Қаржы секторын тұрақтандыру туралы
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Әлемдік қаржы дағдарысы: себептері, салдары және оған қарсы шаралар
кешені
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Әлемдік қаржы дағдарысының шығу себептері және оның дүниежүзі
экономикасына кері әсері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .5
1.( Әлемдік қаржы дағдарысына қарсы Қазақстан Республикасындағы
шаралар кешені
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Дағдарыстың бастапқы кезеңіндегі оған қарсы ойластырылған шараларды
бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .21
2 Қазақстан Республикасы бойынша Жол картасы бағдарламасының нәтижелерін
бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .26
2.1 Жол картасын бағдарламасының орындалау барысына талдау
... ... ... .26
2.2 Жол картасы бағдарламасы бойынша Қостанай облысында жүзеге
асырылған іс(әрекеттерді талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...35
2.2.1 Қостанай облысының 2008 жылғы әлеуметтік-экономикалық
дамуын талдау (Жол картасы бағдарламасына дейінгі жағдай)
..35
2.2.2 Облыс бойынша Жол картасы бағдарламасының орындалу
барысын бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 39
3 Жол қартасы Стратегиялық бағдарламасын одан әрі дамыту бағыттары ...
42
3.1 Жол қартасы (2020 бағдарламасының негізгі бағыттары
және оларды жүзеге асыру жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
3.2 Қостанай обылысы бойынша Жол картасы – 2010 бағдарламасын
жобалары және оларды жүзеге асыру мүмкіндіктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.58
Қосымшалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .60
Кіріспе
Жол картасы – америкалық мәдениеттен енген атау. Ағылшын тілінде Road
map, яғни бұл ұғымның мағынасы алдыға қалай жүру керек екенін айқындайтын
жоспар дегенге саяды. Жол картасы бағдарламасы Қазақстанда пайда болған
жоқ. Бұл жоспар палестин-израиль қақтығысын реттеу жолында БҰҰ-ның
қабылдаған шараларының бірі.
Ал еліміздегі Жол картасы – Қазақстанның дағдарысқа қарсы қабылдаған
жоспарының атауы. Бұл бағдарлама, негізінен, аймақтардағы әлеуметтік
мәселелерді шешуге бағытталған. Жұмыссыздыққа қарсы күрес, маман-кадрларды
даярлау сияқты күрделі міндеттерді реттейді. Жол картасы аясында
Үкіметтен барлық салаға қаржы бөлінген. Және республиканың алыс аудандары
мен елді мекендерін түгелдей қамтуы тиіс.
Жол картасы бағдарламасы мелекеттің экономиканы әртараптандыруды және
бәсекеге қабілеттілігінің өсуін қамтамасыз ететін оның шикізат емес
секторларын жедел дамытуды көздеген Үдемелі индустралды(инновациялық даму
Стратегиясына еш қайшылық туғызбай қайта осы Стартегияның орындаулына
септігін тигізетіні сөзсіз. Жалпы Қазақстан Республикасы елдің
әлеуметтік(экономикалық жағдайын жақсартуда, елді бәсекеге қабілетті
мемлекеттердің санатына қосуда көптеген істер атқарып жатыр. Мұны әлем
жұртшылығы мойындап қана қоймай, жоғары бағалап отыр. Бұл тұрғыдағы
Қазақстанның іс әрекеттері, тындырып жатқан қыруар істері көптеген елдер
үшін алмасуға болатын тәжірибе болып отыр. Бұл жөнінде Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Назарбаев өзінің халыққа Жолдауында (((, 2010-
2014 жылдарға бағытталған елдiң индустриалды - инновациялық дамуы
мемлекеттiк бағдарламасы қабылданды. Айтылған бағдарлама аясында
республикалық және аймақтық маңызы бар жобалардан тұратын Қазақстанды
индустриялдандыру картасында көрсетілді (((.
Жұмысбастылық пен жұмыссыздық, жаңа жұмыс орындарының ашылуы сияқты
көрсеткіштер дағдарысқа дейінгі деңгейден жақсара түскені Жол картасының
дұрыс жолға қойылғанына куә. Демек бұл істердің орындалу барысын талдау,
зерттеу, бағалау және қорытындылар шығару ел экономикасының алға басуының
кепілі. Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі де осында.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты Жол картасы бағдарламасының дағдарыс
кезіндегі қиындықтарды жеңудегі рөлін зерттеу.
– Осы мақсатқа жету барысында мынадай ақсаттар қойылды:
– әлемдік қаржы дағдарысының шығу себептерін, оған
қарсы шаралар кешенін зертеу;
– Қазақстан Республикасы бойынша қабылданған Жол картасы
бағдарламасының нәтижелерін бағалау;
– Жол картасы бағдарламасы бойынша Қостанай облысында
жүзеге асырылған іс(әрекеттерді талдау
– Жол қартасы (2020 бағдарламасының негізгі
бағыттарын және оларды жүзеге асыру жолдарын саралау
– Қостанай обылысы бойынша Жол картасы – 2010
бағдарламасын жобалары және оларды жүзеге асыру
мүмкіндіктерін бағалау
Дипломдық жұмыс барысында негізінен Президенттің заңдары, Халыққа
Жолдаулары, Үкіметтің қалулылары, дағдарысқа қарсы қабылданған Бес қатыл
қадам бағдарламасы, Жол картасы бойынша Қостанай облысының жобалар тізімі,
Жол картасы ( (((( бағдарламасы Үкімет мүшелерінің сұхбаттары т.б.
құжаттар пайдаланылды.
1 Әлемдік қаржы дағдарысы: себептері, салдары және оған қарсы шаралар
кешені
1.1 Әлемдік қаржы дағдарысының шығу себептері және оның дүниежүзі
экономикасына кері әсері
АҚШ нарықтарынан туындаған дағдарыс бүкіл дүние жүзіне әсер етті. Уақыт
өткен сайын дағдарыс тереңдеп, жаңа өріс ала бастады. АҚШ нарықтарында
шыққанына қарамастан, бүкіл әлем нарықтарына әсер етуде. Бұл жағдай да әлем
нарықтарының бір- бірімен қаншалықты байланысты екенін көрсетеді. Осылайша
дағдарыс жергілікті бір оқиға болудан шығып, жаһандық жағдайға айналды.
Дағдарыс әсер еткен елдер шара қолдана бастады, бірақ қысқа уақытта барлық
елдердің бірігіп шара қолдануы керек екені белгілі болды.
Дағдарыс қарсаңында нарықтарда оптимист атмосфера бар еді. Жылжымайтын
құндылықтардың құны артып отыр еді. Мұнай бағасы да артқан талап аясында
артып отырды. Шілде айында мұнайдың бареліның бағасы 147 долларға жетті.
Мұнай бағасының артуы және құрғақшылық салдарынан азық-түлік
материалдарының бағасы артты, дағдарысқа айналды (((.
АҚШ-да тұрғын үй бағалары жоғарыландықтан, банктер осы салада несие
беріп, табас табуды жоспарлаған болатын. Төлем күштері төмен тұтынушылар да
осы несиелерден пайдаланған еді. Несие көмегімен үй алғандар тұрғын үй
құнының арты нәтижесінде, тұрғын үйдің қосымша бағасын кепіл ретінде
көрсетіп, жаңа несие алып жүрді. Мысалы он мың долларлық бір үй толығымен
несиемен алынған болса, үйдің құны елу пайыз көбейсе, үйдің бағасы он бес
мың болады, осылайша тұтынушы қосымша бес мың доллар кепіл ретінде
көрсетіп, жаңа несие алу мүмкіндігіне ие болатын.
Несие ашқан банктер несиелердің кері төленуін күтпестен, ипотекадағы
тұрғын үйлердің құнын көрсетіп, нарыққа акция шығарып, нарықтан жаңа
материал табуда және жаңа несиелер ашуда. Сатып алынған осы акциялар да
тұтынушыларға қор ретінде сатылып жатты.
АҚШ-да тұрғын үй бағасы төмендей бастағанда, төлем күші аз тұтынушылар
төлеуде қиыншылық шеге бастады, несиелері кері төленбеген үйлерді банктер
қайтып алды. Алынған үйлер банктерге ақшалай кері оралуы үшін сатыла
басталды, осылайша ұсыныста үй көп болғандықтан, баға одан сайын арзандады.
Тұрғын үй бағасындағы арзандау тұрғын үйге байланысты акциялардың
құнсыздануына жол ашты. Бұл жағдай аталмыш акцияларды сатып алған қаржы
мекемелерін қиыншылыққа итермеледі. Есепшот иелеріне қарсы төлем
жауапкершіліктері өзгермесе де банктердің болмыстары құнсызданғандықтан
капитал жетіспеушілігі басталды (((..
Банктер қалған қаржы мекемелерінен қарыз алып, кемшіліктерін толтыруы
керек еді, алайда жағдай қауіпті әрі бұлыңғыр болғандықтан, қарыздану
қымбатқа түсті. Осы жағдайда банктер жаңа несие ашуға жылы қарамай, қаржы
жүйесі тарылды. Осы жағдай қаржы жүйесінде сенімсіздік атмосферасын
қалыптастырды және банктер банкрот бола бастады. Қаржы дағдарысы іс
жүзіндегі салаға да әсер ете бастаған болатын.
Нарық тарылғандықтан, сұраныстың азаюы инвесторларды қинады. Қаржы
дағдарысының көлемі үлкен болғандықтан, әлем нарықтарына көп әсер етті.
Алтынның бағасының көтерілуі сенімсіз атмосфераның бір көрсеткіші болып
табылады. Осы дағдарыс 1929 жылы АҚШ-нда басталған үлкен дағдарыспен
салыстырылуда. Сол кезеңде АҚШ өте үлкен шығынға ұшырады, жұмыссыздық
шегіне жеткен еді. Аталмыш дағдарыс АҚШ-на көп жыл бойы әсер етті.
Несиелердің тарылуы инвестиция және тұтыну шешімдерінде бір шектемеге жол
ашатындықтан, жұмыссыздық пен тоқырау өрбуі мүмкін. Сондықтан осы тақырыпта
маңызды шаралар қолданылуда. АҚШ либералды экономиканың орталығы деп
аталуда және нарықта мемлекеттік шаралары аз деңгейде. Бірақ қаржы
дағдарысының қауіпті жағдайға келгені соншалықты кейбір банктер мемлекеттің
қатарына алынды. Кейбіреулер мұны социалистік көзқарас деп түсіндіруде.
Дағдарыстан бұрын мұнайдың бағасы артып, ең жоғары деңгейге жеткен
болатын. Шілде айында мұнайдың барель бағасы 147 доллар болған еді. Мұнай
экспорттайтын елдер мұнайдың бағасының артуына риза болғандарына
қарамастан, түтынушылар қымбатшылыққа наразы болатын. Осы қымбат баға
жалғасады деп болжаған елдер бюджеттерін осыған орай жоспарлап, төлемдерін
жобалаған еді. Бірақ қаржы дағдарысы ортаға шыққаннан кейін, нарықта
сұраныс азаяды деген көзқарас басым болды, бұл да бағаның жылдам
төмендеуіне себеп болды. Қазан айының ортасында шикі мұнай бағасы елу пайыз
арзандап, 70 доллардан төмендеді. Бұл мұнай экспорттайтын елдерге көп әсер
етті, OPEC-тің Мұнай Экспорттайтын елдер ұйымы жедел түрде бас қосуы
ұйғыралды. Аталмыш елдердің уайымға түскені соншалықты, ұйымның 17
желтоқсан күнгі кезекті жиналысын күтпестен, 24 қазан күні жиналды. Кейбір
мүше елдер жылдам төмендеген мұнай бағасын тежеу үшін өндірістің азайтылуын
ұсынды. OPEC әлем мұнай экспортының 40 пайызына жуық өндіріске ие
болғандықтан, баға өзгерісінде көп ықпал ете алмауы мүмкін, мұнай бағасы
төмендеуін жалғастырар еді.
АҚШ-да басталған дағдарыс барша әлемге әсер етті. АҚШ кейбір банктерді
өз қолына алды, Ирландия да банктарге мемлекеттік кепілді қамдады. Кейбір
елдер қолдау пакеттерін іске қосты, қиын жағдайындағы банктерге капитал да
берді. Қаржы дағдарысы тарылған кезеңде банктерде ақшасы бар азаматтар
уайымға түсіп, есепшоттарындағы ақшаларын кері алуды да ойлайды. Банктерден
шыққан ақша алтын секілді кейбір тауарларды алуда немесе ақшалай
сақталғанда, банктердің ақша мәселесі өрбуі мүмкін. Бұл жағдай қалған
бірқалыпты банктердің де банкротына жол ашуы мүмкін. Сондықтан кейбір елдер
банктерге кепілдік беріп, немесе кепілдік астындағы ақша мөлшерін арттыру
жолын таңдады (((.
Басқа жағынан қаржы дағдарысы әсер етіп, қиын жағдайда қалған, алайда
жаңа капитал көмегі арқылы құтқарыла алатын банктер банкрот болғанда,
экономикада сенімсіздік артады, дағдарыс одан сайын тереңдей түседі.
Сонымен қатар банкрот болған банктерден жұмыссыз қалған қызметкерлер
жұмыссыздық сақтандыру кепілдігін пайдаланып, осындай мекемелерге де әсер
етуі мүмкін. Бұл да экономикалық тоқырауды өрбітуі мүмкін. Сондықтан
банктердің мемлекет құрамына алынуы немесе оларға капитал бөлу орынды іс
секілді.
Қаржы мекемелері бір бірлеріне тікелей немесе жанамалы түрде тәуелді.
Дағдарыс атмосферасында да ең ықпалды саясат құралдары болып табылады.
Сондықтан банк банкроттарын тоқтату маңызды. Алайда банктерге берілген ақша
салық арқылы жиналғандықтан мұқият болу керек. Бірқалыпты жағдайда капитал
арқылы құтқарыла алмайтын банктерді ауқымды капиталмен ұстап тұру болымды
нәрсе емес. Сондықтан өте нашар жағдайдағы банктердің банкрот болуын елемеу
де нашар саясат деп қаралмайды.
Кейбір үлкен фирмалардың табыстарын төмендеп көрсетулері нарықты одан
сайын нашарлатты. Құтқару пакеттері алдымен қиын жағдайдағы банктер үшін
жоспарланса да, кейіннен іс жүзіндегі саланың фирмалары үшін де берілді.
Мысалы Жапония осындай фирмаларға қолдау беру үшін құтқару пакетін іске
қосты. Дағдарысқа байланысты әлем көлемінде жаңа реттеу керек екені ортаға
шықты. Көптеген бірінен соң бірі құтқару пакеттерін жариялағандықтан, сенім
арта түсті. ІМҒ пен Әлемдік банк секілді халықаралық ұйымдар араға кіріп,
қаржы дағдарысының өрбуіне кедергі болуға тырысты.
Дүние жүзінің қаржылық саласын тұрақтылықтан айырып, теңселтіп жіберген
дағдарыстың дамыған деген елдердің өзіне қандай шығын әкелгендігін бағалау
үшін мына көрсеткіштерге көз жүгіртсек, жеткілікті: дағдарыстың бір жылы
үдерінде американдық индекс Dow Jones– 25%-ға, неміс индексі DAX– 26%-ға,
ағылшындық индекс FTSE– 25%-ға, жапондық NІKKEІ– 32%ға, ал, көрші Ресейдің
биржалық индексі RTS– бірден 42%-ға құлдыраған. Капиталдардың жаһандық
айналымына қатты тартылғандықтан, Қазақстан осы дағдарыстың әсерін
алғашқылардың қатарында сезінді. Бұл сыртқы займдарды тарту
мүмкіндіктерінің күрт шектелуінен туындаған еді. Оның үстіне отандық
банктердің төлемдерінің негізгі ауқымы да дәл сол кезеңге сәйкес келді.
Сондықтан бірқатар сарапшылар Қазақстанның дамуы шектеліп, ел экономикасы
кері кететіндігін болжаған. Бірақ еліміз ол жорамал дұрыс болған жоқ (((.
Дағдарыс басталған АҚШ-нда орталық банк нарықтардың үміттеріне болымды
жауап беріп, пайыз көрсеткіштерін азайтты. Осы дағдарыс арқасында көптеген
ел мәселелерді шешу үшін бірге қозғалудың маңызын түсінді деуге болады.
1.( Әлемдік қаржы дағдарысына қарсы Қазақстан Республикасындағы шаралар
кешені
2007 жылдың екінші жартысында басталған әлемдік қаржы нарықтарындағы
тұрақсыздық Қазақстанның даму қарқынына әсер етті. Бұл отандық банктердің
сыртқы қаржылық ресурстарды тарту мүмкіндіктерін төмендетті, ал, ізінше,
ішкі экономикаға кредит беру көлемін қысқартуда көрінді. Бұдан басқа,
әлемдік нарықтағы азық-түлік тауарлары бағасының шапшаң көтерілуі
салдарынан экономикаға инфляциялық қысымды едәуір күшейтті.
Қазақстан Республикасының Үкіметі, Ұлттық Банкі мен Қаржы нарығы мен
қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау агенттігі әлемдік қаржы және тауар
нарықтарындағы тұрақсыздықтың теріс салдарын жұмсартуға бағытталған бірінші
кезектегі шаралар кешенін жедел қабылдады.
Өтімділіктің жаһандық тапшылығын тудырған қаржы дағдарысының екінші
толқыны әлемдік қаржы жүйесінің шеңберінен шықты және нақты секторға едәуір
теріс әсер етті. Осының нәтижесінде әлемдік экономиканың өсу қарқынының
едәуір және, ізінше, тауарлар мен қызмет көрсетулерге жаһандық сұраныстың
баяулауы байқалады.
Бұл отандық экономиканы тұрақтандыру және оңалту жөнінде жаңа қосымша
шаралар қабылдауды талап етеді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Ұлттық Банкінің және Қаржы нарығы
мен қаржы ұйымдарын ретте және қадағалау агенттігінің Экономиканы және
қаржы жүйесін тұрақтандыру жөніндегі 2009 – 2010 жылдарға арналған
бірлескен іс-қимыл жоспары Қазақстан Республикасы Президентінің
тапсырмаларын орындау үшін әзірленді. Бұл жоспар жаһандық дағдарыстың
Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық ахуалға теріс салдарын жұмсартуға
және болашақтағы сапалы экономикалық өсу үшін қажетті негізді қамтамасыз
етуге бағытталған шаралар кешенін айқындады.
Енді осы шараларға жеке(жеке тоқтала кетелік.
2007 – 2008 жылдары қабылданған шаралар
2007 жылдың күзінде Қазақстан қаржы дағдарысының алғашқы толқынымен
кезікті.
2007 жылдың қазанында Үкімет, Ұлттық Банк және Қаржы нарығы мен қаржы
ұйымдарын ретте және қадағалау агенттігі халықаралық қаржы және азық-түлік
нарықтарындағы тұрақсыздықтың теріс салдарын жұмсарту үшін бірқатар бірінші
кезекті шаралар қабылдады. 2007 жылдың күзінен бастап мемлекеттік бюджеттен
шамамен 550 млрд. теңге бөлінді.
Меншікті немесе қарыз қаражатын үлестік құрылысқа салған азаматтарды
тұрғын үймен қамтамасыз ету мақсатында құрылыс салушыларға екінші
деңгейдегі банктер арқылы 184,7 млрд. теңге бөлінді.
Шағын және орта бизнестің іскерлік белсенділігін қолдау үшін олардың
жобаларын шамамен 155 млрд. теңге сомаға қаржыландыру қамтамасыз етілді.
Агроөнеркәсіптік кешенді дамытуға және азық-түлік қауіпсіздігін
қамтамасыз етуге 135 млрд. теңге жіберілді.
Осы шараларға қосымша өтімділік тапшылығының проблемасы жедел шешілді
және ұлттық банк жүйесінің келесі сыртқы қауіптерге дайындығының қажетті
деңгейі қамтамасыз етілді.
Бірінші кезекті шаралар кешенін іске асыруды ескере отырып, ағымдағы
жылдың 9 айы ішінде ЖІӨ-нің өсуі шамамен 4%-ды құрады. Жұмыссыздық деңгейі
төмен деңгейде тұр және 7%-дан аспайды. Тұтыну бағаларының өсуін
тұрақтандыру мүмкіндігі туды. Ағымдағы жылғы 10 айда инфляция деңгейі 8,8%-
ды құрады, бұл жылдық болжамның кемінде 10%-ына сәйкес келеді. Қазақстандық
банктер өздерінің ішкі және сыртқы міндеттерін ойдағыдай орындауда. Екінші
деңгейлі банктердің экономиканы кредиттеуі өткен жылдың соңындағы деңгейде
сақталды. (((( жылдың 10 айы ішінде банктердегі депозиттер 21,8%-ға дерлік,
оның ішінде, халықтың депозиті 2%-ға ұлғайды.
(((( жылдың басынан бастап Үкімет, Ұлттық Банк пен Қаржы нарығы мен
қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау агенттігі ішкі және сыртқы нарықтағы
экономикалық жағдай мониторингін күшейтті және қосымша бірқатар шараларды
қарастырды.
Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қаржы жүйесінің
тұрақтылығы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
Қазақстан Республикасының Заңы әзірленіп, қабылданды, онда қаржы
ұйымдарының қасақана төлем қабілетсіздігіне дейін жеткізгені үшін әкімшілік
және қылмыстық жауапкершілік шаралары қатаңдатылды. Үкімет белгіленген
пруденциалдық нормативтерді бұзып отырған қаржы ұйымдарының қызметіне
араласуға қажетті нарық құралдарын ала отырып, банктің акцияларын мәжбүрлеп
сатып алуға құқық алады. Өз кезегінде, банктерге шығарылған облигацияларды
және құрылатын Стресті активтер қорының акцияларын мерзімінен бұрын сатып
алу құқығы берілді.
Банктерге деген сенімді сақтап қалу мақсатында заңда жеке тұлғалардың
салымдары бойынша кепілді қайтару сомаларын бұрын көзделген 700 мың
теңгеден 1 миллионға дейін, ал 2012 жылға дейін (3 жыл ішінде) - 5 млн.
теңгеге дейін ұлғайту көзделді.
(((( жылдың қарашасынан бастап ішкі міндеттемелер бойынша ең кіші
резервтік талаптар 5%-дан 2%-ға дейін, ал өзге міндеттемелер бойынша 7%-дан
3%-ға дейін төмендетілді. Бұл банктерге олардың ресурстық базасын шамамен
350 млрд. теңге көлемінде ұлғайтуға мүмкіндік беретін шара ретінде
қарастырылды.
2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап жаңа Салық кодексі қолданысқа енгізілу
жоспарланды, оның шеңберінде салықтық жүктемелерді, ең алдымен,
экономиканың шикізат емес секторы үшін салықтық жүктемелерді едәуір
төмендету көзделді.
Корпоративтік табыс салығы кезең-кезеңімен 2009 жылы 30%-дан 20%-ға
дейін, 2010 жылы 17,5%-ға дейін және 2011 жылы 15%-ға дейін төмендету
жоспарланды.
Қосылған құн салығының ставкасы (((( жылдан бастап 13-тен 12%-ға дейін
төмендету көзделді. ҚҚС салынатын айналымның ең аз көлемі 2 есе 38 млн.
теңгеге дейін ұлғаяды.
Әлеуметтік салық ставкаларының регрессивті шәкілінің орнына 11%
мөлшеріндегі бірыңғай ставка енгізілетін болады.
Экономиканың барлық кәсіпорындары үшін инвестицияларды жүзеге асыру
үшін салық преференциялары көзделді. Атап айтқанда, өндірмейтін секторлар
үшін жедел өтеу, мұнай өндірушілер үшін - өтеудің екі есе нормасы көзделді.
Шағын және орта бизнес кәсіпорындары үшін корпоративтік табыс салығы
бойынша аванстық төлемдерді төлеу туралы талап алынып тасталады.
Сонымен қатар, барлық кәсіпорындар үшін залалдар мерзімдерін 3 жылдан
10 жылға дейін ауыстыру туралы шешім қабылданды.
Жалпы, салықтық жүктеменің төмендеуі тек 2009 жылы кәсіпорындарға 500
млрд. теңге босатуына және оларды экономиканы дамытуға жұмсауына мүмкіндік
береді.
(((( жылдың үшінші тоқсанында Мемлекеттік сатып алу туралы Қазақстан
Республикасы Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Заң жедел
түрде қабылданды. Ішкі сұранысты ынталандыру және отандық кәсіпорындарды
қолдау үшін мемлекеттік сатып алу тек қазақстандық өнім берушілерге басымды
түрде бағытталатын болады. Жедел шешімдер қабылдау, кепілдіктер, ұзақ
мерзімді тапсырыстар беру есебінен отандық бизнеске нақты көмек көрсету
үшін мемлекеттік холдингтер мен ұлттық компаниялар мемлекеттік сатып алуды
реттейтін заңнамалар әрекетінен шығарылды.
Үкімет әлемдегі қаржы және шикізат нарықтарындағы жағдайдың нашарлау
мүмкіндігіне байланысты 2009 – 2011 жылдарға арналған республикалық бюджет
жобасын қажеттілікпен қалыптастырды. Осы кезеңдегі бюджет кірістері
мұнайдың бір баррелі үшін 60 АҚШ долларындағы әлемдік бағасын негізге ала
отырып есептелген. Үкімет орта мерзімді кезеңде фискалдық тұрақтылықты
қамтамасыз ету қажеттілігін ескере отырып, 2009-2011 жылдарға арналған
республикалық бюджет жобасының параметрлерін түзетті. 2009 жылы бюджет
кірістері мұнайдың әлемдік бағасының бір баррелі үшін 40 АҚШ долларына
төмендеуін ескере отырып нақтыланды. Басымды емес шығыстар қысқартылды, ал
бірқатар бағдарламаларды қаржыландыру кейінгі мерзімге қалдырылатын болады.
Бұл ретте әлеуметтік шығыстар қысқартылған жоқ.
2009 – 2010 жылдары республикалық бюджет тапшылығы ЖІӨ-ге 3,4-3,5%
көлемінде жоспарланған, ал 2011 жылы ЖІӨ-ге 2,4%-ға дейін төмендетілетін
болады.
Үш жылдық республикалық бюджет ағымдағы жағдайда экономикалық
белсенділікті қолдау үшін түйінді құрал болып табылады. Жиынтықты сұраныс
пен іскерлік белсенділік бірінші кезекте, басымды инфрақұрылымдық және
индустриялық жобаларды қаржыландыруға, отандық кәсіпорындардың өнімдеріне
сұранысты және экономикадағы жұмыспен қамтылуды қамтамасыз ететін ауыл
шаруашылығын дамытуға, сондай-ақ адами капиталды дамытуға бағытталатын
бюджет шығыстарының жоғарғы деңгейін сақтау есебінен қамтамасыз етіледі.
Тұтастай алғанда, 2009 – 2011 жылдары мемлекеттік бюджеттен шығатын
инвестициялар 1,5 трлн. теңгеден аса өседі деп жобаланды.
Енді осы бағдарламалар мен оның бағыттары туралы.
Шикізат ресурстарына әлемдік бағаның құлдырауы әсерінен және капиталдың
сыртқы нарығына қол жеткізудің болмауына байланысты Қазақстан экономикасына
жаңа әлемдік экономикалық шындықтарға бейімделудің күрделі кезеңін бастан
өткізуге тура келеді, бұл экономикада құрылымдық өзгерістердің болуын талап
ететіні сөзсіз.
Қазақстан экономикасының ғаламдық құлдырау кезеңіне Қазақстан алтын-
валюта резервтерінің және Ұлттық қордың берік қорымен кіруде. Олардың жалпы
көлемі 2008 жылғы 1 қарашада 47 млрд. АҚШ долларынан астамды құрады.
Мемлекеттік борыштың мөлшері ЖІӨ-нің 1,5%-ынан аспайды, бюджет тапшылығы
төмен деңгейде тұр және ол да ЖІӨ-нің 2%-ынан аспайды.
Үкімет қалыптасқан жағдайды экономиканы сауықтыруға және оның болашақта
тиімді жұмыс істеуі үшін негіз қалауға пайдалануда. Жинақталған резервтер
Қазақстан экономикасын түзеу процесін жақсартуға мүмкіндік береді.
Бағдарламаның мақсаты Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық жағдайға
ғаламдық дағдарыстың теріс салдарын жұмсарту және болашақта сапалы
экономикалық өсу үшін қажетті негіздерді қамтамасыз ету болып табылады.
Мақсатқа жету үшін Үкімет, Ұлттық Банк пен Қаржылық қадағалау агенттігі
мынадай бес бағытта шоғырландыруды жоспарларды.
1. Қаржы секторын тұрақтандыру
2. Жылжымайтын мүлік нарығындағы проблемаларды шешу.
3. Шағын және орта бизнесті қолдау.
4. Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту.
5. Инновациялық, индустриялық және инфрақұрылымдық жобаларды іске
асыру.
Жобаны қаржылық қамтамасыз ету үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық
қорының 10 млрд. АҚШ доллары (1 200 млрд. теңге) көлеміндегі қаражат
пайдаланылатын болады. Олар мыналарға бағытталатыны туралы шешім
қабылданды:
1) қаржы секторын тұрақтандыруға – 4 млрд. АҚШ доллары (480 млрд.
теңге);
2) тұрғын үй секторын дамытуға – 3 млрд. АҚШ доллары (360 млрд. теңге);
3) шағын және орта бизнесті қолдауға – 1 млрд. АҚШ доллары (120 млрд.
теңге);
4) агроөнеркәсіптік кешенді дамытуға – 1 млрд. АҚШ доллары (120 млрд.
теңге);
5) инновациялық, индустриялық және инфрақұрылымдық жобаларды іске
асыруға – 1 млрд. АҚШ доллары (120 млрд. теңге).
Үкімет, Ұлттық Банк, Қаржылық қадағалау агенттігі, Самұрық-қазына
ұлттық әл-ауқат қоры (бұдан әрі – Самұрық-Қазына қоры) және ҚазАгро
ұлттық холдингі (бұдан әрі – ҚазАгро холдингі) осы қаражаттың нысаналы
және тиімді жұмсалуына тұрақты мониторинг пен бақылауды қамтамасыз етуді
міндетіне алды.
Жоспарды іске асыру бойынша Үкіметтен негізгі оператор болып Самұрық-
Қазына қоры шығатын болады. Ол үшін Үкімет Самұрық-Қазына қорын 607,5
млрд. теңгеге қосымша капиталдандыруды жүзеге асырды.
Самұрық-Қазына қоры мен ҚазАгро холдингі тиісінше 4 млрд. АҚШ
доллары және 1 млрд. АҚШ доллары сомасына облигация шығару жолымен Ұлттық
қордан қарыз алуды жүзеге асырады. Бұл үшін Ұлттық қордың инвестициялық
саясатына өзгерістер енгізілетін болады.
Экономикалық өсу қарқынының төмендеуі жағдайында Үкімет контрциклдық
бюджет саясатын, ал Ұлттық Банк - жағымды ақша-кредит саясатын жүзеге
асыратын болады. Алайда экономика мен қаржы секторын тұрақтандыру шамасына
қарай ақша-кредит және фискалдық саясаттар макроэкономикалық тұрақтылықты
қамтамасыз ету, оның ішінде, инфляцияның төмен қарқынын ұстап тұру
мақсатында қаталдандыратын болады.
Үкімет пен Ұлттық Банк төлем балансының және валюта бағамының жағдайын
бақылайтын болады.
Экономикада жинақталған салалық теңгерімсіздіктердің ішкі және сыртқы
өзгеруші жағдайларын ескере отырып, Үкімет 2009 жылы Қазақстанның 2020
жылға дейінгі әлеуметтік–экономикалық даму стратегиясын әзірлейді. Ол:
экономиканың сыртқы күштерге тұрақтылығын арттыруды;
елде инвестициялық климатты жақсарту үшін құрылымдық реформалар
жүргізуді;
инфрақұрылымды жаңғыртуды;
адами капиталды дамытуды;
экспортты, бірінші кезекте, агроөнеркәсіптік секторды дамыту есебінен
жедел әртараптандыруды;
мемлекеттік аппараттың тиімділігін арттыруды;
елдің сыртқы борышын тиімді басқаруды ескере отырып, таяудағы он жылға
арналған нақты басымдықтар мен даму индикаторларын белгілейді:
Бұл нәтижелерге бағдарланған жоспарлаудың жаңа қағидаттарын ескеретін
елдің бірінші ұлттық стратегиялық даму бағдарламасы болады.
Қаржы секторын тұрақтандыру туралы.
Отандық банк жүйесін қолдау қажеттілігі оның елдің экономикалық
жүйесіндегі маңызды рөлінің болуымен түсіндіріледі. Тәуелсіздік жылдарында
отандық банктер отандық экономикалық жүйенің ажырамас бөлігіне айналған,
оның жұмыс істеуін қамтамасыз ететін және оның нарық жағдайында дамуын
ынталандыратын жетілдірілген қаржы жүйесін қалыптастырды.
Отандық банктерге қолдау жасай отырып, мемлекет олардың ішкі экономика
мен нақты секторды кредиттеу көлемін сақтайтындықтарына, атап айтқанда,
шағын және орта бизнес субъектілерін қаржыландыруларына және ипотекалық
кредиттеу бойынша қолайлы жағдайды белгілейтіндіктеріне сенім арттты.
Мемлекеттің мақсаты – жалпы жүйе тұрақтылығын қолдау және сақтау. Бұл
мақсаттар үшін Қазақстанда тиісті реттеу мен қадағалау, сондай-ақ
депозиттерге кепілдік беру жүйесі бар. Жүйе тұрақтылығына қауіп төнген
жағдайларда мемлекет банк секторына жағдайды тұрақтандыруға қажетті
тәртіпте және көлемде қаржылық қолдау көрсетеді.
Мемлекет банктің борыштары бойынша ешқандай міндеттемелер алмайтыны
сияқты банктердің операциялық қызметіне араласпайды. Ағымдағы жағдайда
банктер банк депозиторларының мүдделері барынша қорғалатындай етіп активтер
мен пассивтерді тиімді басқаруды қамтамасыз етулері тиіс. Бұған қарамастан
мемлекет қызметі ел экономикасының одан әрі дамуына ықпал ететін жүйе
құраушы банктерге қатысты тұрақтандырушылық бастамаларымен шығады.
Қаржы секторын тұрақтандыру үшін мынадай шаралар қабылдану көзделді:
Біріншіден, қарапайым және ерекше артықшылығы бар акцияларды сатып алу,
сондай-ақ реттелген қарыздар беру арқылы төрт жүйе құраушы банктерді
қосымша капиталдандыру. Бұл ретте банктерге мұндай мемлекеттік қолдау
көрсетудің басты шарттарының бірі капиталды банк акционерлерінің өздерінің
ұлғайтуы болып табылады.
Қазіргі таңда банктер берген қарыздардың 35,6%-ы құны айтарлықтай
төмендеген жылжымайтын мүліктермен және жермен қамтамасыз етілген. Бұл
банктер активтерінің сапасын төмендетеді. Осыған байланысты банк секторында
залалдардың едәуір көлемі әлеуетті жинақталуда. Банк секторын сауықтыру
үшін Қаржылық қадағалау агенттігі банктер құрған провизияларға қойылатын
талаптарды арттырады. Бұл банктердің өз шығындарын қабылдауына және оларды
жасақталған провизиялар есебінен шығынға жазуына септігін тигізеді. Бірақ,
банктердің провизияларды құруы үшін қосымша капитал қажет.
Банктерді қосымша капиталдандырудың жалпы сомасы кемінде 4 млрд. АҚШ
долларын (480 млрд. теңге) құрайды, олардың ішінде:
1 млрд. АҚШ доллары (125 млрд. теңге) төрт жүйе құрушы банктердің
(Қазақстанның Ұлттық Банкінің, Қазкоммерцбанктің, Альянс банкі мен ТӘБ-нің)
қарапайым акцияларын сатып алу түрінде берілетін болады.
3 млрд. АҚШ доллары (355 млрд. теңге) реттелген борыш түрінде және
дауыс беру құқығын бермейтін ерекше артықшылығы бар акцияларды сатып алу
арқылы берілетін болады.
Берілген қаражатты банктер резервтердің (провизиялардың) барабар
деңгейін қалыптастыруға және ел ішінде қарыз алушыларға кредиттер беруге
жіберуі тиіс.
Мемлекет банктер капиталының бақылау пакетін сатып алмайтын болады.
Құны 2008 жылғы 24 қарашада, яғни, банк ұсыныс жасаған күнге дейін
Лондондық және Қазақстандық қор биржаларында акцияларға баға белгілеуге
байланысты белгілі болатын банктердің дауыс беруші акцияларының 25%-ына
дейін Самұрық-Қазына қорының меншігіне түседі.
Мемлекет капиталданған банктердің ұзақ мерзімді қатысушысы болып
қалмайды. Әлемдік қаржы дағдарысының бәсеңдеуі және халықаралық капитал
нарықтарына жол ашылған жағдайда Самұрық-Қазына қоры нарық қағидаттары
бойынша банктердің қатысушылары құрамынан шығатын болады, бірақ акцияларды
сату бағасы сатып алу бағасынан төмен болмайтын шарт негізінде. Банктердің
акционерлері 5 жыл ішінде акциялардың мемлекеттік пакетін қайта сатып
алатын құқыққа ие болады.
Самұрық-Қазына қоры банктердің сыртқы борыштарын қайта құрылымдау
жөнінде шаралар қабылдайтын болады. Банктер жеткілікті өтімділікке ие
болады, ал қайта құрылымдау сыртқы қорландырудың шектеулі қолжетімділігіне
байланысты қаржыландыру қаупін азайтуы тиіс. Егер сыртқы борыштарды қайта
құрылымдау жөніндегі жұмыстың тиісінше тиімділігі болмаса және банктердің
қауіптерге ұшырағыштығы олардың депозиторларының мүдделеріне қауіп
төндіретін болса Қаржылық қадағалау агенттігі соңғы шара ретінде
қолданыстағы заңнамаға сәйкес консервациялау рәсімдері шеңберінде
банктердің активтері мен міндеттемелерін мәжбүрлеп қайта құрылымдауды
жүргізуі мүмкін.
Екіншіден, Стресті активтер қоры құрылды.
Стресті активтер қорының қызметі қазақстандық банктердің кредиттік
портфельдерінің сапасын жақсартуға бағытталатын болады. Банктердің сенімсіз
активтерін сатып алу және кейіннен оларды басқару осы мақсатты іске
асырудың негізгі тетігі болады. Макроэкономикалық, нарықтық және басқа да
факторлар әсерінен елеулі тәуекелдерге ұшырайтын (құнсыздануға) активтер,
атап айтқанда, банктердің жылжымайтын мүлік және жер кепілдігімен қарыздар
беруі осындай активтер ретінде қарастырылады.
Банктерден мұндай қарыздарды сатып алу банктердің теңгерімін өтімділігі
аз активтерден тазартуға және банктерге өз залалын мойындауға мәжбүрлейді.
Активтерді сатып алу Стресті активтер қоры айқындайтын дисконтты немесе
тәуекелдерді бөлудің басқа нысанын (банктер құратын провизиялардың көлемін
ескеретін) теңгерімдік құны бойынша жүзеге асырылады.
2008 жылы республикалық бюджеттен Стресті активтер қорын
капиталдандыруға алғашқы траншпен 52 млрд. теңге бөлінді. 2009 жылы Қордың
жарғылық капиталы республикалық бюджет қаражаты есебінен 122 млрд. теңгеге
дейін жеткізілу жоспарланды (((..
Үшіншіден, банктердің міндеттемелеріне уақтылы қызмет көрсетуді
қамтамасыз ету мақсатында өтімділіктің қосымша көздері ұсынылатын болады.
Атап айтқанда, Ұлттық Банк репо операциялары бойынша қамтамасыз ету ретінде
қабылданатын құралдардың тізібесін кеңейту туралы шешім қабылданды.
Ресурстық базаны тұрақтандыру мақсатында ұлттық компаниялардың,
акционерлік қоғамдардың, мемлекеттік кәсіпорындардың және жарғылық
капиталына мемлекет қатысатын заңды тұлғалардың, сондай-ақ активтері Ұлттық
Банктің басқаруындағы мемлекеттік ұйымдардың уақытша бос ақша қаражаты
отандық банктердің депозиттерінде орналастырылатын болады.
Төртіншіден, қаржы секторында мемлекеттік реттеу жетілдірілетін басты
мақсат етіп қойылды.
Қаржылық қадағалау агенттігі пруденциалдық реттеу шеңберінде банктердің
сыртқы міндеттемелерінің және тұтастай көтерме қаржыландыру деңгейін
төмендету бойынша жұмыстар жалғасатын болады. Бұл ретте банк заңнамаларының
қолданыстағы және жаңадан енгізіліп жатқан талаптары банктерді
қорландырудың әртараптандырылған базасын құруға ынталандыруы тиіс, яғни
белсенді операцияларды көп дәрежеде депозиттік база, атап айтқанда жеке
тұлғалардың есебінен қаржыландыру.
Таңдаулы халықаралық практика негізінде банктердің капиталдандыру
есебінің тәсілдері оңтайландырылатын болады. Банк активтерін жіктеудің
қолданыстағы тәртібі оңтайландырылатын болады, бұл банк активтеріне жанама
факторлардың болуы мүмкін, оның ішінде экономика секторларында іскерлік
белсенділіктің төмендеуі, жағымсыз сыртқы құбылыстарға ұшырау, айырбас
бағамдарының күтіліп отырған тұрақсыздығы әсерін ескере отырып банктердің
қосымша резервтерді (провизияларды) қалыптастыруын көздейді.
Тәуекелдерді басқару жүйесіне және банктердегі ішкі бақылауға талаптар
күшейтілетін болады. Ең алдымен банктер өтімділікті жоғалту тәуекелі
мониторингіне тәсілдерді елеулі түрде қайта өңдеуі тиіс болады, ал
банктердің активтері мен пассивтерін басқару стресті ахуалдардың туындауын
ескере отырып үлгіленуі тиіс.
Көрсетілген шаралар банктерге жекеше де, шоғырландырылған негізде де,
сондай-ақ банк конгломераты шеңберінде де қолданылатын болады.
Бесіншіден, жинақтаушы зейнетақы жүйесінің жаңа жағдайлардағы жұмыс
істеу тетіктері пысықтау жоспарланды.
Зейнетақы қорларының салымшыларының мүдделерін қорғау мақсатында Үкімет
халықтың зейнетақы жүйесіндегі жинақтарының сақталуын, жинақтаушы зейнетақы
қорларынның салымшылары үшін ашықтықтың жоғары деңгейін қамтамасыз етеді,
олардың хабардар етілуін және қаржылық сауаттылығын арттырады.
Халықтың зейнетақы қорларына барлық салымдарын мемлекет зейнетақы
жинақтарын төлеу сәтіне инфляцияның деңгейінде олар бойынша кірістерді
есепке ала отырып кепілдік береді. Үкімет азаматтарға зейнетақы қорларынан
тұрақты төлем мониторингін жүзеге асыратын болады және жыл сайын инфляция
есебі бойынша зейнетақы жарналары және зейнеткерлікке шыққан сәттегі іс
жүзіндегі жинақтар арасындағы айырмашылықтың орнын толтыру үшін
республикалық бюджетте жыл сайын қажетті қаражат қаражат көзделеді.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық портфельдерін
әртараптандыру үшін Үкімет пен Самұрық-Қазына қоры зейнетақы активтерін
басым инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшін тарту жөнінде шара
қабылдайды, сондай-ақ құрылған Стресті активтер қоры инвестициялық рейтингі
бар борыштық бағалы қағаздарды шығаруды қамтамасыз етеді.
Қаржылық қадағалау агенттігі жинақтаушы зейнетақы қорларының
инвестициялық саясатын жетілдіруді, сондай-ақ зейнетақы активтерінің
сақталуын және қорлар мен зейнетақы активтерін басқарушылардың
жауапкершілігін арттыруды қамтамасыз ету мақсатында олардың қызметін
қадағалауды жалғастырады.
Жылжымайтын мүлік нарығындағы проблемаларды шешу мәселесі бойынша
Азаматтардың тұрғын үй проблемаларын шешу және Астана мен Алматы
қалаларында жылжымайтын мүлік нарығын жандандыру үшін Самұрық-Қазына қоры
арқылы ипотекалық кредит берудің және тұрғын үй секторын дамытудың арнайы
бағдарламасы іске қосылатын болады. Осы бағдарламаны қаржыландыруға Қор
Ұлттық қордың және жинақтаушы зейнетақы қорларының қарыз қаражатын тарту
есебінен қалыптастырылатын 5 млрд. АҚШ доллары (600 млрд. теңге) мөлшерінде
сома беретін болады. Осы бағдарламаның қаражаты есебінен екінші деңгейдегі
банктер арқылы Алматы және Астана қалаларында құрылысы аяқталмаған тұрғын
үй кешендерін аяқтауға қарыздар беру қамтамасыз етілетін болады.
Екінші деңгейдегі банктер мен тұрғын үйді әділ бағасы бойынша сатуға
дайын құрылыс салушы компаниялар осы бағдарламаға қатысушылар болады.
Жылжымайтын мүлік нарығындағы ахуалды тұрақтандыру бойынша
бағдарламаның негізгі параметрлері мынадай:
1) Самұрық-Қазына қоры екінші деңгейдегі банктерде жеңілдікті ставка
бойынша 15 жылға бірқатар несиелік желілер ашатын болады. Өз кезегінде
екінші деңгейдегі банктер қарыз алушылардың әр түрлі топтарына ипотекалық
кредиттерді мерзімінен бұрын өтеу құқығымен 10,5 % -12,5 %-бен 15 жыл
мерзімге дейін береді (((..
2) қаражаттың бір бөлігі жаңа қарыз алушылар үшін түпкілікті ставканың
10,5 % деңгейінде болуын және 2009 жыл бойы іске асырылуын көздейтін жаңа
ипотекалық бағдарламаға жіберілетін болады. Осы бағдарлама халыққа ипотека
бойынша жеңілдікті ставкалармен және тұрғын үйдің қол жетімді бағасы
бойынша тұрғын үй алуға мүмкіндік береді. Екінші деңгейдегі банктер
құрылысы аяқталмаған объектілерде пәтерлер сатып алуға ипотекалық қарыздар
беру жолымен қарыз алушы-құрылыс компаниялармен ахуалды түзетуге және
кредиттік портфельдің сапасын елеулі дәрежеде жақсартуға мүмкіндік алады.
3) екінші деңгейдегі банктер бұған дейінгі кезеңдерде алаңы 120 шаршы
метрден аспайтын тұрғын үй алуға ипотекалық қарыз алған және осы ипотекалық
қарызға қызмет көрсету бойынша өз міндеттемелерін адал орындаған, қарыз
алушының, ипотекалық қарыз алуды қамтамасыз ететін тұрғын үйді қоспағанда,
басқа тұрғын үйі болмаған жағдайда кредит желісінің бір бөлігін қарыз
алушылар үшін ипотекалық қарыз бойынша пайыздық ставкаларды 10,5 % – 12,5 %-
ға дейін төмендетуге бағыттайды.
4) өз кезегінде мемлекет ұлттық компаниялардың және мемлекет қатысатын
акционерлік қоғамдардың тұлғасында Астана және Алматы қалаларының нарығынан
әділ бағамен жаңа тұрғын үйлер сатып алынады.
Үкімет, сондай-ақ тұрғын үйге қол жетімділікті қамтамасыз ету бойынша
шаралар қабылдайтын болады. Бұл үшін қолданыстағы тұрғын үй құрылысын
дамыту бағдарламасына өзгерістер енгізіледі (((..
Әкімдіктерге пәтерлерді құрылысы аяқталған объектілерде және дайындығы
жоғары дәрежедегі объектілерде жеке құрылыс салушылардан белгіленген баға
бойынша сатып алу құқығы берілетін болады. Бұл тұрғын үй бағдарламасын іске
асыруды жеделдетуге мүмкіндік береді.
Азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз етуді ұлғайту мақсатында жалгерлік
тұрғын үй құрылысына 15 млрд. теңге жіберілетін болады. Бұл қосымша 265 мың
шаршы метр жалгерлік тұрғын үйді пайдалануға беруге мүмкіндік береді.
Мемлекеттік бағдарлама шеңберінде салынған барлық объектілер тұрғын үй
құрылыс жинақтарының жүйесі арқылы сатылатын болады. Бұл халықтың басым
санаттарына жылдық 4 %-дан аспайтын пайыздық ставка бойынша алдын ала
тұрғын үй қарыздарын ұсынуға және тұрғын үй сатып алу үшін бастапқы
салымның жинақталуына байланысты қиындықтарды болдырмауға мүмкіндік береді.
Үлескерлердің құққтарғын қорғауды арттыру мақсатында Үкімет үлестік
құрылыс мәселелері бойынша заңнамаға өзгерістер енгізетін болады.
Шағын және орта бизнесті қолдау бағытында
Экономиканы отандық қаржы институттары тарапынан қаржыландырудың
қысқаруы жағдайында шағын және орта бизнеске көмек көрсету жалғасатын
болады. Мемлекеттік қолдау олардың салалық тиістілігіне қарамастан, шағын
және орта бизнестің барлық субъектілеріне көрсетілу көзделді.
Біріншіден, осы мақсаттарға Самұрық-Қазына қоры 2009 жылы қосымша 1
млрд. АҚШ долларын (120 млрд. теңге) бөледі. Бөлінетін қаражат шеңберінде
70% ағымдағы жобаларды қайта қаржыландыруға және 30% жаңа жобаларды іске
асыруға бағытталады.
Екінші деңгейдегі банктер шағын және орта бизнеске кредит беру бойынша
барлық бағдарламалардың операторлары болады. Самұрық-Қазына қоры бөлетін
қаражат шеңберінде бір жобаны қаржыландыруға арналған лимит 3-тен 5 млн.
АҚШ. долларына дейін өседі.
Үкімет Самұрық-Қазына қорымен бірлесіп шағын және орта бизнес үшін
сыйақы ставкасын тұрақтандыру бойынша дағдарысқа дейінгі деңгейге дейін
(14%-дан аспайтын) шара қабылдайды, сондай-ақ тиімді ставканы тіркей
отырып, шағын және орта бизнесті қолдау бойынша қабылданған барлық
бағдарламалар қайта қаралады (((..
Даму кәсіпкерлікті дамыту қоры шағын және орта бизнеске берілетін
кредиттерге кепілдік беру тетігін енгізіледі.
Екіншіден, Самұрық-Қазына қоры ауылдық жерде шағын кредит берудің,
оның ішінде ауылдық кәсіпкерлерге кредит берудің бағдарламасын әзірлейді.
Үшіншіден, шағын және орта бизнес субъектілерін тұрақты тапсырыстармен
қамтамасыз ету мақсатында оларға Мемлекеттік сатып алу туралы жаңа заңның
қолданылуы шеңберінде мемлекеттік органдардың, мемлекеттік холдингтер мен
ұлттық компаниялардың мемлекеттік тапсырыстарына қол жеткізуі ұсынылады.
Жер қойнауын пайдаланушылармен және сервистік компаниялармен
қазақстандық қатысуды ұлғайту бойынша жұмыс күшейтіледі.
Төртіншіден, Үкімет кәсіпкерлікті дамыту үшін әкімшілік кедергілерді
төмендету және рұқсат беру жүйесін одан әрі жетілдіру бойынша жұмысты
жалғастырады.
Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту турасында
Агроөнеркәсіптік кешенді дамуға ерекше назар аударылатын болады.
Агроөнеркәсіп сектор экономиканы тұрақтандыру мен сауықтыру бағыттарының
бірі ретінде белгілеуге мүмкіндік беретін негізгі факторлар мыналар.
1. Агроөнеркәсіптік кешен жұмыспен қамтылған халықтың жалпы санының 30%-
ын шоғырландырады. Сондықтан ол халықты жұмыспен қамту деңгейін қолдауға
бағытталған шаралардың орталық буыны болып табылады.
2. Ауыл шаруашылығы өнімдеріне сұраныс жағымсыз экономикалық үрдістің
әсеріне ұшырау деңгейі барынша аз.
3. Агроөнеркәсіптік кешен елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету
жөніндегі міндетті шешеді.
4. Қазақстан экспорт нарығында өнімнің бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз
ету үшін жеткілікті түрде салыстырмалы артықшылықтарға ие болып отыр (((.
Көрсетілген себептерге қарай агроөнеркәсіп секторындағы өндірісті
қолдау мен көлемін кеңейту экономикалық белсенділіктің және халықтың
жұмыспен қамтылуының артуына, ал орта мерзімді перспективада – экспортты
әртараптандыру мен экономикалық дамудың орнықтылығын қамтамасыз етуге
елеулі түрде оң ықпалын тигізеді.
Агроөнеркәсіптік кешенді дамытуға арналған республикалық бюджеттен
шығыстар 2009 – 2011 жылдары 350 млрд. теңгеге жуықты құрайды.
Агроөнеркәсіптік кешенді қолдауға ҚазАгро холдингінен қосымша 1 млрд.
АҚШ доллары (120 млрд. теңге) көлемінде қаражат берілетін болады. Жобалар
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялармен бірлесіп іске асырылады.
Инвестициялар, ең алдымен, астық секторы, ет және сүт өнімдерін қайта
өңдеу және жеміс-көкөніс дақылдарын өндіру сияқты қолданыстағы секторларды
қолдауға және жаңа экспортқа бағдарланған секторларды дамытуға бағытталатын
болады. Дамыған экспорттық инфрақұрылымдары бар жылыжай шаруашылықтарының,
көкөніс қоймаларының, құс фабрикаларының, тауарлы-сүт фермаларының, семірту
алаңдары мен сойыс пункттерінің желілері құрылатын болады. Қазіргі заманғы
ет өңдеу кешендерін ұйымдастыру, тамшылатып суландыру технологияларын
қолданып жеміс-көкөніс дақылдарын өндіруді және жіңішке жүн талшығын терең
өңдеуді дамыту, Қазақстан астығы экспортының инфрақұрылымын дамыту,
аграрлық техникалық маркеттерді құру және дамыту, сондай-ақ ауыл
шаруашылығы техникасын құрастыру жөніндегі жобалар іске асырылады.
Инновациялық, индустриялық және инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру
Экономикалық дамудың жүйелік проблемаларын шешу және халықты жұмыспен
қамту деңгейін қолдау үшін ауқымды құрылыс жүргізу және инфрақұрылымды
жаңғырту қамтамасыз етілетін болады. Экономикалық өсуді қолдау мақсатында
Қазақстанның 30 корпоративтік көшбасшысы бағдарламасын іске асыру бойынша
белсенді жұмыс жалғасасын табады.
Инфрақұрылымға, әсіресе электр энергетикасы секторына инвестициялар
ұзақ мерзімді кезеңде тұрақты дамуды қамтамасыз ету үшін маңызы зор болады.
Инвестицияларды, ең алдымен, экономиканың шикізат емес секторына одан әрі
тарту, инфрақұрылымдық проблемаларды шешуге байланысты болады.
Үздік әлемдік практика инфрақұрылымды дамыту экономикалық белсенділікті
қолдау және дағдарыс кезінде халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету
жөніндегі барынша тиімді құралдардың бірі болып табылатындығын көрсетіп
отыр.
Инновациялық, индустриялық және инфрақұрылымдық жобаларды іске асыруға
Самұрық-Қазына қоры қосымша 1 млрд. АҚШ долларын (120 млрд. теңге) бөледі
және 2009 жылы 3 млрд. АҚШ доллары мөлшерінде тікелей шетелдік
инвестициялар тартылатын болады. Бұдан басқа, Самұрық-Қазына қорының
жобаларын қаржыландыруға зейнетақы қорларының қаражаты тартылады.
Электр энергетикасы саласының инвестициялық тартымдылығын арттыру үшін
Үкімет келесі жылдан бастап әр жылдарға бөле отырып кемінде жеті жыл
мерзімге арналған энергия өндіруші ұйымдардың тобы бойынша шектеулі
тарифтерді бекітеді және оны бұған дейінгі жылдың инфляциясын ескере отырып
жыл сайын түзететін болады. Электр энергиясына арналған шекті тарифтер жаңа
активтерді құруға, электр энергетикасындағы қазіргі энергия жинақтайтын
қуаттарды кеңейтуге, жаңартуға, қайта жаңалауға және техникалық қайта
жарақтандыруға инвестициялар тартуды қамтамасыз етіледі.
Электрожелілік активтерді дамыту үшін тарифтерге инвестициялық
құрауышты енгізу көзделуде. Осыған байланысты Үкімет электр желісіне
қосылғаны үшін төлемді толығымен алып тастайды.
Үкімет энергияны үнемдеу және энергияның қайта жаңартылатын көздерін
пайдалану жөніндегі шаралар кешенін қосымша пысықталады.
Үкімет халықтың нақты табыстарының сақталуы жөніндегі барлық шараларды
қабылдайды және Мемлекет басшысының 2009 – 2011 жылдары әлеуметтік
төлемдерді, зейнетақыны және бюджет саласының қызметкерлеріне жалақыны
арттыру жөніндегі тапсырмаларын іске асыруды қамтамасыз етеді.
Атап айтқанда, 2009 және 2010 жылдары зейнетақының, жалақы мен
стипендиялардың мөлшері 25%-ға ұлғаятын болады. 2011 жылға қарай базалық
зейнетақы төлемдерінің мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінен 50%-ға дейін
ұлғайтылады.
Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың және арнайы мемлекеттік
жәрдемақылардың мөлшері жыл сайын 9%-ға ұлғайып отырады.
2010 жылдан бастап, сондай-ақ 4-ші және одан көп бала тууына байланысты
біржолғы жәрдемақының мөлшері 50 айлық есептік көрсеткішке дейін және бал
бір жасқа толғанға дейін күтімі бойынша ай сайынғы жәрдемақы 2007 жылғы
деңгеймен салыстырғанда 2,5 есе ұлғаятын болады.
Кәсіпорындарда өндіріс көлемі төмендеген жағдайда Үкімет ірі
компаниялармен қызметкерлердің жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету бойынша
жұмыс істейді.
Қажет болған кезде Үкімет облыстардың, Астана және Алматы қалаларының
әкімдерімен бірлесіп, қоғамдық жұмыстардың белсенді түрлерін қолданып және
өңірлерде жаңа жұмыс орындардың ашып, оның ішінде инфрақұрылымдық және
әлеуметтік объектілердің ауқымды құрылысы арқылы, оның ішінде 100 мектеп,
100 аурухана жобасы шеңберінде халықтың жұмыспен өнімді қамтылуын арттыру
жөнінде қосымша іс-шаралар көздейтін болады.
Ішкі нарықта тауарлардың тапшылығына және бағалардың өсуіне жол бермеу
мақсатында Үкімет бірінші кезекте қажетті тауарлардың - ет, құрғақ сүт,
өсімдік майы, қант және күріштің тұрақтандыру қорларын қалыптастыру
жөніндегі жұмысты жалғастырады.
Тұтастай алғанда тұрақтандыру шараларын іске асырудан Қазақстан
экономикасы қосымша 2 172 млрд. теңге көлемінде мемлекеттік қолдау алады,
олардың ішінде, мыналардың есебінен:
Ұлттық қор қаражаты – 1 200 млрд. теңге;
Ұлттық Банк шаралары – 350 млрд. теңге;
жаңа Салық кодексін қолдану шеңберінде салықтық жүктемені төмендету –
500 млрд. теңге;
Стресті активтер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Әлемдік қаржы дағдарысы: себептері, салдары және оған қарсы шаралар
кешені
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Әлемдік қаржы дағдарысының шығу себептері және оның дүниежүзі
экономикасына кері әсері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .5
1.( Әлемдік қаржы дағдарысына қарсы Қазақстан Республикасындағы
шаралар кешені
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Дағдарыстың бастапқы кезеңіндегі оған қарсы ойластырылған шараларды
бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .21
2 Қазақстан Республикасы бойынша Жол картасы бағдарламасының нәтижелерін
бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .26
2.1 Жол картасын бағдарламасының орындалау барысына талдау
... ... ... .26
2.2 Жол картасы бағдарламасы бойынша Қостанай облысында жүзеге
асырылған іс(әрекеттерді талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...35
2.2.1 Қостанай облысының 2008 жылғы әлеуметтік-экономикалық
дамуын талдау (Жол картасы бағдарламасына дейінгі жағдай)
..35
2.2.2 Облыс бойынша Жол картасы бағдарламасының орындалу
барысын бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 39
3 Жол қартасы Стратегиялық бағдарламасын одан әрі дамыту бағыттары ...
42
3.1 Жол қартасы (2020 бағдарламасының негізгі бағыттары
және оларды жүзеге асыру жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
3.2 Қостанай обылысы бойынша Жол картасы – 2010 бағдарламасын
жобалары және оларды жүзеге асыру мүмкіндіктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.58
Қосымшалар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .60
Кіріспе
Жол картасы – америкалық мәдениеттен енген атау. Ағылшын тілінде Road
map, яғни бұл ұғымның мағынасы алдыға қалай жүру керек екенін айқындайтын
жоспар дегенге саяды. Жол картасы бағдарламасы Қазақстанда пайда болған
жоқ. Бұл жоспар палестин-израиль қақтығысын реттеу жолында БҰҰ-ның
қабылдаған шараларының бірі.
Ал еліміздегі Жол картасы – Қазақстанның дағдарысқа қарсы қабылдаған
жоспарының атауы. Бұл бағдарлама, негізінен, аймақтардағы әлеуметтік
мәселелерді шешуге бағытталған. Жұмыссыздыққа қарсы күрес, маман-кадрларды
даярлау сияқты күрделі міндеттерді реттейді. Жол картасы аясында
Үкіметтен барлық салаға қаржы бөлінген. Және республиканың алыс аудандары
мен елді мекендерін түгелдей қамтуы тиіс.
Жол картасы бағдарламасы мелекеттің экономиканы әртараптандыруды және
бәсекеге қабілеттілігінің өсуін қамтамасыз ететін оның шикізат емес
секторларын жедел дамытуды көздеген Үдемелі индустралды(инновациялық даму
Стратегиясына еш қайшылық туғызбай қайта осы Стартегияның орындаулына
септігін тигізетіні сөзсіз. Жалпы Қазақстан Республикасы елдің
әлеуметтік(экономикалық жағдайын жақсартуда, елді бәсекеге қабілетті
мемлекеттердің санатына қосуда көптеген істер атқарып жатыр. Мұны әлем
жұртшылығы мойындап қана қоймай, жоғары бағалап отыр. Бұл тұрғыдағы
Қазақстанның іс әрекеттері, тындырып жатқан қыруар істері көптеген елдер
үшін алмасуға болатын тәжірибе болып отыр. Бұл жөнінде Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Назарбаев өзінің халыққа Жолдауында (((, 2010-
2014 жылдарға бағытталған елдiң индустриалды - инновациялық дамуы
мемлекеттiк бағдарламасы қабылданды. Айтылған бағдарлама аясында
республикалық және аймақтық маңызы бар жобалардан тұратын Қазақстанды
индустриялдандыру картасында көрсетілді (((.
Жұмысбастылық пен жұмыссыздық, жаңа жұмыс орындарының ашылуы сияқты
көрсеткіштер дағдарысқа дейінгі деңгейден жақсара түскені Жол картасының
дұрыс жолға қойылғанына куә. Демек бұл істердің орындалу барысын талдау,
зерттеу, бағалау және қорытындылар шығару ел экономикасының алға басуының
кепілі. Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі де осында.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты Жол картасы бағдарламасының дағдарыс
кезіндегі қиындықтарды жеңудегі рөлін зерттеу.
– Осы мақсатқа жету барысында мынадай ақсаттар қойылды:
– әлемдік қаржы дағдарысының шығу себептерін, оған
қарсы шаралар кешенін зертеу;
– Қазақстан Республикасы бойынша қабылданған Жол картасы
бағдарламасының нәтижелерін бағалау;
– Жол картасы бағдарламасы бойынша Қостанай облысында
жүзеге асырылған іс(әрекеттерді талдау
– Жол қартасы (2020 бағдарламасының негізгі
бағыттарын және оларды жүзеге асыру жолдарын саралау
– Қостанай обылысы бойынша Жол картасы – 2010
бағдарламасын жобалары және оларды жүзеге асыру
мүмкіндіктерін бағалау
Дипломдық жұмыс барысында негізінен Президенттің заңдары, Халыққа
Жолдаулары, Үкіметтің қалулылары, дағдарысқа қарсы қабылданған Бес қатыл
қадам бағдарламасы, Жол картасы бойынша Қостанай облысының жобалар тізімі,
Жол картасы ( (((( бағдарламасы Үкімет мүшелерінің сұхбаттары т.б.
құжаттар пайдаланылды.
1 Әлемдік қаржы дағдарысы: себептері, салдары және оған қарсы шаралар
кешені
1.1 Әлемдік қаржы дағдарысының шығу себептері және оның дүниежүзі
экономикасына кері әсері
АҚШ нарықтарынан туындаған дағдарыс бүкіл дүние жүзіне әсер етті. Уақыт
өткен сайын дағдарыс тереңдеп, жаңа өріс ала бастады. АҚШ нарықтарында
шыққанына қарамастан, бүкіл әлем нарықтарына әсер етуде. Бұл жағдай да әлем
нарықтарының бір- бірімен қаншалықты байланысты екенін көрсетеді. Осылайша
дағдарыс жергілікті бір оқиға болудан шығып, жаһандық жағдайға айналды.
Дағдарыс әсер еткен елдер шара қолдана бастады, бірақ қысқа уақытта барлық
елдердің бірігіп шара қолдануы керек екені белгілі болды.
Дағдарыс қарсаңында нарықтарда оптимист атмосфера бар еді. Жылжымайтын
құндылықтардың құны артып отыр еді. Мұнай бағасы да артқан талап аясында
артып отырды. Шілде айында мұнайдың бареліның бағасы 147 долларға жетті.
Мұнай бағасының артуы және құрғақшылық салдарынан азық-түлік
материалдарының бағасы артты, дағдарысқа айналды (((.
АҚШ-да тұрғын үй бағалары жоғарыландықтан, банктер осы салада несие
беріп, табас табуды жоспарлаған болатын. Төлем күштері төмен тұтынушылар да
осы несиелерден пайдаланған еді. Несие көмегімен үй алғандар тұрғын үй
құнының арты нәтижесінде, тұрғын үйдің қосымша бағасын кепіл ретінде
көрсетіп, жаңа несие алып жүрді. Мысалы он мың долларлық бір үй толығымен
несиемен алынған болса, үйдің құны елу пайыз көбейсе, үйдің бағасы он бес
мың болады, осылайша тұтынушы қосымша бес мың доллар кепіл ретінде
көрсетіп, жаңа несие алу мүмкіндігіне ие болатын.
Несие ашқан банктер несиелердің кері төленуін күтпестен, ипотекадағы
тұрғын үйлердің құнын көрсетіп, нарыққа акция шығарып, нарықтан жаңа
материал табуда және жаңа несиелер ашуда. Сатып алынған осы акциялар да
тұтынушыларға қор ретінде сатылып жатты.
АҚШ-да тұрғын үй бағасы төмендей бастағанда, төлем күші аз тұтынушылар
төлеуде қиыншылық шеге бастады, несиелері кері төленбеген үйлерді банктер
қайтып алды. Алынған үйлер банктерге ақшалай кері оралуы үшін сатыла
басталды, осылайша ұсыныста үй көп болғандықтан, баға одан сайын арзандады.
Тұрғын үй бағасындағы арзандау тұрғын үйге байланысты акциялардың
құнсыздануына жол ашты. Бұл жағдай аталмыш акцияларды сатып алған қаржы
мекемелерін қиыншылыққа итермеледі. Есепшот иелеріне қарсы төлем
жауапкершіліктері өзгермесе де банктердің болмыстары құнсызданғандықтан
капитал жетіспеушілігі басталды (((..
Банктер қалған қаржы мекемелерінен қарыз алып, кемшіліктерін толтыруы
керек еді, алайда жағдай қауіпті әрі бұлыңғыр болғандықтан, қарыздану
қымбатқа түсті. Осы жағдайда банктер жаңа несие ашуға жылы қарамай, қаржы
жүйесі тарылды. Осы жағдай қаржы жүйесінде сенімсіздік атмосферасын
қалыптастырды және банктер банкрот бола бастады. Қаржы дағдарысы іс
жүзіндегі салаға да әсер ете бастаған болатын.
Нарық тарылғандықтан, сұраныстың азаюы инвесторларды қинады. Қаржы
дағдарысының көлемі үлкен болғандықтан, әлем нарықтарына көп әсер етті.
Алтынның бағасының көтерілуі сенімсіз атмосфераның бір көрсеткіші болып
табылады. Осы дағдарыс 1929 жылы АҚШ-нда басталған үлкен дағдарыспен
салыстырылуда. Сол кезеңде АҚШ өте үлкен шығынға ұшырады, жұмыссыздық
шегіне жеткен еді. Аталмыш дағдарыс АҚШ-на көп жыл бойы әсер етті.
Несиелердің тарылуы инвестиция және тұтыну шешімдерінде бір шектемеге жол
ашатындықтан, жұмыссыздық пен тоқырау өрбуі мүмкін. Сондықтан осы тақырыпта
маңызды шаралар қолданылуда. АҚШ либералды экономиканың орталығы деп
аталуда және нарықта мемлекеттік шаралары аз деңгейде. Бірақ қаржы
дағдарысының қауіпті жағдайға келгені соншалықты кейбір банктер мемлекеттің
қатарына алынды. Кейбіреулер мұны социалистік көзқарас деп түсіндіруде.
Дағдарыстан бұрын мұнайдың бағасы артып, ең жоғары деңгейге жеткен
болатын. Шілде айында мұнайдың барель бағасы 147 доллар болған еді. Мұнай
экспорттайтын елдер мұнайдың бағасының артуына риза болғандарына
қарамастан, түтынушылар қымбатшылыққа наразы болатын. Осы қымбат баға
жалғасады деп болжаған елдер бюджеттерін осыған орай жоспарлап, төлемдерін
жобалаған еді. Бірақ қаржы дағдарысы ортаға шыққаннан кейін, нарықта
сұраныс азаяды деген көзқарас басым болды, бұл да бағаның жылдам
төмендеуіне себеп болды. Қазан айының ортасында шикі мұнай бағасы елу пайыз
арзандап, 70 доллардан төмендеді. Бұл мұнай экспорттайтын елдерге көп әсер
етті, OPEC-тің Мұнай Экспорттайтын елдер ұйымы жедел түрде бас қосуы
ұйғыралды. Аталмыш елдердің уайымға түскені соншалықты, ұйымның 17
желтоқсан күнгі кезекті жиналысын күтпестен, 24 қазан күні жиналды. Кейбір
мүше елдер жылдам төмендеген мұнай бағасын тежеу үшін өндірістің азайтылуын
ұсынды. OPEC әлем мұнай экспортының 40 пайызына жуық өндіріске ие
болғандықтан, баға өзгерісінде көп ықпал ете алмауы мүмкін, мұнай бағасы
төмендеуін жалғастырар еді.
АҚШ-да басталған дағдарыс барша әлемге әсер етті. АҚШ кейбір банктерді
өз қолына алды, Ирландия да банктарге мемлекеттік кепілді қамдады. Кейбір
елдер қолдау пакеттерін іске қосты, қиын жағдайындағы банктерге капитал да
берді. Қаржы дағдарысы тарылған кезеңде банктерде ақшасы бар азаматтар
уайымға түсіп, есепшоттарындағы ақшаларын кері алуды да ойлайды. Банктерден
шыққан ақша алтын секілді кейбір тауарларды алуда немесе ақшалай
сақталғанда, банктердің ақша мәселесі өрбуі мүмкін. Бұл жағдай қалған
бірқалыпты банктердің де банкротына жол ашуы мүмкін. Сондықтан кейбір елдер
банктерге кепілдік беріп, немесе кепілдік астындағы ақша мөлшерін арттыру
жолын таңдады (((.
Басқа жағынан қаржы дағдарысы әсер етіп, қиын жағдайда қалған, алайда
жаңа капитал көмегі арқылы құтқарыла алатын банктер банкрот болғанда,
экономикада сенімсіздік артады, дағдарыс одан сайын тереңдей түседі.
Сонымен қатар банкрот болған банктерден жұмыссыз қалған қызметкерлер
жұмыссыздық сақтандыру кепілдігін пайдаланып, осындай мекемелерге де әсер
етуі мүмкін. Бұл да экономикалық тоқырауды өрбітуі мүмкін. Сондықтан
банктердің мемлекет құрамына алынуы немесе оларға капитал бөлу орынды іс
секілді.
Қаржы мекемелері бір бірлеріне тікелей немесе жанамалы түрде тәуелді.
Дағдарыс атмосферасында да ең ықпалды саясат құралдары болып табылады.
Сондықтан банк банкроттарын тоқтату маңызды. Алайда банктерге берілген ақша
салық арқылы жиналғандықтан мұқият болу керек. Бірқалыпты жағдайда капитал
арқылы құтқарыла алмайтын банктерді ауқымды капиталмен ұстап тұру болымды
нәрсе емес. Сондықтан өте нашар жағдайдағы банктердің банкрот болуын елемеу
де нашар саясат деп қаралмайды.
Кейбір үлкен фирмалардың табыстарын төмендеп көрсетулері нарықты одан
сайын нашарлатты. Құтқару пакеттері алдымен қиын жағдайдағы банктер үшін
жоспарланса да, кейіннен іс жүзіндегі саланың фирмалары үшін де берілді.
Мысалы Жапония осындай фирмаларға қолдау беру үшін құтқару пакетін іске
қосты. Дағдарысқа байланысты әлем көлемінде жаңа реттеу керек екені ортаға
шықты. Көптеген бірінен соң бірі құтқару пакеттерін жариялағандықтан, сенім
арта түсті. ІМҒ пен Әлемдік банк секілді халықаралық ұйымдар араға кіріп,
қаржы дағдарысының өрбуіне кедергі болуға тырысты.
Дүние жүзінің қаржылық саласын тұрақтылықтан айырып, теңселтіп жіберген
дағдарыстың дамыған деген елдердің өзіне қандай шығын әкелгендігін бағалау
үшін мына көрсеткіштерге көз жүгіртсек, жеткілікті: дағдарыстың бір жылы
үдерінде американдық индекс Dow Jones– 25%-ға, неміс индексі DAX– 26%-ға,
ағылшындық индекс FTSE– 25%-ға, жапондық NІKKEІ– 32%ға, ал, көрші Ресейдің
биржалық индексі RTS– бірден 42%-ға құлдыраған. Капиталдардың жаһандық
айналымына қатты тартылғандықтан, Қазақстан осы дағдарыстың әсерін
алғашқылардың қатарында сезінді. Бұл сыртқы займдарды тарту
мүмкіндіктерінің күрт шектелуінен туындаған еді. Оның үстіне отандық
банктердің төлемдерінің негізгі ауқымы да дәл сол кезеңге сәйкес келді.
Сондықтан бірқатар сарапшылар Қазақстанның дамуы шектеліп, ел экономикасы
кері кететіндігін болжаған. Бірақ еліміз ол жорамал дұрыс болған жоқ (((.
Дағдарыс басталған АҚШ-нда орталық банк нарықтардың үміттеріне болымды
жауап беріп, пайыз көрсеткіштерін азайтты. Осы дағдарыс арқасында көптеген
ел мәселелерді шешу үшін бірге қозғалудың маңызын түсінді деуге болады.
1.( Әлемдік қаржы дағдарысына қарсы Қазақстан Республикасындағы шаралар
кешені
2007 жылдың екінші жартысында басталған әлемдік қаржы нарықтарындағы
тұрақсыздық Қазақстанның даму қарқынына әсер етті. Бұл отандық банктердің
сыртқы қаржылық ресурстарды тарту мүмкіндіктерін төмендетті, ал, ізінше,
ішкі экономикаға кредит беру көлемін қысқартуда көрінді. Бұдан басқа,
әлемдік нарықтағы азық-түлік тауарлары бағасының шапшаң көтерілуі
салдарынан экономикаға инфляциялық қысымды едәуір күшейтті.
Қазақстан Республикасының Үкіметі, Ұлттық Банкі мен Қаржы нарығы мен
қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау агенттігі әлемдік қаржы және тауар
нарықтарындағы тұрақсыздықтың теріс салдарын жұмсартуға бағытталған бірінші
кезектегі шаралар кешенін жедел қабылдады.
Өтімділіктің жаһандық тапшылығын тудырған қаржы дағдарысының екінші
толқыны әлемдік қаржы жүйесінің шеңберінен шықты және нақты секторға едәуір
теріс әсер етті. Осының нәтижесінде әлемдік экономиканың өсу қарқынының
едәуір және, ізінше, тауарлар мен қызмет көрсетулерге жаһандық сұраныстың
баяулауы байқалады.
Бұл отандық экономиканы тұрақтандыру және оңалту жөнінде жаңа қосымша
шаралар қабылдауды талап етеді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Ұлттық Банкінің және Қаржы нарығы
мен қаржы ұйымдарын ретте және қадағалау агенттігінің Экономиканы және
қаржы жүйесін тұрақтандыру жөніндегі 2009 – 2010 жылдарға арналған
бірлескен іс-қимыл жоспары Қазақстан Республикасы Президентінің
тапсырмаларын орындау үшін әзірленді. Бұл жоспар жаһандық дағдарыстың
Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық ахуалға теріс салдарын жұмсартуға
және болашақтағы сапалы экономикалық өсу үшін қажетті негізді қамтамасыз
етуге бағытталған шаралар кешенін айқындады.
Енді осы шараларға жеке(жеке тоқтала кетелік.
2007 – 2008 жылдары қабылданған шаралар
2007 жылдың күзінде Қазақстан қаржы дағдарысының алғашқы толқынымен
кезікті.
2007 жылдың қазанында Үкімет, Ұлттық Банк және Қаржы нарығы мен қаржы
ұйымдарын ретте және қадағалау агенттігі халықаралық қаржы және азық-түлік
нарықтарындағы тұрақсыздықтың теріс салдарын жұмсарту үшін бірқатар бірінші
кезекті шаралар қабылдады. 2007 жылдың күзінен бастап мемлекеттік бюджеттен
шамамен 550 млрд. теңге бөлінді.
Меншікті немесе қарыз қаражатын үлестік құрылысқа салған азаматтарды
тұрғын үймен қамтамасыз ету мақсатында құрылыс салушыларға екінші
деңгейдегі банктер арқылы 184,7 млрд. теңге бөлінді.
Шағын және орта бизнестің іскерлік белсенділігін қолдау үшін олардың
жобаларын шамамен 155 млрд. теңге сомаға қаржыландыру қамтамасыз етілді.
Агроөнеркәсіптік кешенді дамытуға және азық-түлік қауіпсіздігін
қамтамасыз етуге 135 млрд. теңге жіберілді.
Осы шараларға қосымша өтімділік тапшылығының проблемасы жедел шешілді
және ұлттық банк жүйесінің келесі сыртқы қауіптерге дайындығының қажетті
деңгейі қамтамасыз етілді.
Бірінші кезекті шаралар кешенін іске асыруды ескере отырып, ағымдағы
жылдың 9 айы ішінде ЖІӨ-нің өсуі шамамен 4%-ды құрады. Жұмыссыздық деңгейі
төмен деңгейде тұр және 7%-дан аспайды. Тұтыну бағаларының өсуін
тұрақтандыру мүмкіндігі туды. Ағымдағы жылғы 10 айда инфляция деңгейі 8,8%-
ды құрады, бұл жылдық болжамның кемінде 10%-ына сәйкес келеді. Қазақстандық
банктер өздерінің ішкі және сыртқы міндеттерін ойдағыдай орындауда. Екінші
деңгейлі банктердің экономиканы кредиттеуі өткен жылдың соңындағы деңгейде
сақталды. (((( жылдың 10 айы ішінде банктердегі депозиттер 21,8%-ға дерлік,
оның ішінде, халықтың депозиті 2%-ға ұлғайды.
(((( жылдың басынан бастап Үкімет, Ұлттық Банк пен Қаржы нарығы мен
қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау агенттігі ішкі және сыртқы нарықтағы
экономикалық жағдай мониторингін күшейтті және қосымша бірқатар шараларды
қарастырды.
Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қаржы жүйесінің
тұрақтылығы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
Қазақстан Республикасының Заңы әзірленіп, қабылданды, онда қаржы
ұйымдарының қасақана төлем қабілетсіздігіне дейін жеткізгені үшін әкімшілік
және қылмыстық жауапкершілік шаралары қатаңдатылды. Үкімет белгіленген
пруденциалдық нормативтерді бұзып отырған қаржы ұйымдарының қызметіне
араласуға қажетті нарық құралдарын ала отырып, банктің акцияларын мәжбүрлеп
сатып алуға құқық алады. Өз кезегінде, банктерге шығарылған облигацияларды
және құрылатын Стресті активтер қорының акцияларын мерзімінен бұрын сатып
алу құқығы берілді.
Банктерге деген сенімді сақтап қалу мақсатында заңда жеке тұлғалардың
салымдары бойынша кепілді қайтару сомаларын бұрын көзделген 700 мың
теңгеден 1 миллионға дейін, ал 2012 жылға дейін (3 жыл ішінде) - 5 млн.
теңгеге дейін ұлғайту көзделді.
(((( жылдың қарашасынан бастап ішкі міндеттемелер бойынша ең кіші
резервтік талаптар 5%-дан 2%-ға дейін, ал өзге міндеттемелер бойынша 7%-дан
3%-ға дейін төмендетілді. Бұл банктерге олардың ресурстық базасын шамамен
350 млрд. теңге көлемінде ұлғайтуға мүмкіндік беретін шара ретінде
қарастырылды.
2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап жаңа Салық кодексі қолданысқа енгізілу
жоспарланды, оның шеңберінде салықтық жүктемелерді, ең алдымен,
экономиканың шикізат емес секторы үшін салықтық жүктемелерді едәуір
төмендету көзделді.
Корпоративтік табыс салығы кезең-кезеңімен 2009 жылы 30%-дан 20%-ға
дейін, 2010 жылы 17,5%-ға дейін және 2011 жылы 15%-ға дейін төмендету
жоспарланды.
Қосылған құн салығының ставкасы (((( жылдан бастап 13-тен 12%-ға дейін
төмендету көзделді. ҚҚС салынатын айналымның ең аз көлемі 2 есе 38 млн.
теңгеге дейін ұлғаяды.
Әлеуметтік салық ставкаларының регрессивті шәкілінің орнына 11%
мөлшеріндегі бірыңғай ставка енгізілетін болады.
Экономиканың барлық кәсіпорындары үшін инвестицияларды жүзеге асыру
үшін салық преференциялары көзделді. Атап айтқанда, өндірмейтін секторлар
үшін жедел өтеу, мұнай өндірушілер үшін - өтеудің екі есе нормасы көзделді.
Шағын және орта бизнес кәсіпорындары үшін корпоративтік табыс салығы
бойынша аванстық төлемдерді төлеу туралы талап алынып тасталады.
Сонымен қатар, барлық кәсіпорындар үшін залалдар мерзімдерін 3 жылдан
10 жылға дейін ауыстыру туралы шешім қабылданды.
Жалпы, салықтық жүктеменің төмендеуі тек 2009 жылы кәсіпорындарға 500
млрд. теңге босатуына және оларды экономиканы дамытуға жұмсауына мүмкіндік
береді.
(((( жылдың үшінші тоқсанында Мемлекеттік сатып алу туралы Қазақстан
Республикасы Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Заң жедел
түрде қабылданды. Ішкі сұранысты ынталандыру және отандық кәсіпорындарды
қолдау үшін мемлекеттік сатып алу тек қазақстандық өнім берушілерге басымды
түрде бағытталатын болады. Жедел шешімдер қабылдау, кепілдіктер, ұзақ
мерзімді тапсырыстар беру есебінен отандық бизнеске нақты көмек көрсету
үшін мемлекеттік холдингтер мен ұлттық компаниялар мемлекеттік сатып алуды
реттейтін заңнамалар әрекетінен шығарылды.
Үкімет әлемдегі қаржы және шикізат нарықтарындағы жағдайдың нашарлау
мүмкіндігіне байланысты 2009 – 2011 жылдарға арналған республикалық бюджет
жобасын қажеттілікпен қалыптастырды. Осы кезеңдегі бюджет кірістері
мұнайдың бір баррелі үшін 60 АҚШ долларындағы әлемдік бағасын негізге ала
отырып есептелген. Үкімет орта мерзімді кезеңде фискалдық тұрақтылықты
қамтамасыз ету қажеттілігін ескере отырып, 2009-2011 жылдарға арналған
республикалық бюджет жобасының параметрлерін түзетті. 2009 жылы бюджет
кірістері мұнайдың әлемдік бағасының бір баррелі үшін 40 АҚШ долларына
төмендеуін ескере отырып нақтыланды. Басымды емес шығыстар қысқартылды, ал
бірқатар бағдарламаларды қаржыландыру кейінгі мерзімге қалдырылатын болады.
Бұл ретте әлеуметтік шығыстар қысқартылған жоқ.
2009 – 2010 жылдары республикалық бюджет тапшылығы ЖІӨ-ге 3,4-3,5%
көлемінде жоспарланған, ал 2011 жылы ЖІӨ-ге 2,4%-ға дейін төмендетілетін
болады.
Үш жылдық республикалық бюджет ағымдағы жағдайда экономикалық
белсенділікті қолдау үшін түйінді құрал болып табылады. Жиынтықты сұраныс
пен іскерлік белсенділік бірінші кезекте, басымды инфрақұрылымдық және
индустриялық жобаларды қаржыландыруға, отандық кәсіпорындардың өнімдеріне
сұранысты және экономикадағы жұмыспен қамтылуды қамтамасыз ететін ауыл
шаруашылығын дамытуға, сондай-ақ адами капиталды дамытуға бағытталатын
бюджет шығыстарының жоғарғы деңгейін сақтау есебінен қамтамасыз етіледі.
Тұтастай алғанда, 2009 – 2011 жылдары мемлекеттік бюджеттен шығатын
инвестициялар 1,5 трлн. теңгеден аса өседі деп жобаланды.
Енді осы бағдарламалар мен оның бағыттары туралы.
Шикізат ресурстарына әлемдік бағаның құлдырауы әсерінен және капиталдың
сыртқы нарығына қол жеткізудің болмауына байланысты Қазақстан экономикасына
жаңа әлемдік экономикалық шындықтарға бейімделудің күрделі кезеңін бастан
өткізуге тура келеді, бұл экономикада құрылымдық өзгерістердің болуын талап
ететіні сөзсіз.
Қазақстан экономикасының ғаламдық құлдырау кезеңіне Қазақстан алтын-
валюта резервтерінің және Ұлттық қордың берік қорымен кіруде. Олардың жалпы
көлемі 2008 жылғы 1 қарашада 47 млрд. АҚШ долларынан астамды құрады.
Мемлекеттік борыштың мөлшері ЖІӨ-нің 1,5%-ынан аспайды, бюджет тапшылығы
төмен деңгейде тұр және ол да ЖІӨ-нің 2%-ынан аспайды.
Үкімет қалыптасқан жағдайды экономиканы сауықтыруға және оның болашақта
тиімді жұмыс істеуі үшін негіз қалауға пайдалануда. Жинақталған резервтер
Қазақстан экономикасын түзеу процесін жақсартуға мүмкіндік береді.
Бағдарламаның мақсаты Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық жағдайға
ғаламдық дағдарыстың теріс салдарын жұмсарту және болашақта сапалы
экономикалық өсу үшін қажетті негіздерді қамтамасыз ету болып табылады.
Мақсатқа жету үшін Үкімет, Ұлттық Банк пен Қаржылық қадағалау агенттігі
мынадай бес бағытта шоғырландыруды жоспарларды.
1. Қаржы секторын тұрақтандыру
2. Жылжымайтын мүлік нарығындағы проблемаларды шешу.
3. Шағын және орта бизнесті қолдау.
4. Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту.
5. Инновациялық, индустриялық және инфрақұрылымдық жобаларды іске
асыру.
Жобаны қаржылық қамтамасыз ету үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық
қорының 10 млрд. АҚШ доллары (1 200 млрд. теңге) көлеміндегі қаражат
пайдаланылатын болады. Олар мыналарға бағытталатыны туралы шешім
қабылданды:
1) қаржы секторын тұрақтандыруға – 4 млрд. АҚШ доллары (480 млрд.
теңге);
2) тұрғын үй секторын дамытуға – 3 млрд. АҚШ доллары (360 млрд. теңге);
3) шағын және орта бизнесті қолдауға – 1 млрд. АҚШ доллары (120 млрд.
теңге);
4) агроөнеркәсіптік кешенді дамытуға – 1 млрд. АҚШ доллары (120 млрд.
теңге);
5) инновациялық, индустриялық және инфрақұрылымдық жобаларды іске
асыруға – 1 млрд. АҚШ доллары (120 млрд. теңге).
Үкімет, Ұлттық Банк, Қаржылық қадағалау агенттігі, Самұрық-қазына
ұлттық әл-ауқат қоры (бұдан әрі – Самұрық-Қазына қоры) және ҚазАгро
ұлттық холдингі (бұдан әрі – ҚазАгро холдингі) осы қаражаттың нысаналы
және тиімді жұмсалуына тұрақты мониторинг пен бақылауды қамтамасыз етуді
міндетіне алды.
Жоспарды іске асыру бойынша Үкіметтен негізгі оператор болып Самұрық-
Қазына қоры шығатын болады. Ол үшін Үкімет Самұрық-Қазына қорын 607,5
млрд. теңгеге қосымша капиталдандыруды жүзеге асырды.
Самұрық-Қазына қоры мен ҚазАгро холдингі тиісінше 4 млрд. АҚШ
доллары және 1 млрд. АҚШ доллары сомасына облигация шығару жолымен Ұлттық
қордан қарыз алуды жүзеге асырады. Бұл үшін Ұлттық қордың инвестициялық
саясатына өзгерістер енгізілетін болады.
Экономикалық өсу қарқынының төмендеуі жағдайында Үкімет контрциклдық
бюджет саясатын, ал Ұлттық Банк - жағымды ақша-кредит саясатын жүзеге
асыратын болады. Алайда экономика мен қаржы секторын тұрақтандыру шамасына
қарай ақша-кредит және фискалдық саясаттар макроэкономикалық тұрақтылықты
қамтамасыз ету, оның ішінде, инфляцияның төмен қарқынын ұстап тұру
мақсатында қаталдандыратын болады.
Үкімет пен Ұлттық Банк төлем балансының және валюта бағамының жағдайын
бақылайтын болады.
Экономикада жинақталған салалық теңгерімсіздіктердің ішкі және сыртқы
өзгеруші жағдайларын ескере отырып, Үкімет 2009 жылы Қазақстанның 2020
жылға дейінгі әлеуметтік–экономикалық даму стратегиясын әзірлейді. Ол:
экономиканың сыртқы күштерге тұрақтылығын арттыруды;
елде инвестициялық климатты жақсарту үшін құрылымдық реформалар
жүргізуді;
инфрақұрылымды жаңғыртуды;
адами капиталды дамытуды;
экспортты, бірінші кезекте, агроөнеркәсіптік секторды дамыту есебінен
жедел әртараптандыруды;
мемлекеттік аппараттың тиімділігін арттыруды;
елдің сыртқы борышын тиімді басқаруды ескере отырып, таяудағы он жылға
арналған нақты басымдықтар мен даму индикаторларын белгілейді:
Бұл нәтижелерге бағдарланған жоспарлаудың жаңа қағидаттарын ескеретін
елдің бірінші ұлттық стратегиялық даму бағдарламасы болады.
Қаржы секторын тұрақтандыру туралы.
Отандық банк жүйесін қолдау қажеттілігі оның елдің экономикалық
жүйесіндегі маңызды рөлінің болуымен түсіндіріледі. Тәуелсіздік жылдарында
отандық банктер отандық экономикалық жүйенің ажырамас бөлігіне айналған,
оның жұмыс істеуін қамтамасыз ететін және оның нарық жағдайында дамуын
ынталандыратын жетілдірілген қаржы жүйесін қалыптастырды.
Отандық банктерге қолдау жасай отырып, мемлекет олардың ішкі экономика
мен нақты секторды кредиттеу көлемін сақтайтындықтарына, атап айтқанда,
шағын және орта бизнес субъектілерін қаржыландыруларына және ипотекалық
кредиттеу бойынша қолайлы жағдайды белгілейтіндіктеріне сенім арттты.
Мемлекеттің мақсаты – жалпы жүйе тұрақтылығын қолдау және сақтау. Бұл
мақсаттар үшін Қазақстанда тиісті реттеу мен қадағалау, сондай-ақ
депозиттерге кепілдік беру жүйесі бар. Жүйе тұрақтылығына қауіп төнген
жағдайларда мемлекет банк секторына жағдайды тұрақтандыруға қажетті
тәртіпте және көлемде қаржылық қолдау көрсетеді.
Мемлекет банктің борыштары бойынша ешқандай міндеттемелер алмайтыны
сияқты банктердің операциялық қызметіне араласпайды. Ағымдағы жағдайда
банктер банк депозиторларының мүдделері барынша қорғалатындай етіп активтер
мен пассивтерді тиімді басқаруды қамтамасыз етулері тиіс. Бұған қарамастан
мемлекет қызметі ел экономикасының одан әрі дамуына ықпал ететін жүйе
құраушы банктерге қатысты тұрақтандырушылық бастамаларымен шығады.
Қаржы секторын тұрақтандыру үшін мынадай шаралар қабылдану көзделді:
Біріншіден, қарапайым және ерекше артықшылығы бар акцияларды сатып алу,
сондай-ақ реттелген қарыздар беру арқылы төрт жүйе құраушы банктерді
қосымша капиталдандыру. Бұл ретте банктерге мұндай мемлекеттік қолдау
көрсетудің басты шарттарының бірі капиталды банк акционерлерінің өздерінің
ұлғайтуы болып табылады.
Қазіргі таңда банктер берген қарыздардың 35,6%-ы құны айтарлықтай
төмендеген жылжымайтын мүліктермен және жермен қамтамасыз етілген. Бұл
банктер активтерінің сапасын төмендетеді. Осыған байланысты банк секторында
залалдардың едәуір көлемі әлеуетті жинақталуда. Банк секторын сауықтыру
үшін Қаржылық қадағалау агенттігі банктер құрған провизияларға қойылатын
талаптарды арттырады. Бұл банктердің өз шығындарын қабылдауына және оларды
жасақталған провизиялар есебінен шығынға жазуына септігін тигізеді. Бірақ,
банктердің провизияларды құруы үшін қосымша капитал қажет.
Банктерді қосымша капиталдандырудың жалпы сомасы кемінде 4 млрд. АҚШ
долларын (480 млрд. теңге) құрайды, олардың ішінде:
1 млрд. АҚШ доллары (125 млрд. теңге) төрт жүйе құрушы банктердің
(Қазақстанның Ұлттық Банкінің, Қазкоммерцбанктің, Альянс банкі мен ТӘБ-нің)
қарапайым акцияларын сатып алу түрінде берілетін болады.
3 млрд. АҚШ доллары (355 млрд. теңге) реттелген борыш түрінде және
дауыс беру құқығын бермейтін ерекше артықшылығы бар акцияларды сатып алу
арқылы берілетін болады.
Берілген қаражатты банктер резервтердің (провизиялардың) барабар
деңгейін қалыптастыруға және ел ішінде қарыз алушыларға кредиттер беруге
жіберуі тиіс.
Мемлекет банктер капиталының бақылау пакетін сатып алмайтын болады.
Құны 2008 жылғы 24 қарашада, яғни, банк ұсыныс жасаған күнге дейін
Лондондық және Қазақстандық қор биржаларында акцияларға баға белгілеуге
байланысты белгілі болатын банктердің дауыс беруші акцияларының 25%-ына
дейін Самұрық-Қазына қорының меншігіне түседі.
Мемлекет капиталданған банктердің ұзақ мерзімді қатысушысы болып
қалмайды. Әлемдік қаржы дағдарысының бәсеңдеуі және халықаралық капитал
нарықтарына жол ашылған жағдайда Самұрық-Қазына қоры нарық қағидаттары
бойынша банктердің қатысушылары құрамынан шығатын болады, бірақ акцияларды
сату бағасы сатып алу бағасынан төмен болмайтын шарт негізінде. Банктердің
акционерлері 5 жыл ішінде акциялардың мемлекеттік пакетін қайта сатып
алатын құқыққа ие болады.
Самұрық-Қазына қоры банктердің сыртқы борыштарын қайта құрылымдау
жөнінде шаралар қабылдайтын болады. Банктер жеткілікті өтімділікке ие
болады, ал қайта құрылымдау сыртқы қорландырудың шектеулі қолжетімділігіне
байланысты қаржыландыру қаупін азайтуы тиіс. Егер сыртқы борыштарды қайта
құрылымдау жөніндегі жұмыстың тиісінше тиімділігі болмаса және банктердің
қауіптерге ұшырағыштығы олардың депозиторларының мүдделеріне қауіп
төндіретін болса Қаржылық қадағалау агенттігі соңғы шара ретінде
қолданыстағы заңнамаға сәйкес консервациялау рәсімдері шеңберінде
банктердің активтері мен міндеттемелерін мәжбүрлеп қайта құрылымдауды
жүргізуі мүмкін.
Екіншіден, Стресті активтер қоры құрылды.
Стресті активтер қорының қызметі қазақстандық банктердің кредиттік
портфельдерінің сапасын жақсартуға бағытталатын болады. Банктердің сенімсіз
активтерін сатып алу және кейіннен оларды басқару осы мақсатты іске
асырудың негізгі тетігі болады. Макроэкономикалық, нарықтық және басқа да
факторлар әсерінен елеулі тәуекелдерге ұшырайтын (құнсыздануға) активтер,
атап айтқанда, банктердің жылжымайтын мүлік және жер кепілдігімен қарыздар
беруі осындай активтер ретінде қарастырылады.
Банктерден мұндай қарыздарды сатып алу банктердің теңгерімін өтімділігі
аз активтерден тазартуға және банктерге өз залалын мойындауға мәжбүрлейді.
Активтерді сатып алу Стресті активтер қоры айқындайтын дисконтты немесе
тәуекелдерді бөлудің басқа нысанын (банктер құратын провизиялардың көлемін
ескеретін) теңгерімдік құны бойынша жүзеге асырылады.
2008 жылы республикалық бюджеттен Стресті активтер қорын
капиталдандыруға алғашқы траншпен 52 млрд. теңге бөлінді. 2009 жылы Қордың
жарғылық капиталы республикалық бюджет қаражаты есебінен 122 млрд. теңгеге
дейін жеткізілу жоспарланды (((..
Үшіншіден, банктердің міндеттемелеріне уақтылы қызмет көрсетуді
қамтамасыз ету мақсатында өтімділіктің қосымша көздері ұсынылатын болады.
Атап айтқанда, Ұлттық Банк репо операциялары бойынша қамтамасыз ету ретінде
қабылданатын құралдардың тізібесін кеңейту туралы шешім қабылданды.
Ресурстық базаны тұрақтандыру мақсатында ұлттық компаниялардың,
акционерлік қоғамдардың, мемлекеттік кәсіпорындардың және жарғылық
капиталына мемлекет қатысатын заңды тұлғалардың, сондай-ақ активтері Ұлттық
Банктің басқаруындағы мемлекеттік ұйымдардың уақытша бос ақша қаражаты
отандық банктердің депозиттерінде орналастырылатын болады.
Төртіншіден, қаржы секторында мемлекеттік реттеу жетілдірілетін басты
мақсат етіп қойылды.
Қаржылық қадағалау агенттігі пруденциалдық реттеу шеңберінде банктердің
сыртқы міндеттемелерінің және тұтастай көтерме қаржыландыру деңгейін
төмендету бойынша жұмыстар жалғасатын болады. Бұл ретте банк заңнамаларының
қолданыстағы және жаңадан енгізіліп жатқан талаптары банктерді
қорландырудың әртараптандырылған базасын құруға ынталандыруы тиіс, яғни
белсенді операцияларды көп дәрежеде депозиттік база, атап айтқанда жеке
тұлғалардың есебінен қаржыландыру.
Таңдаулы халықаралық практика негізінде банктердің капиталдандыру
есебінің тәсілдері оңтайландырылатын болады. Банк активтерін жіктеудің
қолданыстағы тәртібі оңтайландырылатын болады, бұл банк активтеріне жанама
факторлардың болуы мүмкін, оның ішінде экономика секторларында іскерлік
белсенділіктің төмендеуі, жағымсыз сыртқы құбылыстарға ұшырау, айырбас
бағамдарының күтіліп отырған тұрақсыздығы әсерін ескере отырып банктердің
қосымша резервтерді (провизияларды) қалыптастыруын көздейді.
Тәуекелдерді басқару жүйесіне және банктердегі ішкі бақылауға талаптар
күшейтілетін болады. Ең алдымен банктер өтімділікті жоғалту тәуекелі
мониторингіне тәсілдерді елеулі түрде қайта өңдеуі тиіс болады, ал
банктердің активтері мен пассивтерін басқару стресті ахуалдардың туындауын
ескере отырып үлгіленуі тиіс.
Көрсетілген шаралар банктерге жекеше де, шоғырландырылған негізде де,
сондай-ақ банк конгломераты шеңберінде де қолданылатын болады.
Бесіншіден, жинақтаушы зейнетақы жүйесінің жаңа жағдайлардағы жұмыс
істеу тетіктері пысықтау жоспарланды.
Зейнетақы қорларының салымшыларының мүдделерін қорғау мақсатында Үкімет
халықтың зейнетақы жүйесіндегі жинақтарының сақталуын, жинақтаушы зейнетақы
қорларынның салымшылары үшін ашықтықтың жоғары деңгейін қамтамасыз етеді,
олардың хабардар етілуін және қаржылық сауаттылығын арттырады.
Халықтың зейнетақы қорларына барлық салымдарын мемлекет зейнетақы
жинақтарын төлеу сәтіне инфляцияның деңгейінде олар бойынша кірістерді
есепке ала отырып кепілдік береді. Үкімет азаматтарға зейнетақы қорларынан
тұрақты төлем мониторингін жүзеге асыратын болады және жыл сайын инфляция
есебі бойынша зейнетақы жарналары және зейнеткерлікке шыққан сәттегі іс
жүзіндегі жинақтар арасындағы айырмашылықтың орнын толтыру үшін
республикалық бюджетте жыл сайын қажетті қаражат қаражат көзделеді.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық портфельдерін
әртараптандыру үшін Үкімет пен Самұрық-Қазына қоры зейнетақы активтерін
басым инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшін тарту жөнінде шара
қабылдайды, сондай-ақ құрылған Стресті активтер қоры инвестициялық рейтингі
бар борыштық бағалы қағаздарды шығаруды қамтамасыз етеді.
Қаржылық қадағалау агенттігі жинақтаушы зейнетақы қорларының
инвестициялық саясатын жетілдіруді, сондай-ақ зейнетақы активтерінің
сақталуын және қорлар мен зейнетақы активтерін басқарушылардың
жауапкершілігін арттыруды қамтамасыз ету мақсатында олардың қызметін
қадағалауды жалғастырады.
Жылжымайтын мүлік нарығындағы проблемаларды шешу мәселесі бойынша
Азаматтардың тұрғын үй проблемаларын шешу және Астана мен Алматы
қалаларында жылжымайтын мүлік нарығын жандандыру үшін Самұрық-Қазына қоры
арқылы ипотекалық кредит берудің және тұрғын үй секторын дамытудың арнайы
бағдарламасы іске қосылатын болады. Осы бағдарламаны қаржыландыруға Қор
Ұлттық қордың және жинақтаушы зейнетақы қорларының қарыз қаражатын тарту
есебінен қалыптастырылатын 5 млрд. АҚШ доллары (600 млрд. теңге) мөлшерінде
сома беретін болады. Осы бағдарламаның қаражаты есебінен екінші деңгейдегі
банктер арқылы Алматы және Астана қалаларында құрылысы аяқталмаған тұрғын
үй кешендерін аяқтауға қарыздар беру қамтамасыз етілетін болады.
Екінші деңгейдегі банктер мен тұрғын үйді әділ бағасы бойынша сатуға
дайын құрылыс салушы компаниялар осы бағдарламаға қатысушылар болады.
Жылжымайтын мүлік нарығындағы ахуалды тұрақтандыру бойынша
бағдарламаның негізгі параметрлері мынадай:
1) Самұрық-Қазына қоры екінші деңгейдегі банктерде жеңілдікті ставка
бойынша 15 жылға бірқатар несиелік желілер ашатын болады. Өз кезегінде
екінші деңгейдегі банктер қарыз алушылардың әр түрлі топтарына ипотекалық
кредиттерді мерзімінен бұрын өтеу құқығымен 10,5 % -12,5 %-бен 15 жыл
мерзімге дейін береді (((..
2) қаражаттың бір бөлігі жаңа қарыз алушылар үшін түпкілікті ставканың
10,5 % деңгейінде болуын және 2009 жыл бойы іске асырылуын көздейтін жаңа
ипотекалық бағдарламаға жіберілетін болады. Осы бағдарлама халыққа ипотека
бойынша жеңілдікті ставкалармен және тұрғын үйдің қол жетімді бағасы
бойынша тұрғын үй алуға мүмкіндік береді. Екінші деңгейдегі банктер
құрылысы аяқталмаған объектілерде пәтерлер сатып алуға ипотекалық қарыздар
беру жолымен қарыз алушы-құрылыс компаниялармен ахуалды түзетуге және
кредиттік портфельдің сапасын елеулі дәрежеде жақсартуға мүмкіндік алады.
3) екінші деңгейдегі банктер бұған дейінгі кезеңдерде алаңы 120 шаршы
метрден аспайтын тұрғын үй алуға ипотекалық қарыз алған және осы ипотекалық
қарызға қызмет көрсету бойынша өз міндеттемелерін адал орындаған, қарыз
алушының, ипотекалық қарыз алуды қамтамасыз ететін тұрғын үйді қоспағанда,
басқа тұрғын үйі болмаған жағдайда кредит желісінің бір бөлігін қарыз
алушылар үшін ипотекалық қарыз бойынша пайыздық ставкаларды 10,5 % – 12,5 %-
ға дейін төмендетуге бағыттайды.
4) өз кезегінде мемлекет ұлттық компаниялардың және мемлекет қатысатын
акционерлік қоғамдардың тұлғасында Астана және Алматы қалаларының нарығынан
әділ бағамен жаңа тұрғын үйлер сатып алынады.
Үкімет, сондай-ақ тұрғын үйге қол жетімділікті қамтамасыз ету бойынша
шаралар қабылдайтын болады. Бұл үшін қолданыстағы тұрғын үй құрылысын
дамыту бағдарламасына өзгерістер енгізіледі (((..
Әкімдіктерге пәтерлерді құрылысы аяқталған объектілерде және дайындығы
жоғары дәрежедегі объектілерде жеке құрылыс салушылардан белгіленген баға
бойынша сатып алу құқығы берілетін болады. Бұл тұрғын үй бағдарламасын іске
асыруды жеделдетуге мүмкіндік береді.
Азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз етуді ұлғайту мақсатында жалгерлік
тұрғын үй құрылысына 15 млрд. теңге жіберілетін болады. Бұл қосымша 265 мың
шаршы метр жалгерлік тұрғын үйді пайдалануға беруге мүмкіндік береді.
Мемлекеттік бағдарлама шеңберінде салынған барлық объектілер тұрғын үй
құрылыс жинақтарының жүйесі арқылы сатылатын болады. Бұл халықтың басым
санаттарына жылдық 4 %-дан аспайтын пайыздық ставка бойынша алдын ала
тұрғын үй қарыздарын ұсынуға және тұрғын үй сатып алу үшін бастапқы
салымның жинақталуына байланысты қиындықтарды болдырмауға мүмкіндік береді.
Үлескерлердің құққтарғын қорғауды арттыру мақсатында Үкімет үлестік
құрылыс мәселелері бойынша заңнамаға өзгерістер енгізетін болады.
Шағын және орта бизнесті қолдау бағытында
Экономиканы отандық қаржы институттары тарапынан қаржыландырудың
қысқаруы жағдайында шағын және орта бизнеске көмек көрсету жалғасатын
болады. Мемлекеттік қолдау олардың салалық тиістілігіне қарамастан, шағын
және орта бизнестің барлық субъектілеріне көрсетілу көзделді.
Біріншіден, осы мақсаттарға Самұрық-Қазына қоры 2009 жылы қосымша 1
млрд. АҚШ долларын (120 млрд. теңге) бөледі. Бөлінетін қаражат шеңберінде
70% ағымдағы жобаларды қайта қаржыландыруға және 30% жаңа жобаларды іске
асыруға бағытталады.
Екінші деңгейдегі банктер шағын және орта бизнеске кредит беру бойынша
барлық бағдарламалардың операторлары болады. Самұрық-Қазына қоры бөлетін
қаражат шеңберінде бір жобаны қаржыландыруға арналған лимит 3-тен 5 млн.
АҚШ. долларына дейін өседі.
Үкімет Самұрық-Қазына қорымен бірлесіп шағын және орта бизнес үшін
сыйақы ставкасын тұрақтандыру бойынша дағдарысқа дейінгі деңгейге дейін
(14%-дан аспайтын) шара қабылдайды, сондай-ақ тиімді ставканы тіркей
отырып, шағын және орта бизнесті қолдау бойынша қабылданған барлық
бағдарламалар қайта қаралады (((..
Даму кәсіпкерлікті дамыту қоры шағын және орта бизнеске берілетін
кредиттерге кепілдік беру тетігін енгізіледі.
Екіншіден, Самұрық-Қазына қоры ауылдық жерде шағын кредит берудің,
оның ішінде ауылдық кәсіпкерлерге кредит берудің бағдарламасын әзірлейді.
Үшіншіден, шағын және орта бизнес субъектілерін тұрақты тапсырыстармен
қамтамасыз ету мақсатында оларға Мемлекеттік сатып алу туралы жаңа заңның
қолданылуы шеңберінде мемлекеттік органдардың, мемлекеттік холдингтер мен
ұлттық компаниялардың мемлекеттік тапсырыстарына қол жеткізуі ұсынылады.
Жер қойнауын пайдаланушылармен және сервистік компаниялармен
қазақстандық қатысуды ұлғайту бойынша жұмыс күшейтіледі.
Төртіншіден, Үкімет кәсіпкерлікті дамыту үшін әкімшілік кедергілерді
төмендету және рұқсат беру жүйесін одан әрі жетілдіру бойынша жұмысты
жалғастырады.
Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту турасында
Агроөнеркәсіптік кешенді дамуға ерекше назар аударылатын болады.
Агроөнеркәсіп сектор экономиканы тұрақтандыру мен сауықтыру бағыттарының
бірі ретінде белгілеуге мүмкіндік беретін негізгі факторлар мыналар.
1. Агроөнеркәсіптік кешен жұмыспен қамтылған халықтың жалпы санының 30%-
ын шоғырландырады. Сондықтан ол халықты жұмыспен қамту деңгейін қолдауға
бағытталған шаралардың орталық буыны болып табылады.
2. Ауыл шаруашылығы өнімдеріне сұраныс жағымсыз экономикалық үрдістің
әсеріне ұшырау деңгейі барынша аз.
3. Агроөнеркәсіптік кешен елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету
жөніндегі міндетті шешеді.
4. Қазақстан экспорт нарығында өнімнің бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз
ету үшін жеткілікті түрде салыстырмалы артықшылықтарға ие болып отыр (((.
Көрсетілген себептерге қарай агроөнеркәсіп секторындағы өндірісті
қолдау мен көлемін кеңейту экономикалық белсенділіктің және халықтың
жұмыспен қамтылуының артуына, ал орта мерзімді перспективада – экспортты
әртараптандыру мен экономикалық дамудың орнықтылығын қамтамасыз етуге
елеулі түрде оң ықпалын тигізеді.
Агроөнеркәсіптік кешенді дамытуға арналған республикалық бюджеттен
шығыстар 2009 – 2011 жылдары 350 млрд. теңгеге жуықты құрайды.
Агроөнеркәсіптік кешенді қолдауға ҚазАгро холдингінен қосымша 1 млрд.
АҚШ доллары (120 млрд. теңге) көлемінде қаражат берілетін болады. Жобалар
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялармен бірлесіп іске асырылады.
Инвестициялар, ең алдымен, астық секторы, ет және сүт өнімдерін қайта
өңдеу және жеміс-көкөніс дақылдарын өндіру сияқты қолданыстағы секторларды
қолдауға және жаңа экспортқа бағдарланған секторларды дамытуға бағытталатын
болады. Дамыған экспорттық инфрақұрылымдары бар жылыжай шаруашылықтарының,
көкөніс қоймаларының, құс фабрикаларының, тауарлы-сүт фермаларының, семірту
алаңдары мен сойыс пункттерінің желілері құрылатын болады. Қазіргі заманғы
ет өңдеу кешендерін ұйымдастыру, тамшылатып суландыру технологияларын
қолданып жеміс-көкөніс дақылдарын өндіруді және жіңішке жүн талшығын терең
өңдеуді дамыту, Қазақстан астығы экспортының инфрақұрылымын дамыту,
аграрлық техникалық маркеттерді құру және дамыту, сондай-ақ ауыл
шаруашылығы техникасын құрастыру жөніндегі жобалар іске асырылады.
Инновациялық, индустриялық және инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру
Экономикалық дамудың жүйелік проблемаларын шешу және халықты жұмыспен
қамту деңгейін қолдау үшін ауқымды құрылыс жүргізу және инфрақұрылымды
жаңғырту қамтамасыз етілетін болады. Экономикалық өсуді қолдау мақсатында
Қазақстанның 30 корпоративтік көшбасшысы бағдарламасын іске асыру бойынша
белсенді жұмыс жалғасасын табады.
Инфрақұрылымға, әсіресе электр энергетикасы секторына инвестициялар
ұзақ мерзімді кезеңде тұрақты дамуды қамтамасыз ету үшін маңызы зор болады.
Инвестицияларды, ең алдымен, экономиканың шикізат емес секторына одан әрі
тарту, инфрақұрылымдық проблемаларды шешуге байланысты болады.
Үздік әлемдік практика инфрақұрылымды дамыту экономикалық белсенділікті
қолдау және дағдарыс кезінде халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету
жөніндегі барынша тиімді құралдардың бірі болып табылатындығын көрсетіп
отыр.
Инновациялық, индустриялық және инфрақұрылымдық жобаларды іске асыруға
Самұрық-Қазына қоры қосымша 1 млрд. АҚШ долларын (120 млрд. теңге) бөледі
және 2009 жылы 3 млрд. АҚШ доллары мөлшерінде тікелей шетелдік
инвестициялар тартылатын болады. Бұдан басқа, Самұрық-Қазына қорының
жобаларын қаржыландыруға зейнетақы қорларының қаражаты тартылады.
Электр энергетикасы саласының инвестициялық тартымдылығын арттыру үшін
Үкімет келесі жылдан бастап әр жылдарға бөле отырып кемінде жеті жыл
мерзімге арналған энергия өндіруші ұйымдардың тобы бойынша шектеулі
тарифтерді бекітеді және оны бұған дейінгі жылдың инфляциясын ескере отырып
жыл сайын түзететін болады. Электр энергиясына арналған шекті тарифтер жаңа
активтерді құруға, электр энергетикасындағы қазіргі энергия жинақтайтын
қуаттарды кеңейтуге, жаңартуға, қайта жаңалауға және техникалық қайта
жарақтандыруға инвестициялар тартуды қамтамасыз етіледі.
Электрожелілік активтерді дамыту үшін тарифтерге инвестициялық
құрауышты енгізу көзделуде. Осыған байланысты Үкімет электр желісіне
қосылғаны үшін төлемді толығымен алып тастайды.
Үкімет энергияны үнемдеу және энергияның қайта жаңартылатын көздерін
пайдалану жөніндегі шаралар кешенін қосымша пысықталады.
Үкімет халықтың нақты табыстарының сақталуы жөніндегі барлық шараларды
қабылдайды және Мемлекет басшысының 2009 – 2011 жылдары әлеуметтік
төлемдерді, зейнетақыны және бюджет саласының қызметкерлеріне жалақыны
арттыру жөніндегі тапсырмаларын іске асыруды қамтамасыз етеді.
Атап айтқанда, 2009 және 2010 жылдары зейнетақының, жалақы мен
стипендиялардың мөлшері 25%-ға ұлғаятын болады. 2011 жылға қарай базалық
зейнетақы төлемдерінің мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінен 50%-ға дейін
ұлғайтылады.
Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың және арнайы мемлекеттік
жәрдемақылардың мөлшері жыл сайын 9%-ға ұлғайып отырады.
2010 жылдан бастап, сондай-ақ 4-ші және одан көп бала тууына байланысты
біржолғы жәрдемақының мөлшері 50 айлық есептік көрсеткішке дейін және бал
бір жасқа толғанға дейін күтімі бойынша ай сайынғы жәрдемақы 2007 жылғы
деңгеймен салыстырғанда 2,5 есе ұлғаятын болады.
Кәсіпорындарда өндіріс көлемі төмендеген жағдайда Үкімет ірі
компаниялармен қызметкерлердің жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету бойынша
жұмыс істейді.
Қажет болған кезде Үкімет облыстардың, Астана және Алматы қалаларының
әкімдерімен бірлесіп, қоғамдық жұмыстардың белсенді түрлерін қолданып және
өңірлерде жаңа жұмыс орындардың ашып, оның ішінде инфрақұрылымдық және
әлеуметтік объектілердің ауқымды құрылысы арқылы, оның ішінде 100 мектеп,
100 аурухана жобасы шеңберінде халықтың жұмыспен өнімді қамтылуын арттыру
жөнінде қосымша іс-шаралар көздейтін болады.
Ішкі нарықта тауарлардың тапшылығына және бағалардың өсуіне жол бермеу
мақсатында Үкімет бірінші кезекте қажетті тауарлардың - ет, құрғақ сүт,
өсімдік майы, қант және күріштің тұрақтандыру қорларын қалыптастыру
жөніндегі жұмысты жалғастырады.
Тұтастай алғанда тұрақтандыру шараларын іске асырудан Қазақстан
экономикасы қосымша 2 172 млрд. теңге көлемінде мемлекеттік қолдау алады,
олардың ішінде, мыналардың есебінен:
Ұлттық қор қаражаты – 1 200 млрд. теңге;
Ұлттық Банк шаралары – 350 млрд. теңге;
жаңа Салық кодексін қолдану шеңберінде салықтық жүктемені төмендету –
500 млрд. теңге;
Стресті активтер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz