Өндіріс тиімділігінің көрсеткіштері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 6

1 КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . . 8

Кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттырудың мәні мен мазмұны,

оның негізгі көрсеткішьері . . . 8

Теміржол көлігі шаруашылығының экономиканың дамуындағы

ролі . . . 16

2 ҚР «ҚАЗАҚСТАН ТЕМІР ЖОЛЫ» ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫНЫҢ

АҚ-ның ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСТЫҚ ФИЛИАЛЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ТАЛДАУ……… . . . 23

2. 1 ҚР «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясының АҚ-ның Қызылорда

облыстық филиалының негізгі қызметі, басқару ерекшеліктері . . . 23

2. 2 Кәсіпорынның еңбек ресурстарын талдау және еңбек өнімділігін

бағалау. 34

2. 3 Кәсіпорынның негізгі және айналым қорларын пайдалануды талдау……. . 39

2. 4 Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын және қаржылық

жағдайын талдау. . . . . 47

3 ҚР «ҚАЗАҚСТАН ТЕМІР ЖОЛЫ» ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫНЫҢ

АҚ-ның ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСТЫҚ ФИЛИАЛЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІНІҢ

ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖӘНЕ ДАМЫТУ СТРАТЕГИЯСЫ…… . . . 57

3. 1 Кәсіпорын қызметінің тиімділігін басқарудың тиімді страегиясын

жасау және қаржылық левериджін бағалау . . . 57

3. 2 Жаңа техника мен ұйымдастыру - техникалық іс шараларды

енгізудің тиімділігі . . . 62

Қазақстан темір жолдарын реформалау және халықаралық

тәжірибе . . . 64

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 70

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 73

КІРІСПЕ

Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар экономиканы дамытып қана қоймай, бүкіл қоғамдық өмірде елеулі ілгерілеуді қамтамасыз етуде. Еліміз экономикалық өсу қарқыны бойынша ТМД, Орта Азия, Шығыс және Оңтүстік Еуропа елдерінің үлкен шоғыры арасында алдыңғы қатарда тұр. өнеркәсіптік кәсіпорындар бизнесінің тиімділігіне баса назар аударылды. Елдің тұрақты экономикалық өсуіне отандық өнеркәсіптік кәсіпорындардың экономикалық, технологиялық және техникалық бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы қол жеткізуге болады.

Темір жолды экономиканың күре тамыры дейміз. Ол нарық заңдарына төтеп беріп, өзіндік ерекшеліктерімен оқшауланып, жылдан-жылға оң нәтижесін бере бастады.

Темір жол шаруашылығы әлеуметтік процесстердің дамуына белсенді әсер ететіндіктен, ол кез-келген елдің экономикалық байланыстарының дамуында маңызды орын алады. Кең мағынасында теміржол көлік жолдарының магистральдарының ролі мен мәні кез-келген елдің ұлттық экономикасының, өнеркәсіп негіздерінің дамуы және территорияны әлеуметтік игеру түсінігі ретінде қарастырылады. Сондықтан қоғамның өндірістік күштерін орналастыру мен дамуындағы мәселелерді шешуде, экономика салаларының перспективалық дамуында, әлеуметтік дамудың бағдарламасын жасауда және ҒТП-ті дамытуда темір жол көлік жүйесінің қажеттілігі мен оны қарқында дамыту - бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі.

Ұлттық экономиканың даму шеңберінде темір жол көлік жүйесі бірқатар стратегиялық мәселелерді жүзеге асырады.

Қазіргі кезде де келешекте де тиімділікті қалыптастыру және басқарудың оңтайлы стратегиясын жасау негізінде олардың көлеміне ықпал ететін барлық жайттарды айқындауға, тиімділіктің көрсеткіштеріне дұрыс экономикалық талдау жүргізуге әрбір кәсіпорын мүдделі. Міне, сондықтан да диплом жұмысының тақырыбы нарықтық экономиканың даму жағдайларында өте маңызды, сондай-ақ әрбір кәсіпорын үшін өзекті болып табылады.

Диплом жұмысының мақсаты - кәсіпорынның тиімділік көрсеткішінің экономикалық мазмұнын ашу негізінде, нақты кәсіпорында көрсеткіштерді жоспарлауға терең экономикалық талдау жүргізу, осының нәтижесінде оның тиімділігін көтеру жолында нақты ұсынымдар жасау болып табылады.

Қызмет көрсетуші кәсіпорындарды қоғамға қажетті сапалы қызмет көрсетілуі тиіс. Кәсіпорындарда білікті кадрлар жинақталып, ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді және сапалы техникалар мен технологияларды қолдану, өнім өндіру және қызмет көрсету шығындарын мейлінше азайту, кәсіпорында маркетингтік қызметті және менеджментті дамыту міндеттерін шешуі тиіс. Мұның барлығы терең экономикалық білімді қажет етеді. Қазіргі нарықтық жағдайда, нарық талабын аса сауаттылықпен және компетенттілікпен анықтайтын, сұраныс талабын қанағаттандыратын, сонымен бірге, пайда табуды қамтамасыз ете алатын кәсіпорындар ғана өміршең болады.

Дипломдық жұмыс барысында кәсіпорын іс қызметіне кешенді экономикалық баға беру үшін келесі міндеттерге тоқталамыз:

теміржол көлігі саласының ұлттық экономикадағы ролі мен маңызы;
теміржол шаруашылығының қалыптасуының теориялық және экономикалық негіздері;
теміржол көлігі кәсіпорнының іс-қызметін экономикалық бағалау;
кәсіпорынның ресурстық потенциалын бағалау және талдау;
кәсіпорынның қаржылық нәтижелеріне және қаржылық жағдайына баға беру;
тиімділікке ықпал ететін негізгі жайттарды қарастыру, сондай-ақ нақты кәсіпорынды мысал ретінде келтіре отырып олардың әсерін қарастыру;
тиімділікті көтерудің негізгі бағыттарын қарастыру;
темір жол шаруашылығы жұмысының экономикалық тиімділігін арттыру жолдарын қарастыру.

Дипломдық жұмыс үш бөлімнен, яғни кіріспе, үш бөлімнен тұратын - негізгі бөлім және қорытынды бөлім мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Дипломдық жұмыс Қазақстан Республикасының «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясының АҚ-ның Қызылорда облыстық филиалы мәліметтері негізінде жазылған.

1 КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Кәсіпорын қызметінің тиімділігінің мәні мен мазмұны, оның

негізгі көрсеткіштері

Тиімділік деп кәсіпорын қызметі тиімділігінің ең басты экономикалық көрсеткіші аталады. Оның екі түрі бар:

кәсіпорынның тапқан пайдасының өндірістің негізгі және айналмалы қорларының құнына қатысы;
кәсіпорынның тапқан пайдасының сатылған өнімнің өзіндік құнына қатысы.

Кәсіпорын қызметінің тиімділік деңгейін бағалау үшін алынған нәтижеге (жалпы табыс, пайда) кеткен шығындар немесе пайдаланған ресурстармен салыстырылады. Пайданың шығындармен өлшемдестігі пайдалылықты немесе толығынан пайдалылық мөлшерін білдіреді [2] .

Практикада пайдалылық мөлшерін өлшеу екі нұсқада пайдаланады. Бұл пайданың ағындағы шығындармен қатынасы (кәсіпорын шығындары, өзіндік құн) немесе авнстық жұмсау (негізгі өндірістік қорлар және айналым қаражаты) . Бұл екі өлшеуші аванстық жұмсау айналымы жиынтығының көрсеткішіне өзара байланысты. Кәсіпорынның пайдалылық мөлшерін мына төмендегі формуламен есептеуге болады:

Ө (Б - Қ )

П _м = (1)

Н _қ + А _қ

Мұндағы:

Ө - өнім көлемі;

Б - өнім өлшемінің бағасы;

Қ - өзіндік құн;

Н _қ - негізгі өндірістік қорлардың құны;

А _қ - айналмалы қаражаттың көлемі.

Практикада кәсіпорын қызметінің бірнеше пайдалылық көрсеткіштері қолданылады.

1. Өнімнің пайдалылығын анықтау барлық сатылған өнімнің және оның жеке түрлерін есептегенде ғана мүмкін болады. Бірінші жағдайда ол өнімді сатқандағы пайданың және оны өндіруге және сатуға кеткен шығындардың қатынасын анықтайды. Барлық сатылған өнімнің пайдалылығын тауарлы өнімді сатудан алынған пайданың өткізуден алынған түсімнің қатынасына есептеп шығарады; баланстық пайда жөнінде - өнімді сатудан алынған түсім; таза пайда жөнінде - өнімді сатудан алынған түсім. Барлық өнімді сатудағы пайдалылық көрсеткіштері кәсіпорынның ағымдағы шығындарының тиімділігі және өнімді сату табысы жөнінде түсінік білдіреді.

2. Өндіріс қорларының пайдалылығы баланстық пайданың негзгі өндірістік қорлардың және айналым қаржыларының жылдық орташа құнына қатынасы. Бұл көрсеткішті таза пайда арқылы да есептеуге болады.

3. Кәсіпорынның жұмсалым пайдалылығы оның қаруындағы мүліктердің құны арқылы есептелінеді. Есептегенде баланстық және таза пайданың көрсеткішьерін пайдаланады.

Кәсіпорынның жеке қаржысының пайдалылығы таза пйданың баланс арқылы есептелінетін оның жеке қаржысының қатынасымен анықталады.

Шығынның белгілі бір мөлшерін тиімдету - шаруашылықты жүргізудің әр түрлі мәселелерін шешуге келгенде басты талап осы болып отыр. Тек қанша өнім өндірілгендігінің ғана емес, оны өндіруге қанша еңбек жұмсалғандығының да маңызы зор. Мәселенің бұлай қойылуы мынаны аңғартады: шикізат пен материалдарды жұмсай отырып, шикізаттың әрбір өлшеміне неғұрлым көп өнім алуға, шығарылған бұйымдардың өзіндік құнын төмендетіп, кәсіпорындардың пайдасын көбейтуге, өндірістің тиімділігін арттыруға жету керек [3] .

Еңбек өнімділігі - адамдардың өндіру қызметінің өнімділігінің деңгейін сипаттайды.

Жұмыскерлердің біліктілік деңгейі көбіне олардың жасына, жұмыс стажына, біліміне байланысты. Сондықтан, талдау процесінде жұмысшылар құрамында жасы бойынша, жұмыс стажы бойынша, білімі бойынша өзгерістері зерттеледі.

Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуіндегі қауырттылық қолда бар жұмыс күшін анағұрлым толық пайдалану есебінен, еңбек өнімділігін арттыру есебінен, өндіріс интенсификациясы, өндірістік процестерді кешенді механикаландыру мен автоматтандыру есебінен, өндіріске анағұрлым тиімді өнімді жаңа техниканы енгізу есебінен, өндіріс технологиясы мен ұйымдастыруды жетілдіру есебінен кішкене басылуы мүмкін. Талдау процесінде жоғарыда аталған шараларды жүргізу нәтижесінде еңбек ресурстарына қажетті қысқарту резерві анықталуы мүмкін.

Егер кәсіпорын өз қызметін ұлғайтпаса өндірістік қуаттарды арттырса, жаңа жұмыс орындарын құрса, онда еңбек ресурстарына қосымша қажеттілігін категориялар мен кәсіптер бойынша анықтау керек және оларды кірістіру көздері анықталады. [4]

Өнім шығысын арттыру резервін қосымша жұмыс орындарын құру есебінен анықтау үшін олардың өсіңкілігін 1 (бір) жұмысшының нақты орташа жылдық өнімділігіне көбейтеміз.

Еңбек өнімділігін жоспарлау. Еңбек өнімділігін жұмыс көлемін жұмысшылар санына бөлу арқылы анықталады.

Өндірістің тиімділігінің ең басты көрсеткіші жанды еңбек өнімділігі болып саналады, ал өндіріс нәтижесімен, жұмыс істеушілердің орташа тізімдік сананың арақатынасымен немесе еңбек сыйымдылығымен, өнім бірлігіне кеткен жұмыс уақытының шығындарымен өлшенеді.

Еңбек жөнінде жоспардың орындалуын талдау. Еңбек жоспарының басты көрсеткіштері еңбек өнімділігін өсіру жөніндегі тапсырмалар, жұмысшылар мен жұмыскерлер санының шегі, еңбекақының жоспарлы қоры болып табылады. Бұл көрсеткіштерді талдаудың мақсаты - еңбек ресурстарын пайдалануда ішкі резервтерді анықтау, жұмысшылар мен жұмыс уақытын тиімді пайдалану, өнім бірлігіне шаққандағы еңбекақы қорының шығындарын төмендету.

Талдау барысында еңбек өнімділігінің өсуі бойынша тапсырманың орындалу деңгейін анықтайды және еңбекақы қорының пайдалануды анықтайды, жұмыс уақытының жоғалуын айқындап, еңбекақы қорының өндірістік емес шығындарды анықтайды, еңбек өнімділігінің өсу темпінің сәйкестігін айқындайды [5] .

Егер кәсіпорын ішкі шаруашылық резервтерін тауып, пайдаланудың негізгі бағыттарын қорытындылауға талпыныс жасалса, онда оларды үш топқа бөлуге болады.

Өндіріс тиімділігі, біріншіден, негізгі өндірістік қорлардың пайдаланылуын жақсартудың, екіншіден, айналмалы өндірістік қорларды неғұрлым тиімді пайдаланудың және үшіншіден, қазіргі еңбек шығындарының нәтижелілігін жақсартудың есебінен арттырылады.

Кәсіпорын қызметінің эконмикалық тиімділігін арттырудың басты шарты - еңбек өнімділігін барынша арттыру және өзіндік құнды арзандату. Басқа да біркелкі жағдайларда өнімнің өзіндік құны неғұрлым арзан болған сайын тиімділік соғұрлым жоғары болатыны белгілі. Кәсіпорынның тиімділігіне сонымен қатар, өнімнің немесе шығаратын тауарлардың сапасы да едәуір ықпал етеді, өйткені жоғары сапалы өндірілетін тауарларды көтеріңкі бағамен сата алады.

Кәсіпорындардың және оның бөлімшелерінің белгілі бір мерзімінде атқарған жұмысының тиімділігі өндірістің өндірістің пайдалылығымен айқындалады. Пайдалылық дегеніміз - кәсіпорынның пайдамен және табыспен жұмыс істеуі. Эконмикалық категория ретінде пайдалылық кәсіпорынның тек қана ағымдағы өндірістік шығындарды өнімдер сатумен қызметі үшін ақшалай өндіріп алынған қаржымен өтеу қабілеттілігін ғана емес, сонымен бірге өндірісті ұлғайтуға және дамытуға, еңбекшілердің мәдени-тұрмыс дәрежесін арттыруға қажетті пайда ала алатындығында көрсетеді.

Кәсіпорын қызметін анықтайтын көрсеткіштер мына төмендегі талдау мақсаттарына байланысты болады:

Стратегиялық мақсат. Осы кәсіпорын қызметі нәтижелілігінің өзімен бәсекелестік басқа кәсіпорынның қызметімен салыстыру қажет. Осыған орай, қорытындылау көрсеткіштерін және қызметін қандай бір элементтерінің көрсеткіштерін таңдаған жөн.
Тактикалық мақсат. Басшылық кәсіпорын қызметін бақылайды. Кейбір бөлімшелердің немесе қандай бір болмасын өнімнің жұмыс істеу тиімділігінің көрсеткіштері есептелінеді.
Жоспарлау міндеті. Түрлі ресурстардың немесе осы ресурстардың түрліше ұштастырылуының пайдалылығын салыстыру қажет.
Басшылықтың басқадай мақсаттары. Кәсіподақ пен ұжымдық шарт жасасу жөнінде келіссөздер жүргізу.

Кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық және коммерциялық қызметі қасиетінің әр түрлілігі және түрлі белгідегі көрсеткіштердің көптеген түрлеріне ықпал етеді. Сонымен, оларды пайдалану проблемасы мынадан тұрады: олардың бірде-бірі әмбебап көрсеткіштерін орындамайды, бір мағынада, бизнесте қол жеткен табыстар немесе сәтсіздік туралы пікір алысу мүмкіндігі туады. Сондықтан да, практикада әр уақытта бір-бірімен байланысты көрсеткіштер жүйесі пайдаланылады, бағаланады немесе кәсіпорын қызметінің түрлі жақтарын көрсетеді [6, 7] .

Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметін талдаудың

негізгі принциптері

Принциптері

Принциптің мазмұны

Принциптері: Нақтылығы

Принциптің мазмұны: Талдау нақтылы деректерге негізделеді, оның қорытындысын нақтылы сандық тұрғыда пайдаланады

Принциптері: Жиынтылығы

Принциптің мазмұны: Процесті объективті бағалау мақсатында оны жан-жақты зерделеу

Принциптері: Жүйелілігі

Принциптің мазмұны: Бір-біріне өзара байланысты экономикалық құбылыстарды зерделеу, бірақ оқшалау емес

Принциптері: Тұрақтылығы

Принциптің мазмұны: Талдауды түпкілікті, алдын ала белгілі аралық уақыт арқылы жүргізу керек, бірақ оқиғадан оқиғаға дейін емес

Принциптері: Объективтілігі

Принциптің мазмұны: Экономикалық құбылыстарды тәжірибелі және әділ зерделеу, объективтік қорытындылар жасау

Принциптері: Пәрменділігі

Принциптің мазмұны: Практикалық мақсатқа пайдалану, өндіріс қызметінің жаңа нәтижелілігі үшін талдау қорытындысының жарамдылығы

Принциптері: Үнемділігі

Принциптің мазмұны: Талдауды жүргізуге байланысты шығындар, оны жүргізу нәтижесінде алынған сол экономикалық тиімділіктен елеулі түрде аз болуы керек

Принциптері: Салыстырымдылығы

Принциптің мазмұны: Деректеу және талдау қорытындылары бір-бірімен жеңіл салыстырымды болуы керек, ал аналитикалық процедураларды (тәртіпті) тұрақты түрде жүргізуде қорытындылардың сабақтастығы сақталуы қажет

Принциптері: Ғылымдылығы

Принциптің мазмұны: Талдауды жүргізу барысында ғылыми негізделген әдістер мен процедураларды басшылыққа алу керек

Көрсеткіштер жеке, топтық және жалпы болып бөлінеді. Талдау мақсатына байланысты көрсеткіштер: абсолюттық, салыстырмалық және орта мөлшерлік нысаны түрінде білдіруі мүмкін. Әрбір нақты экономикалық көрсеткіш сапалық анықтықта (кеңістік, уақыты және мөлшері) болады.

Нарықтық қатынастарға өтуде экономикалық, қаржылық және статистикалық көрсеткіштер жүйесі олардың есеп айырысу бөлігі және есеп жүргізуі қалай болса, шешімдерді негіздеу рөлі солай төтеп береді және түрлі өзгерістерге ұшырайды. Мысалы, шаруашылық жүргізудегі жоспарлы жүйе жағдайында кәсіпорын қызметін бағалағанда мынадай көрсеткіштер маңызды рөл атқарады: жоспарлы орындау, тауарлы өнімнің мөлшері, жалпы өнім мөлшері, ал нарықтық жағдайда: бірінші кезекте сату мөлшері, пайда, пайдалылығы және толып жатқан оңтайландырулар [4] .

Нарық талабына сай барлық көрсеткіштерді мына төмендегілерге бөлуге болады:

бағалылық, қол жеткен немесе даму деңгейінің мүмкіншілігі немесе не ол, не бұл қызмет нәтижесін сипаттайды;
жұмсалмалық, қызметтің көптеген түрлерін іске асыруға байланысты жұмсалатын шығындар деңгейі.

Мұндай бөлу өте шартты. Ол жүргізілетін талдаудың мақсатына байланысты болады.

Практика жүзінде кеңінен қолданылып жүрген ең маңызды тиімділіктің бағалық көрсеткіштеріне мыналар жатады:

кәсіпорынның сатудағы жалпы мөлшері;
жалпы табыс;
шартты таза пайда;
шартты таза өнім;
процент төленгеннен кейінгі пайда;
барлық қосымша төлемдерден кейінгі пайда;
өндірістің дамуына жұмсалған жаңа күрделі қаржыдан кейінгі өтімділігі;
дивидент төленгеннен кейінгі өтімділік.

Практикалық қызметінде кәсіпорын өзін ең алдымен сатудың көлеміне және пайда табуға бағыттайды.

Сатудың жалпы мөлшері - бұл тауарлар және қызмет көрсетудің құны, тұтынушыларға сатылғанын мына формуламен анықтайды:

Q = Б х N ( 2)

Мұнда:

Q - сату мөлшелері;

Б - тауардың бір өлшемінің бағасы (тенге) ;

N - сатылған тауардың мөлшері (тенге) .

Нарықтық жағдайда кәсіпорын қызметінің негізгі қорытындалайтын баға көрсеткіші пайда болып есептелінеді [7, 34б] .

Жалпы пайда - нәтижесі ретінде сату мөлшерінен шегеріліп тасталған сатымдық шикізаттар, материалдар, жартылай фабрикаттар және басқа да өндіріс шығындары элементтерінің құнын анықтайды.

Шектік таза пайда - бұл жалпы пайдадан шегеріліп тасталған үстеме шығандар және амортизациялық аударым сомалары. Бұл көрсеткіш практикада бизнестің барлық турлеріне пайдаланылады.

Шектік таза өнім - бұл шектік таза пайдаға қосылған еңбекақыға кеткен шығандар немесе сатылған өнім мөлшерінің, қызмет көрсетудің құны оларды өндіруге жұмсалған ресурстардың құны арасындағы айырмасы (сатып алынатын материалдар, қызмет көрсету, косалқы мердігерлік төлемдер, амортизациялық аударымдар, жөндеуге жұмсалған шығындар және т. б. ) .

Көрсетілген бағалық көрсеткіштердің тізбесі мынадай көрсеткіштермен қаралады:

кәсіпорын, фирма бақылауындағы өткізім нарығының үлесі;
өнім сапасының көрсеткіштері;
тұтынушылардың қызмет көрсету деңгейінің көрсеткіштері;
кадрларды дайындау, қайта даярлау көрсеткіштері.

Есеп айырысуда ең күрделісі - сапа көрсеткіші болып табылады. Сол себепті өнім сапасы оның міндетіне байланысты жалпы сату мөлшерінен тұтынушылардың кепілдік қызмет көрсетудегі кері қайтарған бұйымдары (өнімдер), тұтынушылардың кері қайтарған өнім мөлшерлері процент бойынша бағаланады.

Нарықтық экономика жағдайында басқа көрсеткіштердің ішіндегі кең таралғандары:

Өндіріс тиімділігінің көрсеткіштері;
Өндіріс шығындары құрылымының көрсеткіштері.

Бірінші топқа жататын көрсеткіштер:

Кәсіпорынның жалпы сату мөлшеріндегі жалпы немесе шартты таза пайда деңгейі;
Сату көлеміндегі шартты таза өнім деңгейі;
Шартты таза пайда мөлшерінің еңбекақыға кеткен шығындардың арақатынасы.

Екінші топқа жататындар:

- жалпы сатудағы капиталдың авансыланған және шартты таза пайда деңгейі;

- тұтынылатын материалдардың және жартылай фабрикаттардың жалпы құнының қор деңгейі.

Кәсіпорын қызметін жүйелі және жан-жақты талдау мынадай мумкіндік береді:

Жалпы кәсіпорынның және оның бөлімше құрылымдарының шаруашылық қызметіндегі нәтижелілігін тез, сапалы және кәсіптік бағалау;
Тауарлардың және қызмет көрсетудің нақтылы түрлерінен алынатын пайдаға әсер ететін факторларды нақтылы және дер кезінде табу және есепке алу;
Баға саясатын әзірлеуге қажетті өндіріс шығындарын және олардың өзгерулерінің бет алысын анықтау;
Жақын және алыс келешегіндегі кәсіпорын және пайда табудың оңтайлы жолдарын шешу проблемасын табу.

Әр уақытта мынаны естен шығармау керек, шаруашылық қызметінің мұндай көрсеткіші болған емес және өмірдің барлық жағын қамту да мүмкін емес. Шиеленіскен бәсеке жағдайында өркендеу үшін, басшы, кәсіпкер өзінің іс-әрекетінің барлық түрлерінің нәтижелілігін білуі, сезінуі тиіс, ал бұл мақсатқа жету деңгейін, мерзімін және ұйым тұрпатын бейнелейтін өзара байланысты жүйені қалыптастыруды қажет ететіндігін көрсетеді.

Кәсіпорынның бірден-бір басты міндеті - оның қаржы жағдайының бағалылығы болып табылады және ол көрсеткіш жүйелерін немесе қаржы коэффициентін анықтайды.

Негізгі қаржылық коэффициенттерді төмендегі үш санатқа топтастыруға болады:

өтімділік (төлем қабілеттілігі) ;
пайдалылық (табыстылық) ;
активтерді басқару тиімділігі.

Қаржы ресурстарының құралуы түрлі көздер бойынша жүзеге асырылады. Олар ішкі және сыртқы больп бөлінеді. Ішкі көздер меншікті және оларға теңестірілген қаржылар есебінен құрылады және шаруашылықты жүргізудегі нәтижелілігімен байланысты, ал сыртқы - кәсіпорынға сырттан түсетін ресурстар.

Қаржы ресурстарының құрамы: негізгі қызметтен түсетін пайда; ғылыми-зерттеу жұмыстарын орындағаннан түсетін пайда және басқадай мақсатты табыс; қаржы операцияларынан түсетін пайда; шаруашылық тәсілімен орындалған құрылыс-монтаж жұмыстарынан түсетін пайда; өткізуден тыс табыс; амортизациялық аударым; істен шыққан мүлікті өткізуден түскен ақша; орнықты пассивтер; қайта бөлінбеген пайданың қорлануы; мақсатты түсу; сақтық қор; еңбек ұжымы мүшелерінің үлестік және басқа да жарналары; меншікті құнды қағаздарды (акциялар, облигациялар, т. б. ) сатудан түскен қаражаттар; несиелік инвестициялар; тәуекелдік бойынша сақтандыру өтемі; сақтандыру полисін және кепілдік куәлігін өткізу; үлестік жарна негізінде қалыптасатын қаржы ресурстары (ағымдағы және инвестициялық қызметке үлескерлікпен қатысу) ; дивидендтер, басқадай ақша шығарушылардың құнды қағаздар бойынша проценті; одақтардан, қауымдастардан түсетін қаржылық ресурстар; бюджеттік қаржы бөлу, субсидиялар, субвенциялар[8, 112б] .

Кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемесін төлеуге қабілеттілігін өтімділік немесе төлем қабілеттілігі деп атайды. Кәсіпорын өтімділік болып саналады, егер де айналмалы активтерін іске асыра отырып, ол өзіннің қысқа мерзімді міндеттемесін орындауға жағдайы болса.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.