Мәдениет адамдардың өмір сүрген ортасымен қарым - қатынасы
Мазмұны
КІРІСПЕ 2
І. Оқушылардың есептеуіш техника мамандығы бойынша еңбек мәдениетін
қалыптастырудың теориялық негіздері 1.1. Есептеуіш техника мамандығы туралы
жалпы түсінік 5
1.2.Еңбек мәдениетінің мәні мен мазмұны 17
ІІ. Тәжірибелік бөлім 28
2.1 Есептеуіш техника мамандығы бойынша еңбек мәдениетін қалыптастыруда
пәнаралық байланысты қолданудың сипаттамасы 28
2.2. Оқушыларда есептеуіш техника мамандығы бойынша еңбек мәдениетін
қалыптастыруда пәнаралық байланыстың алатын орны 33
2.3.Пәнаралық байланыс негізінде оқушыларда еңбек мәдениетін
қалыптастырудың әдістемесі 46
Қорытынды 60
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 63
КІРІСПЕ
Оқушыларға еңбек мәдениетін қалыптастыру мұғалімдердің басты маңызды
жұмыстарының бірі болып табылады. Сонымен, еңбек мәдениетіне тоқталмас
бұрын, мәдениет туралы білу қажет болады.Еңбек тәрбиесі - өскелең жастар
тәрбиесінің құрамды бөлігі, оқушылардың еңбекке қатынасын және жалпы еңбек
мәдениеті дағдыларын қалыптастыруға бағытталған педагогикалық ықпал ету
жүйесі. Еңбекке тәрбиелеу мен еңбекке үйрету өзара байланысты, бірін бірі
толықтырумен мектеп оқушыларын шығармашылық іс-әрекетке дайындаудағы
бірыңғай үдерістің екі жағы болып табылады
Мектеп алдына қойылған еңбекке дайындау міндетін шешуге мүмкіндік
беретін маңызды құралдардың бірі еңбекке үйрету болып табылады. Еңбекке
үйрету үдерісі нәтижесінде оқушылардың дүниетанымы, еңбекке адамгершілік
және психологиялық тұрғыдан әзірлігі қалыптасады. Өскелең ұрпаққа тәрбие
берудің бүкіл мәселесін шешу белгілі мөлшерде әр мектептің еңбекке үйрету
міндеттерін қаншалықты дұрыс түсінуіне және оған қаншалықты байыпты
қарайтынына байланысты болмақ.
Мәдениет (латын cuItura өңдеу, егу деген сөзден шыққан). Мәдениет адам
жасаған әлем сияқты екінші табиғат. Мәдениет адамдардың өмір сүрген
ортасымен қарым-қатынасы. Қарым қатынас нәтижесінде қалып тасқан ерекше
құбылыс. Мәдениет әр түрлі әлеуметтік құрылым, топтардың, жіктердің,
ұлттардың, жеке адамдардың өмір сүруі жағдайына сәйкес болып қалыптасады.
Қоғамда адам тілегінен тыс мәдениет қалыптаспайды. Мәдениеттің дамуы
қоғамды ілгері жылжытады. Мәдениетке бірден бір ой бөлген Абай Құнанбаев.
Көне замандағы адамдар әр уақытта да құдайлар қоршауында болды,
олардың санасынан құдайлар берік орын алды. Үйде де, түзде де құдайлар
адамдармен бірге болды оларды жебеп, қорғап отырды. Құдайлар қалаларда
тұрды, қала заңдары мен қала азаматтарын бәле жаладан қорғады. Сондықтан
эллинист Макс Поленц полистік патриотизмді ерекше дәріптейді.
Мәдениет негізінде екі үлкен түрде болады: материалдық және рухани.
1. Материалдық - бұл өндірістегі құрал-саймандар техника, құрылымдар
және тағы басқалар.
2. Рухани — бұл ғылым, өнер, әдебиет тағы басқалар.
Мәдениеттің бұлай бөлінуі белгілі шартқа байланысты Олардың арасында
тығыз байланыс, қатынастар бар. Осылардың нәтижесінде олар бір-біріне әсер
етеді. Мысалы, адам ойындағы кейбір ғылыми-техникалық жобалар, тұжырымдар
нақтылы өмірде жаңа техника, сайман, басқа құрал-жабдық түріне айналады. Ал
жаңадан пайда болған техника, құрылғы, технология, жаңа ой-пікірлер,
тұжырым, теория жасауға мүмкіндік туғызады.
Материалдық мәдениет құрамына еңбек құралдарымен бірге барлық қолмен,
ақылмен өңделген еңбек заттары жатады. Олардың мазмұны мен түрі мәдениеттің
даму сатысын көрсетеді. Сондықтан мәдениеттегі қазіргі бардың, болашақтың
сабақтастық байланысын тани білу қажет. Өткендегі құрал – саймандар із-
түссіз жоғалып кетпейді.
Адамдар күнделікті өмірде мәдени құбылыстарды әртүрлі түсінеді.
Біреулері мәдеениетті қоғамдағы құндылықтарды адамдардың жете ұғынуы,
саналы түрде меңгеріп алуы десе, екіншілері – қоғамдағы адамдардың білім
мен тәрбие алу процестерінде пайда болған адамның саналы ақыл-ойы, мінезі,
оның ойлау қабілеті, сезімі ретінде қарайды.
Мәдениет — тұтас бір құбылыс, оны зерттегенде жүйелі талдау әдісі
қолданылады. Бұл әдісті екі тұрғыда қолдануға болады.
1) мәдениет қоғамның оның әрбір саласының сапалық сипаттамасы ретінде
болады.
2) мәдениет жүйе ретінде, яғни, оның құрылымы, оған кіретін бөліктер,
элементтер, олардың арасындағы байланыс-қатынастарды, мәдениеттің жүйелік
салаларын зерттейді. Адам іс-әрекеті дамуының өзі мәдени құбылыстың жеке
көрінісі болады.
Жалпы мәдениет құрылымы екі үлкен бөліктен құралады:
1) Материалдық мәдениет. Бұл адамның табиғатты өзгерту, қайта
құру процесімен байланысты;
2) Рухани мәдениет. Бұл адамның рухани дүниесін және оның
әлеуметтік өмірін өзгертумен байланысты болады.
Мәдениеттің мәні мен мазмұны оның құрылымымен тығыз байланысты. Ал,
оның құрылымы күрделі болғандықтан әртүрлі элементтерден, бөліктерден
тұрады. Мәдениеттің негізгі элементтерінің ең бастысы және осыған сәйкес
басты атқаратын қызметі таным, яғни таңба – символдық элемент болып
саналады. Халықта күш — білімде деген сөз бос айтылманы белгілі.
Білім әр уақытта белгілі бар ұғымдар, түсініктер арқылы қалыптасып,
тілде көрініс тауып, анықталады.
Қазақстан Республикасының 2015-жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасының жобасының Білім беру мазмұны мен деңгейлері -деп
аталатын 4-тараудың 4.3.1.-тармағында: Білім беру мазмұнында информатика
негіздері мен шет тілін ерте жастан бастап оқыту мен тәрбиелеудің негізгі
бағыттары көрсетіліп белгіленген.[1] Сондықтан заман талаптарына сай
информатиканы бастауыш мектептерден бастап алғашқы дайындық курсы ретінде
ендірудің қажеттілігі бүгінгі күнгі педагогика саласындағы іргелі тың
мәселелердің бірі болып отыр.
Орта мектепте информатиканың жеке пән ретінде оқытылуы, көптеген
педагогикалық ізденістер мен ғылыми-әдістемелік еңбектердің туындауының
жандана түсуіне алып келеді. Информатиканың бүгінгі қоғамдағы алатын орны
ерекше, ғылыми-әдістемелік тұрғыда көптеген ғылыми зерттеу жұмыстары
жүргізілуде. Атап айтқанда, ғылыми зертеулердің ішінен С.Пейперт, Ж.Пиаже,
Ю.Первин, Е.Коган, О.А.Красноперова, А.Витухновская мен А.Семенованың және
отандық ғалымдарымыздан Е.Бидайбеков пен Ж.Қараевтың тұжырымдары мен
Қ.Әбдиев, Ж.Сардарова және Г.Абдулкаримованың зерттеу жұмыстары төменгі
сыныптарда информатика элементтерді пайдаланудың теориялық негізі бола
алады.
Алайда, бұл зерттелген жұмыстарда төменгі сыныпта информатика элементтерін
оқыту негізінде пәнаралық байланысты жүзеге асыру жөніндегі мәселелер
жеткілікті дәрежеде зерттелген жоқ.
Сондықтан, төменгі сынып оқушыларына информатиканың алғашқы түсініктері мен
ұғымдарын беру, сонымен қатар басқа пәндерді оқып үйренуге пәнаралық
байланысты жүзеге асыру арқылы қажет болатын біліммен, іскерлікпен,
дағдымен қаруландыру және жастарды ақпараттық қоғамда қызмет етуге
дайындауды осы кезеңнен бастау қажеттілігі басты назарда болып отыр.
Мұндай келесі мәселерді шешу, төменгі сыныпта информатика элементтерін
оқыту негізінде пәнаралық байланысты жүзеге асыруды теориялық психологиялық
және педагогикалық жағынан негіздеуді қажет етеді. Жоғарыда аталған
мәселелер зерттеу жұмысының көкейкестілігін анықтайды. Бірақ, бүгінгі таңда
информатика элементтерін пәнарлық байланыс негізінде төменгі сыныпта
оқытудың қажеттілігі мен оның оқу үрдісінде жүргізуге тиімді оқу-
әдістемелік құралдармен, оқыту бағдарламалармен жеткілікті дәрежеде
болмауының арасында қарама-қайшылық бар. Осы қарама-қайшылықтан, төменгі
сыныпта информатика элементтерін пәнаралық байланыс негізінде оқытуды
еңгізу арқылы оқушыларды алғашқы білім, іскерлік, дағдыларды қалай
қалыптастыруға және оның қандай теориялық, психологиялық-педагогикалық алғы
шарттарын анықтауға болады?-деген диплом жұмысының мәселесі туындайды.
Зерттеу көкейкестілігі: Мектепте есептеуіш техникасының мазмұнын
дамыту келешегі оқушылардың ақпараттық сауаттылығы мен еңбек мәдениетін
қалыптастыру бағытында информатиканың ғылыми зерттеу объектісінің
кеңеюімен байланысты.
Зерттеудің мақсаты –орта мектепте есептеуіш техника мамандығының
оқыту үрдісін технологияландыруды және еңбек мәдениетін қалыптастыруды
теориялық және практикалық тұрғыдан негіздеу, тиімді жолдарын анықтау.
І. Оқушылардың есептеуіш техника мамандығы бойынша еңбек мәдениетін
қалыптастырудың теориялық негіздері
1.1. Есептеуіш техника мамандығы туралы жалпы түсінік
Оқушыларға есептеуіш техника мамандығын танысудан бұрын есептеуіш
техниканың даму тарихын білулері қажет болады. Есептеуіш техниканың даму
тарихы Ең алғашқы пайда болған есептеу құралы есепшот болып табылады.
Кейбір деректерге сүйенсек,есепшоттың жасы 2000-5000 жылдар шамасында, ал
пайда болған жері ертедегі Қытай немесе ертедегі Египет, тіпті ежелгі
Греция болуы да мүмкін. Бұл санау құралын гректер мен Батыс-Еуропалықтар
абак деп, қытайлықтар суан-пан, жапондықтар серобян деп атаған. Бұл
құралмен есептеулер оның шұңғыл тақтада орналасқан тастарын жылжыту арқылы
жүргізілген. Тастар піл сүйегінен, түрлі түсті шынылардан, қоладан жасалды.
Осындай есепшоттар қайта өркендеу дәуіріне дейін пайдаланылып келді. Оның
жетілдірілген түрі осы күнге дейін қолданылып келеді. XVII ғасырдың басында
шотландиялық математик Джон Непер логарифм түсінігін енгізді және логарифм
кестесін жариялады. Ал 1761 жылы ағылшын Д.Робертсон жүгіртпесі бар
навигациялық есептеулер жүргізуге арналған логарифм сызғышын жасады. Мұндай
құрал жасау идеясын 1660 жылдары Исаак Ньютон ұсынған болатын. Соңғы кезге
дейін логарифм сызғыштары инженерлердің бірден-бір есептеуіш құралы болып
келді, бірақ өткен ғасырдың екінші жартысында пайда болған электронды
калькуляторлар оларды қолданудан ығыстырды. 1642 жылы француз математигі
Блез Паскаль он тоғыз жасында дүние жүзінде бірінші рет қосу машинасы деген
атпен белгілі, жетектер мен дөңгелектерден тұратын механикалық есептеу
машинасын құрастырды. Паскальдың машинасында көпорынды сандарды қосу мүмкін
болды.
1694 жылы атақты неміс математигі Лейбниц Паскальдың идеясын дамытып,
өзінің механикалық есептеу машинасын – арифмометрді құрастырды. Дөңгелектің
орнына мұнда цифрлар жазылған цилиндр қолданылды. Бұл құрал күрделі қосу
мен алу есептеулерін жүргізумен қатар, сандарды бөлу, көбейту, тіпті
квадрат түбірін табу амалдарын да орындайтын болды. Кейін арифмометр
бірнеше рет жетілдірілді Бұл бағытта орыс өнертапқыштары П.Л.Чебышев пен
В.Т.Однер көп еңбек етті. Арифмометр қазіргі қолданыста жүрген
калькуляторлардың негізін салды. Арифмометр мен қарапайым калькулятор
есептеу жұмыстарын механикаландыру құралдарының қызметін атқарады, бұларда
есептеуде адамның өзі әрекеттер тізбегін анықтап басқарады. Есептеуіш
техникалардың қарқындап дамуы XIX ғасырдан басталды. Есептеуіш техниканың
дамуындағы келесі қадам алдын ала жасалған программа бойынша адамның
қатысуынсыз есептеулерді орындайтын құрылғылар жасау болды.
Беббидждің аналитикалық машинасы өз заманының озық идеясы болатын. Ол
техникалық жағынан алғанда өте күрделі құрылғы болғандықтан, оны
құрастыруға қажетті техникалық базаның сол кезеңде болмауына байланысты
Беббидждің машинасы 40 жылдан астам уақыт қағаздағы сызба түрінде болды.
Алайда осы машинаның жобасында ұсынылған негізгі идеялар ХХ ғасырда алғашқы
компьютерлерді құрастыру кезінде басшылыққа алынған болатын. Сондықтан
аналитикалық машинаны қазіргі компьютерлердің "арғы атасы" десе де болады.
Алғашқы программалық басқарылатын есептеу машинасын құрастыру идеясын 1821
жылы ағылшын математигі Чарльз Беббидж өзінің аналитикалық машинасында
ұсынған болатын. Беббидждің аналитикалық машинасы – ақпаратты өңдеп қана
қоймай, оны жадында сақтап, адамның тікелей араласуынсыз алдын-ала жазылған
программамен жұмыс істейтін алғашқы әмбебап құрылғы болатын. Бұл машинада
қазіргі компьютерлерде бар барлық негізгі құраушылар: бастапқы сандар мен
аралық нәтижелерді сақтауға арналған жад, жадтан алынған сандармен амалдар
орындайтын арифметикалық құрылғы, берілген программа бойынша есептеу
барысын қадағалап отыратын басқару құрылғысы, деректерді енгізу мен оларды
басып шығару құрылғылары болды. Басқару программасы перфокарта деп аталған
қатырма қағаздардағы тесіктердің көмегімен кодталды. Бэббидждің идеясы өз
уақытынан озық еді. Оның машинасы өте күрделі құрылғы болғандықтан, ол
кездегі техникалық мүмкіндік мұны жүзеге асыра алмады. Беббидждің машинасы
1860 жылдары ғана құрастырылып іске қосылған болатын. Осы машинаға қажетті
программаны 1846 жылы ағылшынның әйгілі ақыны Джордж Байронның қызы Ада
Лавлейс жазды. Сондықтан Ада Лавлейсті алғашқы программалаушы десе де
болады. ХХ ғасырда электронды-есептеуіш машиналардың (ЭЕМ) пайда болуына
байланысты есептеуіш техника бұрын болмаған жылдамдықпен қарыштап дамып,
айналдырған 50 жылдың ішінде күрделі өзгерістерге ұшырады. Сондықтан
электронды-есептеуіш машиналардың даму кезеңін белгілі бір кезеңдерге бөлу
қалыптасқан. І кезең (1945-1955 жылдар) ХХ ғасырдың бірінші жартысы
радиотехниканың қарыштап дамыған кезеңі болатын. Сол кездегі
радиоқабылдағыштар электронды-вакуумды шамдармен жұмыс істейтін. Алғашқы
электрондық-есептеуіш машиналарды құрастыру үшін осындай электронды-
вакуумды шамдар қолданылды. Электронды шамдармен жұмыс істейтін алғашқы
электронды есептеуіш машина 1946 жылы Америка Құрама Штаттарында
құрастырылды
Адамдар есептеуді жүргізуді есептеу аспаптары мен құрылғылары пайда
болмай тұрып бастаған. Ол үшін олар қол саусақтарын, тастарды, ағаш
таяқшаларды пайдаланды. Олар тастарды үйіп, заттардың санын жерге сызған
сызықшалармен немесе жіптерге түйілген түйіншектермен есептеген. Бірақ бұл
есептеулер көлемінің артуы есептеу құралдарының пайда болуына себепші
болды. Ең бірінші пайда болған есептеу құралы ол есепшот болды. Есепшоттың
жасы 2000 – 5000 жылдар шамасында. Пайда болған жері Ертедегі Қытай немесе
ертедегі Египет, ежелгі Греция болуы мүмкін. Гректер мен Батыс Еуропалықтар
абак деп, қтайлықтар суанпан, жапондықтар серобян деп атаған.
Есепшотпен есептеулер орналасқан тастарды жылжыту арқылы жүргізілген.
Есепшот Ресейде ХҮІ – ХҮІІ ғасырларда пайда бола бастаған. ХҮІІ ғасырда
Джон Непер логарифм түсінігін енгізді.
1761 жылы ағылшын Д.Робертсон жүгіртпесі бар навигациялық есептеулер
жүргізуге арналған логарифм сызғышын жасап шығарды. Логарифм құралын жасау
идеясын 1660 жылы Исаак Ньютон ұсынған.
1642 жылы француз математигі Блез Паскаль дүние жүзінде бірінші рет қосу
машинасын жасап шығарды. Ол жетектер мен дөңгелектерден тұратын механикалық
машина болатын. Онда көп мәнді есептерді қосу мүмкін болды.
1694 жылы неміс математигі Лейбниц механикалық есептеу машинасы
арифмометрді құрастырып жасады. Онда дөңгелектердің орнына цифрлар жазылған
цилиндр қолданылды. Онда көбейту, бөлу, квадрат түбірін табу амалдарын
орындау мүмкін болды. Бірақ арифмометр кейін бірнеше жетілдірілді, бұл
бағытта орыс өнертапқыштары П.Л.Чебышев пен В.Т.Однер көп еңбек еттң. Осы
арифмометр қазіргі қолымызда жүрген калькулятордың негізін салды. Есептеуіш
автоматтың алғашқы авторы Чарлз Бэббидж болған. Адамдар оны компьютержің
атасы деп атайды. 1833 жылы бағдарлама арқылы басқарылатын Аналитикалық
машина жобасын жасады. Оған дүние жүзі алғашқы 1846 жылы Бэббидж
машинасына бағдарлама жазған Ада Лавлейс болды. Ол ең бірінші
бағдарламалаушы деп саналады.
ХІХ ғасырдың соңында американдық Герман Холлерит есепші – перфорациялық
машина құрастырды.
1944 жылы американ математигі Говард Айкен Гарвард университетінде
бағдарламамен басқарылатын, релелік және механикалық элементтерге
негізделген МАРК -1 автоматты машинасын құрастырды.
1946 жылы АҚШ – тың Пенсильван университетінде ENIAC (Эниак)деп аталатын
бірінші электрондық есептеуіш машина жасалды. Оның салмағы – 30т, 18000
электрондық шамдардан болды. 300 көбейту амалын орындай алды.
1949 жылы американ математигі Джон Фон Нейманның идеясы негізінде EDSAC
машинасы құрастырылды.
Кеңестер Одағында бірінші ЭЕМ 1947 – 1948 жылдары академик Сергей
Алексеевич Лебедевтің МЭСМ (малая электронная счетная машина) жасалды. 1952-
1953 жылдары оның жетілдірілген түрі БЭСМ (большая электронная счетная
машина) пайдалануға енгізілді. Ол секундына 10000 амал орындай алатын.
ЭЕм – нің дамуы бірнеше буындарға бөлінеді.
І. ЭЕМ-нің бірінші буыны (1940-1955).
электронды шамдармен жұмыс істеді
есептеу жылдамдығы секундына 10-20 мың операция
әр машинаның өз тілі болды
операциялық жүйелер болған жоқ
енгізу және шығару: перфоленталар,перфокарталар, магнитті таспалар
ІІ. ЭЕМ-нің екінші буыны (1955-1965).
жартылай өткізгіш элементтер – транзисторлар
(1948, Дж. Бардин, У. Брэттейн и У. Шокли)
жылдамдығы секундына 10-200 мың операция
алғашқы операциялық жүйелер
алғашқы программалау тілдері: Фортран (1957), Алгол (1959)
мәліметтерді сақтау құралдары: магниттік барабандар, магниттік дискілер
интегралды микросхемалар (1958, Дж. Килби)
ІІІ. ЭЕМ-нің үшінші буыны (1965-1980).
есептеу жылдамдығы секундына 1 млн. операцияға дейін
жедел жад – жүздеген мың байт
операциялық жүйелер – жадты,құрылғыларды, процессор уақытын басқару
IV. ЭЕМ-нің төртінші буыны (1970- ).
үлкен және аса үлкен интегралды схемалардан (ҮИС, АҮИС) тұратын
компьютерлер дербес компьютерлер
қарапайым пайдаланушылардың пайда болуы, графикалық интерфейстің
қажеттілігі
әрекет ету жылдамдығы секундына 1 млрд. операциядан жоғары
оперативті жад – бірнеше гигабайт
көппроцессорлық жүйе
компьютерлік желілер
мультимедиа мүмкіндіктері (графика, анимация, дыбыс)
V. ЭЕМ-нің бесінші буыны (Жапония, 1980-жылдар)
Мақсат – жасанды интеллект қызметін атқаратын суперкомпьютер құрастыру
Жобаның негізгі сипаты:
барлық мәліметті логикалық тәсілдермен өңдеу (Пролог тілі)
өте үлкен мәліметтер қоры
параллель есептеулер мүмкіндігін қолдану
бөліп есептеу әдісі
компьютермен дауыстап сөйлесу
программалық жабдықтарды аппараттық жабдықтарға біртіндеп ауыстыру
Проблемалар:
жүйенің өздігінен даму идеясы іске асқан жоқ
программалық және аппараттық жабдықтардың балансын қате бағалау
дәстүрлі компьютерлер бұдан да жоғары жетістіктерге қол жеткізді
технологиялардың сенімсіздігі
интернеттің дамуы – мәліметтерді сақтаудың жаңа моделі
50 млрд. йен қаражат жұмсалды
Ү. Сергіту сәті
Есептеу Техникасы Ассоцияциясы (ағылш. Association for Computing
Machinery, ACM) есептеу техникасы мамандарының қоғамы. 1947-жылы әлемнің ең
ірі әрі беделді ғылым және білім есептеу техникасы қоғамдығы. 100,000-нан
астам адам қоғам мүшелері болып саналады. Штаб-пәтері Нью-Йорк қаласында
орналасқан. Аталған қоғам ЭЭИИ қоғамымен қолма-қолтық жұмыс істеуде.
Оқушылар қоғамдық еңбекті дамытудың маңызды белгісі, оны бөлісу мен
бірлесу. Өндірістк еңбекті жүйелі түрде бөлісу мен бірлесу басшы еңбегін
адамдардың іс-әрекетіндегі ерекше түрге бөлуге ықпал етті. Басшылықта
бірлескен еңбек объективі қажеттілік, өйткені оны жүзеге асыру үшін
адамдардың бірлесіп әрекет етуі қажет, ал мұның өзі басқару арқылы
қамтамасыз етіледі.
Басқару еңбегі жалпы еңбек секілді әлеуметтік-экономикалық табиғаты болады.
Оның өзі қоғамдық еңбектің даму процесінде пайда болады.
Басқару еңбегі өндірістік еңбек болып саналады. Мұның өзі өндірісті, соның
ішінде басқару еңбегінің өнімділігін арттырудан туындайды. Басқару
еңбегінің өзіндік ерекшелігі болады, оны еңбек өнімділігін салыстыру арқылы
анықтайды.
Өндірістік және басқару еңбектерін салыстыруды мынадай тиісті белгілері
бойынша жүргізуге болады; еңбек заты, тікелей мақсат пен еңбек нәтнжесі,
еңбек құралы, еңбек сипаты, оның мазмұны.
Еңбек заты дегеніміз адам еңбегіне арналғаны, адамның еңбекке күш жұмсауы.
Өндірістік еңбек заттарына материалдық және физикалық компоненттер жатады,
адамдар еңбек құралдарының көмегімен өндіріс өнімдерін өңдейді және
түрлендіреді.
Басқару еңбегінің затына көбінесе мәліметтерді жатқызады. Өйткені, басшы
қызметшілер шындығында мәліметтерді өңдеумен шұғылданады. Алайда,
мәліметтерді басқару еңбегінің бірден бір құралы деп есептеуге болмайды.
Тағы бір атап көрсететін жайт, басқару объектісі адамдар болып саналады.
Еңбек заты – бұл іс-әрскетке бағытталған нәрсе. Басқару кезіндегі ықпал
ететін объектілері – адамдар, ұжым мүшелері, өндіріс процесі және басқару
(ІІ. 204-205).
Басқару – ең алдымен адамдармен жұмыс істеу. Тек мәліметтерді өңдеу
басшының бағыныштылармен тікелей қарым, қатынас жасауын алмастыра алмайды.
Кейде басшының бағыныштыларымен қарым-қатынасын мәлімет ісіндегі ерекше
түрі, мәліметтерді алудың және таратудың ерекше түрі ретінде қарастырылады.
Алайда, мәлімет ұғымын, басқарудың ерекше және оның негізгі заты
ретіндегі адам және оның іс-әрекеті ұғымымен біріктіруге болмайды.
Адамдарға және олардың іс-әрекеттеріне басқару еңбегінің негізгі ықпалдары
бағытталған. Ал, мәлімет адамдардың іс-әрекетін бейнелейтін құралы болып
саналады.
Демек, басқару еңбегінің елеулі ерекшелігі, оның өндіріс еңбегінен
өзгешелігі еңбек затының айырмашылығында.
Еңбектің маңызды сипаттамасының бірі, оның ақырғы және тікелей мақсаты мен
нәтижесі. Өндірістік және басқару еңбегінің түп мақсаты ортақ, өйткені
басқару еңбегі өндірістің бір бөлігі ретінде, тұтастай жұмыс ұғымына ене
отырып, өндірістік еңбектің түпкі мақсатынан өзгеше болуы мүмкін емес.
Қоғамдық еңбекті бөлісу жүйесінде басқару және өндірістік еңбектің тікелей
мақсатының ерекшеліктері болады. Нақты өндірістік еңбектің тікелей мақсаты
мен нәтижесі нақты өнімді әзірлеу немесе белгілі бір қызмет көрсету болып
саналады. Басқару еңбегі басқаша мақсатты көздейді, оның сипаты мен мәні де
өзгеше. Басқару еңбегінің тікелей мақсаты – ұжымның бірлескен күш-жігерін
үйлестіру және оның мүшелерінің ақырғы жоспарланған нәтижеге жетуге
арналған бірлескен іс-әрекетін қамтамасыз ету.
Жалпы ұғымда еңбек құралы дегеніміз Зат немесс заттар жиынтығы, оны
адамдар өзі мен еңбек құралы аралығында қояды және де оның өзі осы затқа
ықпал ету үшін қызмет етеді. Еңбек құралдарын қолдану мен жасау –
адамдардың еңбек әрекетінің өзіндік көрінісі (І. 112-116).
Басқару еңбегімен, құрамында басшылары, мамандары мен техникалық
орындаушылары бар арнайы аппарат шұғылданады. Басқару қызметкерлерінің саны
өндіріс қызметшілерінің санына қарағанда негізсіз көбейіп кететін фактілер
байқалады. Мұның өзі басқару аппаратын ұстау шығынын көбейтуге әсер етеді.
Сондықтанда басқару жұмысын ықшамдау, басқару енбегінің өнімділігін және
оның ұйымдастырылуын арттыру жолдарын қарастырудың зор маңызы бар.
Адамдармен жұмыс істеу өнері туа пайда болмайды, оның өзі өмір бойы, өмір
тәжірибесінің, өзімен өзі жұмыс істеудің, сан салалы білім алудың
нәтижесінде қалыптасады.
Басшылық тәсілі ұжым деңгейіне тығыз байланысты, олар өзара қатысты әрі
бірін-бірі жетілдіріп отырады.
Басшының ұжыммен қарым-қатынасы көбінесе оның жеке басына және де сол
ұжыммен ынтымақты, дұрыс жұмыс істей білуіне байланысты. Осыған орай
басшының ұжыммен қарым-қатынас орната білуінің ұйым үшін зор маңызы бар.
Басшының ұжыммен қарым-қатынасы бірқатар ерекшеліктерімен сипатталады.
Біріншіден ұжымдағы қарым-қатынас жағдайыпа басшыға тиісті право мен
өкілеттілік біршама ықпал етеді. Ұжым алдында тұрған міндеттерді шешу үшін
қажетті осындай праволарды жүзеге асыру, басшының ұжыммен ресми, іскерлік
қарым-қатынас орнатуының негізі болып саналады. Бұл қарым-қатыас жеке
адамдармен үйлесуі де, үйлеспеуі де мүмкін. Екіншідең көпшілік ұжым үшін
басшы – бұл тек лауазым бедел ғана емес, белгілі бір білімді және ұжым мен
ұйым ісін басқару саласында қабілеттілікті қажет етеді. Осыған орай
кәсіптік этиканың алуан түрлі болып саналатын басшы этикасы, басшылық
этикасы туралы айтуға тура келеді.
Үшіншіден, басшының ұжыммен қарым-қатынас этикасы топтасқандықтың, ұжымды
ұйымдастырудың, олардың өз әлеуметтік функциясын орындаудың маңызды факторы
болып саналады. Басшының осындай қарым-қатынасқа ықпал етуі, оның
өкілеттілігі, правосы ғана емес, сондай-ақ оның идеялық ықпалы, сенімі мен
жеке басынвң үлгісі.
Төртіншіден, ұжым құрамына қарай басшы өзін жақсы жағынан да, нашар жағынан
да көрсетуі мүмкін. Мұндайда адамдар басшының кейбір дағдысына
еліктейтіндігін өздері де аңғармай қалады.
Басшылық психологиясы мынаған байланысты:
- сөйлеу мәдениетіне, өз ойын сауатты, айқын жеткізе білуіне. Дауыс ырғағын
құбылту арқылы айтқан сөзін 40%-тей тиімді ете алады. Айта, тыңдай, сөйлей
білуге жаттығу қажет. Басшы сөйлей білумен қоса, тыңдай да, жұртшылықты
қызу әңгімеге тарта білу де тиісті;
- еңбек мәдениетіне, жұмыс уақытын ұтымды ұйымдастыруына;
- мінез-құлық мәдениетіне: этика, эстстика. Сыртқы мәдениеті ішкі
мәдениетіне үнемі сәйкес келе бермейді;
- сезім мәдениетіне: эмоцияны, дауыс ырғағын, қол қимылын, бет қимылын
тежей білуінде. Мәселен, эмоция адамдармен жақындауға да, одан күдер үзуге
де ықпал етеді. Осының барлығы қызмет этикасына жатады. Басшының өресі
басқалардан әлде қайда жоғары болуы, тәрбиеші болуы, өзінің үлгі-өнегесін
көрсете білуі тиіс.
- сынау өнері, сынды дұрыс қабылдай білу қажет;
- сын жалпылама болмай, нақтылы адамға арналуы тиіс (жеке басын емес, ісін
сынау қажет);
- сынау мақсатын айқындау және сыналатын адам туралы; мағлұмат алу;
- адамның дербес ерекшеліктерін ескере отырып сынау, алғашқы ескертуді
оңашада айту;
- сынау орнын және тәсілін ойластыру;
- сынай отырып, іскерлікпен жауап беруге жағдай жасау. Американдық
менеджерлерге қойылатын басты талаптың бірі – сынай білу және сынды
қабылдай білу. Сынау мен жазалаудан жалтаруға болмайды.
Сынаудан қорқаттын басшы – басшы емес. Әйтеуір қалайда сынау керек деген
пиғылдан аулақ болған жөн, мұндайда сынның беделі түсіп, жұртшылық арасында
бәрібір басшының бабын таба алмайсың, деген қаңқу сөз тарайды. Сын әділ
болуы, нақты кемшілікті дөп басуы тиіс.
Білікті педагогтар оқыту процесінде оқушылардан тек қателік іздеуге
болмайтындығын жақсы біледі. Іскер педагог ешқашанда бұлай істеме деп
айтпайды, былай істесек қайтедік дейді, яғни өктемдік көрсетпей, сыпайы
ғана жұмсайды (ІІІ. 315-316).
Жеке адамды жан-жақты дамытуда еңбек шешуші факторлардың бірі. Еңбекке
тәрбиелеу, баулу және кәсіптік бағдар, мектеп оқушыларының қоғамға пайдалы,
өнімді еңбекке тікелей қатысуы, оқуға деген саналы көзқарасты тәрбиелеудің,
азамат болып өсудің, жеке адамды адамгершілік және зиялылық жағынан
қалыптастырудың негізгі көзі болып табылады. Бұл еңбек тәрбиесінің мақсаты
деуге болады.
Мектепте еңбекке тәрбиелеудің негізгі міндеттері.
1. Еңбексүйгіштік пен еңбек адамдарына құрметпен қарауға баулу.
2. Оқушыларды халық шаруашылығының салаларындағы еңбектің түрлерімен
таныстыру, еңбек іс-әрекеті барысында олардың дағдысы мен іскерлігін
қалыптастыру.
3. Мамандық таңдауға дайындау.
Жасөспірімдерді еңбекке тәрбиелеудің жалпы міндеттері бірнеше жеке
міндеттерді орындау арқылы іске асырылады. Олар төмендегідей:
- Балаларды еңбекке психологиялық және практикалық тұрғыдан даярлау.
- Оқушылардың еңбек дағдыларын қалыптастыру.
- Еңбек мәдениеті дағдыларын дарыту, оқушылардың ынтасын және
қабілетін дамыту.
- Ақыл-ой және дене еңбегі мәдениетін бойына сіңіру.
Еңбек тәрбиесінің жүйесіне түрлі іс-әрекеттер кіреді. Олар: оқу
барысындағы еңбек, сыныптан тыс үйірме және жаппай жұмыстар, өзіне-өзі
қызмет ету, қоғамдық пайдалы және өнімді еңбек.
Балаларды еңбекке даярлауды бірінші сыныптан, ал отбасында балалық
шақтан бастау керек. Оқыту және тәрбие жұмысының барлық жүйесі оқушыларды
еңбекке психологиялық және практикалық тұрғыдан дайындау міндеттерін шешуге
бағытталуы қажет.
Ақыл-ой тәрбиесі. Әр заманда жастарға білім берудің негізгі құралы
ақыл-ой тәрбиесі болып келеді. Халық педагогикасы бойынша ақыл-ой тәрбиесі
деп, шәкірттердің ойлау қабілеттерін, сана-сезімін оқу және еңбек үрдісінде
дамытуды айтады. Ғылыми-педагогикалық анықтама бойынша ақыл-ой тәрбиесі
деп, оқушылардың ақыл-ой күштерін, ойлауын дамытудағы және ақыл-ой еңбегі
мәдениетін дарытудағы тәрбиешілердің мақсатты іс-әрекетін айтамыз. Ақыл-ой
тәрбиесі барысында балардың танымдық қызығушылықтары, логикалық ойлау, есте
сақтау, зейін қою, елестету қабілеттері, икемділіктері мен дарындылықтары
дамиды.
Ақыл-ой тәрбиесінің міндеттері төмендегідей:
1. Ойлау іс-әрекетінің шарты болатын білім қорын жинақтау;
2. Негізгі ойлау операцияларын меңгерту;
3. Зиялылық біліктерді қалыптастыру;
4. Дүниетанымды қалыптастыру;
5. Өз бетімен білім алуға ынталандыру.
Ақыл-ой тәрбиесінің ең басты құралы – оқыту. Ақыл-ой тәрбиесінсіз
дүниеге адамгершілікті көзқарас, саналы тәртіп пен орынды мінез-құлық,
еңбек нәтижесі, экономикалық білімдер, дағдылар, тіршілік ету ортасы,
табиғат және қоғам құбылыстарына талғампаздық, дене күш-қуатын арттыру
жолдарын білу, қоғам өмірінің құқықтық негіздерін игеру мәселелерін шешу
мүмкін емес.
Есептеуіш техникасының дамуы ерте кезден – ақ басталды. Кейбір
мысалдар: ХVII ғасырдың 40 – жылдарында Б.Паскаль (1613 – 1662) сандарды
қоса алатын механикалық құылғы ойлап тапты. XVIII ғасырда В.Лейбниц
сандарды қоса және көбейте алатын құрылғы жасап шығарды. ХІХ ғасырда
Ч.Бэббидж (1792 – 1871) механикалық машинаны программа арқылы басқару
жүйесімен біріктірді. XX ғасырдың 30 – жыл – дарының соңында Америкада
қосу, азайту элементтері электрондық жад, механикалық компонент енгізілген
ЭЕМ құрастырылып шықты. 40 – жылдардың соңғы кезінде қазіргі кезде
қолданылып жүген ЭЕМ – дердің құрылу принціпінің негізінде бірсыпыра
машиналар дайндалды. Алғашқы ЭЕМ - ді
құру оның жқмыс істеуінің теориялық негіздерін 1946 – 1947 жылдары атақты
матиматик Джон фон Нейман дайндап шықты. Мұнда өңделетін информация мен
өңдеу програмасын сандық түрде пайдалану, деректер мен программаны машина –
ның жадына орналастыру тәсілдері де қарастырылған. Осы кезге дейін
дайндалған ЭЕМ – дер төрт буындық түрге бөлінеді.
50 – жылдардың басында жарыққа шыға бастаған негізгі өң – деу құралы –
бірінші буын ЭЕМ – дерінің ішкі құрылымы элементтері жеке бөлшектерден
дайндалған электрондық – логикалық схемаларға негізделген болатын. Бұл
бөлшектердің негізгілері вакуумдық электрондық шамдар еді. Мұндай ком –
пьютерлердің көлемдері үлкен, сенімділігі жоғары емес, тездік жылдамдықтары
бір секунтте 5 – 6 мың қарапайым операция шамасынан аспайтын ( екі санды
қосу, көбейту не символдарды салыстыру сияқты бір әрекет қарапайым опера –
ция деп аталады да, оны орындайтын команда машиналық команда делінеді.
Транзисторды ойлап шығаруға байлансты, 50- жылдардың соңғы кездерінде
техникалық негіздері түгелдей алмастырыл- ған, негізгі элементтері жартылай
өткізгішті транзисторлардан тұратын екінші буын ЭЕМ – дері жарыққа шықты.
Сонымен, тиімді программа құру технологиясына жету арқылы жұмсалатын адам
еңбегін үнемдеудің екінші кезеңі басталды. 60 – шы жылдардың екінші
жартысында және 70 – ші жылдары ЭЕМ құрылымына одан әрі сапалы, күрделі
өзгерістер енгізіліп, элементтік негізгі жартылай өткізгішті интегралдық
схема (ИС), үлкен интелралдық схема (ҮИС) және аса үлкен интегралдық схема
(АҮИС) болатын үшінші, төртінші буын машиналар көптеп жасалына бастады.
Итегралдық (біртұтас) схема (ИС) – мүмкіндігі күрделі транзисторлық
схемадай болатын, аумағы 1 шаршы см – ге де жетпейтін фунциональдық блок.
Ол жартылай өткізгішті кристалдан тұрады да, элементтері он мыңдаған –
миллиондаған транзисторлар, диодтар, конденсаторлар, резисторлар арнайы
тақшада тұтас құрастырылады. Қазіргі кезде бір крисалдық электрондық (5 х 5
мм) схемада жүздеген мың электрондық молекулалар жинақталған.
Интегралдық схеманы пайдалану ЭЕМ – нің сырт аумағын шұғыл кішірейтуге және
оның жұмыс өнімділігін көп мыңдаған есе жоғарылатуға себеп болды. Машина
жұмысын басқарушы және арифметикалық – логикалық информацияны өңдеуге
арналған компьютердің негізгі құрылғыларын бірге қосып процессор деп, ал
бір не бірнеше АҮИС – тен тұратын дербес компьютер (ДК) процессорын
микропроцессор деп атайды. Бір микропроцессордың құра – мында кемінде
бірнеше ондаған мың транзистор бар.
ЭЕМ – дер өте үлкен, үлкен, кіші, өте кіші компьютер болып бірнеше типке
бөлінеді. Үлкен ЭЕМ- дер секундтына, миллионнан артық қарапайым
операцияларды орындай алады.
Интегралдық схеманы пайдалану және ЭЕМ- ді құрастыруды автоматтандыру
жылдамдығы 250-800 мың операцияс бола-тын мини ЭЕМ- дерді және микрЭЕМ –
дерді бір жазу столына толық сыйып кететін ДК – ді көптеп шығаруға
мүмкіндік туғызды. Қазіргі кезде пайдаланып жүрген ДК-лер – ІВМ РС және
оған үйлесімді әмбебап компьютерлер.
1990 жылдардан бастап объектілі – бағдарлы программалау тілдері сияқты
электрондық құралдары жаңа типті етіліп күрделі дамытылған бесінші буын ЭЕМ-
дері дайындалып шықты. ЭЕМ- деоді дамыту одан әрі жалғасуда.
Енгізу құрылғылардың атқаратын міндеті және жұмыс
атқару принциптері мен түрлері.
а)Пернетақта – компьютерге берілгендер мен командаларды енгізу құрылғысы.
ІВМ РС АТ – ге үйлесімді қазіргі кездің компьютерлерінде 101 – 102 – ге
дейін перне болуы мүмкін.
Пернелер фунционалдық, алфавитті – цифрлық және басқару пернелері болып үш
түрге бөлінеді. Мұндағы Ғ1 – Ғ12 пернелерінің әрқайсысы түрлі режимдерде әр
түрлі командаларды орындайтын фунционалдық пернелер. Әріптер, цифрлар,
түрлі басқа символдар жазулы пернелер – алфавитті – цифрлық.
б) Сканер (ізкескіш) – түрлі мәтіндерді, суретті, графикалық кескіндерді,
фотосуреттерді қағаздың құжат беттерінен компьютерге енгізу құрылғысы. Олар
компьютерде файл түрінде сақталады. Сканерлер кескіндерді ақ – қара және
түрлі түсті етіп шығаруына байланысты екі түрге бөлінеді. Біріншісі күңгірт
көрінеді, екіншісі осы сияқты және түрлі түсті кескіндермен жұмыс істей
алады. Сканер ДК- дің парал-лель портына қосылады. Сканермен жұмыс істеу
үшін ДК- дің TWAIN атаулы стандарты сияқты арнайы драйвері болуы тиіс.
в) CD -ROM – ды пайдаланатын компакт дискілердің көлемі шамамен 600 – 700
Мб, олардан тек жазулы мәліметтерді оқуға болады, тіпті оларға
кинофильімдер мен музыкалар енгізіліп таратылып та жүр. Дайын информацияны
жазуға және оқуға арналған компакт дискілерде бар.
Шығару атқаратын міндеті және жұмыс атқару
принципі мен түрлері.
а) Бейнемонитор - екі құрылғыдан тұрады: монитор және бейнеадаптер. Соңғысы
– бейне құраушы символдарды, график және түрлі түстерді түзетін сигналдарды
монитор экранына жіберетін интегралдық микросхема; монитор – кәдімгі
телевизор экраны сияқты электрондық құрылғы.
Бейнеадаптер – монитор экранына шығарылатын бейнелердің кодтарын сақтайтын
өз жады бар құрылғы. Бейнеадаптердің бейнелерді тудыру мүмкіндігіне қарай
монитор жұмысының режимі мәтіндік және графикалық болып екіге бөлінеді.
Монитор үлгілерін бір – бірінен ажырату ең алдымен оның экранының көлденеңі
мен биіктігіне сиятын символдар мен нүктелер санына байланысты. Мәтіндік
режимде кәсіби компьютер экранына 80 х 25 символ сияды. Графикалық режимде,
монитор үлгісіне қарай, экран бетіне 320 х 200 не одан да көп пиксельдерді
орналастыру мүмкін.
Экранда бейненің көріну сапасы және нүктелердің экранда бір түсті не түрлі
түске боялып көрсетілуі бейнеадаптердің үлгісіне байланысты. Олардың
мынадай түрлері бар:
CGF; EGA; VGA; SVGA.
б) Принтер – информацияны қағазға басып шығару құрылғысы. Оның өз жады және
матрицалық, лазерлік, т.б типтері бар. Олардың ішіндегі арзаны –
символдарды қағазға нүктелер жиынтығы арқылы басып шығаратын матрицалық
принтер. Ол иформацияны қағазға басып шығару бөлігі, нұсқаларына қарай, 9,
18 не 24 инелі бастиектен тұрады. Мысалы: арзан EPSON LX- 100 принтерінің
бастиегі 9 инелі, ал LQ- 8706 LQ- 1170 принтерлерінің бастиектері 24 инелі.
Соңғыларының басу жылдамдығы тез, әрі символдарды басып шығару сапасы
жақсы. Қазіргі кезде пайдаланылып жүрген лазерлік принтерлер (EPL- 5000,
EPL- 5200 т.б) информация-ны қағазға лазерлік сәулелер арқылы басып
шығарады. Олардың жылдамдықтары тез, әрі сапалы болғандықтан, бағалары
қымбатырақ.
1.2.Еңбек мәдениетінің мәні мен мазмұны
Еңбек мәдениетіне тоқталмас бұрын, жалпы мәдениет түсінігіне тоқтала
кетейік.Мәдениет (арабша “маданият” – қала, қалалық; латынша – өңдеу, өсіру
деген ұғымдарды білдіреді) – 1) белгілі бір халықтың қол жеткізген
табыстары мен шығармашылығының жиынтығы; 2) адамзат қауымының белгілі бір
тарихи кеңістіктегі қызметі мен өзіндік ерекшеліктері (палеолит мәдениеті,
крит-микен мәдениеті, т.б.); 3) адамдық әрекеттің белгілі бір саласының
жетілу деңгейі (сөйлеу мәдениеті, еңбек мәдениеті, құқық мәдениеті, т.б.);
4) агромәдениет (дәнді өсімдіктер мәдениеті, цитрустық мәдениет, т.б.).[1]
Мәдениет[2] – адамның өз қолымен, ақыл-ойымен жасағандары және жасап
жатқандарының бәрін түгел қамтиды. Жай ғана сауат ашудан және тазалық
ережелерін сақтаудан бастап, өмірдің асқан үлгілі шығармаларын жасағанға
дейінгі ұғымды қамтып жатқан – мәдениет саласының өрісі кең. Мәдениет –
тарихи құбылыс. Оның дәрежесі мен сипаты қоғамдық өмірдің жағдайларына
байланысты өзгеріп отырады. Тарихи дәуірлердің алмасуы мәдениеттің мазмұны
мен формаларына сөзсіз терең өзгерістер енгізеді. Мәдениетті тұлғалық
сипатта қарастырғанда, бірнеше елеулі түсініктерге тоқтала кету қажет,
олардың ішіндегі маңыздылары: мәдени әрекет, мәдени орта, мәдени игіліктер
мен қажеттіліктер және мәдени ұйымдар мен ұжымдар. Бұлардың арасында ең
түбегейлісі — мәдени әрекет. Әрекеттену — жалпы адам мен қоғамның өмір сүру
тәсілі, тіршіліктің тірегі. Мәдени әрекет деп, әдетте, мәдениет игіліктерін
өндіруге, таратуға, тұтынуға бағытталған мақсатқа сәйкес әлеуметтік іс-
қимылдарды атайды. Мәдени игіліктерді толассыз жасау нәтижесінде адам
өзінің де мәдени деңгейін көтереді. Осы әрекеттің қайнары, түпкі қозғаушы
күші ретінде ғылым адамның талап-мұқтаждарын, мәдени қажеттіліктерді бөліп
қарастырады. Осылардың қатарына біз мынандай адамдық қажеттіліктерді
жатқызамыз: өмірдің мәні мен мағынасын іздеу, өмірден өз орнын табуға
ұмтылу, шығармашылыққа талпыныс, альтруизм, гумандылық және тағы басқалары.
Мәдени орта ұғымы мәдениеттің коммуникациялық (қатынастық) табиғатымен
тығыз байланысты. Мәдени орта заттық-материалдық, әлеуметтік ұйымдар мен
ұжымдардан, рухани қызмет орындарынан тұрады. Оларға техника мен қүрал-
жабдықтардың даму деңгейі, тұрмыстық мәдени дәрежесі, адамдардың
білімділігі, кәсіптік шеберлігі, рухани мәдениетті сақтау және насихаттау
ұйымдары (мұрағаттар, мұражайлар, кітапханалар, клубтар және тағы басқалар)
жатады. Қайсыбір ұлттық мәдениетті алсақ та, ондағы салт-дәстүрлер жүйесіне
бірден назарымыз ауады. Салт-дәстүр, — дейді белгілі философ Гердер, — тіл
мен мәдениет бастауларының анасы. Мәдениет өзінің кең мағынасында бір
ұрпақтың келесі ұрпаққа жолдаған өмір сүру тәсілі болғандықтан, осы
жалғастықты, мұрагерлікті жүзеге асыратын салт-дәстүрлер жүйесі мәдениет
өзегін қүрастырады. Әсіресе, жазу-сызу болмаған ерте заманда мәдениет
ырымдар мен сәуегейлікке, . сенім-нанымдарға, дәстүрлі түсініктерге иек
артқан. Ал салт-дәстүрлерге Ғұзыхан Ақпанбет мынандай баға береді: Олар —
терең философиялық ойдың, ғасырлар бойы жинақталған тәжірибенің сұрыпталған
түжырымы, негізгі нәрі, қысқа да көркем бейнесі. Ғасырлар бойы күнделікті
іс-тәжірибе негізінде сұрыпталған жазу-сызу мен азаматтық қоғам өлі жоқ
кезде қалыптасқан салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар мәдени мирасқорлықтың
жалғыз мүмкіндігі болды. Ескі ырымдар мен әдет-ғұрыптардан надандық,
анайылықты емес, қазіргі үлттық мәдениеттердің архетипін аңғарған жөн. Кез
келген ұлттық мәдениеттің негізі мен ділін, ондағы адамгершілік қасиеттер
мен дүниетанымды үғыну үшін мәдениеттің тағы бір түп-тамыры дінге жүгіну
қажет. Тоталитарлық жүйе ұлттық мәдениеттерді құрту мақсатында, дінді
апиын деген марксизм қағидасын басшылыққа алып, ешқандай қасиетті
тірліктері жоқ, шолақ белсенді мәңгүрттерді тәрбиелеуге тырысты. Ал
шындығында діни Ренессанс мәдени дамуда орасан зор роль атқарды. Дінге
дейінгі дүниетаным ретіндегі мифте табиғат қасиетті күштерге баланса,
ұлттық немесе дүниежүзілік діндерде адам мен қоғамның құдіреттілігіне басты
назар аударылады. Осының нәтижесінде өркениет қалыптасады. Жалпы алғанда,
дінтанусыз мәдениеттану жоқ. Мәдениеттің өзекті бөлігі — өнер. Таңбалы
тастағы кескіндер мен тағы адамдардың ырым-билерінен бастап, Рафаэль мен
Микеланджелоның мәңгілік туындыларымен жалғасқан, халықтың шығармашылық
рухынан туған талай сұлу дүниелерсіз, өнер әлемінсіз, қандай мәдениеттің
болсын рухын сезіне алмаймыз. Шынында да, өнер мөдениеттің алтын қазынасы,
адамның ұлылығын білдіретін ғажап көріністердің бірі — оның әсемдікке,
сұлулыққа үмтылуы. Осыған дейін қарастырылған анықтамалардан бір түйінді ой
айтуға болады: мәдениет — адам әлемі. Мәдениет көріністерінде адамдық
парасат, оқыл-ой, ізгілік пен әдемілік заттандырылып, игіліктер дүниесі
құралған. Сонымен бірге мәдениет адамды тұлға деңгейіне көтеретін негізгі
құрал. Әл-Фараби айтқандай, адам — хайуани мадани, яғни, Мәдениетті жан.
Адам — табиғат туьндысы және ол үшін табиғи орта мәңгілік қажеттілік болып
қалады. Мәдениет адамнан табиғатты бөліп алады деген пікір қанша рет
айтылса да, адамның табиғи шығармашылықтың ең жоғары үлгісі екендігіне
күмән жоқ. И. Гердердің тілімен айтқанда, адам — табиғаттың бірінші азаттық
алған пендесі. Ғасырлар — адамның мәдени дамуының куәсі. Бірақ осы алға
қарай жылжу Жер-Анаға әр уақытта жайлы бола бермеді. Адам қоршаған ортаны
өзіне ыңғайлы тұраққа айналдыруға тырысты, алайда осы белсенділік көп
жағдайда табиғатты күйзелтіп, қүлдыратып жіберді. Мәдениет пен табиғатты
қарама-қарсы қоюдың бір түрі адамның табиғи анти мәдениеттілігі жөніндегі
ілімдер еді (киниктер, Ницше). Контрмәдениет атты XX ғасыр туындысы
бұқаралық мәдениеттегі руханилықтың затқа, тауарға айналуына қарсы қозғалыс
сипатында болды. Мәдениет пен табиғатты ұштастыруға тырысатын ілім — мәдени
антропология. Оның негізін са-лушылардың бірі — Э. Уилсон. Әрине аталған
ілімдер табиғи-биологиялық заңдылықтарды тым әсірелеп жібереді, әйткенмен
оның қисыны бар сияқты. Өйткені, XX ғасыр мәдениет пен табиғат дилеммасының
адам тағдыры үшін қауіпті екендігін көрсетіп, заман талабына сәйкес еңбек
мәдениет ілімін тудырды. Адамдық шовинизмді тежейтін бүл ілімнің негізі
есебінде мынадай идеяларды атап өткен жөн:
1. академик В.И. Вернадскийдің Ноосфера (парасатты орта) туралы ілімі;
2. Рим клубының еңбек түжырымдары;
3. Тейяр де Шарденнің адам жөніндегі гуманистік эволю-циялық теориясы;
4. Л.Н. Толстой, М. Ганди, А. Швейцер, Э. Фромм т.б. дамытқан гуманистік
этика т.б.
Тағы айта кететін жайт, осы экология мәселелеріне байланысты Шығыс пен
Батыстың арасындағы айырмашылық туралы. Интровертивтік Шығыс мәдениеті
табиғатқа жақын, ол үстемдік етуге шақырған жоқ. Сонымен, мәдениет адам мен
табиғатты бөліп тұрған қытай қорғаны емес, керісінше, олардың арасындағы
нәзік үндестік және рухани қыл-көпір. Осы үндестікті (гармонияны) одан әрі
жетілдіру — адамзаттың алдындағы келелі міндет. Адам және мәдениет
мәселесін тереңдете түсетін тағы бір жайт адамның қабілеттілігіне, жан-
жақтылығына, шексіздігіне байланысты. Американ ғалымы К. Поппер айтқандай,
адам бірдей үш дүниеге: физикалық, ментальдық (психикалық) және идеалдыққа
жатады. Сонда мәдениет осылардың қайсысымен көбірек анықталады деген заңды
сұрақ туады. Егер біз мәдениетті тек материалдық және рухани бөліктерге
бөлудің қарадүрсін шеңберінен шыға алсақ, онда мәдениеттің өзінің ішкі
мағынасында идеалды екендігіне көзіміз жетеді. Себебі, адамды қоршаған
заттар, дүние — бұл мәдениеттің сыртқы көрінісі ғана, оның мәні —
руханилықты адам әрекетінің нәтижесінде заттандыруда жатыр. Мәдениеттің
ішкі мәні қоғамдағы өмір сүріп жатқан адамдардың өзіндік санасында,
парасаттылық сезімдерінде, рухани ізденістерінде айқындалады. Ж. П.
Сартрлық көсемсөзді қайталасақ, адам әлемге еркін жіберілген, ол еріктілік
жазасына кесілген. Осы сипатта мәдениеттің құпиясы — адамдағы Мендік.
Одан сыртқа ерекше бір нұр — азаттық, жауапкершілік, адамгершілік сәулесі
нұр шашып түр. Мәдениетте адам ғажап биік деңгейге көтеріледі. Мәдениет
дегеніміз менің өмірім, менен бөлінген, мен өлгеннен кейін де тірі болатын
менің шығармашылығым.
Енді мәдениеттің қоғамда атқаратын қызметтерін талқылайық. Алдымен
қоғам және мәдениет ұғымдарында қаншама ұқсастық, үндестік болғанымен,
олардың арасындағы мағыналық, айырмашылықты естен шығармаған жөн. Қоғам —
әлемнің бір бөлігі, белгілі бір мақсаттарды іске асыру жолында әрекет етіп
жатқан субъектілердің (тұлғалардың, топтардың, этностардың, мемлекеттердің)
байланыс нысандары. Яғни, қоғам үғымындағы негізгі мәселе — адам және оның
ұйымдасу нысандары, бұл ретте қоғамды зерттейтін басты ілімді әлеуметтану
деп атайды. Ал мәдениет осы тұрғыдағы қоғамның белгілі бір қасиеті,
көрінісі, сипаты мазмұнында қолданылады. Осыған дейін қарастырылған
ұғымдарды негізге алып, қоғамдағы мәдениеттің төмендегідей қызметтерін
айқындау мүмкіндігі бар: Адамды калыптастыру қызметі. Бұл — мәдениеттің
қоғамдағы басқа қызметтерін бойына жинақтайтын және оның негізгі мазмұнымен
тікелей байланысты нышан. Егер біз адамды әлде құдай, әлде табиғат, әлде
еңбек жаратты деген пікірталастардан сәл көтерілсек, адам мәдениетті, ал
мәдениет адамды қалыптастырғанына көзіміз жетеді. Жеке адам өзі өмір сүріп
жатқан қоғамның туындысы, төл перзенті [5]. Маугли — көркем бейне.
Жануарлар арасында кездейсоқ өскен адам мәдениеттік қасиеттерден жұрдай
болады. Адамға ең қиыны — адам болу. Ал оның негізгі шарттарының бірі
ретінде ізгілік пен зұлымдық, ақиқат пен жалғандық, әділеттілік пен
өктемдік, бодандық пен азаттық, сұлулық пен ұсқынсыздық арасындағы адамның
таңдауын аламыз. Соның нәтижесінде жеке тұлғада өзіндік сана тұрақталады,
ол озық мәдениет үлгілерін өз бойына сіңіреді. Жалпы алғанда, мәдениеттің
алға басуы дегеніміз дүниежүзілік тарихтың адам үшін, оның мүдделері мен
өзіндік мақсаттары бағытында толыққанды ашылуы болып табылады. Жалғастық,
мәдениет мұрагерлік қызметі. Мәдениеттің бұл қызметі бір ұрпақтан екінші
ұрпаққа берілетін бүкіл адамдық өмір тәсілдерінің өзіндік ерекшеліктеріне
қатысты. Ақпараттық (информациялық) беріліс әлеуметтік жүйеде биологиялық
тұқым қуалаушылықтан өзгеше жүреді. Шын мәнісінде қоғамда ұрпақтар
жалғастығы мәдени мұраларды игеру, қабылдау және оны шығармашылықпен дамыту
арқылы жүзеге асады. Мәдени ақпараттар — салт-дәстүр, әдет-ғүрып, рәсім-
рәміз, діл мен тіл, дін және өнер, білім т.б. руханилықтың белгілі бір
деңгейін меңгерудің нәтижесінде мәдениет субъектісінің өзіндік санасының
жанды буынына айналады.
Танымдық қызметі
Мәдениеттің қоғамдағы бүл қызметміндетінің сан алуан қыры бар. Бірден
біздің назарымызды өзіне аударатын нәрсе — мәдениет пен білімнің ара
қатынасы. Табиғаттан қулығын асырып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 2
І. Оқушылардың есептеуіш техника мамандығы бойынша еңбек мәдениетін
қалыптастырудың теориялық негіздері 1.1. Есептеуіш техника мамандығы туралы
жалпы түсінік 5
1.2.Еңбек мәдениетінің мәні мен мазмұны 17
ІІ. Тәжірибелік бөлім 28
2.1 Есептеуіш техника мамандығы бойынша еңбек мәдениетін қалыптастыруда
пәнаралық байланысты қолданудың сипаттамасы 28
2.2. Оқушыларда есептеуіш техника мамандығы бойынша еңбек мәдениетін
қалыптастыруда пәнаралық байланыстың алатын орны 33
2.3.Пәнаралық байланыс негізінде оқушыларда еңбек мәдениетін
қалыптастырудың әдістемесі 46
Қорытынды 60
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 63
КІРІСПЕ
Оқушыларға еңбек мәдениетін қалыптастыру мұғалімдердің басты маңызды
жұмыстарының бірі болып табылады. Сонымен, еңбек мәдениетіне тоқталмас
бұрын, мәдениет туралы білу қажет болады.Еңбек тәрбиесі - өскелең жастар
тәрбиесінің құрамды бөлігі, оқушылардың еңбекке қатынасын және жалпы еңбек
мәдениеті дағдыларын қалыптастыруға бағытталған педагогикалық ықпал ету
жүйесі. Еңбекке тәрбиелеу мен еңбекке үйрету өзара байланысты, бірін бірі
толықтырумен мектеп оқушыларын шығармашылық іс-әрекетке дайындаудағы
бірыңғай үдерістің екі жағы болып табылады
Мектеп алдына қойылған еңбекке дайындау міндетін шешуге мүмкіндік
беретін маңызды құралдардың бірі еңбекке үйрету болып табылады. Еңбекке
үйрету үдерісі нәтижесінде оқушылардың дүниетанымы, еңбекке адамгершілік
және психологиялық тұрғыдан әзірлігі қалыптасады. Өскелең ұрпаққа тәрбие
берудің бүкіл мәселесін шешу белгілі мөлшерде әр мектептің еңбекке үйрету
міндеттерін қаншалықты дұрыс түсінуіне және оған қаншалықты байыпты
қарайтынына байланысты болмақ.
Мәдениет (латын cuItura өңдеу, егу деген сөзден шыққан). Мәдениет адам
жасаған әлем сияқты екінші табиғат. Мәдениет адамдардың өмір сүрген
ортасымен қарым-қатынасы. Қарым қатынас нәтижесінде қалып тасқан ерекше
құбылыс. Мәдениет әр түрлі әлеуметтік құрылым, топтардың, жіктердің,
ұлттардың, жеке адамдардың өмір сүруі жағдайына сәйкес болып қалыптасады.
Қоғамда адам тілегінен тыс мәдениет қалыптаспайды. Мәдениеттің дамуы
қоғамды ілгері жылжытады. Мәдениетке бірден бір ой бөлген Абай Құнанбаев.
Көне замандағы адамдар әр уақытта да құдайлар қоршауында болды,
олардың санасынан құдайлар берік орын алды. Үйде де, түзде де құдайлар
адамдармен бірге болды оларды жебеп, қорғап отырды. Құдайлар қалаларда
тұрды, қала заңдары мен қала азаматтарын бәле жаладан қорғады. Сондықтан
эллинист Макс Поленц полистік патриотизмді ерекше дәріптейді.
Мәдениет негізінде екі үлкен түрде болады: материалдық және рухани.
1. Материалдық - бұл өндірістегі құрал-саймандар техника, құрылымдар
және тағы басқалар.
2. Рухани — бұл ғылым, өнер, әдебиет тағы басқалар.
Мәдениеттің бұлай бөлінуі белгілі шартқа байланысты Олардың арасында
тығыз байланыс, қатынастар бар. Осылардың нәтижесінде олар бір-біріне әсер
етеді. Мысалы, адам ойындағы кейбір ғылыми-техникалық жобалар, тұжырымдар
нақтылы өмірде жаңа техника, сайман, басқа құрал-жабдық түріне айналады. Ал
жаңадан пайда болған техника, құрылғы, технология, жаңа ой-пікірлер,
тұжырым, теория жасауға мүмкіндік туғызады.
Материалдық мәдениет құрамына еңбек құралдарымен бірге барлық қолмен,
ақылмен өңделген еңбек заттары жатады. Олардың мазмұны мен түрі мәдениеттің
даму сатысын көрсетеді. Сондықтан мәдениеттегі қазіргі бардың, болашақтың
сабақтастық байланысын тани білу қажет. Өткендегі құрал – саймандар із-
түссіз жоғалып кетпейді.
Адамдар күнделікті өмірде мәдени құбылыстарды әртүрлі түсінеді.
Біреулері мәдеениетті қоғамдағы құндылықтарды адамдардың жете ұғынуы,
саналы түрде меңгеріп алуы десе, екіншілері – қоғамдағы адамдардың білім
мен тәрбие алу процестерінде пайда болған адамның саналы ақыл-ойы, мінезі,
оның ойлау қабілеті, сезімі ретінде қарайды.
Мәдениет — тұтас бір құбылыс, оны зерттегенде жүйелі талдау әдісі
қолданылады. Бұл әдісті екі тұрғыда қолдануға болады.
1) мәдениет қоғамның оның әрбір саласының сапалық сипаттамасы ретінде
болады.
2) мәдениет жүйе ретінде, яғни, оның құрылымы, оған кіретін бөліктер,
элементтер, олардың арасындағы байланыс-қатынастарды, мәдениеттің жүйелік
салаларын зерттейді. Адам іс-әрекеті дамуының өзі мәдени құбылыстың жеке
көрінісі болады.
Жалпы мәдениет құрылымы екі үлкен бөліктен құралады:
1) Материалдық мәдениет. Бұл адамның табиғатты өзгерту, қайта
құру процесімен байланысты;
2) Рухани мәдениет. Бұл адамның рухани дүниесін және оның
әлеуметтік өмірін өзгертумен байланысты болады.
Мәдениеттің мәні мен мазмұны оның құрылымымен тығыз байланысты. Ал,
оның құрылымы күрделі болғандықтан әртүрлі элементтерден, бөліктерден
тұрады. Мәдениеттің негізгі элементтерінің ең бастысы және осыған сәйкес
басты атқаратын қызметі таным, яғни таңба – символдық элемент болып
саналады. Халықта күш — білімде деген сөз бос айтылманы белгілі.
Білім әр уақытта белгілі бар ұғымдар, түсініктер арқылы қалыптасып,
тілде көрініс тауып, анықталады.
Қазақстан Республикасының 2015-жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасының жобасының Білім беру мазмұны мен деңгейлері -деп
аталатын 4-тараудың 4.3.1.-тармағында: Білім беру мазмұнында информатика
негіздері мен шет тілін ерте жастан бастап оқыту мен тәрбиелеудің негізгі
бағыттары көрсетіліп белгіленген.[1] Сондықтан заман талаптарына сай
информатиканы бастауыш мектептерден бастап алғашқы дайындық курсы ретінде
ендірудің қажеттілігі бүгінгі күнгі педагогика саласындағы іргелі тың
мәселелердің бірі болып отыр.
Орта мектепте информатиканың жеке пән ретінде оқытылуы, көптеген
педагогикалық ізденістер мен ғылыми-әдістемелік еңбектердің туындауының
жандана түсуіне алып келеді. Информатиканың бүгінгі қоғамдағы алатын орны
ерекше, ғылыми-әдістемелік тұрғыда көптеген ғылыми зерттеу жұмыстары
жүргізілуде. Атап айтқанда, ғылыми зертеулердің ішінен С.Пейперт, Ж.Пиаже,
Ю.Первин, Е.Коган, О.А.Красноперова, А.Витухновская мен А.Семенованың және
отандық ғалымдарымыздан Е.Бидайбеков пен Ж.Қараевтың тұжырымдары мен
Қ.Әбдиев, Ж.Сардарова және Г.Абдулкаримованың зерттеу жұмыстары төменгі
сыныптарда информатика элементтерді пайдаланудың теориялық негізі бола
алады.
Алайда, бұл зерттелген жұмыстарда төменгі сыныпта информатика элементтерін
оқыту негізінде пәнаралық байланысты жүзеге асыру жөніндегі мәселелер
жеткілікті дәрежеде зерттелген жоқ.
Сондықтан, төменгі сынып оқушыларына информатиканың алғашқы түсініктері мен
ұғымдарын беру, сонымен қатар басқа пәндерді оқып үйренуге пәнаралық
байланысты жүзеге асыру арқылы қажет болатын біліммен, іскерлікпен,
дағдымен қаруландыру және жастарды ақпараттық қоғамда қызмет етуге
дайындауды осы кезеңнен бастау қажеттілігі басты назарда болып отыр.
Мұндай келесі мәселерді шешу, төменгі сыныпта информатика элементтерін
оқыту негізінде пәнаралық байланысты жүзеге асыруды теориялық психологиялық
және педагогикалық жағынан негіздеуді қажет етеді. Жоғарыда аталған
мәселелер зерттеу жұмысының көкейкестілігін анықтайды. Бірақ, бүгінгі таңда
информатика элементтерін пәнарлық байланыс негізінде төменгі сыныпта
оқытудың қажеттілігі мен оның оқу үрдісінде жүргізуге тиімді оқу-
әдістемелік құралдармен, оқыту бағдарламалармен жеткілікті дәрежеде
болмауының арасында қарама-қайшылық бар. Осы қарама-қайшылықтан, төменгі
сыныпта информатика элементтерін пәнаралық байланыс негізінде оқытуды
еңгізу арқылы оқушыларды алғашқы білім, іскерлік, дағдыларды қалай
қалыптастыруға және оның қандай теориялық, психологиялық-педагогикалық алғы
шарттарын анықтауға болады?-деген диплом жұмысының мәселесі туындайды.
Зерттеу көкейкестілігі: Мектепте есептеуіш техникасының мазмұнын
дамыту келешегі оқушылардың ақпараттық сауаттылығы мен еңбек мәдениетін
қалыптастыру бағытында информатиканың ғылыми зерттеу объектісінің
кеңеюімен байланысты.
Зерттеудің мақсаты –орта мектепте есептеуіш техника мамандығының
оқыту үрдісін технологияландыруды және еңбек мәдениетін қалыптастыруды
теориялық және практикалық тұрғыдан негіздеу, тиімді жолдарын анықтау.
І. Оқушылардың есептеуіш техника мамандығы бойынша еңбек мәдениетін
қалыптастырудың теориялық негіздері
1.1. Есептеуіш техника мамандығы туралы жалпы түсінік
Оқушыларға есептеуіш техника мамандығын танысудан бұрын есептеуіш
техниканың даму тарихын білулері қажет болады. Есептеуіш техниканың даму
тарихы Ең алғашқы пайда болған есептеу құралы есепшот болып табылады.
Кейбір деректерге сүйенсек,есепшоттың жасы 2000-5000 жылдар шамасында, ал
пайда болған жері ертедегі Қытай немесе ертедегі Египет, тіпті ежелгі
Греция болуы да мүмкін. Бұл санау құралын гректер мен Батыс-Еуропалықтар
абак деп, қытайлықтар суан-пан, жапондықтар серобян деп атаған. Бұл
құралмен есептеулер оның шұңғыл тақтада орналасқан тастарын жылжыту арқылы
жүргізілген. Тастар піл сүйегінен, түрлі түсті шынылардан, қоладан жасалды.
Осындай есепшоттар қайта өркендеу дәуіріне дейін пайдаланылып келді. Оның
жетілдірілген түрі осы күнге дейін қолданылып келеді. XVII ғасырдың басында
шотландиялық математик Джон Непер логарифм түсінігін енгізді және логарифм
кестесін жариялады. Ал 1761 жылы ағылшын Д.Робертсон жүгіртпесі бар
навигациялық есептеулер жүргізуге арналған логарифм сызғышын жасады. Мұндай
құрал жасау идеясын 1660 жылдары Исаак Ньютон ұсынған болатын. Соңғы кезге
дейін логарифм сызғыштары инженерлердің бірден-бір есептеуіш құралы болып
келді, бірақ өткен ғасырдың екінші жартысында пайда болған электронды
калькуляторлар оларды қолданудан ығыстырды. 1642 жылы француз математигі
Блез Паскаль он тоғыз жасында дүние жүзінде бірінші рет қосу машинасы деген
атпен белгілі, жетектер мен дөңгелектерден тұратын механикалық есептеу
машинасын құрастырды. Паскальдың машинасында көпорынды сандарды қосу мүмкін
болды.
1694 жылы атақты неміс математигі Лейбниц Паскальдың идеясын дамытып,
өзінің механикалық есептеу машинасын – арифмометрді құрастырды. Дөңгелектің
орнына мұнда цифрлар жазылған цилиндр қолданылды. Бұл құрал күрделі қосу
мен алу есептеулерін жүргізумен қатар, сандарды бөлу, көбейту, тіпті
квадрат түбірін табу амалдарын да орындайтын болды. Кейін арифмометр
бірнеше рет жетілдірілді Бұл бағытта орыс өнертапқыштары П.Л.Чебышев пен
В.Т.Однер көп еңбек етті. Арифмометр қазіргі қолданыста жүрген
калькуляторлардың негізін салды. Арифмометр мен қарапайым калькулятор
есептеу жұмыстарын механикаландыру құралдарының қызметін атқарады, бұларда
есептеуде адамның өзі әрекеттер тізбегін анықтап басқарады. Есептеуіш
техникалардың қарқындап дамуы XIX ғасырдан басталды. Есептеуіш техниканың
дамуындағы келесі қадам алдын ала жасалған программа бойынша адамның
қатысуынсыз есептеулерді орындайтын құрылғылар жасау болды.
Беббидждің аналитикалық машинасы өз заманының озық идеясы болатын. Ол
техникалық жағынан алғанда өте күрделі құрылғы болғандықтан, оны
құрастыруға қажетті техникалық базаның сол кезеңде болмауына байланысты
Беббидждің машинасы 40 жылдан астам уақыт қағаздағы сызба түрінде болды.
Алайда осы машинаның жобасында ұсынылған негізгі идеялар ХХ ғасырда алғашқы
компьютерлерді құрастыру кезінде басшылыққа алынған болатын. Сондықтан
аналитикалық машинаны қазіргі компьютерлердің "арғы атасы" десе де болады.
Алғашқы программалық басқарылатын есептеу машинасын құрастыру идеясын 1821
жылы ағылшын математигі Чарльз Беббидж өзінің аналитикалық машинасында
ұсынған болатын. Беббидждің аналитикалық машинасы – ақпаратты өңдеп қана
қоймай, оны жадында сақтап, адамның тікелей араласуынсыз алдын-ала жазылған
программамен жұмыс істейтін алғашқы әмбебап құрылғы болатын. Бұл машинада
қазіргі компьютерлерде бар барлық негізгі құраушылар: бастапқы сандар мен
аралық нәтижелерді сақтауға арналған жад, жадтан алынған сандармен амалдар
орындайтын арифметикалық құрылғы, берілген программа бойынша есептеу
барысын қадағалап отыратын басқару құрылғысы, деректерді енгізу мен оларды
басып шығару құрылғылары болды. Басқару программасы перфокарта деп аталған
қатырма қағаздардағы тесіктердің көмегімен кодталды. Бэббидждің идеясы өз
уақытынан озық еді. Оның машинасы өте күрделі құрылғы болғандықтан, ол
кездегі техникалық мүмкіндік мұны жүзеге асыра алмады. Беббидждің машинасы
1860 жылдары ғана құрастырылып іске қосылған болатын. Осы машинаға қажетті
программаны 1846 жылы ағылшынның әйгілі ақыны Джордж Байронның қызы Ада
Лавлейс жазды. Сондықтан Ада Лавлейсті алғашқы программалаушы десе де
болады. ХХ ғасырда электронды-есептеуіш машиналардың (ЭЕМ) пайда болуына
байланысты есептеуіш техника бұрын болмаған жылдамдықпен қарыштап дамып,
айналдырған 50 жылдың ішінде күрделі өзгерістерге ұшырады. Сондықтан
электронды-есептеуіш машиналардың даму кезеңін белгілі бір кезеңдерге бөлу
қалыптасқан. І кезең (1945-1955 жылдар) ХХ ғасырдың бірінші жартысы
радиотехниканың қарыштап дамыған кезеңі болатын. Сол кездегі
радиоқабылдағыштар электронды-вакуумды шамдармен жұмыс істейтін. Алғашқы
электрондық-есептеуіш машиналарды құрастыру үшін осындай электронды-
вакуумды шамдар қолданылды. Электронды шамдармен жұмыс істейтін алғашқы
электронды есептеуіш машина 1946 жылы Америка Құрама Штаттарында
құрастырылды
Адамдар есептеуді жүргізуді есептеу аспаптары мен құрылғылары пайда
болмай тұрып бастаған. Ол үшін олар қол саусақтарын, тастарды, ағаш
таяқшаларды пайдаланды. Олар тастарды үйіп, заттардың санын жерге сызған
сызықшалармен немесе жіптерге түйілген түйіншектермен есептеген. Бірақ бұл
есептеулер көлемінің артуы есептеу құралдарының пайда болуына себепші
болды. Ең бірінші пайда болған есептеу құралы ол есепшот болды. Есепшоттың
жасы 2000 – 5000 жылдар шамасында. Пайда болған жері Ертедегі Қытай немесе
ертедегі Египет, ежелгі Греция болуы мүмкін. Гректер мен Батыс Еуропалықтар
абак деп, қтайлықтар суанпан, жапондықтар серобян деп атаған.
Есепшотпен есептеулер орналасқан тастарды жылжыту арқылы жүргізілген.
Есепшот Ресейде ХҮІ – ХҮІІ ғасырларда пайда бола бастаған. ХҮІІ ғасырда
Джон Непер логарифм түсінігін енгізді.
1761 жылы ағылшын Д.Робертсон жүгіртпесі бар навигациялық есептеулер
жүргізуге арналған логарифм сызғышын жасап шығарды. Логарифм құралын жасау
идеясын 1660 жылы Исаак Ньютон ұсынған.
1642 жылы француз математигі Блез Паскаль дүние жүзінде бірінші рет қосу
машинасын жасап шығарды. Ол жетектер мен дөңгелектерден тұратын механикалық
машина болатын. Онда көп мәнді есептерді қосу мүмкін болды.
1694 жылы неміс математигі Лейбниц механикалық есептеу машинасы
арифмометрді құрастырып жасады. Онда дөңгелектердің орнына цифрлар жазылған
цилиндр қолданылды. Онда көбейту, бөлу, квадрат түбірін табу амалдарын
орындау мүмкін болды. Бірақ арифмометр кейін бірнеше жетілдірілді, бұл
бағытта орыс өнертапқыштары П.Л.Чебышев пен В.Т.Однер көп еңбек еттң. Осы
арифмометр қазіргі қолымызда жүрген калькулятордың негізін салды. Есептеуіш
автоматтың алғашқы авторы Чарлз Бэббидж болған. Адамдар оны компьютержің
атасы деп атайды. 1833 жылы бағдарлама арқылы басқарылатын Аналитикалық
машина жобасын жасады. Оған дүние жүзі алғашқы 1846 жылы Бэббидж
машинасына бағдарлама жазған Ада Лавлейс болды. Ол ең бірінші
бағдарламалаушы деп саналады.
ХІХ ғасырдың соңында американдық Герман Холлерит есепші – перфорациялық
машина құрастырды.
1944 жылы американ математигі Говард Айкен Гарвард университетінде
бағдарламамен басқарылатын, релелік және механикалық элементтерге
негізделген МАРК -1 автоматты машинасын құрастырды.
1946 жылы АҚШ – тың Пенсильван университетінде ENIAC (Эниак)деп аталатын
бірінші электрондық есептеуіш машина жасалды. Оның салмағы – 30т, 18000
электрондық шамдардан болды. 300 көбейту амалын орындай алды.
1949 жылы американ математигі Джон Фон Нейманның идеясы негізінде EDSAC
машинасы құрастырылды.
Кеңестер Одағында бірінші ЭЕМ 1947 – 1948 жылдары академик Сергей
Алексеевич Лебедевтің МЭСМ (малая электронная счетная машина) жасалды. 1952-
1953 жылдары оның жетілдірілген түрі БЭСМ (большая электронная счетная
машина) пайдалануға енгізілді. Ол секундына 10000 амал орындай алатын.
ЭЕм – нің дамуы бірнеше буындарға бөлінеді.
І. ЭЕМ-нің бірінші буыны (1940-1955).
электронды шамдармен жұмыс істеді
есептеу жылдамдығы секундына 10-20 мың операция
әр машинаның өз тілі болды
операциялық жүйелер болған жоқ
енгізу және шығару: перфоленталар,перфокарталар, магнитті таспалар
ІІ. ЭЕМ-нің екінші буыны (1955-1965).
жартылай өткізгіш элементтер – транзисторлар
(1948, Дж. Бардин, У. Брэттейн и У. Шокли)
жылдамдығы секундына 10-200 мың операция
алғашқы операциялық жүйелер
алғашқы программалау тілдері: Фортран (1957), Алгол (1959)
мәліметтерді сақтау құралдары: магниттік барабандар, магниттік дискілер
интегралды микросхемалар (1958, Дж. Килби)
ІІІ. ЭЕМ-нің үшінші буыны (1965-1980).
есептеу жылдамдығы секундына 1 млн. операцияға дейін
жедел жад – жүздеген мың байт
операциялық жүйелер – жадты,құрылғыларды, процессор уақытын басқару
IV. ЭЕМ-нің төртінші буыны (1970- ).
үлкен және аса үлкен интегралды схемалардан (ҮИС, АҮИС) тұратын
компьютерлер дербес компьютерлер
қарапайым пайдаланушылардың пайда болуы, графикалық интерфейстің
қажеттілігі
әрекет ету жылдамдығы секундына 1 млрд. операциядан жоғары
оперативті жад – бірнеше гигабайт
көппроцессорлық жүйе
компьютерлік желілер
мультимедиа мүмкіндіктері (графика, анимация, дыбыс)
V. ЭЕМ-нің бесінші буыны (Жапония, 1980-жылдар)
Мақсат – жасанды интеллект қызметін атқаратын суперкомпьютер құрастыру
Жобаның негізгі сипаты:
барлық мәліметті логикалық тәсілдермен өңдеу (Пролог тілі)
өте үлкен мәліметтер қоры
параллель есептеулер мүмкіндігін қолдану
бөліп есептеу әдісі
компьютермен дауыстап сөйлесу
программалық жабдықтарды аппараттық жабдықтарға біртіндеп ауыстыру
Проблемалар:
жүйенің өздігінен даму идеясы іске асқан жоқ
программалық және аппараттық жабдықтардың балансын қате бағалау
дәстүрлі компьютерлер бұдан да жоғары жетістіктерге қол жеткізді
технологиялардың сенімсіздігі
интернеттің дамуы – мәліметтерді сақтаудың жаңа моделі
50 млрд. йен қаражат жұмсалды
Ү. Сергіту сәті
Есептеу Техникасы Ассоцияциясы (ағылш. Association for Computing
Machinery, ACM) есептеу техникасы мамандарының қоғамы. 1947-жылы әлемнің ең
ірі әрі беделді ғылым және білім есептеу техникасы қоғамдығы. 100,000-нан
астам адам қоғам мүшелері болып саналады. Штаб-пәтері Нью-Йорк қаласында
орналасқан. Аталған қоғам ЭЭИИ қоғамымен қолма-қолтық жұмыс істеуде.
Оқушылар қоғамдық еңбекті дамытудың маңызды белгісі, оны бөлісу мен
бірлесу. Өндірістк еңбекті жүйелі түрде бөлісу мен бірлесу басшы еңбегін
адамдардың іс-әрекетіндегі ерекше түрге бөлуге ықпал етті. Басшылықта
бірлескен еңбек объективі қажеттілік, өйткені оны жүзеге асыру үшін
адамдардың бірлесіп әрекет етуі қажет, ал мұның өзі басқару арқылы
қамтамасыз етіледі.
Басқару еңбегі жалпы еңбек секілді әлеуметтік-экономикалық табиғаты болады.
Оның өзі қоғамдық еңбектің даму процесінде пайда болады.
Басқару еңбегі өндірістік еңбек болып саналады. Мұның өзі өндірісті, соның
ішінде басқару еңбегінің өнімділігін арттырудан туындайды. Басқару
еңбегінің өзіндік ерекшелігі болады, оны еңбек өнімділігін салыстыру арқылы
анықтайды.
Өндірістік және басқару еңбектерін салыстыруды мынадай тиісті белгілері
бойынша жүргізуге болады; еңбек заты, тікелей мақсат пен еңбек нәтнжесі,
еңбек құралы, еңбек сипаты, оның мазмұны.
Еңбек заты дегеніміз адам еңбегіне арналғаны, адамның еңбекке күш жұмсауы.
Өндірістік еңбек заттарына материалдық және физикалық компоненттер жатады,
адамдар еңбек құралдарының көмегімен өндіріс өнімдерін өңдейді және
түрлендіреді.
Басқару еңбегінің затына көбінесе мәліметтерді жатқызады. Өйткені, басшы
қызметшілер шындығында мәліметтерді өңдеумен шұғылданады. Алайда,
мәліметтерді басқару еңбегінің бірден бір құралы деп есептеуге болмайды.
Тағы бір атап көрсететін жайт, басқару объектісі адамдар болып саналады.
Еңбек заты – бұл іс-әрскетке бағытталған нәрсе. Басқару кезіндегі ықпал
ететін объектілері – адамдар, ұжым мүшелері, өндіріс процесі және басқару
(ІІ. 204-205).
Басқару – ең алдымен адамдармен жұмыс істеу. Тек мәліметтерді өңдеу
басшының бағыныштылармен тікелей қарым, қатынас жасауын алмастыра алмайды.
Кейде басшының бағыныштыларымен қарым-қатынасын мәлімет ісіндегі ерекше
түрі, мәліметтерді алудың және таратудың ерекше түрі ретінде қарастырылады.
Алайда, мәлімет ұғымын, басқарудың ерекше және оның негізгі заты
ретіндегі адам және оның іс-әрекеті ұғымымен біріктіруге болмайды.
Адамдарға және олардың іс-әрекеттеріне басқару еңбегінің негізгі ықпалдары
бағытталған. Ал, мәлімет адамдардың іс-әрекетін бейнелейтін құралы болып
саналады.
Демек, басқару еңбегінің елеулі ерекшелігі, оның өндіріс еңбегінен
өзгешелігі еңбек затының айырмашылығында.
Еңбектің маңызды сипаттамасының бірі, оның ақырғы және тікелей мақсаты мен
нәтижесі. Өндірістік және басқару еңбегінің түп мақсаты ортақ, өйткені
басқару еңбегі өндірістің бір бөлігі ретінде, тұтастай жұмыс ұғымына ене
отырып, өндірістік еңбектің түпкі мақсатынан өзгеше болуы мүмкін емес.
Қоғамдық еңбекті бөлісу жүйесінде басқару және өндірістік еңбектің тікелей
мақсатының ерекшеліктері болады. Нақты өндірістік еңбектің тікелей мақсаты
мен нәтижесі нақты өнімді әзірлеу немесе белгілі бір қызмет көрсету болып
саналады. Басқару еңбегі басқаша мақсатты көздейді, оның сипаты мен мәні де
өзгеше. Басқару еңбегінің тікелей мақсаты – ұжымның бірлескен күш-жігерін
үйлестіру және оның мүшелерінің ақырғы жоспарланған нәтижеге жетуге
арналған бірлескен іс-әрекетін қамтамасыз ету.
Жалпы ұғымда еңбек құралы дегеніміз Зат немесс заттар жиынтығы, оны
адамдар өзі мен еңбек құралы аралығында қояды және де оның өзі осы затқа
ықпал ету үшін қызмет етеді. Еңбек құралдарын қолдану мен жасау –
адамдардың еңбек әрекетінің өзіндік көрінісі (І. 112-116).
Басқару еңбегімен, құрамында басшылары, мамандары мен техникалық
орындаушылары бар арнайы аппарат шұғылданады. Басқару қызметкерлерінің саны
өндіріс қызметшілерінің санына қарағанда негізсіз көбейіп кететін фактілер
байқалады. Мұның өзі басқару аппаратын ұстау шығынын көбейтуге әсер етеді.
Сондықтанда басқару жұмысын ықшамдау, басқару енбегінің өнімділігін және
оның ұйымдастырылуын арттыру жолдарын қарастырудың зор маңызы бар.
Адамдармен жұмыс істеу өнері туа пайда болмайды, оның өзі өмір бойы, өмір
тәжірибесінің, өзімен өзі жұмыс істеудің, сан салалы білім алудың
нәтижесінде қалыптасады.
Басшылық тәсілі ұжым деңгейіне тығыз байланысты, олар өзара қатысты әрі
бірін-бірі жетілдіріп отырады.
Басшының ұжыммен қарым-қатынасы көбінесе оның жеке басына және де сол
ұжыммен ынтымақты, дұрыс жұмыс істей білуіне байланысты. Осыған орай
басшының ұжыммен қарым-қатынас орната білуінің ұйым үшін зор маңызы бар.
Басшының ұжыммен қарым-қатынасы бірқатар ерекшеліктерімен сипатталады.
Біріншіден ұжымдағы қарым-қатынас жағдайыпа басшыға тиісті право мен
өкілеттілік біршама ықпал етеді. Ұжым алдында тұрған міндеттерді шешу үшін
қажетті осындай праволарды жүзеге асыру, басшының ұжыммен ресми, іскерлік
қарым-қатынас орнатуының негізі болып саналады. Бұл қарым-қатыас жеке
адамдармен үйлесуі де, үйлеспеуі де мүмкін. Екіншідең көпшілік ұжым үшін
басшы – бұл тек лауазым бедел ғана емес, белгілі бір білімді және ұжым мен
ұйым ісін басқару саласында қабілеттілікті қажет етеді. Осыған орай
кәсіптік этиканың алуан түрлі болып саналатын басшы этикасы, басшылық
этикасы туралы айтуға тура келеді.
Үшіншіден, басшының ұжыммен қарым-қатынас этикасы топтасқандықтың, ұжымды
ұйымдастырудың, олардың өз әлеуметтік функциясын орындаудың маңызды факторы
болып саналады. Басшының осындай қарым-қатынасқа ықпал етуі, оның
өкілеттілігі, правосы ғана емес, сондай-ақ оның идеялық ықпалы, сенімі мен
жеке басынвң үлгісі.
Төртіншіден, ұжым құрамына қарай басшы өзін жақсы жағынан да, нашар жағынан
да көрсетуі мүмкін. Мұндайда адамдар басшының кейбір дағдысына
еліктейтіндігін өздері де аңғармай қалады.
Басшылық психологиясы мынаған байланысты:
- сөйлеу мәдениетіне, өз ойын сауатты, айқын жеткізе білуіне. Дауыс ырғағын
құбылту арқылы айтқан сөзін 40%-тей тиімді ете алады. Айта, тыңдай, сөйлей
білуге жаттығу қажет. Басшы сөйлей білумен қоса, тыңдай да, жұртшылықты
қызу әңгімеге тарта білу де тиісті;
- еңбек мәдениетіне, жұмыс уақытын ұтымды ұйымдастыруына;
- мінез-құлық мәдениетіне: этика, эстстика. Сыртқы мәдениеті ішкі
мәдениетіне үнемі сәйкес келе бермейді;
- сезім мәдениетіне: эмоцияны, дауыс ырғағын, қол қимылын, бет қимылын
тежей білуінде. Мәселен, эмоция адамдармен жақындауға да, одан күдер үзуге
де ықпал етеді. Осының барлығы қызмет этикасына жатады. Басшының өресі
басқалардан әлде қайда жоғары болуы, тәрбиеші болуы, өзінің үлгі-өнегесін
көрсете білуі тиіс.
- сынау өнері, сынды дұрыс қабылдай білу қажет;
- сын жалпылама болмай, нақтылы адамға арналуы тиіс (жеке басын емес, ісін
сынау қажет);
- сынау мақсатын айқындау және сыналатын адам туралы; мағлұмат алу;
- адамның дербес ерекшеліктерін ескере отырып сынау, алғашқы ескертуді
оңашада айту;
- сынау орнын және тәсілін ойластыру;
- сынай отырып, іскерлікпен жауап беруге жағдай жасау. Американдық
менеджерлерге қойылатын басты талаптың бірі – сынай білу және сынды
қабылдай білу. Сынау мен жазалаудан жалтаруға болмайды.
Сынаудан қорқаттын басшы – басшы емес. Әйтеуір қалайда сынау керек деген
пиғылдан аулақ болған жөн, мұндайда сынның беделі түсіп, жұртшылық арасында
бәрібір басшының бабын таба алмайсың, деген қаңқу сөз тарайды. Сын әділ
болуы, нақты кемшілікті дөп басуы тиіс.
Білікті педагогтар оқыту процесінде оқушылардан тек қателік іздеуге
болмайтындығын жақсы біледі. Іскер педагог ешқашанда бұлай істеме деп
айтпайды, былай істесек қайтедік дейді, яғни өктемдік көрсетпей, сыпайы
ғана жұмсайды (ІІІ. 315-316).
Жеке адамды жан-жақты дамытуда еңбек шешуші факторлардың бірі. Еңбекке
тәрбиелеу, баулу және кәсіптік бағдар, мектеп оқушыларының қоғамға пайдалы,
өнімді еңбекке тікелей қатысуы, оқуға деген саналы көзқарасты тәрбиелеудің,
азамат болып өсудің, жеке адамды адамгершілік және зиялылық жағынан
қалыптастырудың негізгі көзі болып табылады. Бұл еңбек тәрбиесінің мақсаты
деуге болады.
Мектепте еңбекке тәрбиелеудің негізгі міндеттері.
1. Еңбексүйгіштік пен еңбек адамдарына құрметпен қарауға баулу.
2. Оқушыларды халық шаруашылығының салаларындағы еңбектің түрлерімен
таныстыру, еңбек іс-әрекеті барысында олардың дағдысы мен іскерлігін
қалыптастыру.
3. Мамандық таңдауға дайындау.
Жасөспірімдерді еңбекке тәрбиелеудің жалпы міндеттері бірнеше жеке
міндеттерді орындау арқылы іске асырылады. Олар төмендегідей:
- Балаларды еңбекке психологиялық және практикалық тұрғыдан даярлау.
- Оқушылардың еңбек дағдыларын қалыптастыру.
- Еңбек мәдениеті дағдыларын дарыту, оқушылардың ынтасын және
қабілетін дамыту.
- Ақыл-ой және дене еңбегі мәдениетін бойына сіңіру.
Еңбек тәрбиесінің жүйесіне түрлі іс-әрекеттер кіреді. Олар: оқу
барысындағы еңбек, сыныптан тыс үйірме және жаппай жұмыстар, өзіне-өзі
қызмет ету, қоғамдық пайдалы және өнімді еңбек.
Балаларды еңбекке даярлауды бірінші сыныптан, ал отбасында балалық
шақтан бастау керек. Оқыту және тәрбие жұмысының барлық жүйесі оқушыларды
еңбекке психологиялық және практикалық тұрғыдан дайындау міндеттерін шешуге
бағытталуы қажет.
Ақыл-ой тәрбиесі. Әр заманда жастарға білім берудің негізгі құралы
ақыл-ой тәрбиесі болып келеді. Халық педагогикасы бойынша ақыл-ой тәрбиесі
деп, шәкірттердің ойлау қабілеттерін, сана-сезімін оқу және еңбек үрдісінде
дамытуды айтады. Ғылыми-педагогикалық анықтама бойынша ақыл-ой тәрбиесі
деп, оқушылардың ақыл-ой күштерін, ойлауын дамытудағы және ақыл-ой еңбегі
мәдениетін дарытудағы тәрбиешілердің мақсатты іс-әрекетін айтамыз. Ақыл-ой
тәрбиесі барысында балардың танымдық қызығушылықтары, логикалық ойлау, есте
сақтау, зейін қою, елестету қабілеттері, икемділіктері мен дарындылықтары
дамиды.
Ақыл-ой тәрбиесінің міндеттері төмендегідей:
1. Ойлау іс-әрекетінің шарты болатын білім қорын жинақтау;
2. Негізгі ойлау операцияларын меңгерту;
3. Зиялылық біліктерді қалыптастыру;
4. Дүниетанымды қалыптастыру;
5. Өз бетімен білім алуға ынталандыру.
Ақыл-ой тәрбиесінің ең басты құралы – оқыту. Ақыл-ой тәрбиесінсіз
дүниеге адамгершілікті көзқарас, саналы тәртіп пен орынды мінез-құлық,
еңбек нәтижесі, экономикалық білімдер, дағдылар, тіршілік ету ортасы,
табиғат және қоғам құбылыстарына талғампаздық, дене күш-қуатын арттыру
жолдарын білу, қоғам өмірінің құқықтық негіздерін игеру мәселелерін шешу
мүмкін емес.
Есептеуіш техникасының дамуы ерте кезден – ақ басталды. Кейбір
мысалдар: ХVII ғасырдың 40 – жылдарында Б.Паскаль (1613 – 1662) сандарды
қоса алатын механикалық құылғы ойлап тапты. XVIII ғасырда В.Лейбниц
сандарды қоса және көбейте алатын құрылғы жасап шығарды. ХІХ ғасырда
Ч.Бэббидж (1792 – 1871) механикалық машинаны программа арқылы басқару
жүйесімен біріктірді. XX ғасырдың 30 – жыл – дарының соңында Америкада
қосу, азайту элементтері электрондық жад, механикалық компонент енгізілген
ЭЕМ құрастырылып шықты. 40 – жылдардың соңғы кезінде қазіргі кезде
қолданылып жүген ЭЕМ – дердің құрылу принціпінің негізінде бірсыпыра
машиналар дайндалды. Алғашқы ЭЕМ - ді
құру оның жқмыс істеуінің теориялық негіздерін 1946 – 1947 жылдары атақты
матиматик Джон фон Нейман дайндап шықты. Мұнда өңделетін информация мен
өңдеу програмасын сандық түрде пайдалану, деректер мен программаны машина –
ның жадына орналастыру тәсілдері де қарастырылған. Осы кезге дейін
дайндалған ЭЕМ – дер төрт буындық түрге бөлінеді.
50 – жылдардың басында жарыққа шыға бастаған негізгі өң – деу құралы –
бірінші буын ЭЕМ – дерінің ішкі құрылымы элементтері жеке бөлшектерден
дайндалған электрондық – логикалық схемаларға негізделген болатын. Бұл
бөлшектердің негізгілері вакуумдық электрондық шамдар еді. Мұндай ком –
пьютерлердің көлемдері үлкен, сенімділігі жоғары емес, тездік жылдамдықтары
бір секунтте 5 – 6 мың қарапайым операция шамасынан аспайтын ( екі санды
қосу, көбейту не символдарды салыстыру сияқты бір әрекет қарапайым опера –
ция деп аталады да, оны орындайтын команда машиналық команда делінеді.
Транзисторды ойлап шығаруға байлансты, 50- жылдардың соңғы кездерінде
техникалық негіздері түгелдей алмастырыл- ған, негізгі элементтері жартылай
өткізгішті транзисторлардан тұратын екінші буын ЭЕМ – дері жарыққа шықты.
Сонымен, тиімді программа құру технологиясына жету арқылы жұмсалатын адам
еңбегін үнемдеудің екінші кезеңі басталды. 60 – шы жылдардың екінші
жартысында және 70 – ші жылдары ЭЕМ құрылымына одан әрі сапалы, күрделі
өзгерістер енгізіліп, элементтік негізгі жартылай өткізгішті интегралдық
схема (ИС), үлкен интелралдық схема (ҮИС) және аса үлкен интегралдық схема
(АҮИС) болатын үшінші, төртінші буын машиналар көптеп жасалына бастады.
Итегралдық (біртұтас) схема (ИС) – мүмкіндігі күрделі транзисторлық
схемадай болатын, аумағы 1 шаршы см – ге де жетпейтін фунциональдық блок.
Ол жартылай өткізгішті кристалдан тұрады да, элементтері он мыңдаған –
миллиондаған транзисторлар, диодтар, конденсаторлар, резисторлар арнайы
тақшада тұтас құрастырылады. Қазіргі кезде бір крисалдық электрондық (5 х 5
мм) схемада жүздеген мың электрондық молекулалар жинақталған.
Интегралдық схеманы пайдалану ЭЕМ – нің сырт аумағын шұғыл кішірейтуге және
оның жұмыс өнімділігін көп мыңдаған есе жоғарылатуға себеп болды. Машина
жұмысын басқарушы және арифметикалық – логикалық информацияны өңдеуге
арналған компьютердің негізгі құрылғыларын бірге қосып процессор деп, ал
бір не бірнеше АҮИС – тен тұратын дербес компьютер (ДК) процессорын
микропроцессор деп атайды. Бір микропроцессордың құра – мында кемінде
бірнеше ондаған мың транзистор бар.
ЭЕМ – дер өте үлкен, үлкен, кіші, өте кіші компьютер болып бірнеше типке
бөлінеді. Үлкен ЭЕМ- дер секундтына, миллионнан артық қарапайым
операцияларды орындай алады.
Интегралдық схеманы пайдалану және ЭЕМ- ді құрастыруды автоматтандыру
жылдамдығы 250-800 мың операцияс бола-тын мини ЭЕМ- дерді және микрЭЕМ –
дерді бір жазу столына толық сыйып кететін ДК – ді көптеп шығаруға
мүмкіндік туғызды. Қазіргі кезде пайдаланып жүрген ДК-лер – ІВМ РС және
оған үйлесімді әмбебап компьютерлер.
1990 жылдардан бастап объектілі – бағдарлы программалау тілдері сияқты
электрондық құралдары жаңа типті етіліп күрделі дамытылған бесінші буын ЭЕМ-
дері дайындалып шықты. ЭЕМ- деоді дамыту одан әрі жалғасуда.
Енгізу құрылғылардың атқаратын міндеті және жұмыс
атқару принциптері мен түрлері.
а)Пернетақта – компьютерге берілгендер мен командаларды енгізу құрылғысы.
ІВМ РС АТ – ге үйлесімді қазіргі кездің компьютерлерінде 101 – 102 – ге
дейін перне болуы мүмкін.
Пернелер фунционалдық, алфавитті – цифрлық және басқару пернелері болып үш
түрге бөлінеді. Мұндағы Ғ1 – Ғ12 пернелерінің әрқайсысы түрлі режимдерде әр
түрлі командаларды орындайтын фунционалдық пернелер. Әріптер, цифрлар,
түрлі басқа символдар жазулы пернелер – алфавитті – цифрлық.
б) Сканер (ізкескіш) – түрлі мәтіндерді, суретті, графикалық кескіндерді,
фотосуреттерді қағаздың құжат беттерінен компьютерге енгізу құрылғысы. Олар
компьютерде файл түрінде сақталады. Сканерлер кескіндерді ақ – қара және
түрлі түсті етіп шығаруына байланысты екі түрге бөлінеді. Біріншісі күңгірт
көрінеді, екіншісі осы сияқты және түрлі түсті кескіндермен жұмыс істей
алады. Сканер ДК- дің парал-лель портына қосылады. Сканермен жұмыс істеу
үшін ДК- дің TWAIN атаулы стандарты сияқты арнайы драйвері болуы тиіс.
в) CD -ROM – ды пайдаланатын компакт дискілердің көлемі шамамен 600 – 700
Мб, олардан тек жазулы мәліметтерді оқуға болады, тіпті оларға
кинофильімдер мен музыкалар енгізіліп таратылып та жүр. Дайын информацияны
жазуға және оқуға арналған компакт дискілерде бар.
Шығару атқаратын міндеті және жұмыс атқару
принципі мен түрлері.
а) Бейнемонитор - екі құрылғыдан тұрады: монитор және бейнеадаптер. Соңғысы
– бейне құраушы символдарды, график және түрлі түстерді түзетін сигналдарды
монитор экранына жіберетін интегралдық микросхема; монитор – кәдімгі
телевизор экраны сияқты электрондық құрылғы.
Бейнеадаптер – монитор экранына шығарылатын бейнелердің кодтарын сақтайтын
өз жады бар құрылғы. Бейнеадаптердің бейнелерді тудыру мүмкіндігіне қарай
монитор жұмысының режимі мәтіндік және графикалық болып екіге бөлінеді.
Монитор үлгілерін бір – бірінен ажырату ең алдымен оның экранының көлденеңі
мен биіктігіне сиятын символдар мен нүктелер санына байланысты. Мәтіндік
режимде кәсіби компьютер экранына 80 х 25 символ сияды. Графикалық режимде,
монитор үлгісіне қарай, экран бетіне 320 х 200 не одан да көп пиксельдерді
орналастыру мүмкін.
Экранда бейненің көріну сапасы және нүктелердің экранда бір түсті не түрлі
түске боялып көрсетілуі бейнеадаптердің үлгісіне байланысты. Олардың
мынадай түрлері бар:
CGF; EGA; VGA; SVGA.
б) Принтер – информацияны қағазға басып шығару құрылғысы. Оның өз жады және
матрицалық, лазерлік, т.б типтері бар. Олардың ішіндегі арзаны –
символдарды қағазға нүктелер жиынтығы арқылы басып шығаратын матрицалық
принтер. Ол иформацияны қағазға басып шығару бөлігі, нұсқаларына қарай, 9,
18 не 24 инелі бастиектен тұрады. Мысалы: арзан EPSON LX- 100 принтерінің
бастиегі 9 инелі, ал LQ- 8706 LQ- 1170 принтерлерінің бастиектері 24 инелі.
Соңғыларының басу жылдамдығы тез, әрі символдарды басып шығару сапасы
жақсы. Қазіргі кезде пайдаланылып жүрген лазерлік принтерлер (EPL- 5000,
EPL- 5200 т.б) информация-ны қағазға лазерлік сәулелер арқылы басып
шығарады. Олардың жылдамдықтары тез, әрі сапалы болғандықтан, бағалары
қымбатырақ.
1.2.Еңбек мәдениетінің мәні мен мазмұны
Еңбек мәдениетіне тоқталмас бұрын, жалпы мәдениет түсінігіне тоқтала
кетейік.Мәдениет (арабша “маданият” – қала, қалалық; латынша – өңдеу, өсіру
деген ұғымдарды білдіреді) – 1) белгілі бір халықтың қол жеткізген
табыстары мен шығармашылығының жиынтығы; 2) адамзат қауымының белгілі бір
тарихи кеңістіктегі қызметі мен өзіндік ерекшеліктері (палеолит мәдениеті,
крит-микен мәдениеті, т.б.); 3) адамдық әрекеттің белгілі бір саласының
жетілу деңгейі (сөйлеу мәдениеті, еңбек мәдениеті, құқық мәдениеті, т.б.);
4) агромәдениет (дәнді өсімдіктер мәдениеті, цитрустық мәдениет, т.б.).[1]
Мәдениет[2] – адамның өз қолымен, ақыл-ойымен жасағандары және жасап
жатқандарының бәрін түгел қамтиды. Жай ғана сауат ашудан және тазалық
ережелерін сақтаудан бастап, өмірдің асқан үлгілі шығармаларын жасағанға
дейінгі ұғымды қамтып жатқан – мәдениет саласының өрісі кең. Мәдениет –
тарихи құбылыс. Оның дәрежесі мен сипаты қоғамдық өмірдің жағдайларына
байланысты өзгеріп отырады. Тарихи дәуірлердің алмасуы мәдениеттің мазмұны
мен формаларына сөзсіз терең өзгерістер енгізеді. Мәдениетті тұлғалық
сипатта қарастырғанда, бірнеше елеулі түсініктерге тоқтала кету қажет,
олардың ішіндегі маңыздылары: мәдени әрекет, мәдени орта, мәдени игіліктер
мен қажеттіліктер және мәдени ұйымдар мен ұжымдар. Бұлардың арасында ең
түбегейлісі — мәдени әрекет. Әрекеттену — жалпы адам мен қоғамның өмір сүру
тәсілі, тіршіліктің тірегі. Мәдени әрекет деп, әдетте, мәдениет игіліктерін
өндіруге, таратуға, тұтынуға бағытталған мақсатқа сәйкес әлеуметтік іс-
қимылдарды атайды. Мәдени игіліктерді толассыз жасау нәтижесінде адам
өзінің де мәдени деңгейін көтереді. Осы әрекеттің қайнары, түпкі қозғаушы
күші ретінде ғылым адамның талап-мұқтаждарын, мәдени қажеттіліктерді бөліп
қарастырады. Осылардың қатарына біз мынандай адамдық қажеттіліктерді
жатқызамыз: өмірдің мәні мен мағынасын іздеу, өмірден өз орнын табуға
ұмтылу, шығармашылыққа талпыныс, альтруизм, гумандылық және тағы басқалары.
Мәдени орта ұғымы мәдениеттің коммуникациялық (қатынастық) табиғатымен
тығыз байланысты. Мәдени орта заттық-материалдық, әлеуметтік ұйымдар мен
ұжымдардан, рухани қызмет орындарынан тұрады. Оларға техника мен қүрал-
жабдықтардың даму деңгейі, тұрмыстық мәдени дәрежесі, адамдардың
білімділігі, кәсіптік шеберлігі, рухани мәдениетті сақтау және насихаттау
ұйымдары (мұрағаттар, мұражайлар, кітапханалар, клубтар және тағы басқалар)
жатады. Қайсыбір ұлттық мәдениетті алсақ та, ондағы салт-дәстүрлер жүйесіне
бірден назарымыз ауады. Салт-дәстүр, — дейді белгілі философ Гердер, — тіл
мен мәдениет бастауларының анасы. Мәдениет өзінің кең мағынасында бір
ұрпақтың келесі ұрпаққа жолдаған өмір сүру тәсілі болғандықтан, осы
жалғастықты, мұрагерлікті жүзеге асыратын салт-дәстүрлер жүйесі мәдениет
өзегін қүрастырады. Әсіресе, жазу-сызу болмаған ерте заманда мәдениет
ырымдар мен сәуегейлікке, . сенім-нанымдарға, дәстүрлі түсініктерге иек
артқан. Ал салт-дәстүрлерге Ғұзыхан Ақпанбет мынандай баға береді: Олар —
терең философиялық ойдың, ғасырлар бойы жинақталған тәжірибенің сұрыпталған
түжырымы, негізгі нәрі, қысқа да көркем бейнесі. Ғасырлар бойы күнделікті
іс-тәжірибе негізінде сұрыпталған жазу-сызу мен азаматтық қоғам өлі жоқ
кезде қалыптасқан салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар мәдени мирасқорлықтың
жалғыз мүмкіндігі болды. Ескі ырымдар мен әдет-ғұрыптардан надандық,
анайылықты емес, қазіргі үлттық мәдениеттердің архетипін аңғарған жөн. Кез
келген ұлттық мәдениеттің негізі мен ділін, ондағы адамгершілік қасиеттер
мен дүниетанымды үғыну үшін мәдениеттің тағы бір түп-тамыры дінге жүгіну
қажет. Тоталитарлық жүйе ұлттық мәдениеттерді құрту мақсатында, дінді
апиын деген марксизм қағидасын басшылыққа алып, ешқандай қасиетті
тірліктері жоқ, шолақ белсенді мәңгүрттерді тәрбиелеуге тырысты. Ал
шындығында діни Ренессанс мәдени дамуда орасан зор роль атқарды. Дінге
дейінгі дүниетаным ретіндегі мифте табиғат қасиетті күштерге баланса,
ұлттық немесе дүниежүзілік діндерде адам мен қоғамның құдіреттілігіне басты
назар аударылады. Осының нәтижесінде өркениет қалыптасады. Жалпы алғанда,
дінтанусыз мәдениеттану жоқ. Мәдениеттің өзекті бөлігі — өнер. Таңбалы
тастағы кескіндер мен тағы адамдардың ырым-билерінен бастап, Рафаэль мен
Микеланджелоның мәңгілік туындыларымен жалғасқан, халықтың шығармашылық
рухынан туған талай сұлу дүниелерсіз, өнер әлемінсіз, қандай мәдениеттің
болсын рухын сезіне алмаймыз. Шынында да, өнер мөдениеттің алтын қазынасы,
адамның ұлылығын білдіретін ғажап көріністердің бірі — оның әсемдікке,
сұлулыққа үмтылуы. Осыған дейін қарастырылған анықтамалардан бір түйінді ой
айтуға болады: мәдениет — адам әлемі. Мәдениет көріністерінде адамдық
парасат, оқыл-ой, ізгілік пен әдемілік заттандырылып, игіліктер дүниесі
құралған. Сонымен бірге мәдениет адамды тұлға деңгейіне көтеретін негізгі
құрал. Әл-Фараби айтқандай, адам — хайуани мадани, яғни, Мәдениетті жан.
Адам — табиғат туьндысы және ол үшін табиғи орта мәңгілік қажеттілік болып
қалады. Мәдениет адамнан табиғатты бөліп алады деген пікір қанша рет
айтылса да, адамның табиғи шығармашылықтың ең жоғары үлгісі екендігіне
күмән жоқ. И. Гердердің тілімен айтқанда, адам — табиғаттың бірінші азаттық
алған пендесі. Ғасырлар — адамның мәдени дамуының куәсі. Бірақ осы алға
қарай жылжу Жер-Анаға әр уақытта жайлы бола бермеді. Адам қоршаған ортаны
өзіне ыңғайлы тұраққа айналдыруға тырысты, алайда осы белсенділік көп
жағдайда табиғатты күйзелтіп, қүлдыратып жіберді. Мәдениет пен табиғатты
қарама-қарсы қоюдың бір түрі адамның табиғи анти мәдениеттілігі жөніндегі
ілімдер еді (киниктер, Ницше). Контрмәдениет атты XX ғасыр туындысы
бұқаралық мәдениеттегі руханилықтың затқа, тауарға айналуына қарсы қозғалыс
сипатында болды. Мәдениет пен табиғатты ұштастыруға тырысатын ілім — мәдени
антропология. Оның негізін са-лушылардың бірі — Э. Уилсон. Әрине аталған
ілімдер табиғи-биологиялық заңдылықтарды тым әсірелеп жібереді, әйткенмен
оның қисыны бар сияқты. Өйткені, XX ғасыр мәдениет пен табиғат дилеммасының
адам тағдыры үшін қауіпті екендігін көрсетіп, заман талабына сәйкес еңбек
мәдениет ілімін тудырды. Адамдық шовинизмді тежейтін бүл ілімнің негізі
есебінде мынадай идеяларды атап өткен жөн:
1. академик В.И. Вернадскийдің Ноосфера (парасатты орта) туралы ілімі;
2. Рим клубының еңбек түжырымдары;
3. Тейяр де Шарденнің адам жөніндегі гуманистік эволю-циялық теориясы;
4. Л.Н. Толстой, М. Ганди, А. Швейцер, Э. Фромм т.б. дамытқан гуманистік
этика т.б.
Тағы айта кететін жайт, осы экология мәселелеріне байланысты Шығыс пен
Батыстың арасындағы айырмашылық туралы. Интровертивтік Шығыс мәдениеті
табиғатқа жақын, ол үстемдік етуге шақырған жоқ. Сонымен, мәдениет адам мен
табиғатты бөліп тұрған қытай қорғаны емес, керісінше, олардың арасындағы
нәзік үндестік және рухани қыл-көпір. Осы үндестікті (гармонияны) одан әрі
жетілдіру — адамзаттың алдындағы келелі міндет. Адам және мәдениет
мәселесін тереңдете түсетін тағы бір жайт адамның қабілеттілігіне, жан-
жақтылығына, шексіздігіне байланысты. Американ ғалымы К. Поппер айтқандай,
адам бірдей үш дүниеге: физикалық, ментальдық (психикалық) және идеалдыққа
жатады. Сонда мәдениет осылардың қайсысымен көбірек анықталады деген заңды
сұрақ туады. Егер біз мәдениетті тек материалдық және рухани бөліктерге
бөлудің қарадүрсін шеңберінен шыға алсақ, онда мәдениеттің өзінің ішкі
мағынасында идеалды екендігіне көзіміз жетеді. Себебі, адамды қоршаған
заттар, дүние — бұл мәдениеттің сыртқы көрінісі ғана, оның мәні —
руханилықты адам әрекетінің нәтижесінде заттандыруда жатыр. Мәдениеттің
ішкі мәні қоғамдағы өмір сүріп жатқан адамдардың өзіндік санасында,
парасаттылық сезімдерінде, рухани ізденістерінде айқындалады. Ж. П.
Сартрлық көсемсөзді қайталасақ, адам әлемге еркін жіберілген, ол еріктілік
жазасына кесілген. Осы сипатта мәдениеттің құпиясы — адамдағы Мендік.
Одан сыртқа ерекше бір нұр — азаттық, жауапкершілік, адамгершілік сәулесі
нұр шашып түр. Мәдениетте адам ғажап биік деңгейге көтеріледі. Мәдениет
дегеніміз менің өмірім, менен бөлінген, мен өлгеннен кейін де тірі болатын
менің шығармашылығым.
Енді мәдениеттің қоғамда атқаратын қызметтерін талқылайық. Алдымен
қоғам және мәдениет ұғымдарында қаншама ұқсастық, үндестік болғанымен,
олардың арасындағы мағыналық, айырмашылықты естен шығармаған жөн. Қоғам —
әлемнің бір бөлігі, белгілі бір мақсаттарды іске асыру жолында әрекет етіп
жатқан субъектілердің (тұлғалардың, топтардың, этностардың, мемлекеттердің)
байланыс нысандары. Яғни, қоғам үғымындағы негізгі мәселе — адам және оның
ұйымдасу нысандары, бұл ретте қоғамды зерттейтін басты ілімді әлеуметтану
деп атайды. Ал мәдениет осы тұрғыдағы қоғамның белгілі бір қасиеті,
көрінісі, сипаты мазмұнында қолданылады. Осыған дейін қарастырылған
ұғымдарды негізге алып, қоғамдағы мәдениеттің төмендегідей қызметтерін
айқындау мүмкіндігі бар: Адамды калыптастыру қызметі. Бұл — мәдениеттің
қоғамдағы басқа қызметтерін бойына жинақтайтын және оның негізгі мазмұнымен
тікелей байланысты нышан. Егер біз адамды әлде құдай, әлде табиғат, әлде
еңбек жаратты деген пікірталастардан сәл көтерілсек, адам мәдениетті, ал
мәдениет адамды қалыптастырғанына көзіміз жетеді. Жеке адам өзі өмір сүріп
жатқан қоғамның туындысы, төл перзенті [5]. Маугли — көркем бейне.
Жануарлар арасында кездейсоқ өскен адам мәдениеттік қасиеттерден жұрдай
болады. Адамға ең қиыны — адам болу. Ал оның негізгі шарттарының бірі
ретінде ізгілік пен зұлымдық, ақиқат пен жалғандық, әділеттілік пен
өктемдік, бодандық пен азаттық, сұлулық пен ұсқынсыздық арасындағы адамның
таңдауын аламыз. Соның нәтижесінде жеке тұлғада өзіндік сана тұрақталады,
ол озық мәдениет үлгілерін өз бойына сіңіреді. Жалпы алғанда, мәдениеттің
алға басуы дегеніміз дүниежүзілік тарихтың адам үшін, оның мүдделері мен
өзіндік мақсаттары бағытында толыққанды ашылуы болып табылады. Жалғастық,
мәдениет мұрагерлік қызметі. Мәдениеттің бұл қызметі бір ұрпақтан екінші
ұрпаққа берілетін бүкіл адамдық өмір тәсілдерінің өзіндік ерекшеліктеріне
қатысты. Ақпараттық (информациялық) беріліс әлеуметтік жүйеде биологиялық
тұқым қуалаушылықтан өзгеше жүреді. Шын мәнісінде қоғамда ұрпақтар
жалғастығы мәдени мұраларды игеру, қабылдау және оны шығармашылықпен дамыту
арқылы жүзеге асады. Мәдени ақпараттар — салт-дәстүр, әдет-ғүрып, рәсім-
рәміз, діл мен тіл, дін және өнер, білім т.б. руханилықтың белгілі бір
деңгейін меңгерудің нәтижесінде мәдениет субъектісінің өзіндік санасының
жанды буынына айналады.
Танымдық қызметі
Мәдениеттің қоғамдағы бүл қызметміндетінің сан алуан қыры бар. Бірден
біздің назарымызды өзіне аударатын нәрсе — мәдениет пен білімнің ара
қатынасы. Табиғаттан қулығын асырып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz