Жұмыстың тоқтап қалуына байланысты төлем
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ҰЙЫМДАҒЫ ӨНДІРІСТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯЛЫҚ
СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..5
1.1 Еңбек ақы жүйелері мен
формалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2Ұйымның ұйымдық - өндірістік қызметіне сипаттама және негізгі
көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2 ЕҢБЕККЕ АҚЫ ТӨЛЕУ БОЙЫНША ЕСЕП АЙРЫСУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 СтройСервис ЖШС еңбекақының синтетикалық және аналитикалық
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..20
2.2 Еңбекақыдан ұсталынатын және шегерілетін сомалар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.3 Еңбекке ақы төлеудің бухгалтерлік есебінің ҚЕХС сәйкес
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .42
2.4. Еңбекақының талдамалы
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
3. ЕҢБЕК АҚЫ ҚОРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУЫН ТАЛДАУ
3.1 Талдаудың міндеттері және оның
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
3.2 Қызметкерлермен еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысуды
тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
3.3 Еңбекті пайдаланудың тиімділігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ...71
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі.Қазіргі экономикалық жағдайда әрбір
ұйымның қызмет ету процесіне нарықтық қатынастарға қатысушы мүдделі
тұлғалар үлкен көңіл аударатыны белгілі. Сол себепті олар есеп
мәліметтеріне сүйене отырып, ұйымның қаржылық жағдайын бағалауға ұмтылады.
Бухгалтерлік есеп нарықтық экономика жағдайында ұйым жөнінде жан-жақты
қамтылған ақпарат алудың бірден-бір көзі болып табылады. Оның көмегімен
ұйымның төлем қабілеттілігін, өндірістік қызметінің тиімділігі мен
табыстылығын, даму перспективаларын сипаттауға мүмкіндік мол.
Нарық қатынастарының дамуымен бірге әртүрлі меншік нысанындағы
еңбекке ақы төлеу мәселесі де басты орынға шықты.
Еңбек ақы – жұмысшының көлемі мен сапасын көтеруге мүдделілігін
арттырудағы ең басты құрал. Ол күрделі экономикалық қарым – қатынастардың
жиынтығын сипаттайды. Айталық, біріншіден, бұл – жұмысшы мен жалпы қоғам
арасындағы қарым – қатынас. Еңбек ақы төңірегіндегі, ең төменгі жалақы
мөлшерін белгілеу, ұжымдық келісім – шартты бекіту секілді мемлекеттік
саясаттың қажеттілігі, яғни мемлекеттік реттеу қызметі. Екіншіден, еңбек
ұжымы мен құрылыс ұйымы арасындағы қарым – қатынас, басқаша айтқанда, еңбек
ақы мөлшерінің құрылыс ұйымының қаржы – шаруашылық есебімен тығыз
байланыстылығы.
Еңбек ақының мәні, оның қызметімен анықталады, ол жұмысшының
материалдық және мәдени қажеттілігін қанағаттандыру үшін жеткілікті болуы
тиіс.
Бұрынғы Кеңес тұсындағы жоспарлы – бөлу жүйесі, тарифтік стафкаларды
бекітудің директивті тәсілі нарықтық экономика жағдайында еңбек ақының
арақатынасын реттеуге қабілетсіздігін байқатты.
Экономикасы дамыған елдердің тәжірибесін зерттеу, еңбек ақыны нарықтық
реттеудің механизмі өзіне келесілерді қамтитынын көрсетті:
- Еңбек келісім шартын бекіту кезінде барлық мүдделі тараптардың мүддесін
толық көрсетуге мүмкіндік беретін көп деңгейлі ұжымдық – келісім шарттық
жүйені;
- Жеке табыс салығын реттеудің салықтық жүйесін, сондай-ақ жұмыс берушінің
жұмыс күшіне жұмсайтын шығындарын;
- Еңбекке ақы төлеудің жекелеген шарттарын ең төменгі кепілдік жалақы
түрінде мемлекеттік реттеу;
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Қазіргі жағдайда жұмысшыларға еңбек
ақы төлеу нысаны, жүйесі мен мөлшері, сонымен қатар басқа да табыс түрлері
құрылыс ұйымының шешімімен белгіленеді. Бірақ, кәсіпорындар, меншік түрі
мен ұйымдық – құқықтық нысанына қарамастан, міндетті түрде, еңбекке ақы
төлеудің ең төменгі мөлшерін және жұмысшыларды әлеуметтік қорғаудың заңмен
бекітілген шарттарын қамтамасыз етуі тиіс.
Кәсіпорында еңбек ақы төлеуді оптималды ұйымдастыру.
Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп айырысу еңбектің жақсы
көрсеткіштеріне жету, еңбек тиімділігін арттыру, барлық ресурстарды тиімді
пайдалану және өндіріс тиімділігін арттыру – экономиканы ынталандыру
шаралары болып табылады. Есеп, еңбек тиімділігін арттыру және өнімнің
өзіндік құнын азайтуға ықпал етеді.
Диплом жұмысының мақсаты ұйымдағы еңбекке ақы төлеу бойынша есеп
айырысудың ұйымдастырылуын зерттеу, қолданыстағы еңбек ақы нысаны мен
жүйелерінің артықшылықтары мен кемшіліктерін талдау болып табылады.
Жоғарыда аталған мәселелер диплом жұмысының тақырыбының өзектілігін
анықтайды.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін келессі міндеттер өз шешімін табуы
керек:
▪ Еңбек ақы ұғымының мәнін зерттеу және ашу;
▪ Іс жүзіндегі еңбек ақы нысандары мен жүйелерін қарастыру, еңбек
ақыны есептеу, сый ақыны беру тәртібін зерттеу;
▪ Еңбек ақыдан және басқадай төлемдерден ұсталынатын ұсталымдар
есебін, олардың есеп шоттарда көрсетілуін қарастыру;
▪ Еңбек өнімділігі мен еңбек ақы қорын талдау.
Алға қойылған міндеттерді шешу үшін ЖШС СтройСервис-нің 2007-2008
жылдардағы есеп мәліметтері, сондай-ақ Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп саласындағы нормативтік – құқықтық ақпараттары, арнайы
әдебиеттер пайдаланылды.
Зерттеу пәні еліміздің ХҚЕС-на көшуіне байланысты еңбекақы есебінің
дұрыс ұйымдастырылуы, заңдылықтары мен дамыту жолдары болып табылады.
Зерттеу обьектісі жаһандану жағдайындағы кәсіпорындар мен ұйымдардың
қаржылық нәтижесіне әсер ететін еңбекақы есебі процесі мен оған әсер
ететін факторлар болып отыр.
Диплом жұмысының теориялық – методологиялық негізі болып мен диплом
жазарда көптеген әдебиеттер қолдандым. Соның ішінде атап айтсам Бюллетень
бухгалтері журналы, Бухгалтерлік және қаржылық есеп қағидалары кітабы
және т.с.с. ҚЕХС сай түрлі қазақ, орыс тіліндегі журналдар, кітаптар,
брошуралар және т.с.с. қосымша материалдар.
1 ҰЙЫМДАҒЫ ӨНДІРІСТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Еңбек ақы жүйелері мен формалары
Жұмысшылар мен қызметкерлердің өндірген өнімдері мен істеген
жұмыстарына толтырылған алғашқы құжаттар мен жұмыс уақытының табельдері
оларға еңбекақы есептеу және оны төлеу үшін ұйымның цехынан,
бөлімшелерінен, бригадаларынан кәсіпорынның әкімшілігі белгілеген мерзімде
бухгалтерияға келіп түседі. Еңбекақы есептеу үшін толтырылатын бұл алғашқы
құжаттар мен табельдердің дұрыс толтырылуы, лауазымды тұлғалардың
қолдарының қойылуы мұқият тексеріледі. Сондай-ақ бұл құжаттағы еңбек
бағасының дұрыс қойылуы олардың жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы
төлеу және сыйақы есептеу қағидаларына сәйкес келуі және шифрлардың дұрыс
қойылуы тексеріледі. Тексеріліп болғаннан кейін бұл құжаттар бойынша
кәсіпорынның жұмысшылары мен қызметкерлеріне еңбекақы есептеледі.
Жұмысшылар мен қызметкерелерді жұмысқа қабылдау кәсіпорын басшысының
бұйрғы бойынша жүзеге асырылады. Әрбір еңбеккер үшін жеке карточка
толтырылады. Жеке карточкада еңбеккердің аты-жөні, туған жері мен мерзімі,
қызметке тағайындалу жөнінде, орын ауыстыру жөнінде, кезекті еңбек жиналысы
кезінде мәліметтер көрсетіледі. Кәсіпорын басшысы бекіткен штаттық кесте
еңбеккерді жұмысқа қабылдауға негіз болады. Штаттық кесте (1-қосымша) және
қатаң белгіленген оклад немесе тарифтер бойынша еңбеккерге еңбекақы
есептеледі. Жұмыс уақытын реттеу заң бойынша бекітілген аптасына қырық
сағаттық мөлшерден артпауы қажет. Мейрам күндерінің қарсаңында жұмыс
күнінің ұзақтығы 1-2 сағатқа қысқартылады. Кезекті еңбек демалысына кеткен
еңбеккердің жұмыс орны және орташа жалақысы сақталады. Кезекті еңбек
демалысына жіберу кәсіпорын басшысының бұйрығы негізінде жүзеге асырылады
және бұл құжат еңбек демалысына ақы төлеуге негіз болады. Кезекті еңбек
демалысы 18 күнтізбелік күндерден кем болмауы қажет, ал босануына
байланысты әйел адамдарға босанғанға дейін 70 күн, кейін 56 күн еңбек
демалысы беріледі.
Жұмысшылар жұмыстан босатылған кезде жұмыстан босауына байланысты бір
апталық орташа жалақыдан кем емес мөлшерде төленеді. Кәсіпорын жұмыс
уақытын есепке алу, жұмысшылардың санын бақылау мақсатында жұмыс уақыты
есебінің табелі толтырылады. Табель бойынша жұмысшыларға еңбекақы
есептеледі. Әрбір жұмысшыға табельдік нөмір беріледі және ол басқа барлық
құжаттарда көрсетіледі. Сонымен қатар еңбекақы карточный счет (2-қосымша)
арқылы да беріледі және ол төлем талап тапсырмасы арқылы жүзеге асады.
Кәсіпорын басшысы мамандар үшін басқа барлық құжаттарда көрсетіледі. Басшы
мамандар үшін кадрлар есебі жөнінде жеке іс-қағазы толтырылады. Еңбекақы
есептеу негізгі құжаттарда бірінші есептеу ведомосі, екінші есептеу-төлеу
(3-қосымша) ведомостінде жүргізіледі.
Еңбек пен еңбекақы есебінің негізгі міндеттері:
1. Өндірілетін өнімдер мен істелетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған
төленетін еңбекақы мөлшерін дұрыс анықтау;
2. Еңбек өнімділігінің өсімін бақылау;
3. Жұмысалған еңбектің саны мен сапасын бақылау;
4. Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін еңбекақы қорынан,
қоғамдық тұтыну қорынан және тағы басқа қорлардан бөлінетін қаржыларды
бақылау;
5. Жұмысшы және қызметкерлермен уақытылы дұрыс есеп айырысу;
6. Өндіріске жедел басшылық жасау үшін тиісті мәліметтер алу;
7. Еңбек және еңбекақы жайлы статистиклық және бухгалтерлік қорытынды
есепті беру.
Сонымен қатар еңбек пен еңбекақы есебін ұйымдастыруды одан әрі жетілдіру
үшін мынадай жағдайлар қажет:
1. Еңбектің өнімділігі мен орындалған жұмыстың көлемін ұлғайтуға
ынталандыратын еңбекақының тиімді түрлерін кеңінен қолдану;
2. Еңбек пен өндірісті басқарудағы ғылыми жолмен басқарудың типтелген
прогрестік құрылымын қолдану;
3. Еңбекақы төлеудің сыйлық беру жүйесімен басқа да түрлерін жұмыстағы
жетістіктермен тығыз байланыстыра отырып, дұрыс қолдану;
4. Еңбек пен еңбекақы есептеуде осы күнгі талаптарға сай есептеу мен
ұйымдастыру техникаларын қолдану, алғашқы есеп жүйесімен жетілдіру
мен жеңілдету.
Жалпы жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелетін еңбекақы негізгі және
қосымша деп екіге бөлінеді.
Негізгі еңбекақы – жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы жұмыста
болған уақытына, яғни олардың істеген жұмысына, атқарған қызметіне
төленеді. Негізгі еңбекақыға мына төменде аталғандар жатады:
1. Мерзімді және кесімді еңбекақы;
2. Сыйлықтар мен сыйақылар;
3. Үстеме сыйлықтар.
Еңбекақының жүйелері мен нысандарын 1-схемадан көруге болады.
Кәсіпорындарда еңбекақы төлеуді оңтайлы ұймдастыру қызметтердің және
еңбектің нәтижелерін ынталандыруға, өнімнің рентабельділігін және
пайдалылығын, дайн өнім және еңбек нарығының бәсекеге қабілеттілігін
қамтуға мүмкіндік береді.
Сызба-1 Еңбекақы нысандары
Өндіріс пен құрылыста халық шаруашылығының басқа да салаларында
еңбекақы есептеудің және оны төлеудің мерзімді және кесімді деп аталатын
екі нысана қолданылады.
1. Мерзімді еңбекақы. Мерзімді еңбекақыға жұмысшылар мен
қызметкерлердің түнгі уақытта істеген жұмысына есептелетін қосымша төлем,
мерзімнен тыс уақытта істеген жұмысына есептелетін қосымша төлем, демалыс
немесе қосымша мейрам күніне төленетін төлемдер, жұмыстың ауырлығы мен
зияндығына төленетін қосымша төлем, өнім өндірудегі ақауға байланысты
төлемдер, біреудің орнына жұмысты атқарғаны үшін төленетін төлем және тағы
басқа төлемдер, сонымен бірге өзіне белгіленген жұмыс уақытында істегеніне
есептелетін төлемдер жатады. Негізінде мерзімдік еңбекақы бойынша есеп
айырысатын уақыт есебіне күнтізбелік ай,күн немесе сағат алынады. Егер
тұрақты еңбекақы алатын жұмысшылар мен қызметкерлер толық бір ай қызмет
атқаратын немесе жұмыс істеген болса, онда оларға штаттық кестеде қаралған
немесе кәсіпорынның басшылығы бекіткен мөлшерде еңбекақы сомасы толығымен
төленеді. Егер ай сайын тұрақты мөлшерде еңбекақы алатын жұмысшылар мен
қызметкерлер есепті айда бірнеше күн жұмысқа немесе қызметке келе алмай
қалған болса, онда оларға төленуге тиісті еңбекақы сомасы ол жұмысшы мен
қызметкердің толық ай жұмыс істеуіне тиісті белгіленген соманы сол айдағы
жұмыс күндерінің санына бөліп алынған нәтижені, яғни сол айдағы бір күнге
тиісті еңбекақы сомасын сол айдағы жұмысшының немесе қызметкердің жұмыс
істеген күндерінің санына көбейту арқылы табылады. Мысалы;
Сәуір айындағы жұмыс күні - 22
Тұрақты еңбекақысы - 11000
Жұмыс істеген күні - 15
Ауырып қалған күні - 4
Қоғамдық жұмыс атқарған күні - 3
Шешімі: 1100022=500·18(15+3)=9000 яғни, сәуір айындағы жұмысшының
тиісті мерзімдік еңбекақысы 9000 теңге болды.
Мерзімді еңбекақының төмендегідей түрлері бар:
1. Жай мерзімді;
2. Мерзімдік сыйақы.
Жай мерзімді жүйесі бойынша – жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы
жұмыс істеген уақытына тарифте немесе штатта көрсетілген мөлшері бойынша
төленеді.
Мерзімді сыйақы – жұмысшылар мен қызметкерлерге олардың тарифте немесе
штатта көрсетілген тұрақты еңбекақысына қосымша олардың өндірген
өнімдерінің көлеміне, санына, сапасына және тағы да басқа көрсеткіштердің
өсуіне қарай сыйлық беру болып табылады.
Кесімді еңбекақы – еңбек заңына сәйкес шарттарда қаралып белгіленген,
жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс істемеген, қызмет атқармаған уақытына
төленетін төлемдер жатады. Мұндай төлемдер қатарына: жұмысшылар мен
қызметкерлердің еңбек демалысы үшін төленетін төлемдер; қоғамдық жұмыс
атқарғаны үшін төлемдер; жас сәбилі аналарға берілетін демалысқа, баланы
тамақтандыру үшін берілетін үзілістерге төленетін төлемдер; жұмысшылар мен
қызметкерлердің кінәсінсіз жұмыстың тоқтап қалған уақытына төленетін
төлемдер және тағы басқалар жатады.
Кесімді еңбекақы жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек өнімділігін
өсіруге, өнімді өндіруге кеткен еңбек уақытын қысқартуға ынталандыру
мақсатында қолданылады. Еңбекақы есептеудің және төлеудің кесімді түрін
қолданғанда жұмысшылар мен қызметкерлерге тиісті еңбекақы, олардың өндірген
өнімінің көлемін немесе санын тариф бойынша белгіленген өлшем бірлігіне
қарастырылған, яғни белгіленген кесімді бағаға көбейту арқылы табылады.
Кесімді баға белгіленген жұмыс уақытында өндірілуге тиісті өнім көлемі мен
сапасына негізделіп белгіленеді. Уақыт мөлшері бір жұмысты орындауға
керекті, яғни қажет болатын, адамсағат, адамкүн өлшемінде көрсетілген
уақыт болып саналады. Өнім өндіру мөлшері жұмысшылар мен қызметкерлердің
белгілі бір уақыт аралығында жасап шығаратын, өндіретін өнімнің санымен
немесе көлемімен анықталады. Кесімді еңбекақы жұмысшылар мен
қызметкерлердің бригада бойынша істеген жұмысына төленетін жағдайда
жоғарыда аталған алғашқы құжаттарға әр жұмысшы мен қызметкердің жұмыс
істеген уақыты, мамандық дәрежесі, бригада болып өндірген өнімі мен істеген
жұмысының көлемі, саны және олардың бір данасын жасауға, өндіруге
белгіленген бағасы көрсетіліп жазылады. Мысалы: құрамында алты жұмысшы
жұмыс істейтін бригаданың сәуір айында өндірген өнімі мен істеген жұмысына
тиісті еңбекақы қоры 62669 теңге 60 тиын делік. Бұл жағдайда осы
бригададағы әрбір жұмысшының еңбекақы мөлшері олардың мамандық дәрежесі мен
жұмыс істеген уақытына сәйкес былайша есептеліп шығарылуын 1-кестеден
көруге болады:
Кесте 1 - Мамандық дәрежесі мен жұмыс істеу уақытына сәйкес кесім ді
еңбекақыны есептеу тәртібі
№ Жұмысшылар мен МамандЖұмыс ТарифтіТариф Қосымша Есептелге
қызметкерлердің ық істеген к бойынша табыс н
аты-жөні дәрежесағаттаркоэффицесептелген коэффициееңбекақы
сі ының иенті еңбекақы нті сомасы
саны сомасы
соммасы
1 2 3 4(2·3) 5(6*4*) 6(4·5)
1 Тажибаев А 1 175 1.76 308 26.1 8838.8
2 Амантаев Б 2 160 2.06 329.6 26.1 8602.06
3 Әбдірахманов Ж 3 165 2.35 187.75 26.1 10120.3
4 Бақтыбаев С 4 154 2.64 406.5400 26.1 10611.2
5 Жұмашев М 5 150 2.93 439.5 26.1 11471.0
6 Тілесов Ж 6 164 3.23 529.72 26.1 13825.7
Жиыны 968 2401.13 62669.6
Ескерту: Ұйымның мәліметтері негізінде жасалды
Қосымша табыс коэффиценті бұл мысалымызда 26 (жиырма алты) теңге 10
(он) тиынға тең болып отыр (яғни 6 бағана4 бағана немесе 62669 теңге 60
тиын 2401 теңге 13 тиын =26 теңге 10 тиын)
Кесімді еңбекақының мынадай жүйелері бар:
тікелей кесімді;
кесімді сыйақы;
үдемелі кесімді;
аккордтық;
жанама кесімді.
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақыны есептеудің тікелей кесімді
жүйесі бойынша бір жұмысшының немесе бір бригаданың өндірген өнімінің,
істеген жұмысының бәрі тек қана белгіленген еңбек бағасымен есептеледі. Бұл
жүйе бойынша еңбекақы мөлшері – бұл құжатта көрсетілген, өндірілген өнімнің
санын сол өнімнің бір данасына қарастырылған, яғни белгіленген еңбек
бағасына көбейту арқылы анықталады. Дәлірек айтқанда өндірілген өнім саны
өнім бірлігі санына көбейтіледі. Мысалы; машинистка бір беті 50 теңгеден
75 бет терді. Яғни, нақты еңбек ақысы 75*50=3750 теңге.
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді сыйақылар
өндірісте өнім өндірудің саны мен сапалық жағынан артығымен орындағаны,
өнім өндіру барысында шикізаттар мен материалдарды, отындар мен энергияны
үнемді де ұтымды пайдаланғаны үшін оларға төлеуге тиісті еңбекақысына
қосымша сыйақы ретінде төленеді. Ұйымдарда немесе оның бөлімшелерінде
жұмысшылар мен қызметкерлерге сыйақы төлеу жайлы ереже болуы қажет.
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді еңбекақының
есептеудің үдемелі кесімді жүйесі бойынша төлем өнім өндіруге белгілі бір
мөлшерден артық көлемде өндірген өнімдері үшін қосымша сыйақы ретінде
төленеді. Бұл жүйе көп жағдайда қиын да – күрделі, ауыр болып саналатын
операциялар мен жұмыстарды орындағандары үшін және еңбек өнімділігін
белгілі бір дәрежеден артық орындау қиынға түсетін өндіріс орындарында
қолданылады. Жалпы бұл жүйе кез-келген ұйымдарда қолданыла бермейді.
Мысалы; касметикалық өнімдерді сату агенттері әрбір өнім үшін 150 теңге, ал
5 өнімнен артық сатқан үшін әрқайсысына 200 теңге алады. Агент 7 өнім
сатқан болса онда оның еңбек ақысы: 150*5+200*2=1150 теңге.
Кесімді еңбекақының аккордтық жүйесі – ұйымдарда жұмысшылар мен
қызметкерлерге еңбекақы төлеуде қолданылады. Кесімді еңбекақының бұл жүйесі
жоғары сапалы өндірген өнімнің және орындаған жұмыстың санына, көлеміне
қарай алдын-ала кесімді бағаны қоюды қажет етеді. Сондай-ақ бұл жүйе
бойынша еңбекақы төлеу үшін алдын-ала атқарылатын жұмыстың көлемі мен
сапасы анықталуы тиіс. Кесімді еңбекақының аккордтық жүйесі бойынша
жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы есептеу көбіне құрылыс салушы
ұйымдарда және жүктерді тиеп түсірумен айналысатын өнеркәсіп орындарында
қолданылады. Бұл жүйе бойынша еңбекақы есептеу шаруашылықта жұмысшылар мен
қызметкерлер санын қысқартып еңбек өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Мысалы; төрт адамнан тұратын бригада 600 адам сағат жұмысынан 60 000 теңге
еңбекақы тапты. 60 000 теңге бригада мүшелері арасында келесі түрге
бөлінеді. Оны 2-кестеден көруге болады.
Кесте 2- Кесімді еңбекақының аккордтық жүйесі бойынша еңбекақыны есепту
тәртібі
Жұмыс- Разр Орындалған 1сағттық Тариф бойыншаНақты еңбекақы
шылар яды жұмыс уақыты тарифтік еңбекақы
саны (сағ) ставкасы
1 5 180 21,22 3824 3820*5,166=19733
2 4 170 19,78 3363 3363*5,166=17372
3 3 130 18,34 2384 2384*5,166=12315
4 2 120 17,07 2048 2048*5,166=10580
Жиыны 600 11615 60 000 теңге
Ескерту: Ұйымның мәліметтері негізінде жасалды
Еңбекақыны бөлу коэфициенті 60 00011630=5,166
Халық шаруашылығының әр түрлі салаларындағы кәсіпорындарда жұмысшылар
мен қызметкерлерге кесімді еңбекақы есептеудің тағы бір жүйесі жанама
кесімді жүйесі болып табылады. Бұл жүйе бойынша қосымша еңбекақы
шаруашылықтың негізгі жұмысшылары мен қызметкерлеріне емес, оларға қызмет
ететін көмекші өндірістің жұмысшыларына төленеді. Яғни бұл жүйе бойынша
еңбекақы ұйымдағы станоктардың, жабдықтардың және тағы да басқа құралдардың
тоқтамай жұмыс істеп, белгіленген мөлшерден артық өнім өндіргені үшін
слесарьларға, операторларға және жөндейтін, оларды жұмысқа дайындайтын
басқа да жұмысшыларға төленеді. Мысалы; жұмысшыға негізгі жұмысшының
еңбекақысынан 25 пайыз мөлшерінде еңбекақы 50 000 болса, көмекші
жұмысшының еңбекақысы 12 500 теңге болады (50 000*25%).
Қызметкерлердің еңбекақысын төлеуді ұйымдастыру келесі түрде жүзеге
асады:
- Еңбекақының ең төменгі шегін мемлекет бекітеді;
- Экономиканың мемлекеттік емес секторының кәсіпорындарында жасалған
ұйымдық келісімшарттардың негізінде еңбекке ақы төлеудің барлық шарттарын
таңдау құқығы берілген (тарифтік немесе тарифсіз жүйе, сыйақы,
ынталандырушы және өтемдік сипатта болатын үстемелер);
-Мемлекеттік кәсіпорында еңбекке ақы төлеуді реттеу дифференциялау
тұрғысында жүргізіледі; жеке шаруашылық құқығында қызмет атқаратын
кәсіпорындарда еңбекақы қоры бекітіледі; қазыналық кәсіпорындарда, сондай-
ақ, тарифтік төлемнің, сыйақының, қосымша төлем мен үстемелердің шарттары
бекітіледі;
- Меншік иелеріне (жеке кәсіпкерлерге) кәсіпкерлік қызмет тек алынған
табысты (пайданы) еркін пайдалану құқығына кепілдік, сондай-ақ, көлемі
шектелмеген пайда алуға құқық беріледі;
- Қазақстанның көпшілік облыстарында және жеке кәсіпорындарда,
республиканың тәуелсіздік алмай тұрып қалыптасқан, еңбекақыға аудандық
қоғамдар жүйесі қарастырылған.
Еңбекке ақы төлеуді ұйымдастыру жүйесі– белгілі бір заңдылықпен
орналасқан және өзара байланыста болатын элементтер бірлігін көрсетеді:
тарифтік жүйе, мөлшерлеме, еңбекақы жүйесі мен формалары.
Еңбекақы формалары белгіленген уақыт аралығындағы қызметкердің
еңбегінен алынған нәтижелер мен оның жалақысының көлемі арасындағы
тәуелділікті көрсететін құрал ретінде анықталады, ол еңбекақы жүйесі – осы
тәуелділікті жүзеге асыратын технология. Жаңаша көзқараста еңбекақының
формасы мен жүйесін қызметкерге тиесілі жалақы мен қызметкердің атқарған
жұмысының нәтижесі және оған кеткен шығынның арасындағы қатынасты
анықтайтын ұйымдық – экономикалық механизм болып табылады.
Төлем дербес және коллективті қызметтің нәтижесінде төленуі мүмкін.
Сонымен қатар жұмыс беруші белгілеген еңбекақы көлемі, заңда бекітілген ең
төменгі еңбекақы төлемінің көлемінен төмен болмауы тиіс. Негізгі еңбекақы
жұмысшы қызметкерге нақты жұмыс істеген уақытына, орындалған жұмыстың
сапасы мен санына немесе өндірілген өнімнің белгіленген бағамдары немесе
айлық бойынша есептеледі.
Қосымша еңбекақы - еңбекақының бұл формасы жұмысшы қызметкерге
жұмыста болмаған уақытына, бірақ Еңбек заңына сәйкес төленеді. Оған еңбек
демалысына төленетін еңбекақы, мемлекеттік немесе қоғамдық міндеттемелерді
орындағаны үшін төленетін төлемдер, т.б. жатады. Негізгі және қосымша
еңбекақыдан басқа (1 кесте) жұмысшы қызметкерлердің жалақысы мен тарифтік
мөлшерлемеге кейбір үстемелер көзделген.
Еңбекақының негізгі 2 формасы бар – мерзімді және кесімді .
еңбекақының формасын таңдау технология мен өндірісті ұйымдастыру, еңбекті
ұйымдастыру факторлары мен жұмыс күшімен қамту деңгейінің ерекшелігіне
байланысты болады. Бұл факторлардың барлығы еңбекке ақы төлеуді, негізінен
техникалық шарттар мен олардың қолдану аясының шектеу мүмкіндігі тұрғысынан
сипатталады. Еңбекке ақы төлеу жүйесі жұмыс берушінің жеке еңбек шарттары
мен актілері арқылы анықталады.
Сызба 2- Еңбекақыны құқықтық реттеу жүйесі
Кәсіпорындарда еңбекке ақы төлеудің формалары тәжірибесінде
еңбекақының негізгі 2 формасы қолданылады: мерзімді және кесімді. Мерзімді
формада 1 сағаттық жұмыстың тарифтік мөлшерлемесімен жұмыс істеген уақыты
негізге алынса, кесімдіде – жұмыс көлемі мен бір бірліктің бағасы негізге
алынады. Нарықтық эканомикалық шарттарына сәйкес еңбекақының дәстүрлі емес
формасы соңғы нәтиженің алдыңғы табыстық пайызына сәйкес бастау алды.
Егер еңбекақы орындалған жұмыстың көлеміне емес, берілген уақытқа
төленетін болса, онда еңбекақының бұл формасы мерзімді деп аталады.
Мерзімді еңбекақыда жұмысшы – қызметкерге еңбекақыны сағаттық (күндік)
тарифтік мөлшерлемесі мен оның жұмыс істеген уақытына (сағатына, күніне)
көбейту арқылы анықтайды. Басқа санаттағы жұмысшы- қызметкерге еңбекақы
келесі түрде анықталады. Егер қызметкерлер бір айдың қызметін толық
атқарған болса, олардың жалақысы есептелген еңбекақыға сәйкес болады. Егер
қызметкерлер жұмыс күндерінің санын толық атқарған болса, олардың
еңбекақыларын берілген мөлшерлемені жұмыс күндерінің күнтізбелік санына
бөліп, оны кәсіпорын төлеуге тиісті жұмыс күндерінің санына көбейту арқылы
анықталады. Бүгінгі күні толық емес жұмыс күнінде немесе оның толық емес
жүктемесінде еңбекақының нақты орындалған жұмыстың сағатына төлеу
тәжірбиесін қолданылу ұсынылады.
Еңбекақының мерзімді – сыйақылық жүйесінде тарифтік еңбекақыға
тарифтік мөлшерлемеге немесе басқа да өлшеуіштерге қатысты пайыз көлемінде
сыйақы қосылады. Жұмысшы – қызметкерлердің еңбегін мерзімді формада
есептеудің негізгі құралы табель болып табылады. Сыйақы бір айлық жұмыс
нәтижесінде немесе одан ұзағырақ уақыт мерзімінде берілуі мүмкін.
Егер жұмысшы – қызметкерге еңбекақы орындалған жұмыстың немесе
өндірілген өнімнің бір бірлігіне алдын-ала белгіленген мөлшерде есептелетін
болса, онда еңбекақының бұл түрі – кесімді еңбекақы деп аталады.
Еңбекақының кесімді формасы бойынша есеп айырысу жұмыстың орындалғаны
туралы құжаттың негізінде жүзеге асады. Кесімді еңбекақы тура кесімді,
кесімді – сыйақылық, кесімді үстемелі, жанама кесімді, аккордтық деп
бөлінеді. Еңбекақының тура кесімді формасында жұмысшы – қызметкерлерге
еңбекақы қажетті біліктілік деңгейі ескеріле отырып, олардың өндірген өнімі
мен орындалған жұмыстың санына байланысты есептеледі.
Кесімді – сыйақылық формасында, кесімді еңбекақы сапасынан бөлек,
жұмысшы – қызметкерлерге сыйақы берудің шарттары мен көрсеткіштерін
орындағаны үшін сыйақы есептелінеді: жұмыстың сапасы, жедел түрде орындалу
тұтынушылар тарапынан арыздардың болмауы, ақаудың жоқтығы және т.б. сыйақы
мөлшері кесімді еңбекақыға қатынасты белгіленеді. Сыйақы беруді пайыздық
жүйесін ұйымдастыруда басқа да әдістер қолданылуы ықтимал.
Кесімді – үдемелі жүйеде жоспардан тыс орындалған жұмысқа төмен
деңгей жоғарылайды.
Жанама – кесімді еңбекақы құрал-жабдықтарда және жұмыс орындарында
қызмет көрсетуші жұмысшылардың еңбек өнімділігін ынталандыру үшін
қолданылады. Мұндай жүйеде жөндеушілердің, жинақтаушылардың, мастерлер мен
олардың көмекшілерінің және басқа да еңбекақысы қызмет көрсетіліп жатқан
ауданның негізгі жалақысына пайыздық қатынаста есептеледі.
Аккордтық жүйе жұмысының немесе өнімнің белгіленген сапасын
орындағаны үшін жиынтық жалақыны анықтауға негізделген. Жұмыс, оның
орындалу мерзімі көрсетіліп, бағаланады.
Ол үшін (жұмыстың орындалу кезеңі) еңбекақының жалпы сомасы,
жұмыстың анықталу мерзімі және сыйақының көлемі көрсетілген жұмыстың
орындалу кезегі шығарылады. Орындалған жұмыс үшін толық есеп айырысу,
объект толық қабылданған кезде ғана жүзеге асады. Мұндай жұмыс көбінесе
құрылыста қолданылады.
Еңбекақының кесімді немесе мерзімді формасы жеке немесе
коллективті (бригадалық) төленуі мүмкін. Бригадалық форма мамандарды
жинақтау қажеттілігі туғанда қолданылады.
Еңбекақыны төлеудің бригадалық кесімді формасында бригаданың жалпы
жалақысын нақты орындалған жұмыстың бір бірлігінің бағасына көбейту арқылы
анықталады. Бригадалық табысты оның мүшелерінің арасында бөлген дұрыс. Бұл
жерде түрлі әдістер пайдаланылуы мүмкін. Жалпы табысты оның мүшелері
арасында бөлудің ең қарапайым әдісі жұмысты атқаруға кеткен уақытқа
пропорционалды бөлу болып табылады. Бригаданың жұмыс нәтижесіне әрбір
жұмысшының қосқан еңбек үлесін толық есептеу үшін бригаданың мүшелерінің
келісімімен еңбекке қатысу коэффициенті (ЕҚК) қолданылады.
Бір сағаттың тарифтік мөлшерлемесі жұмысшылардың разрядына сәйкес
мерзімділерге және кесімділерге жеке-жеке бекітіледі.
Жұмысшылардың жалақысы тарифтік мөлшерлеменің негізінде, ал
қызметкелерге – қызметтік еңбекақыға сәйкес төленеді. Еңбек заңына сәйкес
белгілі бір уақыт аралығында белгіленген жұмыс уақытын толық өтеген және
өзінің еңбек міндеттемелерін атқарған жұмысшы – қызметкердің айлық жалақысы
еңбекақының бекітілген және төменгі деңгейінен төмен болмауы керек.
Қазақстан Республикасының 2009 жылға арналған республикалық
бюджет туралы заңымен 2009 жылғы 1-қаңтардан бастап еңбекақының ең төменгі
деңгейі 13470 теңге болып бекітілді. Біріңғай тарифтік тор арқылы
жұмысшылардың тарифтік тордың мөлшерлемесіне сәйкес тарифтік коэффициентіне
көбейту арқылы табылады.
Еңбекақының формалары, штатық кесте қызмет бабына сәйкес
төленетін еңбекақы, сыйақы беру жүйесін бекітілген еңбекақы шегінде әр
кәсіпорын өз бетінше таңдайды.
Еңбекақы ақшалай немесе натуралдық мөлшерде төленуі міндетті.
Қазақстан Республикасының Еңбек және тұрғындарды әлеуметтік Қорғау
министрлігінің 12.05.2007 жылы бекіткен жұмысшы қызметкерлердің еңбекақысын
төлеу бойынша сұрақтарға метфикалық нұсқаулар жарлығына сәйкес ақшалай
формадағы еңбекақы бұл:
- Орындалған жұмысқа (жұмыс істеген уақытқа) кесімді бағалар, тарифтік
мөлшерлемелер, қызметтік еңбекақы, табыстан алынған пайызға немесе орташа
пайда бойынша ұйымда қабылданған еңбекақы жүйесі мен формаларына тәуелсіз
түрде есептелген еңбекақы;
- Жұмыс стажына (ұжымда үздіксіз жұмыс істегені үшін үстемелер), сыйақылар
пайыздық үстемелер);
- Ағымдық сипаттағы өндірістік нәтижелер бойынша сыйақылар;
- 1 жылдық жұмыс нәтижесіне сыйақылар;
- Еңбек демалысына жыл сайынғы қосымша (еңбек демалысына материалдық
көмек);
- Еңбек жағдайына байланысты қосымша төлем (ауыр және зиянды жұмыс үшін,
сондай-ақ аса ауыр және аса зиян жағдайда);
- Түнгі уақыттағы жұмысқа, көпкезекті тәртіпке қосымша төлемдер;
- Жыл сайынғы және қосымша еңбек демалысына ақшалай өтеу;
- Жұмыстың тоқтап қалуына байланысты төлем;
- Қызметкерлердің уақытша еңбек қабілеттілігін жоғалтқан жағдайда берілетін
қосымша төлемдер;
- Жұмыс үстемеленген уақытқа төленетін басқа да төлемдер;
Натуралдық формадағы еңбекақы :
-Натуралдық төлем тәртібінде берілетін айлықтың құны;
Экономикалық жеке салаларында (Қ.Р. заңнамасына сәйкес) жұмысшы –
қызметкерлерге ақысыз берілетін коммуналдық қызмет көрсетулер, азық-
түліктің құны;
- Темір жол, әуе, теңіз, өзен, автомобиль транспорттары мен қаланың
электртранспорттарының жұмыскерлердің жол жүруіне берілген жеңілдіктердің
құны;
- Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес ақысыз берілетін заттардың
(формалық киім, мундирімен қоса алғанда) құны мен оларды төмендетілген
бағамен сатуға байланысты жеңілдіктер сапасы;
- Ұйым қаражатының есебінен қызметкерлер мен олардың балаларының емделуге,
демалуға, экскурсиямен саяхат жолдамаларын төлеу;
- Тұрғын үйді, пәтер құнын, жатақханадағы орынды төлеу;
- Жалпы пайдалануға жататын көлікпен, арнайы бағыттар мен , ведомоствалық
көліктер мен жұмыс орнына келетін жол жүру ақысын төлеу;
- Мерей тойға арналған сыйлықтарға сатып алу немесе жұмысшы- қызметкерлерді
марапаттауға кеткен шығындар;
Еңбекақы қорына жататын басқа да төлемдер:
- Еңбек көлемінің қысқаруына немесе еңбек сипатының өзгеруіне байланысты
жұмысшылардың қызметтен кетуіне берілетін демалыс жәрдемақылар ( ұйымның
жабылу жағдайында, штаттың санының қысқаруы мен және т.б. сонымен қатар,
қайғылы оқиғаға байланысты немесе жұмыстан шығу жағдайларына);
- Жұмысшылардың санының немесе штаттың қысқаруымен, ұйымның қайта
ұйымдастырылуына және жойылуына байланысты жұмыстан шығарылған
қызметкерлерге жұмысқа тұрғанға дейінгі мерзімге төленетін сома;
- Баланың дүниеге келуіне; ақылы медициналық операциялар жасауға,
куәландыратын құжаттар болған жағдайда берілетін материалдық көмек.
- Жұмысшы- қызметкерлердің жұмысына байланысты денсаулығына тигізген
залалдарына төленетін төлем;
- Жоғары және орта арнайы оқу орындарының кешкі және сырттай бөлімдерінде
оқитын жұмысшыларға берілетін оқу демалыстарын төлеу;
- Уақытша еңбекке қабілетсіз күндерді;
- Бала туу немесе жүктілікке берілетін демалысты төлеу;
- Қазақстан Республикасының Үкіметімен қарастырылған жағдайда төлеу;
- Берілген арнайы киімнің, арнайы аяқ киімнің немесе басқа да қорғаныс
құралдары, сабын, сүт, емдеу – профилактикалық тағамдардың құны;
- Зейнетақы жинақтау қорына міндетті зейнетақы төлемдері;
- Жұмысшының денсаулығына тигізген қандай да бір залалы үшін табысты
қайтару;
Еңбекақының құрамына жұмысшылардың дивиденттер және пайыздар
түрінде алған табыстары кірмейді. Еңбекақының қорына негізгі және қосымша
еңбекақы табыстары кіреді. Еңбекақының айтарлықтай бөлігі болып табылатын
негізгі еңбекақы қызметіне төлемдерден (тарифтік мөлшерлемеден) тұрады.
Оған жұмысшы – қызметкерлерге жұмыста болған уақытына, орындаған жұмыс саны
мен сапасына төленетін еңбекақы; кесімді бағалар; тарифтік мөлшерлемелер
бойынша төлемдер; кесімділер мен мерзімділерге сыйақылар; еңбектің
қарапайым жағдайының ауытқуына байланысты қосымша төлемдер; жұмыс уақытынан
тыс жұмыста болғаны үшін; бригадирлер үшін; жұмысшылардың кінәсінсіз
жұмыстың тоқтап қалуына байланысты төлемдер жатады.
1.2 Ұйымның ұйымдық - өндірістік қызметіне сипаттама және негізгі
көрсеткіштерін талдау
СтройСервис жауапкершілігі шектулі серіктестігінің негізгі
қызметі темір – бетон бұйымдарын өндіру және құрастыру, өнеркәсіптік,
азаматтық құрылыстарды салу, түрлі объектілерде монтаждау және жөндеу
жұмыстарын жүргізу, бұған қоса түрлі өз жарғысында көрсетілген коммерциялық
қызметтерді жүзеге асыру болып табылады. Ол серіктестік ретінде 5 сәуір
2002 жылы 4958 – 1933 ЖШС куәлігімен тіркеуден өткен. Қазалы темір-бетон
құрастыру зауыты 1982 жылы Батыс Қазақстан темір жолын темір-бетон
бұйымдарымен қамтамасыз ету мақсатында екі СБ-153 бетон араластырғыштарымен
жылына 10000м3 бұйым өндіру мүмкіндігі бар типтік бетон араластырғыш желі
ретінде салынды. Ол инерттік материалдардың ашық қоймасынан, 600 тонналық
цемент сақтау орнымен, цемент пен инерттік материалдарды қабылдау, беру
және дозалау құралдарымен жабдықталған.
1986 жылы өнімділігі 10 плита болатын кеңістіктік плита желісі бар
бұйымдарды шығару үшін жазғы полигон салынды. Полигонда қабырғалық блоктар,
барлық маркадағы фундаменттік ұзынша блоктар, колонналар, аэродромдық
плиталар, электр беру желісіне тірек болатын бұйымдар шығарылады.
Зауытта құрылыс лабораториясы, әкімшілік-тұрмыстық ғимарат
арматуралы – каркастық цех, автотұрақтар, ағаш өңдейтін цех бар. Зауыт 160-
тан астан темір –бетон бұйымдарын шығарады.
Серіктестіктің жеке балансы, фирмалық белгісі, мөрі, бланктерде
есеп айырысу шоттары бар.
Зауытта жоғары білікті инженерлік- техникалық қызметкерлер,
кәсіпқой мамандар жұмыс істейді, олар қазіргі талаптарға сай сапалы
бұйымдар шығаруға мүмкіндік береді.
ЖШС Строй Сервис -нің өндірістік қызметінің нәтижесі оның
бөлімшелерінің қызметімен анықталады. Серіктестіктің жұмысының тиімділігі
жұмыс процесінің дұрыс ұйымдастырылуына, технологиялық құрал-жабдықтардың
пайдалану деңгейіне байланысты. Зауыттың қарамағында бетон құю цехы,
құрылыс бригадасы, ағаш өңдеу цехы, ұстахана, өндірістік- сметалық бөлім,
техникалық бақылау бөлімі, есеп қисап бөлімі, жабдықтау - өткізу бөлімі,
қаржы-жоспарлау бөлімі, өнімнің сапасын тексеру лабораториясы және кадрлар
бөлімі жұмыс істейді.
ЖШС СтройСервис -де негізгі бөлім – бетон құю цехы. Онда темір
–бетон бұйымдары дайындалады. Бұл цехта өндірілетін негізгі бұйымдар түрлі
маркадағы колонналар, баспалдақтық, тротуарлық плиталар, тас шеңберлі құдық
плиталары, фундаменттік блоктар мен қабырғалық тас плиталар. Цехта орта
есеппен жылына 3381 мың теңгенің өнімі өндіріледі. Зауытта темір-бетон
бұйымынан бөлек құрылыстық заттар – есік, терезе, едендік ағаштар
жасалынады. Бұл өнімдерді серіктестікте ағаш өңдеу цехында дайындайды.
ЖШС СтройСервис қызметін басқаруды тікелей серіктестік
төрағасы жүзеге асырады.төраға серіктестік жарғысымен заңдылықтар
талаптарына сәйкес мүлкіне иелік жасайды, жұмысшылардың құрылымын, еңбек
ақы жүйесін бекітеді, серіктестіктің қаржылық жағдайына, оның мүлкінің
сақталуына жауап береді.
Бас экономист экономикалық шешімдерді дайындап, өндірісті
болжамдап жоспарлау, несие, қаржыландыру, баға саясаты және мүліктердің
тиімділігін бағалауды жүзеге асырады.
Бас инженер өндірісте ғылым мен техниканы дамытуға бағытталған
жалпы техникалық саясатты жүргізеді, күрделі жөндеу, күрделі құрылысқа,
өндірістік бөлімшелердің қызметтеріне басшылық жасап, техникалық
қауіпсіздікті сақтауға, электроэнергиясымен, жылу және сумен қамтамасыз ету
мәселелеріне жауап береді.
Бас механик зауыттың техника, машина, құрал – жабдықтарға
жауапты. Ол механикалық, техникалық қызмет көрсетуді машиналар мен құрал –
жабдықтарды жөндеуге басшылық жасайды.
Нарықтық қатынастардың дамуы ұйымдардың тиімді жұмысын қамтамасыз
етуді талап етеді. Зауыттың өндірістік, қаржылық қызмет түрлерінің
нәтижелері әртүрлі көрсеткіштермен сипатталады. Серіктестік тиімді қызмет
жүргізуі үшін еңбек, материалдық ресурстарды тиімді пайдалануды қамтамасыз
етуі қажет, ғылыми – техникалық прогресс жетістіктерін енгізуді, бейімді
өндірісті құруды, тұтынушылар тапсырысына икемделуді қамтамасыз етуі қажет.
Серіктестіктің қолда бар ресурстарын тиімді, үнемді, ұқыпты пайдалану оның
табысты қызметіне тікелей әсер етеді.
Темір – бетон құрастыру зауыты бойынша негізгі құралдардың жалпы
сомасы 28290 мың теңге, оның ішінде жоғары үлесті ғимараттар мен құрылыстар
алады - 73.1%, бірлестік құрылғылар – 7.8%, машиналармен жабдықтар – 10.8%,
көлік құралдары - 7.3%.
Негізгі құралдардың зерттеу жүргізіліп отырған жылғы тозу
коэффициенті 43.8% құрады. Осы жылғы құрылыс монтаж жұмыстарының және
бұйымдарды өткізудің көлемі 57322.4 мың теңгені көрсетіп отырса, қор
қайтарымы 2.02 теңгеге, қор сыйымдылығы 0.49 теңгеге тең болып, зауытта
негізгі құралдардың пайдалануы тиімділігінің жоғары екендігін байқатып
отыр.
ЖШС КамСтройСервис серіктестігінде қызметкерлермен
жұмысшылардың жалпы саны 113 адам, оның ішінде өндіріс жұмысшылар - 99,
әкімшілік қызметкерлері – 14. зауыттың өндіріс ырғағының бірқалыпты жүруіне
жыл мезгілдерінің ықпалы едәуір. Қыс айларында зауыт ұсынатын бұйымдар мен
көрсететін қызмет түрлеріне сұраныстың төмендеуіне байланысты, қызметкерлер
мен жұмысшылар ақысыз демалыстарға шығуға мәжбүр. Ал сұраныстың қайта
жоғарлауымен қатар зауыт жұмысы да жанданады.
Сонымен қатар, серіктестіктің өндірістік қызметінің жалпы
сипаттамасын алу үшін негізгі технико – экономикалық жағдайын бейнелейтін
көрсеткіштер жүйесіне кешенді баға беру қажет, олардың қатарына- өткізілген
өнім және орындалған жұмыс көлемі, өткізілген өнімнің өзіндік құны,
өндірістік әлеуетті қамтамасыз етілу деңгейі, пайдаланылу тиімділігі, еңбек
ақы қоры, орташа айлық жалақы, табыс көлемі, табыстылық деңгейі, т.б.
көрсеткіштерді жатқызуға болады. Серіктестіктің негізгі экономикалық
көрсеткіштері кесте 5-те берілген.
Кесте 5-нің мәліметтері көрсетіп отырғандай, негізгі құралдардың
орташа жылдық құны 2007 жылмен салыстырғанда 21%-ға көтерілген, бұған
2876.4 мың негізгі құралдардың сатып алынуы ықпал етеді.
Кесте 3 - ЖШС СтройСервис қаржы – шаруашылық қызметінің технико –
экономикалық көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер Жылдар Ауытқу
№ 2008-2007жж.
2007 2008 +,- %
1 Негізгі құралдардың орташа 23718 28704 +4986 +21
жылдық құны, мың теңге
2 Ағымдағы активтердің орташа 34588.5 24528 -10060.5 -29.1
жылдық құны, мың теңге
3 Оның ішінде: 23296 14622 -8674 -37.2
Дебиторлық қарыздар
4 Кредиторлық қарыздардың орташа 29460.5 43689 +14228.5 +48.3
жылдық құны, мың теңге
5 Еңбекке ақы төлеу қоры, мың 15116 20046 +4930 +32.6
теңге
6 Орташа тізімдік жұмысшылар 102 113 +11 +10.7
саны, адам
7 Өнімдерді (жұмыс, қызмет) 57322 80146 +22824 +39.8
өткізуден түскен табыс, мың
теңге
8 Өткізілген өнімдердің (жұмыс, 54007 72673 18666 +34.6
қызмет) өзіндік құны, мың теңге
9 Кезең шығындары, мың теңге 6311 3185 -3126 -49.5
10 Таза табыс(залал), мың теңге 91 701 +610 7 есе
11 Қор қайтарымдылығы, теңге 2.0 3.4 +1.4 +70
12 Қор сыйымдылығы, теңге 0.5 0.3 -0.2 -40
13 Өткізу рентабельділігі, % 0.2 0.9 +0.7 4.5 е
Ескерту: Ұйымның мәліметтері негізінде жасақталды
Орындалған жұмыс көлемі мен өткізілген өнім көлемі өткен жылға
қарағанда 22824.0 мың теңгеге немесе 39.8%-ға көбейді. Дегенмен есепті жылы
сұраныстың аз болуына байланысты, орындалған жұмыс көлемі небәрі 41092.7
мың теңгені, темір – бетон бұйымын өткізу көлемі 23214.0 мың теңгені
құраған. Жұмыс көлемі мен темір – бетон бұйымдарын өткізу көлемінің
жоғарылауына байланысты, өткізілген өнімнің (жұмыс) өзіндік құны 18666 мың
теңгеге немесе 34.6%-ға өскен.
Жұмысшылар саны серіктестікте 11 адамға жоғарылаған, еңбекке ақы
төлеу қоры жылдан жылға артып отыр. Егер 2007 жылы 15116 теңгені құраса,
2008 жылы 20046 теңгеге тең, яғни 4930 мың теңгеге немесе 32.6%-ға артқан.
Серіктестік рентабельді болып табылады. Зерттеліп отырған жылдары
табыспен қорытындылаған, 2007 жылғы рентабельділік деңгейі – 0.2%, 2008
жылы 0.9%.
2007 жылғы 1 қаңтардан бастап, Қазақстан Республикасының ұйымдары
қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына көшіп, соған сәйкесті
қаржылық есептілікті тапсыруға міндетті. Бір жағынан алып қарағанда, бұл
ұйымдардың есепке алу жүйелерімен саясаттарын өзгерту жөніндегі үлкен
міндет болса, екінші жағынан, бұл инвесторлармен қарым – қатынастың жаңа
деңгейін жасаудың мүмкіндігі болып табылады.
Ұйымдарда бұл жүйеге көшудің қиыншылықтары сол, олар уақытпен
шектеліп қана қоймай, салықтық бухгалтерлік және басқарушылық есептен
басқа төртінші есеп жүйесі болып табылады.
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына көшумен қатар
қосымша міндеттер туындайды. 2004 жылы ҚЕХС жөніндегі комитет активтер мен
міндеттемелерді рыноктік бағалауды көбірек пайдалануға, сондай-ақ есеп
стандарттарын US GAAP –пен үйлестіруге бағытталған бірқатар өзгерістерді
іске асырда. Нәтижесінде ұйымдардың бірқатар шаруашылық шарттарын,
материалдық емес активтерді тану жөніндегі ҚЕХС бойынша есеп саясатын қайта
қараулары тиіс.
Ұйым есеп саясатын қайта қараған кезде ҚЕХС №8 Есеп саясаты,
есептік бағалаулардың өзгерістері және қателіктері IAS есеп саясатын
басшылыққа алып, ондағы таңдау және өзгерту критерилерін, сондай – ақ
есептік бағалаулар мен қателіктердің есеп мәліметтеріне ықпалы туралы
ақпараттарды ашып көрсету жөніндегі талаптарды белгілейді.
Есеп саясаты туралы ақпаратты ашып көрсету жөніндегі талаптар 1 –
Қаржы есептілігін ұсыну IAS-та белгіленген. Оны қолдану аясы мыналарды
қамтиды:
- Есеп саясатын таңдау немесе оны өзгерту;
- Есептік бағалауларды өзгерту;
- Алдыңғы есептік кезеңдерде жіберілген қателіктерді түзету;
Есеп саясаты өз құрылымы мен мазмұндық нысаны бойынша үш дәстүрлі
бөлімнен тұрады:
1) жалпы бөлім;
2) ұйымдастыру бөлімі;
3) әдістемелік бөлім;
Жалпы ережелер бөліміне мыналарды енгізген жөн:
- ұйым туралы жалпы мәліметтер;
- қаржылық жағдайлар, қызмет нәтижелері және ұйымның қаржылық жағдайындағы
өзгерістер туралы шынайы ақпаратты қалыптастырудың қамтамасыз етілуі оның
есеп саясатының негізгі мақсаты;
- таңдап алынған есеп саясаты арқылы қаржы есептілігінің халықаралық қаржы
есептілігінің барлық тараптары мен түсіндірмелер жөніндегі тұрақты
комитеттің түсіндірмелеріне жекелей, сондай - ақ жиынтық түрінде
сәйкестігін қамтамасыз етуге тырысуды көрсету.
Әдістемелік бөлім ақпаратты қаржы есептілігінде көрсетудің ҚЕХС
ұсынатын таңдаулы баламаларға орай нақты тәсілдерін қамтуға тиіс. Меніңше,
егер басқаша жасаудың ерекше негіздемелері болмаса, есеп саясатын ҚЕХС
бойынша бірінші рет қалыптастыратын ұйымдарға негізгі (ұсынылатын) жол
бойынша жүргені дұрыс. ҚЕХС көшумен қатар әр түрлі қиыншылықтар кездесетіні
сөзсіз, мәселен, материалдық емес активтердің, зерттеу, әзірлеу, өндірісті
игеру және т.б. шығындрының әлі бола қоймаған амортизациясын есептеу
нормалары мен тәсілдерін анықтау барынша күрделі болып келуі мүмкін, мұндай
қиыншылықтар таяу болашақта да болатыны түсінікті. Сондықтан біріншіден,
есеп саясатында оқиғалардың барлық өрбу жағдайларын және бухгалтерлік
қадағалау объектілерін алдын – ала болжап білуге тырысудың керегі жоқ. ҚЕХС
егжей-тегжейлі рәсімдерге емес принциптерге сүйенеді, ал екіншіден, жаңадан
пайда болған бухгалтерлік қадағалау объектісін есепке алудың нақты тәсілін
есепке қабылдау сәтінде тек 1 қаңтардағы жағдайды емес, жыл ортасында да
анықтай беруге болады. Бұл факті есеп саясатының өзгерісі емес,
толықтырулары ретінде танылады, сондықтан халықаралық стандарттарға қайшы
келмейді.
Өзгерістерге қатысты келетін болсақ, онда ҚЕХС ұйым
операцияларының немесе ҚЕХС өзі мен оларға түсіндірмелердегі өзгерістердің
сипатындағы елеулі өзгерістер болған жағдайда ғана жол береді.
2 ЕҢБЕККЕ АҚЫ ТӨЛЕУ БОЙЫНША ЕСЕП АЙРЫСУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 СтройСервис ЖШС еңбекақының синтетикалық және аналитикалық
есебі.
ЖШС СтройСервис негізгі еібекақыны есептеуді ұйымдастыру алғашқы
құжаттардың негізінде жүргізіледі және жұмыс істеген уақыт есебінің негізгі
құжаты табель болып табылады.
СтройСервис өкілдігінің жұмысшыларына еңбекақы есептеудің негізгі
актісі болып фирма директорлары (1 қосымша) бекіткен штаттық кесте
табылады.
СтройСервис ЖШС штаттық кестесіне сәйкес көлемі 520550 теңге
болатын айлық жалақы қорының 9 бірлігі қарастырылған.
СтройСервис ЖШС барлық санаттағы жұмысшылардың жұмыс уақытын
пайдалану есебі, жұмысшылардың белгіленген жұмыс уақытының тәртібін
сақтауын бақылау, еңбекақы бойынша есептеу, сонымен қатар еңбек бойынша
статистикалық қорытынды есеп жүргізу үшін Жұмыс уақытының есебі табелінде
жүргізіледі. Табель 1 данада офис - менеджермен жасалады да, тиісті
безендірілу жүргізілгеннен кейін, бухгалтерияға тапсырылады. Табельде
жұмысқа келмеу есептері немесе толық емес жұмыс күні, жоспардан тыс жұмыс
үшін және қалыпты жұмыс жағдайынан басқа да ауыртпашылықтар белгілеу тек
тиісті безендірілген құжаттың (еңбекке қабілетсіздігі туралы анықтама
қағаз, мемлекеттік немесе қоғамдық жұмыс атқарғаны үшін берілген анықтама)
негізінде жүзеге асады. Табельдерде жұмыс уақытын пайдалану есебі, жұмысқа
келгендер мен келмегендерді тіркеу әдісі арқылы немесе ауытқуларды
(келмегендер, ауытқулар және т.б.) тіркеу арқылы жүргізіледі.
СтройСервис ЖШС барлық санаттағы жұмысшылардың жұмыс уақытын
пайдалану табелі (ф№-13) мәліметтерді автоматты саралау жағдйында
қолданылады. КамСтройСервис ЖШС еңбекақының мерзімді формасында жұмыс
атқарушы тұрлғаға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ҰЙЫМДАҒЫ ӨНДІРІСТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯЛЫҚ
СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..5
1.1 Еңбек ақы жүйелері мен
формалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2Ұйымның ұйымдық - өндірістік қызметіне сипаттама және негізгі
көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2 ЕҢБЕККЕ АҚЫ ТӨЛЕУ БОЙЫНША ЕСЕП АЙРЫСУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 СтройСервис ЖШС еңбекақының синтетикалық және аналитикалық
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..20
2.2 Еңбекақыдан ұсталынатын және шегерілетін сомалар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.3 Еңбекке ақы төлеудің бухгалтерлік есебінің ҚЕХС сәйкес
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .42
2.4. Еңбекақының талдамалы
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
3. ЕҢБЕК АҚЫ ҚОРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУЫН ТАЛДАУ
3.1 Талдаудың міндеттері және оның
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53
3.2 Қызметкерлермен еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысуды
тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
3.3 Еңбекті пайдаланудың тиімділігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ...71
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі.Қазіргі экономикалық жағдайда әрбір
ұйымның қызмет ету процесіне нарықтық қатынастарға қатысушы мүдделі
тұлғалар үлкен көңіл аударатыны белгілі. Сол себепті олар есеп
мәліметтеріне сүйене отырып, ұйымның қаржылық жағдайын бағалауға ұмтылады.
Бухгалтерлік есеп нарықтық экономика жағдайында ұйым жөнінде жан-жақты
қамтылған ақпарат алудың бірден-бір көзі болып табылады. Оның көмегімен
ұйымның төлем қабілеттілігін, өндірістік қызметінің тиімділігі мен
табыстылығын, даму перспективаларын сипаттауға мүмкіндік мол.
Нарық қатынастарының дамуымен бірге әртүрлі меншік нысанындағы
еңбекке ақы төлеу мәселесі де басты орынға шықты.
Еңбек ақы – жұмысшының көлемі мен сапасын көтеруге мүдделілігін
арттырудағы ең басты құрал. Ол күрделі экономикалық қарым – қатынастардың
жиынтығын сипаттайды. Айталық, біріншіден, бұл – жұмысшы мен жалпы қоғам
арасындағы қарым – қатынас. Еңбек ақы төңірегіндегі, ең төменгі жалақы
мөлшерін белгілеу, ұжымдық келісім – шартты бекіту секілді мемлекеттік
саясаттың қажеттілігі, яғни мемлекеттік реттеу қызметі. Екіншіден, еңбек
ұжымы мен құрылыс ұйымы арасындағы қарым – қатынас, басқаша айтқанда, еңбек
ақы мөлшерінің құрылыс ұйымының қаржы – шаруашылық есебімен тығыз
байланыстылығы.
Еңбек ақының мәні, оның қызметімен анықталады, ол жұмысшының
материалдық және мәдени қажеттілігін қанағаттандыру үшін жеткілікті болуы
тиіс.
Бұрынғы Кеңес тұсындағы жоспарлы – бөлу жүйесі, тарифтік стафкаларды
бекітудің директивті тәсілі нарықтық экономика жағдайында еңбек ақының
арақатынасын реттеуге қабілетсіздігін байқатты.
Экономикасы дамыған елдердің тәжірибесін зерттеу, еңбек ақыны нарықтық
реттеудің механизмі өзіне келесілерді қамтитынын көрсетті:
- Еңбек келісім шартын бекіту кезінде барлық мүдделі тараптардың мүддесін
толық көрсетуге мүмкіндік беретін көп деңгейлі ұжымдық – келісім шарттық
жүйені;
- Жеке табыс салығын реттеудің салықтық жүйесін, сондай-ақ жұмыс берушінің
жұмыс күшіне жұмсайтын шығындарын;
- Еңбекке ақы төлеудің жекелеген шарттарын ең төменгі кепілдік жалақы
түрінде мемлекеттік реттеу;
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Қазіргі жағдайда жұмысшыларға еңбек
ақы төлеу нысаны, жүйесі мен мөлшері, сонымен қатар басқа да табыс түрлері
құрылыс ұйымының шешімімен белгіленеді. Бірақ, кәсіпорындар, меншік түрі
мен ұйымдық – құқықтық нысанына қарамастан, міндетті түрде, еңбекке ақы
төлеудің ең төменгі мөлшерін және жұмысшыларды әлеуметтік қорғаудың заңмен
бекітілген шарттарын қамтамасыз етуі тиіс.
Кәсіпорында еңбек ақы төлеуді оптималды ұйымдастыру.
Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп айырысу еңбектің жақсы
көрсеткіштеріне жету, еңбек тиімділігін арттыру, барлық ресурстарды тиімді
пайдалану және өндіріс тиімділігін арттыру – экономиканы ынталандыру
шаралары болып табылады. Есеп, еңбек тиімділігін арттыру және өнімнің
өзіндік құнын азайтуға ықпал етеді.
Диплом жұмысының мақсаты ұйымдағы еңбекке ақы төлеу бойынша есеп
айырысудың ұйымдастырылуын зерттеу, қолданыстағы еңбек ақы нысаны мен
жүйелерінің артықшылықтары мен кемшіліктерін талдау болып табылады.
Жоғарыда аталған мәселелер диплом жұмысының тақырыбының өзектілігін
анықтайды.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін келессі міндеттер өз шешімін табуы
керек:
▪ Еңбек ақы ұғымының мәнін зерттеу және ашу;
▪ Іс жүзіндегі еңбек ақы нысандары мен жүйелерін қарастыру, еңбек
ақыны есептеу, сый ақыны беру тәртібін зерттеу;
▪ Еңбек ақыдан және басқадай төлемдерден ұсталынатын ұсталымдар
есебін, олардың есеп шоттарда көрсетілуін қарастыру;
▪ Еңбек өнімділігі мен еңбек ақы қорын талдау.
Алға қойылған міндеттерді шешу үшін ЖШС СтройСервис-нің 2007-2008
жылдардағы есеп мәліметтері, сондай-ақ Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп саласындағы нормативтік – құқықтық ақпараттары, арнайы
әдебиеттер пайдаланылды.
Зерттеу пәні еліміздің ХҚЕС-на көшуіне байланысты еңбекақы есебінің
дұрыс ұйымдастырылуы, заңдылықтары мен дамыту жолдары болып табылады.
Зерттеу обьектісі жаһандану жағдайындағы кәсіпорындар мен ұйымдардың
қаржылық нәтижесіне әсер ететін еңбекақы есебі процесі мен оған әсер
ететін факторлар болып отыр.
Диплом жұмысының теориялық – методологиялық негізі болып мен диплом
жазарда көптеген әдебиеттер қолдандым. Соның ішінде атап айтсам Бюллетень
бухгалтері журналы, Бухгалтерлік және қаржылық есеп қағидалары кітабы
және т.с.с. ҚЕХС сай түрлі қазақ, орыс тіліндегі журналдар, кітаптар,
брошуралар және т.с.с. қосымша материалдар.
1 ҰЙЫМДАҒЫ ӨНДІРІСТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Еңбек ақы жүйелері мен формалары
Жұмысшылар мен қызметкерлердің өндірген өнімдері мен істеген
жұмыстарына толтырылған алғашқы құжаттар мен жұмыс уақытының табельдері
оларға еңбекақы есептеу және оны төлеу үшін ұйымның цехынан,
бөлімшелерінен, бригадаларынан кәсіпорынның әкімшілігі белгілеген мерзімде
бухгалтерияға келіп түседі. Еңбекақы есептеу үшін толтырылатын бұл алғашқы
құжаттар мен табельдердің дұрыс толтырылуы, лауазымды тұлғалардың
қолдарының қойылуы мұқият тексеріледі. Сондай-ақ бұл құжаттағы еңбек
бағасының дұрыс қойылуы олардың жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы
төлеу және сыйақы есептеу қағидаларына сәйкес келуі және шифрлардың дұрыс
қойылуы тексеріледі. Тексеріліп болғаннан кейін бұл құжаттар бойынша
кәсіпорынның жұмысшылары мен қызметкерлеріне еңбекақы есептеледі.
Жұмысшылар мен қызметкерелерді жұмысқа қабылдау кәсіпорын басшысының
бұйрғы бойынша жүзеге асырылады. Әрбір еңбеккер үшін жеке карточка
толтырылады. Жеке карточкада еңбеккердің аты-жөні, туған жері мен мерзімі,
қызметке тағайындалу жөнінде, орын ауыстыру жөнінде, кезекті еңбек жиналысы
кезінде мәліметтер көрсетіледі. Кәсіпорын басшысы бекіткен штаттық кесте
еңбеккерді жұмысқа қабылдауға негіз болады. Штаттық кесте (1-қосымша) және
қатаң белгіленген оклад немесе тарифтер бойынша еңбеккерге еңбекақы
есептеледі. Жұмыс уақытын реттеу заң бойынша бекітілген аптасына қырық
сағаттық мөлшерден артпауы қажет. Мейрам күндерінің қарсаңында жұмыс
күнінің ұзақтығы 1-2 сағатқа қысқартылады. Кезекті еңбек демалысына кеткен
еңбеккердің жұмыс орны және орташа жалақысы сақталады. Кезекті еңбек
демалысына жіберу кәсіпорын басшысының бұйрығы негізінде жүзеге асырылады
және бұл құжат еңбек демалысына ақы төлеуге негіз болады. Кезекті еңбек
демалысы 18 күнтізбелік күндерден кем болмауы қажет, ал босануына
байланысты әйел адамдарға босанғанға дейін 70 күн, кейін 56 күн еңбек
демалысы беріледі.
Жұмысшылар жұмыстан босатылған кезде жұмыстан босауына байланысты бір
апталық орташа жалақыдан кем емес мөлшерде төленеді. Кәсіпорын жұмыс
уақытын есепке алу, жұмысшылардың санын бақылау мақсатында жұмыс уақыты
есебінің табелі толтырылады. Табель бойынша жұмысшыларға еңбекақы
есептеледі. Әрбір жұмысшыға табельдік нөмір беріледі және ол басқа барлық
құжаттарда көрсетіледі. Сонымен қатар еңбекақы карточный счет (2-қосымша)
арқылы да беріледі және ол төлем талап тапсырмасы арқылы жүзеге асады.
Кәсіпорын басшысы мамандар үшін басқа барлық құжаттарда көрсетіледі. Басшы
мамандар үшін кадрлар есебі жөнінде жеке іс-қағазы толтырылады. Еңбекақы
есептеу негізгі құжаттарда бірінші есептеу ведомосі, екінші есептеу-төлеу
(3-қосымша) ведомостінде жүргізіледі.
Еңбек пен еңбекақы есебінің негізгі міндеттері:
1. Өндірілетін өнімдер мен істелетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған
төленетін еңбекақы мөлшерін дұрыс анықтау;
2. Еңбек өнімділігінің өсімін бақылау;
3. Жұмысалған еңбектің саны мен сапасын бақылау;
4. Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін еңбекақы қорынан,
қоғамдық тұтыну қорынан және тағы басқа қорлардан бөлінетін қаржыларды
бақылау;
5. Жұмысшы және қызметкерлермен уақытылы дұрыс есеп айырысу;
6. Өндіріске жедел басшылық жасау үшін тиісті мәліметтер алу;
7. Еңбек және еңбекақы жайлы статистиклық және бухгалтерлік қорытынды
есепті беру.
Сонымен қатар еңбек пен еңбекақы есебін ұйымдастыруды одан әрі жетілдіру
үшін мынадай жағдайлар қажет:
1. Еңбектің өнімділігі мен орындалған жұмыстың көлемін ұлғайтуға
ынталандыратын еңбекақының тиімді түрлерін кеңінен қолдану;
2. Еңбек пен өндірісті басқарудағы ғылыми жолмен басқарудың типтелген
прогрестік құрылымын қолдану;
3. Еңбекақы төлеудің сыйлық беру жүйесімен басқа да түрлерін жұмыстағы
жетістіктермен тығыз байланыстыра отырып, дұрыс қолдану;
4. Еңбек пен еңбекақы есептеуде осы күнгі талаптарға сай есептеу мен
ұйымдастыру техникаларын қолдану, алғашқы есеп жүйесімен жетілдіру
мен жеңілдету.
Жалпы жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелетін еңбекақы негізгі және
қосымша деп екіге бөлінеді.
Негізгі еңбекақы – жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы жұмыста
болған уақытына, яғни олардың істеген жұмысына, атқарған қызметіне
төленеді. Негізгі еңбекақыға мына төменде аталғандар жатады:
1. Мерзімді және кесімді еңбекақы;
2. Сыйлықтар мен сыйақылар;
3. Үстеме сыйлықтар.
Еңбекақының жүйелері мен нысандарын 1-схемадан көруге болады.
Кәсіпорындарда еңбекақы төлеуді оңтайлы ұймдастыру қызметтердің және
еңбектің нәтижелерін ынталандыруға, өнімнің рентабельділігін және
пайдалылығын, дайн өнім және еңбек нарығының бәсекеге қабілеттілігін
қамтуға мүмкіндік береді.
Сызба-1 Еңбекақы нысандары
Өндіріс пен құрылыста халық шаруашылығының басқа да салаларында
еңбекақы есептеудің және оны төлеудің мерзімді және кесімді деп аталатын
екі нысана қолданылады.
1. Мерзімді еңбекақы. Мерзімді еңбекақыға жұмысшылар мен
қызметкерлердің түнгі уақытта істеген жұмысына есептелетін қосымша төлем,
мерзімнен тыс уақытта істеген жұмысына есептелетін қосымша төлем, демалыс
немесе қосымша мейрам күніне төленетін төлемдер, жұмыстың ауырлығы мен
зияндығына төленетін қосымша төлем, өнім өндірудегі ақауға байланысты
төлемдер, біреудің орнына жұмысты атқарғаны үшін төленетін төлем және тағы
басқа төлемдер, сонымен бірге өзіне белгіленген жұмыс уақытында істегеніне
есептелетін төлемдер жатады. Негізінде мерзімдік еңбекақы бойынша есеп
айырысатын уақыт есебіне күнтізбелік ай,күн немесе сағат алынады. Егер
тұрақты еңбекақы алатын жұмысшылар мен қызметкерлер толық бір ай қызмет
атқаратын немесе жұмыс істеген болса, онда оларға штаттық кестеде қаралған
немесе кәсіпорынның басшылығы бекіткен мөлшерде еңбекақы сомасы толығымен
төленеді. Егер ай сайын тұрақты мөлшерде еңбекақы алатын жұмысшылар мен
қызметкерлер есепті айда бірнеше күн жұмысқа немесе қызметке келе алмай
қалған болса, онда оларға төленуге тиісті еңбекақы сомасы ол жұмысшы мен
қызметкердің толық ай жұмыс істеуіне тиісті белгіленген соманы сол айдағы
жұмыс күндерінің санына бөліп алынған нәтижені, яғни сол айдағы бір күнге
тиісті еңбекақы сомасын сол айдағы жұмысшының немесе қызметкердің жұмыс
істеген күндерінің санына көбейту арқылы табылады. Мысалы;
Сәуір айындағы жұмыс күні - 22
Тұрақты еңбекақысы - 11000
Жұмыс істеген күні - 15
Ауырып қалған күні - 4
Қоғамдық жұмыс атқарған күні - 3
Шешімі: 1100022=500·18(15+3)=9000 яғни, сәуір айындағы жұмысшының
тиісті мерзімдік еңбекақысы 9000 теңге болды.
Мерзімді еңбекақының төмендегідей түрлері бар:
1. Жай мерзімді;
2. Мерзімдік сыйақы.
Жай мерзімді жүйесі бойынша – жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы
жұмыс істеген уақытына тарифте немесе штатта көрсетілген мөлшері бойынша
төленеді.
Мерзімді сыйақы – жұмысшылар мен қызметкерлерге олардың тарифте немесе
штатта көрсетілген тұрақты еңбекақысына қосымша олардың өндірген
өнімдерінің көлеміне, санына, сапасына және тағы да басқа көрсеткіштердің
өсуіне қарай сыйлық беру болып табылады.
Кесімді еңбекақы – еңбек заңына сәйкес шарттарда қаралып белгіленген,
жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс істемеген, қызмет атқармаған уақытына
төленетін төлемдер жатады. Мұндай төлемдер қатарына: жұмысшылар мен
қызметкерлердің еңбек демалысы үшін төленетін төлемдер; қоғамдық жұмыс
атқарғаны үшін төлемдер; жас сәбилі аналарға берілетін демалысқа, баланы
тамақтандыру үшін берілетін үзілістерге төленетін төлемдер; жұмысшылар мен
қызметкерлердің кінәсінсіз жұмыстың тоқтап қалған уақытына төленетін
төлемдер және тағы басқалар жатады.
Кесімді еңбекақы жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек өнімділігін
өсіруге, өнімді өндіруге кеткен еңбек уақытын қысқартуға ынталандыру
мақсатында қолданылады. Еңбекақы есептеудің және төлеудің кесімді түрін
қолданғанда жұмысшылар мен қызметкерлерге тиісті еңбекақы, олардың өндірген
өнімінің көлемін немесе санын тариф бойынша белгіленген өлшем бірлігіне
қарастырылған, яғни белгіленген кесімді бағаға көбейту арқылы табылады.
Кесімді баға белгіленген жұмыс уақытында өндірілуге тиісті өнім көлемі мен
сапасына негізделіп белгіленеді. Уақыт мөлшері бір жұмысты орындауға
керекті, яғни қажет болатын, адамсағат, адамкүн өлшемінде көрсетілген
уақыт болып саналады. Өнім өндіру мөлшері жұмысшылар мен қызметкерлердің
белгілі бір уақыт аралығында жасап шығаратын, өндіретін өнімнің санымен
немесе көлемімен анықталады. Кесімді еңбекақы жұмысшылар мен
қызметкерлердің бригада бойынша істеген жұмысына төленетін жағдайда
жоғарыда аталған алғашқы құжаттарға әр жұмысшы мен қызметкердің жұмыс
істеген уақыты, мамандық дәрежесі, бригада болып өндірген өнімі мен істеген
жұмысының көлемі, саны және олардың бір данасын жасауға, өндіруге
белгіленген бағасы көрсетіліп жазылады. Мысалы: құрамында алты жұмысшы
жұмыс істейтін бригаданың сәуір айында өндірген өнімі мен істеген жұмысына
тиісті еңбекақы қоры 62669 теңге 60 тиын делік. Бұл жағдайда осы
бригададағы әрбір жұмысшының еңбекақы мөлшері олардың мамандық дәрежесі мен
жұмыс істеген уақытына сәйкес былайша есептеліп шығарылуын 1-кестеден
көруге болады:
Кесте 1 - Мамандық дәрежесі мен жұмыс істеу уақытына сәйкес кесім ді
еңбекақыны есептеу тәртібі
№ Жұмысшылар мен МамандЖұмыс ТарифтіТариф Қосымша Есептелге
қызметкерлердің ық істеген к бойынша табыс н
аты-жөні дәрежесағаттаркоэффицесептелген коэффициееңбекақы
сі ының иенті еңбекақы нті сомасы
саны сомасы
соммасы
1 2 3 4(2·3) 5(6*4*) 6(4·5)
1 Тажибаев А 1 175 1.76 308 26.1 8838.8
2 Амантаев Б 2 160 2.06 329.6 26.1 8602.06
3 Әбдірахманов Ж 3 165 2.35 187.75 26.1 10120.3
4 Бақтыбаев С 4 154 2.64 406.5400 26.1 10611.2
5 Жұмашев М 5 150 2.93 439.5 26.1 11471.0
6 Тілесов Ж 6 164 3.23 529.72 26.1 13825.7
Жиыны 968 2401.13 62669.6
Ескерту: Ұйымның мәліметтері негізінде жасалды
Қосымша табыс коэффиценті бұл мысалымызда 26 (жиырма алты) теңге 10
(он) тиынға тең болып отыр (яғни 6 бағана4 бағана немесе 62669 теңге 60
тиын 2401 теңге 13 тиын =26 теңге 10 тиын)
Кесімді еңбекақының мынадай жүйелері бар:
тікелей кесімді;
кесімді сыйақы;
үдемелі кесімді;
аккордтық;
жанама кесімді.
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақыны есептеудің тікелей кесімді
жүйесі бойынша бір жұмысшының немесе бір бригаданың өндірген өнімінің,
істеген жұмысының бәрі тек қана белгіленген еңбек бағасымен есептеледі. Бұл
жүйе бойынша еңбекақы мөлшері – бұл құжатта көрсетілген, өндірілген өнімнің
санын сол өнімнің бір данасына қарастырылған, яғни белгіленген еңбек
бағасына көбейту арқылы анықталады. Дәлірек айтқанда өндірілген өнім саны
өнім бірлігі санына көбейтіледі. Мысалы; машинистка бір беті 50 теңгеден
75 бет терді. Яғни, нақты еңбек ақысы 75*50=3750 теңге.
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді сыйақылар
өндірісте өнім өндірудің саны мен сапалық жағынан артығымен орындағаны,
өнім өндіру барысында шикізаттар мен материалдарды, отындар мен энергияны
үнемді де ұтымды пайдаланғаны үшін оларға төлеуге тиісті еңбекақысына
қосымша сыйақы ретінде төленеді. Ұйымдарда немесе оның бөлімшелерінде
жұмысшылар мен қызметкерлерге сыйақы төлеу жайлы ереже болуы қажет.
Кәсіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді еңбекақының
есептеудің үдемелі кесімді жүйесі бойынша төлем өнім өндіруге белгілі бір
мөлшерден артық көлемде өндірген өнімдері үшін қосымша сыйақы ретінде
төленеді. Бұл жүйе көп жағдайда қиын да – күрделі, ауыр болып саналатын
операциялар мен жұмыстарды орындағандары үшін және еңбек өнімділігін
белгілі бір дәрежеден артық орындау қиынға түсетін өндіріс орындарында
қолданылады. Жалпы бұл жүйе кез-келген ұйымдарда қолданыла бермейді.
Мысалы; касметикалық өнімдерді сату агенттері әрбір өнім үшін 150 теңге, ал
5 өнімнен артық сатқан үшін әрқайсысына 200 теңге алады. Агент 7 өнім
сатқан болса онда оның еңбек ақысы: 150*5+200*2=1150 теңге.
Кесімді еңбекақының аккордтық жүйесі – ұйымдарда жұмысшылар мен
қызметкерлерге еңбекақы төлеуде қолданылады. Кесімді еңбекақының бұл жүйесі
жоғары сапалы өндірген өнімнің және орындаған жұмыстың санына, көлеміне
қарай алдын-ала кесімді бағаны қоюды қажет етеді. Сондай-ақ бұл жүйе
бойынша еңбекақы төлеу үшін алдын-ала атқарылатын жұмыстың көлемі мен
сапасы анықталуы тиіс. Кесімді еңбекақының аккордтық жүйесі бойынша
жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы есептеу көбіне құрылыс салушы
ұйымдарда және жүктерді тиеп түсірумен айналысатын өнеркәсіп орындарында
қолданылады. Бұл жүйе бойынша еңбекақы есептеу шаруашылықта жұмысшылар мен
қызметкерлер санын қысқартып еңбек өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Мысалы; төрт адамнан тұратын бригада 600 адам сағат жұмысынан 60 000 теңге
еңбекақы тапты. 60 000 теңге бригада мүшелері арасында келесі түрге
бөлінеді. Оны 2-кестеден көруге болады.
Кесте 2- Кесімді еңбекақының аккордтық жүйесі бойынша еңбекақыны есепту
тәртібі
Жұмыс- Разр Орындалған 1сағттық Тариф бойыншаНақты еңбекақы
шылар яды жұмыс уақыты тарифтік еңбекақы
саны (сағ) ставкасы
1 5 180 21,22 3824 3820*5,166=19733
2 4 170 19,78 3363 3363*5,166=17372
3 3 130 18,34 2384 2384*5,166=12315
4 2 120 17,07 2048 2048*5,166=10580
Жиыны 600 11615 60 000 теңге
Ескерту: Ұйымның мәліметтері негізінде жасалды
Еңбекақыны бөлу коэфициенті 60 00011630=5,166
Халық шаруашылығының әр түрлі салаларындағы кәсіпорындарда жұмысшылар
мен қызметкерлерге кесімді еңбекақы есептеудің тағы бір жүйесі жанама
кесімді жүйесі болып табылады. Бұл жүйе бойынша қосымша еңбекақы
шаруашылықтың негізгі жұмысшылары мен қызметкерлеріне емес, оларға қызмет
ететін көмекші өндірістің жұмысшыларына төленеді. Яғни бұл жүйе бойынша
еңбекақы ұйымдағы станоктардың, жабдықтардың және тағы да басқа құралдардың
тоқтамай жұмыс істеп, белгіленген мөлшерден артық өнім өндіргені үшін
слесарьларға, операторларға және жөндейтін, оларды жұмысқа дайындайтын
басқа да жұмысшыларға төленеді. Мысалы; жұмысшыға негізгі жұмысшының
еңбекақысынан 25 пайыз мөлшерінде еңбекақы 50 000 болса, көмекші
жұмысшының еңбекақысы 12 500 теңге болады (50 000*25%).
Қызметкерлердің еңбекақысын төлеуді ұйымдастыру келесі түрде жүзеге
асады:
- Еңбекақының ең төменгі шегін мемлекет бекітеді;
- Экономиканың мемлекеттік емес секторының кәсіпорындарында жасалған
ұйымдық келісімшарттардың негізінде еңбекке ақы төлеудің барлық шарттарын
таңдау құқығы берілген (тарифтік немесе тарифсіз жүйе, сыйақы,
ынталандырушы және өтемдік сипатта болатын үстемелер);
-Мемлекеттік кәсіпорында еңбекке ақы төлеуді реттеу дифференциялау
тұрғысында жүргізіледі; жеке шаруашылық құқығында қызмет атқаратын
кәсіпорындарда еңбекақы қоры бекітіледі; қазыналық кәсіпорындарда, сондай-
ақ, тарифтік төлемнің, сыйақының, қосымша төлем мен үстемелердің шарттары
бекітіледі;
- Меншік иелеріне (жеке кәсіпкерлерге) кәсіпкерлік қызмет тек алынған
табысты (пайданы) еркін пайдалану құқығына кепілдік, сондай-ақ, көлемі
шектелмеген пайда алуға құқық беріледі;
- Қазақстанның көпшілік облыстарында және жеке кәсіпорындарда,
республиканың тәуелсіздік алмай тұрып қалыптасқан, еңбекақыға аудандық
қоғамдар жүйесі қарастырылған.
Еңбекке ақы төлеуді ұйымдастыру жүйесі– белгілі бір заңдылықпен
орналасқан және өзара байланыста болатын элементтер бірлігін көрсетеді:
тарифтік жүйе, мөлшерлеме, еңбекақы жүйесі мен формалары.
Еңбекақы формалары белгіленген уақыт аралығындағы қызметкердің
еңбегінен алынған нәтижелер мен оның жалақысының көлемі арасындағы
тәуелділікті көрсететін құрал ретінде анықталады, ол еңбекақы жүйесі – осы
тәуелділікті жүзеге асыратын технология. Жаңаша көзқараста еңбекақының
формасы мен жүйесін қызметкерге тиесілі жалақы мен қызметкердің атқарған
жұмысының нәтижесі және оған кеткен шығынның арасындағы қатынасты
анықтайтын ұйымдық – экономикалық механизм болып табылады.
Төлем дербес және коллективті қызметтің нәтижесінде төленуі мүмкін.
Сонымен қатар жұмыс беруші белгілеген еңбекақы көлемі, заңда бекітілген ең
төменгі еңбекақы төлемінің көлемінен төмен болмауы тиіс. Негізгі еңбекақы
жұмысшы қызметкерге нақты жұмыс істеген уақытына, орындалған жұмыстың
сапасы мен санына немесе өндірілген өнімнің белгіленген бағамдары немесе
айлық бойынша есептеледі.
Қосымша еңбекақы - еңбекақының бұл формасы жұмысшы қызметкерге
жұмыста болмаған уақытына, бірақ Еңбек заңына сәйкес төленеді. Оған еңбек
демалысына төленетін еңбекақы, мемлекеттік немесе қоғамдық міндеттемелерді
орындағаны үшін төленетін төлемдер, т.б. жатады. Негізгі және қосымша
еңбекақыдан басқа (1 кесте) жұмысшы қызметкерлердің жалақысы мен тарифтік
мөлшерлемеге кейбір үстемелер көзделген.
Еңбекақының негізгі 2 формасы бар – мерзімді және кесімді .
еңбекақының формасын таңдау технология мен өндірісті ұйымдастыру, еңбекті
ұйымдастыру факторлары мен жұмыс күшімен қамту деңгейінің ерекшелігіне
байланысты болады. Бұл факторлардың барлығы еңбекке ақы төлеуді, негізінен
техникалық шарттар мен олардың қолдану аясының шектеу мүмкіндігі тұрғысынан
сипатталады. Еңбекке ақы төлеу жүйесі жұмыс берушінің жеке еңбек шарттары
мен актілері арқылы анықталады.
Сызба 2- Еңбекақыны құқықтық реттеу жүйесі
Кәсіпорындарда еңбекке ақы төлеудің формалары тәжірибесінде
еңбекақының негізгі 2 формасы қолданылады: мерзімді және кесімді. Мерзімді
формада 1 сағаттық жұмыстың тарифтік мөлшерлемесімен жұмыс істеген уақыты
негізге алынса, кесімдіде – жұмыс көлемі мен бір бірліктің бағасы негізге
алынады. Нарықтық эканомикалық шарттарына сәйкес еңбекақының дәстүрлі емес
формасы соңғы нәтиженің алдыңғы табыстық пайызына сәйкес бастау алды.
Егер еңбекақы орындалған жұмыстың көлеміне емес, берілген уақытқа
төленетін болса, онда еңбекақының бұл формасы мерзімді деп аталады.
Мерзімді еңбекақыда жұмысшы – қызметкерге еңбекақыны сағаттық (күндік)
тарифтік мөлшерлемесі мен оның жұмыс істеген уақытына (сағатына, күніне)
көбейту арқылы анықтайды. Басқа санаттағы жұмысшы- қызметкерге еңбекақы
келесі түрде анықталады. Егер қызметкерлер бір айдың қызметін толық
атқарған болса, олардың жалақысы есептелген еңбекақыға сәйкес болады. Егер
қызметкерлер жұмыс күндерінің санын толық атқарған болса, олардың
еңбекақыларын берілген мөлшерлемені жұмыс күндерінің күнтізбелік санына
бөліп, оны кәсіпорын төлеуге тиісті жұмыс күндерінің санына көбейту арқылы
анықталады. Бүгінгі күні толық емес жұмыс күнінде немесе оның толық емес
жүктемесінде еңбекақының нақты орындалған жұмыстың сағатына төлеу
тәжірбиесін қолданылу ұсынылады.
Еңбекақының мерзімді – сыйақылық жүйесінде тарифтік еңбекақыға
тарифтік мөлшерлемеге немесе басқа да өлшеуіштерге қатысты пайыз көлемінде
сыйақы қосылады. Жұмысшы – қызметкерлердің еңбегін мерзімді формада
есептеудің негізгі құралы табель болып табылады. Сыйақы бір айлық жұмыс
нәтижесінде немесе одан ұзағырақ уақыт мерзімінде берілуі мүмкін.
Егер жұмысшы – қызметкерге еңбекақы орындалған жұмыстың немесе
өндірілген өнімнің бір бірлігіне алдын-ала белгіленген мөлшерде есептелетін
болса, онда еңбекақының бұл түрі – кесімді еңбекақы деп аталады.
Еңбекақының кесімді формасы бойынша есеп айырысу жұмыстың орындалғаны
туралы құжаттың негізінде жүзеге асады. Кесімді еңбекақы тура кесімді,
кесімді – сыйақылық, кесімді үстемелі, жанама кесімді, аккордтық деп
бөлінеді. Еңбекақының тура кесімді формасында жұмысшы – қызметкерлерге
еңбекақы қажетті біліктілік деңгейі ескеріле отырып, олардың өндірген өнімі
мен орындалған жұмыстың санына байланысты есептеледі.
Кесімді – сыйақылық формасында, кесімді еңбекақы сапасынан бөлек,
жұмысшы – қызметкерлерге сыйақы берудің шарттары мен көрсеткіштерін
орындағаны үшін сыйақы есептелінеді: жұмыстың сапасы, жедел түрде орындалу
тұтынушылар тарапынан арыздардың болмауы, ақаудың жоқтығы және т.б. сыйақы
мөлшері кесімді еңбекақыға қатынасты белгіленеді. Сыйақы беруді пайыздық
жүйесін ұйымдастыруда басқа да әдістер қолданылуы ықтимал.
Кесімді – үдемелі жүйеде жоспардан тыс орындалған жұмысқа төмен
деңгей жоғарылайды.
Жанама – кесімді еңбекақы құрал-жабдықтарда және жұмыс орындарында
қызмет көрсетуші жұмысшылардың еңбек өнімділігін ынталандыру үшін
қолданылады. Мұндай жүйеде жөндеушілердің, жинақтаушылардың, мастерлер мен
олардың көмекшілерінің және басқа да еңбекақысы қызмет көрсетіліп жатқан
ауданның негізгі жалақысына пайыздық қатынаста есептеледі.
Аккордтық жүйе жұмысының немесе өнімнің белгіленген сапасын
орындағаны үшін жиынтық жалақыны анықтауға негізделген. Жұмыс, оның
орындалу мерзімі көрсетіліп, бағаланады.
Ол үшін (жұмыстың орындалу кезеңі) еңбекақының жалпы сомасы,
жұмыстың анықталу мерзімі және сыйақының көлемі көрсетілген жұмыстың
орындалу кезегі шығарылады. Орындалған жұмыс үшін толық есеп айырысу,
объект толық қабылданған кезде ғана жүзеге асады. Мұндай жұмыс көбінесе
құрылыста қолданылады.
Еңбекақының кесімді немесе мерзімді формасы жеке немесе
коллективті (бригадалық) төленуі мүмкін. Бригадалық форма мамандарды
жинақтау қажеттілігі туғанда қолданылады.
Еңбекақыны төлеудің бригадалық кесімді формасында бригаданың жалпы
жалақысын нақты орындалған жұмыстың бір бірлігінің бағасына көбейту арқылы
анықталады. Бригадалық табысты оның мүшелерінің арасында бөлген дұрыс. Бұл
жерде түрлі әдістер пайдаланылуы мүмкін. Жалпы табысты оның мүшелері
арасында бөлудің ең қарапайым әдісі жұмысты атқаруға кеткен уақытқа
пропорционалды бөлу болып табылады. Бригаданың жұмыс нәтижесіне әрбір
жұмысшының қосқан еңбек үлесін толық есептеу үшін бригаданың мүшелерінің
келісімімен еңбекке қатысу коэффициенті (ЕҚК) қолданылады.
Бір сағаттың тарифтік мөлшерлемесі жұмысшылардың разрядына сәйкес
мерзімділерге және кесімділерге жеке-жеке бекітіледі.
Жұмысшылардың жалақысы тарифтік мөлшерлеменің негізінде, ал
қызметкелерге – қызметтік еңбекақыға сәйкес төленеді. Еңбек заңына сәйкес
белгілі бір уақыт аралығында белгіленген жұмыс уақытын толық өтеген және
өзінің еңбек міндеттемелерін атқарған жұмысшы – қызметкердің айлық жалақысы
еңбекақының бекітілген және төменгі деңгейінен төмен болмауы керек.
Қазақстан Республикасының 2009 жылға арналған республикалық
бюджет туралы заңымен 2009 жылғы 1-қаңтардан бастап еңбекақының ең төменгі
деңгейі 13470 теңге болып бекітілді. Біріңғай тарифтік тор арқылы
жұмысшылардың тарифтік тордың мөлшерлемесіне сәйкес тарифтік коэффициентіне
көбейту арқылы табылады.
Еңбекақының формалары, штатық кесте қызмет бабына сәйкес
төленетін еңбекақы, сыйақы беру жүйесін бекітілген еңбекақы шегінде әр
кәсіпорын өз бетінше таңдайды.
Еңбекақы ақшалай немесе натуралдық мөлшерде төленуі міндетті.
Қазақстан Республикасының Еңбек және тұрғындарды әлеуметтік Қорғау
министрлігінің 12.05.2007 жылы бекіткен жұмысшы қызметкерлердің еңбекақысын
төлеу бойынша сұрақтарға метфикалық нұсқаулар жарлығына сәйкес ақшалай
формадағы еңбекақы бұл:
- Орындалған жұмысқа (жұмыс істеген уақытқа) кесімді бағалар, тарифтік
мөлшерлемелер, қызметтік еңбекақы, табыстан алынған пайызға немесе орташа
пайда бойынша ұйымда қабылданған еңбекақы жүйесі мен формаларына тәуелсіз
түрде есептелген еңбекақы;
- Жұмыс стажына (ұжымда үздіксіз жұмыс істегені үшін үстемелер), сыйақылар
пайыздық үстемелер);
- Ағымдық сипаттағы өндірістік нәтижелер бойынша сыйақылар;
- 1 жылдық жұмыс нәтижесіне сыйақылар;
- Еңбек демалысына жыл сайынғы қосымша (еңбек демалысына материалдық
көмек);
- Еңбек жағдайына байланысты қосымша төлем (ауыр және зиянды жұмыс үшін,
сондай-ақ аса ауыр және аса зиян жағдайда);
- Түнгі уақыттағы жұмысқа, көпкезекті тәртіпке қосымша төлемдер;
- Жыл сайынғы және қосымша еңбек демалысына ақшалай өтеу;
- Жұмыстың тоқтап қалуына байланысты төлем;
- Қызметкерлердің уақытша еңбек қабілеттілігін жоғалтқан жағдайда берілетін
қосымша төлемдер;
- Жұмыс үстемеленген уақытқа төленетін басқа да төлемдер;
Натуралдық формадағы еңбекақы :
-Натуралдық төлем тәртібінде берілетін айлықтың құны;
Экономикалық жеке салаларында (Қ.Р. заңнамасына сәйкес) жұмысшы –
қызметкерлерге ақысыз берілетін коммуналдық қызмет көрсетулер, азық-
түліктің құны;
- Темір жол, әуе, теңіз, өзен, автомобиль транспорттары мен қаланың
электртранспорттарының жұмыскерлердің жол жүруіне берілген жеңілдіктердің
құны;
- Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес ақысыз берілетін заттардың
(формалық киім, мундирімен қоса алғанда) құны мен оларды төмендетілген
бағамен сатуға байланысты жеңілдіктер сапасы;
- Ұйым қаражатының есебінен қызметкерлер мен олардың балаларының емделуге,
демалуға, экскурсиямен саяхат жолдамаларын төлеу;
- Тұрғын үйді, пәтер құнын, жатақханадағы орынды төлеу;
- Жалпы пайдалануға жататын көлікпен, арнайы бағыттар мен , ведомоствалық
көліктер мен жұмыс орнына келетін жол жүру ақысын төлеу;
- Мерей тойға арналған сыйлықтарға сатып алу немесе жұмысшы- қызметкерлерді
марапаттауға кеткен шығындар;
Еңбекақы қорына жататын басқа да төлемдер:
- Еңбек көлемінің қысқаруына немесе еңбек сипатының өзгеруіне байланысты
жұмысшылардың қызметтен кетуіне берілетін демалыс жәрдемақылар ( ұйымның
жабылу жағдайында, штаттың санының қысқаруы мен және т.б. сонымен қатар,
қайғылы оқиғаға байланысты немесе жұмыстан шығу жағдайларына);
- Жұмысшылардың санының немесе штаттың қысқаруымен, ұйымның қайта
ұйымдастырылуына және жойылуына байланысты жұмыстан шығарылған
қызметкерлерге жұмысқа тұрғанға дейінгі мерзімге төленетін сома;
- Баланың дүниеге келуіне; ақылы медициналық операциялар жасауға,
куәландыратын құжаттар болған жағдайда берілетін материалдық көмек.
- Жұмысшы- қызметкерлердің жұмысына байланысты денсаулығына тигізген
залалдарына төленетін төлем;
- Жоғары және орта арнайы оқу орындарының кешкі және сырттай бөлімдерінде
оқитын жұмысшыларға берілетін оқу демалыстарын төлеу;
- Уақытша еңбекке қабілетсіз күндерді;
- Бала туу немесе жүктілікке берілетін демалысты төлеу;
- Қазақстан Республикасының Үкіметімен қарастырылған жағдайда төлеу;
- Берілген арнайы киімнің, арнайы аяқ киімнің немесе басқа да қорғаныс
құралдары, сабын, сүт, емдеу – профилактикалық тағамдардың құны;
- Зейнетақы жинақтау қорына міндетті зейнетақы төлемдері;
- Жұмысшының денсаулығына тигізген қандай да бір залалы үшін табысты
қайтару;
Еңбекақының құрамына жұмысшылардың дивиденттер және пайыздар
түрінде алған табыстары кірмейді. Еңбекақының қорына негізгі және қосымша
еңбекақы табыстары кіреді. Еңбекақының айтарлықтай бөлігі болып табылатын
негізгі еңбекақы қызметіне төлемдерден (тарифтік мөлшерлемеден) тұрады.
Оған жұмысшы – қызметкерлерге жұмыста болған уақытына, орындаған жұмыс саны
мен сапасына төленетін еңбекақы; кесімді бағалар; тарифтік мөлшерлемелер
бойынша төлемдер; кесімділер мен мерзімділерге сыйақылар; еңбектің
қарапайым жағдайының ауытқуына байланысты қосымша төлемдер; жұмыс уақытынан
тыс жұмыста болғаны үшін; бригадирлер үшін; жұмысшылардың кінәсінсіз
жұмыстың тоқтап қалуына байланысты төлемдер жатады.
1.2 Ұйымның ұйымдық - өндірістік қызметіне сипаттама және негізгі
көрсеткіштерін талдау
СтройСервис жауапкершілігі шектулі серіктестігінің негізгі
қызметі темір – бетон бұйымдарын өндіру және құрастыру, өнеркәсіптік,
азаматтық құрылыстарды салу, түрлі объектілерде монтаждау және жөндеу
жұмыстарын жүргізу, бұған қоса түрлі өз жарғысында көрсетілген коммерциялық
қызметтерді жүзеге асыру болып табылады. Ол серіктестік ретінде 5 сәуір
2002 жылы 4958 – 1933 ЖШС куәлігімен тіркеуден өткен. Қазалы темір-бетон
құрастыру зауыты 1982 жылы Батыс Қазақстан темір жолын темір-бетон
бұйымдарымен қамтамасыз ету мақсатында екі СБ-153 бетон араластырғыштарымен
жылына 10000м3 бұйым өндіру мүмкіндігі бар типтік бетон араластырғыш желі
ретінде салынды. Ол инерттік материалдардың ашық қоймасынан, 600 тонналық
цемент сақтау орнымен, цемент пен инерттік материалдарды қабылдау, беру
және дозалау құралдарымен жабдықталған.
1986 жылы өнімділігі 10 плита болатын кеңістіктік плита желісі бар
бұйымдарды шығару үшін жазғы полигон салынды. Полигонда қабырғалық блоктар,
барлық маркадағы фундаменттік ұзынша блоктар, колонналар, аэродромдық
плиталар, электр беру желісіне тірек болатын бұйымдар шығарылады.
Зауытта құрылыс лабораториясы, әкімшілік-тұрмыстық ғимарат
арматуралы – каркастық цех, автотұрақтар, ағаш өңдейтін цех бар. Зауыт 160-
тан астан темір –бетон бұйымдарын шығарады.
Серіктестіктің жеке балансы, фирмалық белгісі, мөрі, бланктерде
есеп айырысу шоттары бар.
Зауытта жоғары білікті инженерлік- техникалық қызметкерлер,
кәсіпқой мамандар жұмыс істейді, олар қазіргі талаптарға сай сапалы
бұйымдар шығаруға мүмкіндік береді.
ЖШС Строй Сервис -нің өндірістік қызметінің нәтижесі оның
бөлімшелерінің қызметімен анықталады. Серіктестіктің жұмысының тиімділігі
жұмыс процесінің дұрыс ұйымдастырылуына, технологиялық құрал-жабдықтардың
пайдалану деңгейіне байланысты. Зауыттың қарамағында бетон құю цехы,
құрылыс бригадасы, ағаш өңдеу цехы, ұстахана, өндірістік- сметалық бөлім,
техникалық бақылау бөлімі, есеп қисап бөлімі, жабдықтау - өткізу бөлімі,
қаржы-жоспарлау бөлімі, өнімнің сапасын тексеру лабораториясы және кадрлар
бөлімі жұмыс істейді.
ЖШС СтройСервис -де негізгі бөлім – бетон құю цехы. Онда темір
–бетон бұйымдары дайындалады. Бұл цехта өндірілетін негізгі бұйымдар түрлі
маркадағы колонналар, баспалдақтық, тротуарлық плиталар, тас шеңберлі құдық
плиталары, фундаменттік блоктар мен қабырғалық тас плиталар. Цехта орта
есеппен жылына 3381 мың теңгенің өнімі өндіріледі. Зауытта темір-бетон
бұйымынан бөлек құрылыстық заттар – есік, терезе, едендік ағаштар
жасалынады. Бұл өнімдерді серіктестікте ағаш өңдеу цехында дайындайды.
ЖШС СтройСервис қызметін басқаруды тікелей серіктестік
төрағасы жүзеге асырады.төраға серіктестік жарғысымен заңдылықтар
талаптарына сәйкес мүлкіне иелік жасайды, жұмысшылардың құрылымын, еңбек
ақы жүйесін бекітеді, серіктестіктің қаржылық жағдайына, оның мүлкінің
сақталуына жауап береді.
Бас экономист экономикалық шешімдерді дайындап, өндірісті
болжамдап жоспарлау, несие, қаржыландыру, баға саясаты және мүліктердің
тиімділігін бағалауды жүзеге асырады.
Бас инженер өндірісте ғылым мен техниканы дамытуға бағытталған
жалпы техникалық саясатты жүргізеді, күрделі жөндеу, күрделі құрылысқа,
өндірістік бөлімшелердің қызметтеріне басшылық жасап, техникалық
қауіпсіздікті сақтауға, электроэнергиясымен, жылу және сумен қамтамасыз ету
мәселелеріне жауап береді.
Бас механик зауыттың техника, машина, құрал – жабдықтарға
жауапты. Ол механикалық, техникалық қызмет көрсетуді машиналар мен құрал –
жабдықтарды жөндеуге басшылық жасайды.
Нарықтық қатынастардың дамуы ұйымдардың тиімді жұмысын қамтамасыз
етуді талап етеді. Зауыттың өндірістік, қаржылық қызмет түрлерінің
нәтижелері әртүрлі көрсеткіштермен сипатталады. Серіктестік тиімді қызмет
жүргізуі үшін еңбек, материалдық ресурстарды тиімді пайдалануды қамтамасыз
етуі қажет, ғылыми – техникалық прогресс жетістіктерін енгізуді, бейімді
өндірісті құруды, тұтынушылар тапсырысына икемделуді қамтамасыз етуі қажет.
Серіктестіктің қолда бар ресурстарын тиімді, үнемді, ұқыпты пайдалану оның
табысты қызметіне тікелей әсер етеді.
Темір – бетон құрастыру зауыты бойынша негізгі құралдардың жалпы
сомасы 28290 мың теңге, оның ішінде жоғары үлесті ғимараттар мен құрылыстар
алады - 73.1%, бірлестік құрылғылар – 7.8%, машиналармен жабдықтар – 10.8%,
көлік құралдары - 7.3%.
Негізгі құралдардың зерттеу жүргізіліп отырған жылғы тозу
коэффициенті 43.8% құрады. Осы жылғы құрылыс монтаж жұмыстарының және
бұйымдарды өткізудің көлемі 57322.4 мың теңгені көрсетіп отырса, қор
қайтарымы 2.02 теңгеге, қор сыйымдылығы 0.49 теңгеге тең болып, зауытта
негізгі құралдардың пайдалануы тиімділігінің жоғары екендігін байқатып
отыр.
ЖШС КамСтройСервис серіктестігінде қызметкерлермен
жұмысшылардың жалпы саны 113 адам, оның ішінде өндіріс жұмысшылар - 99,
әкімшілік қызметкерлері – 14. зауыттың өндіріс ырғағының бірқалыпты жүруіне
жыл мезгілдерінің ықпалы едәуір. Қыс айларында зауыт ұсынатын бұйымдар мен
көрсететін қызмет түрлеріне сұраныстың төмендеуіне байланысты, қызметкерлер
мен жұмысшылар ақысыз демалыстарға шығуға мәжбүр. Ал сұраныстың қайта
жоғарлауымен қатар зауыт жұмысы да жанданады.
Сонымен қатар, серіктестіктің өндірістік қызметінің жалпы
сипаттамасын алу үшін негізгі технико – экономикалық жағдайын бейнелейтін
көрсеткіштер жүйесіне кешенді баға беру қажет, олардың қатарына- өткізілген
өнім және орындалған жұмыс көлемі, өткізілген өнімнің өзіндік құны,
өндірістік әлеуетті қамтамасыз етілу деңгейі, пайдаланылу тиімділігі, еңбек
ақы қоры, орташа айлық жалақы, табыс көлемі, табыстылық деңгейі, т.б.
көрсеткіштерді жатқызуға болады. Серіктестіктің негізгі экономикалық
көрсеткіштері кесте 5-те берілген.
Кесте 5-нің мәліметтері көрсетіп отырғандай, негізгі құралдардың
орташа жылдық құны 2007 жылмен салыстырғанда 21%-ға көтерілген, бұған
2876.4 мың негізгі құралдардың сатып алынуы ықпал етеді.
Кесте 3 - ЖШС СтройСервис қаржы – шаруашылық қызметінің технико –
экономикалық көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер Жылдар Ауытқу
№ 2008-2007жж.
2007 2008 +,- %
1 Негізгі құралдардың орташа 23718 28704 +4986 +21
жылдық құны, мың теңге
2 Ағымдағы активтердің орташа 34588.5 24528 -10060.5 -29.1
жылдық құны, мың теңге
3 Оның ішінде: 23296 14622 -8674 -37.2
Дебиторлық қарыздар
4 Кредиторлық қарыздардың орташа 29460.5 43689 +14228.5 +48.3
жылдық құны, мың теңге
5 Еңбекке ақы төлеу қоры, мың 15116 20046 +4930 +32.6
теңге
6 Орташа тізімдік жұмысшылар 102 113 +11 +10.7
саны, адам
7 Өнімдерді (жұмыс, қызмет) 57322 80146 +22824 +39.8
өткізуден түскен табыс, мың
теңге
8 Өткізілген өнімдердің (жұмыс, 54007 72673 18666 +34.6
қызмет) өзіндік құны, мың теңге
9 Кезең шығындары, мың теңге 6311 3185 -3126 -49.5
10 Таза табыс(залал), мың теңге 91 701 +610 7 есе
11 Қор қайтарымдылығы, теңге 2.0 3.4 +1.4 +70
12 Қор сыйымдылығы, теңге 0.5 0.3 -0.2 -40
13 Өткізу рентабельділігі, % 0.2 0.9 +0.7 4.5 е
Ескерту: Ұйымның мәліметтері негізінде жасақталды
Орындалған жұмыс көлемі мен өткізілген өнім көлемі өткен жылға
қарағанда 22824.0 мың теңгеге немесе 39.8%-ға көбейді. Дегенмен есепті жылы
сұраныстың аз болуына байланысты, орындалған жұмыс көлемі небәрі 41092.7
мың теңгені, темір – бетон бұйымын өткізу көлемі 23214.0 мың теңгені
құраған. Жұмыс көлемі мен темір – бетон бұйымдарын өткізу көлемінің
жоғарылауына байланысты, өткізілген өнімнің (жұмыс) өзіндік құны 18666 мың
теңгеге немесе 34.6%-ға өскен.
Жұмысшылар саны серіктестікте 11 адамға жоғарылаған, еңбекке ақы
төлеу қоры жылдан жылға артып отыр. Егер 2007 жылы 15116 теңгені құраса,
2008 жылы 20046 теңгеге тең, яғни 4930 мың теңгеге немесе 32.6%-ға артқан.
Серіктестік рентабельді болып табылады. Зерттеліп отырған жылдары
табыспен қорытындылаған, 2007 жылғы рентабельділік деңгейі – 0.2%, 2008
жылы 0.9%.
2007 жылғы 1 қаңтардан бастап, Қазақстан Республикасының ұйымдары
қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына көшіп, соған сәйкесті
қаржылық есептілікті тапсыруға міндетті. Бір жағынан алып қарағанда, бұл
ұйымдардың есепке алу жүйелерімен саясаттарын өзгерту жөніндегі үлкен
міндет болса, екінші жағынан, бұл инвесторлармен қарым – қатынастың жаңа
деңгейін жасаудың мүмкіндігі болып табылады.
Ұйымдарда бұл жүйеге көшудің қиыншылықтары сол, олар уақытпен
шектеліп қана қоймай, салықтық бухгалтерлік және басқарушылық есептен
басқа төртінші есеп жүйесі болып табылады.
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына көшумен қатар
қосымша міндеттер туындайды. 2004 жылы ҚЕХС жөніндегі комитет активтер мен
міндеттемелерді рыноктік бағалауды көбірек пайдалануға, сондай-ақ есеп
стандарттарын US GAAP –пен үйлестіруге бағытталған бірқатар өзгерістерді
іске асырда. Нәтижесінде ұйымдардың бірқатар шаруашылық шарттарын,
материалдық емес активтерді тану жөніндегі ҚЕХС бойынша есеп саясатын қайта
қараулары тиіс.
Ұйым есеп саясатын қайта қараған кезде ҚЕХС №8 Есеп саясаты,
есептік бағалаулардың өзгерістері және қателіктері IAS есеп саясатын
басшылыққа алып, ондағы таңдау және өзгерту критерилерін, сондай – ақ
есептік бағалаулар мен қателіктердің есеп мәліметтеріне ықпалы туралы
ақпараттарды ашып көрсету жөніндегі талаптарды белгілейді.
Есеп саясаты туралы ақпаратты ашып көрсету жөніндегі талаптар 1 –
Қаржы есептілігін ұсыну IAS-та белгіленген. Оны қолдану аясы мыналарды
қамтиды:
- Есеп саясатын таңдау немесе оны өзгерту;
- Есептік бағалауларды өзгерту;
- Алдыңғы есептік кезеңдерде жіберілген қателіктерді түзету;
Есеп саясаты өз құрылымы мен мазмұндық нысаны бойынша үш дәстүрлі
бөлімнен тұрады:
1) жалпы бөлім;
2) ұйымдастыру бөлімі;
3) әдістемелік бөлім;
Жалпы ережелер бөліміне мыналарды енгізген жөн:
- ұйым туралы жалпы мәліметтер;
- қаржылық жағдайлар, қызмет нәтижелері және ұйымның қаржылық жағдайындағы
өзгерістер туралы шынайы ақпаратты қалыптастырудың қамтамасыз етілуі оның
есеп саясатының негізгі мақсаты;
- таңдап алынған есеп саясаты арқылы қаржы есептілігінің халықаралық қаржы
есептілігінің барлық тараптары мен түсіндірмелер жөніндегі тұрақты
комитеттің түсіндірмелеріне жекелей, сондай - ақ жиынтық түрінде
сәйкестігін қамтамасыз етуге тырысуды көрсету.
Әдістемелік бөлім ақпаратты қаржы есептілігінде көрсетудің ҚЕХС
ұсынатын таңдаулы баламаларға орай нақты тәсілдерін қамтуға тиіс. Меніңше,
егер басқаша жасаудың ерекше негіздемелері болмаса, есеп саясатын ҚЕХС
бойынша бірінші рет қалыптастыратын ұйымдарға негізгі (ұсынылатын) жол
бойынша жүргені дұрыс. ҚЕХС көшумен қатар әр түрлі қиыншылықтар кездесетіні
сөзсіз, мәселен, материалдық емес активтердің, зерттеу, әзірлеу, өндірісті
игеру және т.б. шығындрының әлі бола қоймаған амортизациясын есептеу
нормалары мен тәсілдерін анықтау барынша күрделі болып келуі мүмкін, мұндай
қиыншылықтар таяу болашақта да болатыны түсінікті. Сондықтан біріншіден,
есеп саясатында оқиғалардың барлық өрбу жағдайларын және бухгалтерлік
қадағалау объектілерін алдын – ала болжап білуге тырысудың керегі жоқ. ҚЕХС
егжей-тегжейлі рәсімдерге емес принциптерге сүйенеді, ал екіншіден, жаңадан
пайда болған бухгалтерлік қадағалау объектісін есепке алудың нақты тәсілін
есепке қабылдау сәтінде тек 1 қаңтардағы жағдайды емес, жыл ортасында да
анықтай беруге болады. Бұл факті есеп саясатының өзгерісі емес,
толықтырулары ретінде танылады, сондықтан халықаралық стандарттарға қайшы
келмейді.
Өзгерістерге қатысты келетін болсақ, онда ҚЕХС ұйым
операцияларының немесе ҚЕХС өзі мен оларға түсіндірмелердегі өзгерістердің
сипатындағы елеулі өзгерістер болған жағдайда ғана жол береді.
2 ЕҢБЕККЕ АҚЫ ТӨЛЕУ БОЙЫНША ЕСЕП АЙРЫСУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 СтройСервис ЖШС еңбекақының синтетикалық және аналитикалық
есебі.
ЖШС СтройСервис негізгі еібекақыны есептеуді ұйымдастыру алғашқы
құжаттардың негізінде жүргізіледі және жұмыс істеген уақыт есебінің негізгі
құжаты табель болып табылады.
СтройСервис өкілдігінің жұмысшыларына еңбекақы есептеудің негізгі
актісі болып фирма директорлары (1 қосымша) бекіткен штаттық кесте
табылады.
СтройСервис ЖШС штаттық кестесіне сәйкес көлемі 520550 теңге
болатын айлық жалақы қорының 9 бірлігі қарастырылған.
СтройСервис ЖШС барлық санаттағы жұмысшылардың жұмыс уақытын
пайдалану есебі, жұмысшылардың белгіленген жұмыс уақытының тәртібін
сақтауын бақылау, еңбекақы бойынша есептеу, сонымен қатар еңбек бойынша
статистикалық қорытынды есеп жүргізу үшін Жұмыс уақытының есебі табелінде
жүргізіледі. Табель 1 данада офис - менеджермен жасалады да, тиісті
безендірілу жүргізілгеннен кейін, бухгалтерияға тапсырылады. Табельде
жұмысқа келмеу есептері немесе толық емес жұмыс күні, жоспардан тыс жұмыс
үшін және қалыпты жұмыс жағдайынан басқа да ауыртпашылықтар белгілеу тек
тиісті безендірілген құжаттың (еңбекке қабілетсіздігі туралы анықтама
қағаз, мемлекеттік немесе қоғамдық жұмыс атқарғаны үшін берілген анықтама)
негізінде жүзеге асады. Табельдерде жұмыс уақытын пайдалану есебі, жұмысқа
келгендер мен келмегендерді тіркеу әдісі арқылы немесе ауытқуларды
(келмегендер, ауытқулар және т.б.) тіркеу арқылы жүргізіледі.
СтройСервис ЖШС барлық санаттағы жұмысшылардың жұмыс уақытын
пайдалану табелі (ф№-13) мәліметтерді автоматты саралау жағдйында
қолданылады. КамСтройСервис ЖШС еңбекақының мерзімді формасында жұмыс
атқарушы тұрлғаға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz