Студенттердің білімдермен алмасуы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 Жоғары оқу орнында оқыту барысында - коучингтік технологияларды
қолдану аспектісін теориялық тұрғыдан талдау 5
1.1 Болашақ психолог мамандарды даярлауда жаңа оқыту технологияларының
психологиялық аспектілері 5
1.2 Жоғарғы оқу орнында оқыту барысында коучинг элементтерін қолдану
психотехникалық тиімді құралы ретінде 16
1.3 Оқыту барысында коучинг элементтерін қолдану мәселелері 30
2. Оқытудың интерактивті әдісі - коучингтің психолог мамандарды даярлауда
тиімділігін эксперименттік зерттеу 38
2.1 Эксперименттік зерттеу жұмысының жұмыстың барысы 38
2.2 Эксперименттік зерттеу жұмысының нәтижелерін талдау 40
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Еліміздегі Жоғарғы оқу орнында студент
- жастардың оқу білім процесін арттыру қазіргі таңда кезек күттірмес
мәселелердің бірі болып отыр. Еліміздің оқу білім сапасын арттыру бүгінгі
күннің елеулі мәселелерінің бірі. Елбасының халыққа арнаған жолдауында да
еліміздің оқу-білім сапасын арттырмайынша біз ауқымды экономика құра
алмаймыз деп айта кеткен. Сол себепті де қазіргі таңда оқытудың жаңа
технологияларына сүйене келе осында өзекті тақырыпты сөз етеміз.
Біздер болашақ психологтар ретінде біздің мамандығымыздың аса
қажетті, адам жанын емдеудегі бірден бір басты құрал екендігін баршаға
мойындатқымыз келеді.
Қазіргі таңда жоғарғы оқу орнында мұғалімнің студенттерге дәріс
беруінде Коучинг әдісінің алатын орны орасан. Оқу білім процесін тиімді
етудегі қайнар көздердің бірі ретінде коучинг әдісін психология
сабақтарында қолдану үлкен нәтижеге жетіп отыр. Қазіргі таңда экономикалық
жаңарулар мен жаһандану процестері психология ғылымынан тыс қалып отырған
жоқ. Білім беруде тәжірибелік біліктілікпен жастарды қаруландыруда
инновациялық оқыту дәстүрлерінің алатын орны орасан. Оқу білім процесін
тиімді етудегі қайнар көздердің бірі ретінде коучингтің негізгі
элементтерін психология сабақтарында қолдану үлкен нәтижеге жетіп отыр.
Осы тұрғыда студенттерге қатысты қолданып, сабақ барысында бірлескен іс-
әрекет жеке интерактивті әдістер арқылы белгілі бір мәселені қарастыратын
болсақ, студенттің тақырыпқа деген стимулын арттыру мақсатына жетеміз.
Кәсіби құзіреттілік, жеке сапалары ол психологтың имиджінің
негізгісі болып табылады. Н.А.Аминов және М.В.Молокановтың
көрсеткіштері бойынша психолог – практик үшін ең қажеттісі болып : қарым -
қатынасқа дайындық, жалпы білімділігі, қарым – қатынаста демеу бере алу
қабілеттілігі, эмоционалды әсері, эмпатия т.б сол сияқты қасиеттерге ие
болуы қажет.
Психологияның кез-келген сабағында интерактивті әдістерді қолдану
үлкен қызығушылық пен қолдау тудыруда.
Зерттеу мәселесі: Студенттер сабақ барысында барлық мүмкіндіктері мен
негізгі қиындықтарын анықтау барысында, студенттердің білім алу кезіндегі
жетістікке жету процесінде қолдану. Сонымен қатар студенттердің жеке тұлға
ретінде өмірден алатын орнын анықтау қажеттілігі.
Зерттеудің мақсаты: Коучинг элементтерін қолдану, оқытудың
интерактивті технологиясы ретінде тиімділігін қарастыру.
Зерттеу нысаны: Коучинг элементтері оқыту психотехнологиясы
ретінде.
Зерттеу пәні: Жоғарғы оқу орны барысында интерактивті оқыту
технологиясының психологиялық аспектілері.
Зерттеу болжамы: Оқыту процесін арттыруда коучинг әдісін қолдану
тиімді; Сабақ барысында теориялық білімді практикалық тұрғыда дамытуға
коучинг әдісін қолдану тиімді;
Негізгі міндеттері:
- Жоғары оқу орнында оқыту барысында коучингтік технологияларды
қолдану аспектісін теориялық тұрғыдан талдау;
- Коучинг – тренинг студенттердің мүмкіндік ресурстарын дамытудың
қазіргі психотехникалық тиімді құралы ретінде мәселерді теориялық
және практикалық тұрғыда қарастыру;
- Оқытудың интерактивті әдісі - коучингтің психолог мамандарды даярлауда
тиімділігіне эксперименталдық зерттеу жүргізу;
- Зертеуден алынған алғашқы эмперикалық мәліметтердің нәтижелерін
сандық және сапалық талдау, өңдеу, интерпретатциялау, қортындылау;
Зерттеу жұмысының теориялық - әдіснамалық маңыздылығы ретінде
К.Рудестамның топтық психотерапия теорияларын, А.Маслоудың іс-әрекет
теориясын ұстандық. Коучингтің пайда болуы мен дамуы әртүрлі ұғымдармен
түсіндіріледі: Психотерапиядағы гуманистік бағытпен қатар, Дэниел
Гоулменнің жұмысы көбіне жеке тұлғаның эмоционалдық қалыптарымен; Сократтың
диалогтық әдісімен; білікті спорт тренерлердің әдістерінің теориялық-
әдіснамалық негіздері басшылыққа алынды.
Зерттеу әдістері:
1. Жетістікке жету мотивациясын анықтау тесті;
2. Коучинг және интерактивті әдістерді қолдану тиімділігін анықтау
барысында арнайы құрастырылған сауалнама.
Зерттеудің практикалық базасы: Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық
Университетінің Психология - Педагогика факультетінің 3 және 4 курс
студенттері алынды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Зерттеу жұмысы студенттердің оқу-білім
процесінде жаңа әдістерді қолданудағы біліктілігінің маңыздылығы. Коучинг
әдісін қолдануда дәріс беру кезінде студенттердің сабаққа қатысу
белсенділігінің артуы. С.И.Макшановтың психологиялық тренингте даму
процесіне сүйендік.Ал білімге байланысты кейбір авторлар тәжірибе ретінде
қарастырады. Кьелл Рудестам тренингтік форманы оқыту тәжірибесінің ядросы;
ал кей жағдайларда студенттің дәріс алу кезінде және оқуындағы
өзгерістердің сәтті өзгерісі деп қарастырады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Зерттеу жұмысын оқыту тәрбие
процесінде түрлі салаларда қолдану мүмкіндігін көруге болады. Сонымен
студенттердің өзара мүмкіндіктерін коучинг арқылы анықтау үшін келесі бес
негізгі элементтер арқылы анықтауға болады:Сабақта дәріс алу барысында
пайда болатын сұрақтар; Студент пен мұғалім арасында пайда болатын кері
байланыс; Студенттердің мұғалімге өз дәйектерін анық түрде көрсету
мүмкіндіктері; Мұғалімнің ұсыныстарына өз пікірлерін білдіру;
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі: зерттеу жұмысы 2 бөлімнен,
кіріспеден, қолданылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан, кестелерден
тұрады,
1 Жоғары оқу орнында оқыту барысында - коучингтік технологияларды
қолдану аспектісін теориялық тұрғыдан талдау
1.1 Болашақ психолог мамандарды даярлауда жаңа оқыту технологияларының
психологиялық аспектілері
Қазіргі таңда студент жастардың бойына білім беруде тек құрғақ
дәріспен немесе семинар сабақтары мен дәріс беру мүмкін емес.. Қазіргі
таңда жоғарғы оқу орындарында студенттер бойына білім нәрін беру мақсатында
оқудың интерактивті әдісін қолдану тиімді болып отыр. Ең негізгі
инновациялық әдістер дәл осы интерактивті әдістерді қолдануымен
байланысты. Осы кезде интерактивті термин оқу әр түрлі мазмұны болып
қарастырылады. Осыған сәйкес түсінік 1990 жылдары пайда болған, яғни ол ең
алғашқы веб-браузе түсінігімен және интернет ұғымдарының пайда болуымен
түсіндіріледі. Көптеген мамандар бұл ұғымды интернет арқылы білім алу деп
түсіндіреді. Бұл әдісті кең тұрғыда қарастыратын болсақ, ол біреумен диалог
құру деп қарастыруға болады. Н.Суворова Интерактивті әдіс - ол жаңа
әдіс. Интерактивті әдіс - ол ағылшын тілінен аударғанда interact
(inter — жауапты, act — әрекет). Интерактивті оқыту ол таным
әрекетінің арнайы ұйымдастырылған формасы болып саналады. Ол нақты және
болжамды мақсаттарды көрсетіп береді. Осы мақсаттардың бірі оқудың
комфортты шартын түзіп, осы сәтте студент немесе тыңдаушы оқу процесінің
продуктивті болуына себеп болған – өзінің сәтті әрекетін, интеллектуалды
деңгейін сезінеді.
Сабақ барысында оқытудың бірнеше оқу формасы бар:
1) Пассивті- оқушы оқуда объект рөлінде орын алады. (тыңдайды немесе
көріп отырады);
2) Активті – оқушы субъект рөлінде болып, ол (өзіндік жұмыспен
немесе
творчестволық) тапсырмалармен айналысады;
3) Интерактивті - өзара әрекет [1].
Интерактивті әдістің негізгі мазмұны, оқу процесінде қатысушы
студенттердің барлығы танымдылық танытып, олар өздерінің білгендері мен
ойлайтындарын жаңғыртуға мүмкіндік алады.
Жүргізуші жаттықтырушы - мұғалім қосылған жаңа ақпаратты ескере отыра,
студенттерді өз бетімен әрекет етуге үйретеді. Мұғалімнің белсенділігінің
орнын студенттердің белсенділігі басып, оның принциптері студенттердің
инициативасына шарт болып қалады. Мұғалім жаңа ақпаратты өз сараптауынан
өткізіп, ақпарат берушінің оқу ақпаратын жұмысында қолданады. Интерактивті
әдіс ең алдымен жоғарғы оқу орны студенттерге қолдану керек деп ұсынылған.
Психология мамандығында оқитын студенттер тек творчестволық тұрғыда білім
алуы мүмкін емес, себебі мамандықтың өзі тәжірибелік зерттеулерді талап
етеді. Мысалы, дәріс беру барысында қолданылатын талқылау сұрақтары,
студенттердің сауалнамалары, дөңгелек үстел, сонымен бірге мұғалімдердің
талдаулары және т.б
Коучинг – бұл өзінің мақсаттары мен міндеттерінен тұратын арнайы
әдіс. Коучинг терминнің пайда болуына келетін болсақ, бұл студенттің
мақсатқа жетуіндегі және студенттердің белсенділігін арттыру үшін
қолданылаты ең жаңа терминдерінің бірі болып саналады. Оқытушының дәріс
беруі кезінде коучинг әдісі тиімді және интерактивті әдіс болып табылады.
Шет елдерде бұл әдісті тек оқыту процесінде емес, сонымен бірге
бизнесте де үнемді етіп қолданады, тіпті кейбір тұлғалар өздеріне арнайы
мамандық та алған. Оның негізгі технологиясы студенттердің жаңа
белестерге жетіп, білікті маман болуына көмектеседі.
Павел Безручко пікірінше, Коучингтің бір ерекшелігі ол белгісіз бір
қиындық жағдайдан шығуда өзі шешім қабылдауына көмектеседі. Кейіннен ол
сол арқылы өзге адамдарға өз үлесін қосады.
Tim Gallwe көзқарасы бойынша, Коучинг әдісі - ол әр студенттің өз
мүмкіндіктері мен білім деңгейін сараптауына, бағалауына өз әсерін
тигізеді.
Коучинг әдісінің алғашқы негізін қалағандардың бірі Джон Уитмор
пікірінше, студенттер өткенде алған білімдерін болашақпен байланыстырып
үйлестіреді.
The Wall Street Journal бұл журналдағы мақалада коучинг әдісіне
"Коучинг студенттердің шешім қабылдауда тиімдірек, әрі нақты қабылдауын
талап етеді" ,- деп түсінік береді,
"Dragon Pathways"атты тренерлер тобында да келесідей түсінік береді:
"Коучинг -студенттердің маманын білікті, әрі қолжетерліктей жетік білуі
үшін қолданылады".
Қазіргі таңда коучинг термині тиімді, әрі жаңа термин болып табылады.
Дегенмен де, көптеген адамдар коучинг терминін жай ғана психотерапия немесе
тренингтік жаттығулар деп санайды, алайда ол әдіс оқыту процесінде
қолданатын тиімді, әрі қолжетерлік әдістердің негізгілері болып
есептелінеді.
Коучингтің негізгі белгілері:
"Сoaching"(Коучинг) – жаттықтыру, дем беру, машықтандыру деген мағынада
қарастырылады. (Қысқартылған түрдегі оксфордтық сөздік).
"Coaching" – Студенттерді жарыстарға немесе емтиханға даярлау, жаттықтыру
(В.К Мюллердің ағылышын-орысша сөздігінен.) [2].
Коучинг – Студенттердің белгісіз білімді шешуде ізденуіне өзіндік көмегін
тигізеді.
Коучинг – ол студентке тиімді көмек беріп, өмірлік әрекеттерін
орындауда әсерін тигізетін жағымды әрекет.
Коучинг – болашақ психолог мамандарының көзқарасы бойынша ол клиентке
жетістікке жетудегі мақсаттарын шешуіне өзіндік ықпалын тигізуші әдіс.
Коучинг – ол студенттердің топ арасындағы қарым-қатынасын зерттеуге әсер
етуші, өзінің жеке өміріне көмегін тигізуші әдіс. Коучинг әдісі адам
өміріндегі барлық келеңсіз жағдайларды шешуге әсерін тигізеді, мысалы:
білім алуда, отбасында, қиындық ситуацияларда және т.б.
Коучинг оқу процесінде ол студенттердің бір – бірімен араласу барысында
білім деңгейін жақсартуға, ақпарат алмасуға ықпалын тигізеді.
Студенттердің топ ішіндегі мәселелерімен жеке мәселелері де сәйкестене
бастайды. Коучингті ХХ шы ғасырдың негізгі мамандығы деп санауға әбден
болады. Ол бірнеше бағыт бойынша дамиды: жеке коучинг, кәсіби коучинг,
бизнес - коучинг және т.б.
Оқытудың мақсаттары:
Оқыту - бұл студенттердің білім мен қабілеттіліктерін арттыру мақсатында
қолданылады. Қабілеттіліктер астарында студенттердің тек психологиялық
емес, сонымен бірге физикалық жақтары да көрінеді. Студенттердің сабаққа
деген бағыттылықтарының белсенділігі нәтиже береді.
Студенттердің сабақ оқуындағы мақсаттары келесі негіздер бойынша
ерекшеленеді
- Студенттердің ұйымдасуы мен бағыттылығы;
- Студенттердің мәселені шешу қабілеттіліктері;
- Студенттердің қабілеттіліктері;
- Студенттердің ізденуі;
- Студенттердің ақпаратты жылдам қабылдауы;
- Бейімделуі;
- Жаңа ақпараттарды бұрынғымен байланыстыра алу мүмкіндіктері.
Бартц және Шайбл үздіксіз білім алудың келесі жақтарын көрсетіп береді:
- Студенттердің жаңа ақпараттарды ұстанып, өзара алмасуы;
- Студенттердің кәсіптік біліктерін сабақтан тыс қолдана алуы;
- Студенттердің өмірге қажетті білімдерін меңгеруі;
- Студенттердің оқу-білім барысында жаңа ақпараттармен жабдықталуы.
Оқыту, студенттердің білім алуы ол мұғалімнің берген дәрістерінің
нәтижелігінен байқалады.
Студенттердің білімдерінің нәтижесі :
- Білімінің артуы;
- Студенттердің білімдермен алмасуы ;
- Студенттердің өзіндік ізденістерінің артуы;
- Студенттердің білімдерінің артуы мен жаңа ақпараттарды жетік меңгеруі;
- Сабаққа деген пассивтіліктің күрт төмендеуі
Болашақ психолог мамандарды даярлауда коучинг элементтерін қолдану
аспектілері. Психолог әрбір студенттің немесе адамның жеке адам екенін,
оның өзіндік жеке ерекшеліктері, қабілетті мінез – құлық ерекшеліктері бар
екенін ескере отырып, студенттің барлық көрсеткіштік мүмкіндігін дамыту
керек. Психолог жалпылап, жүйелі түрде жауап ала алатындай етіп, сұрақ
қояды. Ал кеңесші жауапкершілігін сезіне отырып жауап беруі керек. Психолог
жеке адамдардың барлық кешендік негіздеріне сүйене отырып қорытынды
жасайды.
ХХI ғасыр психологтар ғасыры деп аталғандықтан, психолог маманы жан –
жақты адам баласына жоғарғы дәрежеде көмек бере алатын, бәсекеге қабілетті
жан. Рухани байлығы мол ішкі сезім эмоциясы жоғары нағыз жан дауысын емдей
білетін тұлға. Жалпы адам баласының барлық қажеттілігін қанағаттандыра
алатын жоғарғы дәрежелі маман иесі болып табылады.
Л. К. Көмекбаева, З. Б. Мадалиева Білім жүйесі мекемелеріндегі
психологиялық қызметті ұйымдастыру атты еңбектерінде жарияланған кәсіптік
психограмманы да, осы коучинг әдісіне психологтарға тиімді интерактивті
оқыту барысына ұсынуға болады:
Кәсіптік психограмма
1. Тұлғалық ерекшеліктер, кәсіптік білу.
2. Өзгелердің жағдайын түсінуге тырысу, назар аудару.
3. Қарым – қатынасқа бейімділігі, жылышырайлығы.
4. Жетекші болуға қабілеттілігі.
5. Жарқын жүзділігі.
6. Шыдамдылығы, төзімділігі.
7. Үлкен жауапкершілікті сезінуі.
8. Әртүрлі жұмыстарды толық орындау қабілеттілігі.
9. Еңбек іс-әрекетіне ынтасы.
10. Әрекеттегі ұқыптылығы.
11. Жаңа идеяларды тез игеруі, пікірдің өз еркіндігі.
12. Өз ойын еркін айтуға қабілеттілігі.
13. Есте сақтауы [3].
В. Н. Карандашевтың пікірі бойынша маман компетенттілігі ол студенттің
кәсіби біліммен, қабілеттіліктермен, ғылымдармен біліктілігінің болуы деп
қарастырады.
Кәсіби білім ол тек психолог маманына ғана емес, сонымен бірге басқа ғылым
саласына да сәйкес келеді.
Кәсіби біліктілік практик психологтың сәттілігін көздейді, оның
психологиялық білімдерін практика жүзінде қолдана алуы болып табылады.
Кәсіби ғылымдылықтары осы білім нәтижесінде психолог өзіне сенімді, әрі
жеңіл жұмыс істей алуына мүмкіндік болады [4].
Қазіргі таңда болашақ психолог мамандарды даярлауда факультетте
студенттерді белсенді әрі, жан-жақты даярлау қажет. Студенттер сабақ
барысында әр түрлі практикадан өтеді.Төменгі курстарда – оқу (танысу)
практиакасы, жоғарғы курстарда дипломға дейінгі практикалардан өтеді. Маман
даярлауда әр практика өзіндік орнына ие болады. Қазіргі таңда психолог
маманын даярлауда қажет етілетіндердің бірі -ол әлеуметтік өзгерістерге
бейімді және жаңа шарттарда кәсіби мәселелерді шешуге дайын болуға
тәрбиелеу. Сол себепті де психолог маманының негізгі сәттілігі болып оның
жеке сапалары жатады. Кәсіби компетенттілік, жеке сапалары ол
психологтың имиджінің негізгісі болып табылады.
Н. А. Аминов және М. В. Молокановтың көрсеткіштері бойынша психолог –
практик үшін ең қажеттісі болып: қарым - қатынасқа дайындық, жалпы
білімділігі, қарым – қатынаста демеу бере алу қабілеттілігі, эмоционалды
әсері, эмпатия т.б сол сияқты қасиеттерге ие болуы қажет.
Біздің көзқарасымыз бойынша практик – психолог келесі қасиеттерге ие
болуы шарт. Олар: өзге адамдарды түсіну қабілеттіліктері, оларға
психологиялық тұрғыдан әсерін тигізу. Психологтың комуникативті жағына оның
: сыпайылығы, тыңдай алу қабілеттілігі, өзге адамды түсіну қабілеттілігі.
Психологиялық тілмен бұл ұғым қарым – қатынас қабілеттілігі деп танылады.Ол
өзінше бес блоктан құрылады:
- Объектіні дұрыс, әрі толығымен қабылдау қабілеттілігі, ситуацияда
жедел реакциясының болуы.
- Объектінің ішкі жан толғанысын сезіне алу қабілеттілігі, ең бастысы
гуманисттік бағытты ұстану.
- Адам қиындығына байланысты ол адамға өз көмегін көрсету, сыйластығын
таныту болып табылады.
- Өзіндік талдау қабілеттілігі, өзіне деген қызығушылықтың өзге адамдар
көзқарастарымен болуы.
- Қарым – қатынас процесі кезінде өзімен басқара алуы, зейінді болу,
тыңдай алу, сенімге кіре алу.
Сонымен болашақ маман даярлауда психологтың жеке қасиеттері мен маман
компентенттілігіне аса назар аудару қажет.
Тренинг термині қабылдау, үйрену, дайындық ағылшын психофизиологы
Р.Д.Кобсон жүйкелік-психикалық шешу үшін қолданылады деген мағынаны
білдіреді. Топтық психологиялық тренингтер осы тұрғыда қолданылып, кең
мағынада даму мақсатында, психикалық түзету және үйрену саласында
қолданылады. [6].
С.И.Макшановтың психологиялық тренингте даму процесіне сүйенетін
болсақ, ол айқын өзгеріске түседі. Ал білімге байланысты кейбір авторлар
тәжірибе ретінде қарастырады. Кьелл Рудестам тренингтік форманы оқыту
тәжірибесінің ядросы; ал кей жағдайларда студенттің дәріс алу кезінде және
оқуындағы өзгерістердің сәтті өзгерісі деп қарастырады. Сонымен бірге
тренинг процесі кезінде әртүрлі ғылымдарды қолдануына және сол жинағанын
өмірде қолдануына болады. Өмірлік тәжірибе түсінігін ең кең мағынада
қарастыруға болады. Біздің әрқайсысымыз өз тәжірибемізді
жинаймыз.Студенттің білім алуда өзгелерге деген қатынасы, көзқарасы,
қылған әрекеті өмірлік тәжірибесіне байланысты болады. К.Левин мен Бетел
студенттермен жүргізілген топта қарым-қатынаста компетенттілікті арттыру
мақсатында қолданылған тренингтік жаттығулар Т-Топ атағына ие болады. Сабақ
барысында көптеген студенттер тек сабаққа қатысушы ретінде деп өзін
бағаласа, олардың айтқан ақпараттарын өзгелер қаншалықты қабылдайды және
олардың орны қандай болатынын байқау қажет. К.Левин адам бойындағы
өзгерістер көбінесе эффективті өзгерістер топтық қарым - қатынастар
барысында жүретіндігін анықтаған, яғни әр адам өзін оны өзгелер көретіндей
етіп қарастыруы қажет деп қарастырған. 1960 жылдары гуманисттік психология
саласы бойынша К.Роджерс тренингтік ағымына тоқталушылар оны әлеуметтік
тренингтер және өмірлік тәжірибеге сәйкес болашақ мамандарды даярлауда
үнемді қолданған. Бірінші жүйе жеті өмірлік категорияға негізделеді:
мәселені шешу, қарым - қатынас, тұрақтылық, өзіне деген сенімділік
ойлаудағы талқылаушылық, Мен–тұжырымдамасындағы өзін-өзі басқару
қабілеттілігі.
Тренингті жүргізудің келесі нұсқаулары:
Өзіндік даму топтары.
Студенттер топтағы өзге студенттердің пікірін тыңдап, өздері келешекке
жоспар құруға кіріседі .
Іс-әрекет арқылы оқыту.
Топтың әрбір мүшесі өзінің жеке басының мәселесін шешеді. Бірақ шешу
барысында өзге қатысушылардан кеңес сұрап, ақыл бөліседі.
Арнайы дағдылар.
- Индивидумның жалпы дамуы;
- Өзара тұлға аралық қатынастың зерттелуі және құрылуы;
- Ұжым әрекетінің оптимизация жолымен еңбек қатынастарының жақсаруы.
Тренингтік топ қатысушылардың ойлағандай өзгерістері мен тәсілдері
болып табылады.
Топтағы қатысушылардың өзгерістері келесі факторларымен көрсетіледі:
- Топқа мүше болу. Топқа мүше болудың өзі тиімді түрде әсер етіп,
өзгеріс тудыруы мүмкін. Топқа жақындау адам проблемасы аса күшті
еместігі және өз проблемаларымен өзі жалғыз еместігін көрсетеді.
- Топтың эмоциялық көмегі. Топтың эмоциялық көмегі өзара қызығушылықты
тудырады. Көмекті сезіну студент бойындағы ауыртпалықты түсіреді,
сенімділікті тудырып, студентті белсендіреді.
- Топтың өзге қатысушыларына көмек. Өзгелерге көмек беру - өзінің
қажеттігін сезінуге көмектеседі. Бұл фактор өзіне деген сенімділікті
тудырып, өз проблемаларымен ат салыса алатынына көмектеседі.
- Эмоциялық әсер ету мүмкіндігі. Эмоциялық әсер ете алу ол өз
ауыртпалығын шешуге көмектеседі. Эмоционалды көмек топтың өзара
қатысушы студенттерінің проблемаларын ашуға сәйкес келеді.
- Кері байланыс. Бұл адамның өзіндік мен түзеуінің пайда болуына әсер
етуші, сол жайлы топтан алған ақпаратты негізгі қажетті факторлардың
бірі болып табылады. Кері байланыс ол вербальды немесе вербальды емес,
жалпы және спецефикалық болуы мүмкін.
- Бақылау және ойластыру. Тіпті енжар бақылау соның ішінде белсенді
қатысу топтағы жұмыс қатысушының өз тәжірибесін, қылығын өзінің
эмоциялық әсер етуінде әртүрлі жағдайларды байқай алады.
Болашақ мамандарды даярлауда тренинг:
- Жетіспейтін білімдерді толықтыруда қолданылады;
- Студенттердің қателіктерін түзетуде;
- ЖОО-да алынған білімдерді бекіту.
Адамдар арасында жүретін түсінбеушіліктер мен қиыншылықтар оларды өзара
түсінуге алып келеді. Топ ішіндегі студенттердің өзара болған қорқыныш пен
жалғыздықты сезінбеуге өз үлестерін қосады. Оқу процесінде болатын
тренингтік жаттығулар өзіндік әлеуметтік - психологиялық күйін тудырады.
Ол студенттердің оқу процесінде болған қиын мәселелерді шешуге мүмкіндік
береді. Сонымен қатар ол тек студенттің емес жеке адамның да болған
қиыншылықтарын шешуге өз көмегін тигізеді. Әлеуметтік - психологиялық
процесс кезіндегі пайда болған жағымды әдеттер көмегімен болған
қиыншылықтар шеттетіледі де, шынайы өмірдегі болып жатқан ағыммен бірге
жүреді. Әлеуметтік – психологиялық тренингтерді тек қана теориялық емес
сонымен бірге практикалық тұрғыдан да қарастыруға болады. [7].
Әлеуметтік–психологиялық тренингтер бойынша студенттер тобына жүргізудің
жалпы мазмұны.
Оқу процесі
Оқу процесі ол студенттердің өздерінің жеке білімдері мен біліктерін
көрсетеді. Студенттер өздерінің жаңа тәжірибесіне ие болады.
Бұл процесс ешқандай да тоқтаусыз алға қарай жылжиды. Студенттердің
білімдерінің нәтижелілігі тек ол өз нәтижесін бергенде ғана байқалады.
Тәж Тәжірибе
Жос ЖЖЖоспар
Рефлекция
ҚорҚорытынды
Сурет 1. Оқыту процесінің құрылымы
Тәжірибе. Тәжірибе шын мәніндегі студенттердің алған білімдері бойынша
тәжірибелері. Ол: реактивті болуы мүмкін.
Рефлексия. Студенттердің белгілі бір мақсатқа жетуіндегі белсенді әрекеті.
Қорытынды. Көптеген жетістіктерді қорытындылау нәтижесінде анықтайды.
Жоспар. Студенттердің алған білімдерін келешекте қолдана алу
Сонымен коучинг дегеніміз – бұл адам дамуына бағытталған көптеген
құралдардан, білімдер мен біліктерден тұратын жүйе. Бұл даму үнемі қарым -
қатынас барысында артады. Мұндай қарым - қатынас болып келесі түрлерді
жатқызуға болады:
- Студент пен оқытушылардың немесе куратор мен топтың арасындағы
қарым – қатынас жатады;
- Балалар мен ата – ананың арасындағы қарым – қатынас;
- Оқу процесі барысындағы қарым - қатынас.
Бизнес барысында коучинг әдісі бойынша төмендегі екі ситуацияны
мысалға алуға болады:
- Коучтың тәуелсіз маманы өз клиенттерімен қарым – қатынасы;
- Жетекшінің өз клиенттерімен қарым – қатынасы.
Бизнес барысында осы екі ситуация жиі қолданысқа ие болады.
Қазіргі таңда оқыту барысында студенттерге коучтың негізгі
түсініктерін айта кеткен жөн деп есептелінеді. Яғни олар
төмендегідей болмақ,
1. Сезгіштік;
2. Мақсат;
3. Компентенттілік;
4. Жетістіктер.
Коучтнгке қатысу барысында студенттер осы негізгі төрт мақсатты
міндетке айналдырған жөн. Ол яғни тек қана дұрыс жағдайларда, тәсілдердің
дұрыс орындалуы барысында өз мақсатына іске асады. Сонымен қатар, өзара
әрекет барысында коуч біліктілігінің негізгі көрсеткіштерін анықтауға
болады:
- Студенттер мен оқытушылар арасында қарым-қатынасты түзету;
- Нақтылық қарым - қатынас тудыру;
- Міндеттерді айқын көрсету;
- Студенттер арасындағы өзара ашық пікірталастық;
- Студенттердің негізгі мүмкіндіктері;
- Студенттердің мамандықтарына байланысты болашаққа құратын
жоспарлары;
- Студенттердің жоспарларына байланысты ізденістері
- Дұрыс әрекеттерге байланысты міндеттер.
Студент пен оқытушы арасындағы қарым – қатынас барысында осы негізгі
міндеттерді атқарған жөн. Олар қарым - қатынас барысында негізгі
мүмкіндіктерді анықтап, оларды бағалауға мүмкіндік береді. Сонымен бірге
дұрыс әрекеттер үшін осы шаралар қолданылады. Студенттер мен ұстаздар
арасында қарым қатынас орнату үшін келесі міндетті құзіреттіліктерді алға
қойған жөн:
1. Ұстаздың берген дәрісін тыңдау;
2. Студенттердің өзара әрекеттерін бақылау;
3. Өзгерістердің немесе берілген тапсырмалардың өзара айырмашылығын
анықтау;
4. Берілген тапсырмалар нәтижелерін модельдеу;
5. Нәтижелерді өзара өңдеу.
Осы құзіреттіліктер негізін біз үнемі емтихандарда іске асырамыз, сол
себепті де ол мүмкіндіктерді өмірлік қолданыста да іске асырамыз. Өмірде
тәжірибелік қолданыстар тиімдірек болып саналады.
Сонымен, студенттердің өзара мүмкіндіктерін коучинг арқылы анықтау үшін
келесі бес негізгі элементтер арқылы анықтауға болады:
Сабақта дәріс алу барысында пайда болатын сұрақтар;
- Студент пен мұғалім арасында пайда болатын кері байланыс;
- Студенттердің мұғалімге өз дәйектерін анық түрде көрсету
мүмкіндіктері;
- Мұғалімнің ұсыныстарына өз пікірлерін білдіру;
- Сабақ барысында өз пікірлерін айғақты түрде көрсету.
Осы негізгі себептерді негізінен біз студенттер сабақ барысында барлық
мүмкіндіктері мен негізгі қиындықтарын анықтау барысында, студенттердің
білім алу кезіндегі жетістікке жету процесінде қолданамыз.
Осы жүйе студенттердің дұрыс әрекетке бет бұруына мүмкіндік
береді. Сонымен қолданыс барысындағы ең соңғы міндеттердің түрлері
олар төмендегідей болады:
- Студенттер біліктілігінің қажеттілігі;
- Мотивация;
- Алған білімін тез арада қолданысқа қолдану;
- Студенттердің өзара пікірлерінің өзара әсер етуі;
- Студенттердің алға қойған мақсаттарына қолжетерлігі және
мақсаттарының нақтылығы;
Осы анықталған бірнеше қағидалар барысында студенттің сабақтағы алған
білімін анықтауға болады, олардың білімдерінің негізгі мазмұнын,
біліктілігін анықтап, оларды іске асыруға болады. Сонымен қатар
студенттердің жеке тұлға ретінде өмірден алатын орнын анықтау қажет.
Егер оған біздің толық көзіміз жететін болса, онда ол студент келешекте
өзінің алға қойған мақсатын іске асыра алады деп толық айтуға болады.
Коуч-2 жүйесінің көрсеткіші. Бұл жүйенің негізгі көрсеткіштері
коучингтің эффективті көрсеткіштерінің нәтижесінде пайда болады,
қарастырылады;
1. Студенттердің танымалдылығы;
2. Студенттердің сабақ барысында алға қойған мақсаттарын анықтау;
3. Студенттердің компетенттілігі;
4. Студенттердің сабақ барысында алған білімдерінің жетістіктері.
Егер студент белгілі бір мәселеден қалай шығарын білмесе, немесе
қандай да болмасын бір жағдайда әрекет ету үшін ол оны ең алдымен
сезінуі қажет. Студент бір тапсырмаға жету үшін ең алдымен өз
алдына мақсат қою керек. Яғни коуч ең алдымен өз алдына мақсат
қоюдан басталады. Себебі студенттің ол тапсырмаға жету барысында
ешқандай да бір мақсатсыз жетістікке жете алмайды. Ол үшін ең алдымен
студент бойында сезгіштік процесін орнату қажет. Коучтың негізгі
қорытындысы барысында бірнеше үзілістер болуы мүмкін. Себебі студент ең
алдымен өзінің қол жетерлік нәтижелерін айтып, содан кейін ғана мақсатқа
бағытталады. Сонымен бірге студенттердің білімдерінің нәтижесі коучинг
процесінде анықталады, және студент өз алған нәтижесімен толық түрде
келісуі керек.
Сонымен қатар коучинг әдісі барлығына бірдей қолданыла бермейді,
ол студенттерге қолжетерлікте жетіспеушілік болған жағдайда қолданысқа
ие болады. Яғни студенттің өз мақсатына жетуіне көмек керек
жағдайда іске асады. Бұл жағдайда студенттің бір көмекті қажетсінуі
сезіледі. Коучингтағы бағыт өзгелерге қарағанда өз ерекшеліктерімен
байқалады. Ол студенттің келесі пікірін яғни, коучты қажет ететінін
байқатады. Студент коучингтің негізгі жүйесіне тоқталады. Яғни
студенттің алған білімі эффективті болуы үшін ол өзара іс әрекеттерге
белсенді қатысуы қажет. Осы мәселелерді қарастыра отырып, біз келесі
үш категорияларды қарастырамыз:
1. Студенттердің өзара қарым – қатынасы;
2. Студенттердің алған білімінің нақтылығы;
3. Студенттердің мақсатты орындаудағы міндеттері;
Осы міндеттердің барысында студенттер алдыға қойған мақсаттарына жетуге
тырысып, өз қалаған білімдерін іске асырады.
Осы көрсетілген міндеттер коучингтің негізгі принциптеріне
жатады. Мысалы студенттің өзі жеке отырып бір мәселені жан жақты
қарастыруы мүмкін. Ол сабақты өзінің жеке өмірлік тәжірибесімен
байланыстырып, қарастыруы мүмкін. Коучинг пен студент деп екі жақты
процесс арқылы қарастыратын болсақ, онда ол екі студенттің өзара
қарым - қатынасы деп қарастырылады. Егер коучинг өзінің жеке
процесіндегі жетістіктерін көрсетіп берсе, онда студент білім алу
барысында өз мақсатына жете алатындығын байқауға болады.
Бұл әрекеттер эффективті білім алуға аса қажетті сапа ретінде
қарастырылады. Осыдан тыс Өзара әрекеттегі коучингтің моделі
анықтауға болады. Олар келесі көрсеткіштер арқылы көрінеді:
1. Білім алу барысында жаңа білімді анықтау;
2. Студенттердің мүмкіндіктерін байқау;
3. Студенттердің алға қойған нәтижелерін өңдеу;
4. Мақсатқа қол жеткізу барысында оның нәтижелереін қарастыру;
5. Студенттердің негізгі міндеттерін дұрыс әрекеттерге бағыттау.
Өзара әрекеттегі коучингтің моделі - ол студенттің сабақ
барысында оның негізгі мақсатын жүйелеуі. Оның бұлай аталуының
негізгі себебі де коуч барысында студенттердің өзара қарым қатынасы
белгілі бір жүйеде болуын анықтайды.
Осы процесс барысында ол студенттердің өзара қарым – қатынасын
реттеп, әрекетінің одан әрі алға жылжуын реттейді.
Дегенмен ол нақты процессті анықтау мүмкіндігін көрсетеді.
Сурет 2. Коучингтік әрекетінің жүйесі
Студенттің алдына мақсат қойылған кезде ол өз кезегінде
сезімталдықпен, белгілі бір жоспар арқылы мақсатқа қол жеткізу
арқылы бағытталады. Ал коучинг барысында студент бойында білімге
деген жаңа бір бағыттылық пайда болуы керек. Студент өзге жаңа
студенттермен араласу барысында жаңа білімдер мен біліктерге ие
болмақ. Ал бұл жаңа ашылулар - студенттердің жаңа бағыттылықтарына
алып келеді. Белгілі бір мәселе барысында студенттердің бұл процесін
қалай анықталатындығын анықтау шарт. Яғни студент бұл деген көптеген
мәселерді жаңадан алынған ақпараттар , сезінулер мен мәселелер
арқылы шешуге болады. Бұл мүмкіндіктер өз көлеміне қарай сапалы
болуы керек. Себебі студент алынған ақпараттарды өзінше саралап,
таразылап өз қолданысына қолданады. Осы кезде жетекші алынған
ақпарат оған қай жағынан қажет екені жөнінде көмектесуі керек.
Содан кейін студент өзінің алған дәрісі мен ақпараттары бойынша
алға қарай бағытталып, өз алдына жоспар құрады да , алға қарай
бағытталады. Бұл жоспар нақты бір студенттің анық бағытталу арқылы
бейімделуін айтады.
Осыған сәйкес Майерс пен Бриггс адамның қолы тек біреу ғана
болса да, ол екінші қолынан да мықты болады деп айқындап береді.
Яғни: ол соншалықты мықты болмаса да ол өзінің белгілі бір
мақсатына жетеді деп айқындап берген. Мысалы егер студент оң
қолымен қимылдайтын болса, оны қаншалықты жаттықтырғанмен, допты
лақтырып жіберсе, ол бәрі бір рефлекс бойынша оң қолымен қимылдайды.
Ал, егер ол сол арада тез ойланып үлгерсе, ол сол қолымен тез
қимылдауы мүмкін. Сол сияқты жазушы да өзінің бір кітабының
мазмұны мен сапасын түсінбесе, ол бір әдебиетті қайталап оқи
береді.
Сонымен біз коучингтің негізгі элементтерін және өзара
коучингтік әрекеттегі жүйесін анықтадық. Ал, келесіде коучтың тағы бес
қабілеттіліктерін анықтап көрсетуге болады. Олар:
1. Дәріс алу барысында оқытушының айтқанын тыңдау;
2. Студенттердің оқытушымен қарым – қатынасын бақылау;
3. Жаңа алынған білім мен өткен сабақтың айырмашылығын анықтау;
4. Алынған дәрісті жүйелеу;
5. Білімнің негізгі қатарын сараптау.
Коучинг элементінде ең алдымен оқытушы – жетекшінің айтқанын,
дәрісін тыңдау керек. Содан кейін өзіндік мақсаттар мен соған
сәйкес жоспарларын құруы шарт. Ал осы алынған дәрісті тыңдау
немесе сараптау барысында одан әрі келесі процесстер іске асады.
Коуч кезіндегі жүйелеу - ол ойын технологиясында көбіне іске асуы
мүмкін. Яғни бұл жерде студент белгілі бір рөлге кіру арқылы өзінің
сыртқы бейнесін байқап, оқу процесі кезіндегі өзінің кемшіліктерін
анықтайды.
Жүйелеудің тағы да бір нұсқасы ол студент белгілі бір
жағдайға кіріп, сол мәселенің негізгі қиындықтарын ескеруі шарт. Ол
мысалы, қазір емтиханға барамын, ондағы сұрақтар қандай болмақ?
Сұрақтарға ойдағыдай жауап бере аламын ба? Екі студент өзара
ситуациялық жағдай құрастырып, рөлдік ойынға ие болуы керек, яғни
бірі - экзаменатор болса, ал екіншісі студенттің рөлін ақарады. Осы
жағдай студенттің бойындағы стрессті алып тастайды.
1.2 Жоғарғы оқу орнында оқыту барысында коучинг элементтерін қолдану
психотехникалық тиімді құралы ретінде
Студенттер дәріс алу барысында оқытушы мен студенттердің арасында
өзара вербальды қарым – қатынас болуы шарт. Ол өз кезегінде де бес
тәсілді көрсетеді:
1. Студенттердің сабақ барысында қойған сұрақтары;
2. Студент пен оқытушы арасындағы кері байланыс;
3. Студенттің алған білімін бекітуі;
4. Студенттердің сұрақтарға жауап беруі;
5. Студенттердің өз пікірлері.
Бұл қойылған сұрақтар өзінің жауабын талап етеді. Осы сұрақты қою
барысында, студенттерде ойлау процесі артып, оған студенттер жан
жақты жауап береді. Студенттер мен мұғалімдер арасындағы кері байланыс
студенттердің өздерінің әрекеттерін салыстыра отырып шешім қабылдауына
көмектеседі. Оқытушы студенттің сабақ барысындағы әрекетін бақылап, содан
кейін оған өзінің әрекеттерін баяндап береді.
Студенттердің сұрақтарға жауап беруі барысында олардың белгілі
бір комфорттан шығуына бірден – бір әсерін тигізеді. Мысалға
келтіретін болсақ, үй тапсырмасын орындап келген студент оқытушының
сұрағына жауап беруге қиналады да, оған толық жауап беруге бір
итерме қажет болады. Сол сәтте осы әдісті толығымен қолдануға
болады. Бұл әдіс өте эффективті әдіс болуы мүмкін, дегенмен бұл
әдісті егер ол әр кезде орында деген тапсырманы орындаудан бас
тартса, онда ол студентті көп қинаудың да қажеті жоқ, себебі
студенттің өзіне деген бағалауы күрт төмендеуі мүмкін, ол оған тікелей
әсер етеді.
Студенттердің жаңа сабаққа өздерінің білдіретін пікірлері - коуч
элементінен сәл ауытқиды. Бұл толығымен кеңес болмағанымен ол оған
жақын болып есептелінеді. Бұл кезде оқытушы студентке көптеген
өмірлік мысалдар келтіру арқылы іске асады. Кей жағдайда студенттер
берілген тапсырмаға толығымен жауап таба алмаған сәтте ол ыңғайсыз
жағдайда болады, бұған негізгі себеп – ол студент бұл берілген
тапсырма жайлы толығымен ақпаратқа ие болмауы. Ал, егер мұғалімде
бұл тапсырма бойынша ақпарат болса, ол ертеректе студенттен бұрын
оған көмек бергені жөн. Дегенмен бұл жағдайда оқытушы студентке ол
тапсырманың жауабын міндеттемей, оны тек қана ұсынуы қажет. Осы
орайда келесі диаграмма бойынша мысал келтіріп көрсетуге болады. 5
сурет бойынша анықталады.
Студент сабақ барысында оқытушы берген дәрісін ең алдымен
толық түрде тыңдап, содан кейін алға қойған мақсаттарына белгілі
бір жоспар қою арқылы іске асырады. Коучинг барысында студент пен
оқытушы рөлдік ойындарға ие болады да көбінесе бұл кезекте
студент пен оқытушы арасында гуманисттік бағыт орнайды. Олар
берілген тапсырманы қазіргі таңғы білім саласымен салыстыра отырып
белгілі бір шешімдер қабылдайды.
Студенттерге дәріс беру барысындағы қажетті тәсілдердің түрлері
келесі көріністермен көрінеді.
1. Студенттердің білім алу қажеттілігі;
2. Студенттер мотивациясы;
3. Студенттердің білім алу жылдамдығы;
4. Студенттердің білім алуына әсер ету тәсілдері;
5. Студенттердің білімдерінің қолжетерлігі.
Бұл әдістердің барлығы коучингтік жүйеге сәйкес болуы шарт. Егер
студент оқытушының жылдам және қажеттілік сауалдарына шынайы жауап
беретін болса, онда оқытушы студенттің барлық сұрақ түріне қажетті
түрде жауап беретінін ескеруі қажет.
Кесте 1
Студент пен оқытушы арасындағы өзара әрекеттестік
Студенттерге мұғалім дәріс беру барысында ол қазіргі таңда
қандай мәселені қозғайтындығын анықтау қажет. Ол студент бойына
қаншалықты өз әсерін тигізетінін анықтау қажет. Бұл тақырып өзекті
мәселе болуы мүмкін, дегенмен студенттерде жылына екі сессия
болғандықтан, сол уақыт арасында мақсатты дәріс берілуі керек. Осы
кезекте студенттерге дәріс берудегі қажетті білімдерді анықтау
қажет. Содан кейін ғана біз негізгі мотивацияны анықтаймыз.
Содан кейін біз студенттердің қаншалықты білім алуға дайындығын
анықтаймыз.
Оқыту жүйесі
Жоғарыда көрсетіп кеткендей коучинг әдісін оқу процесінде тиімді
қолдануға болады. Коучинг барысында студенттердің сабаққа деген
қабілеттілігін, бағыттылығын өзгертуге болады. Коучинг әдісін
студенттердің білімін арттыруда қолдану барысында біз олардың
қаншалықты өзгеріп, сабаққа деген ұмтылыстарының артуын байқаймыз.
Студенттерге көбінесе бұл әдістің түрін студенттер өз білімдеріне
өзгерістер қажет еткен жағдайда қолданамыз. Ол студенттер көбіне
өздерінде ешқандай өзгерістер жоқ деп талқылайды, дегенмен, оны
студенттердің өздерімен қайта отырып талқылайтын болсақ, олар өздерінде
өзгерістердің бар екендігін байқайды. Осы сәтте студенттер коучинг
принциптерінде қаншалықты өзгеру мүмкіндіктерін анықтау керек. Бұл кезде
студенттер өздерінің өзгерістерін сырт көзбен қарау арқылы байқайды. Ол
студенттерге осы өзгерістер барысында коучинг әдісін қолдану арқылы
отбасы, құрбылары, жолдастары, ұстаздары өзіндік әсерін тигізеді. Ол
студенттер өздерін күткен жағдайлары мен нәтижедегі жағдайларды
салыстырады. Егер олардың арасында өзіндік сәйкестіктер болса,
студенттер арасында, яғни білімдерінде ешқандай проблемалық мәселелердің
жоқтығын байқауға болады. Осы сәтте студенттер өздерінің күткен
білімдеріне қанағаттанып, өз мақсаттарына жетеді. Көп жағдайда
студенттер өз білімдерін өзгертіп, жақсартқысы келеді, дегенмен осы
бағыт оларға зор ықпалын тигізеді. Дегенмен, коучинг әдісін
қолдану барысында студенттер өз бағыттылығын арттыруы шарт себебі
олардың өз көзқарастары зор ықпалын тигізеді.
Кесте 2
Студенттің әрекет бағыттылығы
Студенттердің білім сапасын арттыру барысында олардың
өздеріне деген мен тұжырымдамасы жетік болуы керек. Осы
тұжырымдамалар барысында студенттердің болжамдары мен бағыттылықтарын
анықтап алу керек.
Бұл сәтте студенттер мен ұстаздардың арасында конфликттер
студенттердің күткен жағдайлары сәйкес болмаған жағдайда пайда
болады. Себебі студент өзінің ойындағыдай нәтиже шықпағандықтан, ол
есесіне өзінің басқа да ұсыныстарын ескеруі мүмкін болады.
Студенттердің бойында көптеген процесстер болады: мысалы
студенттердің білім алу барысындағы мақсаттары, мақсат нәтижесіндегі
күтулері, білім нәтижелері. Студенттер өздерінің нәтижелері мен күтулерін
бір – бірімен тығыз байланыстырады. Студент өзінің ойында көптеген
жаңа ақпараттарды ескереді, бірақ сол ескерген жағдайларды есіне
қолданысқа келтіруде қиналады. Студенттердің бойында жетекші ұстазының
үйреткен білімдерінің нәтижесіндегі ұсыныстары мен бағыттылықтары
кеңейеді, бағытталады да өзінше өзіндік рөлдерін анықтап көрсетеді.
Студенттердің білім алу сапасы барысында мұғаліммен қарым -
қатынасының жан - жақтығы көрінбесе, ол студенттің білім алу сапасы
көрінбейді. Осы сәтте тағы да бір мысал келтіріп кетуге болады,
мысалы сатушы саудагер мен сатып алушы клиенттің арасындағы қарым –
қатынас күліп, мейірімді өтсе, сатушының тауары да тиімді өтетініне
кепіл болады. Ал, егер керісінше болса, онда ол процессте
керісінше болады.
Кесте 3
Студенттер мен жетекші оқытушылар арасындағы байланыс
Студенттер мен жетекші мұғалімдердің арасындағы конфликт,
егер студенттердің сабақтан күткен мәселелері ойдағыдай өтпесе,
осы жағдайда пайда болады.
- Психолог мамандарды даярлау барысында оқытудың интегративтік
әдістерін, соның ішінде коучинг әдісін практикалық кәсіби дағдыларды
дамытуға бағытталған дәрістерде қолдану тиімді.
- Психолог мамандарды даярлауда коучинг әдісінің элементтерін
оқытудың кез келген дәрістерінде белсенді оқыту әдісі ретінде қолдануға
болады.
Коучинг барысында студенттер мен оқытушылар арасында қарым -
қатынас еркін түрде орналасады. Студенттер сабаққа деген ынталарын
одан әрмен арттырып, қызығушылықтары кеңейе түседі. Бұл қарым –
қатынастың негізгі мақсаты болып, студенттердің танымдылығын, оқу
барысындағы мақсаттарын, компетенттілігін студенттердің коучинг барысында
көптеген жетістіктерге жетуін қарастырады. Соның ішінде студент өзіндік
артуын, коучинг барысында студенттердің жетекшілік мақсаттарын
көрсетпейді. Біздің әрқайсысымыз өз тәжрибемізді жинаймыз. Студенттің
білім алуда өзгелерге деген қатынасы, көзқарасы, қылған әрекеті өмірлік
тәжірибиесіне байланысты болады. Тәжірибеге байланысты психологиялық
коучингтерді қолдану барысы психолог маманын даярлауда өз көмегін тигізеді.
Коучинг білім беруде дәстүрлі әрекеттен гөрі тәжірибе жүзінде болып
нәтижелі болуы мүмкін. Коучинг білім барысында топтағы өзінше шеттетіліп
қалған студенттердің ашылуына көмектеседі, әр студентке өзіндік Мен
туғызады. Коучингтік топ ол проблемаларымен өзара алмасу ғана емес,
сонымен бірге өзін түсініп, өзін жақсы қабылдай алу жолы болып
есептелінеді. Отандық психологияда тренингтердің сапалы білім алу нәтижесі
енгізілді. Оны ең бірінші ұсынған М. Форверг болған.
Оқу процесі кезінде студенттердің құлықтары импульсивтіден
объективтіге ауысады, осының нәтижесінде тренинг мазмұнды болады.
Объективизациялау құлығының негізгі тәсілі болып кері байланыс болып
саналады. Кері байланыстың түзілуі үшін тренинг тапсырмасы тиімді болуы
шарт.
Коучинг әдісі бойынша студенттер ең алдымен өз алдына бірнеше
сұрақтар қоя отырып, мақсатты түрде орындауы қажет. Олар мысалы
төмендегі шарттар арқылы орындалуы мүмкін:
• Коучинг әдісі барысында білім саласында қандай жетістіктерге
қол жеткізуге болатындығын анықтау;
• Мен тұжырымдамасын бағытты түрде орынды, әрі нақты түрде қолдану;
• Мен қандай мақсатқа қол жеткіземін?
• Білім сапасын арттыру барысында мен қандай мақсат түрлерін
қолданамын;
• Осы мақсатқа жетуге қандай тәсілдер қолдануға болады?
• Білім сапасын қандай мақсаттар қатарымен арттыруға болады?
• Студент пен жетекші ұстаздың қарым - қатынасы қаншалықты жағымды
болмақ;
• Білім сапасын арттыру барысында коучингті қолданудағы сабақ
үстінде болған тәртіп бұзушы студенттерге нормаға сәйкес жаза
түрлерін қолдану;
• Кочинг барысында студенттерге қазіргі таңғы білім сапасын
арттырушы мақалаларды оқып, негізгі түйінін оқыту;
• Білім сапасын арттырудағы білім туралы Елбасымыздың
тұжырымдамаларын еске алу.
Психологиялық пәндерде дәріс барысында сабақ мазмұны бойынша топтың
қандай да болмасын қатысушы студенті өзінің психологиялық мәселесін айтып,
оның шешімі практикалық тұрғыдан жүргізілуі қажет. Сонымен бірге оқытылып
жүрген әлеуметтік - психологиялық феномомендердің акценттерін орнықтыру
қажет. Оның негізгі шешімдеріне байланысты адам психикасы тек теориялық
тұрғыдан емес сонымен бірге топ алдындағы теориялық түсініктер практикалық
тұрғыда өз шешімін табады. Ең басты мәселе болып топты ұйымдастыру болып
саналады.
Қазіргі таңда жаңа кадрларды жасақтауда, яғни болашақ психолог
мамандарын даярлауда психология пәндері дәріс барысында психологиялық
коучинг элементтерін қолдану белсенді орын алуда. Оқытудың интерактивті
әдісі - коучинг элементтері ол оқытудың белсенді әдісі болып табылады. Осы
әдіс нәтижесінде әрбір адам, яғни студент өзінің жеке біліктілігін танытып,
өзге де студенттермен продуктивті әлеуметтік қарым-қатынасты орнатып,
әлеуметтік – психологиялық ситуацияларды өз көзқарасы бойынша және
партнерінің көзқарасы бойынша талдауына болады. Әрбір студент өз бойындағы
таным қабілеттіліктері мен өзгелерді және өзін түсіну қабілеттіліктерінің
барын сезінеді. Сабақ барысында тренингке қатысушы студент өз еркімен
қатысуы қажет, бұл тренингтің ең негізгі шарттарының бірі болып табылады.
Берілген психология пәндерінде мысалы рөлдік ойындар білімдерді нәтижелеуде
қолданылады. Сол сәтте мұғалім студенттер арасындағы өзара эффективті қарым
– қатынасты байқайды. Студенттер тренингке қатысу барысында ең алдымен ол
туралы сәл болса да өздеріне қажетті мәліметті алуы қажет. Коучингке
қатысушылар арасында жаңа білім немесе ақпаратпен өзара алмасуы жүреді.
Тренер әрбір қатысушылармен болжамды әңгіме құруы қажет, ол тренингтің
құрылымы мен мәнін түсіндіріп өтуі қажет. Коучингте қатысушы ең алдымен
белсенділік принципін ұстануы шарт. Бұл әдіске қатысушы өзгелерге өзінің
жеке ішкі өмірін ашып көрсетіп беруі керек және жаңа тәжірибені жинақтай
отырып, өзінің пікірлерімен алмасуы қажет. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1 Жоғары оқу орнында оқыту барысында - коучингтік технологияларды
қолдану аспектісін теориялық тұрғыдан талдау 5
1.1 Болашақ психолог мамандарды даярлауда жаңа оқыту технологияларының
психологиялық аспектілері 5
1.2 Жоғарғы оқу орнында оқыту барысында коучинг элементтерін қолдану
психотехникалық тиімді құралы ретінде 16
1.3 Оқыту барысында коучинг элементтерін қолдану мәселелері 30
2. Оқытудың интерактивті әдісі - коучингтің психолог мамандарды даярлауда
тиімділігін эксперименттік зерттеу 38
2.1 Эксперименттік зерттеу жұмысының жұмыстың барысы 38
2.2 Эксперименттік зерттеу жұмысының нәтижелерін талдау 40
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Еліміздегі Жоғарғы оқу орнында студент
- жастардың оқу білім процесін арттыру қазіргі таңда кезек күттірмес
мәселелердің бірі болып отыр. Еліміздің оқу білім сапасын арттыру бүгінгі
күннің елеулі мәселелерінің бірі. Елбасының халыққа арнаған жолдауында да
еліміздің оқу-білім сапасын арттырмайынша біз ауқымды экономика құра
алмаймыз деп айта кеткен. Сол себепті де қазіргі таңда оқытудың жаңа
технологияларына сүйене келе осында өзекті тақырыпты сөз етеміз.
Біздер болашақ психологтар ретінде біздің мамандығымыздың аса
қажетті, адам жанын емдеудегі бірден бір басты құрал екендігін баршаға
мойындатқымыз келеді.
Қазіргі таңда жоғарғы оқу орнында мұғалімнің студенттерге дәріс
беруінде Коучинг әдісінің алатын орны орасан. Оқу білім процесін тиімді
етудегі қайнар көздердің бірі ретінде коучинг әдісін психология
сабақтарында қолдану үлкен нәтижеге жетіп отыр. Қазіргі таңда экономикалық
жаңарулар мен жаһандану процестері психология ғылымынан тыс қалып отырған
жоқ. Білім беруде тәжірибелік біліктілікпен жастарды қаруландыруда
инновациялық оқыту дәстүрлерінің алатын орны орасан. Оқу білім процесін
тиімді етудегі қайнар көздердің бірі ретінде коучингтің негізгі
элементтерін психология сабақтарында қолдану үлкен нәтижеге жетіп отыр.
Осы тұрғыда студенттерге қатысты қолданып, сабақ барысында бірлескен іс-
әрекет жеке интерактивті әдістер арқылы белгілі бір мәселені қарастыратын
болсақ, студенттің тақырыпқа деген стимулын арттыру мақсатына жетеміз.
Кәсіби құзіреттілік, жеке сапалары ол психологтың имиджінің
негізгісі болып табылады. Н.А.Аминов және М.В.Молокановтың
көрсеткіштері бойынша психолог – практик үшін ең қажеттісі болып : қарым -
қатынасқа дайындық, жалпы білімділігі, қарым – қатынаста демеу бере алу
қабілеттілігі, эмоционалды әсері, эмпатия т.б сол сияқты қасиеттерге ие
болуы қажет.
Психологияның кез-келген сабағында интерактивті әдістерді қолдану
үлкен қызығушылық пен қолдау тудыруда.
Зерттеу мәселесі: Студенттер сабақ барысында барлық мүмкіндіктері мен
негізгі қиындықтарын анықтау барысында, студенттердің білім алу кезіндегі
жетістікке жету процесінде қолдану. Сонымен қатар студенттердің жеке тұлға
ретінде өмірден алатын орнын анықтау қажеттілігі.
Зерттеудің мақсаты: Коучинг элементтерін қолдану, оқытудың
интерактивті технологиясы ретінде тиімділігін қарастыру.
Зерттеу нысаны: Коучинг элементтері оқыту психотехнологиясы
ретінде.
Зерттеу пәні: Жоғарғы оқу орны барысында интерактивті оқыту
технологиясының психологиялық аспектілері.
Зерттеу болжамы: Оқыту процесін арттыруда коучинг әдісін қолдану
тиімді; Сабақ барысында теориялық білімді практикалық тұрғыда дамытуға
коучинг әдісін қолдану тиімді;
Негізгі міндеттері:
- Жоғары оқу орнында оқыту барысында коучингтік технологияларды
қолдану аспектісін теориялық тұрғыдан талдау;
- Коучинг – тренинг студенттердің мүмкіндік ресурстарын дамытудың
қазіргі психотехникалық тиімді құралы ретінде мәселерді теориялық
және практикалық тұрғыда қарастыру;
- Оқытудың интерактивті әдісі - коучингтің психолог мамандарды даярлауда
тиімділігіне эксперименталдық зерттеу жүргізу;
- Зертеуден алынған алғашқы эмперикалық мәліметтердің нәтижелерін
сандық және сапалық талдау, өңдеу, интерпретатциялау, қортындылау;
Зерттеу жұмысының теориялық - әдіснамалық маңыздылығы ретінде
К.Рудестамның топтық психотерапия теорияларын, А.Маслоудың іс-әрекет
теориясын ұстандық. Коучингтің пайда болуы мен дамуы әртүрлі ұғымдармен
түсіндіріледі: Психотерапиядағы гуманистік бағытпен қатар, Дэниел
Гоулменнің жұмысы көбіне жеке тұлғаның эмоционалдық қалыптарымен; Сократтың
диалогтық әдісімен; білікті спорт тренерлердің әдістерінің теориялық-
әдіснамалық негіздері басшылыққа алынды.
Зерттеу әдістері:
1. Жетістікке жету мотивациясын анықтау тесті;
2. Коучинг және интерактивті әдістерді қолдану тиімділігін анықтау
барысында арнайы құрастырылған сауалнама.
Зерттеудің практикалық базасы: Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық
Университетінің Психология - Педагогика факультетінің 3 және 4 курс
студенттері алынды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Зерттеу жұмысы студенттердің оқу-білім
процесінде жаңа әдістерді қолданудағы біліктілігінің маңыздылығы. Коучинг
әдісін қолдануда дәріс беру кезінде студенттердің сабаққа қатысу
белсенділігінің артуы. С.И.Макшановтың психологиялық тренингте даму
процесіне сүйендік.Ал білімге байланысты кейбір авторлар тәжірибе ретінде
қарастырады. Кьелл Рудестам тренингтік форманы оқыту тәжірибесінің ядросы;
ал кей жағдайларда студенттің дәріс алу кезінде және оқуындағы
өзгерістердің сәтті өзгерісі деп қарастырады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Зерттеу жұмысын оқыту тәрбие
процесінде түрлі салаларда қолдану мүмкіндігін көруге болады. Сонымен
студенттердің өзара мүмкіндіктерін коучинг арқылы анықтау үшін келесі бес
негізгі элементтер арқылы анықтауға болады:Сабақта дәріс алу барысында
пайда болатын сұрақтар; Студент пен мұғалім арасында пайда болатын кері
байланыс; Студенттердің мұғалімге өз дәйектерін анық түрде көрсету
мүмкіндіктері; Мұғалімнің ұсыныстарына өз пікірлерін білдіру;
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі: зерттеу жұмысы 2 бөлімнен,
кіріспеден, қолданылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан, кестелерден
тұрады,
1 Жоғары оқу орнында оқыту барысында - коучингтік технологияларды
қолдану аспектісін теориялық тұрғыдан талдау
1.1 Болашақ психолог мамандарды даярлауда жаңа оқыту технологияларының
психологиялық аспектілері
Қазіргі таңда студент жастардың бойына білім беруде тек құрғақ
дәріспен немесе семинар сабақтары мен дәріс беру мүмкін емес.. Қазіргі
таңда жоғарғы оқу орындарында студенттер бойына білім нәрін беру мақсатында
оқудың интерактивті әдісін қолдану тиімді болып отыр. Ең негізгі
инновациялық әдістер дәл осы интерактивті әдістерді қолдануымен
байланысты. Осы кезде интерактивті термин оқу әр түрлі мазмұны болып
қарастырылады. Осыған сәйкес түсінік 1990 жылдары пайда болған, яғни ол ең
алғашқы веб-браузе түсінігімен және интернет ұғымдарының пайда болуымен
түсіндіріледі. Көптеген мамандар бұл ұғымды интернет арқылы білім алу деп
түсіндіреді. Бұл әдісті кең тұрғыда қарастыратын болсақ, ол біреумен диалог
құру деп қарастыруға болады. Н.Суворова Интерактивті әдіс - ол жаңа
әдіс. Интерактивті әдіс - ол ағылшын тілінен аударғанда interact
(inter — жауапты, act — әрекет). Интерактивті оқыту ол таным
әрекетінің арнайы ұйымдастырылған формасы болып саналады. Ол нақты және
болжамды мақсаттарды көрсетіп береді. Осы мақсаттардың бірі оқудың
комфортты шартын түзіп, осы сәтте студент немесе тыңдаушы оқу процесінің
продуктивті болуына себеп болған – өзінің сәтті әрекетін, интеллектуалды
деңгейін сезінеді.
Сабақ барысында оқытудың бірнеше оқу формасы бар:
1) Пассивті- оқушы оқуда объект рөлінде орын алады. (тыңдайды немесе
көріп отырады);
2) Активті – оқушы субъект рөлінде болып, ол (өзіндік жұмыспен
немесе
творчестволық) тапсырмалармен айналысады;
3) Интерактивті - өзара әрекет [1].
Интерактивті әдістің негізгі мазмұны, оқу процесінде қатысушы
студенттердің барлығы танымдылық танытып, олар өздерінің білгендері мен
ойлайтындарын жаңғыртуға мүмкіндік алады.
Жүргізуші жаттықтырушы - мұғалім қосылған жаңа ақпаратты ескере отыра,
студенттерді өз бетімен әрекет етуге үйретеді. Мұғалімнің белсенділігінің
орнын студенттердің белсенділігі басып, оның принциптері студенттердің
инициативасына шарт болып қалады. Мұғалім жаңа ақпаратты өз сараптауынан
өткізіп, ақпарат берушінің оқу ақпаратын жұмысында қолданады. Интерактивті
әдіс ең алдымен жоғарғы оқу орны студенттерге қолдану керек деп ұсынылған.
Психология мамандығында оқитын студенттер тек творчестволық тұрғыда білім
алуы мүмкін емес, себебі мамандықтың өзі тәжірибелік зерттеулерді талап
етеді. Мысалы, дәріс беру барысында қолданылатын талқылау сұрақтары,
студенттердің сауалнамалары, дөңгелек үстел, сонымен бірге мұғалімдердің
талдаулары және т.б
Коучинг – бұл өзінің мақсаттары мен міндеттерінен тұратын арнайы
әдіс. Коучинг терминнің пайда болуына келетін болсақ, бұл студенттің
мақсатқа жетуіндегі және студенттердің белсенділігін арттыру үшін
қолданылаты ең жаңа терминдерінің бірі болып саналады. Оқытушының дәріс
беруі кезінде коучинг әдісі тиімді және интерактивті әдіс болып табылады.
Шет елдерде бұл әдісті тек оқыту процесінде емес, сонымен бірге
бизнесте де үнемді етіп қолданады, тіпті кейбір тұлғалар өздеріне арнайы
мамандық та алған. Оның негізгі технологиясы студенттердің жаңа
белестерге жетіп, білікті маман болуына көмектеседі.
Павел Безручко пікірінше, Коучингтің бір ерекшелігі ол белгісіз бір
қиындық жағдайдан шығуда өзі шешім қабылдауына көмектеседі. Кейіннен ол
сол арқылы өзге адамдарға өз үлесін қосады.
Tim Gallwe көзқарасы бойынша, Коучинг әдісі - ол әр студенттің өз
мүмкіндіктері мен білім деңгейін сараптауына, бағалауына өз әсерін
тигізеді.
Коучинг әдісінің алғашқы негізін қалағандардың бірі Джон Уитмор
пікірінше, студенттер өткенде алған білімдерін болашақпен байланыстырып
үйлестіреді.
The Wall Street Journal бұл журналдағы мақалада коучинг әдісіне
"Коучинг студенттердің шешім қабылдауда тиімдірек, әрі нақты қабылдауын
талап етеді" ,- деп түсінік береді,
"Dragon Pathways"атты тренерлер тобында да келесідей түсінік береді:
"Коучинг -студенттердің маманын білікті, әрі қолжетерліктей жетік білуі
үшін қолданылады".
Қазіргі таңда коучинг термині тиімді, әрі жаңа термин болып табылады.
Дегенмен де, көптеген адамдар коучинг терминін жай ғана психотерапия немесе
тренингтік жаттығулар деп санайды, алайда ол әдіс оқыту процесінде
қолданатын тиімді, әрі қолжетерлік әдістердің негізгілері болып
есептелінеді.
Коучингтің негізгі белгілері:
"Сoaching"(Коучинг) – жаттықтыру, дем беру, машықтандыру деген мағынада
қарастырылады. (Қысқартылған түрдегі оксфордтық сөздік).
"Coaching" – Студенттерді жарыстарға немесе емтиханға даярлау, жаттықтыру
(В.К Мюллердің ағылышын-орысша сөздігінен.) [2].
Коучинг – Студенттердің белгісіз білімді шешуде ізденуіне өзіндік көмегін
тигізеді.
Коучинг – ол студентке тиімді көмек беріп, өмірлік әрекеттерін
орындауда әсерін тигізетін жағымды әрекет.
Коучинг – болашақ психолог мамандарының көзқарасы бойынша ол клиентке
жетістікке жетудегі мақсаттарын шешуіне өзіндік ықпалын тигізуші әдіс.
Коучинг – ол студенттердің топ арасындағы қарым-қатынасын зерттеуге әсер
етуші, өзінің жеке өміріне көмегін тигізуші әдіс. Коучинг әдісі адам
өміріндегі барлық келеңсіз жағдайларды шешуге әсерін тигізеді, мысалы:
білім алуда, отбасында, қиындық ситуацияларда және т.б.
Коучинг оқу процесінде ол студенттердің бір – бірімен араласу барысында
білім деңгейін жақсартуға, ақпарат алмасуға ықпалын тигізеді.
Студенттердің топ ішіндегі мәселелерімен жеке мәселелері де сәйкестене
бастайды. Коучингті ХХ шы ғасырдың негізгі мамандығы деп санауға әбден
болады. Ол бірнеше бағыт бойынша дамиды: жеке коучинг, кәсіби коучинг,
бизнес - коучинг және т.б.
Оқытудың мақсаттары:
Оқыту - бұл студенттердің білім мен қабілеттіліктерін арттыру мақсатында
қолданылады. Қабілеттіліктер астарында студенттердің тек психологиялық
емес, сонымен бірге физикалық жақтары да көрінеді. Студенттердің сабаққа
деген бағыттылықтарының белсенділігі нәтиже береді.
Студенттердің сабақ оқуындағы мақсаттары келесі негіздер бойынша
ерекшеленеді
- Студенттердің ұйымдасуы мен бағыттылығы;
- Студенттердің мәселені шешу қабілеттіліктері;
- Студенттердің қабілеттіліктері;
- Студенттердің ізденуі;
- Студенттердің ақпаратты жылдам қабылдауы;
- Бейімделуі;
- Жаңа ақпараттарды бұрынғымен байланыстыра алу мүмкіндіктері.
Бартц және Шайбл үздіксіз білім алудың келесі жақтарын көрсетіп береді:
- Студенттердің жаңа ақпараттарды ұстанып, өзара алмасуы;
- Студенттердің кәсіптік біліктерін сабақтан тыс қолдана алуы;
- Студенттердің өмірге қажетті білімдерін меңгеруі;
- Студенттердің оқу-білім барысында жаңа ақпараттармен жабдықталуы.
Оқыту, студенттердің білім алуы ол мұғалімнің берген дәрістерінің
нәтижелігінен байқалады.
Студенттердің білімдерінің нәтижесі :
- Білімінің артуы;
- Студенттердің білімдермен алмасуы ;
- Студенттердің өзіндік ізденістерінің артуы;
- Студенттердің білімдерінің артуы мен жаңа ақпараттарды жетік меңгеруі;
- Сабаққа деген пассивтіліктің күрт төмендеуі
Болашақ психолог мамандарды даярлауда коучинг элементтерін қолдану
аспектілері. Психолог әрбір студенттің немесе адамның жеке адам екенін,
оның өзіндік жеке ерекшеліктері, қабілетті мінез – құлық ерекшеліктері бар
екенін ескере отырып, студенттің барлық көрсеткіштік мүмкіндігін дамыту
керек. Психолог жалпылап, жүйелі түрде жауап ала алатындай етіп, сұрақ
қояды. Ал кеңесші жауапкершілігін сезіне отырып жауап беруі керек. Психолог
жеке адамдардың барлық кешендік негіздеріне сүйене отырып қорытынды
жасайды.
ХХI ғасыр психологтар ғасыры деп аталғандықтан, психолог маманы жан –
жақты адам баласына жоғарғы дәрежеде көмек бере алатын, бәсекеге қабілетті
жан. Рухани байлығы мол ішкі сезім эмоциясы жоғары нағыз жан дауысын емдей
білетін тұлға. Жалпы адам баласының барлық қажеттілігін қанағаттандыра
алатын жоғарғы дәрежелі маман иесі болып табылады.
Л. К. Көмекбаева, З. Б. Мадалиева Білім жүйесі мекемелеріндегі
психологиялық қызметті ұйымдастыру атты еңбектерінде жарияланған кәсіптік
психограмманы да, осы коучинг әдісіне психологтарға тиімді интерактивті
оқыту барысына ұсынуға болады:
Кәсіптік психограмма
1. Тұлғалық ерекшеліктер, кәсіптік білу.
2. Өзгелердің жағдайын түсінуге тырысу, назар аудару.
3. Қарым – қатынасқа бейімділігі, жылышырайлығы.
4. Жетекші болуға қабілеттілігі.
5. Жарқын жүзділігі.
6. Шыдамдылығы, төзімділігі.
7. Үлкен жауапкершілікті сезінуі.
8. Әртүрлі жұмыстарды толық орындау қабілеттілігі.
9. Еңбек іс-әрекетіне ынтасы.
10. Әрекеттегі ұқыптылығы.
11. Жаңа идеяларды тез игеруі, пікірдің өз еркіндігі.
12. Өз ойын еркін айтуға қабілеттілігі.
13. Есте сақтауы [3].
В. Н. Карандашевтың пікірі бойынша маман компетенттілігі ол студенттің
кәсіби біліммен, қабілеттіліктермен, ғылымдармен біліктілігінің болуы деп
қарастырады.
Кәсіби білім ол тек психолог маманына ғана емес, сонымен бірге басқа ғылым
саласына да сәйкес келеді.
Кәсіби біліктілік практик психологтың сәттілігін көздейді, оның
психологиялық білімдерін практика жүзінде қолдана алуы болып табылады.
Кәсіби ғылымдылықтары осы білім нәтижесінде психолог өзіне сенімді, әрі
жеңіл жұмыс істей алуына мүмкіндік болады [4].
Қазіргі таңда болашақ психолог мамандарды даярлауда факультетте
студенттерді белсенді әрі, жан-жақты даярлау қажет. Студенттер сабақ
барысында әр түрлі практикадан өтеді.Төменгі курстарда – оқу (танысу)
практиакасы, жоғарғы курстарда дипломға дейінгі практикалардан өтеді. Маман
даярлауда әр практика өзіндік орнына ие болады. Қазіргі таңда психолог
маманын даярлауда қажет етілетіндердің бірі -ол әлеуметтік өзгерістерге
бейімді және жаңа шарттарда кәсіби мәселелерді шешуге дайын болуға
тәрбиелеу. Сол себепті де психолог маманының негізгі сәттілігі болып оның
жеке сапалары жатады. Кәсіби компетенттілік, жеке сапалары ол
психологтың имиджінің негізгісі болып табылады.
Н. А. Аминов және М. В. Молокановтың көрсеткіштері бойынша психолог –
практик үшін ең қажеттісі болып: қарым - қатынасқа дайындық, жалпы
білімділігі, қарым – қатынаста демеу бере алу қабілеттілігі, эмоционалды
әсері, эмпатия т.б сол сияқты қасиеттерге ие болуы қажет.
Біздің көзқарасымыз бойынша практик – психолог келесі қасиеттерге ие
болуы шарт. Олар: өзге адамдарды түсіну қабілеттіліктері, оларға
психологиялық тұрғыдан әсерін тигізу. Психологтың комуникативті жағына оның
: сыпайылығы, тыңдай алу қабілеттілігі, өзге адамды түсіну қабілеттілігі.
Психологиялық тілмен бұл ұғым қарым – қатынас қабілеттілігі деп танылады.Ол
өзінше бес блоктан құрылады:
- Объектіні дұрыс, әрі толығымен қабылдау қабілеттілігі, ситуацияда
жедел реакциясының болуы.
- Объектінің ішкі жан толғанысын сезіне алу қабілеттілігі, ең бастысы
гуманисттік бағытты ұстану.
- Адам қиындығына байланысты ол адамға өз көмегін көрсету, сыйластығын
таныту болып табылады.
- Өзіндік талдау қабілеттілігі, өзіне деген қызығушылықтың өзге адамдар
көзқарастарымен болуы.
- Қарым – қатынас процесі кезінде өзімен басқара алуы, зейінді болу,
тыңдай алу, сенімге кіре алу.
Сонымен болашақ маман даярлауда психологтың жеке қасиеттері мен маман
компентенттілігіне аса назар аудару қажет.
Тренинг термині қабылдау, үйрену, дайындық ағылшын психофизиологы
Р.Д.Кобсон жүйкелік-психикалық шешу үшін қолданылады деген мағынаны
білдіреді. Топтық психологиялық тренингтер осы тұрғыда қолданылып, кең
мағынада даму мақсатында, психикалық түзету және үйрену саласында
қолданылады. [6].
С.И.Макшановтың психологиялық тренингте даму процесіне сүйенетін
болсақ, ол айқын өзгеріске түседі. Ал білімге байланысты кейбір авторлар
тәжірибе ретінде қарастырады. Кьелл Рудестам тренингтік форманы оқыту
тәжірибесінің ядросы; ал кей жағдайларда студенттің дәріс алу кезінде және
оқуындағы өзгерістердің сәтті өзгерісі деп қарастырады. Сонымен бірге
тренинг процесі кезінде әртүрлі ғылымдарды қолдануына және сол жинағанын
өмірде қолдануына болады. Өмірлік тәжірибе түсінігін ең кең мағынада
қарастыруға болады. Біздің әрқайсысымыз өз тәжірибемізді
жинаймыз.Студенттің білім алуда өзгелерге деген қатынасы, көзқарасы,
қылған әрекеті өмірлік тәжірибесіне байланысты болады. К.Левин мен Бетел
студенттермен жүргізілген топта қарым-қатынаста компетенттілікті арттыру
мақсатында қолданылған тренингтік жаттығулар Т-Топ атағына ие болады. Сабақ
барысында көптеген студенттер тек сабаққа қатысушы ретінде деп өзін
бағаласа, олардың айтқан ақпараттарын өзгелер қаншалықты қабылдайды және
олардың орны қандай болатынын байқау қажет. К.Левин адам бойындағы
өзгерістер көбінесе эффективті өзгерістер топтық қарым - қатынастар
барысында жүретіндігін анықтаған, яғни әр адам өзін оны өзгелер көретіндей
етіп қарастыруы қажет деп қарастырған. 1960 жылдары гуманисттік психология
саласы бойынша К.Роджерс тренингтік ағымына тоқталушылар оны әлеуметтік
тренингтер және өмірлік тәжірибеге сәйкес болашақ мамандарды даярлауда
үнемді қолданған. Бірінші жүйе жеті өмірлік категорияға негізделеді:
мәселені шешу, қарым - қатынас, тұрақтылық, өзіне деген сенімділік
ойлаудағы талқылаушылық, Мен–тұжырымдамасындағы өзін-өзі басқару
қабілеттілігі.
Тренингті жүргізудің келесі нұсқаулары:
Өзіндік даму топтары.
Студенттер топтағы өзге студенттердің пікірін тыңдап, өздері келешекке
жоспар құруға кіріседі .
Іс-әрекет арқылы оқыту.
Топтың әрбір мүшесі өзінің жеке басының мәселесін шешеді. Бірақ шешу
барысында өзге қатысушылардан кеңес сұрап, ақыл бөліседі.
Арнайы дағдылар.
- Индивидумның жалпы дамуы;
- Өзара тұлға аралық қатынастың зерттелуі және құрылуы;
- Ұжым әрекетінің оптимизация жолымен еңбек қатынастарының жақсаруы.
Тренингтік топ қатысушылардың ойлағандай өзгерістері мен тәсілдері
болып табылады.
Топтағы қатысушылардың өзгерістері келесі факторларымен көрсетіледі:
- Топқа мүше болу. Топқа мүше болудың өзі тиімді түрде әсер етіп,
өзгеріс тудыруы мүмкін. Топқа жақындау адам проблемасы аса күшті
еместігі және өз проблемаларымен өзі жалғыз еместігін көрсетеді.
- Топтың эмоциялық көмегі. Топтың эмоциялық көмегі өзара қызығушылықты
тудырады. Көмекті сезіну студент бойындағы ауыртпалықты түсіреді,
сенімділікті тудырып, студентті белсендіреді.
- Топтың өзге қатысушыларына көмек. Өзгелерге көмек беру - өзінің
қажеттігін сезінуге көмектеседі. Бұл фактор өзіне деген сенімділікті
тудырып, өз проблемаларымен ат салыса алатынына көмектеседі.
- Эмоциялық әсер ету мүмкіндігі. Эмоциялық әсер ете алу ол өз
ауыртпалығын шешуге көмектеседі. Эмоционалды көмек топтың өзара
қатысушы студенттерінің проблемаларын ашуға сәйкес келеді.
- Кері байланыс. Бұл адамның өзіндік мен түзеуінің пайда болуына әсер
етуші, сол жайлы топтан алған ақпаратты негізгі қажетті факторлардың
бірі болып табылады. Кері байланыс ол вербальды немесе вербальды емес,
жалпы және спецефикалық болуы мүмкін.
- Бақылау және ойластыру. Тіпті енжар бақылау соның ішінде белсенді
қатысу топтағы жұмыс қатысушының өз тәжірибесін, қылығын өзінің
эмоциялық әсер етуінде әртүрлі жағдайларды байқай алады.
Болашақ мамандарды даярлауда тренинг:
- Жетіспейтін білімдерді толықтыруда қолданылады;
- Студенттердің қателіктерін түзетуде;
- ЖОО-да алынған білімдерді бекіту.
Адамдар арасында жүретін түсінбеушіліктер мен қиыншылықтар оларды өзара
түсінуге алып келеді. Топ ішіндегі студенттердің өзара болған қорқыныш пен
жалғыздықты сезінбеуге өз үлестерін қосады. Оқу процесінде болатын
тренингтік жаттығулар өзіндік әлеуметтік - психологиялық күйін тудырады.
Ол студенттердің оқу процесінде болған қиын мәселелерді шешуге мүмкіндік
береді. Сонымен қатар ол тек студенттің емес жеке адамның да болған
қиыншылықтарын шешуге өз көмегін тигізеді. Әлеуметтік - психологиялық
процесс кезіндегі пайда болған жағымды әдеттер көмегімен болған
қиыншылықтар шеттетіледі де, шынайы өмірдегі болып жатқан ағыммен бірге
жүреді. Әлеуметтік – психологиялық тренингтерді тек қана теориялық емес
сонымен бірге практикалық тұрғыдан да қарастыруға болады. [7].
Әлеуметтік–психологиялық тренингтер бойынша студенттер тобына жүргізудің
жалпы мазмұны.
Оқу процесі
Оқу процесі ол студенттердің өздерінің жеке білімдері мен біліктерін
көрсетеді. Студенттер өздерінің жаңа тәжірибесіне ие болады.
Бұл процесс ешқандай да тоқтаусыз алға қарай жылжиды. Студенттердің
білімдерінің нәтижелілігі тек ол өз нәтижесін бергенде ғана байқалады.
Тәж Тәжірибе
Жос ЖЖЖоспар
Рефлекция
ҚорҚорытынды
Сурет 1. Оқыту процесінің құрылымы
Тәжірибе. Тәжірибе шын мәніндегі студенттердің алған білімдері бойынша
тәжірибелері. Ол: реактивті болуы мүмкін.
Рефлексия. Студенттердің белгілі бір мақсатқа жетуіндегі белсенді әрекеті.
Қорытынды. Көптеген жетістіктерді қорытындылау нәтижесінде анықтайды.
Жоспар. Студенттердің алған білімдерін келешекте қолдана алу
Сонымен коучинг дегеніміз – бұл адам дамуына бағытталған көптеген
құралдардан, білімдер мен біліктерден тұратын жүйе. Бұл даму үнемі қарым -
қатынас барысында артады. Мұндай қарым - қатынас болып келесі түрлерді
жатқызуға болады:
- Студент пен оқытушылардың немесе куратор мен топтың арасындағы
қарым – қатынас жатады;
- Балалар мен ата – ананың арасындағы қарым – қатынас;
- Оқу процесі барысындағы қарым - қатынас.
Бизнес барысында коучинг әдісі бойынша төмендегі екі ситуацияны
мысалға алуға болады:
- Коучтың тәуелсіз маманы өз клиенттерімен қарым – қатынасы;
- Жетекшінің өз клиенттерімен қарым – қатынасы.
Бизнес барысында осы екі ситуация жиі қолданысқа ие болады.
Қазіргі таңда оқыту барысында студенттерге коучтың негізгі
түсініктерін айта кеткен жөн деп есептелінеді. Яғни олар
төмендегідей болмақ,
1. Сезгіштік;
2. Мақсат;
3. Компентенттілік;
4. Жетістіктер.
Коучтнгке қатысу барысында студенттер осы негізгі төрт мақсатты
міндетке айналдырған жөн. Ол яғни тек қана дұрыс жағдайларда, тәсілдердің
дұрыс орындалуы барысында өз мақсатына іске асады. Сонымен қатар, өзара
әрекет барысында коуч біліктілігінің негізгі көрсеткіштерін анықтауға
болады:
- Студенттер мен оқытушылар арасында қарым-қатынасты түзету;
- Нақтылық қарым - қатынас тудыру;
- Міндеттерді айқын көрсету;
- Студенттер арасындағы өзара ашық пікірталастық;
- Студенттердің негізгі мүмкіндіктері;
- Студенттердің мамандықтарына байланысты болашаққа құратын
жоспарлары;
- Студенттердің жоспарларына байланысты ізденістері
- Дұрыс әрекеттерге байланысты міндеттер.
Студент пен оқытушы арасындағы қарым – қатынас барысында осы негізгі
міндеттерді атқарған жөн. Олар қарым - қатынас барысында негізгі
мүмкіндіктерді анықтап, оларды бағалауға мүмкіндік береді. Сонымен бірге
дұрыс әрекеттер үшін осы шаралар қолданылады. Студенттер мен ұстаздар
арасында қарым қатынас орнату үшін келесі міндетті құзіреттіліктерді алға
қойған жөн:
1. Ұстаздың берген дәрісін тыңдау;
2. Студенттердің өзара әрекеттерін бақылау;
3. Өзгерістердің немесе берілген тапсырмалардың өзара айырмашылығын
анықтау;
4. Берілген тапсырмалар нәтижелерін модельдеу;
5. Нәтижелерді өзара өңдеу.
Осы құзіреттіліктер негізін біз үнемі емтихандарда іске асырамыз, сол
себепті де ол мүмкіндіктерді өмірлік қолданыста да іске асырамыз. Өмірде
тәжірибелік қолданыстар тиімдірек болып саналады.
Сонымен, студенттердің өзара мүмкіндіктерін коучинг арқылы анықтау үшін
келесі бес негізгі элементтер арқылы анықтауға болады:
Сабақта дәріс алу барысында пайда болатын сұрақтар;
- Студент пен мұғалім арасында пайда болатын кері байланыс;
- Студенттердің мұғалімге өз дәйектерін анық түрде көрсету
мүмкіндіктері;
- Мұғалімнің ұсыныстарына өз пікірлерін білдіру;
- Сабақ барысында өз пікірлерін айғақты түрде көрсету.
Осы негізгі себептерді негізінен біз студенттер сабақ барысында барлық
мүмкіндіктері мен негізгі қиындықтарын анықтау барысында, студенттердің
білім алу кезіндегі жетістікке жету процесінде қолданамыз.
Осы жүйе студенттердің дұрыс әрекетке бет бұруына мүмкіндік
береді. Сонымен қолданыс барысындағы ең соңғы міндеттердің түрлері
олар төмендегідей болады:
- Студенттер біліктілігінің қажеттілігі;
- Мотивация;
- Алған білімін тез арада қолданысқа қолдану;
- Студенттердің өзара пікірлерінің өзара әсер етуі;
- Студенттердің алға қойған мақсаттарына қолжетерлігі және
мақсаттарының нақтылығы;
Осы анықталған бірнеше қағидалар барысында студенттің сабақтағы алған
білімін анықтауға болады, олардың білімдерінің негізгі мазмұнын,
біліктілігін анықтап, оларды іске асыруға болады. Сонымен қатар
студенттердің жеке тұлға ретінде өмірден алатын орнын анықтау қажет.
Егер оған біздің толық көзіміз жететін болса, онда ол студент келешекте
өзінің алға қойған мақсатын іске асыра алады деп толық айтуға болады.
Коуч-2 жүйесінің көрсеткіші. Бұл жүйенің негізгі көрсеткіштері
коучингтің эффективті көрсеткіштерінің нәтижесінде пайда болады,
қарастырылады;
1. Студенттердің танымалдылығы;
2. Студенттердің сабақ барысында алға қойған мақсаттарын анықтау;
3. Студенттердің компетенттілігі;
4. Студенттердің сабақ барысында алған білімдерінің жетістіктері.
Егер студент белгілі бір мәселеден қалай шығарын білмесе, немесе
қандай да болмасын бір жағдайда әрекет ету үшін ол оны ең алдымен
сезінуі қажет. Студент бір тапсырмаға жету үшін ең алдымен өз
алдына мақсат қою керек. Яғни коуч ең алдымен өз алдына мақсат
қоюдан басталады. Себебі студенттің ол тапсырмаға жету барысында
ешқандай да бір мақсатсыз жетістікке жете алмайды. Ол үшін ең алдымен
студент бойында сезгіштік процесін орнату қажет. Коучтың негізгі
қорытындысы барысында бірнеше үзілістер болуы мүмкін. Себебі студент ең
алдымен өзінің қол жетерлік нәтижелерін айтып, содан кейін ғана мақсатқа
бағытталады. Сонымен бірге студенттердің білімдерінің нәтижесі коучинг
процесінде анықталады, және студент өз алған нәтижесімен толық түрде
келісуі керек.
Сонымен қатар коучинг әдісі барлығына бірдей қолданыла бермейді,
ол студенттерге қолжетерлікте жетіспеушілік болған жағдайда қолданысқа
ие болады. Яғни студенттің өз мақсатына жетуіне көмек керек
жағдайда іске асады. Бұл жағдайда студенттің бір көмекті қажетсінуі
сезіледі. Коучингтағы бағыт өзгелерге қарағанда өз ерекшеліктерімен
байқалады. Ол студенттің келесі пікірін яғни, коучты қажет ететінін
байқатады. Студент коучингтің негізгі жүйесіне тоқталады. Яғни
студенттің алған білімі эффективті болуы үшін ол өзара іс әрекеттерге
белсенді қатысуы қажет. Осы мәселелерді қарастыра отырып, біз келесі
үш категорияларды қарастырамыз:
1. Студенттердің өзара қарым – қатынасы;
2. Студенттердің алған білімінің нақтылығы;
3. Студенттердің мақсатты орындаудағы міндеттері;
Осы міндеттердің барысында студенттер алдыға қойған мақсаттарына жетуге
тырысып, өз қалаған білімдерін іске асырады.
Осы көрсетілген міндеттер коучингтің негізгі принциптеріне
жатады. Мысалы студенттің өзі жеке отырып бір мәселені жан жақты
қарастыруы мүмкін. Ол сабақты өзінің жеке өмірлік тәжірибесімен
байланыстырып, қарастыруы мүмкін. Коучинг пен студент деп екі жақты
процесс арқылы қарастыратын болсақ, онда ол екі студенттің өзара
қарым - қатынасы деп қарастырылады. Егер коучинг өзінің жеке
процесіндегі жетістіктерін көрсетіп берсе, онда студент білім алу
барысында өз мақсатына жете алатындығын байқауға болады.
Бұл әрекеттер эффективті білім алуға аса қажетті сапа ретінде
қарастырылады. Осыдан тыс Өзара әрекеттегі коучингтің моделі
анықтауға болады. Олар келесі көрсеткіштер арқылы көрінеді:
1. Білім алу барысында жаңа білімді анықтау;
2. Студенттердің мүмкіндіктерін байқау;
3. Студенттердің алға қойған нәтижелерін өңдеу;
4. Мақсатқа қол жеткізу барысында оның нәтижелереін қарастыру;
5. Студенттердің негізгі міндеттерін дұрыс әрекеттерге бағыттау.
Өзара әрекеттегі коучингтің моделі - ол студенттің сабақ
барысында оның негізгі мақсатын жүйелеуі. Оның бұлай аталуының
негізгі себебі де коуч барысында студенттердің өзара қарым қатынасы
белгілі бір жүйеде болуын анықтайды.
Осы процесс барысында ол студенттердің өзара қарым – қатынасын
реттеп, әрекетінің одан әрі алға жылжуын реттейді.
Дегенмен ол нақты процессті анықтау мүмкіндігін көрсетеді.
Сурет 2. Коучингтік әрекетінің жүйесі
Студенттің алдына мақсат қойылған кезде ол өз кезегінде
сезімталдықпен, белгілі бір жоспар арқылы мақсатқа қол жеткізу
арқылы бағытталады. Ал коучинг барысында студент бойында білімге
деген жаңа бір бағыттылық пайда болуы керек. Студент өзге жаңа
студенттермен араласу барысында жаңа білімдер мен біліктерге ие
болмақ. Ал бұл жаңа ашылулар - студенттердің жаңа бағыттылықтарына
алып келеді. Белгілі бір мәселе барысында студенттердің бұл процесін
қалай анықталатындығын анықтау шарт. Яғни студент бұл деген көптеген
мәселерді жаңадан алынған ақпараттар , сезінулер мен мәселелер
арқылы шешуге болады. Бұл мүмкіндіктер өз көлеміне қарай сапалы
болуы керек. Себебі студент алынған ақпараттарды өзінше саралап,
таразылап өз қолданысына қолданады. Осы кезде жетекші алынған
ақпарат оған қай жағынан қажет екені жөнінде көмектесуі керек.
Содан кейін студент өзінің алған дәрісі мен ақпараттары бойынша
алға қарай бағытталып, өз алдына жоспар құрады да , алға қарай
бағытталады. Бұл жоспар нақты бір студенттің анық бағытталу арқылы
бейімделуін айтады.
Осыған сәйкес Майерс пен Бриггс адамның қолы тек біреу ғана
болса да, ол екінші қолынан да мықты болады деп айқындап береді.
Яғни: ол соншалықты мықты болмаса да ол өзінің белгілі бір
мақсатына жетеді деп айқындап берген. Мысалы егер студент оң
қолымен қимылдайтын болса, оны қаншалықты жаттықтырғанмен, допты
лақтырып жіберсе, ол бәрі бір рефлекс бойынша оң қолымен қимылдайды.
Ал, егер ол сол арада тез ойланып үлгерсе, ол сол қолымен тез
қимылдауы мүмкін. Сол сияқты жазушы да өзінің бір кітабының
мазмұны мен сапасын түсінбесе, ол бір әдебиетті қайталап оқи
береді.
Сонымен біз коучингтің негізгі элементтерін және өзара
коучингтік әрекеттегі жүйесін анықтадық. Ал, келесіде коучтың тағы бес
қабілеттіліктерін анықтап көрсетуге болады. Олар:
1. Дәріс алу барысында оқытушының айтқанын тыңдау;
2. Студенттердің оқытушымен қарым – қатынасын бақылау;
3. Жаңа алынған білім мен өткен сабақтың айырмашылығын анықтау;
4. Алынған дәрісті жүйелеу;
5. Білімнің негізгі қатарын сараптау.
Коучинг элементінде ең алдымен оқытушы – жетекшінің айтқанын,
дәрісін тыңдау керек. Содан кейін өзіндік мақсаттар мен соған
сәйкес жоспарларын құруы шарт. Ал осы алынған дәрісті тыңдау
немесе сараптау барысында одан әрі келесі процесстер іске асады.
Коуч кезіндегі жүйелеу - ол ойын технологиясында көбіне іске асуы
мүмкін. Яғни бұл жерде студент белгілі бір рөлге кіру арқылы өзінің
сыртқы бейнесін байқап, оқу процесі кезіндегі өзінің кемшіліктерін
анықтайды.
Жүйелеудің тағы да бір нұсқасы ол студент белгілі бір
жағдайға кіріп, сол мәселенің негізгі қиындықтарын ескеруі шарт. Ол
мысалы, қазір емтиханға барамын, ондағы сұрақтар қандай болмақ?
Сұрақтарға ойдағыдай жауап бере аламын ба? Екі студент өзара
ситуациялық жағдай құрастырып, рөлдік ойынға ие болуы керек, яғни
бірі - экзаменатор болса, ал екіншісі студенттің рөлін ақарады. Осы
жағдай студенттің бойындағы стрессті алып тастайды.
1.2 Жоғарғы оқу орнында оқыту барысында коучинг элементтерін қолдану
психотехникалық тиімді құралы ретінде
Студенттер дәріс алу барысында оқытушы мен студенттердің арасында
өзара вербальды қарым – қатынас болуы шарт. Ол өз кезегінде де бес
тәсілді көрсетеді:
1. Студенттердің сабақ барысында қойған сұрақтары;
2. Студент пен оқытушы арасындағы кері байланыс;
3. Студенттің алған білімін бекітуі;
4. Студенттердің сұрақтарға жауап беруі;
5. Студенттердің өз пікірлері.
Бұл қойылған сұрақтар өзінің жауабын талап етеді. Осы сұрақты қою
барысында, студенттерде ойлау процесі артып, оған студенттер жан
жақты жауап береді. Студенттер мен мұғалімдер арасындағы кері байланыс
студенттердің өздерінің әрекеттерін салыстыра отырып шешім қабылдауына
көмектеседі. Оқытушы студенттің сабақ барысындағы әрекетін бақылап, содан
кейін оған өзінің әрекеттерін баяндап береді.
Студенттердің сұрақтарға жауап беруі барысында олардың белгілі
бір комфорттан шығуына бірден – бір әсерін тигізеді. Мысалға
келтіретін болсақ, үй тапсырмасын орындап келген студент оқытушының
сұрағына жауап беруге қиналады да, оған толық жауап беруге бір
итерме қажет болады. Сол сәтте осы әдісті толығымен қолдануға
болады. Бұл әдіс өте эффективті әдіс болуы мүмкін, дегенмен бұл
әдісті егер ол әр кезде орында деген тапсырманы орындаудан бас
тартса, онда ол студентті көп қинаудың да қажеті жоқ, себебі
студенттің өзіне деген бағалауы күрт төмендеуі мүмкін, ол оған тікелей
әсер етеді.
Студенттердің жаңа сабаққа өздерінің білдіретін пікірлері - коуч
элементінен сәл ауытқиды. Бұл толығымен кеңес болмағанымен ол оған
жақын болып есептелінеді. Бұл кезде оқытушы студентке көптеген
өмірлік мысалдар келтіру арқылы іске асады. Кей жағдайда студенттер
берілген тапсырмаға толығымен жауап таба алмаған сәтте ол ыңғайсыз
жағдайда болады, бұған негізгі себеп – ол студент бұл берілген
тапсырма жайлы толығымен ақпаратқа ие болмауы. Ал, егер мұғалімде
бұл тапсырма бойынша ақпарат болса, ол ертеректе студенттен бұрын
оған көмек бергені жөн. Дегенмен бұл жағдайда оқытушы студентке ол
тапсырманың жауабын міндеттемей, оны тек қана ұсынуы қажет. Осы
орайда келесі диаграмма бойынша мысал келтіріп көрсетуге болады. 5
сурет бойынша анықталады.
Студент сабақ барысында оқытушы берген дәрісін ең алдымен
толық түрде тыңдап, содан кейін алға қойған мақсаттарына белгілі
бір жоспар қою арқылы іске асырады. Коучинг барысында студент пен
оқытушы рөлдік ойындарға ие болады да көбінесе бұл кезекте
студент пен оқытушы арасында гуманисттік бағыт орнайды. Олар
берілген тапсырманы қазіргі таңғы білім саласымен салыстыра отырып
белгілі бір шешімдер қабылдайды.
Студенттерге дәріс беру барысындағы қажетті тәсілдердің түрлері
келесі көріністермен көрінеді.
1. Студенттердің білім алу қажеттілігі;
2. Студенттер мотивациясы;
3. Студенттердің білім алу жылдамдығы;
4. Студенттердің білім алуына әсер ету тәсілдері;
5. Студенттердің білімдерінің қолжетерлігі.
Бұл әдістердің барлығы коучингтік жүйеге сәйкес болуы шарт. Егер
студент оқытушының жылдам және қажеттілік сауалдарына шынайы жауап
беретін болса, онда оқытушы студенттің барлық сұрақ түріне қажетті
түрде жауап беретінін ескеруі қажет.
Кесте 1
Студент пен оқытушы арасындағы өзара әрекеттестік
Студенттерге мұғалім дәріс беру барысында ол қазіргі таңда
қандай мәселені қозғайтындығын анықтау қажет. Ол студент бойына
қаншалықты өз әсерін тигізетінін анықтау қажет. Бұл тақырып өзекті
мәселе болуы мүмкін, дегенмен студенттерде жылына екі сессия
болғандықтан, сол уақыт арасында мақсатты дәріс берілуі керек. Осы
кезекте студенттерге дәріс берудегі қажетті білімдерді анықтау
қажет. Содан кейін ғана біз негізгі мотивацияны анықтаймыз.
Содан кейін біз студенттердің қаншалықты білім алуға дайындығын
анықтаймыз.
Оқыту жүйесі
Жоғарыда көрсетіп кеткендей коучинг әдісін оқу процесінде тиімді
қолдануға болады. Коучинг барысында студенттердің сабаққа деген
қабілеттілігін, бағыттылығын өзгертуге болады. Коучинг әдісін
студенттердің білімін арттыруда қолдану барысында біз олардың
қаншалықты өзгеріп, сабаққа деген ұмтылыстарының артуын байқаймыз.
Студенттерге көбінесе бұл әдістің түрін студенттер өз білімдеріне
өзгерістер қажет еткен жағдайда қолданамыз. Ол студенттер көбіне
өздерінде ешқандай өзгерістер жоқ деп талқылайды, дегенмен, оны
студенттердің өздерімен қайта отырып талқылайтын болсақ, олар өздерінде
өзгерістердің бар екендігін байқайды. Осы сәтте студенттер коучинг
принциптерінде қаншалықты өзгеру мүмкіндіктерін анықтау керек. Бұл кезде
студенттер өздерінің өзгерістерін сырт көзбен қарау арқылы байқайды. Ол
студенттерге осы өзгерістер барысында коучинг әдісін қолдану арқылы
отбасы, құрбылары, жолдастары, ұстаздары өзіндік әсерін тигізеді. Ол
студенттер өздерін күткен жағдайлары мен нәтижедегі жағдайларды
салыстырады. Егер олардың арасында өзіндік сәйкестіктер болса,
студенттер арасында, яғни білімдерінде ешқандай проблемалық мәселелердің
жоқтығын байқауға болады. Осы сәтте студенттер өздерінің күткен
білімдеріне қанағаттанып, өз мақсаттарына жетеді. Көп жағдайда
студенттер өз білімдерін өзгертіп, жақсартқысы келеді, дегенмен осы
бағыт оларға зор ықпалын тигізеді. Дегенмен, коучинг әдісін
қолдану барысында студенттер өз бағыттылығын арттыруы шарт себебі
олардың өз көзқарастары зор ықпалын тигізеді.
Кесте 2
Студенттің әрекет бағыттылығы
Студенттердің білім сапасын арттыру барысында олардың
өздеріне деген мен тұжырымдамасы жетік болуы керек. Осы
тұжырымдамалар барысында студенттердің болжамдары мен бағыттылықтарын
анықтап алу керек.
Бұл сәтте студенттер мен ұстаздардың арасында конфликттер
студенттердің күткен жағдайлары сәйкес болмаған жағдайда пайда
болады. Себебі студент өзінің ойындағыдай нәтиже шықпағандықтан, ол
есесіне өзінің басқа да ұсыныстарын ескеруі мүмкін болады.
Студенттердің бойында көптеген процесстер болады: мысалы
студенттердің білім алу барысындағы мақсаттары, мақсат нәтижесіндегі
күтулері, білім нәтижелері. Студенттер өздерінің нәтижелері мен күтулерін
бір – бірімен тығыз байланыстырады. Студент өзінің ойында көптеген
жаңа ақпараттарды ескереді, бірақ сол ескерген жағдайларды есіне
қолданысқа келтіруде қиналады. Студенттердің бойында жетекші ұстазының
үйреткен білімдерінің нәтижесіндегі ұсыныстары мен бағыттылықтары
кеңейеді, бағытталады да өзінше өзіндік рөлдерін анықтап көрсетеді.
Студенттердің білім алу сапасы барысында мұғаліммен қарым -
қатынасының жан - жақтығы көрінбесе, ол студенттің білім алу сапасы
көрінбейді. Осы сәтте тағы да бір мысал келтіріп кетуге болады,
мысалы сатушы саудагер мен сатып алушы клиенттің арасындағы қарым –
қатынас күліп, мейірімді өтсе, сатушының тауары да тиімді өтетініне
кепіл болады. Ал, егер керісінше болса, онда ол процессте
керісінше болады.
Кесте 3
Студенттер мен жетекші оқытушылар арасындағы байланыс
Студенттер мен жетекші мұғалімдердің арасындағы конфликт,
егер студенттердің сабақтан күткен мәселелері ойдағыдай өтпесе,
осы жағдайда пайда болады.
- Психолог мамандарды даярлау барысында оқытудың интегративтік
әдістерін, соның ішінде коучинг әдісін практикалық кәсіби дағдыларды
дамытуға бағытталған дәрістерде қолдану тиімді.
- Психолог мамандарды даярлауда коучинг әдісінің элементтерін
оқытудың кез келген дәрістерінде белсенді оқыту әдісі ретінде қолдануға
болады.
Коучинг барысында студенттер мен оқытушылар арасында қарым -
қатынас еркін түрде орналасады. Студенттер сабаққа деген ынталарын
одан әрмен арттырып, қызығушылықтары кеңейе түседі. Бұл қарым –
қатынастың негізгі мақсаты болып, студенттердің танымдылығын, оқу
барысындағы мақсаттарын, компетенттілігін студенттердің коучинг барысында
көптеген жетістіктерге жетуін қарастырады. Соның ішінде студент өзіндік
артуын, коучинг барысында студенттердің жетекшілік мақсаттарын
көрсетпейді. Біздің әрқайсысымыз өз тәжрибемізді жинаймыз. Студенттің
білім алуда өзгелерге деген қатынасы, көзқарасы, қылған әрекеті өмірлік
тәжірибиесіне байланысты болады. Тәжірибеге байланысты психологиялық
коучингтерді қолдану барысы психолог маманын даярлауда өз көмегін тигізеді.
Коучинг білім беруде дәстүрлі әрекеттен гөрі тәжірибе жүзінде болып
нәтижелі болуы мүмкін. Коучинг білім барысында топтағы өзінше шеттетіліп
қалған студенттердің ашылуына көмектеседі, әр студентке өзіндік Мен
туғызады. Коучингтік топ ол проблемаларымен өзара алмасу ғана емес,
сонымен бірге өзін түсініп, өзін жақсы қабылдай алу жолы болып
есептелінеді. Отандық психологияда тренингтердің сапалы білім алу нәтижесі
енгізілді. Оны ең бірінші ұсынған М. Форверг болған.
Оқу процесі кезінде студенттердің құлықтары импульсивтіден
объективтіге ауысады, осының нәтижесінде тренинг мазмұнды болады.
Объективизациялау құлығының негізгі тәсілі болып кері байланыс болып
саналады. Кері байланыстың түзілуі үшін тренинг тапсырмасы тиімді болуы
шарт.
Коучинг әдісі бойынша студенттер ең алдымен өз алдына бірнеше
сұрақтар қоя отырып, мақсатты түрде орындауы қажет. Олар мысалы
төмендегі шарттар арқылы орындалуы мүмкін:
• Коучинг әдісі барысында білім саласында қандай жетістіктерге
қол жеткізуге болатындығын анықтау;
• Мен тұжырымдамасын бағытты түрде орынды, әрі нақты түрде қолдану;
• Мен қандай мақсатқа қол жеткіземін?
• Білім сапасын арттыру барысында мен қандай мақсат түрлерін
қолданамын;
• Осы мақсатқа жетуге қандай тәсілдер қолдануға болады?
• Білім сапасын қандай мақсаттар қатарымен арттыруға болады?
• Студент пен жетекші ұстаздың қарым - қатынасы қаншалықты жағымды
болмақ;
• Білім сапасын арттыру барысында коучингті қолданудағы сабақ
үстінде болған тәртіп бұзушы студенттерге нормаға сәйкес жаза
түрлерін қолдану;
• Кочинг барысында студенттерге қазіргі таңғы білім сапасын
арттырушы мақалаларды оқып, негізгі түйінін оқыту;
• Білім сапасын арттырудағы білім туралы Елбасымыздың
тұжырымдамаларын еске алу.
Психологиялық пәндерде дәріс барысында сабақ мазмұны бойынша топтың
қандай да болмасын қатысушы студенті өзінің психологиялық мәселесін айтып,
оның шешімі практикалық тұрғыдан жүргізілуі қажет. Сонымен бірге оқытылып
жүрген әлеуметтік - психологиялық феномомендердің акценттерін орнықтыру
қажет. Оның негізгі шешімдеріне байланысты адам психикасы тек теориялық
тұрғыдан емес сонымен бірге топ алдындағы теориялық түсініктер практикалық
тұрғыда өз шешімін табады. Ең басты мәселе болып топты ұйымдастыру болып
саналады.
Қазіргі таңда жаңа кадрларды жасақтауда, яғни болашақ психолог
мамандарын даярлауда психология пәндері дәріс барысында психологиялық
коучинг элементтерін қолдану белсенді орын алуда. Оқытудың интерактивті
әдісі - коучинг элементтері ол оқытудың белсенді әдісі болып табылады. Осы
әдіс нәтижесінде әрбір адам, яғни студент өзінің жеке біліктілігін танытып,
өзге де студенттермен продуктивті әлеуметтік қарым-қатынасты орнатып,
әлеуметтік – психологиялық ситуацияларды өз көзқарасы бойынша және
партнерінің көзқарасы бойынша талдауына болады. Әрбір студент өз бойындағы
таным қабілеттіліктері мен өзгелерді және өзін түсіну қабілеттіліктерінің
барын сезінеді. Сабақ барысында тренингке қатысушы студент өз еркімен
қатысуы қажет, бұл тренингтің ең негізгі шарттарының бірі болып табылады.
Берілген психология пәндерінде мысалы рөлдік ойындар білімдерді нәтижелеуде
қолданылады. Сол сәтте мұғалім студенттер арасындағы өзара эффективті қарым
– қатынасты байқайды. Студенттер тренингке қатысу барысында ең алдымен ол
туралы сәл болса да өздеріне қажетті мәліметті алуы қажет. Коучингке
қатысушылар арасында жаңа білім немесе ақпаратпен өзара алмасуы жүреді.
Тренер әрбір қатысушылармен болжамды әңгіме құруы қажет, ол тренингтің
құрылымы мен мәнін түсіндіріп өтуі қажет. Коучингте қатысушы ең алдымен
белсенділік принципін ұстануы шарт. Бұл әдіске қатысушы өзгелерге өзінің
жеке ішкі өмірін ашып көрсетіп беруі керек және жаңа тәжірибені жинақтай
отырып, өзінің пікірлерімен алмасуы қажет. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz