемақыны, зейнетақы және жәрдемақыны
орталықтан төлеу, кәмелет жасқа толған заңды және жеке тұлғаларға ӘЖК
(әлеуметтік жеке код) тағайындаумен және әлеуметтік сақтандыру қоры арқылы
төленетін төлем мен айлық табыстың 10% - дық жарнасының төлену реттілігінің
бағдарламасымен қамтамасыз етеді.
Төлем жүргізу мекемеде қалыптасқан орталықтандырылған мәліметтер базасы
арқылы алушылардың жеке есепшоттарына екінші дәрежелі банктер мен Казпочта
бөлімшелері арқылы жүзеге асырылады. Яғни, орталықтандырылған мәліметтер
базасында әрбір алушының аты – жөні, туған жылы, тұрғылықты мекен – жайы
тағы басқа мәліметтері толық сақталады.
Осы жоғарыда аталған әлеуметтік сала Қызылорда облысында РМҚК - ның
(Республикалық Мемлекеттік Қазыналық Кәсіпорны) 29 шілде 1997 жылы №9
бұйрығымен құрылған. Облыстық филиал Қызылорда қаласы Ыбырай Жақаев көшесі,
Ұлттық банк ғимаратында орналасқан.
Мекеменің басқару құрылымы: директордан, екі директор орынбасарынан,
бас бухгалтерден және басқа да қызметкерлерден тұрады.
Сонымен қатар мекемеде іс – құжаттар сақтайтын және нормотивтік
актілерге сай сақтауды қажет ететін барлық құжаттарды сақтау бөлімі жұмыс
жасайды. Электронды пошта арқылы ақпарат көзі және ауқымды желі арқылы
облыс, қала шеңберінде толық ақпараттар түсіп, кіріс – шығыс хаттары
жүргізіледі.
Мекеме негізінен 6 бөлімнен тұрады: Бухгалтерлік есеп және есеп беру
бөлімі; Жинақтау және статистика бөлімі; ӘЖК тағайындау мен жалпы жүйелік
қамтамасыз ету бөлімі; Ұйымдастыру және кадр бөлімі; Қызылорда қаласы
бойынша төлем бөлімі; Қызылорда қаласы бойынша іс макетін қалыптастыру
бөлімі.
Бухгалтерлік есеп және есеп беру бөлімі - ол екі жүйе бойынша қызмет
атқарады, яғни төленген әлеуметтік төлемдерінің есеп – қисабын және мекеме
қызметкерлерінің айлық жалақысын есептеумен айналысады. Сонымен қатар
интернет жүйесі арқылы жергілікті салық, Мемлекеттік мүлік комитеттеріне
көрсетілген үлгілері бойынша есеп тапсырады.
Құжат түрлеріне, бухгалтерлік есеп, бухгалтерлік ішкі контроль, 1С
программасында орындалатын бухгалтерлік есеп – қисап құжаттары, төлем
тапсырыстарын қалыптастырады.
Жинақтау және статистика бөлімі - бөлім негізінен зейнетақы және
жәрдемақы төлемдерінің жүргізу тәртібін тексеріп, реттеп отырады, зейнетақы
жұмыстарын қалыптастырады. Сонымен қатар жеке және заңды тұлғалардан
әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін аударымға толық мағлұмат беріп,
төлем тапсырысын қалыптастырады. Бөлім мемлекеттік статистикасы орталығымен
тығыз байланыста.
Құжат түрлері, жергілікті әкімшілік орындарына төленген төлемдер туралы
мәлімет, орталық аппарат арқылы бекітілген үлгілерге сай есеп тапсыру.
Жергілікті мекемелермен хат алысу, заңды және жеке тұлғалардан түскен арыз
– шағымдарға жауап беру.
ӘЖК тағайындау мен жалпы жүйелік қамтамасыз ету бөлімі - алғаш рет жеке
және заңды тұлғаларға әлеуметтік жеке код тағайындау және бұрын соңды
тағайындалған ӘЖК – қа орталық тапсырыс арқылы қызмет көрсету және
зейнеткерлік жасқа толған азаматтарға 10% - дық жарна аударымына анықтама
береді.
Құжат түрлері, ӘЖК (әлуметтік жеке код), жеке куәлік, СТН (салық
төлеушінің нөмірі), ақылы қызметтік квитанция, облытық ауыстыру құжаттары.
Ерекшелігі, ӘЖК алуда әрбір азаматтың өзіне беріледі.
Ұйымдастыру және кадр бөлімі - мекемеге қызметке орналасқан
азаматтармен іс – қағаздарын жүргізу және олардың қызметтегі міндеттеріне
толық мағлұмат беріп Қазақстан Республикасының Конституциясы мен және Еңбек
туралы кодексіне сай жұмыс жүргізеді.
Құжат түрлері, еңбек кітапшаларына қызметтегі дәрежелеріне сай
міндеттерін толтыру, мекемеде жүргізілетін ішінара бұйрықтарды орындау,
және ұжымда өтетін түрлі іс – шараларды өткізілуін ұйымдастырады.
Қызылорда қаласы бойынша төлем бөлімі - қалыптасып бекітілген іс –
құжаттарды Орталықтандырылған Мәліметтер Базасына әрбір алушының жеке
куәліктеріне сай енгізіліп, шешімде көрсетілген мерзімге сай төлемге
қосылады. Яғни, Қазақстан Республикасы президентінің 2006 жылғы 2 ақпандағы
жолдауына сай қазіргі таңда төлем айма-ай жүргізіледі. Әрбір алушының жеке
есепшотына аударылған төлем мөлшері құпия сақталынып, жеке дара алушының
өзіне есеп беріледі. Төлем негізінен зейнетақы және жәрдемақы заңына және
Қазақстан Республикасының нормотивтік актілеріне сай жүргізіледі.
Қызылорда қаласы бойынша іс макетін қалыптастыру бөлімі - азаматтардан
зейнетақыға және жәрдемақының көптеген түрлеіне алғаш рет тапсырған
құжаттарын қабылдап, оны түрлі санаттарға сәйкес Қазақстан Республикасының
1997 жылы 20 маусымдағы Зейнетақы және мемлекеттік жәрдемақы туралы
заңына байланысты іс – макеттерді қалыптастырып, орталықтандырылған
мәліметтер базасында құрылған Е - макет бағдарламасында шешімдерді
шығарып, оны Еңбек және Халықты әлеуметтік қорғау министрлігі тарапынан
құрылған жергілікті департаменттерге заңды жүзіне енгізіп бекітуге
жіберіледі. Құжат түрлері, кіріс – шығыс құжаттары, заңдар, азаматтық
кодекс, жәрдемақы заңдары, заңдармен жұмыс жасайды.
Осы зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталығының Жинақтау және
статистика бөліміне тереңірек тоқтала кетсек. Осы бөлімде зейнетақы жинақ
қорларына түскен зейнетақы жиналымдарын қалыптастыру жұмыстарымен
айналысады.
Сурет 1 - Мекеменің құжат бөлімдері
1.2 Зейнетақы жиналымдарының даму кезеңдері
Нарықтық экономика бірқатар экономикалық реформалаудың соның ішінде
елдегі зейнетақы жүйесін реформалауды талап етті. Жаңа меншіктік бөлу,
өндіру және тұтыну қатынастарына ұқсас, зейнетақымен қамтамасыз етудің
мүлде жаңа жүйесін құру, Қазақстандық еңбекке жарамсыз азаматтарын
қамтамасыз ету тұрғысынан алғанда өзекті мәселе болып табылады.
Бүгінгі күні республикадағы зейнетақының қызмет көрсету нарығын 14 ЖЗҚ
(Жинақтаушы зейнетақы қоры) құрайды, олардың республиканың түрлі
аудандарында 72 филиалы және 73 өкілдіктері бар. Олардың әрекет ету мерзімі
ішінде, оларда зейнетақы жиналымдарының 648,580 млрд. Теңге жинақталған.
Зейнеткерлік жасы тұрақты болып келеді және ерлер үшін 63 жас және әйелдер
үшін 58 жасты құрайды.
ЖЗҚ қатысушыларымен жүргізілген зейнетақы реформасын жүргізу мерзімінде
сандық және сапалық сияқты белгілі – бір жетістіктерге қол жеткізілген.
ЖЗЖ (жинақтаушы зейнетақы жүйесі) сапалық нәтижесі болып мыналар
табылады: салымшыларға қызмет көрсетуді жақсарту, салымшыларды ЖЗҚ жөнінде
хабардар етіп отыру, аймақтық бағдарламаларды дамыту, жарнама қызметтері,
және осылардың нәтижесінде – зейнетақылық қызмет көрсету нарығында ЖЗҚ
арасында бәсекелестік сайыстың өршуі.
Біздің елде жыл сайын зейнетақы мөлшерін көтеріп отырады, ал соңғы
жылдары зейнетақы төлемдерінің номиналдық өсімі, тұтыну бағаларының
индексінен алда болады.
Егер ЖЗҚ аймақтақ дамуын қарастыратын болсақ, онда аймақтар бойынша
даму толығымен көрсетілген қорлар Қазақстанның Халық Банкінің ЖЗҚ АҚ,
Құрмет ЖЗҚ АҚ, Сенім ЖЗҚ АҚ, Ұлар - Үміт ЖЗҚ АҚ, МЖЗҚ ЖЗҚ АҚ.
Зейнетақы жарналарын бөліп отыру тұрақты түрде жүргізілмейді. Егер
зейнетақы жинақ қорлары төмен төлем жасаушы салымшылар үлесі неғұрлым көп
болса, онда жинақтаушы зейнетақы қоры іс жүргізу шығындарының үлесі
соғұрлым көп, ал егер жоғарғы төлемді салымшылар үлесі көп болса, олар
әрқашан бәсекелестердің назарында болады. Зейнетақы жинақ қоры салымшылар
құрамына бағалау жүргізу үшін салымшылар санын және жарналар сомасын бөлу
қисығын пайдаланады. Белгі ретінде, минималдыдан (1000 теңгеге дейін),
максималды (10000 теңгеден жоғары, тұрақты қадам 1000 теңге) аралығында
міндетті 10 % зейнетақы жарналары алынған. Міндетті зейнетақы жарналарының
мөлшеріне қарай салымшыларды келесі түрде бөлуге болады: төмен төлемді -
2000 теңгеге дейін, орташа жалақы алушылар жарналары – 2000 нан 3000
теңгеге дейін, жоғары төлемділер – 10000 теңгеден жоғары. Жүгізілген талдау
нәтижесінде жинақтаушы зейнетақы қоры ішінде 2002 жылға дейін негізгі
қалыпты МЖЗҚ (Мемлекеттік Жинақтаушы Зейнетақы Қоры) алып отырып, оның
Жинақтаушы зейнетақы қоры арасындағы үлесі 16,8 % болған.
2003 жылдан бастап МЖЗҚ АҚ өз жағдайын зейнетақы жинақ қорларына бере
бастады. Қазіргі кезде ЖЗҚ арасында Қазақстан Халық Банкі көшбасшы болып
табылуда. Қаржы институттары жүйесінде, МЖЗҚ алатын орны бойынша талдау
жүргізу барысында анықталғандай, зейнетақы жиналымдары қаржы нарығын әрекет
ету барысын белсенді түрде қолдады, және ұдайы өндіріс процесінде бірқатар
микро және макроэкономикалық функцияларды атқарады. Алайда, қазіргі кезде
заң базасының ЖЗҚ жинақтарының жетілмегендігіне байланысты зейнетақы алу
кепілдіктері берілмей отыр. Бенефициант қолында зейнетақы аударымдары,
салымдарды есептеген кітапшасы бар, онда оның жеке зейнетақы коды
көрсетілген, соның көмегімен ол кез келген уақытта зейнетақы салымдарын
тексере алады. Жұмыстан кетуіне байланысты немесе жұмысқа тұру мүмкіндігі
болмаған жағдайда, бенефициант өзінің бастапқы салымдарының өсімін бақылай
отырып, зейнеткерлік жасы толған соң, оларды алу құқығына ие болады.
Қол жеткізген нәтижелермен қатар, жаңа зейнетақымен қамтамасыз етуге
байланысты негізгі үш мәселені бөліп қарастыруымызға болады. Біздің елдегі
зейнетақы мөлшері халықаралық стандарттар бойынша ғана емес, кейбір ТМД
елдерімен салыстырғанда едәуір төмен болып табылады, мысалыға Ресейден.
Алатын зейнетақы мөлшері, зейнеткерлердің ең төменгі өмір сүру деңгейін
қолдау үшін жеткіліксіз болып табылады, нәтижесінде қосымша кіріс көздері
қажет болады. Зейнетақы жинақ қорларының тиімділігінің төмендігі, ол
өндірістердің құлдырауынан, көлеңкелі және бейресми экономика үлесінің
көптігімен түсіндіріледі. Республиканың зейнетақы жүйесінде зейнеткерлік
жасына қатысты бірқатар сәйкессіздіктер бар. Кейбір мамандықтар үшін,
мысалыға әскери қызметкерлерге зейнеткерлік жасы еңбек стажы 25 жыл
болғанда ерлер үшін 45 жас қаралған. Басқа мамандықтар көрсеткіші
орындалған кезде зейнетақыға тәуелсіз, жұмыстан кету құқығына ие болды.
Сонымен, зейнетақы жүйесіндегі көптеген параметрлерге өзгерістер
енгізуді қажет етеді. Жұмыспен қамтылғандар саны мен зейнеткерлер саны
арасындағы арақатынастың үнемі нашарлап отыруы, жұмысшылардың санын
сақтауға біршама әсер етеді. Зейнеткерлердің салыстырмалы саны зейнетақы
төлеу және тағайындауға байланысты заң ережелерімен анықталады. Оларға
зейнеткерлер жасы, зейнетақыны тағайындауға қажетті еңбек өтілі және еңбек
етуші зейнеткерлерге зейнетақы төлеу тәртіптерін жатқызуға болады.
Зейнетақы жүйесіндегі түбегейлі өзгерістер хронологиясы:
– 1991 жылға дейін – тек қана әлеуметтік сақтандырудың
формалды белгілері бар және идеологиялық принциптер негізінде
ұйымдастырылған, әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі;
– Кәсіподақтардың зейнетақыны төлеуге қатысуы;
– өндіріс рентабельділігі бойынша алынатын жарналардың
дифференциясы;
– зейнетақы арқылы жұмыссыздықпен жанұяға байланысты кейбір
мәселелерді шешу;
– зейнетақының көп бөлігі мемлекеттік бюджет дотакциясы
есебінен төленеді, яғни мемлекет жалғыз меншік иесі және
жұмыс берушінің рөлін атқарады;
– жұмыскер өзін - өзі қамтамасыз ету міндетін мойнына алмайды.
1991 жылы – Қазақстан Республикасы мемлекеттік зейнетақы қорының
құрылуы, оның қызмет етуінің сақтандыру принциптерін анықтау, мемлекеттің
кейбір котегориядағы зейнеткерлер алдында (әскери, әлеуметтік зейнетақылар)
міндеттерді нақты анықтап алу болып табылады.
1992 жылы – қосымша зейнетақымен қамтамасыз ету институтын құруға
рұқсат еткен Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорлары туралы Қазақстан
Республикасының Президентінің Указы жаияланды.
1993 жылы – сақтандыру жарналарының мөлшері көбейтілді.
1994 жылы – Қазақстан Республикасы Үкіметі мен ҚР – дағы зейнетақымен
қамтамасыз ету жүйесін реформалау концепциясы мақұлданды (бірақ бекітілген
жоқ), сақтандырушыларға дербес шот енгізу тәжірибесі енгізілді.
1997 жылы – мемлекеттік емес зейнетақы қорлары жөніндегі (МЗЖҚ) заң
қабылданды. Жоғарыда айтылғандарға сәйкес біздің зеттеудің негізгі
мәселесі, ұлттық зейнетақы жүйесін нарықтық экономикамен әлемдік
стандарттарға сәйкестендіру болып табылады. Реформалаудың тағы бір бағыты
зейнетақы жүйесін қаржыландыру болып табылады. Нарықтық экономика аясында
зейнетақы реформасын қаржыландырудың негізгі бағыттары анықталуы және
зейнетақы жүйесін мемлекеттік реттеу ұйымдарының құрылымы реформасының
бастапқы кезеңінде өңделіп енгізілуі тиіс.
Әрекет етуші заңға сәйкес мемлекеттік емес зейнетақымен қатмасыз етуді
басқару ұйымдарының жүйесін келесі түрде сипаттауға болады:
– Парламент – заң шығарушы билік ұйымы – мемлекеттік емес
зейнетақымен қамтамасыз ету саласындағы құқықтық қатынастарды
реттеуші заңдарды талқылап қабылдайды;
– Президент мемлекеттік емес зейнетақымен қамтамасыз ету
саласына біріңғай мемлекеттік саясаттың жүргізілуін
қамтамасыз етеді, сонымен қатар бірқатар федералды
бағдарламаларды өңдеу, әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін
жетілдіру арқылы. Аталған функциялардың орындалуы үшін Үкімет
қаулылар қабылдайды, соның ішінде мемлекеттік емес
зейнетақымен қамтамасыз ету саласындағы құқықтық қатынастарды
реттеуші қаулылар;
– Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі – атқарушы
билік ұйымы - әлеуметтік қорғау мәселесімен айналысады және
мемлекеттік емес зейнетақымен қамтамасыз етеді;
– Зейнетақы жүйесінің айналымын реформалау заң актілерінде
орындаушының нақты мекен – жайы белгіленген және оған қатысты
қажетті құзіреттер қатары анықталуы тиіс.
Үкімет субъектілері қосымша аймақтың әлеуметтік қорғау шараларын
бекітуге құқықтары бар бірақ, мұндай шаралар мемлекеттік емес зейнетақымен
қамтамасыз ету саласында әрекет етпейді. Әрекет етуші заңға сәйкес,
жергілікті өзін - өзі басқарушы ұйымдар мемлекеттік ұйымдар жүйесіне
кірмейді, сондықтан мемлекеттік емес зейнетақымен қамтамасыз ету
функцияларын атқарушы ұйымдардың қызметтерін реттей алмайды. Жегілікті өзін
- өзі басқарушы ұйымдар тек қана субъектілер сияқты қосымша зейнетақымен
қамтамасыз етуге байланысты шараларды жүзеге асырумен айналыса алады.
Өзгерістердің қомақтылығын ескере отырып барлық зейнетақы жүйесінің
барлық сегменттерін мемлекеттік реттеуді бір ғана ұйымға жүктеу орынды
болады деп есептейміз. Оған барлық азаматтарға шартты дербес шоттарын
беруге байланысты жұмыстарды ұйымдастыруға бақылауды жүктеу қажет.
Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің реттеудің жаңа ұйымының қызметтері
келесілерді қамтуы тиіс:
– Барлық зейнетақы жинақ қоларының қызметтерін лицензиялау;
– Жеке зейнетақы институттарының құжаттарындағы өзгерістерді
бекіту;
– Жинақ қорлардың жойылуын, бірігуін, өзгеруін мақұлдау;
– Жинақ қордың жарғылық капиталын жаңа құрылтайшыларға сатуға
(немесе беруге) рұқсат беру;
– Жинақ қорының қызметтерін инспекциялау;
– Жинақ қорды басқарушы коллегиялық ұйымдардың шақырылуы және
жинақ қорларының қызметтерін тиімді бақылауға қажетті
сұрақтардың күн тәртібіне енгізілуі;
– Зейнетақы активтерін сақтаушы және оларды басқарушы
институттардың қызметтерін тексеруді жүзеге асыру құқығы.
Жеке зейнетақы қорларның қызметтерін реттеуші заңның негізгі ережелерін
бұзуға байланысты әкімшілік жауапкершілік белгіленуі тиіс;
– Зейнетақымен қамтамасыз ету қызметтерін немесе сәйкес
сөздерді жарнамаларды лицензиясыз қолданғаны үшін;
– Зейнетақы жинақ қорларының активтерін басқару және сақтау;
– Құпия мәліметтерді үшінші тұлғаны құлақтандыру немесе оны
теріс мақсаттарда пайдаланғаны үшін;
– Қатысушыларға қауіп төндіретін инвестициялық қызметтің
ережелерін бұзғандығы үшін;
– Жалған мәлімет бергендігі үшін.
Зейнетақы жүйесін реформалау жаңа жинақтаушы қорлар жүйесін құрудың
негізі болуы тиіс, оларды мемлекет тарапынан қолдауда неғұрлым қатаң болған
дұрыс. Мұнда назарға алатын негізгі аспектілер келесілерден тұрады:
– Зейнетақы жинақ қорлары мекемелерінің процедурасы;
– Зейнетақы жинақтарының есебі;
– Зейнетақы жинақ қорлары активтерін сақтау;
– Зейнетақы жинақ қорларының қаржы құралдарын басқару;
– Зейнетақы жинақ қорларының инвестициялық қызметтері және
зейнетақы активтерін бағалау;
– Жинақ қорларының тұрақтылығын қамтамасыз ету;
– Қатысушылардың құқықтарын қорғау;
– Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін дамыту және салық салу
мәселесін шешу;
– Жинақ қорларды өзгерту, біріктіру және жою.
Жергілікті өзін - өзі басқару ұйымдары және мемлекеттік федералды –
ұйымдар үшін жинақтаушы зейнетақы қорларына қосымша шектеулерді енгізген
орынды деп санаймыз. Осы тезисті қолдай отырып, екі маңызды пікір айтуға
болады:
– Мұнда мәселе мемлекеттік емес зейнетақы мен қамтамасыз ету,
яғни мемлекетке қатысты қосымша зейнетақы жөнінде болуы тиіс;
– Мемлекеттік бюджеттен қаржыландыру кезінде, жұмыскерлерді
ұстауға байланысты шығындар орталықтан бекітілуі керек.
Жинақ қорының меншік құралдары, салымшылар үшін белгілі бір деңгейде
сенімділікті қамтамасыз ететін, тәуекелдікті сақтандыру жүйесінде қолдануы
тиіс. Сондықтан, меншік құралдарының өтімді минималды лимитін бекіткен
дұрыс.
Зейнетақы активтерінің меншік мәселесі маңызды болып табылады. Қазіргі
кезде зейнетақы реформасын талқылау барысында екі түрлі нұсқа
қарастырылуда: активтерді, қатысушылардың меншігі деп жариялау немесе
оларды зейнетақы жинақ қоры меншігіне өткізу. Бұл мәселені шешу кезінде
келесіні ескеру қажет, яғни зейнетақы активтерін жинақтау уақыты ішінде
қатысушының оларды пайдаланудағы құқықтары өте шектеулі. Сондықтан, заңда
салық салу жүйесінде зейнетақы қорлары қызметтері үшін тиімді болып
табылатын қандай өзгерістер қажет екендігін анықтап алу керек.
1.3 Жинақтаушы зейнетақы жиналымының зейнетақымен қамтамасыз етуі
Республикада 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап, Қазақстан Республикасының
1997 жылғы 20 маусымындағы мемлекеттік зейнетақыға шығу ережелері мен
тәртіптерін және зейнетақы жинақ қоры жүйесінен зейнетақымен
қамтамасыздандыруын реттеуші Қазақстан Республикасында зейнетақымен
қамсыздандыру туралы Заңы өз күшіне енді. Зейнетақымен қамтамасыздандыру
екі жүйеден тұрады:
- Ортақ жүйеден (зейнетақы төлеу жөніндегі Мемлекеттік орталықтан
зейнетақымен қамтамасыздандыру);
- Жинақтаушы зейнетақы жүйесі (Жинақтаушы зейнетақы жиналымдарынан
зейнетақымен қамтамасыздандыру).
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің негізі өздерінің қарттық кезеңдерінің
әл–ауқаттылығына жауап беруші азаматтардың жеке жауапкершілігімен,
жасалынған салымдардың және зейнетақы төлемдерінің арасында тікелей
байланысты орнату зейнетақымен қамтамасыз етуге байланысты Қазақстан
Республикасының Заңнамалары:
- 1997 жылдың 20 маусымындағы Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен
қамтамасыз ету туралы Қазақстан Республикасының Заңы ;
- 2001 жылдың 25 наурызындағы Зейнетақыны тағайындау мен төлеу,
мемлекеттік әлеуметтік төлемдер мен Орталықтан мемлекеттік әлеуметтік
төлемдерді ұйымдастыру тәртібі туралы Құрылымды бекіту туралы Қазақстан
Республикасы еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Министрлігінің №17
бұйрығы;
- Міндетті зейнетақы төлемдері есебінен құрылатын зейнетақы жинағынан
төленетін зейнетақы төлемдері, жинақтаушы зейнетақы жиналымынан төленетін
ерікті кәсіби зейнетақы салымдарын құру ережесі;
- Кесте бойынша төленетін зейнетақы төлемдерінің мөлшерлік есептерінің
әдісі;
- Қазақстан Республикасы зейнетақы жиналымдарының тізімі.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің негізгі принциптері:
- Зейнетақы жүйелерін мемлекеттік реттеуі;
- Зейнетақы жүйелерін қалыптастыру үшін азаматтарға жинақтаушы
зейнетақы жиналымдарын таңдауға құқықтық қамтамасыз етуі;
- Азаматтарға арналған, белгіленген зейнетақының ең кіші мөлшерімен
қамтамасыз ету жөнінде тікелей мемлекеттік кепілдік;
- Зейнетақы жинағының құрылуы үшін, жұмысқа қабілетті әрбір азамат
қатысуының міндеттілігі;
- Азаматтардың зейнетақы жинақтарындағы қаржы салымдарының сақталу
тиімділігі;
- Жинақтаушы зейнетақы жиналымдарындағы жинақтарға азаматтардың
мұрагерлігіне құқықтарын қамтамасыз ету;
- әр азаматтың қосымша ерікті зейнетақы қамтамасыздығына құқығы;
- азаматтардың зейнетақы жинақтарының қаржы салымдары арқылы
экономикаға үлесі.
Жинақтаушы зейнетақы жиналымына бөлу, жұмыспен қамтушы жұмысшының
атынан, жұмысшы таңдаған зейнетақы жиналымына жұмысшының айлық табысынан 10
– пайыздық міндетті зейнетақы салымдарын аударуды жүзеге асырады. Кейіннен,
болашақ зейнетақы салымдарын төлеу мөлшері, салымшылардың есебінен ғана
емес, алынған инвестициялық табыстарының есебінен де жүзеге асады.
Салымшының құқықтары мен міндеттірі, салымшы зейнетақы қамтамасыздығы
келісім – шартының бір ғана тарапы бола алады және міндетті зейнетақы
салымдарының есебінен зейнетақы жинағын бір ғана жинақтаушы қорында ие бола
алады. Салымшы жылына екі рет өзінің зейнетақы жинағын, жинақтаушы бір
жиналымнан екінші жиналымға ауыстыруға құқығы бар. Қолданыстағы заңға
сәйкес әрбір азамат өзінің игілігіне ерікті зейнетақы салымдарын жасауға
құқылы, онысымен зейнетақы қамтамасыздығының қосымша дәрежесін
қалыптастырады. Сонымен қатар ерікті салымдардың салымшлары, алушының
пайдасына жеке және заңды тұлға бола алады. Еңбектері денсаулыққа зиянды,
ауыр және қауіпті еңбек жағдайларындағы жұмысшыларды әлеуметтік қорғау және
зейнетақымен қамтамасыздандыру мақсатында, өндіріс орындарындағы өте
қауіпті еңбек жағдайларында еңбек етушілерге ерікті мамандандырылған
зейнетақы салымдары заңмен ескерілген.
Жинақтаушы зейнетақы жиналымының қызметін жасаудағы мемлекеттік
ұйымдарының негізгі қызметі Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңына
сәйкес міндетті зейнетақы салымдарын толық және уақтылы төлеуді және пұл
салуын республиканың салық органы жүзеге асырады. Жинақтаушы зейнетақы
жиналымдарының, қажы салымдарын басқару зейнетақы активтері ұйымдарының,
банктерінің, сақтандыру ұйымдарының қызметін реттеушілік және бақылаушылық
жүйелерін атқарушы өкілетті орган, Қазақстан Республикасының нарығын және
қаржы ұйымдарын бақылаушы реттеуші агенттік болып табылады. Қазақстан
Республикасының еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі халықты
зейнетақымен қамтамасыздандыу саласында мемлекеттік саясатты құру жүйелерін
жүзеге асырады.
1.4 Жинақтаушы зейнетақы жиналымдарының меншік капиталына келетін
табысы
Жинақтаушы зейнетақы қорының меншік капиталы құрылтайшылар мен
акционерлердің жарғылық капиталға салымдарының есебінен және тек қана ақша,
комиссиялық сыйақы түрінде қалыптасады; сондай – ақ Қазақстан
Республикасының заңдарында қарастырылған басқа да табыс көздерінен
құралады. Жинақтаушы қордың табыстары негізінен: комиссиялық сыйақылардан;
меншік активтерді инвестициялаудан түскен табыстың есебінен
қалыптастырылады. Заң салымшылардың мүдделерін қорғайды, сондықтан ол
жинақтаушы зейнетақы қорына қызметтің кейбір түрлерін іске асыруға тыйым
салады:
– Құнды қағаздар нарығында ұйымдастырылған мәмілелерден басқа
зейнетақылық активтердің есебінен еншілес тұлғалармен
мәмілеге келуге;
– Кез келген тәсілмен қарыздар беруге;
– Зейнетақылық активтердің құрамына енетін құнды қағаздарды,
оларды қайтара сатып алу міндеттемесінің шартымен сатуға;
– Маржа бойынша кез келген құнды қағаздарды сатып алуға;
– Зейнетақылық жинақ қорының (басқарушысының) иелігіне
жатпайтын және жинақтық зейнетақы қорының зейнетақылық
активтерінің құрамына енбейтін құнды қағаздарды сату жөнінде
келісім – шарттар жасауға, сондай – ақ эмиссиялық емес құнды
қағаздарды сатып алу жөніндегі келісім – шарттарға отыруға;
– Кез келген түрдегі кепілдемелер мен кепілдіктерді беруге,
зейнетақылық активтермен кепілдік мәміле жасауға;
– Өз мүддесі үшін кез келген тәсілмен зейнетақылық активтерді
пайдалануға, соның ішінде инвестициялық басқаруға алынған бір
ұлттың (халықаралық) сәйкестендіру нөмірінің құнды қағаздарын
бір күннің ішінде және зейнетақылық активтердің есебінен
сатып алу (сату) жөнінде инвестициялық шешімдер қабылдауға;
– зейнетақылық активтердің инвестициялары бойынша кепілдіктері
немесе уәделері бар мәліметті жариялауға.
Меншік капиталдағы жарғылық капиталдың үлесті салмағына жүргізілген
талдау құрылтайшылардың бастапқы салымдары, өсімінің нормасын жинақтық
қорлардың қажеттіліктеріне жұмсалған шығындарды ескере отырып бейнелейтін,
меншік капиталдың көлеміндегі жарғылық капиталдың үлесін көрсетеді. Бұл
ретте, кейбір жинақтаушы зейнетақы қорларының меншікті капиталды
төмендетуге беталысының сақталатыны байқалады. Бұған төмендегі себептер
әсер етуі мүмкін: салымшылардың зейнетақылық жинақтары арқылы келіп түсетін
инвесициялық табыс көлемінің азаюы салдарынан комиссиялық сыйақылар
көлемінің төмендеуі; әкімшіліктік – шауашылықтық немесе тұрақты шығындардың
ұлғаюы.
Жинақтаушы зейнетақы қорларындағы қазіргі қаржылық менеджментті
сипаттайтын негізгі ерекшеліктерді атап өтуге болады:
– Әкімшілік – шаруашылықтық шығындардың өсуімен жүргізілетін
менеджмент.
– Жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық қызметінен
келіп түсетін таза табыстың өсуімен жүргізілетін менеджмент.
– Салымшыларға қатысты пассивтік қызмет ететін және төмен
шығындарды қажет ететін менеджмент.
Жинақтаушы зейнетақы қорының қаржылық жағдайын түзету үшін жинақтаушы
зейнетақы қорларының қаржылық менеджментінің жүйесін келесі бағытта жүргізу
қажет: зейнетақы жинақ қорының зейнетақылық және меншік активтері бойынша
қаржылық қызметінің талдауын жүзеге асыру; табыстар мен шығындардың
бюджеттеуін жүзеге асыру; маркетингтік жоспарларын әзірлей отырып даму
жоспарының стратегиялық жоспарларын әзірлеу, қаржылық сауықтыру мақсаттары
үшін мүлік кешенінің қайта құрылымдауын жүргізуі; нарықтағы үлесін бағалау,
қызметінің көрсеткіштерінің құрылымы мен динамикасын, жинақтаушы зейнетақы
қорының қызметінің позитивтік (оң) нәтижелерінің болжамдық үлгілеуін жүзеге
асыру.
1.5 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz