Дарынды балалар сипаттамасы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

Тарау 1 Мектеп оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың теориялық негіздері . . . 7

1. 1 Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың психологиялық ерекшеліктері . . . 7

1. 2 Қазіргі мектептерде оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамыту жағдайлары мен мүмкіндіктері. . 22

Тарау 2 Қазіргі мектептерде оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамытудағы тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар . . . 49

2. 1 Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамыту әдістемесі . . . 49

2. 2 Мектеп оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытуға бағытталған тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар және оның нәтижелері

Қорытынды . . . 62

Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . . 74

Кіріспе

Зерттеудің көкейкестілігі. Қазіргі әлеуметтік, экономикалық процестер тоғысқан күрделі даму кезеңін бастан өткізіп отырған Қазақстан Республикасы зиялы қоғамның талап-тіліктеріне толығымен жауап беретін жауапкершілік сезімі жоғары, шығармашылық белсенділігі мен адамгершілік болмысы бірдей үндескен, бойындағы дара мүмкіндіктерін, интеллектуалдық қабілеттерін өз іс-әрекетінде шығармашылықпен қолдана алатын жеке тұлға тәрбиелеу мәселесін өзекті етуде. Сондықтан қазіргі заман мектептерінің басты міндеттерінің бірі - оқу-тәрбие жұмыстарын бірегей жүзеге асыру үрдісінде оқушылардың интеллектуалдық - шығармашылық әлеуетін дамыта отырып, әлемдік өркениет пен ұлттық мәдениеттің үздік үлгілері арқылы шығармашыл жеке тұлға қалыптастыру.

Оқушылардың шығармашылық дарындылығын қалыптастыру мәселесінің өзектілігінің артуы мектептегі оқу-тәрбие процесіне жаңаша тұрғыда қарап, оны оқушының білім, білік, дағдыны меңгеру ғана емес, танымдық-шығармашылық іс-әрекет және интеллектуалдық, шығармашылық процесс ретінде қарастыруды міндеттейді [1, 2, 3, 4, 5] .

Педагогикалық процесс мұғалім мен оқушылардың ынтымақтастық қарым-қатынас негізінде әр жеке тұлғаның шығармашылық қабілеттері мен дара мүмкіндіктерін есепке ала отырып ұйымдастырылуы тиіс.

Шығармашылық дарындылықты дамыту мен оның психологиялық табиғаты, мәні мен мазмұнын түсінуге байланысты ой-пікірлер тамырын тереңге бойлайды. Оның маңыздылығы жөнінде қазақ ғұлама ағартушылары Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев, Ш. Уәлиханов, А. Байтұрсынов, Ш. Құдайбердиев, М. Дулатов, М. Жұмабаев, Ж. Аймауытов т. б. [6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13] еңбектерінде сөз қозғайды.

Қазіргі таңда еліміздегі болып жатқан түрлі бағыттағы өзгерістер білім беру саласындағы міндеттерді орындауды жаңаша сипатта қарастыра отырып, қол жеткен жетістіктерге сын көзбен сараптау және оны бағалауда озат технологиялар арқылы оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамытуды басты назар етіп алады.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында ұлттық және адамзаттық құндылықтарды, ғылым мен практикадағы жетістіктерді адамның шығармашылық, рухани дамуына, дара мүмкіндіктері мен интеллектуалдық сапаларының жоғары деңгейде қалыптасуын ұйымдастыру міндетіне қояды.

Елімізде психология және педагогика саласында оқушы жеке тұлғасын қалыптастыруда маңызды бірқатар зерттеулер орындалған: оқу процесін жетілдіруде ұлттық дүниетаным, қазақ халқының тәлім-тәрбиелік тағылымдарын пайдаланудың өзекті мәселелері Қ. Б. Бөлеев, Қ. Б. Жарықбаев, С. А. Ұзақбаева, Қ. Шалғынбаева, С. Ғаббасов т. б. [14, 15, 16, 17, 18] ; оқыту қызметін тәрбиелік іс-шаралармен сабақтастырудың жаңаша сипаты Г. К. Нұрғалиева, Л. К. Керимов, Б. А. Тойлыбаев, А. Ғ. Қазмағамбетов, Р. К. Төлеубекова [19, 20, 21, 22, 23] ; жеке тұлғаның танымдық ізденімпаздығы мен шығармашылық ойлау мүмкіндіктерін дамыту, Н. Д. Хмель, С. С. Смаилов, Б. А. Оспанова, Б. А. Тұрғынбаева, А. Е. Әбілқасымова, Р. С. Омарова, А. А. Бейсенбаева, А. К. Аренова, Т. Сабыров т. б. [24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32] ; болашақ мамандарды кәсіби даярлауда оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін жетілдіру бағыттары М. Ә. Құдайқұлов, Б. К. Момынбаев, О. С. Сыздықов, Ш. А. Абдраман, А. С. Сейтешов, А. А. Саипов, Г. А. Уманов, С. А. Абдыманапов т. б. [33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40] .

ТМД, Ресей ғалымдарының еңбектерін талдауда шығармашылық қабілет, креативтілік, дарындылық мәселелерінің психологиялық ерекшеліктері (С. Л. Рубинштейн, Л. С. Выготский, А. М. Матюшкин, А. В. Берушлинский т. б. ) [41, 42, 43, 44] ; шығармашылық іс-әрекеттің мотивациялық сипаты (Б. Г. Ананьев, Л. И. Божович, А. Н. Леонтьев, А. Маслоу, Ж. Пиаже т. б. ) [45, 46, 47, 48, 49] жөнінде зерттеулері орындалған.

Ғалымдардың шығармашылық дарындылықты дамыту жөніндегі көзқарастары ортақ бір арнаға тоғыспайды: біреулері шығармашылық дарындылықты - жеке тұлғаның психологиялық сипаты деп түсіндірсе, екіншілері - оны жеке тұлғаның танымдық қабілеті; үшіншілері - адамның интеллектуалдық табиғаты т. б. ретінде сипаттайды, зерттеулердегі ортақ идея - жеке тұлғаның шығармашылық дарындылығын дамыту біртұтас педагогикалық процесте жүзеге асыруда, яғни оқушы дара мүмкіндіктеріне сай оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастырғанда мүмкін болады.

Ғылыми әдебиеттерді, әлемдік озат тәжірибелер көрсетіп отырғандай, дарынды балалармен жұмыс формаларын іріктеуде бірнеше бағыттар қалыптасқан: дәстүрлі оқыту жағдайында, жалпы орта білім беретін мектептерде оқушы дарындылығын дамыту; мектептерде арнайы дарынды балаларға арналған сыныптар және дарынды балаларға арналған мектептер ұйымдастыру. Қазіргі мектеп бағдарламаларында дарынды балалардың шығармашылық мүмкіндіктері мен қабілеттерін дамытуға көңіл бөлінуде. Сондай-ақ оқушы шығармшылығын дамытуда өз еркімен пәндік сабақтарды таңдау, бейіндік сыныптар т. б. ұйымдастыру орын алуда.

Елімізде дарынды балалармен жұмысты жетілдірудің мынадай бағыттары бойынша зерттеулер маңызды болып табылады: дарынды балалармен жұмысты ұйымдастырудың басқару аспектісі (Ү. Б. Жексенбаева, Л. И. Нарықбаева) [50, 51] ; математика пәнін оқытуда дарынды балалардың интеллектуалдық әлеуетін дамыту (Г. С. Байтуреева, Ж. О. Үмбетова т. б. ) [52, 53] ; мектепке дейінгі шақта балалардың дарындылығын дамыту (О. А. Жумадиллаева т. б. ) [54] ; жалпы білім беретін мектептердің педагогикалық процесінде дарындылықты дамыту шарттары (С. В. Кузнецова, С. И. Қалиева, Н. Н. Телепнева т. б. ) [55, 56, 57] .

Елімізде дарынды жастарымызды іздестіру мен олардың қабілетін дамытудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес, 1998 жылы Республикалық «Дарын» ғылыми-практикалық орталығы құрылып, республикадағы дарынды балалармен жұмысты басқарумен айналысады. Білім беру жүйесін реформалау дарынды балаларды арнайы мектептерде ғана емес, жалпы орта білім беретін мектептерде де жүзеге асыруды міндеттейді. Сондықтан шығармашылық дарындылықты дамыту мәселесі арнайы зерттеуді талап ететін, қоғамдық маңызы зор проблема болып отыр.

Сонымен, ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді теориялық зерттеулерді талдау мен мектептердегі оқу-тәрбие процесіндегі тәжірибелерді саралау нәтижелері мынадай қарама-қайшылықтарды анықтап отыр: жеке тұлғаның шығармашылық дарындылығын дамытуда қоғам талаптары мен бұл мәселенің орта мектептердегі жағдайы арасында; оқушылардың шығармашылық дарындылық мүмкіндіктері мен оны дамытуда оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастырылмауы арасында, шығарамшылық қабілеті бар дарынды балаларды дамыту қажеттігі мен арнайы оқыту бағдарламаларының жоқтығы, бұл салада арнайы ғылыми-әдістемелік зерттеулердің аз жүргізілуі арасындағы қарама-қайшылықтар бізге зерттеу проблемасын анықтап, тақырыпты: «Қазіргі мектептерде оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамытудың педагогикалық шарттары» деп таңдауымызға себепші болды.

Зерттеу нысанасы: жалпы орта білім беретін мектептердегі бастауыш сынып оқушыларының оқу процесі.

Зерттеу пәні: бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамыту.

Зерттеу мақсаты: бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытуды теориялық тұрғыда негіздеп, әдістемесін жасау.

Зерттеудің міндеттері:

Оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамытудың теориялық негіздерін айқындап, «шығармашылық дарындылықты дамыту» ұғымына анықтама беру.
Жалпы орта білім беретін мектептердегі бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың бүгінгі жағдайы мен өзіндік ерекшеліктерін анықтау.
Жалпы орта білім беретін мектептердегі бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытуды ұйымдастырудың педагогикалық шарттарын анықтау және оның тиімділігін эксперимент жүзінде дәлелдеу.

Зерттеудің ғылыми болжамы: егер жалпы орта білім беретін мектептерде бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың педагогикалық шарттары, оқушылардың танымдық мүмкіндіктері мен мақсатты оқу қызметін жетілдіруге бағытталған арнайы жұмыс формалары тиімді пайдаланылса, онда бүгінгі қоғам талаптарына сай жан-жақты дамыған, өзін-өзі дамытуға ұмтылатын өзіндік рефлексия мен жаңашылдыққа бейім жеке тұлғаны қалыптастыруға мүмкіндіктер туындайды.

Зерттеу әдістері: зерттеліп отырған мәселеге қатысты философиялық, педагогикалық, психологиялық және ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасау, озат іс-тәжірибелерді жинақтау, оқу процесін бақылау, педагогикалық эксперимент жүргізу, сауалнама жүргізу, тестілеу, әңгіме, арнайы курс өткізу және оны талдау, эксперимент нәтижелерін математикалық өңдеу және қорытындылау.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуындағы іс-әрекет рөлі туралы философиялық тұжырымдама, жеке тұлғаны дамыту теориясы, психология ғылымының жеке адамның танымдық іс-әрекеті теориясы, қабілеттілік туралы психологиялық тұжырымдар, жеке тұлғалық бағдарлы оқыту теориясы, құндылық теориясы, біртұтас педагогикалық процесс теориясы, мәдениет теориясы, оқыту мен теорияны сабақтастыру туралы қағидалар.

Зерттеу көздері: ғылыми-зерттеу тақырыбына байланысты философиялық, педагогикалық, психологиялық зерттеулер, ресми құжаттар, арнайы бағдарламалар, оқу жоспарлары, оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар, мерзімдік ғылыми-әдістемелік ақпараттар, мектептердің іс-тәжірибе жұмыстары, озат педагогикалық тұжырымдамалар, автордың жеке педагогикалық іс-тәжірибесі.

Зерттеу базасы: № 12 орта мектеп.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

1. Оқушылардың шығармашылық дарындылығын дамытудың теориялық негіздері анықталып, «шығармашылық дарындылықты дамыту» ұғымының мәні мен мазмұны анықталды.

2. Оқу процесінде бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың педагогикалық шарттары анықталынып, нәтижелері дәйектелді.

3. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың әдістемесі жасалып, оның тиімділігі сынақтан өткізіліп, тәжірибеге енгізілді.

Зерттеудің практикалық мәнділігі:

- жалпы орта білім беретін мектептерде бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамыту әдістемесі ұсынылды;

- оқушылардың дарындылығын дамытуға байланысты әдістемелік нұсқаулар, ұсыныстар жасалды;

Дипломдық жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттерден, қосымшалардан тұрады.

Тарау 1 Мектеп оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың теориялық негіздері

1. 1 Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық дарындылығын дамытудың психологиялық ерекшеліктері

Жеке тұлға дарындылығы сипаты көптеген психологиялық зерттеулердің тақырыбы болып табылады. Оның қалыптасу жолдарын Б. Г. Ананьев, Л. И. Божович, Л. С. Выготский, А. Н. Леонтьев, А. В. Петровский, Д. Б. Эльконин т. б. зерделеген. Психологтардың түрліше еңбектерінде тұлғалық ерекшеліктердің басқаша психологиялық таңғажайыптардың дамуына айтарлықтай ықпалын тигізетіні туралы мәселелер айтылады [58, 59, 60, 61, 62] .

Бала өзінің анатомиялық-физиологиялық айырмашылықтарымен бір-бірінен ерекшеленеді, бірақ психологиялық зерттеулер баланың тұқым қуалаушылық қабілетін жартылай ғана анықтайтындығын көрсетеді. Барлық жағдайда қабілеттің дамуында оқу-тәрбиенің алатын орын үлкен.

Адам дайын қабілеттермен туылмайды, өмірге қабілеттіліктің анатомиялық-физиологиялық алғы шартымен ғана келеді. Ал қабілеттілік сол алғы шарттар негізінде қоршаған әлеммен қатынас жасау процесінде оқу мен тәрбие әсерінен дамиды.

Әрқандай іс-әрекетке байланысты бала қандай қызметті орындауы қажет және сол істің тиімді нәтижемен қамтамасыз етуге жәрдем беретін сапаларға ие болуы тиіс. Мұндай дара психологиялық ерекшеліктер міндетті түрде бір жағынан, өзіндік психикалық табиғатына ие болудан, екіншіден - әркімде өз алдына, қайталанбас көрінісінен жеке адам қабілеті деп аталады. Адамның барлығы тік жүру, сөйлеу мүмкіндіктеріне ие, бірақ бұлардың бірі де шын қабілет тобына кірмейді, себебі біріншісі-психологиялық құбылыс емес, екіншісі-баршада бірдей көрінетін әрекет. Қабілетсіздерге қарағанда, қабілетті адам іс-әрекетті тез меңгереді, қажетті, мол нәтижеге оңай жетеді. Қабілет өз ішіне әртүрлі психофизикалық қызметтер мен психикалық процестерді ғана емес, сонымен бірге жеке тұлғаның барша даму деңгейін қамтыған, әрі оларға тәуелді күрделі жүйе. Адамның психологиялық сипаты білім, ептілік, дағды әрекеттерінде көрінгенімен, қабілет табиғаты іс-әрекеттен бөлек. Мысалы, тұлға техникалық және білім жағынан күшті бола тұрып, қызметке келгенде болымсыз, ал кейбіреулер арнайы оқып, үйренбей-ақ күрделі қызметтерді атқарып, тиімді нәтиже беруге шебер.

Нақты көрінетін білім, ептілік және дағдылар қатарында қабілет адамның жүзеге асуы мүмкін қасиеттерінің бірі ретінде бағалағаны жөн, яғни қабілет жерге тастаған дәнмен бірдей: қолайлы жағдай болса өнеді, кері жағдайда көрінбей-ақ жойылады. Осыдан, қабілет - білім, ептілік және дағдыларды игерудің мүмкіндік көзі, ал оның іске асу, аспауы көп жәйттерге тәуелді. Мысалы балада керемет математикалық қабілет болуы ықтимал, бірақ ол баланың ғұлама-математик боларының кепілі емес [63, 246б. ] .

Жекелеген психикалық процестерді дамыту бүкіл бастауыш мектеп шағында жүзеге асырылады. Балалар мектепке қабылдау процестері едәуір жетіліп келсе де (оларда көру мен есту қабілеті жоғары екені байқалады), олар түрлі формалар мен түстерді жақсы бағдарлайды, олардың оқу ісіндегі қабылдауы формалар мен түстерді тану және атауға келіп тіреледі.

Бала қабылдау жұмысын дербес жоспарлау мен бастысын көмекшілерінен ажырата, қабылдаған белгілерінің иерархиясын бекіте, оларды ортақ шамасына қарай саралай отырып және т. б. бұл жұмысты түпкі ойлауға сәйкес алдын-ала ойластырып іске асыра алады. Мұндай бақылау танымдық іс-әрекеттің басқа түрлерімен (зейінмен, ойлаумен) біріге отырып, мақсатқа бағытталған және еркін бақылау формасына ие болады. Жеткілікті дәрежеде дамыған бақылауда жеке адамның ерекше қасиеті ретінде баланың байқағыштығы туралы сөз қозғауға болады. Бастапқы оқытуда барлық бастауыш сынып оқушыларының осы маңызды қасиетін дамытуға болатынын зерттеулер көрсетіп отыр [64] .

Дарынды балалардың ерекшеліктері олардың жас ерекшеліктеріне байланысты болады. Сондықтан да баланың психикалық дамуын кезеңдерге бөлуде оның жеке тұлға ретінде даму үрдісімен бірлікте болуын ұстап тұру да күрделі мәселе екені белгілі. Жеке тұлағаның басты белгісін психологтар түрліше анықтайды, мысалы, С. А. Рубинштейн “динамикалық тенденция” деп таныса [65], Б. Г. Ананьев “негізгі өмірлік бағыттылық” деп анықтайды [58], ал А. Н. Леонтьев “мәнділік жасаушы мотив” десе, [60], Б. Ф. Ломов “бағыттылық” дейді [66] . Жас және педагогикалық психология дамуының психикалық кезеңдерін ғылыми негіздеп, адамның психикалық өмірін кезеңдерге бөлуде жас ерекшеліктерін ескерудің маңызына назар аударады. Негізінде психикалық дамудың өзегі - қызметтің қалыптасу процесі болып табылады.

Психикалық дамудың кезеңдерге бөлінуінің түп негізінде жатқан құбылыс - қызметті өзгерту мақсаты болады, өйткені сол қызмет динамикасы арқылы ғана адам санасы, ақыл-ой қызметі қалыптасады. Л. С. Выготский [42], А. Н. Леонтьев [47], Д. Б. Эльконин [62], В. В. Давыдов [67] негіздеген балалықты кезеңдерге бөлу кестесінде ғалымдар әр жас кезеңінің ерекшеліктеріне сай жетекші қызмет түрі болады деген идея алдыңғы орын алады (3-кесте) .

В. В. Давыдовтың айтуынша, психикалық даму дегеніміз - жеке адамның тарихи түрде қалыптасқан қызмет типтерін игеру барасында жүзеге асыратын қабілеттерді қайта жасақтауы [67] .

Кестеден көріп отырғанымыздай, оқу қызметі кезеңінде (6-10жас) оқушылардың, тіпті дарынды балалардың оқу және тәрбие процесінде жан-жақты жеке тұлға ретінде қалыптасуына үлкен ықпал етуге болады деп тұжырым жасауға болады.

Адам қабілетіндегі айырмашылық іс-әрекеттің нәтижесінен, яғни оның сәтті не сәтсіздігінен байқалады. Қызығушылық - адамда объекті не жан-жақты танып білуге ұмтылуынан туындайды. Ал бейімділік нақты іс-әрекетті орындауға талпыну. Қызығушылық пен бейімдік сапаларының үнемі өзара үйлесім тауып бір бағытта тоғысып отыруы мүмкін емес.

1 кесте Баланың психикалық даму кезеңдері

№: №

Балалықкезеңдері:

Балалық

кезеңдері

Жас аралығы: Жас аралығы

Кезеңдердің басты шарттары: Кезеңдердің басты шарттары

№: 1

Балалықкезеңдері: Тікелей эмоцио-налдық қарым-қатынас жасау кезеңі

Жас аралығы: Алғашқы күннен 1 жас

Кезеңдердің басты шарттары: Сәбиде басқалармен қарым-қатынас жасау қажеттілігі, олармен психикалық ортақтығы қалыптасады.

№: 2

Балалықкезеңдері: Заттың манипуляторлық қызмет кезеңі

Жас аралығы: 1-3 жас

Кезеңдердің басты шарттары: Өзіндік “Мен” қалыптасуының негізі болып табылады, бұл жаста сана қалыптасуы қатар жүре бастайды.

№: 3

Балалықкезеңдері: Ойын қызметі кезеңі

Жас аралығы: 3-6 жас

Кезеңдердің басты шарттары: Баланың қиялдауы мен ақыл-ой қызметі жүзеге асырылады, тілі дамиды.

№: 4

Балалықкезеңдері: Ойын қызметі кезеңі

Жас аралығы: 6-10 жас

Кезеңдердің басты шарттары: Оқу арқылы оқушылрадың теориялық санасы мен теориялық ойлауы, оқудың мотиві мен қажеттілігі дамиды.

№: 5

Балалықкезеңдері: Қоғамдық пайдалы қызмет кезеңі

Жас аралығы: 10-15 жас

Кезеңдердің басты шарттары: Оқушыда еңбек, оқу, қоғамдық жұмыстар, спорт, өнерге деген қатысу қызығу деңгейі өседі.

№: 6

Балалықкезеңдері: Оқу-кәсіби қызмет кезеңі

Жас аралығы: 15-17 жас

Кезеңдердің басты шарттары: Оқушыда кәсіби білім алу құлшынысы пайда болып, іздену-зерттеу әдістері дамытыла бастайды.

Оған түрлі жағдайлар себепші, мысалы, адам көркемөнер туындыларын тамашалауы ықтимал, бірақ ол осы салада өнер түрлерімен шұғылдануға бейімсіз болуы мүмкін. Дегенмен белгілі бір іс-әрекет түріне қабілеті бар адамдардың қызығушылығы мен бейімділігі бір-бірімен үйлесім таба алады.

Кейбіреулерінің оқуға ынтасы болмайды. Оларды оқуға үгіттеу арқылы тарту қиын. Сондықтан оқуға деген ынтасын тудыру үшін психологиялық тренингтер, тесттер, сауалнама, әдістемелер пайдаланған жөн. Балаға берілетін жаңа білім жас ерекшелігіне сай болуы керек.

Г. С. Абрамов [68] жастың өсуіне байланысты жаңа психикалық білімдердің қалыптасуын былай сатылап көрсетеді: 1-3 жаста заттық әрекеттерді меңгеру, белсенді тіл, өзіндік сана-сезім; 3-6 жаста символдарды қолдану, талдап қорыту нормаларынан хабардар ету, бірлескен мотивтер, шартты-диалогтық бағыт; 6-10 жаста өз еркімен сыртқы әрекетін жоспарлау, рефлексия (іштей өзіне-өзі сынмен қарау) ; 11-15 жаста өзін ересек сезіну “достық кодексі” дағдылану, интеллектуалық нормалардың әлеуметтік және жасөспірімділігінен хабардар ету; 15-18 жаста өзіндік сана-сезім, өмірлік жоспарлары, дүниетанымы қалыптасады. Осы даму ерекшеліктерінің өзі бір-бірімен тығыз байланысты, бірінсіз-бірі өтпейді және ең маңыздысы мынау деп қарауға болмайды.

Егер мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі әрекеті ойын болып келсе, оқуға кіргеннен кейін оқу іс-әрекеті шешуші рөлді атқарады. Осыған орай баланың психикалық дамуы өзгерістерге ұшырайды. Себебі ойынға қарағанда оқу талабы бала үшін қиын. Сонымен қатар жаңа ортаға үйреніп, мұғаліммен, құрбыларымен қарым-қатынас жасауына психологиялық көмек қажет. Баланың танымдық іс-әрекетіне әсер ету арқылы оқытудың қиыншылықтарын жеңуге мүмкіндік жасаймыз.

Бастауыш мектеп жасындағы оқушылардың оқуға недәуір мүмкіншілігі бар, себебі олардың интеллектісі қарапайым ой операциясы дәрежесінде кездеседі дейтін Ж. Пиаженің пікірі дұрыс болғанымен қазір мәдени-тарихи теорияны жақтаушылардың (Л. С. Выготскийдің) пікірі бойынша оқымай келген бала оқуға кірген соң, ойы мен интеллектісі үлкен өзгеріске ұшырайды. Бала қарапайым, яғни табиғи ойдан мәдени ұғым арқылы ойлауға көшеді деген пікір басшылыққа алынады [59, 15-б. ] .

Бастауыш мектеп оқушыларының бірте-бірте ой-өрісінің қалыптасуымен заттарды тиісті ұғымдарға жатқыза білу қабілеті құрбылары арасында ойын дәлелдеуге үйретеді. Ол не болса соған көнбейді, өзгелерден дәлел келтіруді талап етеді. Ол үшін бала тиісті жүйелерге логикалық негіздерге сүйенеді. Сонымен қатар өзінің пікіріне не ісіне талдау жасап, сын көзбен қарайды, мұны рефлексияның қарапайым түрі деп атауға болмайды. Ал рефлексия оқымаған Африка т. б. елдердің 15-16 жастағы балаларында кездеспейді деп АҚШ психологы Дж. Брунер пікір таратты. Оның бұл пікірі не қосылмаймыз, себебі рефлексияға ие болу ойдың шартты рефлексі бола тұрып, оқу процесінде 7-11 жастағы балаларда қалыптаса бастайды және осы жастағы балалардың ақыл-ойының едәуір қалыптасып қалғандығына дәлел бола алады [69] .

Бастауыш мектеп жасындағы балалардың оқу материалын жүйелі және мәніне қарай ұғынуында салыстыру ой операциясы негізгі рөлді атқарады. Салыстыру бір нәрсенің өзге нәрседен айырмашылығын немесе екеуінің де ұқсас жақтарын айыру болғандықтан, ой процестерінің ерекше түрі болып саналады. Оқу мазмұнын салыстыруда ой операциясының бірнеше түрі кездеседі. Сондықтан оны баланың оқуға деген ынтасын арттыру үшін пайдаланамыз.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.