Тұтыну Жеке тұтыну

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 73 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

1 тарау Қызмет нарығының мәні және оның ерекшеліктері

1. 1 Қызмет нарығының негізгі түрлеріне сипаттама

1. 2 Қызмет түрлерінің жіктелуі

1. 3 Әлеуметтік қызметтер - қызметтердің құрамдас бөлігі ретінде

2 тарау Қазақстан Республикасының әлеуметтік қызметтер нарығын қалыптастыру

2. 1 Қазақстан Республикасы қызметтер нарығының дамуы

2. 2 Халықты әлеуметтік қорғау жүйесін басқарудың негізгі амалдары

2. 3 Арқалық қаласы халқын әлеуметтік қорғауды дамытудың

негізгі тенденциялары

3 тарау Әлеуметтік қызметтерді дамытудың болашағы

3. 1 Қазақстан Республикасы халқын әлеуметтік қорғау жүйесін жетілдіру бағыттары

3. 2 Арқалық қаласы әлеуметтік қамтамасыз етудің басымдылықтыры

3. 3 Арқалық қаласы бойынша мүгедектерге көрсетілетін әлеуметтік қызметтерді дамытудың алғышарттары

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Қосымшалар

Кіріспе

Жалпы әлемдік өркениетті динамика контекстінде, ақпараттық қоғамың қалыптасуының қазіргі заманғы нарықтық трансформациялары қазіргі және келешек қоғамның негізгі сипаттамалары қызмет сыйымды нарық өндірісін әрі қарай кеңейтуімен, адамның өмір сүруінің барлық жақтарының сервизациясымен байланысты деп айқындайды.

Қазақстан Республикасында кәсіпкерліктің қарқынды дамуы, нарықтық қайта қалыптасулар үрдісіндегі қызмет әрекеті рөлінің артуы, қызмет көрсетуінің жаңа түрлерінің пайда болуы қызмет көрсету нарығы сипатын қайта қалыптастырады, берілген жүйенің қоғамдағы рөлін өзгертеді.

Шаруашылық байланыстарының дамуы, ғылыми - техникалық прогресс ықпалындағы өндірістің мамандануы мен кооперациясы, тұтынушылық сұраныстағы сапалық өзгерістер қызметтердің барлық түрлеріне жаңадан талаптар қояды. Ақпараттық технологияның, байланыстың жаңа құралдарының дамуы негізінде Қазақстан нарықтарында қызметтердің толықтай жаңа түрлер спектрі қалыптасуда және халыққа қызмет көрсетуінің сапалық параметрлері ұлғайтылады.

Қызмет көрсету аясы - қоғамдық өндіріс жүйесіндегі функционалдық тағайындалуы тұрғын өндірістен қызметтерін өткізуден және халық үшін рухани игіліктерден көрінетін салалардың, ішкі салалардың және қызмет түрлерінің жиынтығы болып табылады.

Қазақстан Республикасындағы қызмет көрсету аяларының тез қарқынмен дамуы 90-шы жылдары көрініс тапты. Индустриалды дамыған елдерімен салыстырғанда қызмет көрсету аяларының айқын түрдегі артта қалушыларына қарамастан, соңғы жылдары қызмет көрсету аясы экономиканың дербес спектріне айналды. Бұл келесі себептерден туындаған:

мемлекеттік қаржыландырудың қысқаруымен, тұрғын халыққа және ұйымдарға ақылы қызметтің үлесі көбейді;
көптеген жаңа қызметтер пайда болды: аудиторлық, брокерлік,

трасталық және тағы басқа;

қызмет көрсету саласында кәсіпорындар арасындағы

бәсекелестік күшейді;

қызмет көрсету аясы шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері үшін тартымды бола түсті, өйткені кейбір салалар үлкен көлемдегі бастапқы капиталды талап етпейді, басқалар олардың дамымағандығымен байланысты жоғары пайда алуға мүмкіндік берді.

Қазіргі экономикадағы қызмет аяларының қарқындап өсуі ғаламдық үрдістерінің бірі болып табылады. Статистикалық ұйымдардың деректері бойынша дамыған индустриалды елдердің ЖҰӨ қызмет үлесі ² / ₃ -тен ³ / ₄ -ке дейінгі бөлігін құрайды. АҚШ ауылшаруашылықпен айналысатындары алып тастағаннан кейін қалған 73% жұмыс орны қызмет көрсету аясына кіреді. Осыған ұқсас Германиядағы көрсеткіш - 4%.

Әлеуметтік - бағдарланған нарықтық экономика жағдайларында өндіріс тиімділігі мен халықты әлеуметтік қорғалуы мәселелері қызмет саласын шаруашылықтандыру механизмін жетілдіруін талап етеді. Сонымен экономикалық өсімнің субьективті факторы - адамның, адам капиталының рөлі мен мәні өседі

Кеңес одағынан кейінгі кезеңнің барлық мемлекеттерінің арасында Қазақстанда әлеуметтік қорғау жүйесіндегі ең түбегейлі реформалары жүзеге асырылады. Әлеуметтік - нарықтық экономиканы құруға бағыт алып, біздің мемлекеттегі реформалардың басты мақсаты етіп халықтың тұрмыстық жағдайын арттыруды белгіледі.

Қызмет нарығының ұлттық экономикаға әсерін күшейтуге байланысты оның нарық жағдайларында даму тенденцисы мен әрекет ету ерекшеліктерін тануында объективті қажеттілігі туындайды.

Кейінгі ғылыми - теориялық және практикалық өндеулеріне қажет

зерттеліп отырған мәселенің күрделілігі мен көп жоспарлығы ұсынылып отырған ғылыми - зерттеу жұмысына мақсаттар мен міндеттер қойылуын анықтайды.

Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасында қызметтер нарығының кешенді талдауынан, оның спецификалық өзгешеліктерін, әлеуметтік қызметтерінің сапалық және сандық сипаттамаларын анықтаудан, халықты әлеуметтік қорғауының мәлелелерін айқындауынан тұрады.

Осы қойылған мақсаттарына сүйене отырып келесідей міндеттер қойылады:

- қызмет саласының экономикалық мазмұнын ашу, оның қызметтері мен экономика дамуына әсер ету дәрежесін анықтау;

- әлеуметтік қызметтердің, оның ішінде халықты әлеуметтік қорғау саласындағы қызметтерінің мәнін ашып, оның экономикадағы рөлін анықтау;

- қалыптасқан экономикалық жағдайын талдау негізінде әлеуметтік қорғау саласындағы қызметтерін мемлекеттік реттеу қажеттілігін негіздеу.

Зерттеу обьектісі - «Арқалық қалалық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімі» мемлекеттік мекемесі.

Дипломдық жұмыс пәні болып қызмет көрсету нарығының, оның ішінде халықты әлеуметтік қорғауына байланысты қызметтерінің қазіргі мәселелері және оны шешуінің мүмкін бағыттары табылады.

Дипломдық жұмыс теориялық - әдістемелік негізі болып қызмет көрсету нарығының әрекет ету мәселелері шешу және оның ерекшеліктерін айқындауына бағытталған отандық және шетелдік ғалым - экономистер еңбектері болып табылады.

Осы жұмыс тақырыбының өзектілігі қазіргі заманғы қызмет нарығының, оның ішінде халықты әлеуметтік қорғауға байланысты кейбір мәселелері болып табылады.

Тақырыптың жаңашылдығы қызмет саласының қоғамдағы орны, қызмет ету ерекшеліктері анықталады, халықты әлеуметтік қорғау саласындағы қызметтерінің ерекшеліктері, әдістемелік амалдар жүйеленген.

1 тарау Қызмет нарығының мәні және оның ерекшеліктері

1. 1 Қызмет нарығының негізгі түрлеріне сипаттама

Қызмет көрсету аяларының тез дамуына және оның ел экономикасына әсерінің күшеюіне қарамастан, әлі күнге дейінгі қызметтердің ортақ қабылданған анықтамасы жоқ.

Берілген саланың даму эволюциясы отандық және шет елдік экономистер көзқарасы әртүрлі.

Қызмет саласы эволюциясына қатысты барлық экономистер теориялар экономикасының дамуға негізделген әртүрлі теориялар арасынан экономикалық процестердің кезеңдік эволюциясын және «постиидустриализм» кезеңіне жетуін толығырақ қарастырған Д. Белл, А. Тоффлер, Дж. Гэлбрейт және У. Ростоу теорияларын атап көрсеткен жөн. Соңғы ауысымға адамның рухани даму кезеңі келеді.

Жоғарыда көрсетілген экономистердің теорияларына сүйене отырып қызмет аясы экономиканың дербес секторына бөлініп шыққан уақыт кезеңін нақты анықтау қиын. Осыған байланысты қызмет аясының даму теориясының дербес көрінісі ұсынылады.

Әлемдегі экономикалық процестер эволюция мен әрекет етуші теорияларына негізделе отырып, қызметер Ұлы Депрессия кезеңінде адам іс-әрекет саласы туралы өндірістен оқшауланған ретінде алғашқы қарастыра бастағанын жорамалдауға болады. Бұл 1929 жылы басталған АҚШ қамтыған қайта өндірістің ірі экономикалық дағдарысы болды, және өнеркәсіп өндірісінің, ауылшаруашылық өнімдеріне бағаның тез арада құлдырауымен, қаржылық банкроттылықтың кең ауқымды толқынымен және жұмыссыздықтың кең еткен жолымен сипатталады.

Ұлы Дағдарысқа дейінгі экономикалық өсімнің негізі мақсаты нарықтың тауарлармен қаныққандығынан тұрады. Тауарлар бір типті сипатта болады, бұл адамдардың көпшілігіне олардың иемденуіне мүмкіндік береді. Бірінші орынға тауарға төлемге қабілетті сұранысты қамтамасыз ететін тұтынушы қойылады. Жаңа ұран: «Барлығы тұтынушы үшін» пайда болды. Адам қажеттіліктері есебіне нарықтың қанығуы үшін бір типті ағымды өндірістен сапалы өтуі орын алды.

Әлемдік экономиканың осы кезеңі өндірушілер мен тұтынушылардың өзара қатынастардың жаңа деңгейіне өту бастамасы, сонымен бірге көптүрлі қызметтердің дамына болашақта күшті серпіліс берген өндіріс саласынан қызметтер саласының бөлініп шығу бастамасы болып табылады [8, 16б] .

К. Нарибаев, С. Жұмабаев және тағы басқа экономистер еңбегіне сүйене отырып, ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы отандық және батыс экономистері арасындағы қызметтер трактовкасында маңызды өзгерістер болғанын бекітуге болады. Бұл қызметтер саласы екінші ретті қызмет көрсетуші сектор ретінде қарастырылған Одақта экономикалық сипатарын анықтауда идеологиялық әдісімен және экономика құраушыларын тұтас бірегейдің өзара толықтырушы және өзара тәуелді бөліктері ретінде қарастырылған батыстағы еркін нарығын талдаумен байланысты.

К. Маркс қызметті келесі үлгіде анықтады: «Бұлай білдіру жалпы алғанда, кез-клген басқа тауарға ұқсас, осы еңбекті беретін сол айрықша тұтыну құны сияқты, одан басқа ештеңені бірақ осы еңбектің тұтыну құнының айрықша бөлігі бұл жерде «қызметтер» деген өзіндік атау алды, өйткені еңбек затар түріндегі қыхмет көрсетулерді көрсетеді» [10, 18б] .

Қазіргі экономикадағы қызмет аяларының қарқындап өсуі ғаламдық үрдістерінің бірі болып табылады.

Банкте ақша сақтау, ұшақтармен ұшу, поездар мен электричкадағы

сапарлар, косметологтарға немесе шаштараздарға бару сияқты барлық процедуралар қызмет көрсетумен байланысты. Көптеген өнеркәсіп кәсіпорындары тауарларды өндірумен қатар, тұтастай қызметтерді: тауарларды жеткізіп беру, жөндеу, техникалық қызмет көрсету және тағы басқаны ұсынады. Одан басқа кейбір компаниялар, мысалы, авиакомпаниялар қызмет көрсетумен қатар, сусындар, газеттер, журналдар және басқада тауардың кең түрін өткізеді. Істің негізі бойынша қазіргі экономикада тауарларды немесе қызметтерді таза түрде ұсынатын кәсіпорындарды табу өте қиын.

Негізінен материалдық құндылықтарды жасамайтын пайдалы қызметтің барлық түрін қызметтерге жатқызады. Өндірілетін өнімнің сезілмейтін сипаты қызмет көрсетуге жатады. Саласы қандайда бір қызметтерді жатқызудың негізгі негіздері болып қызмет етеді.

Американ маманы Т. Хилдің берген қызмет - анықтамасы бар. Ол былай деп санайды: «Қызмет-бұл қандай да бір экономикалық бірлікке жататын, екінші бір экономикалық бірліктің саналы әрекеттері нәтижесінде қол жеткізілетін экономикалық қатынастардығы адамның немесе тауар жағдайының өзгеруі». Мұндай анықтама қызметтерді тауар түрінде, жекелей қызмет түрінде көрінетін экономикалық пайдалы қызметтің нақтылай нәтижесі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Тұтынушылар үшін қызметтердің пайдалылығын оны сауда заттары жасайды. Қызметтер табиғаты мән контекстінде Ф. Николейдс, Д. Найлер сияқты ғалымдар еңбектерінде көрініс табады [15, 11б] .

Қызмет нарығы басқа нарықтарға ұқсамайды. Қызмет нарығының тауарлар нарығынан өзгешелігі - олардың сезілмейтіндігімен, сақтауға қабілетсіздігімен, өндіріс пен тұтыну ажырағасыздығымен ерекшеленетіндігінен тұрады.

сезілмеушілік

сапа өзгергіштік өндіріс пен

тұтынудың

ажырағасыздығы

сақтауға қабілеттілігі

Сурет 1 - Қызметтердің сипаттамасы

Қызметтердің сезілмеушілігі: қызметтің ұстауға болмайтынын және материалдық емес сипатын білдіреді, оны сезу мүмкін емес, өйткені қызметі сатып алғанға дейін ұстап көруге, дәмін татуға, қозғап көруге, естуге мүмкін емес.

Қызметтердің сезілмеушілігі сатып алушыларға да сондай-ақ қызмет көрсетуші сатушыларға да проблемаларын туғызады. Сатып алушы сатушының сөзіне сенуге мәжбүр.

Автомобильдерді жөндейтін шеберханалар көмегіне жүгінетін клиенттен жөндеу процесін ғана емес, сонымен бірге оның қандай көлемде жасалғанын да көріп, бағалай алмайды.

Қызметтердің сезілмеушілігі қызмет көрсететін сатушылар үшін де проблемалар туғызады. Ол проблемалар, негізінен, клиент үшін ақша төлегендігін түсіндірумен байланысты.

Осының барлығы қызмет көрсетудің ықтималдығын белгісіз етеді. Сатып алушылар қызметінің сапасына бағдарланады. Олар қызмет көрсетудің сапасы туралы қорытындыларды шығара отырып жасайды.

Қызмет саласы қандайда бір қызметтерді жатқызудың негізгі негіздері болып қызмет етеді. Қызмет көрсетушілердің мақсаты қызметтердің сезілмеушілік дәрежесін арттыру болып саналады. Мысалы, дәрігер-косметологқа деген клиенттер тарапынан сенімді күшейту үшін хирург, пациенттің операциядан соң бет әлпеті қалай көрінетіндігін, сурет арқылы салып көрсетуі мүмкін. Қызметті ұсынушы өзінің қызметін сипаттап қана қоймайды, сонымен байланысты оның пайдасына да жете назар аударады.

Қызметтердің сақтауға болмайтын тауардан айырмашылығы, қызмет көрсетудің тағы бір ерекшелігі болып табылады. Қызметті алдымен сатады, содан кейін ғана барып қызмет көрсетіледі және тұтынады, соның үстіне бұл бір мезгілде жасалады. Кейбір экономистер қызмет көрсетудің дәл осы тұтынудың ажырағасыздығын оны тауардан өзгешелейді деп санайды [16, 13-16б] .

Сурет 2 - Тауарлар мен қызметтердің өндіру мен тұтынудың өзара байланысы.

Тауарлар Қызметтер

Өндіріс Сату

Сақтау Бір мезгілде

Сату Қызмет көрсету

Тұтыну Жеке тұтыну

Өндіріс пен қызметті тұтынушылардың өзара байлаыстылығы дәрежесі алуантүрлі болуы мүмкін. Егер қызметті көрсетуші адам болса, онда ол қызметтің бөлігі болып саналады. Мысалы, қызметтің тандаушыларынсыз ұсына алмайтын әртістер тобының өнер көрсетуі концерттік қызметтің бөлігі болып саналады. Лектор аудиторияда тындаушылары жоқ жерде лекция оқи алмайды. Түпкі өнім қызметтің сапасы және оны ұсынушыға сол сияқты сатып алушыға қатысты болады, мысалы, оқытушылардың қабілеті студенттің үлгерім көрсеткіштеріне әсерін тигізеді [18, 10б] .

Қызмет көрсету процесіне клиенттердің жартылай қатысуы қызметтің бөлінбейтіндігінің тағы бір ерекшелігі болып саналады. Концертті тыңдаушылар, аудиториядағы студенттер, поездағы жолаушылар бір адамның қызметін қанағаттанушылық анықтауы мүмкін. Мысалы, оқу орнының менеджері тұтыну процесіне тартылған тұтынушылардың, қанағатанушылық алуына басқа тұтынушылардың кедергі келтірмеуімен жұмыс жасауы көзделеді. Өндіріс пен тұтыну процесінің бөлінбестігінен сұрагыстың артуы негізінде проблемалар туындауы мүмкін. Қызмет көрсету аясында мүмкін болмайтын, өнімдерді шығаруды көбейтуге немесе оның қорын жинақтауға болады. Сондықтан басты назар сұранысын басқаруға бағытталған болуға тиісті, мысалы, жоғары баға кейбір қызметтерге деген сұранысты қалыпқа түсіреді.

Өндіріспен көрсетілген қызметті тұтынудың бір мезгілділігі қызметтерді атқару сапалық өзгергіштігі болып табылады.

Қызметтің сапасы тұрақты емес, өйткені ол оны ұсынушыға уақытқа және қызмет көрсету орнына қатысты болады. Мысалы тоңазытқышты жөндеу сапасы шеберге, іскер консультациялардың деңгейіне, осы қызметті көрсетуші маманға тікелей байланысты. Бір күн ішінде сол қызметті көрсетушінің өзі қызметті әртүрліше көрсетеді, мысалы, шаштараз жұмыс ауысымының басында және оның аяғында көрсететін қызметтің сапасы әрқилы болуы мүмкін.

Қызметтің сапасын бақылауды қамтамасыз ету үшін мынадай шараларды іске асыруға болады:

- шын мәнісінде жоғары білікті мамандарды тарту;

-арнайы шаралар жүйесінің көмегімен клиенттерді қанағаттандырушылық дәрежесін қадағалау. Мысалы, қызмет сапасы өзгергіштігінің дәрежесін азайту үшін қызмет көрсету стандарттары әзірленеді.

Қызмет көрсету сапасын анықтайтын өлшемдер әртүрлі болуы мүмкін. Фирмалық стилді әзірлеу (ұйымның атауы, тауар белгісі және тағы басқа) қызмет көрсету стандарттарын қалыптастырудың бастапқы кезеңі болып табылады. Ұйымның барлық нысандарын фирмалық стиль ұстап тұруы тиіс. Персоналды оқыту, олар қол жеткізуге апаратын келесі қызмет көрсету стандарттарын игеруге арналады:

- клиенттерге қызмет көрсету жылдамдығы;

- шығындардың болмауы;

Қызмет көрсету стандарттарын меңгере отырып, қызметтер өрісін кеңейтеді және фирманың жалпы стратегиясын жүзеге асыруға өз жұмысының рөлін сезінеді.

Қызмет көрсету стандарттары фирмаішілік, сапалық, халықаралық болуы мүмкін. Мысалы, «Білім туралы» Қазақстан Республикасы білім беру қызметін жүзеге асыру жағдайларын, экономикалық кадрларға білім беру анықтайды. Қонақ үй сервис халықаралық стандартты пайдаланудың негізі болып қызмет атқара алады. Бүкіл әлемде, жұлдыздардың саны бойынша қонақ үйлердегі қызмет көрсету негізі анықталады [22, 17б] .

Қызметтердің тауарлардан айырмашылығы алдағы уақытта сатуға және

беру үшін сақтауға келмейтіндігі болып саналады. Қонақ үйлердегі алынып қойған бөлмелерді, циркке немесе концертке сатылмаған билеттердің қалпына

келтіру мүмкін емес.

Қызметтің сақтауға қабілетсіздігі қызметке деген сұраныс пен ұсыныстың сәйкестігін қамтамасыз етуші стратегияларды әзірлеуді талап етеді.

Мұндай стратегия келесілерді болжайды:

- сұранысты реттеу үшін дифференцияланған бағаны жеңілдіктер жүйесін және ынталандырудың басқа тәсілдерін белгілеу;

- қызметтерге алдын ала тапсырыстар жүйесін пайдалану;

-автоматтандыру және механикаландыру есебінен жедел қызмет көрсету;

- кезектердегі күтудің жеңілдіктері үшін клиенттерге қосымша қызмет ұсыну жүйесін пайдалану;

- клиенттердің ең көп келетін кезіне жылдам қызмет көрсетуді қамтамасыз ету үшін персоналдық мамандықтарды қосып атқаруын үйрету.

Индустрия қызметі алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Қызмет көрсету өндірісімен үкіметтін сол сияқты коммерциялық емес ұйымдарда айналысады. Мемлекеттік сектордағы қызмет көрсету аясының салаларына: еңбек биржасы, пошта, өрттен қорғау жатады. Бұл аяда коммерциялық сектордың жекелей алғанда, заң және консалтингтік фирмалардың, авиакомпаниялардың, банктердің, сақтандыру фирмаларының маңызды бөлігі қызмет етеді.

Қызмет көрсету аясындағы қызметкердің сипаты әр түрліше болуы мүмкін. Мысалы, көптеген елдерде білім беру және медицина мекемелері мемлекет иелігінде және халыққа тегін қызмет көрсетіледі. Кейбір елдерде бұл қызметтер толық, не жартылай ақылы болып саналады [19, 28б] .

Экономикалық реформаларды жүргізе отырып, қызмет аясының даму динамикасына әсер етуші факторларға талдау жасаған пайдалы.

Технологиялық прогрес қызмет көрсету аясының экономикалық өсуіне қолайлы жағдай туғызатын негізгі фактор болып табылады.

Жаңа технологиялар тұтынушыларға қызмет көрсетумен айналысатын

ұйымдардағы бизнес жүргізу әдістерін түбегейлі өзгереді. Технологиялық прогресс, сондай-ақ басқа да қызмет көрсету түрлеріне, яғни әуе тасымалдануынан бастап бөлшек саудаға дейін өз әсерін тигізеді. Текхникалық ойлардың қарқынды дамуы қызметтің жаңа түрлерінің пайда болуына, жетілген сервис және тағы басқаға әкеледі. Кез-келген физикалық тауар, әсіресе жоғары технологиялық және ұзақ пайдаланатын тауарлар қызметтерге деген қажеттіліктерді туғызады. Бұйымдардың сипатына қатысты көрсетілген қызметке деген қажеттілік өзіне мыналарды жатқызады: тасымалдап жеткізу және қоймаға түсіру; орнатуды және құрастыруды; құюды; техникалық қызмет көрсетуді; тазалауды; экологиялық тиімді пайдалануды [13, 25б] .

Экономикалық факторлардың қызмет көрсету аяларына әсер ету ЖІӨ-нің жалпы динамикасымен, тұтыну тауарына сұраныстың өзгеруімен, халықтың хал-ахуалдары мен еңбекпен қамтылуымен, олардың табыс деңгейлерімен келісіледі. Қызмет көрсету аясындағы іскер және қаржылық қызмет көрсетудің рөлі өсе түсуде (франчайзинг, лизинг және басқалар) .

Тұтастай алғанда экономиканың барлық саласына және жекелей қызмет аяларына сыртқы ортаның әсер ету үлесіндегі демографиялық факторлардың маңызын қайта қарау мүмкін емес. Мысалы, американдықтардың өмір жасау ұзақтығы 76 жас, ұлттың қартаюы өтуде, оның өзі көптеген қызмет нарықтарының сақтандыру қызмет нарығының пайда болуына әкеледі. Жапония, АҚШ осы үлгілердегі нарықтың даму мысалдары бола алады.

Табиғи орта қызмет ету аяларына әсер етуші негізгі фактолар болып саналады. Ауылшаруашылығы мен өнеркәсіптің дамуы табиғи факторлардың әсер етуін сезінеді. Осыған орай негізгі назар шикізатресурстарының тапшылық мәселелеріне, сондай-ақ экологиялық проблемаларға аударылады. Мысалы, туризм аясы бірінші кезекте табиғи факторларға тәуелді.

Сервис индустриясына мемлекеттік реттеуші әсерін либерализациялаушы саяси-құқықтық факторлар негізгі фактор болып саналады. Мысалы көптеген сервистік салалар (көлік, байланыс, банк және басқалар) дәстүрлі түрде мемлекет тарапынан неғұрлым қатаң реттеуге жатқызылады.

Мемлекеттік реттеулердің әлсіреуі теміржол, автомобиль және жүк

тасымалы, банк ісі сияқты салалардағы көптеген шектеулердің жоғалуына немесе азаюына алып келеді.

Мәдени орта қызмет көрсету аяларында үлкен проблемалар туғызылады. Мысалы, АҚШ пен Франция арасындағы мәдени айырмашылықтарды және бағаламау, өз кезеңінде Уолт Дисней компаниясы үшін проблемалар туғызады. Елде көпшілігі басқа мәдениет өкілдеріне қатысты қалыптасқан таптаурын болған жайларды пайдаланады [16, 12б] .

1. 2 Қызмет түрлерінің жіктелуі

Қызмет тауар (материалды қызметтер) немесе іс-әрекет өзінің (материалды емес қызметтер) өнім түріндегі нәтижелері адамның қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған игілік. Қызметтердің мазмұнды нақтылылығы игілік ретінде өзі ерекшеден тұрады. Бұл игілік - адам арасындағы қатынас, экономикалық субъектілердің заттық емес пайдалы әсері, яғни іс-әркет нәтижесі материалды - заттық түрін осы нәтижемен иеленуіне тәуелсіз [5, 29б] .

Тіпті қызмет көрсетуші салалардың қарапайым түрде тізіп шығудың өзі олардың алуан түрлілігін көрсетеді. Дегенмен ол, қызметтің өзіне тән белгілері мен экономикалық мән-маңызын, қызметті көрсетудің өзгешеліктері маркетингтің ерекшеліктерін ашып көрсетпейді.

Осыған орай ұқсас белгілермен, проблемалармен және мүмкіндіктерімен бірігетін қызметтердің белгілі бір кластарын бөліп көрсету қажет. ОЛар өызметтерді жіктеуді түрлі келістерде пайдалануы мүмкін.

Қызметтің әрбір түрі, бірқатар мақсатта белгілері бойынша топтастыруға болатын, көптеген әртүрлі кәсіпорындардлан тұратын қызметтің айрықша саласы ретіде жеке қарастырылады. Меншік үлгісі бойынша бұл кәсіпорындар: