Мұнай айдаудың технологиялық схемасы
АНДАТПА
Бұл диплом жобасында Өзен МДАЦ жағдайындағы магистральды мұнай айдау
станциясы сорап агрегаттарын автоматты түрде басқару мәселелері
қарастырылған.
Магистральді сорап қысымының тиімді таратылу есебі қарастырылды.
Жоба тақырыбы бойынша проблемаларды аналитикалық зерттеу және оларды
техникалық жұмсаудың негізгі есептерін өңдеу бөлімінде мұнай шығару
станциясында бар мүмкіндіктегі жұмыс режимі автоматтандырылған, көмекші
жабдықтарды басқару станциясы мен бұрынғы бакылау практикасы қарастырылған
және магистральды мұнай проводтары арқылы ақауларды табу әдістеріне талдау
жасалады.
Техникалық бөлімде Өзен МДАЦ-басқару объектісі сияқты басқару
станциясының ерекшелігі суреттелген және магистральды сорап бөліктері,
есептер құрылымын басқару, динамикалы программалау әдісі көмегімен тиімді
қысымның бөліну ретін қамтамасыз ету бөліктері қарастырылған.
Мұнай құбыры арқылы мұнайды тасымалдауды параметрлі басқару оның
сенімділігі және тиімді жақтары қарастырылған.
Технологиялық бөлімде мұнай құбыры арқылы мұнайды тасымалдауды
оперативті түрде жүмыс жасайтын құрылғылардың тәртіптерінің барлық түрі
және бұрынғы басқару және бақылау практикасы қарастырылған.
Арнайы бөлімде магистралды мұнай құбырының сызықты бөлігінің
ерекшеліктері мен қасиеттері, оның обьект ретінде басқарылуы, негізгі
технологиялық операциялар, бұл жүйенің структурасы мен мәні қарастырылған.
Қазіргі кезеңдегі мұнай құбыры арқылы мұнайды тасымалдаудың оперативті
түрде жұмыс жасалуы, оның оперативті түрдегі басқару тиімділігі жөніндегі
ақпараттар қарастырылады.
Экономикалық бөлімде экономикалық тиімділік есептері және баскару
жүйелерінің сатылып алыну мерзімі қарастырылады.
Жобада ұйымдастырылу іс - шаралары және өмірге қауіпсіздігін
қамтамасыз ету есептері көрсетілген.
АННОТАЦИЯ
В данном дипломном проекте рассмотрены вопросы автоматизированно
управления магистральными насосными агрегатами в условиях ЦППН Узен.
Приводится описание и расчет оптимального распределения давления по
магистральным насосам.
В первой части рассмотрены все возможные режимы работы
нефтеперекачивающих станций, вспомогательных средств автоматизации,
рассмотрена ранее существующая практика контроля и управления станций, a
также приведен анализ существующих методов обнаружения утечек
магистральных нефтепроводах.
Техническая часть содержит разделы: ЦППН Узен - как объект управления,
в котором описаны особенности управления станцией и магистральными насосами
в частности; постановка задачи управления, которая содержит расчет
оптимального распределения давления при помощи методов динамического
программирования; обоснование выбора технических средств, в этом пункте
описаны технические характеристики выбранных для автоматизации
микропроцессорных средств.
В технологической части рассмотрены работа вспомогательных средств
автоматизации в автоматизированном режиме работы и рассмотрена ранее
существующая практика контроля и управления транспортировки нефти по
трубопроводу.
Специальная часть содержит разделы: особенности линейной части
магистральных нефтепроводов и как объект управления, основные
технологические операции, структуру и значение системы. В данное время
транспортировки нефти по трубопроводу работает в автоматическом режиме,
рассматривается его оптимальное управление и обеспечение информацией.
Экономическая часть содержит расчеты экономической эффективности и
срока окупаемости системы управления.
В проекте приведены организационные мероприятия и расчеты связанные
решений и расчеты по обеспечению безопасности жизнедеятельности, экологии.
ANNOTATION
In this diploma project the tasks of automatic management of main ригщ.
machines in conditions of GNPS Uzen are shown.
The description and calculation of optimal distribution of pressure in
main pump is given.
The special part consists of parts: GNPS Uzen as the object of
management, in which the special description of atation management and main
pump management, in particular are given; the task of management, which
consists of calculation distribution of pressure with the help of methods
of dynamic programmer; imitation model of pressure distribution in main
pump is made on the packet of applied programmer the settlement of choosing
of technical means; in this part the technical characteristics of choosing
automatically micro process means.
All potentialiaties and optimal application of the tank farm in
industry are discribed in it.
Automatic working mode operation of auxiliary automation means and
existing practice of control and tank farm management are described in the
technological part.
The special part consists of the sections: the tank farm asan object of
control, the general process operations, system structure and sense. The
tank farm operates in automatic mode at this time and it is optimal
controlling and information provision are shown in it.
The economic part consists of calculation of economic effect and the
time of viability of system management.
In the project organization events and calculation, united with satiety
regulations are shown.
In the technological part possible regimes of oilpumping station works;
additional means of automatic machines, the practice of control and station
management, the analysis of existing methods of finding of leaks in main
oilpipes are described.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ .6
1 ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ ...7
1.1 Мұнайды тасмалдау технологиясының қысқаша сипатталуы ...7
1.2 Мұнай және мұнай өнімдерінің жоғалуын классификациялау
... ... ... ... ... 11
1.3. Өзен МДАЦ-ның технологиялық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...13
Негізгі параметрлері 13
Технологиялық қондырмалардың функцияларына шалу 15
1.3.3 Магистралды сораптар 16
1.3.4 Болкты шоғырланған сорапты
стациялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.4 Мұнайды құбыр арқылы тасымалдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
Магистралдық құбырлардың негізгі кешендері мен жасақтары .20
Мұнай айдаудың технологиялық схемасы 20
1.4.2.1 Тік деэмульсаторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 21
1.4.2.2 Блокты автоматтандырылған қыздырғыштар ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
1.4.2.3 Электродегидратация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
1.4.2.4 Химреагенттерді мөлшерлеп беру блоктары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
1.5 Резервуарлардың атқаратын қызметі мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
1.5.1 Болаттан жасалынған резрвуарлардың
жабдықтары ... ... ... ... ... ... . ... ... ...28
1.5.2 Мұнайды резервуарларда сақтау кезінде шығынды
болдырмау ... ... ... ... .29
1.5.3 Мұнай
шығындары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 30
1.6 Тауарлық мұнайдың жинау мен дайындаудың жетілдірілген технологиялық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2 АРНАЙЫ БӨЛІМ 34
2.1 Мұнай құбырларын
жіктеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...34
2.2 Мұнайды құбырлар арқылы тасымалдау жүйелерін автоматтандырылған
басқарудың
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 34
2.3 Магистральды мұнай құбырларының құрылыстарының
құрамы ... ... ... ... ..36
2.4 Сораптық бекеттер жайында жалпы
мағлұматтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.4.1 Электр жетегін MATLAB ортасында
модельдеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 40
2.4.2 Ротор тізбегі арқылы басқарылатын асинхронды электр жетегінің
математикалық
моделі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 45
2.5 Мұнай құбырларының жеке құрылыстарын
автоматтандыру ... ... ... ... ... . ..47
2.6 Магистральды мұнай өнімдерінің құбырларының негізгі құрылыстарын
автоматтандыру ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
2.7 Тез қататын және тұтқырлығы жоғары мұнай үшін салынған құрылыстарды
автоматтандыру ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
2.8 Мұнайды тасымалдауға
даярлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...50
2.9 Мұнайды тасымалдағанға арналған
насостар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
2.10 Магистралды мұнай құбырының сызықты бөлігінің ерекшеліктері мен
қасиеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
2.11 Бақылау және басқару практикасы .57
2.12 Автоматтандыру жүйелерін құру бойынша негізгі талаптар 60
2.13 Магистральды сораптардың манометрлік режимімен тиімді басқару есебінің
математикалық қойылымы 61
2.13.1 Алты сораптың сипаттамалық
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..63
2.14 Автоматтандыру жүйесінің құралдары 66
2.14.1 Арматура және бақылау-өлшеу аспаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68
2.14.2 Бақылау - өлшеу аспаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..69
2.14.3 Ультрадыбысты деңгейлі
датчик ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
2.15 Программалық қамтамасыздандырудың сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ...72
3 эКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 75
Нарықка өткізуін бағалау 75
Автоматтандыру жүйесін өңдеу мен пайдалануға жұмсалатын қаражатты есептеу
.75
1. Өңдеушілер жалақысын есептеу .75
2. Құрастыруға кеткен шығындарды есептеу 76
3.2.3 Автоматтандыру құралдарын сатып алуға және оларды
жеткізуге жұмсалатын қаржыны
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...76
3.2.4 Автоматтандыру күралдарының монтажына кететін шығындарды
есептеу 78
3.3 Реттеу жүйесін ендірудің экономикалық эффекттілігін
есептеу ... ... ... ... 79
4 ЕҢБЕК ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК 81
Қауіпті және зиянды өндірістік факторларды талдау .81
Ұйымдастыру шаралары 81
Техникалық шаралар .82
Электр қауіпсіздігімен қамтамасыз ету 82
Нольдену 82
4.4 Санитарлы - гигиеналық шаралар .83
4.5 Жарықтың адамға әсері 83
4.5.1 Табиғи жарықтандыру .84
Табиғи жарықтануды есептеу .84
Жасанды жарықтандыру 86
Жасанды жарықтандыруды есептеу 86
Метеорологиялық шарттарды қамтамасыз ету 87
Өртке қарсы және жарылыстардың алдын алу шаралары .87
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР .89
ҚОРЫТЫНДЫ ...90
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ..91
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .92
КІРІСПЕ
Жаңаөзен қаласы – Оңтүстік Манғышлак жазықтығында орналасып, Қазақстан
Республикасы Мағыстау облысы Қарақия ауданына кіретін елді мекен.
Облыс аймағында тұрғындар аз қоныстанған. Жаңаөзен қаласы - облыс
орталығы Ақтау қаласынан 150км-дей арақашықтықта орналасқан.
Жаңаөзен қаласы аумағынан Жанаөзен – Ақтау мұнай құбыры және Теңге –
Жетібай – Ақтау газ құбыры өтеді.
Жаңаөзен мұнайы 0,8412 ден 0,8746 тсм дейінгі тығыздығымен,
парафинді көмірсутегі 14 тен 25,8% дейінгі жоғары көрсетішімен және
асфальтты – шайырлы қосылыстары - 8,74 – 24,6% - дан құрамымен
ерекшеленеді. Мұнайда парафинмен асфальті – шайырлы қосылыстардың көп болуы
(35 - 40% дейінгі) сол аймқта 33,7С дейінгі жоғары температурада
қататыны белгілі.
Жаңаөзеннен алынған мұнай – жеңіл, жоғары парафинді, шайырлы, күкірті
аз және ашық фракциялардың аздығымен бағалы саналып келеді.
Жаңаөзен ЖШС НИПЦ зертханасында дегазирленген мұнай құрамын зерттеу
жүйелі жүргізіледі. ЖШС НИПЦ-да алынған нәтижелер КазНИПИ мұнай
зертханасынан алынған мұнай құрамының нәтижелерімен салыстырғанда ерекше.
КазНИПИ мұнай зерттеулерінің нәтижелерінде парафиннің орташа құрамы 1996
ж – дан бастап шамамен 20%, өзгеру диапазоны 19,13 тен 20,84% дейін,
асфальтты – шайырлы қосылыстар шамамен 17%, өзгеру 16,4 ден 17,5% - ке
дейін құраған.
Негізгі талаптар, яғни мұнай-газбен қамтамасыз ету жүйесімен
көрсетілген сенімділікпен және тоқтамастан мұнайды тұтынушыға барлық
технологиялық кешендерде қауіпсіздік және үнемді жұмыста жеткізуді талап
етеді. Автоматтандыру жоғарғы деңгейде болғанда осы талаптар орындалуы
мүмкін. Өндірістік объектісінің мұнай көлігі үлкен әртүрлілікпен және үлкен
ара қашықтықта сипатталады. Сонымен қатар олар бір-бірімен технологиялық
байланыста және пайдалану үрдісінде бір-біріне әсер етеді. Мұндай
құрылымдар күрделі және біруақытта бір-бірімен байланысты, жұмыс жүйесінде
оларға операциялық басқару сенімділігін, жетілдірілген автоматика
құрылғысын және есептегіш техникасын талап етеді.
Магистралдық мұнай құбырларында сораптық станция ортадан тепкіш
сораптарымен жабдықталады. Айдаудың қайталанатын құбылысы әдетте 3-4
тізбектей қосылған сораппен қондырылады, ондағы біреуі сақталған қор.
Құрылымдар құрамы, сонымен қатар және автоматтандырылған сорап
станциясындағы көлемі мұнай құбырлары арқылы мұнай тасымалдау амалдарына
бағынады. Тасымалдаудың үш түрі қолданылады: қосылған резервуармен,
станциялық арқылы, сораптан сорапқа. Дипломдық жобада, технология бөлімінде
осы тасымалдаудың үш түрі қарастырылған.
1 ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Мұнайды тасмалдау технологиясының қысқаша сипатталуы
Мұнай - сұйық каустобиолиттер қатарына жататын табиғи шикізат.
` Мұнай сарғылт, жасыл және қоңыр қышқыл, кейде қара түсті болып
келетін, өзіне тән иісі бар, ультракүлгін сәуле жарығын шығаратын сұйықтық.
Мұнайды айдау мен сақтау техникасы, оның физика-техникалық қасиетіне
байланысты болады.
Мұнай айдағанда және сақтағанда абсолютті және салыстырмалы Т өлшем
бірліктер колданады. Мұнайдың салыстырмалы тығыздығы 0,7 мен 1,07 аралықта
болады.
Мұнай, бензин, керосин, мұнай газдарын құбыр арқылы тасымалдағанда және
сақтағанда, темір жол цистернасына, резервуарға, танкерлерге құйғанда
статикалық электр өлшену кездеседі. Мұнай өнімдері жақсы диэлектрик
болғанмен, олар электр зарядтарын көп уақытта сақтап қалады.
Сұйықтың қасиеттеріне байланысты ағыстардың сипаттамасын реологиялық
деп атайды. Құбырдағы ағыстың бағалық сипаттамасы үшін ең маңызды
реологиялық қасиеттері, градиент жылдамдығынан құбырдың радиусымен сұйықтың
қатпарлы бетіндегі кернеудің үйкеліс күші тәуелділігі болып табылады.
Мұнай құбырының технологиялық құрылымының құрамына: резервуарлы парк,
айдау сорапты станция, ауыстырып қосу түзілімі бар технологиялық құбырлар
өлшеу түзілімі, қысымды реттеу түзілімдері, қырғышты жіберу түзілімі және
қосалқы құрылғылар.
Мұнайды сорап айдау станцияларын мұнайды айдау үрдісінің ифективтілігін
сипаттайтын негізгі технологиялық көрсеткіштермен бағалайды. Аралық
станциялар магистралды құбырдағы мұнай қысымы жоғарлату үшін арналған.
Станцияға кірерде құбыр ішіндегі қысым екі атм шамасында болады, ал шыққан
кезде 36 атм-дай болады. Оперативті көлемді аралық станцияларды бір немесе
бірнеше резервуар және терең сорабы бар. Технологиялық құрылымдардан басқа
мұнай айдау станцияларында (қосымша құрылымдар) электр қуатын, жылуды,
суды, өрт сөндіруді, канализацияның қамтамасыз етудің қосымша құрылымдары
және де административті - шаруашылық жөндеу және үстеме (қосымша)
қажеттіліктер үшін арналған ғимараттар бар.
Аралық станцияның негізгі технологиялық обьектісі болып, жұмыс режимі
қалған барлық құрылымдардың дұрыс жұмыс жасауынан анықтамаларын қайта айдау
сорабы болып табылады.
Қайта айдау станциялары келесі режимдерде жұмыс жасай алады:
"сыйымдылық арқылы", "қосылған сыйымдылықпен және сыйымдылықсыз".
"сыйымдылық арқылы" режимі кезінде станцияға келетін мұнай бір немесе
бірнеше станция резервуарларына беріледі, ал бұл уақытта құбырға айдалып
жатқан мұнай терең сорап арқылы басқа резервуардан не резервуарлар тобынан
алынып жатады. Бұл режим негізінен мұнай есептегіштері және сапаны бақылау
құрылғылары болмайтын бас станцияларда қолданылады, сол себептен келетін
және айдалатын мұнай мөлшері мен сапасы резервуарлардағы өлшеу аркылы
есептеледі.
"Қосылған сыйымдылық" режимі кезінде станцияның қабылдауына құбырдан
келетін мұнайдың негізгі ағыны тікелей тіреу сорабына беріледі, ал
резервуарларға немесе резервуарлардан тек станцияға дейінгі және станциядан
кейінгі ағындар айырмасына тең мұнай мөлшері беріліп отырады.
Осының арасында "сыйымдылық арқылы" жұмыс режиміне қарағанда аз
резервуар құрады және құбыр байланысы да біршама қаралайымдалынады.
"Сыйымдылықсыз" режимі кезінде сораптан сорапқа қабылдаудағы құбыр
жолынан келетін бүкіл ағын сорылуға негізгі магистралды сорапты бөлімге
келеді. Станцияда немесе резервуарлар, немесе тіреу сорап бөлімдері
құрылмайды. Станцияның құбыр байланысы шекті түрде қарапайымдалынады. Бұл
режим мұнайды қабылдауды үшін арналған. Сыйымдылықтарды қажет етпейтін
аралық станцияларда қолданылады.
Құбырдың максималды өткізу қабілетіне жету үшін аралық станциялардағы
сыйымдылықтың толуына байланысты бір режимнен келесі режимге автоматты
түрде ауысып отыратын "сораптан сорапқа" және "қосылған сыйымдылықты"
режимдерде жұмыс жасауын қамтамасыз ететін технологиялық сұлбалар
колданылады. Құбырдың максималды өтімділік қабілеті станцияға дейін оның
қабылдауындағы минималды қысым кезінде қамтамасыз етіледі немесе қосылған
сыйымдылықты режимде. "Қосылған сыйымдылықты" және "сораптан сорапқа"
режимдерінде жұмыс жасауды қамтамасыз ететін технологиялық сұлбаның
эффиктивтілігі. Магистралды мұнай құбырының диспетчері станцияның жұмыс
режимін тез ауыстыра құбырдың түгелдей тиімділігі жұмыс режимін қамтамасыз
ету мүмкіндігі болатын телемеханиканы қолдану кезінде ерекше жоғары. Қайта
айдау сорапты станциялары мұнайдың құбырмен қозғалуын қамтамасыз етеді.
Сорапты бөлімдерде әдетте үш-төрт бір типті магистралды сорапты агрегат
орнатылады, олардың біреуі резервті болып табылады. Әрбір агрегат жоғары
вольтті электрқозғалтқыштан жетегі бар центірден тепкіш сораптан тұрады.
Магистралды сораптардың құбырлы байланысы көптеген жағдайларда олардың
тізбектеліп қосылуын қарастырады. Әр сораптың соруымен үдетілуі үшін ысырма
орнатылады, ал сорапқа параллель сораптың тоқтауы және ысымалардың жабылуы
кезінде мұнай ағынын айналып өтетін құбырмен келесі сорапқа, магистралды
мұнай құбырға автоматты түрде бағыттайтындай етіп кері клапан орнатылған.
Нәтижесінде сораптарға параллель сорапты бөлімнің кері клапанды айналма
құбыры жасалады, әдетте оны сорапты бөлімнің коллекторы деп атайды. Бұл
коллектордын соңғы жағына үдету жағынан сорудың және үдетудің қысымын
автоматты реттеу жүйесінің дросселдеу бөліктері монтаждалады.
Магистралды сораптардың қалыпты жұмыс жасауы үшін тіреу (қысым) қажет.
Соруға берілетін қысым рұқсат етілген деңгейден төмендесе сорап өрбітетін
тегеуріннің дірілдеуі мен күрт азаюына алып келетін кавитацяны тудырады.
Кавитацияның ұзаққа созылуы мойынтірек қызуымен олардың бұзылуы себеп болуы
мүмкін және де жиі сорапты бөлімдегі мұнайдың төгілуіне алып келетін
сораптың жұмыс білігінің дөңбек бекітпелерінің істен шығуы мүмкін. Әдетте
сорудың қысымы төмендеуі кезінде кавитация шарты бойынша сораптың жұмыс
жасауы 10-30 с-қа шектеледі.
Ірі магистралды сораптар үшін қалыпты шығын кезіндегі сорудың минималды
рұқсат етілген қысым-7-10 кгссм. Шығынды азайтқан кезде қажетті
кавитациялық қор болу төменделді, ол шығынды көбейткен кезде күрт өседі.
"Сораптан сорапқа" режимінде жұмыс жасайтын қайта айдау, аралық
станцияларында сораптық агрегаттарды кенет сөндіру кезінде сору қысымының
біршама жоғары және күрт көтерілуіне алып келуі мүмкін болатын жағдайда
сорудың максималды кысымын шектеу қажет, өйткені бұл станцияны өткеннен
кейін сорудың қысымы қосылған сорапты бөлім өрбітетін дифференциалды
қысымның жартысы магистралды құбырдың жұмыс жасау кезінде магистралды
құбырдың құбыр беріктігін есептеу кезінде берілген есептелген қысымдар
сәйкес магистралдағы рұқсат етілген қысылнан аспауы қажет. Бұл шектеуге тек
магистралды құбырдағы басқа станциялардың жұмыс режимін өзгерту арқылы
жетуге болады және берілген станцияның жұмысынан тәуелді емес.
Одан басқа, "сораптан сорапқа" режимінде жұмыс жасайтын станцияларда
агрегаттарды сөндіру кезінде. Станциялар алдындағы аймақта қысым
толқындарынан болатын авариялардың алдын алу үшін сорудың қысымыны
жылдамдығын өсіруді жиі бақылап отыру керек. Қайта айдау станциясының үдету
қысымын төмендету станция құрылғыларына да, магистралды құбыр үшін де
қауіпсіз. Дегенмен үдету қысымын төмендету кезінде магистралды құбыр
диспетчеріне сигнал берілу керек өйткені бұл жағдайда магистралды құбырдағы
үдету жағынан үзіліс я төгілуге, ал сыйымдылықсыз станцияларда сору
жағынанда алып келуі мүмкін.
Сорапты агрегаттардың мойынтіректерін майлау және суыту үшін
циркуляциялық жүйе қолданылады. Барлық магистралды сораптар үшін және
сорапты бөлімнің электрқозғалтқыштары үшін әдетте бір ортақ майжүйесі
қолданылады. Ол екі циркуляциялық сораптан (негізгі және резервті),
майбағынан және майсуытқыш - жылу алмастырғыштардан тұрады.
Электроқозғалтқыштарды суыту үшін әдетте монтаждалатындар қолданылады,
оларды сулы суыту циркуляциялық жүйесінен суыту суы берілетін
ауасуыткыштары бар. Сулы суыту циркуляциялық жүйесінде су градиріне су-ауа
жылуалмастырғыштарында суытылады.
Сулы суыту циркуляциялық жүйесінің майжүйесімен сораптары әдетте
электркозғалтқыштар бөлімінде орнатылады.
Тізбекті бөлігі, аралық және құйылу станцияларының территориялары
ескермесек, бүкіл магистрал бойымен орналасқан ысырмалар орнатылған құбыр
жолынан тұрады. Және де тізбекті бөлікке құбырдың жер каррозиясынан және
адасып жүрген тоқтардың бұзылысқа алып келетін әсерлерінен қорғайтын
құрылғылар мен магистрал бойымен созылып жатқан байланыс тізбегі кіреді.
Тізбекті бөлік магистралды құбыр жолының анағұрлым қымбат және
жауапкершілікті қажет ететін бөлігі.
Магистралды құбырды диаметрі 500 ден 1200 мм-ге дейінгі құбырларда."
құрады. Әр құбыр әдетте бүкіл магистрал бойына бір диаметрге ие. Құбырларды
жоғары сапалы болаттан жасайды. Құбыр қабырғаларының қалыңдығын құбырдың
әрбір учаскесіндегі максимал мүмкін қысымға байланысты беріктікті есепке
ала отырып таңдайды. Құбырдың әрбір бөлігіндегі кысым айдаудың режимінен
және бөлік орналасқан жер бедерінен тәуелді болады. Анағұрлым жоғары қысым
әдетте айдау станцияларының айдау жағынан болады, ал трассаның біршама
төмен бөлігінде тірі өзендердің қиылысы жерінде болады.
Лупинг төсемі арқылы өткізу қабілетін өсіру. Лупингтің және негізгі
құбырды түрлі диаметрі кезінде параллельді учаскілердегі бұл екі тарамдағы
жылу режимдері бірдей болмайды, ал бұл шығындардың таратылуына әсерін
тигізеді. Сол себепті ыстық мұнай құбырларында лупингтардың есебі үшін
изотермиялық гидравликаның формулалары қолданыла алады. Өткізу қабілетінің
берілген мәніне жету үшін қажет лупингтің ұзындығын анықтау үшін тендеулер
жүйесін құрамыз:
А) станциялар арасында айдаудағы қарқын балансы:
Н=β- (1.1)
Б) лупингтегі және оған параллель учаскедегі негізгі құбырдағы
қарқынды жоғалтудың теңдік шарты:
(1.2)
В) құбыр ұзындығы бойынша температураның төмендеу теңдігі
(1.3)
Г) Шығын және ұзындықтар балансынын теңдеуі:
(1.4)
Бұл теңдеулердегі:
- сәйкес бүкіл аймақтың, лупингіне дейінгі және лупингінің
аймақтарының ұзындығы;
-сәйкес лупингідегі, лупингіне параллель тармақтағы және қосынды
шығындары;
басындағы - сәйкес айдаудың, лупингтің басындағы, лупинг аяғындағы
және лупингі параллель құбыр тармағындағы температуралар.
Келтірілген теңдеулердің ортақ шешімі болып құбырдың өтімділік
қабілетін берілген Q* мәнге дейін өсіруді қамтамасыз ететін Д-і диаметрдің
лупинг L ұзындығы табылады.
Бүкіл келтірілген формулаларда бүкіл құбыр ұзындығында ағым режимі
бірдей деп болжамдалған. Құбырдың түрлі бөлігіндегі түрлі режимдер үшін де
шешім алуға болады.
Лупингтің ыстық құбырда орналасу орны жалпы қарқынның жоғалуына алып
келеді. Лупингтарды айдаудың суық ұштарына қою қажет, бұл кезде ыстық
ұштағы лупингіге қарағанда жылу шығыны аз болады, сәйкес бұндай шығын
кезінде жалпы қаркынды жоғалтуда аз болады.
1.2 Мұнай және мұнай өнімдерінің жоғалуын классификациялау
Мұнайды мұнай өндіретін зауыттармен алынған мұнай өнімдерінің
тұтынушыға жеткізу және мұнай мен мұнай өнімдерін сақтау олардың
жоғалуларымен байланысты. Мұнай және мұнай өнімдерінің жоғалуы мемлекет
экономикасына үлкен шығын келтіреді, еңбекті затқа айналдыру шығындарына,
өндірістің эффектілігін төмендетуге әкеледі, бұл қымбат энергия көздерінің
шығындары. Бұдан басқа, мұнай мен мұнай өнімдерінің апаттар, бөліп құю және
кему кезінде жоғалуы топырақты, грунттық су мен су қоймаларын, ал
буланғанда атмосфера былғайды.
Сондықтан жоғалулармен күрес-өте маңызды және актуалды мәселе.
Жоғалулармен күресу үшін олардың пайда болуының себептерін білу қажет.
Жоғалулар апаттар кезінде, кемулерден буланудан, былғанумен мұнай және
мұнай өнімдерінің әртүрлі сорттарының қосылуынан болады.
Апаттар мен кемулер мұнай және мұнай өнімдерінің мөлшерінің жоғалуына
әкеледі, қосылып кетуімен лайлану сапасының кетуіне, ал булану мөлшерінің
азаюы мен сапасының нашарлауына әкеледі.
Апаттар мұнай мен мұнай өнімдерін жарылғыш және өртке қауіпті заттар
ретінде қарау ережелерін сақтамағандықтан, құрылыстар мен технологиялық
жабдықтарды техникалық пайдалану ережелерін бұзғандықтан, бақылап өлшегіш
жабдығының дұрыс істемегендігінен, стихиялық апаттар, резервуарлар мен
көліктік іштіліктерді толып кетуін жіберетін қызмет көрсететін персоналдың
өз міндеттеріне мұқият қарамағандықтан болады. Бұдан басқа апаттар
құрылысты жобалағанда, тасымалдау мен сақтау құралдарын жөндегенде құрылыс
нормалары мен ережелерін сақтамағандықтан, зауыттық құбырлардың,
резервуарлардың және тасымалдау іштіліктерінің ақауына және олардың
пайдалану кезіндегі тозуы арқасында болады. Кемулерден жоғалу
резервуарлардың, құбырлар мен ысырмалардың тығыз болмауы арқылы, кездейсоқ
бөлек құюдан және тағы басқа болады. Кемулерден жоғалуды жаңа
профилактикалық жөндеулер мен әрбір бөлек жағдайда жасалынатын арнайы
ұйымдастырылған техникалық шаралармен алдын алады.
Мұнай өнімдері атмосферадан су мен механикалық қоспалардың түсуінен,
коррозия өнімдерінің түсуінен мұнай өнімдерінде химиялық және биологиялық
үрдістер нәтижесінде ерімейтін заттардың түзілуінен, қорғалмаған тасымалдау
іштіліктерді сақтау мен тасуынан, қорғалмаған құбырлармен айдағандықтан
ластанады.
Коррозия өнімдері котализаторлар болып табылады және сол себепті
қышқылдану мен қышқыл, шайырлы заттар мен мұнай өнімдерінде тұнулардың
түзілуі үрдістерін жеделдетеді. Мұнай өнімдерінің сапасының нашарлауының
алдын алу үшін ұйымдасқан техникалық шаралар жүргізуден басқа оларды
сақтаудың регламенттелген мерзімдері сақталу керек.
Ығысудан жоғалу мұнай өнімдерін тізбектеп айдау мен олардың
резервуарларда кездейсоқ ығысуына болады. Резервуарлардағы мұнай
өнімдерінің кездейсоқ ығысуын резервуарлы паркін дұрыс пайдалану арқылы
жоюға болады.
Егер мұнай мен тез буланатын мұнай өнімдерін табиғи азаюын азайту үшін
арнайы техникалық құралдарды пайдаланбаса, онда олардың тасымалдау мен
сақтау жүйесінде буланудан жоғалуы барлық жоғалулар түрінен 75%-ке дейін
жетуі мүмкін.
Буланудан жоғалу. Резервуарда, мұнай құйылатын кемеде темір жол мен
автомобильді цистернада жэне де автомобильдің отынды бағында, мұнай мен
мұнай өнімдерінің біршама мөлшері бар, сұйықтық үстіндегі кеңістік—газды
кеңістік бу-ауа қоспамен толтырылған. Мұнай өнімінің бұл бу-ауа
қоспасындағы мөлшері:
M═cPпV, (1.5)
мұндағы с - бу-ауа қоспасындағы мұнай өнімдерінің буларының көлемдік
концентрациясы;
Рп - мұнай өнімінің булар тығыздығы;
V — газды кеңістіктік көлемі.
Үлкен дәрежеде бұл бензиндер мен мұнайларға, ол кіші дәрежеде —
реактивті отындарға, одан кіші дәрежеде — тракторлы мен жарықтандыратын
керосиндер мен дизель отынына жатады. Майлар, мазуттар, пештік отындары мен
майлаулар буланбайды.
Тауарлы мұнай өнімінің сапа көрсеткіштерінің шекті рұқсат етілетін
мәндері стандарттармен регламенттеліп, сапа паспорты бойынша реттеледі.
Сапа паспорты алдымен мұнай өндіретін зауытының зертханаларында мұнай
өнімдерін сынау нәтижесі бойынша, ол ары қарай жүру жолы бойынша айдау
станцияларының зертханалары мен мұнай базарларында құрастырады.
1.3 Өзен МДАЦ-ның технологиялық ерекшеліктері
1.3.1 Негізгі параметрлері
24 мұнай кұбырының Өзен Терминалының қосылатын аймағындағы өнімділігі
7млн.тжыл - (1045м3ч) және Өзен станциясына кірістегі жұмыс қысымы 5 бар,
ал екінші сатыдағы үдету қысымы 66 бар. Жұмыс температурасы 4-тен 13°С-ге
дейін. Өзен ст. аймағындағы биік нүктесі теңіз деңгейінен 290м биіктікте
жатыр. Өзен терминалына кірердегі мұнай құбырының қалдық жұмыс қысымы - 1
бар, өнім температурасы қыста 0°С және жазда 8°С. Терминалдың орналасуы
алаңының жер бедерінің абсолютті белгісі негізінен теңіз деңгейінен 230-
240м төмен жатыр.
Мұнай конденсат қасиеттері
Өзенге дейін, одан кейін терминалының аяқты пунктіне айдалатын тәсіл
мұнаймен конденсаттың қоспасы болып табылады. Мұнайдың және конденсаттың
пайыздык қатынасы жаздық және қыстық кезеңдер үшін анықталған:
а. 60% мұнай және 40% конденсат қыс мезгілінде (қысқы қоспа);
б. 70% мұнай және 30% конденсат жаз мезгілінде (жазғы қыста).
Жазғы және қысқы кезеңдер үшін сұйықтың есептік құрамы қоспаның құрамындағы
мұнай мөлшерінің өсуіне байланысты оның қату температурасы жоғарылайтын
болғандықтан парафиннің қалыптасуына жол бермеу үшін анықталған.
Мұнай конденсатының қату температурасы 0°С-ден төмен. Бұл температура
құбыр осі бойымен жердің минималды рұқсат етілген қысқы температурасы. Сол
себепті құбырды жердің (суглинктердің) 1.24м қату тереңдігі және нольдік
температурасынан 1,5м-де дейін енуі кезіндегі салынуы 1.2м тереңдікке құбыр
бетіне дейін қарастырылады.
Құбырды қолдану кезіндегі парафин қалыптасу мәселесі КПК-ға
комбинацияланған химреагенттердің енгізілуі және құбырдың қырғыштар арқылы
тазалау бағдарламасының көмегімен шешілген.
1.2-ші кестеде қоспаның тығыздығы және тұтқырлығы келтірілген.
Гидравликаны зерттеу айдалатын өнімнің келесі құрамын анықтады: Қысқы
қоспа:
Сұйық құрамы 60% мұнай 40% конденсат
Сұйық температурасы 0°С
0°С кезіндегі сұйық тығыздығы 838.3 кг м3
* Сұйықтың 0°С кезіндегі кинематикалық тұтқырлық 9.0 сСт
Жазғы қоспа:
Сұйық құрамы 70% мұнай 40% конденсат
Сұйық температурасы 8°С
10°С кезіндегі сұйық тығыздығы 837 кг м3
10°С кезіндегі сұйықтың кинематикалық тұтқырлық 8.6 сСт
1.1-кесте
Мұнай конденсатының есептік деректері
Параметрлер Қысқа қоспа 20% мұнай Жазғы қоспа
40% конденсат 70% мұнай 30%
конденсат
Ағынның минималды рұқсат0°С 0°С
етілген температурасы
Мұнайдың қату 10°С -з°с
температурасы
15°С кезіндегі тығыздығы824,5 кгм3 832,5 кгм3
Максималды температура 2,4 - 9 сСт 3 - 12,5 сСт
кезіндегі
(45°С)тұтқырлығы
Қаныққан булардың 0,64- 0,13 бар 0,88-0,64 бар
максималды (45°С) және
минималды (0°С)
температура негізіндегі
қысылымы
Күкірт сутегінің болуы Жоқ Жок
Жеңіл меркаптанның болуыЖоқ Жоқ
Жалпы күкірттің кұрамы Жоқ Жоқ
Көмір қышқыл газының Жоқ Жоқ
құрамы
Судың құрамы Жоқ Жоқ
Хлорид тұздарының судағы15мгл 15мгл
ерітіндісі
1.2-кесте
Мұнайдың реологиялық қасиеттері
Берілген қоспа: 60% мұнай 70% мұнай
параметрлер 40% конденсат 30% конденсат
15°С ке-ін Зей тығыздық824,5 кгм3 832,5 кгм3
0°С кезіндегі 9.0 сСт 12.5 сСт
кинематикалық тұтқырлық
5°С кезіндегі 7.4 сСт 10сСт
кинематикалық тұтқырлық
10°С кезіндегі 6.4 сСт 8.6 сСт
кинематикалық
15°С кезіндегі 5.1 сСт 7.8 сСт
кинематикалық
20°С кезіндегі 4.4 сСт 6.7 сСт
кинематикалық
1.3.2 Технологиялық қондырмалардың функцияларына шолу
Өзен сорап станциясы құрамын үш горизонтальда орналаскан
магистралды сораптар (2 жұмыс және 1 резервтік, олардың
өнімділігі 7млн.тжыл есептелген) және де өнімділікті әрі қарай 10млн.тжыл
дейін өсіру үшін, тасымал көлемін 5,5 млн.тжыл дейін жеткізу үшін
қарастырылған қосымша төртінші сорап ӨСС кіреді.
ӨСС аралық кайта айдау станциясы ретінде жұмыс істейді. Ол copy
тізбегіндегі қысымды реттеу түзілімі көмегімен үдету тізбегіндегі қысымды
реттеу түзілімін қолдану арқылы басқарылады. Үдету тізбегіндегі қысымды
бақылау аспабы берілген мәндер шегіндей және шекті мәннің жоғарғы мәнінен
төмен үдету қысымын ұстап тұру мақсатында орнатылады.
Copy тізбегіндегі қысым бақылау аспабының бақылауының минималды мәніне
жеткен кезде (мысалға, гидравликалық жағдайларға байланысты станция
кірісіндегі қысымның жеткілікті болмауынан), қысымды реттеу клапаны станция
кірісіндегі сорудың қысымын көбейтетіндей етіп жабылады. Клапан айтылған
қолайсыздықтар себебі жойылған сәтте оператор арқылы автоматты түрде
ашылады.
Сәйкес шығысындағы ысырма жабық жағдайда тұрған кезде және аралық
жағдайға жетпей тұрып (ысырма жағдайының индикаторы бойынша анықталады)
және станция шығысына бос шығу пайда болмай сорапты іске қосу рұқсат
етілмейді. Бұндай бұғаттаудың функциялары сорапты іске қосу тізіміне
салынады.
Іске қосу кезіндегі минималды ағын кезіндегі тозудан және созылмалы
жұмыс жасаудан сақтану үшін ысырманы ашу уақыты мен сорапты іске қосу
уақытын байланыстырған жөн. Бұл шығыстағы екі позициялық ысырмаларды
қолдану кезінде іске асады. Бұл үшін ысырма үш позициялық ауыстырып қосумен
қамтамасыз етіледі (немесе жабық, ашық, орташа жағдай ие 20%). Сорап ысырма
орташа (жартылай ашық) жағдайда тұрған кезде іске қосылады.
Сораптың жұмыс жасауы кезінде, егер шығыс ысырма жабылатын болса, онда
сәйкес сорап бағдарламалық қамтамасыздандырудың логикалық сұлбалары
көмегімен тоқтатылады. Шекті - жоғары басқарудың айырып - қосқышы әрбір
сорғының, үдету тізбегінде артықшыланған қысым жағдайында сөндірілуі үшін
(жабық не бұғатталған ысырма) қарастырылады. Сорапты жеткізуші
артықшыланған температура жағдайында сорапты сөндіретін (мысалға, жабық
ысырма кезіндегі айдаудан пайда болған рециркуляциядан немесе үдетудің
бұғатталған тізбек кезіндегі) сорап тұрқысының температурасын бақылау
тізбелеп қамтамасыз етуге міндетті.
1.3.3 Магистралды сораптар
НМ 1250 - 260 сәйкес көпсатылы центрден тепкіш магистралды
сораптар қойылады. Номиналды ANSI 600 құбырдың жұмыс қысымының мәнімен
сәйкес қамтамасыз етіледі. Барлық байланыс ернемектері RF типті болады.
Бастапқы кезеңде магистралды сораптардың есептік қуаты (берілісі) 522
см - қарқыны 725м болады, ол бұл өз ретінде параллель жұмыс жасайтын 2
магистралды сорапты 1 резервті сорабы бар жұмыс
шарттарына (тасымалдаудың көлемі 7мин. тжыл) сәйкес келеді.
Келесі (кеңейтілғен) кезеңде есептелген қуаты 498 м3сағ, қарқын
(қысымның түсуі) 802м, бұл параллель жұмыс жасайтын 3 сорап мен 1 резервті
сорап жұмыс шарттарына (тасымалдау көлемі Юмин.т.жыл). Сораптардың әрбір
copy тізбегінде механикалық қоспалардан сақтану үшін фильтрлер (сүзгілер)
орнатылған.
Сораптарды басқару жүйесіне әрбір сораптың copy тізбегінде авариялық
төмен қысым кезіндегі сөндіру құралдары және әрбір сораптың үдету тізбегіне
орнатылатын жоғарғы-төмен қысымдар кезіндегі сөндіру құралдары кіреді.
Үдету тізбегіндегі авариялық - жоғары қысым бойынша айырғыш сораптарды
ысырма жабылған кезде немесе қарқындық құбырлар бұғатталған жағдайда
айырады (тоқтатады).
Жоғарғы температура кезіндегі айырғыш қосымша түрінде әрбір сораптың
тұрқысына орнатылады. Дірілдің және температураның датчиктері әрбір
мойынтіректерде қарастырылады. Copy тізбегіндегі авариялық - төмен, үдету
тізбегіндегі авариялық - жоғары қысымдар бойынша немесе авариялық -жоғары
температура бойынша дабылдану жағдайында сорап авариялық айыру жүйесінің
(ESD) көмегімен тоқтатылады.
Бүкіл магистралды сорғылардың жетектері - тұрақты жылдамдықты 3000
айнмин электр қозғалтқыштары.
Магистралды сораптар үшін орналасқан қозғалтқыштар желдету арқылы
салқындау жүйесі бар жабық орындалған болуы тиіс(TEFC). Қозғалтқыштар
Американдық стандарт ІР15-ке сәйкес 1 категориялы қауіпті аймақта орнатылу
үшін жарамды болуы тиіс. TEFC қозғалтқыштары осы қозғалтқыш білігімен
жетектелетін және осы қозғалтқыштың тұрқысының сыртқы бетіне сорапты
бөлімнен ауа беретін, және осындай жолмен қозғалтқыш бөлетін жылуды жоятын
сыртқы салқындату желдеткішіне немесе қозғалтқыштың электрлік бөліктері
түгелдей оның тұрқысының ішінде орналасады.
Сорап станциясының және терминалдық технологиялық құбырлары мұнаймен
алаң ішілік операцияларға арналған. Беріктікке, тұрақтылыққа есептелген
нормалары, пісірілген қосылыстарды, изоляциялық жабынуларды сынау және
бақылау нормалары бойынша технологиялық құбырлар бірінші категориялы
құбырлардан кеш түспейді. Технологиялық құбырлардың шекаралары әрбір
станцияның кірісіндегі және шығысындағы айырғыш ысырмалармен анықталған.
Технологиялық құбырлардың құрамына алаң ішілік құбырлар және құбырларды
байланыстыратын бөлшектер, ілмекті және реттеуші арматура, шығын өлшегіш,
сүзгі және басқа құрылғылар кіреді.
Технологиялық және қосалқы құбырлық байланыс жер астымен салынады. Бұл
амал өнімнің қатып қалуының алдын алады. Жерлік құбырлар және
жасалғандардың және басқа кұрылғылардың байланысы үшін автоматика
аспаптары, жәнеде құдықтарда орналасқан құрылғылар электрлі жылуланумен
және сәйкес изоляциямен қамтамасыз етіледі.
Жаңа құбырдың жұмыс қысымынан бастасақ құбырлық байланыс және құрылғылар
ANSI 600 категориясы бойынша классификацияланады. Өзен СҚАС (НПС)-да
компенсаторлар жүйесінің қажеттілігі жоқ. Магистралды сораптың copy
тізбегіндегі максималды жылдамдық 1.5 мсек, ал үдету тізбегінде ол 3 мсек
шамасына жетеді. Құбыр диаметрі ағын жылдамдығына сәйкес, Қабырғаларының
қалыңдығы материалға байланысты және анықталған құбырлар классына сәйкес
таңдалады.
Сорапты станциялар сорап жабдықтарымен және қуаты бойынша мың киловатт
жететін энергетикалық шаруашылықпен жабдықтанады. Мұнай құбырында көбінесе
автоматика және телемеханиканы қолдануда. Трасса бойынша тізбекті
орналасқан айдау станцияларының мұнай өнімдері мұнай құбырының соңғы
пунктінде тоқтайды. Айдаудың соңғы пункті мұнай өңдейтін зауыт немесе мұнай
базасы болып табылады.
1.3.4 Болкты шоғырланған сорапты станциялар
Қабат қысымын ұстап тұру кезінде қабатқа су айдау үшін блокты
шоғырланған сорапты станцияларды (БШСС) қолданады БашНИПИ нефть институты
жасаған үлгі жобалар бойынша, олардың жабдықтары арнайы блок-бокстарда
орнатылып, дайындаушы зауыттарда жасалады.
БШСС-ны әрбір нақты жағдай үшін мынаны ескере отырып таңдайды:
• қажетті айдау қысымы мен бергіштікті;
• энергиямен қамтамасыз ету схемасын;
• климаттық жағдайларды.
Орнатылған сораптардың түріне байланысты БШСС-ны 9,3МПа, 14МПа,18,6МПа
қысымға есептеп шығарады. Бұл кезде БШСС – ның жалпы бергіштігі орнатылған
сораптардың түрімен де, санымен де (2-ден 4 дейін) анықталады және су
бергіштігі 3600-ден 20000 м3 тәу аралығында өзгереді.
Негізгі жабдық ретінде жетегі СТД сериялы синхронды
электроқозғалтқыштан тұратын көп сатылы секциялы ортадан тепкіш сораптардың
ЦНС 500 түрі қолданылады.
БШСС – ның технологиялық схемасы жер бетіндегі немесе жер асты
көздерінен алынған суларды және тазаланған ағынды суларды бір уақытта
немесе бөлек айдауға есептелген. Тұщы сулар сльниктердің подпоры үшін және
майсалқындатқыштағы майды салқындату үшін қолданылады.
БШСС келесі түрде жұмыс істейді. Магистралды су құбырынан 1 су 3МПа
шамасындағы қысыммен қабылдау коллекторына – 2 келіп түседі, содан кейін
электроқозғалтқыштың – 4 көмегімен іске қосылатын ортадан тепкіш сорапқа -
3келіп түседі. Сораптан кейін қашықтан басқарылатын (дистанционды) ысырма
тиек – 5 арқылы су жоғары арынды (16-20МПа) коллеторға – 6 өтеді, одан
ысырма тиек 9 және шығын өлшегіш – 7 арқылы айдау ұңғыларына беріледі.
Айдау ұңғыларының өздігінен құйылуға негізделген сүзгісін тазалау үшін,
ысырма тиек – 9 жабық болған кезде 8 ысырма ашылады, және лас су жинау
коллекторлары бойымен тоған-тұндырғыштарға немесе басқа да су тазалау
қондырғыларына келіп түседі. БШСС-лар электроқозғалтқыштардан немесе
электрлік пештер бөліп шығаратын жылумен жылытылады. БШСС – лар толығымен
автоматтандырылған және қызмет көрсету жұмысшысын қажет етпейді.
Магистралдық мұнай құбырының 400-ден 600 км дейін үлкен аралық
участігінде эксплуатация ұйымдастырады. Бастапқы эксплуатациялық
участкелерінде мұнай айдайтын станциялар орналаскан, бірақ, олардың
резервуарлық паркінің сыйымдылығы аз болып келеді. Айдау станцияларында
технологиялық жасақтаудан басқа механикалық ұстахана, төмендету
подстанциясы, котельный, кешенді сумен қамтамасыз етуде, әкімшілік және
көмекші жасақтаулар, тұрғын үйлер мен мәдени-тұрмыс жасақтары кіреді.
1.4 Мұнайды құбыр арқылы тасымалдау
Мұнай құбыры деп - мұнайды құбыр арқылы айдауды айтады. Құбыр арқылы
мұнай өнімдерін айдағанда көбінесе оны — өнім құбыры деп атайды. Егер құбыр
арқылы мұнай өнімінің бір түрі айдалынса, онда айдалынатын өнім бойынша
бензиндік, керосиндік немесе мазут құбыры деп аталынады. Өзінің арнауы
бойынша мұнай құбырлары үш түрге бөлінеді:
Ішкі құбырлар. Мұнай база және мұнай өңдейтін зауыттарында түрлі объектілер
және қондырғыларды байланыстрады.
Жергілікті. Ішкі кұбырларға қарағанда бірнеше киллометр аралықта
орналасады. Мұнай өңдейтін зауыттарының темір жолына немесе кемеге
құйылатын пункттерін немесе мұнай құбырының магистралдық бастапқы
станциясын кәсіпшілікпен байланыстырады.
Магистралдық. Үлкен аралықты байланыстырады. Трассаның қасьшда орналасқан
станциялар арасында мұнай айдалынады. Магистралды құбыр тәулік бойы жыл
ішінде жұмыс істейді. Ремонт немесе кездейсоқ жағдай кезінде қысқа
мерзімдік уақытқа ғана істемейді. Магистралдық мұнай құбырының әр
түрлі салыстырмалы диаметрі және ұзындығы болады. Мұнай 5-6,5 МПа қысымда
айдалынады. Жыл бойынша мұнай мен мұнай өнімдерін миллион тоннасына
дейін айдалынады. Тауарлық мұнайларды мұнай
өндірілетін немесе сактайтьш жерден пайдаланушыға дейін (ВНТП 2-86
бойыыша) магистралдық мұнай құбыры диаметрі 219-дан 1220мм - ге дейін,
ұзындығы 50 км ден астам созылады. СниП 2.05.06 - 85 бойынша магистралдық
мұнай құбырлары диаметрі бойынша төрт классқа бөлінеді.
Бірінші класс - шартты диаметрі 1000-нан 1200 мм дейін;
Екінші класс - 500-ден 1000 мм-ге дейін;
Үшінші класс - 300-ден 500мм-ге дейін;
Төртінші класс - 300-мм және одан да кем.
Негізгі айдау станциясының құрамына резервуарлық парк кіреді, оның
сыйымдылығы мағыналы түрде құбырдың үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз
ететіндей болып келеді, ал тізбекті айдау да мұнай өнімінің нақты көлемін
жинау үшін. Әдетте негізгі станцияның резервуарларының сыйымдылығы екі
немесе үш тәулік айдаудың көлеміне тең болып келеді. Тізбектей айдау
кезінде негізгі станцияның резервуар көлемі циклдың санына байланысты
есептелінеді.
Аралық станцияның резервуарлық паркінің сыйымдылығы өте аз болып келеді
(көбісінде кездеспейді). Резервуарлық паркін екі түрімен
байланыстыруға болады.
Подстанциялық айдау жүйесінде мұнайды резервуардың кезегі бойынша
қабылдайды, ал келесі станцияға басқа резервуардан беріледі. Резервуардың
кезекті толтыруы айдалған мұнайдың көлемін дәл анықтауға мүмкіндік береді,
алдыңғы станциядан айдалынған және де келесі станцияға айдалынатын мұнай
көлемі де анықталынады. Осы айдау жүйесінде мұнайдың "үлкен тынысы" арқылы
буланады, сондықтан өңделмеген мұнай мен мұнай өнімдері үшін орынды емес.
1.4.1 Магистралдық құбырлардың негізгі кешендері мен жасақтары
Магистралдык құбыр келесі жасақ кешендерінен тұрады:
Кіріс құбырлары, бастапқы құбыр құрылысымен мұнай көзін
байланыстырады. Осы құбырлар аркылы мұнай кәсіпшілігінен зауытынан бастапқы
станцияның резервуарына мұнай айдалынады.
Бастапқы айдау станциясы. Магистралдық құбыр арқылы айдалынатын мұнай
жинайды, және оларды сорттап, есепке салып келесі станцияға айдайды.
Аралық айдау станциясы, алдыңғы станциядан келген мұнайды ары қарай
айдайды.
Мұнай айдау станциялары - мұнай құбырының ең күрделі кешендік жасақтары
болып келеді. Бастапқы айдау станциясы мұнайды қабылдау үшін және оны
ыдыстан магистралдық құбырға айдайды. Бастапқы айдау станциясының
технологиялық жасақтауының құрамына: резервуарлық парк, тіректі сорап,
мұнай торабын есепке алу, магистралдық сорап, қысым реттеуіш торабы, ылай
аулау фильтрі, тораптар қорғаныс құрылысы және де технологиялық
құбырлар кіреді. Аралық айдау станциясын жол құбырларына гидравликалық
есепке сәйкес орналастырады. Айдау станция арасындағы бірінші кезек үшін -
200 км, ал екінші кезек үшін 50 - 100 км аралықта орналастырылады. Аралық
айдау станциясының құрамына: резервуар паркі, тіректі насос және мұнай
торап есепке алу кірмейді.
1.4.2 Мұнай айдаудың технологиялық схемасы
Айдау станциясы - бұл күрделі инженерлік жасақтар кешені айдайтын өнімі
магистралдық құбырға жібереді. Технологиялық схема деп - коммуникациялық
принципиалдық схемасының айдау бойынша өткізілетін амалды қамтамасыз
ететіндігін айтады.
Технологиялық схема бойьшша қойылатын негізгі талап ол олардың
қарапайымдылығы, жоба бойынша қарастырылған технологиялық операцияларын
тиек және реттеу арматурасын минималды саны бойынша жасау және бөлшектерді
біріктіру, және де технологиялық құбыр жолын минималды тартуын қамтамасыз
ету.
Мұнай құбырмен айдау жүйесі сораптың қосқышы және резервуардың аралық
станциясының тәуелділігіне қарай мұнай айдау жүйесі келесі түрлерін
ажыратамыз: тізбекті, сорап станциясының бір резервуарынан кейінгісі,
сораптан сорапқа қосылған резервуар арқылы.
Сорап станциясында бір резервуардан кейін айдағанда: алдыңғы станциядан
келген мұнай буферлік ретінде қолданатын резервуарға келеді де содан
қайтадан айдалынады. Бұл жүйеде мұнай айдалынғанда подстанциялық есептеу
жүргізілмейді. Мұнай шығыны бұл жерде де болады, өйткені
резервуарда қозғалыс болғандықтан мұнай буланады. Сондықтан бұл жерде де
подстанциялык мұнайды айдау үшін ұсынылмайды.
Айдаудың қосылған резервуарымен жұмыс істеу түрі: мұнайдың
резервуардағы деңгейі бір деңгейде тұрмайды, ол мұнайдың айдалған және
құйылған мұнайдың көлеміне тәуелді болады. Егер қосылған сыйымдылықтың
жұмысы синхронды істегенде, онда мұнай көлемі бір деңгейде тұрады. Бұл
жерде мұнай шығыны "кіші тыныс алудан" анықталады.
Алдыңғы атап кеткен үш жүйе поршендік насос арқылы жұмыс істейді, ол
құбырға гидравликалық әсерін азайтады. Ал резервуарлар буферлік сыйымдылық
ретінде қолданады. Егер мұнай сораптан сорапқа айдалынса, онда аралық
станциялардағы резервуарлар магистралға қосылмайды. Оларды тек қана құбырда
авариялық және ремонт жағдайында мұнай қабылдағыш ретінде қолданады.
Тоқтатылған резервуар кезінде буланудан мұнай шығынына келтірмейді және
де алдыңғы станциялардың қысымы қолданылады.
Бұл жүйе толық синхрондықты қарастырады және ортадан тепкіш сораппен
жабдықталынған станциялар қолданылады.
Технологиялық тізбектей қосылған сорап станцияларын келесі негізгі
объектілерге бөлуге болады: резервуарлық паркі, бірнеше қабылдайтын және
жіберілетін құбырлары бар бірнеше резервуардан, сорапты цехтан, манифольд
ашық алаң немесе жабық алаңда, бұнда ысырма, кері клапан, фильтрлер және де
т.б. құбыр тазартқыш жіберу және қабылдау камерасы.
Қазіргі магистралды құбырдың айдау станцияларында ортадан тепкіш сорап
қолданады, көбінесе тізбектей қосылады. Кез келген агрегатты сақталған
қорға ауыстырғанда сорап байланыстары жұмысты қамтамасыз ету керек.
1.4.2.1 Тік деэмульсаторлар
Кәсіпшілікте мұнайды дайындаудың дүниежүзілік тәжірибесінде ұқсас кен
орындары мен жеке бөлшектенген учаскелерді жабдықтауда кең қолданылады. Тік
жасалған мұнайды дайындау аппараттары мұнай жинау пункттерінің ауданын
қысқартуға қатаң талаптар қойылған кезде (әсіресе, теңіз кен орындарында,
батпақты аудандарда және т.б.), мұнайды дайындау және жинауда
артықшылықтары бар. Көптеген шетел, соның ішінде АҚШ фирмалары қазіргі
кезде компоновкасымен, өлшемдерімен, қыздырғыштарының санымен және түрімен,
жеделдету тәсілдерімен (коалесцерлеуші сүзгілер (фильтрлер), электродтар
және т.б.) ерекшеленетін тік деэмульсаторлардың мол ассортиментін шығарады.
Тік деэмульсаторлардың көлемі 5-80 м³ аралығында өзгереді. Бұл
аппараттардың айыру, қыздыру және сусыздандыру бөліктері (зоналары) болады
және тұндыру бөлігінде эмульсия ағының қажетті таралуын қамтамасыз ететтін
қыздыру құбырының астындағы эмульсияларды таратқыштар, тесігі бар бөгеттер,
сөрелер және т.б. құрылғылармен жабдықталады.
Тік деэмульсаторлардың кейбір кемшіліктері бар: өнімділіктері төмен,
қыздырылған мұнайдың қатты конвективті ағыны әсерінен тұндыру бөлігіндегі
эмульсияның нашар таралуы.
Көлденеңді (горизонтальды) деэмульсаторлар. Келесі түрдегі блокты
қондырғылар шығарылады: УДО-2М, УДО-3, УДО-15006, СП-2000, Тайфун1-400,
ДГ-2500, ДГ-6300, БН-М және т.б. Осы аппараттардың ішінде ең көп таралғаны
– УДО-3 түріндегі демульсаторлар.
Удо-3 деэмульсаторы сурет қыздыру блогы (I), тұндыру блогы (II) және
бақылау - өлшеу блогынан тұрады. Қыздыру және тұндыру блоктары тік
бөгеттермен бөлінген, диаметрі 3,4 м көлденең цилиндрлі тұрықты орналасқан.
Құрамында деэмульгаторы бар мұнай эмильсиясы жылуалмастырғыштарда
алдын–ала қыздырылған саң ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бұл диплом жобасында Өзен МДАЦ жағдайындағы магистральды мұнай айдау
станциясы сорап агрегаттарын автоматты түрде басқару мәселелері
қарастырылған.
Магистральді сорап қысымының тиімді таратылу есебі қарастырылды.
Жоба тақырыбы бойынша проблемаларды аналитикалық зерттеу және оларды
техникалық жұмсаудың негізгі есептерін өңдеу бөлімінде мұнай шығару
станциясында бар мүмкіндіктегі жұмыс режимі автоматтандырылған, көмекші
жабдықтарды басқару станциясы мен бұрынғы бакылау практикасы қарастырылған
және магистральды мұнай проводтары арқылы ақауларды табу әдістеріне талдау
жасалады.
Техникалық бөлімде Өзен МДАЦ-басқару объектісі сияқты басқару
станциясының ерекшелігі суреттелген және магистральды сорап бөліктері,
есептер құрылымын басқару, динамикалы программалау әдісі көмегімен тиімді
қысымның бөліну ретін қамтамасыз ету бөліктері қарастырылған.
Мұнай құбыры арқылы мұнайды тасымалдауды параметрлі басқару оның
сенімділігі және тиімді жақтары қарастырылған.
Технологиялық бөлімде мұнай құбыры арқылы мұнайды тасымалдауды
оперативті түрде жүмыс жасайтын құрылғылардың тәртіптерінің барлық түрі
және бұрынғы басқару және бақылау практикасы қарастырылған.
Арнайы бөлімде магистралды мұнай құбырының сызықты бөлігінің
ерекшеліктері мен қасиеттері, оның обьект ретінде басқарылуы, негізгі
технологиялық операциялар, бұл жүйенің структурасы мен мәні қарастырылған.
Қазіргі кезеңдегі мұнай құбыры арқылы мұнайды тасымалдаудың оперативті
түрде жұмыс жасалуы, оның оперативті түрдегі басқару тиімділігі жөніндегі
ақпараттар қарастырылады.
Экономикалық бөлімде экономикалық тиімділік есептері және баскару
жүйелерінің сатылып алыну мерзімі қарастырылады.
Жобада ұйымдастырылу іс - шаралары және өмірге қауіпсіздігін
қамтамасыз ету есептері көрсетілген.
АННОТАЦИЯ
В данном дипломном проекте рассмотрены вопросы автоматизированно
управления магистральными насосными агрегатами в условиях ЦППН Узен.
Приводится описание и расчет оптимального распределения давления по
магистральным насосам.
В первой части рассмотрены все возможные режимы работы
нефтеперекачивающих станций, вспомогательных средств автоматизации,
рассмотрена ранее существующая практика контроля и управления станций, a
также приведен анализ существующих методов обнаружения утечек
магистральных нефтепроводах.
Техническая часть содержит разделы: ЦППН Узен - как объект управления,
в котором описаны особенности управления станцией и магистральными насосами
в частности; постановка задачи управления, которая содержит расчет
оптимального распределения давления при помощи методов динамического
программирования; обоснование выбора технических средств, в этом пункте
описаны технические характеристики выбранных для автоматизации
микропроцессорных средств.
В технологической части рассмотрены работа вспомогательных средств
автоматизации в автоматизированном режиме работы и рассмотрена ранее
существующая практика контроля и управления транспортировки нефти по
трубопроводу.
Специальная часть содержит разделы: особенности линейной части
магистральных нефтепроводов и как объект управления, основные
технологические операции, структуру и значение системы. В данное время
транспортировки нефти по трубопроводу работает в автоматическом режиме,
рассматривается его оптимальное управление и обеспечение информацией.
Экономическая часть содержит расчеты экономической эффективности и
срока окупаемости системы управления.
В проекте приведены организационные мероприятия и расчеты связанные
решений и расчеты по обеспечению безопасности жизнедеятельности, экологии.
ANNOTATION
In this diploma project the tasks of automatic management of main ригщ.
machines in conditions of GNPS Uzen are shown.
The description and calculation of optimal distribution of pressure in
main pump is given.
The special part consists of parts: GNPS Uzen as the object of
management, in which the special description of atation management and main
pump management, in particular are given; the task of management, which
consists of calculation distribution of pressure with the help of methods
of dynamic programmer; imitation model of pressure distribution in main
pump is made on the packet of applied programmer the settlement of choosing
of technical means; in this part the technical characteristics of choosing
automatically micro process means.
All potentialiaties and optimal application of the tank farm in
industry are discribed in it.
Automatic working mode operation of auxiliary automation means and
existing practice of control and tank farm management are described in the
technological part.
The special part consists of the sections: the tank farm asan object of
control, the general process operations, system structure and sense. The
tank farm operates in automatic mode at this time and it is optimal
controlling and information provision are shown in it.
The economic part consists of calculation of economic effect and the
time of viability of system management.
In the project organization events and calculation, united with satiety
regulations are shown.
In the technological part possible regimes of oilpumping station works;
additional means of automatic machines, the practice of control and station
management, the analysis of existing methods of finding of leaks in main
oilpipes are described.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ .6
1 ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ ...7
1.1 Мұнайды тасмалдау технологиясының қысқаша сипатталуы ...7
1.2 Мұнай және мұнай өнімдерінің жоғалуын классификациялау
... ... ... ... ... 11
1.3. Өзен МДАЦ-ның технологиялық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...13
Негізгі параметрлері 13
Технологиялық қондырмалардың функцияларына шалу 15
1.3.3 Магистралды сораптар 16
1.3.4 Болкты шоғырланған сорапты
стациялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.4 Мұнайды құбыр арқылы тасымалдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
Магистралдық құбырлардың негізгі кешендері мен жасақтары .20
Мұнай айдаудың технологиялық схемасы 20
1.4.2.1 Тік деэмульсаторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 21
1.4.2.2 Блокты автоматтандырылған қыздырғыштар ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
1.4.2.3 Электродегидратация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
1.4.2.4 Химреагенттерді мөлшерлеп беру блоктары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
1.5 Резервуарлардың атқаратын қызметі мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
1.5.1 Болаттан жасалынған резрвуарлардың
жабдықтары ... ... ... ... ... ... . ... ... ...28
1.5.2 Мұнайды резервуарларда сақтау кезінде шығынды
болдырмау ... ... ... ... .29
1.5.3 Мұнай
шығындары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 30
1.6 Тауарлық мұнайдың жинау мен дайындаудың жетілдірілген технологиялық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2 АРНАЙЫ БӨЛІМ 34
2.1 Мұнай құбырларын
жіктеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...34
2.2 Мұнайды құбырлар арқылы тасымалдау жүйелерін автоматтандырылған
басқарудың
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 34
2.3 Магистральды мұнай құбырларының құрылыстарының
құрамы ... ... ... ... ..36
2.4 Сораптық бекеттер жайында жалпы
мағлұматтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.4.1 Электр жетегін MATLAB ортасында
модельдеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 40
2.4.2 Ротор тізбегі арқылы басқарылатын асинхронды электр жетегінің
математикалық
моделі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 45
2.5 Мұнай құбырларының жеке құрылыстарын
автоматтандыру ... ... ... ... ... . ..47
2.6 Магистральды мұнай өнімдерінің құбырларының негізгі құрылыстарын
автоматтандыру ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
2.7 Тез қататын және тұтқырлығы жоғары мұнай үшін салынған құрылыстарды
автоматтандыру ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
2.8 Мұнайды тасымалдауға
даярлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...50
2.9 Мұнайды тасымалдағанға арналған
насостар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
2.10 Магистралды мұнай құбырының сызықты бөлігінің ерекшеліктері мен
қасиеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
2.11 Бақылау және басқару практикасы .57
2.12 Автоматтандыру жүйелерін құру бойынша негізгі талаптар 60
2.13 Магистральды сораптардың манометрлік режимімен тиімді басқару есебінің
математикалық қойылымы 61
2.13.1 Алты сораптың сипаттамалық
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..63
2.14 Автоматтандыру жүйесінің құралдары 66
2.14.1 Арматура және бақылау-өлшеу аспаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68
2.14.2 Бақылау - өлшеу аспаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..69
2.14.3 Ультрадыбысты деңгейлі
датчик ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
2.15 Программалық қамтамасыздандырудың сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ...72
3 эКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 75
Нарықка өткізуін бағалау 75
Автоматтандыру жүйесін өңдеу мен пайдалануға жұмсалатын қаражатты есептеу
.75
1. Өңдеушілер жалақысын есептеу .75
2. Құрастыруға кеткен шығындарды есептеу 76
3.2.3 Автоматтандыру құралдарын сатып алуға және оларды
жеткізуге жұмсалатын қаржыны
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...76
3.2.4 Автоматтандыру күралдарының монтажына кететін шығындарды
есептеу 78
3.3 Реттеу жүйесін ендірудің экономикалық эффекттілігін
есептеу ... ... ... ... 79
4 ЕҢБЕК ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК 81
Қауіпті және зиянды өндірістік факторларды талдау .81
Ұйымдастыру шаралары 81
Техникалық шаралар .82
Электр қауіпсіздігімен қамтамасыз ету 82
Нольдену 82
4.4 Санитарлы - гигиеналық шаралар .83
4.5 Жарықтың адамға әсері 83
4.5.1 Табиғи жарықтандыру .84
Табиғи жарықтануды есептеу .84
Жасанды жарықтандыру 86
Жасанды жарықтандыруды есептеу 86
Метеорологиялық шарттарды қамтамасыз ету 87
Өртке қарсы және жарылыстардың алдын алу шаралары .87
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР .89
ҚОРЫТЫНДЫ ...90
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ..91
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .92
КІРІСПЕ
Жаңаөзен қаласы – Оңтүстік Манғышлак жазықтығында орналасып, Қазақстан
Республикасы Мағыстау облысы Қарақия ауданына кіретін елді мекен.
Облыс аймағында тұрғындар аз қоныстанған. Жаңаөзен қаласы - облыс
орталығы Ақтау қаласынан 150км-дей арақашықтықта орналасқан.
Жаңаөзен қаласы аумағынан Жанаөзен – Ақтау мұнай құбыры және Теңге –
Жетібай – Ақтау газ құбыры өтеді.
Жаңаөзен мұнайы 0,8412 ден 0,8746 тсм дейінгі тығыздығымен,
парафинді көмірсутегі 14 тен 25,8% дейінгі жоғары көрсетішімен және
асфальтты – шайырлы қосылыстары - 8,74 – 24,6% - дан құрамымен
ерекшеленеді. Мұнайда парафинмен асфальті – шайырлы қосылыстардың көп болуы
(35 - 40% дейінгі) сол аймқта 33,7С дейінгі жоғары температурада
қататыны белгілі.
Жаңаөзеннен алынған мұнай – жеңіл, жоғары парафинді, шайырлы, күкірті
аз және ашық фракциялардың аздығымен бағалы саналып келеді.
Жаңаөзен ЖШС НИПЦ зертханасында дегазирленген мұнай құрамын зерттеу
жүйелі жүргізіледі. ЖШС НИПЦ-да алынған нәтижелер КазНИПИ мұнай
зертханасынан алынған мұнай құрамының нәтижелерімен салыстырғанда ерекше.
КазНИПИ мұнай зерттеулерінің нәтижелерінде парафиннің орташа құрамы 1996
ж – дан бастап шамамен 20%, өзгеру диапазоны 19,13 тен 20,84% дейін,
асфальтты – шайырлы қосылыстар шамамен 17%, өзгеру 16,4 ден 17,5% - ке
дейін құраған.
Негізгі талаптар, яғни мұнай-газбен қамтамасыз ету жүйесімен
көрсетілген сенімділікпен және тоқтамастан мұнайды тұтынушыға барлық
технологиялық кешендерде қауіпсіздік және үнемді жұмыста жеткізуді талап
етеді. Автоматтандыру жоғарғы деңгейде болғанда осы талаптар орындалуы
мүмкін. Өндірістік объектісінің мұнай көлігі үлкен әртүрлілікпен және үлкен
ара қашықтықта сипатталады. Сонымен қатар олар бір-бірімен технологиялық
байланыста және пайдалану үрдісінде бір-біріне әсер етеді. Мұндай
құрылымдар күрделі және біруақытта бір-бірімен байланысты, жұмыс жүйесінде
оларға операциялық басқару сенімділігін, жетілдірілген автоматика
құрылғысын және есептегіш техникасын талап етеді.
Магистралдық мұнай құбырларында сораптық станция ортадан тепкіш
сораптарымен жабдықталады. Айдаудың қайталанатын құбылысы әдетте 3-4
тізбектей қосылған сораппен қондырылады, ондағы біреуі сақталған қор.
Құрылымдар құрамы, сонымен қатар және автоматтандырылған сорап
станциясындағы көлемі мұнай құбырлары арқылы мұнай тасымалдау амалдарына
бағынады. Тасымалдаудың үш түрі қолданылады: қосылған резервуармен,
станциялық арқылы, сораптан сорапқа. Дипломдық жобада, технология бөлімінде
осы тасымалдаудың үш түрі қарастырылған.
1 ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Мұнайды тасмалдау технологиясының қысқаша сипатталуы
Мұнай - сұйық каустобиолиттер қатарына жататын табиғи шикізат.
` Мұнай сарғылт, жасыл және қоңыр қышқыл, кейде қара түсті болып
келетін, өзіне тән иісі бар, ультракүлгін сәуле жарығын шығаратын сұйықтық.
Мұнайды айдау мен сақтау техникасы, оның физика-техникалық қасиетіне
байланысты болады.
Мұнай айдағанда және сақтағанда абсолютті және салыстырмалы Т өлшем
бірліктер колданады. Мұнайдың салыстырмалы тығыздығы 0,7 мен 1,07 аралықта
болады.
Мұнай, бензин, керосин, мұнай газдарын құбыр арқылы тасымалдағанда және
сақтағанда, темір жол цистернасына, резервуарға, танкерлерге құйғанда
статикалық электр өлшену кездеседі. Мұнай өнімдері жақсы диэлектрик
болғанмен, олар электр зарядтарын көп уақытта сақтап қалады.
Сұйықтың қасиеттеріне байланысты ағыстардың сипаттамасын реологиялық
деп атайды. Құбырдағы ағыстың бағалық сипаттамасы үшін ең маңызды
реологиялық қасиеттері, градиент жылдамдығынан құбырдың радиусымен сұйықтың
қатпарлы бетіндегі кернеудің үйкеліс күші тәуелділігі болып табылады.
Мұнай құбырының технологиялық құрылымының құрамына: резервуарлы парк,
айдау сорапты станция, ауыстырып қосу түзілімі бар технологиялық құбырлар
өлшеу түзілімі, қысымды реттеу түзілімдері, қырғышты жіберу түзілімі және
қосалқы құрылғылар.
Мұнайды сорап айдау станцияларын мұнайды айдау үрдісінің ифективтілігін
сипаттайтын негізгі технологиялық көрсеткіштермен бағалайды. Аралық
станциялар магистралды құбырдағы мұнай қысымы жоғарлату үшін арналған.
Станцияға кірерде құбыр ішіндегі қысым екі атм шамасында болады, ал шыққан
кезде 36 атм-дай болады. Оперативті көлемді аралық станцияларды бір немесе
бірнеше резервуар және терең сорабы бар. Технологиялық құрылымдардан басқа
мұнай айдау станцияларында (қосымша құрылымдар) электр қуатын, жылуды,
суды, өрт сөндіруді, канализацияның қамтамасыз етудің қосымша құрылымдары
және де административті - шаруашылық жөндеу және үстеме (қосымша)
қажеттіліктер үшін арналған ғимараттар бар.
Аралық станцияның негізгі технологиялық обьектісі болып, жұмыс режимі
қалған барлық құрылымдардың дұрыс жұмыс жасауынан анықтамаларын қайта айдау
сорабы болып табылады.
Қайта айдау станциялары келесі режимдерде жұмыс жасай алады:
"сыйымдылық арқылы", "қосылған сыйымдылықпен және сыйымдылықсыз".
"сыйымдылық арқылы" режимі кезінде станцияға келетін мұнай бір немесе
бірнеше станция резервуарларына беріледі, ал бұл уақытта құбырға айдалып
жатқан мұнай терең сорап арқылы басқа резервуардан не резервуарлар тобынан
алынып жатады. Бұл режим негізінен мұнай есептегіштері және сапаны бақылау
құрылғылары болмайтын бас станцияларда қолданылады, сол себептен келетін
және айдалатын мұнай мөлшері мен сапасы резервуарлардағы өлшеу аркылы
есептеледі.
"Қосылған сыйымдылық" режимі кезінде станцияның қабылдауына құбырдан
келетін мұнайдың негізгі ағыны тікелей тіреу сорабына беріледі, ал
резервуарларға немесе резервуарлардан тек станцияға дейінгі және станциядан
кейінгі ағындар айырмасына тең мұнай мөлшері беріліп отырады.
Осының арасында "сыйымдылық арқылы" жұмыс режиміне қарағанда аз
резервуар құрады және құбыр байланысы да біршама қаралайымдалынады.
"Сыйымдылықсыз" режимі кезінде сораптан сорапқа қабылдаудағы құбыр
жолынан келетін бүкіл ағын сорылуға негізгі магистралды сорапты бөлімге
келеді. Станцияда немесе резервуарлар, немесе тіреу сорап бөлімдері
құрылмайды. Станцияның құбыр байланысы шекті түрде қарапайымдалынады. Бұл
режим мұнайды қабылдауды үшін арналған. Сыйымдылықтарды қажет етпейтін
аралық станцияларда қолданылады.
Құбырдың максималды өткізу қабілетіне жету үшін аралық станциялардағы
сыйымдылықтың толуына байланысты бір режимнен келесі режимге автоматты
түрде ауысып отыратын "сораптан сорапқа" және "қосылған сыйымдылықты"
режимдерде жұмыс жасауын қамтамасыз ететін технологиялық сұлбалар
колданылады. Құбырдың максималды өтімділік қабілеті станцияға дейін оның
қабылдауындағы минималды қысым кезінде қамтамасыз етіледі немесе қосылған
сыйымдылықты режимде. "Қосылған сыйымдылықты" және "сораптан сорапқа"
режимдерінде жұмыс жасауды қамтамасыз ететін технологиялық сұлбаның
эффиктивтілігі. Магистралды мұнай құбырының диспетчері станцияның жұмыс
режимін тез ауыстыра құбырдың түгелдей тиімділігі жұмыс режимін қамтамасыз
ету мүмкіндігі болатын телемеханиканы қолдану кезінде ерекше жоғары. Қайта
айдау сорапты станциялары мұнайдың құбырмен қозғалуын қамтамасыз етеді.
Сорапты бөлімдерде әдетте үш-төрт бір типті магистралды сорапты агрегат
орнатылады, олардың біреуі резервті болып табылады. Әрбір агрегат жоғары
вольтті электрқозғалтқыштан жетегі бар центірден тепкіш сораптан тұрады.
Магистралды сораптардың құбырлы байланысы көптеген жағдайларда олардың
тізбектеліп қосылуын қарастырады. Әр сораптың соруымен үдетілуі үшін ысырма
орнатылады, ал сорапқа параллель сораптың тоқтауы және ысымалардың жабылуы
кезінде мұнай ағынын айналып өтетін құбырмен келесі сорапқа, магистралды
мұнай құбырға автоматты түрде бағыттайтындай етіп кері клапан орнатылған.
Нәтижесінде сораптарға параллель сорапты бөлімнің кері клапанды айналма
құбыры жасалады, әдетте оны сорапты бөлімнің коллекторы деп атайды. Бұл
коллектордын соңғы жағына үдету жағынан сорудың және үдетудің қысымын
автоматты реттеу жүйесінің дросселдеу бөліктері монтаждалады.
Магистралды сораптардың қалыпты жұмыс жасауы үшін тіреу (қысым) қажет.
Соруға берілетін қысым рұқсат етілген деңгейден төмендесе сорап өрбітетін
тегеуріннің дірілдеуі мен күрт азаюына алып келетін кавитацяны тудырады.
Кавитацияның ұзаққа созылуы мойынтірек қызуымен олардың бұзылуы себеп болуы
мүмкін және де жиі сорапты бөлімдегі мұнайдың төгілуіне алып келетін
сораптың жұмыс білігінің дөңбек бекітпелерінің істен шығуы мүмкін. Әдетте
сорудың қысымы төмендеуі кезінде кавитация шарты бойынша сораптың жұмыс
жасауы 10-30 с-қа шектеледі.
Ірі магистралды сораптар үшін қалыпты шығын кезіндегі сорудың минималды
рұқсат етілген қысым-7-10 кгссм. Шығынды азайтқан кезде қажетті
кавитациялық қор болу төменделді, ол шығынды көбейткен кезде күрт өседі.
"Сораптан сорапқа" режимінде жұмыс жасайтын қайта айдау, аралық
станцияларында сораптық агрегаттарды кенет сөндіру кезінде сору қысымының
біршама жоғары және күрт көтерілуіне алып келуі мүмкін болатын жағдайда
сорудың максималды кысымын шектеу қажет, өйткені бұл станцияны өткеннен
кейін сорудың қысымы қосылған сорапты бөлім өрбітетін дифференциалды
қысымның жартысы магистралды құбырдың жұмыс жасау кезінде магистралды
құбырдың құбыр беріктігін есептеу кезінде берілген есептелген қысымдар
сәйкес магистралдағы рұқсат етілген қысылнан аспауы қажет. Бұл шектеуге тек
магистралды құбырдағы басқа станциялардың жұмыс режимін өзгерту арқылы
жетуге болады және берілген станцияның жұмысынан тәуелді емес.
Одан басқа, "сораптан сорапқа" режимінде жұмыс жасайтын станцияларда
агрегаттарды сөндіру кезінде. Станциялар алдындағы аймақта қысым
толқындарынан болатын авариялардың алдын алу үшін сорудың қысымыны
жылдамдығын өсіруді жиі бақылап отыру керек. Қайта айдау станциясының үдету
қысымын төмендету станция құрылғыларына да, магистралды құбыр үшін де
қауіпсіз. Дегенмен үдету қысымын төмендету кезінде магистралды құбыр
диспетчеріне сигнал берілу керек өйткені бұл жағдайда магистралды құбырдағы
үдету жағынан үзіліс я төгілуге, ал сыйымдылықсыз станцияларда сору
жағынанда алып келуі мүмкін.
Сорапты агрегаттардың мойынтіректерін майлау және суыту үшін
циркуляциялық жүйе қолданылады. Барлық магистралды сораптар үшін және
сорапты бөлімнің электрқозғалтқыштары үшін әдетте бір ортақ майжүйесі
қолданылады. Ол екі циркуляциялық сораптан (негізгі және резервті),
майбағынан және майсуытқыш - жылу алмастырғыштардан тұрады.
Электроқозғалтқыштарды суыту үшін әдетте монтаждалатындар қолданылады,
оларды сулы суыту циркуляциялық жүйесінен суыту суы берілетін
ауасуыткыштары бар. Сулы суыту циркуляциялық жүйесінде су градиріне су-ауа
жылуалмастырғыштарында суытылады.
Сулы суыту циркуляциялық жүйесінің майжүйесімен сораптары әдетте
электркозғалтқыштар бөлімінде орнатылады.
Тізбекті бөлігі, аралық және құйылу станцияларының территориялары
ескермесек, бүкіл магистрал бойымен орналасқан ысырмалар орнатылған құбыр
жолынан тұрады. Және де тізбекті бөлікке құбырдың жер каррозиясынан және
адасып жүрген тоқтардың бұзылысқа алып келетін әсерлерінен қорғайтын
құрылғылар мен магистрал бойымен созылып жатқан байланыс тізбегі кіреді.
Тізбекті бөлік магистралды құбыр жолының анағұрлым қымбат және
жауапкершілікті қажет ететін бөлігі.
Магистралды құбырды диаметрі 500 ден 1200 мм-ге дейінгі құбырларда."
құрады. Әр құбыр әдетте бүкіл магистрал бойына бір диаметрге ие. Құбырларды
жоғары сапалы болаттан жасайды. Құбыр қабырғаларының қалыңдығын құбырдың
әрбір учаскесіндегі максимал мүмкін қысымға байланысты беріктікті есепке
ала отырып таңдайды. Құбырдың әрбір бөлігіндегі кысым айдаудың режимінен
және бөлік орналасқан жер бедерінен тәуелді болады. Анағұрлым жоғары қысым
әдетте айдау станцияларының айдау жағынан болады, ал трассаның біршама
төмен бөлігінде тірі өзендердің қиылысы жерінде болады.
Лупинг төсемі арқылы өткізу қабілетін өсіру. Лупингтің және негізгі
құбырды түрлі диаметрі кезінде параллельді учаскілердегі бұл екі тарамдағы
жылу режимдері бірдей болмайды, ал бұл шығындардың таратылуына әсерін
тигізеді. Сол себепті ыстық мұнай құбырларында лупингтардың есебі үшін
изотермиялық гидравликаның формулалары қолданыла алады. Өткізу қабілетінің
берілген мәніне жету үшін қажет лупингтің ұзындығын анықтау үшін тендеулер
жүйесін құрамыз:
А) станциялар арасында айдаудағы қарқын балансы:
Н=β- (1.1)
Б) лупингтегі және оған параллель учаскедегі негізгі құбырдағы
қарқынды жоғалтудың теңдік шарты:
(1.2)
В) құбыр ұзындығы бойынша температураның төмендеу теңдігі
(1.3)
Г) Шығын және ұзындықтар балансынын теңдеуі:
(1.4)
Бұл теңдеулердегі:
- сәйкес бүкіл аймақтың, лупингіне дейінгі және лупингінің
аймақтарының ұзындығы;
-сәйкес лупингідегі, лупингіне параллель тармақтағы және қосынды
шығындары;
басындағы - сәйкес айдаудың, лупингтің басындағы, лупинг аяғындағы
және лупингі параллель құбыр тармағындағы температуралар.
Келтірілген теңдеулердің ортақ шешімі болып құбырдың өтімділік
қабілетін берілген Q* мәнге дейін өсіруді қамтамасыз ететін Д-і диаметрдің
лупинг L ұзындығы табылады.
Бүкіл келтірілген формулаларда бүкіл құбыр ұзындығында ағым режимі
бірдей деп болжамдалған. Құбырдың түрлі бөлігіндегі түрлі режимдер үшін де
шешім алуға болады.
Лупингтің ыстық құбырда орналасу орны жалпы қарқынның жоғалуына алып
келеді. Лупингтарды айдаудың суық ұштарына қою қажет, бұл кезде ыстық
ұштағы лупингіге қарағанда жылу шығыны аз болады, сәйкес бұндай шығын
кезінде жалпы қаркынды жоғалтуда аз болады.
1.2 Мұнай және мұнай өнімдерінің жоғалуын классификациялау
Мұнайды мұнай өндіретін зауыттармен алынған мұнай өнімдерінің
тұтынушыға жеткізу және мұнай мен мұнай өнімдерін сақтау олардың
жоғалуларымен байланысты. Мұнай және мұнай өнімдерінің жоғалуы мемлекет
экономикасына үлкен шығын келтіреді, еңбекті затқа айналдыру шығындарына,
өндірістің эффектілігін төмендетуге әкеледі, бұл қымбат энергия көздерінің
шығындары. Бұдан басқа, мұнай мен мұнай өнімдерінің апаттар, бөліп құю және
кему кезінде жоғалуы топырақты, грунттық су мен су қоймаларын, ал
буланғанда атмосфера былғайды.
Сондықтан жоғалулармен күрес-өте маңызды және актуалды мәселе.
Жоғалулармен күресу үшін олардың пайда болуының себептерін білу қажет.
Жоғалулар апаттар кезінде, кемулерден буланудан, былғанумен мұнай және
мұнай өнімдерінің әртүрлі сорттарының қосылуынан болады.
Апаттар мен кемулер мұнай және мұнай өнімдерінің мөлшерінің жоғалуына
әкеледі, қосылып кетуімен лайлану сапасының кетуіне, ал булану мөлшерінің
азаюы мен сапасының нашарлауына әкеледі.
Апаттар мұнай мен мұнай өнімдерін жарылғыш және өртке қауіпті заттар
ретінде қарау ережелерін сақтамағандықтан, құрылыстар мен технологиялық
жабдықтарды техникалық пайдалану ережелерін бұзғандықтан, бақылап өлшегіш
жабдығының дұрыс істемегендігінен, стихиялық апаттар, резервуарлар мен
көліктік іштіліктерді толып кетуін жіберетін қызмет көрсететін персоналдың
өз міндеттеріне мұқият қарамағандықтан болады. Бұдан басқа апаттар
құрылысты жобалағанда, тасымалдау мен сақтау құралдарын жөндегенде құрылыс
нормалары мен ережелерін сақтамағандықтан, зауыттық құбырлардың,
резервуарлардың және тасымалдау іштіліктерінің ақауына және олардың
пайдалану кезіндегі тозуы арқасында болады. Кемулерден жоғалу
резервуарлардың, құбырлар мен ысырмалардың тығыз болмауы арқылы, кездейсоқ
бөлек құюдан және тағы басқа болады. Кемулерден жоғалуды жаңа
профилактикалық жөндеулер мен әрбір бөлек жағдайда жасалынатын арнайы
ұйымдастырылған техникалық шаралармен алдын алады.
Мұнай өнімдері атмосферадан су мен механикалық қоспалардың түсуінен,
коррозия өнімдерінің түсуінен мұнай өнімдерінде химиялық және биологиялық
үрдістер нәтижесінде ерімейтін заттардың түзілуінен, қорғалмаған тасымалдау
іштіліктерді сақтау мен тасуынан, қорғалмаған құбырлармен айдағандықтан
ластанады.
Коррозия өнімдері котализаторлар болып табылады және сол себепті
қышқылдану мен қышқыл, шайырлы заттар мен мұнай өнімдерінде тұнулардың
түзілуі үрдістерін жеделдетеді. Мұнай өнімдерінің сапасының нашарлауының
алдын алу үшін ұйымдасқан техникалық шаралар жүргізуден басқа оларды
сақтаудың регламенттелген мерзімдері сақталу керек.
Ығысудан жоғалу мұнай өнімдерін тізбектеп айдау мен олардың
резервуарларда кездейсоқ ығысуына болады. Резервуарлардағы мұнай
өнімдерінің кездейсоқ ығысуын резервуарлы паркін дұрыс пайдалану арқылы
жоюға болады.
Егер мұнай мен тез буланатын мұнай өнімдерін табиғи азаюын азайту үшін
арнайы техникалық құралдарды пайдаланбаса, онда олардың тасымалдау мен
сақтау жүйесінде буланудан жоғалуы барлық жоғалулар түрінен 75%-ке дейін
жетуі мүмкін.
Буланудан жоғалу. Резервуарда, мұнай құйылатын кемеде темір жол мен
автомобильді цистернада жэне де автомобильдің отынды бағында, мұнай мен
мұнай өнімдерінің біршама мөлшері бар, сұйықтық үстіндегі кеңістік—газды
кеңістік бу-ауа қоспамен толтырылған. Мұнай өнімінің бұл бу-ауа
қоспасындағы мөлшері:
M═cPпV, (1.5)
мұндағы с - бу-ауа қоспасындағы мұнай өнімдерінің буларының көлемдік
концентрациясы;
Рп - мұнай өнімінің булар тығыздығы;
V — газды кеңістіктік көлемі.
Үлкен дәрежеде бұл бензиндер мен мұнайларға, ол кіші дәрежеде —
реактивті отындарға, одан кіші дәрежеде — тракторлы мен жарықтандыратын
керосиндер мен дизель отынына жатады. Майлар, мазуттар, пештік отындары мен
майлаулар буланбайды.
Тауарлы мұнай өнімінің сапа көрсеткіштерінің шекті рұқсат етілетін
мәндері стандарттармен регламенттеліп, сапа паспорты бойынша реттеледі.
Сапа паспорты алдымен мұнай өндіретін зауытының зертханаларында мұнай
өнімдерін сынау нәтижесі бойынша, ол ары қарай жүру жолы бойынша айдау
станцияларының зертханалары мен мұнай базарларында құрастырады.
1.3 Өзен МДАЦ-ның технологиялық ерекшеліктері
1.3.1 Негізгі параметрлері
24 мұнай кұбырының Өзен Терминалының қосылатын аймағындағы өнімділігі
7млн.тжыл - (1045м3ч) және Өзен станциясына кірістегі жұмыс қысымы 5 бар,
ал екінші сатыдағы үдету қысымы 66 бар. Жұмыс температурасы 4-тен 13°С-ге
дейін. Өзен ст. аймағындағы биік нүктесі теңіз деңгейінен 290м биіктікте
жатыр. Өзен терминалына кірердегі мұнай құбырының қалдық жұмыс қысымы - 1
бар, өнім температурасы қыста 0°С және жазда 8°С. Терминалдың орналасуы
алаңының жер бедерінің абсолютті белгісі негізінен теңіз деңгейінен 230-
240м төмен жатыр.
Мұнай конденсат қасиеттері
Өзенге дейін, одан кейін терминалының аяқты пунктіне айдалатын тәсіл
мұнаймен конденсаттың қоспасы болып табылады. Мұнайдың және конденсаттың
пайыздык қатынасы жаздық және қыстық кезеңдер үшін анықталған:
а. 60% мұнай және 40% конденсат қыс мезгілінде (қысқы қоспа);
б. 70% мұнай және 30% конденсат жаз мезгілінде (жазғы қыста).
Жазғы және қысқы кезеңдер үшін сұйықтың есептік құрамы қоспаның құрамындағы
мұнай мөлшерінің өсуіне байланысты оның қату температурасы жоғарылайтын
болғандықтан парафиннің қалыптасуына жол бермеу үшін анықталған.
Мұнай конденсатының қату температурасы 0°С-ден төмен. Бұл температура
құбыр осі бойымен жердің минималды рұқсат етілген қысқы температурасы. Сол
себепті құбырды жердің (суглинктердің) 1.24м қату тереңдігі және нольдік
температурасынан 1,5м-де дейін енуі кезіндегі салынуы 1.2м тереңдікке құбыр
бетіне дейін қарастырылады.
Құбырды қолдану кезіндегі парафин қалыптасу мәселесі КПК-ға
комбинацияланған химреагенттердің енгізілуі және құбырдың қырғыштар арқылы
тазалау бағдарламасының көмегімен шешілген.
1.2-ші кестеде қоспаның тығыздығы және тұтқырлығы келтірілген.
Гидравликаны зерттеу айдалатын өнімнің келесі құрамын анықтады: Қысқы
қоспа:
Сұйық құрамы 60% мұнай 40% конденсат
Сұйық температурасы 0°С
0°С кезіндегі сұйық тығыздығы 838.3 кг м3
* Сұйықтың 0°С кезіндегі кинематикалық тұтқырлық 9.0 сСт
Жазғы қоспа:
Сұйық құрамы 70% мұнай 40% конденсат
Сұйық температурасы 8°С
10°С кезіндегі сұйық тығыздығы 837 кг м3
10°С кезіндегі сұйықтың кинематикалық тұтқырлық 8.6 сСт
1.1-кесте
Мұнай конденсатының есептік деректері
Параметрлер Қысқа қоспа 20% мұнай Жазғы қоспа
40% конденсат 70% мұнай 30%
конденсат
Ағынның минималды рұқсат0°С 0°С
етілген температурасы
Мұнайдың қату 10°С -з°с
температурасы
15°С кезіндегі тығыздығы824,5 кгм3 832,5 кгм3
Максималды температура 2,4 - 9 сСт 3 - 12,5 сСт
кезіндегі
(45°С)тұтқырлығы
Қаныққан булардың 0,64- 0,13 бар 0,88-0,64 бар
максималды (45°С) және
минималды (0°С)
температура негізіндегі
қысылымы
Күкірт сутегінің болуы Жоқ Жок
Жеңіл меркаптанның болуыЖоқ Жоқ
Жалпы күкірттің кұрамы Жоқ Жоқ
Көмір қышқыл газының Жоқ Жоқ
құрамы
Судың құрамы Жоқ Жоқ
Хлорид тұздарының судағы15мгл 15мгл
ерітіндісі
1.2-кесте
Мұнайдың реологиялық қасиеттері
Берілген қоспа: 60% мұнай 70% мұнай
параметрлер 40% конденсат 30% конденсат
15°С ке-ін Зей тығыздық824,5 кгм3 832,5 кгм3
0°С кезіндегі 9.0 сСт 12.5 сСт
кинематикалық тұтқырлық
5°С кезіндегі 7.4 сСт 10сСт
кинематикалық тұтқырлық
10°С кезіндегі 6.4 сСт 8.6 сСт
кинематикалық
15°С кезіндегі 5.1 сСт 7.8 сСт
кинематикалық
20°С кезіндегі 4.4 сСт 6.7 сСт
кинематикалық
1.3.2 Технологиялық қондырмалардың функцияларына шолу
Өзен сорап станциясы құрамын үш горизонтальда орналаскан
магистралды сораптар (2 жұмыс және 1 резервтік, олардың
өнімділігі 7млн.тжыл есептелген) және де өнімділікті әрі қарай 10млн.тжыл
дейін өсіру үшін, тасымал көлемін 5,5 млн.тжыл дейін жеткізу үшін
қарастырылған қосымша төртінші сорап ӨСС кіреді.
ӨСС аралық кайта айдау станциясы ретінде жұмыс істейді. Ол copy
тізбегіндегі қысымды реттеу түзілімі көмегімен үдету тізбегіндегі қысымды
реттеу түзілімін қолдану арқылы басқарылады. Үдету тізбегіндегі қысымды
бақылау аспабы берілген мәндер шегіндей және шекті мәннің жоғарғы мәнінен
төмен үдету қысымын ұстап тұру мақсатында орнатылады.
Copy тізбегіндегі қысым бақылау аспабының бақылауының минималды мәніне
жеткен кезде (мысалға, гидравликалық жағдайларға байланысты станция
кірісіндегі қысымның жеткілікті болмауынан), қысымды реттеу клапаны станция
кірісіндегі сорудың қысымын көбейтетіндей етіп жабылады. Клапан айтылған
қолайсыздықтар себебі жойылған сәтте оператор арқылы автоматты түрде
ашылады.
Сәйкес шығысындағы ысырма жабық жағдайда тұрған кезде және аралық
жағдайға жетпей тұрып (ысырма жағдайының индикаторы бойынша анықталады)
және станция шығысына бос шығу пайда болмай сорапты іске қосу рұқсат
етілмейді. Бұндай бұғаттаудың функциялары сорапты іске қосу тізіміне
салынады.
Іске қосу кезіндегі минималды ағын кезіндегі тозудан және созылмалы
жұмыс жасаудан сақтану үшін ысырманы ашу уақыты мен сорапты іске қосу
уақытын байланыстырған жөн. Бұл шығыстағы екі позициялық ысырмаларды
қолдану кезінде іске асады. Бұл үшін ысырма үш позициялық ауыстырып қосумен
қамтамасыз етіледі (немесе жабық, ашық, орташа жағдай ие 20%). Сорап ысырма
орташа (жартылай ашық) жағдайда тұрған кезде іске қосылады.
Сораптың жұмыс жасауы кезінде, егер шығыс ысырма жабылатын болса, онда
сәйкес сорап бағдарламалық қамтамасыздандырудың логикалық сұлбалары
көмегімен тоқтатылады. Шекті - жоғары басқарудың айырып - қосқышы әрбір
сорғының, үдету тізбегінде артықшыланған қысым жағдайында сөндірілуі үшін
(жабық не бұғатталған ысырма) қарастырылады. Сорапты жеткізуші
артықшыланған температура жағдайында сорапты сөндіретін (мысалға, жабық
ысырма кезіндегі айдаудан пайда болған рециркуляциядан немесе үдетудің
бұғатталған тізбек кезіндегі) сорап тұрқысының температурасын бақылау
тізбелеп қамтамасыз етуге міндетті.
1.3.3 Магистралды сораптар
НМ 1250 - 260 сәйкес көпсатылы центрден тепкіш магистралды
сораптар қойылады. Номиналды ANSI 600 құбырдың жұмыс қысымының мәнімен
сәйкес қамтамасыз етіледі. Барлық байланыс ернемектері RF типті болады.
Бастапқы кезеңде магистралды сораптардың есептік қуаты (берілісі) 522
см - қарқыны 725м болады, ол бұл өз ретінде параллель жұмыс жасайтын 2
магистралды сорапты 1 резервті сорабы бар жұмыс
шарттарына (тасымалдаудың көлемі 7мин. тжыл) сәйкес келеді.
Келесі (кеңейтілғен) кезеңде есептелген қуаты 498 м3сағ, қарқын
(қысымның түсуі) 802м, бұл параллель жұмыс жасайтын 3 сорап мен 1 резервті
сорап жұмыс шарттарына (тасымалдау көлемі Юмин.т.жыл). Сораптардың әрбір
copy тізбегінде механикалық қоспалардан сақтану үшін фильтрлер (сүзгілер)
орнатылған.
Сораптарды басқару жүйесіне әрбір сораптың copy тізбегінде авариялық
төмен қысым кезіндегі сөндіру құралдары және әрбір сораптың үдету тізбегіне
орнатылатын жоғарғы-төмен қысымдар кезіндегі сөндіру құралдары кіреді.
Үдету тізбегіндегі авариялық - жоғары қысым бойынша айырғыш сораптарды
ысырма жабылған кезде немесе қарқындық құбырлар бұғатталған жағдайда
айырады (тоқтатады).
Жоғарғы температура кезіндегі айырғыш қосымша түрінде әрбір сораптың
тұрқысына орнатылады. Дірілдің және температураның датчиктері әрбір
мойынтіректерде қарастырылады. Copy тізбегіндегі авариялық - төмен, үдету
тізбегіндегі авариялық - жоғары қысымдар бойынша немесе авариялық -жоғары
температура бойынша дабылдану жағдайында сорап авариялық айыру жүйесінің
(ESD) көмегімен тоқтатылады.
Бүкіл магистралды сорғылардың жетектері - тұрақты жылдамдықты 3000
айнмин электр қозғалтқыштары.
Магистралды сораптар үшін орналасқан қозғалтқыштар желдету арқылы
салқындау жүйесі бар жабық орындалған болуы тиіс(TEFC). Қозғалтқыштар
Американдық стандарт ІР15-ке сәйкес 1 категориялы қауіпті аймақта орнатылу
үшін жарамды болуы тиіс. TEFC қозғалтқыштары осы қозғалтқыш білігімен
жетектелетін және осы қозғалтқыштың тұрқысының сыртқы бетіне сорапты
бөлімнен ауа беретін, және осындай жолмен қозғалтқыш бөлетін жылуды жоятын
сыртқы салқындату желдеткішіне немесе қозғалтқыштың электрлік бөліктері
түгелдей оның тұрқысының ішінде орналасады.
Сорап станциясының және терминалдық технологиялық құбырлары мұнаймен
алаң ішілік операцияларға арналған. Беріктікке, тұрақтылыққа есептелген
нормалары, пісірілген қосылыстарды, изоляциялық жабынуларды сынау және
бақылау нормалары бойынша технологиялық құбырлар бірінші категориялы
құбырлардан кеш түспейді. Технологиялық құбырлардың шекаралары әрбір
станцияның кірісіндегі және шығысындағы айырғыш ысырмалармен анықталған.
Технологиялық құбырлардың құрамына алаң ішілік құбырлар және құбырларды
байланыстыратын бөлшектер, ілмекті және реттеуші арматура, шығын өлшегіш,
сүзгі және басқа құрылғылар кіреді.
Технологиялық және қосалқы құбырлық байланыс жер астымен салынады. Бұл
амал өнімнің қатып қалуының алдын алады. Жерлік құбырлар және
жасалғандардың және басқа кұрылғылардың байланысы үшін автоматика
аспаптары, жәнеде құдықтарда орналасқан құрылғылар электрлі жылуланумен
және сәйкес изоляциямен қамтамасыз етіледі.
Жаңа құбырдың жұмыс қысымынан бастасақ құбырлық байланыс және құрылғылар
ANSI 600 категориясы бойынша классификацияланады. Өзен СҚАС (НПС)-да
компенсаторлар жүйесінің қажеттілігі жоқ. Магистралды сораптың copy
тізбегіндегі максималды жылдамдық 1.5 мсек, ал үдету тізбегінде ол 3 мсек
шамасына жетеді. Құбыр диаметрі ағын жылдамдығына сәйкес, Қабырғаларының
қалыңдығы материалға байланысты және анықталған құбырлар классына сәйкес
таңдалады.
Сорапты станциялар сорап жабдықтарымен және қуаты бойынша мың киловатт
жететін энергетикалық шаруашылықпен жабдықтанады. Мұнай құбырында көбінесе
автоматика және телемеханиканы қолдануда. Трасса бойынша тізбекті
орналасқан айдау станцияларының мұнай өнімдері мұнай құбырының соңғы
пунктінде тоқтайды. Айдаудың соңғы пункті мұнай өңдейтін зауыт немесе мұнай
базасы болып табылады.
1.3.4 Болкты шоғырланған сорапты станциялар
Қабат қысымын ұстап тұру кезінде қабатқа су айдау үшін блокты
шоғырланған сорапты станцияларды (БШСС) қолданады БашНИПИ нефть институты
жасаған үлгі жобалар бойынша, олардың жабдықтары арнайы блок-бокстарда
орнатылып, дайындаушы зауыттарда жасалады.
БШСС-ны әрбір нақты жағдай үшін мынаны ескере отырып таңдайды:
• қажетті айдау қысымы мен бергіштікті;
• энергиямен қамтамасыз ету схемасын;
• климаттық жағдайларды.
Орнатылған сораптардың түріне байланысты БШСС-ны 9,3МПа, 14МПа,18,6МПа
қысымға есептеп шығарады. Бұл кезде БШСС – ның жалпы бергіштігі орнатылған
сораптардың түрімен де, санымен де (2-ден 4 дейін) анықталады және су
бергіштігі 3600-ден 20000 м3 тәу аралығында өзгереді.
Негізгі жабдық ретінде жетегі СТД сериялы синхронды
электроқозғалтқыштан тұратын көп сатылы секциялы ортадан тепкіш сораптардың
ЦНС 500 түрі қолданылады.
БШСС – ның технологиялық схемасы жер бетіндегі немесе жер асты
көздерінен алынған суларды және тазаланған ағынды суларды бір уақытта
немесе бөлек айдауға есептелген. Тұщы сулар сльниктердің подпоры үшін және
майсалқындатқыштағы майды салқындату үшін қолданылады.
БШСС келесі түрде жұмыс істейді. Магистралды су құбырынан 1 су 3МПа
шамасындағы қысыммен қабылдау коллекторына – 2 келіп түседі, содан кейін
электроқозғалтқыштың – 4 көмегімен іске қосылатын ортадан тепкіш сорапқа -
3келіп түседі. Сораптан кейін қашықтан басқарылатын (дистанционды) ысырма
тиек – 5 арқылы су жоғары арынды (16-20МПа) коллеторға – 6 өтеді, одан
ысырма тиек 9 және шығын өлшегіш – 7 арқылы айдау ұңғыларына беріледі.
Айдау ұңғыларының өздігінен құйылуға негізделген сүзгісін тазалау үшін,
ысырма тиек – 9 жабық болған кезде 8 ысырма ашылады, және лас су жинау
коллекторлары бойымен тоған-тұндырғыштарға немесе басқа да су тазалау
қондырғыларына келіп түседі. БШСС-лар электроқозғалтқыштардан немесе
электрлік пештер бөліп шығаратын жылумен жылытылады. БШСС – лар толығымен
автоматтандырылған және қызмет көрсету жұмысшысын қажет етпейді.
Магистралдық мұнай құбырының 400-ден 600 км дейін үлкен аралық
участігінде эксплуатация ұйымдастырады. Бастапқы эксплуатациялық
участкелерінде мұнай айдайтын станциялар орналаскан, бірақ, олардың
резервуарлық паркінің сыйымдылығы аз болып келеді. Айдау станцияларында
технологиялық жасақтаудан басқа механикалық ұстахана, төмендету
подстанциясы, котельный, кешенді сумен қамтамасыз етуде, әкімшілік және
көмекші жасақтаулар, тұрғын үйлер мен мәдени-тұрмыс жасақтары кіреді.
1.4 Мұнайды құбыр арқылы тасымалдау
Мұнай құбыры деп - мұнайды құбыр арқылы айдауды айтады. Құбыр арқылы
мұнай өнімдерін айдағанда көбінесе оны — өнім құбыры деп атайды. Егер құбыр
арқылы мұнай өнімінің бір түрі айдалынса, онда айдалынатын өнім бойынша
бензиндік, керосиндік немесе мазут құбыры деп аталынады. Өзінің арнауы
бойынша мұнай құбырлары үш түрге бөлінеді:
Ішкі құбырлар. Мұнай база және мұнай өңдейтін зауыттарында түрлі объектілер
және қондырғыларды байланыстрады.
Жергілікті. Ішкі кұбырларға қарағанда бірнеше киллометр аралықта
орналасады. Мұнай өңдейтін зауыттарының темір жолына немесе кемеге
құйылатын пункттерін немесе мұнай құбырының магистралдық бастапқы
станциясын кәсіпшілікпен байланыстырады.
Магистралдық. Үлкен аралықты байланыстырады. Трассаның қасьшда орналасқан
станциялар арасында мұнай айдалынады. Магистралды құбыр тәулік бойы жыл
ішінде жұмыс істейді. Ремонт немесе кездейсоқ жағдай кезінде қысқа
мерзімдік уақытқа ғана істемейді. Магистралдық мұнай құбырының әр
түрлі салыстырмалы диаметрі және ұзындығы болады. Мұнай 5-6,5 МПа қысымда
айдалынады. Жыл бойынша мұнай мен мұнай өнімдерін миллион тоннасына
дейін айдалынады. Тауарлық мұнайларды мұнай
өндірілетін немесе сактайтьш жерден пайдаланушыға дейін (ВНТП 2-86
бойыыша) магистралдық мұнай құбыры диаметрі 219-дан 1220мм - ге дейін,
ұзындығы 50 км ден астам созылады. СниП 2.05.06 - 85 бойынша магистралдық
мұнай құбырлары диаметрі бойынша төрт классқа бөлінеді.
Бірінші класс - шартты диаметрі 1000-нан 1200 мм дейін;
Екінші класс - 500-ден 1000 мм-ге дейін;
Үшінші класс - 300-ден 500мм-ге дейін;
Төртінші класс - 300-мм және одан да кем.
Негізгі айдау станциясының құрамына резервуарлық парк кіреді, оның
сыйымдылығы мағыналы түрде құбырдың үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз
ететіндей болып келеді, ал тізбекті айдау да мұнай өнімінің нақты көлемін
жинау үшін. Әдетте негізгі станцияның резервуарларының сыйымдылығы екі
немесе үш тәулік айдаудың көлеміне тең болып келеді. Тізбектей айдау
кезінде негізгі станцияның резервуар көлемі циклдың санына байланысты
есептелінеді.
Аралық станцияның резервуарлық паркінің сыйымдылығы өте аз болып келеді
(көбісінде кездеспейді). Резервуарлық паркін екі түрімен
байланыстыруға болады.
Подстанциялық айдау жүйесінде мұнайды резервуардың кезегі бойынша
қабылдайды, ал келесі станцияға басқа резервуардан беріледі. Резервуардың
кезекті толтыруы айдалған мұнайдың көлемін дәл анықтауға мүмкіндік береді,
алдыңғы станциядан айдалынған және де келесі станцияға айдалынатын мұнай
көлемі де анықталынады. Осы айдау жүйесінде мұнайдың "үлкен тынысы" арқылы
буланады, сондықтан өңделмеген мұнай мен мұнай өнімдері үшін орынды емес.
1.4.1 Магистралдық құбырлардың негізгі кешендері мен жасақтары
Магистралдык құбыр келесі жасақ кешендерінен тұрады:
Кіріс құбырлары, бастапқы құбыр құрылысымен мұнай көзін
байланыстырады. Осы құбырлар аркылы мұнай кәсіпшілігінен зауытынан бастапқы
станцияның резервуарына мұнай айдалынады.
Бастапқы айдау станциясы. Магистралдық құбыр арқылы айдалынатын мұнай
жинайды, және оларды сорттап, есепке салып келесі станцияға айдайды.
Аралық айдау станциясы, алдыңғы станциядан келген мұнайды ары қарай
айдайды.
Мұнай айдау станциялары - мұнай құбырының ең күрделі кешендік жасақтары
болып келеді. Бастапқы айдау станциясы мұнайды қабылдау үшін және оны
ыдыстан магистралдық құбырға айдайды. Бастапқы айдау станциясының
технологиялық жасақтауының құрамына: резервуарлық парк, тіректі сорап,
мұнай торабын есепке алу, магистралдық сорап, қысым реттеуіш торабы, ылай
аулау фильтрі, тораптар қорғаныс құрылысы және де технологиялық
құбырлар кіреді. Аралық айдау станциясын жол құбырларына гидравликалық
есепке сәйкес орналастырады. Айдау станция арасындағы бірінші кезек үшін -
200 км, ал екінші кезек үшін 50 - 100 км аралықта орналастырылады. Аралық
айдау станциясының құрамына: резервуар паркі, тіректі насос және мұнай
торап есепке алу кірмейді.
1.4.2 Мұнай айдаудың технологиялық схемасы
Айдау станциясы - бұл күрделі инженерлік жасақтар кешені айдайтын өнімі
магистралдық құбырға жібереді. Технологиялық схема деп - коммуникациялық
принципиалдық схемасының айдау бойынша өткізілетін амалды қамтамасыз
ететіндігін айтады.
Технологиялық схема бойьшша қойылатын негізгі талап ол олардың
қарапайымдылығы, жоба бойынша қарастырылған технологиялық операцияларын
тиек және реттеу арматурасын минималды саны бойынша жасау және бөлшектерді
біріктіру, және де технологиялық құбыр жолын минималды тартуын қамтамасыз
ету.
Мұнай құбырмен айдау жүйесі сораптың қосқышы және резервуардың аралық
станциясының тәуелділігіне қарай мұнай айдау жүйесі келесі түрлерін
ажыратамыз: тізбекті, сорап станциясының бір резервуарынан кейінгісі,
сораптан сорапқа қосылған резервуар арқылы.
Сорап станциясында бір резервуардан кейін айдағанда: алдыңғы станциядан
келген мұнай буферлік ретінде қолданатын резервуарға келеді де содан
қайтадан айдалынады. Бұл жүйеде мұнай айдалынғанда подстанциялық есептеу
жүргізілмейді. Мұнай шығыны бұл жерде де болады, өйткені
резервуарда қозғалыс болғандықтан мұнай буланады. Сондықтан бұл жерде де
подстанциялык мұнайды айдау үшін ұсынылмайды.
Айдаудың қосылған резервуарымен жұмыс істеу түрі: мұнайдың
резервуардағы деңгейі бір деңгейде тұрмайды, ол мұнайдың айдалған және
құйылған мұнайдың көлеміне тәуелді болады. Егер қосылған сыйымдылықтың
жұмысы синхронды істегенде, онда мұнай көлемі бір деңгейде тұрады. Бұл
жерде мұнай шығыны "кіші тыныс алудан" анықталады.
Алдыңғы атап кеткен үш жүйе поршендік насос арқылы жұмыс істейді, ол
құбырға гидравликалық әсерін азайтады. Ал резервуарлар буферлік сыйымдылық
ретінде қолданады. Егер мұнай сораптан сорапқа айдалынса, онда аралық
станциялардағы резервуарлар магистралға қосылмайды. Оларды тек қана құбырда
авариялық және ремонт жағдайында мұнай қабылдағыш ретінде қолданады.
Тоқтатылған резервуар кезінде буланудан мұнай шығынына келтірмейді және
де алдыңғы станциялардың қысымы қолданылады.
Бұл жүйе толық синхрондықты қарастырады және ортадан тепкіш сораппен
жабдықталынған станциялар қолданылады.
Технологиялық тізбектей қосылған сорап станцияларын келесі негізгі
объектілерге бөлуге болады: резервуарлық паркі, бірнеше қабылдайтын және
жіберілетін құбырлары бар бірнеше резервуардан, сорапты цехтан, манифольд
ашық алаң немесе жабық алаңда, бұнда ысырма, кері клапан, фильтрлер және де
т.б. құбыр тазартқыш жіберу және қабылдау камерасы.
Қазіргі магистралды құбырдың айдау станцияларында ортадан тепкіш сорап
қолданады, көбінесе тізбектей қосылады. Кез келген агрегатты сақталған
қорға ауыстырғанда сорап байланыстары жұмысты қамтамасыз ету керек.
1.4.2.1 Тік деэмульсаторлар
Кәсіпшілікте мұнайды дайындаудың дүниежүзілік тәжірибесінде ұқсас кен
орындары мен жеке бөлшектенген учаскелерді жабдықтауда кең қолданылады. Тік
жасалған мұнайды дайындау аппараттары мұнай жинау пункттерінің ауданын
қысқартуға қатаң талаптар қойылған кезде (әсіресе, теңіз кен орындарында,
батпақты аудандарда және т.б.), мұнайды дайындау және жинауда
артықшылықтары бар. Көптеген шетел, соның ішінде АҚШ фирмалары қазіргі
кезде компоновкасымен, өлшемдерімен, қыздырғыштарының санымен және түрімен,
жеделдету тәсілдерімен (коалесцерлеуші сүзгілер (фильтрлер), электродтар
және т.б.) ерекшеленетін тік деэмульсаторлардың мол ассортиментін шығарады.
Тік деэмульсаторлардың көлемі 5-80 м³ аралығында өзгереді. Бұл
аппараттардың айыру, қыздыру және сусыздандыру бөліктері (зоналары) болады
және тұндыру бөлігінде эмульсия ағының қажетті таралуын қамтамасыз ететтін
қыздыру құбырының астындағы эмульсияларды таратқыштар, тесігі бар бөгеттер,
сөрелер және т.б. құрылғылармен жабдықталады.
Тік деэмульсаторлардың кейбір кемшіліктері бар: өнімділіктері төмен,
қыздырылған мұнайдың қатты конвективті ағыны әсерінен тұндыру бөлігіндегі
эмульсияның нашар таралуы.
Көлденеңді (горизонтальды) деэмульсаторлар. Келесі түрдегі блокты
қондырғылар шығарылады: УДО-2М, УДО-3, УДО-15006, СП-2000, Тайфун1-400,
ДГ-2500, ДГ-6300, БН-М және т.б. Осы аппараттардың ішінде ең көп таралғаны
– УДО-3 түріндегі демульсаторлар.
Удо-3 деэмульсаторы сурет қыздыру блогы (I), тұндыру блогы (II) және
бақылау - өлшеу блогынан тұрады. Қыздыру және тұндыру блоктары тік
бөгеттермен бөлінген, диаметрі 3,4 м көлденең цилиндрлі тұрықты орналасқан.
Құрамында деэмульгаторы бар мұнай эмильсиясы жылуалмастырғыштарда
алдын–ала қыздырылған саң ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz