Қазақстанның аймақтық экономикалық саясаты унитарлық мемлекет саясаты ретінде құралы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ. . . . 3

1 АЙМАҚ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ

1. 1 Қазіргі кезеңдегі аймақтық саясат ерекшеліктері . . . 5

1. 2. Басқару - аймақтық саясатты жүзеге асырудың негізгі құралы . . . 11

1. 3 Қазақстан Республикасында жергілікті өзін - өзі басқарудың қалыптасуы16

1. 4 Аймақтарды басқарудың шетелдік тәжірибесін пайдалану мәселелері . . . 24

2. «СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ БІЛІМ БӨЛІМІ» МЕМЛЕКЕТТІК МЕКЕМЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ БӨЛІМШЕЛЕРІНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ

2. 1«Семей қаласының білім бөлімі» мемлекеттік мекемесі қызметінің жалпы сипаттамасы мен құрылымдық бөлімшелері . . . 32

2. 2 Семей қаласында білім беру жүйесінің 2009-2011 жылдар аралығындағы дамуын стратегиялық жоспарлау . . . 48

2. 3 Білім беру жүйесін дамытудағы бағдарламаның мақсаты мен міндеттері . . . 57

3 АЙМАҚТАҒЫ ЖЕРГІЛІКТІ ӨЗІН - ӨЗІ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫН ЖЕТIЛДIРУ

3. 1 Қазақстан Республикасының аймақтарындағы басқару жүйесін жетілдіру жолдары . . . 66

3. 2 Аймақтық дамудың негізгі басымдылықты бағыттарын анықтау . . . 69

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 75

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 77

Кіріспе

Қазақстан Республикасында халық шаруашылығының нарықтық қатынастарға көшуге байланысты жүргізіліп жатқан терең экономикалық өзгерістер, реформалар, мамандар даярлау ісінде де талаптарды қайтадан қарауды қажет етеді. Жоғары мектеп алдына қойылған міндет - болашақ мамандарды шаруашылықтың жаңа әдістерін жүргізуге үйрету, жеке муниципальдық құрылымдарға кіретін - қалалық, аудандық, селолық, ауылдық және басқа елді мекендерде басқарудың жаңа әдістері, түрлері мен прициптерін игеру. Бұл орайда әр жердің өзіндік табиғи-экономикалық, тарихи, ұлттық ерекшеліктерін ескеріп, меншіктің әр түрі мен басқарудың түрлі формаларын қалыптастыру механизмін терең ойластыру қажет.

Аймақтық саясатты нақты қалыптастыру үшін еліміздің кеңістікті айырмашылық себептерін көрсету қажет. Оларға жататындар төмендегілер:

Еліміз аймақтарының табиғи - климаттық жағдайының айырмашылығы;

Аймақтың өнімділігін анықтайтын табиғи ресурстарды пайдалану бағыты, саласы мен ауқымы. Бұл фактор тек ауыл шаруашылық, сондай - ақ пайдалы қазбаларды игеру ғана емес, өнеркәсіпті орналастыру жағдайына және халықтың өмір сүру жағдайын ұйымдастыруға да әсер етеді;

Аймақтың орналасуның күрделі жағдайы, соның әсерінен шығындар артып, бағаның өсуі туындайды. Бұл аймақтың көлік және байланыс қызметтерінің дұрыс дамуына, оның экономикалық даму деңгейіне ықпал етеді;

Инновация еңгізу жағынан артта қалуы, өндірістің ескі құрылымы;
Елдің экономикалық даму тенденциясы;
Тауар өндірісіне әсер ететін технологиялық даму сатысы;
Инстуционалдық фактор: жалпы және аймақтық саясаттың нысандары, саяси жағдайы, аймақтың даму тарихы және т. б. ;
Орналастырудың физикалық факторлары: аэропорт, көлік жүйесі, өндірістік алаңдардың бар болуы немесе жоқ болуы, байланыс жүйелерімене қамтамасыз етілуі, өндірістік инфрақұрылым;

Жалпы алғанда еліміздегі саяси ахуал мен әлеуметтік-экономикалық өсудің тұрақтылығы, қоғамдық өмір сүрудің демократиялық негіздерін нығайту шаралары, жаһандану жағдайына орай бейімделу мәселелерін ұтымды шешуде және т. б. жағдайлар Әкімшілік басқарудың пісіп-жетілген проблемаларын уақытында аныктап, оны одан әрі жетілдіре беруге толыкканды негіз бола алады.

Жергілікті өзін-өзі басқару формасы экономиканы және қоғамды басқарудағы ең ежелгі басқару формасы болып табылады.

Муниципалды басқарудың аймақтық бірлігінің объектілеріне жатады.

1) жергілікті өндірістің, құрылыстың, ауылшаруашылықтың және басқа да өндірістік объектілері жатады. Осының бәрі муниципалды жеке меншікке жатады.

2) халықтың өмірін қамтамасыз ететін объектілер, оған жататындар: қоғамдық тұрғылықты қорлар, тұрғын-коммуналдық шаруашылық ұйымдары мен кәсіорындары, жергілікті транспорт, өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымның объектілері, әлеуметтік қорғау ұйымдары, демалу үшін арналған рекреациондық объектілер.

3) әлеуметтік-мәдени сферадағы объектілер: Яғни мәдениет үйі, білім беру, денсаулық сақтау, дене шынықтыру және спорт ұйымдары секілді.

Диплом жұмысының мақсаты - Қазақстан аймақтарында жергілікті өзін - өзі басқарудың қалыптасуы мен дамуы ұйымдастыру болып табылады. .

Диплом жұмысын зертеу барысында Қазақстан Республикасының заңдары мен нормативтік актілер, оқулық, оқу құралдары, қосымша тақырып бойынша материалдар, статистикалық мәліметтер қолданылды.

Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.

Жұмыстың бірінші бөлімінде а ймақ мемлекеттік басқару объектісі ретінде яғни қазіргі кезеңдегі аймақтық саясат ерекшеліктері, басқару - аймақтық саясатты жүзеге асырудың негізгі құралы, Қазақстан Республикасында жергілікті өзін - өзі басқарудың қалыптасуы сонымен қатар

аймақтарды басқарудың шетелдік тәжірибесін пайдалану мәселелері қарастырылған

Екінші бөлімде «Семей қаласының білім бөлімі» мемлекеттік мекемесінің құрылымдық бөлімшелерінің ұйымдастырылуы, «Семей қаласының білім бөлімі» мемлекеттік мекемесі қызметінің жалпы сипаттамасы мен құрылымдық бөлімшелері, Семей қаласында білім беру жүйесінің 2009-2011 жылдар аралығындағы дамуын стратегиялық жоспарлау, Білім беру жүйесін дамытудағы бағдарламаның мақсаты мен міндеттерінің ерекшеліктері мен мәселелері қарастырылған.

Үшінші бөлімде аймақтағы жергілікті өзін - өзі басқарудың қалыптасуы мен дамуын жетiлдiру яғни, Қазақстан Республикасының аймақтарындағы басқару жүйесін жетілдіру жолдары, аймақтық дамудың негізгі басымдылықты бағыттарын анықтау қарастырылған

1 Аймақ мемлекеттік басқару объектісі ретінде

1. 1 Қазіргі кезеңдегі аймақтық саясат ерекшеліктері

Елдің әлеуметтік - экономикалық дамуыны ұзақ мерзімге арналған стратегиясы табиғи, әлеуметтік-эеономикалық және т. Б. Аумақтық факторларды толықтай ескеріп, оларды мемлекеттік саясатты барлық бағыттарында нақтыланғанда ғана ғылыми тұрғыдан негізделген жеке жүзеге асу мүмкіндігі жоғары болады.

Қазіргі уақытта республика кеңістігіндегі әлеуметтік-экономикалық даму жағдайларының біркелкі болмауы мемлекет тарапынан жүргізілетін аймақтық саясат ерекшеліктерін анықтайды. Соған орай мемлекеттің аймақтық саясатының мақсаттары мен міндеттері, оларды жүзеге асыру механизмдері анықталады.

Мемлекет нарықтық қатынастардың дамуы барысында кәсіпорындарға толықтай дербестік бере отырып, олардың шаруашылық қызметіне тікелей араласпағанмен де, жанама түрде(салықтар, экологиялық, монополияға қарсы шектеулер т. Б ) араласады. Бұл нарық жағдайында кәсіпорындардың тиімді қызмет етуінің бір шарты деуге болады. Ал егер мемлекет аймақтармен дұрыс өзара қарым- қатынасорнатпаған болса, немесе халықтың өмір сүруін қамтамасыз ететін ортасы болып табылатын мемлекеттің барлық аумақтарының дамуы үшін жауапкершіліктен бас тартатын болса, онда жүргізіліп жатқан реформалардың оң нәтижеге жеткізбейтіндігі анық. Демек, аймақтың дамуын мемлекеттік реттеу - бұл олардың дамуыны қажетті шарты.

Экономиканы мемлекеттік реттеудің ерекше бағыты ретінде қарастырылатын аймақтық саясаттың қазіргі ерекшеліктерін қарастыру оның тиімді жүзеге асуына ықпалын тигізетін негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Сондықтан да аймақтар дамуындағы қазіргі қалыптасып отырған жағдайды саралау және соған орай аймақтық саясаттың бағыттарын айқындау өзекті мәселеге айналады. Осы мақсатта аймақтық саясаттың қалыптасуына әсерін тигізетін негізгі жағдайларды сипаттауға жүгінейік.

Нарықтық қатынастарды қалыптастыру барысында жүргізілетін реформалар аймақтық саралауды тым күшейтіп жіберді. Нәтижесінде жан басына шаққандағы жалпы аймақтық өнімді өндіру көлемі бойынша республика халқының айырмашылығы он есеге дейін жетті. Ал АҚШ- та ең алдыңғы және ең артта қалғаан штаттарыны арасындағы айырмашылық -небәрі 1, 8 есе ғана. Кесте деректері көрсетіп отырғанындай, жан басына шаққандағы жалпы

Облыстар

жылдар:

1999

2000

2001

2002

2003

Облыстар: Қазақстан Республикасы

жылдар:: 121, 5

157, 8

168, 4

172, 3

266, 9

Облыстар: Ақмола

жылдар:: 87, 1

94, 7

95, 8

98, 1

157, 6

Облыстар: Ақтөбе

жылдар:: 124, 2

162, 5

185, 4

200, 1

285, 9

Облыстар: Алматы

жылдар:: 58, 5

74, 6

85, 7

120, 8

Облыстар: Атырау

жылдар:: 288, 6

581, 7

698, 2

701, 5

1099, 4

Облыстар: Шығыс Қазақстан

жылдар:: 125, 6

143, 3

152, 4

164, 8

196, 7

Облыстар: Жамбыл

жылдар:: 44

50, 2

56, 4

91, 2

Облыстар: Батыс Қазақстан

жылдар:: 115, 9

203, 4

240

258, 9

323

Облыстар: Қарағанды

жылдар:: 150, 8

197, 2

201, 4

202, 5

272, 2

Облыстар: Қызылорда

жылдар:: 122, 6

144, 1

145, 6

158, 3

217, 1

Облыстар: Қостанай

жылдар:: 58, 8

93, 4

100, 7

103, 4

189, 5

Облыстар: Маңғыстау

жылдар:: 247, 4

432, 1

458, 3

504, 3

566, 5

Облыстар: Павлодар

жылдар:: 136, 7

175, 2

198, 3

203, 4

289, 9

Облыстар: Солтүстік Қазақстан

жылдар:: 55, 1

61, 1

67, 5

71, 3

147, 8

Облыстар: Оңтүстік Қазақстан

жылдар:: 55, 4

61, 1

67, 5

71, 4

110, 3

Облыстар: Астана қаласы

жылдар:: 243, 3

254

259, 4

302, 5

510, 6

Облыстар:

жылдар::

Облыстар: Алматы қаласы

жылдар:: 283, 1

329, 9

331, 2

367, 1

625, 7

аймақтық өнімнің ең жоғары көлемі - Атырау облысына, ал ең төменгі көлем Жамбыл облысына тиесілі болып отыр. 2003 жылғы деректер бойынша осы екі облыстың жан басына шаққандағы ЖАӨ- дегі айырмашылық 12 есе болған.

Мұндай тым саралау, әрине, миграцияның күшеюіне, дағдарысты және кедей ареалдардың кеңеюіне, аймақтардың экономикалық өзара әрекет ету механизмінің әлсіреуіне және аймақаралық қарама - қайшылықтардың өсуіне алып келері сөзсіз. Бұл өз кезегінде біртұтас әлеуметтік -экономикалық саясатты жүргізуді айтарлықтай қиындатады. Аумақтық әлеуметтік-экономикалық теңсіздіктер көбінесе объективті сипаттағы себептермен байланысты болғанымен де, оларды жұмсарту қажеттілігі айқын. Мемлекеттің тұтастығын сақтауға ұмтылған бірде бір мемлекет аймақтық теңсіздіктердің соншалықты алшақтығына жол бермейді. Мұны дамыған мемлекеттердің тәжірибесі де дәлелдей түседі. Сондықтан қазақстан үшін әлеуметтік - экономикалық даму қарқынын тігістеуге бағытталған мемлекеттік аймақтық саясатты жүргізу стратегиялық тұрғыдан маңызды болып табылады. Ұлттық экономиканың тұрақты өсуі елдің проблемалық аймақтарындағы өмір сүру жағдайын жақсартпайынша мүмкін емес . Республиканың қазіргі экономикалық кеністігі әлеуметтік, экономикалық, экологиялық ерекше проблемаларымен сипатталатын әр түрлі аумақтарды қамтиды. Осы тұрғыдан алғанда және аймақтардың төрт топқа бөлуге болады:

Шаруашылықтарының құрылымы экспортқа бағытталған;
Индустриялық дамыған;
Агроөнеркәсіптік;
Дағдарыстық.

Бірінші топ -стратегиялық сипаттағы минералды ресурстардың айтарлықтай қорларын иеленетін және ғылыми - өндірістік әлеуметінің қарқынды дамуына жеткілікті мүмкіндігі бар, бірақ ауылдық аймақтарының эконогмикалық - әлеуметтік артта қалуымен, экологиялық жағдайларының нашар болуымен ерекшеленетін аймақтар. Бұл аймақтарға Қазақстан экономикасын дағдарыстан шығару және тұрақтандырудың рөлі беріледі. Осы аймақ топтары үшін төмендегідей проблемалар кешенін шешу қажет деп атап көрсетуге болады:

Минералдық шикізат және көмірсутек шикізатттарын кешенді өндіру мен өңдеудің жаңа технологияларын еңгізу негізінде стратегиялық шикізат түрлеріне бай жерлерді интенсивті игеру;
Отандық және шетелдік инвесторлар үшін қолайлы инвестициялық климатты анықтайтын және әлемдік станадартқа жауап беретін жоғары дамыған өндірістік, әлеуметтік және нарықтық инфрақұрылымдарды құру;
Ауылдық аумақатардың дамуындағы жинақталған күрделі проблемаларды(әлеуметтік, экономикалвқ, экологиялық, т. б. ) шешу.

Екінші топқа ауыр индустрия салаларына нақты маманданған, жоғары технологиялық ғылымды қажетсінетін өндіріс құру үшін қолайлы экономикалық жағдайлары және жоғары ғылыми -өндірістік әлеуеті бар, негізінен қаржылық ресурстармен өзін - өзі қамтамасыз ете алатын аймақтар жатады.

Бұл аймақтарды дамытуда шешуді тлап ететін проблемалар қатарына төмендегілерді жатқызуға болады:

Шетел инвестицияларын тарту жолымен экспорттық әлеуетті қалыптастыру;
Жаңа ғылымды қажетсінет ін өнімдер шығаруды ұйымдастыру, жаңа технологиялар негізінде құрал - жабдықтар мен машиналар, электроника құралдары, автомобиль құрылысы, жаңа материалдар, лазер технологиясын дамыту;
Нарықтық инфрақұрылымды дамытуды жеделдету.

Үшінші топ - ауыл шаруашылығына маманданған агроөнеркәсіптік кешенді аймақтар. Бұл топтағы аймақатр үшін халықтың жұмысбастылығын қамтамасыз ету және жаңа жұмыс орындарын ашу мақсатында ауыл шаруашылығы мен оған сабақтас дамитын салаларда шағын және орта бизнесті дамыту қажет.

Олардың әлеуметтік- экономикалық дамуын тұрақтандыру үшін келесідей мәселелер өз шешімін табуы тиіс:

Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру үшін тиімді мамандандыруды жүзеге асыру;
Ауыл шаруашылық өнімнің жоғары сапалығын және экспорттық әлеуметінің өсуін қамтамасыз ететіндей өндірістік үрдістерге жааңа технология мен техникалаларды еңгізу және пайдалану;
Тұтыну нарығын тепе-тең түрде дамыту мақсатында, тұтыну заттарын өндіретін ауыл шаруашылығының және өнеркәсіп салаларының материалдық- техникалық базасын нығайту, міндетті түрде өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдарды құру.

Төртінші топқа - қысылшаң табиғи - климаттық, әлеуметтік - экономикалық және техника-технологиялық жағдайдағы, шаруашылықтың салалық құқрылымы ұтымды емес дағдарыстық аймақтар, сонымен қатар экологиялық дағдарысқа ұшыраған аудандар жатады. Бұл аймақтарда жинақталған проблемалардан арылу үшін мемлекеттік реттеудің нақты шаралары қажет. Сонымен бірге осы топтағы аймақтардың дамуы үшін шешілуі тиіс мәселелер келесідей:

Экологиялық дағдарыстың тереңдеу үрдісінің алдын алу;
Осы аймақтарда тұратын халықтардың өмір сүру сапасын және деңгейін көтеру үшін материалдық негіз құру жөнінде нақты шаралар қабылдау;
Қоршаған табиғи ортасы адамдардың денсаулығына өте қауіпті ауылдық аймақтардан, кіші және шағын қалалардан және басқада тұрғылықты жерлерден республикамыздың басқа аймақтарына орын ауыстырғысы келетін халықтар үшін қажет жағдайлар жасау;
Шетелдік техникалық және гуманитарлық көмектерді тарту және оларды тиімді пайдалану.

Республика аймақтарын мұндай топтастыру басқарудың аймақтық мәселелерін тиімді шешуге және жергілікті шаруашылықтарды қарқынды дамытуға мүмкіндік береді.

Проблемалық аймақтаардың қатарына бір қатар себептердің салдарынан экономикалық әлеуеті орташа республикалық көрсеткіштерден бірнеше есе төмен, ал экономикасы өнеркәсіптің аз әртараптандырылған құрылымымен, нашар дамыған инфрақұрылымымен сипатталатын аймақтар жатады. Мұндай аумақтар олардың өзіндік дамуын ынталандыратын мемлекеттің көмегіне мұқтаж. Сондықтан да экономикалық ғаламдану үрдісіне қадам басып отырған Қазақстан үшін шешілуі тиіс басты міндет - аймақтар үшін жағымсыз салдарларды бейтараптандыра отырып, олардың дамуы үшін қажет жағдайларды қалыптастыру негізінде тиімді нәтижені ұлғайту.

Аймақтардың дағдарыстығының басты белгілері болып табылатындар:

Өндіріс қарқының төмендеуі;
Халықтың өмір сүру деңгейінің төмендеуі жан басына шаққандағы табыстың төмендеуі
Жұмысбастылыққа қатысты жағымсыз тенденциялардың өрістеуі жұмыссыздықтың жоғары деңгейі
Демографиялық, экологиялық, әлеуметтік қызметтер көрсету саласындағы проблемалардың күшеюі және т. б.

Аймақатардың біркелкі дамумауы іргелі әлемдік үрдістерге жатады. Әрбір елде салыстырмалы түрде өркендеген және артта қалған аймақтар бар - бұл әлеуметтік - экономикалық, табиғи - климаттық, ресурстық және басқа да жағдайлармен байланысты табиғи, аумақтық айырмашылықтар. Осы орайдағы мемлекеттің міндеті шектен тыс жоғары аймақтық саралауға жол бермеу болып табылады.

Өмір сүру деңгейі мен сапасындағы шектен тыс айырмашылықтар көбінесе аймақтардың экономикалық, табиғи -климаттық, ресурстық және инфрақұрылымдық ерекшеліктерімен анықталады, сондай -ақ олар мемлекеттің теңестіру саясатын жүргізу үшін негіз болып табылады. Осы саясатты жүзеге асырудың басқарушылық механизмінің негізгі міндеттерінің қатарына артта қалған аймақтардағы өмір сүру деңгейі мен экономикалық даму параметрлерін ең болмағанда орташа деңгейге біртіндеп жақындату жатады. Бұл жағдайда негізгі міндет мемлекет тарапынан аймақтардың өзіндік дамуын ынталандыру: халықтың әлеуметтік бейімділігін қолдау артта қалған аймақтарға капитал мен инвестициялардың ке, луін ынталандыру және т. б. болып табылады.

Аймақ дамуының кез келген аясындағы жою, бір жағынан алғанда, экономикалық белсенділік деңгеімен байланысты. Әлеуметтік даму салыстырмалы түрде дербестікке ие бола отырып, айтарлықтай дәрежеде ресурстық мүмкіндіктермен анықталады, олар өз кезегінде экономикалық даму деңгейіне байланысты. Екінші жағынан, нарықтық шаруашылықтың әлеуметтік жағдайға зиянын тигізе отырып, тек ғана экономикалық басымдыққа біржақты бейімделуі нарықтық экономиканың және тұтас мемлекеттің дамуына қауіп туғызады. Сондықтан мемлекеттік реттеудің әлеуметтік және экономикалық құраушыларды тепе-теңдікте дамыта отырып, аймақ дамуындағы әр түрлі бағыттағы олқылықтардың орнын толықтыруға және халықтық тұрмыс жағдайының деңгейін көтеруге болады, бұл халықтың тұрмыс жағдайының деңгейін көтеруге болады, бұл түптеп келгенде мемлекеттің аймақтық саясатының табысты жүргізілуін анықтайтын негізгі шарттардың бірі болып табылады.

Аймақтық саясаттың мәні мен міндеттері және оларды жүзеге асырудың өзіндік механизмдері бар 1-сурет. Макроэкономикалық саясаттың құрамдас бөлігі бола отырып, аймақтық саясат әрбір аймақтың экономикасының тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы экономиканың тиімділігін көтеруді өзінің басты мақсаты етіп қояды. Қойылған мақсатқа жету үшін, әрине, міндеттердің қойылуы шарт. Олардың қатарына: мемлекет пен жекелеген аумақтардың мүдделерін үйлестіру, аумақтық дамуыдың әрекетті механизмін жасақтау, сонымен қатар аймақтық дамудың әрекетті механизмін жасақтау, сонымен қатар аймақтық ресурстық, ғылыми, еңбек әлеуетін барынша пайдалану жатады. Осы суреттен көрініп тұрғанындай, аймақтық саясаттың мақсаты, міндеттері мен жүзеге әдістері мемлекеттік реттеудің басқа бағыттарымен өзара тығыз байланысты жүзеге асырылады.

Мемлекеттегі әрбір аймақ өзімен - өзі жеке дами алмайды, өйткені басқа аймақтардың даму барысына зиянын тигізбес үшін оның ерекшеліктерін де ескеруі тиіс. Сондықтан да экономиканы мемлекеттік реттеу жүйесіндегі аймақтық саясаттың маңызы ерекше бола түседі. Мемлекет әрбір аймақ үшін бағдарлама жасап, сол бойынша аймақтар өзінің даму бағытын жүзеге асырады.

Еліміз аймақтарының табиғи - климаттық жағдайының айырмашылығы;

Инновация еңгізу жағынан артта қалуы, өндірістің ескі құрылымы;
Елдің экономикалық даму тенденциясы;
Тауар өндірісіне әсер ететін технологиялық даму сатысы;
Инстуционалдық фактор: жалпы және аймақтық саясаттың нысандары, саяси жағдайы, аймақтың даму тарихы және т. б. ;
Орналастырудың физикалық факторлары: аэропорт, көлік жүйесі, өндірістік алаңдардың бар болуы немесе жоқ болуы, байланыс жүйелерімене қамтамасыз етілуі, өндірістік инфрақұрылым;

Әлеуметтік -мәдени факторлар: урбанизация деңгейі, халықтың білім деңгейі, ғылыми орталықтардың бар болуы және т. б. ;

Орталықпен жүргізілетін макроэкономикалық саясатта аймақтық ерекшеліктердің есепке алынбауы.

Сонымен қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасының мемлекеттік аймақтық саясаты ең алдымен шектен тыс аумақтық теңсіздіктерге жол бермеу және оларды тегістеу саясаты болуы тиіс. Бұл жағдайда орталықтандыру мен орталықсыздандырудың тепе-теңдігі қажет. Осыған орай аймақтық дамудың шешілуін әлеуметтік, экономикалық, саяси, құқықтық, мәдени, демографиялық және т. б. шаралар жүйесін талап ететін саңқырлы проблема ретінде қарастыруға болады.

Нарықтық экономика өту барысныдағы аймақтық саясат біршама өзгермелі болып келеді. Әрбір аймақтың ерекшеліктеріне қарай, кейбір аймақта мемлекет тарапынан нарықтық экономиканың қалыптасуы үшін жалпы құқықтық режимді қолдау жеткілікті болса, басқасына экономикалық белсенділікті ынталандыру қажет, келесі біреуінде, аймақтық экономикаға экономикалық және әкімшілік әсер ету әдістері қажет т. б.

Экономикалық саясат, еліміздің және оның жекелеген аймақтарарының экономикалық жағдайын қамтамасыз етуге және қойылған мақсаттарға жетуді көздейтін мәселелерді шешуге бағытталуы тиіс. Ал, аймақтық саясаттың мәні жалпы ұлттық мақсаттарға жету үшін аймақтық дамуды басқару болып табылады.

1. 2. Басқару - аймақтық саясатты жүзеге асырудың негізгі құралы.

Тәуелсіз мемлекетіміздің аймақтық саясатын жүзеге асыру тиімді басқару жүйесін қалыптастырмайынша жоғары нәтижеге жеткізбейтіндігі көптеген дамыған мемлекеттердің тәжірибесімен дәлелденіп отырған ақиқат. Қазіргі уақытша ешбір мемлекет ел ішндегі тиімді аумақтық басқару жүйесінсіз, басекеге қабілетті болып, әлемдегі өзінің лайықты орнына ие бола алмайды. Өздерінің мемлекеттік басқару жүйесін қазіргі талаптарға сай жаратқан мемлекеттер өз аумақтарында шаруашылық кәсіпорындарын орналастыру үшін, шет ел инвестицияларын тарту үшін тартымдырақ бола түсті. Ал бұл қазіргі ғаламдану үрдісі белең алып отырған әлемдік бәсекелестік жағдайында аса маңызда.

Экономикасы нарықтық қатынастар негізінде дамып отырған елдерде аймақтық дамуға мемлекеттің араласуының екі негізгі мақсатын бөліп қарастырады:

Әділдік, яғни барлық аймақ тұрғындары үшін жақсы тұрмыс-жағдайына жетудің тең мүмкіндіктерін қамтамасыз ету;
Тиімділік. Жалпы ұлттың тұрмыс жағдайын көтеру мақсатында әр аймақтың өндірістік әлеуметін тиімді пайдалану талап етіледі.

Бұл екі мақсат қарма-қайшы да біріңғай да болуы мүмкін. Мысалы, экономикалық өсу кезеңінде бірінші мақсат басымдылыққа ие болса, дағдарыс кезеңінде екінші мақсат алдыңғы орынға шығады.

Қазіргі кезеңде әлеуметтік-экономикалық жүйенің күрделенуіне орай басқарудың көп деңгейлі жүйесі кеңінен таралып отыр. Соған сәйкес қалыптасқан теориялық негіздерге жүгінейік. Жоғары деңгейдегі басқару құрылымы өзінен кейінгі басқару құрылымдарына үш негізгі тәсілмен ықпалын тигізеді: