Сабақтың кәсіби бағыттылығы
Мазмұны
Кіріспе 7
1 Ақпараттық технология арқылы техникалық ойлау қабілетін дамыту9
1.1 Қазіргі заманғы кәсіби білім беру ерекшеліктері және 9
ақпараттық технологияларды қолданып олардың тиімділігін көтеру
тәсілдері
1.2 Жалпы техникалық пәндерді оқыту процесін арттырудағы 18
ақпараттық технологияның мүмкіндіктері
1.3 Кәсіптік мектептердегі сабақты ұйымдастыру шарттары 20
2 Арнайы пәндерді жүргізу барысында ақпараттық технологияларды27
қолдану
2.1 Жаңа ақпараттық технологиялар 27
2.2 Жаңа ақпараттық технологияны қолданудың психологиялық – 31
педагогикалық мүмкіндіктері мен негізгі бағыттары
2.3 Арнайы пәндердің оқыту әдістемесі 34
3 Арнайы пәндерді оқытуда электрондық оқулық құру 54
3.1 Оқыту құралдарының бірі – электрондық оқулық. 54
3.2 Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар 56
3.3 Жалпы техникалық және арнайы пәндерді оқыту әдістемесі 58
пәнінен электронды оқулықты қолдану
4 Арнайы пәндер сабақтарың өткізу барысында оқушылардын еңбегін 69
қөрғау
4.1 Қауыпты және зиянды факторларды саралау 69
4.2 Микроклимат және оны жақсарту 71
4.3 Жасанды жарықтандыруды есептеу 77
4.4 Өрт қауіпсіздігі 79
Қорытынды 82
Қолданылған әдебиеттер 84
Қосымша
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі: Жаңа экономикалық жағдай және тенденция
қоғам дамуының ерекшелігіне байланысты білім беру жүйесін түбірімен
өзгертуді талап етеді. Ол біздің еліміздегі прогресивті технологияның
дамуы. Білім берудің сапасы қазіргі білім алып жатқан оқушыларға болашақта
бүкіл дүние жүзіндегі білім алу дәрежесіне көтерілуіне мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасындағы оқу мен тәрбие жүйесін техникаландыру мен
автоматтандыру тенденциясының болашақ қарқыны мен қадамдары іздеумен және
ақпараттық жүйені оқу-тәрбие үрдісіне енгізумен тығыз байланысты. Қазақстан
Республикасының Білім туралы Заңында қазіргі замандағы білім беру
жүйесінің жаңа технологияларымен қамтамасыз етілуі міндеттелген [1].
Жаңа технологиялық біліммен қарулану функциясы арқылы оқушылардың жеке
мінезінің қалыптасуы, бойындағы еңбекке деген алуан түрлі қабілеті ерік-
жігердің дамуына әкеледі. Және бұл кәсіби лицей орындарында жаң
технологияның ең қарқынды дамып келе жатқан түрі- ақпараттық технология
болып табылады. Ақпараттық технология арқылы мамандардың кәсіби маңызды
қасиеттерін жетілдіру бойынша ұйымдастырылған іс-шаралар кәсiби
шеберлiгiн,жекек мінезін, мобильділігін қалыптастырумен байланыстыруға
бағытталған. Басқаша айтқанда, ақпараттық технология арқылы болашақ
мамандардың кәсіби маңызды қасиеттерін жетілдіру мәселесі өздiгiнен бiлiм
алуына және өзiн-өзi дамуына жағдай жасау арқылы бiлiм сапасын көтерудiң
негiзгi шарттарының бiрiне айналмақ.
Білім беруді ақпараттандыру – бұл ақпараттық технологияның құралдарын
білім беру саласына қолданудың методологиялық және тәжірибелік
құндылықтарын зерттеп, оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық және
педагогикалық мақсаттарына бағыттап қамтамасыз ету процесі. Қоғамда
ақпараттандыру, есептеу техникасы құралдары кеңінен таралуымен байланысты,
оқу процесін ұйымдастыруға, сол сияқты білім берудің мазмұнын өзгертуге де
елеулі ықпал етеді.
Қазір білім беру мекемелерінің алдында күрделі инновациялық міндеттер
тұр. Білім беру жүйесін түбегейлі түрде ғылымға, теорияға, тәжірибеге
негіздеп, ізгілік және педагогикалық қарым- қатынаста болатын, тұлғаның
ішкі сұранысын қамтамасыз ететін, қоғамға қажет, бәсекеге қабілетті
мамандарды жетілдіріп, бейінді білім беруге жағдай жасау. Егер де осы
міндеттер толығымен орындалып, практика жүзінде іске асса нұр үстіне нұр
болар еді.
Ұсынылып отырған дипломдық жұмыс арнайы пәндер бойынша сабақтарды
ұйымдастыру мен өткізу формасың қарастырады;оқу процессіңде оқушылардың
техникалық ойлау қабілеттерін дамыту, кәсіби бағдар беру жұмыстарын
жүргізу;
оқу пәндері бойынша тақырыптық жоспарды жасау;
арнайы пәндер бойынша сабақ түрлерін өткізу.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: күнтізбелік-тақырыптық және күнделікті сабақ
жоспарларын әзірлеу және оларды әдістемелік жабдықтау; ақпараттық
технология пәні бойынша сабақ өткізу;
Зерттеу обьектісі: кәсіби мектептегі оқу процесі.
Зерттеу пәні: арнайы пәндер бойынша құрастырылған сабақ әдістемесің
білім беретін кәсіби мектепте оқу процесінде қолдану.
Зерттеудің құрылымы: кіріспе, төрт тарау, қорытынды, әдебиеттер тізімі.
1 Ақпараттық технология арқылы техникалық ойлау қабілетін дамыту
1.1 Қазіргі заманғы кәсіби білім беру ерекшеліктері және ақпараттық
технологияларды қолданып олардың тиімділігін көтеру тәсілдері
Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында білім
берудің ұлттық моделін құруды қамтамасыз ету және оның әлемдік білім беру
кеңістігіндегі интеграциясы білім беру жүйесінің алдына қойылған мақсат
болатын.
Шындығында, әлемдік білім беру жүйесінде басты рөл кәсіби білім беруде,
яғни жоғары кәсіби білім беруде болып отыр. Осыған байланысты жоғары оқу
орындарында студенттерді оқыту жыл өткен сайын күрделене түсуде. Бұл
факторлар оқыту мазмұнын дамытуда да, маман дайындаудың әдіснамасын
жетілдіруде де маңызды сипатқа ие болып отыр. Бұндай жағдай ақпараттық және
телекоммуникациялық технологияларды енгізуде оқу құралдарын өзгертуге
әсерін тигізеді.
Қазіргі жағдайда информатика және информатикамен байланысты бағыттар
республиканың жоғары оқу орындарында маман дайындауда маңызды рөл атқарады.
Әсіресе осы пәндерді оқыту барысында ақпараттық технология құралдары әрі
объект, әрі оқу құралдары болып табылады. Компьютерлер мен бағдарламалық
қамсыздандырулар оқу құралы ретінде қолданылған жағдайда осындай білім беру
компьютерлік бағдарламаларын информатика бойынша электрондық ресурстарға
айналдыратын нақты бір мазмұндық толықтырулар сәйкес келеді. Информатикада
сапалы электрондық ресурстарды қолдану мен енгізудің қажеттілігі осындай
ресурстарды қолдану әдіснамасы мен сапалық бағасы және оларды тиімді жасау
тәсілдері жайлы мәселелерді тудырады [2].
Жоғарыда айтылғандай, кәсіби білім беру Қазақстанда жүргізіліп отырған
реформаны дамытудың маңызды стратегиялық бағыты болып отыр. Қоғамды оның
әрбір мүшесінің өнегелі потенциалының, шығармашылық ой қабілетінің жоғары
деңгейде дамуы қызықтырады. Әрине, әрбір адам баласы өзінің ой-қабілетінің
дамуына, өзінің жеке тұлға ретінде ашылуы үшін жоғары деңгейлі білім алуына
құқығы бар.
Республикада жоғары кәсіби білім беру жүйесінің реформалануына және
дамуына көп көңіл бөлінуде. Бұл мәселелер Білім туралы заңда да, Білім
беруді дамыту тұжырымдамасында және ҚР Білім және ғылым министрлігінің
дайындаған көптеген сәйкес құжаттарында көрініс тапқан. Орта және жоғары
кәсіби білім беру ошақтарының дамуы тұрақты әлеуметтік-экономикалық өсуге
байланысты, өйткені, соңғы он жыл ішінде Қазақстанда жаңа және бұрынғы
тұрып қалған кәсіпорындар қуатты түрде жұмыс істеуде. Экономикалық
қызметтің әртүрлі салаларының дамуы және маманданудың жаңа бағыттарына
сәйкес мамандарға деген сұраныс республикамыздың әлеуметтік-экономикалық
саласын жаңа жоғары кәсіби кадрлармен, сонымен бірге жоғары білімді
мамандармен қосымша қамтамасыз етуді қажет етеді [2].
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасына сәйкес, жоғары білім беруді дамытудың негізгі тенденциясы
маман дайындаудың сапасын жоғарлату, ғылыми-зерттеу қызметтеріне
негізделген инновациялық білім беруді дамыту, жоғары оқу орындары
зерттеулері мен әлеуметтік орта және экономика салаларының
қажеттіліктерінің байланысы, ақпараттық және білім беру технологияларын
жетілдіру мәселелеріне негізделіп отыр.
Жоғары білім берудің мақсаты – сапалы жоғары білім алуда қоғамның,
мемлекеттің және жеке тұлғаның ынтасын қанағаттандыру, әрбір адамға оқу
түрін, мағынасын және уақытын таңдауға барынша мүмкіндік жасау.
Көптеген заңдарда және соған сәйкес құжаттарда кәсіби білім беру маман
қалыптастыру процесі ретінде қаралады. Мысалы, Қазақстан Республикасының
бастапқы және орта кәсіби білім беру мамандықтары классификаторында
келесідей анықтама беріледі: кәсіби білім беру – біліктілік сипаттар мен
талаптарға сәйкес кәсіби білім, ақыл-ой мен дағдылар алуға бағытталған
мамандар құру, қалыптастыру және дамыту процесі.
Қойылған мақсаттарға халықтың барлығына бірдей жоғары білім алуға қол
жеткізуін қамтамасыз ету және жоғары білікті кәсіби білім алуда адамдардың
қызығушылығын көтеру, көп профилді және көп функционалды жоғары оқу
орындары желісін дамыту, сонымен қатар кәсіби дайындығының сапасын
бағалаудың тәуелсіз жүйесін құру, біліктілік беру мен бекіту арқылы жетуге
болады.
Қазақстанда жоғары кәсіби білім беру жүйесі жеке тұлғаны, ұйым мен
қоғамды тұтастай дамыту құралы ретінде көрінуі тиіс және мынадай талаптарға
жауап беруі керек:
– тұлғаның өзін-өзі дамуына және өзін-өзі теңестіруіне қабілетті болуы;
– тұлғаның ойлау, шығармашылық, коммуникация және әртүрлі іс-әрекеттерді
орындау үшін түрлі ерекшеліктерін дамытуына жағдай жасау;
– әлеуметтік-кәсіби-коммуникативтік қолдау ортасын құру;
– маманның кәсіби қызметінің өсуіне әсерін тигізу;
– кадрларды жедел қайта даярлау мүмкіндігін қарастыру;
– білім беру бағдарламаларының көпдеңгейлі, вариативті, алғыр жүйелері
арқылы адам капиталын өсіру, ұйымның даму процесінің негізгі бөлігі болу;
– республика халықтарының барлығына бірдей жоғары білім алуына қол
жеткізуін қамтамасыз ету [2].
Жоғары білім маңызды рөл атқаратын үздіксіз кәсіби білім беру жүйесін
құру бір жағынан адамның өндірістік қызметінің мүмкіндіктерімен байланысса,
екінші жағынан жұмыс орынында нақты бір өндірістік қызметті орындайтын
адамның өзі туралы түсінікпен байланысады. Екі жағдайда да соңғы мақсат
маманның тамаша моделін құру.
Республикалық білім беру жүйесінде қолданылатын білім–біліктілік–дағды
үш тіктегі білім білім беруді ұйымдастырудың пәндік принциптерін
анықтайтын нақты ғылыми біліммен ұқсас болғанда адамзат дамуының
техногендік кезеңіне жатты, ал біліктілік пен дағды құрамы индустриалды
деңгейде еңбекті бөлу құрылымы үшін сипатталатын операциялар мен
функциялардан ұсынылды.
Біліктіліктің кейбір түрлері, яғни ақпараттық және телекоммуникациялық
технологияларды қолдану саласындағы сауаттылық шындығында, жаңа нәрсе.
Осығын байланысты басқа түрлері, яғни шетел тілін меңгеру республиканың
көптеген тұрғындарына бұрынғыға қарағанда маңызды болып отыр. Өз-өзіне
сенімділік, өзін-өзі бағыттаушылық, тәуекелділік сияқты әлеуметтік
біліктілік бәрінен де маңызды, өйткені адамдар бұрынғыға қарағанда өз
бетінше болады. Кәсіпкерлік біліктілік компания қызметін түрлендіруге және
өз жұмысының орындалуын жақсарту мүмкіндіктерін жеңілдетеді; олар сонымен
бірге, кіші және орта кәсіпорындарда жұмыс түрлерін құра алады. Оқу,
өзгерістерге ілесе оқу, ақпараттық ағынмен қатар жүзу – бұл әрбір адам
алуға тиіс қазіргі жалпы іскерлік. Жұмыс берушілер қазіргі кезде оқуды,
жаңа істерді тез меңгеруді және жаңа міндеттер мен жағдайларға ілесуді
талап етеді [3,4].
Осыған байланысты жүргізіліп отырған зерттеу барысында құзырлылық
қатынас басты мақсат ретінде адамның нақты ғылыми білімін емес, қабылданған
стандарт негізінде нақты өндірістік қызметті жүргізуге қабілетін қойып
отыр. Құзырлылықтың функционалдық негізі базалық білім берудің ядросы
болып табылады. Құзырлылық қатынас білім мен ғылымның, тұлға мен
кәсіпорынның дамуының жаңа кезеңінде кездесетін қарама - қайшылықтарды
жеңуге бағытталған. Бірақ ол дәстүрлі білім беру мәселесінен шығатын басқа
деңгейдегі қарама-қайшылықты мағыналы етеді, өйткені ол білім беру іс-
әрекетін және білім беру моделін құру кезінде ескеріледі.
Бұл жағдайда маңызды рөлді жоғары кәсіби білім беруді ақпараттандыру
алады. Ақпараттандыру білім беру қызметінің тиімділігін көтерудің негізіг
факторларының бірі болып табылады. Ақпараттандыру мен информатиканы оқыту
арасындағы байланыс нақты болғандықтан, жоғары білім беруді ақпараттандыру
ерекшеліктерін тереңірек зерттейміз.
Қазақстанда ақпараттандыру экономикамен тығыз байланысты. Ақпараттық
экономиканың негізі – білім немесе интеллектуалды-ақпараттық ресурс. Білім
қоғамды дамытудың алдағы кезеңдерінің негізі – материалдық ресурстармен
салыстырғанда талассыз басымдылыққа ие. Материалдық ресурстар сақтау
заңдарына қатаң бағынады. Ақпараттық экономикаға негізделген қоғамның
әлеуметтік-экономикалық құрылымы әлеуметтік-экономикалық және экологиялық
мәселелердің көпшілігінен тыс қалуда, қоғамның экспоненциалды дамуын,
олардың негізгі параметрлерін ұсынып отыр.
Жаңа қоғамда жаңа білім алу әдістері де өзгеруде. Бұл тек кітаппен ғана
жұмыс істеу емес, ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды игере
білу. Ақпараттандыру – қоғамды дамытудың жалпы тарихи процесі. Хат жазу,
пошта, телефон, радио, телевидение – қоғамның мүмкіндіктері мен
талаптарынан туындайтын оны дамыту кезеңдері немесе белгілері.
Жаңа мүмкіндіктер, жаңа талаптар және ақпараттандыруды дамытудың жаңа
кезеңдері қоғамды жаңашаландырудың жоғары деңгейін бастан өткізіп отыр
[5].
Компьютерлер күрделі интеллектуалдық жұмыстарды орындайтын қызметкердің
рөлін атқарады. Бұл техника деген жаңаша көзқараспен сипатталады.
Техникалық құрылғы мен адам арасындағы серіктестік байланыс тудыратын шарт
қалыптасады. Адам мен машина арасында өзара қатынастың қалыптасуы тек
информатика саласының мамандарына ғана емес, сонымен бірге қарама-қайшылық
жағдайларды қарастыратын философтардың да игеру пәні болып табылады.
Сондықтан қазіргі білім беру жүйесі алдында жаңа маңызды мәселе –
қоғамның жоғары автоматты ақпараттық ортасында кәсіби қызметіне және
өмірдің жаңа шарттарына дайындау, осы ортада олардың өз беттерінше іс-
әрекет етуге, оның мүмкіндіктерін тиімді пайдалануға және қолайсыз
жағдайлардан қорғануға үйрету мәселесі тұр. Сондықтан да жоғары оқу
орындарында информатиканы оқытудың жаңа жүйелеріне көп көңіл бөлінетіні
кездейсоқ емес [6,7].
Білім беруді ақпараттандыруды оқытушылар мен басқа да мамандардың іс-
әрекеті ретінде қарастырған тәсілдерін ескере отырып, осы ғалымдар білім
беруді ақпараттандырудың анықтамасын жасады. Білім беруді ақпараттандыру –
оқыту мен тәрбиелеудің психолого-педагогикалық мақсаттарына жету үшін білім
беру саласында жаңа білімді қалыптастыру мен жүйелендіруді қамтамасыз
ететін, ақпаратты таратуға, өңдеуге, жасауға, жинауға технологиялар мен
құралдарды пайдалануға бағытталған адамның ғылыми-практикалық іс-әрекеті
[8].
Республикада білім беруді ақпараттандыруға мемлекеттік деңгейде көп
көңіл бөлінуде. Мысал ретінде, жоғары білім беру жүйесін ақпараттандыру
перспективалары мен мәселелеріне негізделген Қазақстан Республикасының
білім беру жүйесін ақпараттандыру бағдарламасын алуға болады.
Бағдарламада, ...ақпараттандыруда мемлекеттік деңгейде білім берудің
бір ғана деңгейі қамтамасыз етілген – орта білім беру. Жоғары кәсіби және
жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіби білім беруде қазіргі кезге дейін
ақпараттандыруды енгізуге бағытталған жұмыстар жүргізілген жоқ, оқу
процесінде қолданылатын ақпараттық технологиялар мониторингі жүргізілген
жоқ.
Жоғары кәсіби білім беруді ақпараттандыру жағдайы білім беруді
басқарудың автоматтандырылған жүйесін қолдану мен құру саласында
факультеттерде (деканаттарда) оқу процесін басқаруға арналған
автоматтандырылған локальді жұмыс орнының барлығымен сипатталады. Оқу
процесін ақпараттандыру саласында электрондық оқулықтар құру, оқыту,
мультимедиалық және тестілеу бағдарламалары жасалған. Интернет глобальді
жүйесіне шығуды қамтамасыз ететін бағдарламалы-техникалық кешендер мен
жүйелер жасалуда және енгізілуде, бірақ мақсатқа бағытталған жоспарлау мен
жүйелендіру мәселелері жетіспей отыр. Кейбір жоғары оқу орындарында
қашықтықтан оқытуды енгізуге арналған оқу материалдарын жасау басталды.
Компьютерлік техниканы қолданып қашықтықтан оқытуды ұйымдастырудың
дидактикалық шарттары анықталды [9].
Жоғары оқу орындарында білім алушыларға информатиканы оқыту процесінде
қолдануға болатын қашықтықтан оқыту технологиясының жаңа жүйесі сұрақтары
мен олардың қандай құжаттарда көрсетілетіні бұл зерттеу барысында маңызды
емес. Бұл салада сонымен бірге, электрондық ресурстардан тұратын
ақпараттандыру құралдарын тиімді қолдану қарастырылады.
Жоғарыда айтылып кеткен бағдарламада ...жоғары оқу орындарында
қашықтықтан оқытуды дамыту мен құруда көптеген мәселелер туындап отыр. Жаңа
білім беру техникалық ортасында өз білімін жеткізе алатын және қашықтықтан
оқытудың сапалы оқу курстарын жасай алатын мүмкіндігі бар мамандардың
болмауы, осындай мәселенің біреуі болып отыр.
Қазіргі заманда жоғары оқу орны өмірдің барлық саласын ақпараттандырудың
базасы, маман дайындаудың және ақпараттық тенологияларды ендірудің орталығы
болуы керек. Маман дайындауда оларға ерекше рөл қойылады, өйткені жоғары
оқу орындары орасан зор ғылыми-техникалық потенциалға ие және ақпараттық
қоғам жағдайында жұмыс істейтін республиканың барлық масштабында ақпараттық
технологияны енгізе алатын мамандар дайындауға мүмкіншіліктері бар.
Қазіргі уақытта оқу және ғылыми қызметті ақпараттандыру деңгейі көптеген
жоғары оқу орындарында қанағаттанарлық жағдайда емес. Жоғары оқу орындары
ақпараттық және білім беру қызметтерін дамыту, сонымен бірге мамандар
дайындаумен қамтамасыз ету керек.
Жоғары білім беруді ақпараттандыру және білім алушыларға информатиканы
оқыту жүйесі ақпараттандыру құралдарын – ақпараттандыру көздері,
электрондық ресурстар және басқа да компьютерлік бағдарламалар құралдарын
қолданбай жүргізу мүмкін емес [10].
Бұл салада электрондық анықтамалар, энциклопедиялар, оқу бағдарламалары,
студенттердің білімін бақылайтын автоматтандырылған құралдар, компьютерлік
оқулықтар, тренажерлар және басқа да білім беру электрондық ресурстарына
қатысты әртүрлі ақпараттық көздерді қолдану мен өңдеудің біртекті
педагогикалық тәсілдерін жасауға жалпы ұмтылу тенденциясы қолданылады.
Осындай біртекті әдістерді қолдануға ұмтылу білім беру жүйесінде тиімді
пайдалану үшін жеке электрондық ресурстарды арнайы каталогтар мен Интернет-
порталдарға біріктіріп, есепке алуға да негізделген. Сонымен бірге,
электрондық ресурстарды жасау, каталогтау, зерттеу, қолдану барлығы да
республиканың жоғары білім беру жүйесінің қажеттіліктер мен талаптар
жүйесіне қатаң сәйкестендіріліп орындалуы керек. Жоғарыда айтылғандардан
информатиканы оқытудың тиімділігін көтеретін жоғары білім беруде ақпараттық
құралдар мен телекоммуникациялық технологияларды қолданудың кешенді
мүмкіндіктеріне республиканың жоғары оқу орындарында бакалаврлар мен
магистрлерді дайындаудың түрлері мен әдістеріне, мазмұндық ерекшеліктеріне,
оқу процесінің қажеттілігіне сәйкес келетін көпфункционалды білім беру
электрондық ресурстарын қолдану, каталогтау және жасау арқылы қол жеткізуге
болады [11].
Бұдан басқа, қазіргі психологияда студенттердің шығармашылық, теориялық
ойлау, сонымен бірге шешім қабылдауға бағытталған жедел ойлау қабілеттерін
дамытуға электрондық ресурстарды қолдану арқылы оқытудың өте жақсы әсері
тиіп отыр. Кейбір психологиялық зерттеулерге қарасақ, оқу процесінде
электрондық ресурстарды қолдану арқылы болашақ мамандардың модульді-
рефлексиялық стилін тиімді қалыптастыру мүмкіндіктерін құруға болатыны
көрсетілген.
Бакалавлар мен магистрлерді дайындауда электрондық ресурстарды
қолданудың дидактикалық мақсаттарының негізі мәліметтерді хабарлау, білімді
бекіту және қалыптастыру, біліктілік пен дағдыны жетілдіру мен
қалыптастыру, білімге деген құштарлықты көтеру, игеруді бақылау және т.б.
болып табылады.
Республикалық жоғары кәсіби білім беру жүйесі қазіргі кезде сапалы
электрондық ресурстарды қолдануды қажет етіп отыр. Электрондық ресурстарды
қолдану практика жүзінде:
–білім алушыларға білімді өз бетінше игеру іс-әрекетінің әртүрлі
формаларын ұйымдастырады;
– оқудың түрлі іс-әрекеттерін орындау процесінде жаңа ақпараттық және
телекоммуникациялық технологиялардың барлық мүмкіндіктерін қолдануға жағдай
жасайды, сонымен бірге, тіркеу, жинау, сақтауинтерактивтік диалог,
объектілерді моделдеу, құбылыстар, процестер, лабораторияларда жұмыс істеу
мүмкіндіктерін жасайды;
– оқу процесінде ақпаратты тікелей мультимедиа технологияларды,
гипермәтіндік жіне гипермедиа жүйелердің мүмкіндіктерін қолдану арқылы
шығару;
– болашақ бакалаврлар мен магистрлердің интеллектуалдық мүмкіндіктерін
бағалау, сонымен бірге олардың білім деңгейін, іскерлігін, дағдыларын,
нақты бір тапсырмаға дайындығын,стандарт талаптарына сәйкес олардың
материалды игеру нәтижелерін тексеру;
–білім алушының оқу іс-әрекетін басқару, оның білім деңгейін,
іскерлігін, дағдыларын, оқу құралдарын пайдалану ерекшеліктерін бақару;
–білім алушының жеке өз бетінше оқу іс-әрекетін орындауына жағдай жасау,
өзін-өзі оқыту, өзін-өзі дамыту, өзін-өзі жетілдіру дағдыларын
қалыптастыру;
– білім берудің мазмұны мен мақсаттарына сәйкес келетін ақпараттармен
жоғары оқу орындары студенттерін, оқытушыларын, ата-аналарды хабардар
болуын жедел қамтамасыз ету;
– оқытудың тиімділігін көтеру мақсатында оқытушы мен студенттің жедел
әрі тұрақты түрде сұқбаттасу негізін құру [12].
Жоғары оқу орындарында оқу процесіне электрондық ресурстарды енгізу
негізгі екі бағытқа сәйкес жүргізіледі.
Бірінші бағыт бойынша енгізілетін білім беру электрондық ресурстары
білім беру жүйесінде тарихи қалыптасқан дәстүрлі әдістерді қолдаушы
құралдар ретінде енгізіледі. Бұл жағдайда электрондық ресурстар оқу
процесін жүргізу құралы ретінде, оқытудың жекеленуі, оқытушының есептеу,
бақылау және студенттердің білімін бағалаумен байланысты жұмысын
автоматтандыру құралы ретінде қолданылады.
Электрондық ресурстарды енгізудің екінші бағыты білім беру мазмұнын
өзгертуге, оқу процесін ұйымдастырудың әдістері мен формаларын қайта қарау,
жеке оқу пәндерінді электрондық ақпараттармен толықтырумен қолдану арқылы
толық курстар құрастыруға негізделген күрделі процесс.
Ақпараттандыру мен информатиканы тағы да бір маңызды фактор тығыз
байланыстырады. Оның негізінде ақпарат мен онымен жұмыс істеу процесі
жатыр. Білімге айналдыру алдында ақпаратты игеру қажет. Бұл
ақпараттандырудың негізгі мақсаттарының бірі және осыны ескере отырып,
жоғары оқу орындарында информатиканы оқытуда қолданылатын барлық
электрондық ресурстарды құрастыру және жұмыс істеу керек [12,13].
Білім алушылармен жұмыс істеудің маңыздылығы олардың танымдық іс-
әрекетінің өз бетінше дайындығында болып отыр. Бұл жағдайдың ерекше бөлігі
болып тек студенттің берілген ақпаратты игеру процесін ұйымдастыру ғана
емес, сонымен бірге олардың ақпарат ағынына ілесу іскерлігін, ақпаратты
табу, талдау, керек ақпаратты беру және қабылдауын дамыту процесі де
маңызды болып табылады. Осы іскерліктер жалпы сипатқа ие және оларды барлық
оқу курстарында дамыту керек. Сонымен бірге, осы іскерліктерді игеру
дәрежесі жоғары оқу орындарында оқу бағдарламаларын игеру сапасын
анықтайды.
Жоғары оқу орындарында студенттермен электрондық ресурстармен,
ақпараттар ағынымен жұмыс істеу барысында білім алушының танымдық іс-
әрекетін қалыптастыру маңызды көзқарас болып табылады. Бұл жағдайдың дұрыс
шешімін табу ақпарат және білім түсініктерін анықтауды талап етеді.
Электрондық ресурстарды қоса алғанда, әртүрлі құралдары қолдану арқылы
таратуда жыл өткен сайын ақпараттар көлемі артып келе жатыр. Осы саладағы
мамандардар олардың көбейіп кеткенін айтуда. Сонда да оларға қол жеткізу
принциптерін жүзеге асыру туралы сұрақтар әлі де қойылып отыр. Бұл
принциптерді жүзеге асыру студенттердің интеллектуалды ынтасына байланысты.
Ақпаратқа қол жеткізу принципі шектеу принципімен сәйкес келеді, оның
қозғалысы білім беру жүйесінің барлық ақпараттық процестерінде таралады.
Студенттермен жұмыс істеуде кез-келген ақпараттық процесті тек сандық
көрсеткіші жағынан ғана емес, сонымен бірге білім алушының ерекшелігін
анықтайтын және қалыптастыратын, білім алуда пайдаланылатын ақпараттық
бірлігінің жабық механизмдері жағынан да қарастыру керек Бұл жайында
С.И.Архангельский былай деп көрсетеді студенттерді дайындау сапасы мен
ерекшеліктеріне, оқыту деңгейіне байланысты ақпаратты өңдеудің сипаты мен
интервалының нақты бір шекарасын талап етеді [14].
Соңғы кездері ақпараттандыру түсінігі әртүрлі ғылыми салалардағы
мамандардың да көңілін бөлуде. Кез-келген жүйені құру, оларды басқару,
олардың бағасы барлығы да ақпараттың көмегімен жүзеге асырылады. Сонымен
қатар, ақпарат мен білімнің әртүрлі ақиқат екендігін естен шығармау керек.
Оқу ақпараты – бұл болашақ бакалавр немесе магистр игеруге және қабылдауға
тиіс оқу мәтіні, оқытушының айтатын сөздер дыбысы, белгілі жүйе.
Ақпарат түсінігін анықтай отырып, оның белгісіз мәліметтерді жүйенің
қабылдайтын мехникалық хабарламасы емес екенін білеміз, ақпарат – бұл
құбылыстың, процестің, заттың бағасын білдіретін динамикалық акт, жүйе
жағдайын және оның компоненттерін өзгертетін, жүйені жұмыс істететін және
ұйымдастыру шараларының қозғалыс актісі [14].
Оқу ақпараттарын беру шарттарын анықтайтын дәстүрлі ережелерге мыналар
жатады:
– жаңа материалды хабарлау мақсатын анықтаудың айқындылығы;
– хабарлама құралын және формасын дәлелдеу;
– студенттің ақпаратты оның көлеміне, мағынасының түсініктілігіне,
анықтылық дәрежесіне қарай қабылдау мүмкіндігін бағалау;
– студентті өңдеу үшін ақпаратты қабылдауға дидактикалық және
психологиялық дайындау;
– ақпаратты игерудің және таратудың табысты немесе табыссыз болу
себептерін анықтау үшін студентпен алдағы жұмысты талдау;
– өзіндік және топтық жұмыстардың материалдарын анықтау және т.б.
Оқу процесін ұйымдастыруда ақпаратты механикалық тасымалдау жайлы емес,
оны беру, сақтау, өңдеу, қолдану қасиеттері жайлы айтқан жөн.
Студенттерді оқытуда танымдық мағынасын көтеру дәрежесі ретінде
келесідей деңгейлерді бөліп көрсетуге болады. Бұл деңгейлер ақпаратты
қалыптастыру, ұйымдастыру және қабылдау деңгейлерін анықтайды:
1) қоршаған ортаға лайықталған негізде ақпаратты қайта жасау және
қабылдаудың алғашқы формасы;
2) шартсыз рефлекстер арқылы ақпаратты қайта жасау, танымдық қабылдау;
3) ақпарат түсініктер аралығында логикалық қатынас орнайтындай формаға
келетін семантикалық деңгей;
4) ақпарат анықталған мотивтерге байланысты қайта жасалатын
прагматикалық деңгей.
Республикада жоғары кәсіби білім беру жүйесін жүзеге асырудың басты
мақсаты адамның, ғылымның, техниканың, өндірістің қажет салаларын игере
алатын жоғары білікті мамандар дайындау болып табылады. Бұл жағдайда
бітірушінің білім сапасы білім беру стандарттары талаптарына сәйкес және
кәсіби қызметінде шеберлік дәрежесін білім алу барысында игерген болу керек
[15].
Білім беру стандарты жоғары оқу орындары бітірушілерін дайындаудың
талаптарына сәйкес мазмұны, әдісі, оқу құралы және бақылау талаптарынан
тұрады. Жоғары кәсіби білім беру жүйесінде электрондық ресурстарды
практикалық қолдану мен жасау студенттер дайындығы деңгейінің мемлекеттік
стандарт талаптарына сәйкес келуімен сипатталады. Осы талаптар негізінде
және ақпараттандыру құралдарын қолдану мүмкіндігін есепке ала отырып, оқу
жоспарлары, бағдарламалар, жоғары оқу орындарында информатикамен байланысты
барлық пәндер бойынша әртүрлі сабақтар жүргізу әдістемелері жасалады.
Республиканың жоғары оқу орындарында қолданылатын электрондық ресурстар
жоғары кәсіби білім берудің мемлекеттік білім беру стандарттарында
көрсетілген мамандардың біліктілігіне қойылатын талаптарды есепке ала
отырып құрылады.
Жаңа ақпараттық технологиялар көмегімен әртүрлі кәсіби қызметтің
тиімділігін көтеру, сонымен қатар, егер оқытуда қолданылатын электрондық
ресурстарда компьютерлік графика мен анимацияны пайдаланса, онда құбылыстар
мен процестер туралы жалпы көрініс қалыптастыруға болады. Осындай
ресурстарда мәселелік және зерттеулік тапсырмаларды, интеллектуалды оқыту
кіші жүйесін қолданса, онда ойлау мәдениеті мен ойлау қабілетін дамытуға
қол жеткізуге болады [16].
Кәсіби дайындаудың маңызды бөлігі оқу процесінде сәйкес саласына
байланысты еңбекті автоматтандырудың компьютерлік жүйесін қолдану болып
табылады. Мысалы: өндірісті жобалауды, инженерлік талдауды, экономикалық
есептерді, құжат айналымын, ғылыми зерттеулерді автоматтандыру жүйелері.
Бұндай жүйелер соңғы уақытта жоғары кәсіби білім беруде қолданылатын
көптеген электрондық ресурстардың құрамында бар. Жоғары кәсіби білім беру
жүйесінде оқытудың жоғары тиімділігіне бөлек компоненттер мен компьютерлік
бағдарламаларды біріктіріп, біртұтас электрондық ресурс құру арқылы қол
жеткізуге болады. Бұл жағдайда оқытуда сәйкес электрондық ресурсты
қолданудың дидактикалық негіздемесі келесідей әдістемелік кезеңдерден
тұрады [17,18]:
1) баспа материалдары көмегімен теориямен бастапқы танысу, аудио және
видеобаспалар;
2) электрондық оқулықтар, виртуалды оқу кабинеттері, білім теориясын
бақылау, компьютерлік тестілеу жүйесі көмегімен теорияны түсіну және
бекіту;
3) практикалық іскерлікті дамыту және қалыптастыру, кәсіби бағытталған
тренажерларда жұмыс істеу, виртуалды зертханаларда және тәжірибелік
қабырғаларда оқу зерттеулерін жүргізу;
4) курстық және дипломдық жобаларда ресурс тақырыптарына сәйкес кәсіби
бағытталған тапсырмаларды шешу.
Жоғары оқу орындарында оқу процесінде компьютерлік, әсіресе техникалық
қолдауды қолданбалы бағдарламалар пакетінің көмегімен жүзеге асырады.
Оқытудың қолданбалы бағдарламалар пакетінде олардың өндірістік
аналогтарымен салыстырғанда, экономикалық болжамдармен жасалған маңызды
жақтары бар.
Жоғары кәсіби білім беруде дайындалған көптеген электрондық ресурстарда
қолданбалы бағдарламалар пакеті толығымен немесе олардың жеке
компоненттерінен тұрады.
1.2 Жалпы техникалық пәндерді оқыту процесін арттырудағы ақпараттық
технологияның мүмкіндіктері
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: Білім беру жүйесінің
басты міндеті – ұлттық және азаматтық құндылықтар мен практика жетістіктері
негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім
алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу,
білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желіге
шығу - делінген.
Осыған орай бүгінгі ұстаздардың алдында оқушыға білім, білік, дағдыларын
игертіп қана қоймай, қабылдауын, ойлауын, қиялын, сезімдерін, ерік-
жігерлерін, яғни жан-жақты, азат, шығармашыл, өз бетімен жұмыс жасай
білетін, бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны дамыту міндеттері де тұр.
Жалпы білім берудің мақсаты – терең білімнің, кәсіби дағдылардың
негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі дамытудағы адамгершілік
тұрғысынан жауапты шешімдерді қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны
қалыптастыру, яғни жеке тұлғаны қалыптастыруға негізделген, ақпаратты
технологияны терең меңгерген, жылдам өзгеріп жататын бүгінгі заманға
лайықты, жаңашыл тұлғаны қалыптастыру [19].
Жаңа ақпараттық технологиялар дегеніміз – білім беру ісінде ақпараттарды
даярлап, оны білім алушыға беру процесі. Бұл процесті іске асырудың негізгі
құралы компьютер болып табылады, сол себепті қазіргі оқу орындарында
шығармашылық ізденіс қабілеті дамыған, жаңа педагогикалық технологияларды
жете меңгерген, мамандық шеберлігі қалыптасқан жаңа ақпараттық
технологиялардың тілін білетін мұғалім қажет [20].
Ақпараттық технология терминін академик В.М. Глушков енгізген. Білім
беру процесін ақпараттандыру оқушыға білім берумен байланысты болғандықтан,
В. Глушковтың анықтауынша, Ақпараттық технологиялалар ақпаратты өңдеумен
байланысты процестер болып табылады. Ал білім беруде компьютерді және оның
құралдарын пайдалана бастаған кезде оқытудың ақпараттық технологиялары
ұғымы пайда болды.
Енді, осы ақпараттық технологияларды жүзеге асырудағы жұмыс түрлеріне
тоқталып өтейік (1- сызба).
Ақпараттық технологиялардың бірі – интерактивтік тақта, мультимедиялық
және он-лайн сабақтары. Білім саласында жаңа ақпараттық технологияларды
қолдану кеңінен қарастырылған. ЖОО, кәсіби және жалпы орта мектеп
аудиторияларында интерактивті тақталар орнатылған. Сондықтан бұл тақтамен
әр сабақты қызықты өткізуді ойластырып, жоспарлайды.
Жаңа ақпараттық технологияның негізгі ерекшелігі – бұл студенттерге өз
бетімен немесе бірлескен түрде шығармашылық жұмыспен шұғылдануға, ізденуге,
өз жұмысының нәтижесін көріп, өз өзіне сын көзбен қарауына және жеткен
жетістігінен ләззат алуға мүмкіндік береді. Ол үшін мұғалім өткізетін
сабағының түрін дұрыс таңдай білуі қажет [2].
Жалпытехникалық сабақтарында ақпараттық технология келесі жұмыс
1 сызба. Оқыту технологияларына байланысты түсініктер
түрінде де қолданысын табады. Бұл оқушылардың аса шығармашылығын талап
ететін жоба жұмысы.
Бұл жұмыс түрін жүргізгенде оқушылар техникалық құралдарды қолдану
арқылы жобасын дайындайды. Мәселен, сабақта тербелмелі амплитудалық
құбылыстармен танысу үшін арнайы топ құрылып, тақырып бойынша терең
мағлұмат жинап, онымен бүкіл сыныпты таныстыру мақсатында, тақырыпқа
байланысты материалдарды суретке түсіріп, жалпы толық бейнематериал
жинақтайды.
Жиналған мағлұматтарды компьютер арқылы өңдеп, қысқаша деректі фильм
етіп шығарады. Содан соң бұл фильмді сабақ үстінде сынып назарына ұсынады.
Осындай өзгеше жұмыс түрлерін өткізу арқылы студенттердің шығармашылық
қабілеттерін дамытуға, олардың пәнге деген қызығушылығын оятуға, дарынды
тұлғаны қалыптастыруға әбден болады.Соңынан мұндай тапсырмаларды студенттер
бірінен-бірі оқу арқылы техникалық терминдерді кеңінен меңгереді [21].
Жаңа ақпараттық технологияның басты тиімділігі – бұл оқытушыға
жалпытехникалық сабақтарындағы оқу үрдісін түбегейлі өзгертуге, оқытудағы
пәнаралық байланысты күшейте отырып, оқушылардың дүниетанымдарын кеңейтуге
және қабілеттерін көре біліп, оны дамытуға толық жағдай жасауы.
Сабақта компьютерді пайдаланудың тиімділігін былай саралап көрсетуге
болады.
1. Оқушы мен мұғалімнің позитивтік оң қатынаста болуына ықпал етеді.
Олай дейтініміз, оқушылар компьютермен тікелей қатысты болғандықтан
өзін еркін сезінеді.
2. Компьютермен жұмыс барысында оқушылардың белсенділік, жауапкершілік
және өзіндік шығармашылық қабілеттері қалыптасады. Оқушы өз бетінше
еңбектенеді. Өз еңбегінің нәтижесін көреді. Өзін-өзі қадағалауға
мүмкіншілік туады. Тапсырмаларды мұғалімнің көмегінсіз орындайды.
Сол арқылы ойлау және есте сақтау қабілеттері дамиды.
3. Берілетін материал бірсарынды болып, тек мұғалім ғана сөйлейтін
болса, балалар тез шаршап қалады да, сабақ сәтсіз аяқталады.
Осындай көңілсіз жағдайларды болдырмау үшін сабақтарда компьютер
арқылы оқушылардың белсенділігін арттыратын элементтер қолданылады.
Мысалы, дидактикалық үлестірмелер, түрлі ребустар, суреттермен
жұмыс кросвордтарды жатқызуға болады [21,22].
Ақпараттық технологияның мұғалім жұмысына ең тиімдісі – оқушылардың
білім олқылықтарына үнемі зерттеу жасап, түзету жұмыстарын жүргізуге
пайдасы бар.
Қазіргі заманның даму қарқыны мұғалімдерден шығармашылығын жаңаша,
ғылыми-зерттеу бағытында құруды талап етеді. Сондықтан, ХХІ ғасырдың
информатика ғасыры, яғни ақпараттандыру технологиясы дамыған заманда
мемлекетіміздің болашағы – жас ұрпаққа заман талабына сай білім беріп, жан-
жақты дамуына ықпал ету мұғалімнен шығармашылық ізденісті, үлкен сұранысты
талап етеді.
Компьютер және ақпараттық технологиялар арқылы жасалып жатқан оқыту
процесі оқушының жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырып, оларды жүйелік
байланыстар мен заңдылықтарды табуға итеріп, нәтижесінде - өздерінің кәсіби
потенциалдарының қалыптасуына жол ашады.
Бүгінгі таңдағы ақпараттық қоғам аймағындағы оқушылардың ойлау қабілетін
қалыптастыратын және компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан
тарайтын педагогикалық технологиялардың тиімділігі жоғары деп есептейміз
[23].
1.3 Кәсіптік мектептердегі сабақты ұйымдастыру шарттары
Сабақ – бұл жастары шамалас, құрамы тұрақты оқушы топтарымен оқытуды
ұйымдастыру формасы, тұрақты кесте және бәріне ортақ оқыту бағдарламасымен
сабақ өткізу. Бұл формада оқу – тәрбие процесінің барлық компоненттері –
мақсат, мазмұн, құралдары, әдістері, ұйымдастыру және басқару қызметі және
оның барлық дидактикалық элементтері қарастырылады. Бір тұтас дидактикалық
жүйе ретіндегі оқыту процесіндегі сабақтың мәні мен мақсаты мұғалім мен
оқушының ұжымдық – жекелей өзара қарым – қатынасына алып келеді, соның
нәтижесінде оқушылар білім, білік және дағдыны иемденеді, олардың
қабілеттері, қызмет тәжірибесі, араласуы мен көзқарастары дамиды, сонымен
қатар мұғалімнің педагогикалық шеберлігі жетіледі [24].
Сонымен, сабақ, бір жағынан тұтастай алғанда оқытуды қозғаушы форма
түрінде, екінші жағынан, оқытудың заңдылықтары мен принциптерінен
туындайтын, мұғалімнің сабақты өткізуді ұйымдастыруына қойылатын негізгі
талаптарымен анықталатын оқытуды ұйымдастыру формасы түрінде анықталады.
Педагогикалық процестің бір тұтастығы тұрғысынан сабақты оны ұйымдастырудың
негізгі формасы ретінде қарастыру қажет. Сыныптық – сабақтық жүйенің барлық
артықшылықтары тек сабақта ғана көрініс табады.
Педагогикалық процесті ұйымдастыру формасы ретіндегі сабақтың
артықшылықтары оның фронтальды, топтық және жекелей жұмыстарды
сабақтастырудағы мүмкіндігінің молдығында: мұғалімге материалды жүйелі және
ретімен түсіндіруге, оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуын басқаруға
және ғылыми көзқарастарын қалыптастыруға мүмкіндік береді, оқушылардың,
басқа да қызмет түрлерін, соның ішінде сыныптан тыс және үй тапсырмаларын,
сондай-ақ оқушының мақсатқа жетудегі негізгі құралы және қызмет тәсілін
таңдау және құрудың шарты ретінде көрінеді [24].
Сабақ оқытудың ұйымдастырылған түрі ретінде – динамикалық құбылыс. Ол
педагогикалық процестің негізгі даму теңденцияларын оның біртұтастығы
бағытында бейнелей отырып, ұдайы дамиды.
Бәрінен бұрын ол оқытудың үш бірлік – білім беру – тәрбие –даму –
қызметін тиімді іске асыруда көрінеді, олай болса, оқушылардың табиғи
қасиеттерін, шығармашылығын дамытуға бағытталғандығымен де көрінеді.
Сабақты дамытудың басқа тендеңциясы сабақты өмірлік маңызды мазмұн мен
толықтыруда, оқытуды оқушы өмірінің табиғи құрамдас бөлігі ретінде
ұйымдастыруда көрінеді. Осыған байланысты сабақ танымның арнайы
ұйымдастырылған формасы болып қана қоймайды, сондай – ақ әлеуметтік және
адамгершілік тұрғысынан алғанда толыққанды араласу болып табылады. Ол
танымдық мүддені, оқуға және дамытуға белсенді оң қатынас қалыптастыруға
бағытталған, оқу қызметінің өзгеше коммуникативтік фонын қамтамасыз ету
құралы ретінде көрінеді. Бұл тенденцияның пайда болуы оқытудың сұхбаттық
формасын (әңгіме, талқылау, пікірталас), проблемалық элементтерін, оқу
жұмыстарының фронтальды, топтық және жекелей формаларын сабақтастыруды
кеңінен пайдалану және оқытудың топтық, ұжымдық формасының үлесін кеңейту
болып табылады [25].
Сабақтың жалпы ұйымдастыруын құруға қатысты тенденциялар: олардың
құрылымдық жағынан өзгеруінен, оқытудың басқа да ұйымдастыру формаларымен
сабақтастығынан, ауызша сұрау және үй тапсырмасын тексеруге кететін уақытты
мейлінше қысқартудан сабақтың бұл кезеңдерін дидактиканың негізгі
міндеттерін оқушылардың өз бетінше жұмысымен біріктіру арқылы шешу үшін
пайдаланудан көрінеді. Сабақтың шығармашық бастамасын күшейту тенденцясы өз
бетінше жұмысты ұйымдастыруға ерекше назар аударудан байқалады.
Сабаққа қойылатын қазіргі талаптар [26].
1. Әрбір сабақта білім беру, даму және тәрбиелеу мақсаттарының бірлігі
сақталуы керек. Әрбір сабақ оқыту процесінің басты заңдылықтарын жүзеге
асыруға ықпал етуі қажет.
Сабақта белгілі бір білімді баяндай отырып, оқушылардың пайымдауын
дамыту, олардың ойлау қабілетінің дамуына ықпал ету және оларды қоршаған
дүниеге лайықты қатынасын қалыптастыру, оларға осы қатынастар негізінде
мінез – құлық дағдысын сіңіру қажет. Тұлғалық қасиет қалыптасуы үшін алған
білімнің оқушылардың мінез – құлқын айқындауына, оларда қажетті тұлғалық
қасиеттің қалыптастыруына ұмтылу керек (жұмыс орнындағы мәдениеттілік,
тапсырманы орындау сапасын жауапкершілікпен қарау, оларды орындаудағы
қиындықтарды жеңу).
2. Әрбір сабақ дидактиканың барлық принциптеріне және бәрінен бұрын
оқыту мен өмірдің ғылымилығы мен байланысына жауап беруі керек. Кез –
келген оқу пәні бойынша кез келген сабақ – ол процестін бір бөлігі,
сондықтан да оқып – үйретуді ғылыми танымда нақтылықтың критерийі рөлін
атқаратын өмірмен, практикамен байланыстыра білуге, ал оқу процесінде –
оқуға ынталықты, оған оң көзқарасты, айналадағы ортаның құбылыстарын
түсіндіру үшін теориялық білімдерін практикада қолдан білу дағдысын
қалыптастыруға тиіс.
3. Әрбір сабақ, ең алдымен, сабақтың тақырыбымен жиі ауыстырылатын айқын
дидактикалық мақсатпен сипатталуы керек. Әрбір тақырып бойынша бірнеше
сабақ өткізілуі мүмкін және олардың әр қайсысының өзінің нақты дидактикалық
мақсаты болуы тиіс: оқушыларды ойлау операцияларымен қаруландыру
(классификаиялау, көшіру, жалпылау, т.б.), білімін практикада қолдануға
дағдыландыру, оқуды тақырып бойынша жекелеген фактілермен таныстыру,
теориялық қорытындыларды өз бетінше тұжырымдау дағдысын қалыптастыру және
т.б. Мұғалім белгіленген мақсатқа байланысты сабаққа дайындалу процесінде
оқушыларға беретін оқу материалының мазмұнын, сабақтың құрылымын, оқыту
әдістерін, құралдарын, т.б. – анықтау керек. Әрбір сабақтың айқын
мақсатының болмауы оларды біржақты болуға, ал бұл оқуға дегеп
қызығушылықтың жойылуына алып келеді [26,27].
4. Сабақтың барлық кезеңдерінде оқушылардың танымдық қызметін жандандыру
мақсатында оқытудың әр алуан әдістері мен тәсілдерін пайдалану. Оқушыларға
кез – келген бірыңғай ұзақ ықпал ету (мысалы: ұзақ ауызша түсіндіру)
олардың ынтасының ыдырауына, енжарлыққа алып келуі мүмкін. Олар сабақта
алаңдайды, мұғалімнің ақпаратын қабылдамайды. Сондықтан да әрбір сабақта
оның әрбір кезеңдерінде оқушылар қызметінің түрлерін орынды өзгертуге
ұмтылу керек. Ол үшін әлсін – әлсін әр түрлі сезім органдарына әсер ететін,
тиімдірек танымдық қызметке жағдай туғызатын, оқытудың әр алуан әдістері
мен тәсілдерін пайдалану қажет. Сабаққа дайындалғанда, қашан, сабақтың қай
бөлімінде қандай әдіс, тәсіл немесе құрал пайдаланылатынын жеткілікті
ойластыру қажет. Дегенмен, сабақта қызмет түрлерін ауыстыруда оқушылардың
жас ерекшеліктері, сыныптың ерекшеліктері ескерілуі тиіс. Себебі балалардың
барлығы барлық уақытта қызметтің бір түрінен екіншісіне ауыса алмайды.
5. Сабаққа қойылатын талаптардың бірі – оның эмоционалдығы. Ол
оқушыларды сабақтағы маңызды қызметті – жаңа білімді игеруге итермелейді.
Ол сырттай ғана байқалуы мүмкін (мұғалімнің қатты дауысы, қол сілтеуі,
т.б.) және эмоционалдылық мұғалімнің сабақтағы оқыту процесіне, оқылатын
тақырыпқа қатысты байқалуы мүмкін [26,27].
Оқушылар сергек болуы үшін сабақ эмоционалды болуы керек, бұл олардың
белсенділігін арттыру тәсілдернің бірі. Сабақта әр түрлі проблемалық
ситуацияларды пайдалану да эмоционалдылыққа жағдай жасайды, оқушылардың
танымдық кызметін жеделдетеді.
6. Әрбір сабақта оқушылардың білімін үздіксіз есепке алу жургізілуі
керек. Оқыту процесі кез – келген сабақта тұрақты кері байланыс болған
жағдайда тиімді болады. Сабақтың әрбір кезеңінде мұғалім, оқушының оқу
материалын игеру деңгейін біліп отыруы керек, өйткені ол осы деңгейдің
үнемі өсіп отыруына жағдай туғызуы керек. Сондықтан да оқушылардың білімін
бақылаудың әр алуан түрлерін пайдалану керек. Осы мақсатта әр түрлі
компьютерлік бағдарламалар, жазбаша тапсырмалар, сауалнамалар,
перфокарталар пайдаланылуы мүмкін, олар білімді тексерудің нәтижесін бірден
алуға мүмкіндік береді. Бұл жерде ең бастысы – әрбір мұғалімде оқушының
сабақтағы танымдық кызметінің нәтижесін бағалау үшін байқағыштық қасиеті
жақсы дамуы керек.
7. Әрбір сабақ өзінің ұйымдастырушылық заңдылықтарымен, оң нәтижелерді
сезінгіштігімен ерекшеленуі керек. Әрбір өткен сабақ мұғалім мен оқушыға
алға басушылық сезімін туғызуы керек. Сабақ білім көлемінің елеулі өсуін
қамтамасыз етуі немесе сапасын жетілдіруін, немесе осы екеуін де қамтамасыз
етуі керек. Білімнің осындай елеулі өсуі (білік пен дағдының) қанағаттану
сезімін туғызады, әрине оқушының оқуға деген белсенді көзқарасын туғызады.
Әрбір сабақ оқыту процесінің тамандалған бөлігі болуы тиіс.
8. Әрбір сабақта жүйелі қайталаудың элементтері қатысуы тиіс. Қайталау
ешқашан да жаттанды қайта айтуға алып келуі тиіс емес. Әрбір сабақтағы
жаңадан оқылатын материал бұрын өтілгеннің тұрғысынан қарастырылуы керек.
Мұғалім жаңа материалды баяндағанда мүмкіндігінше оны алдыңғы өткенмен
байланыстыруы, оған сүйенуі керек.
9.Әрбір сабақ техникалық оңтайлы және дидактикалық жарақтандырылған
болуы керек. Таным сезімдік қабылдаулардан басталады. Әйтсе де, көрнекілік,
техникалық құралдарды орынды пайдалану қажет, бәрінің де шегі болуы керек.
Мұғалімнің сабаққа дайыңдалуда көрнекі, дидактикалық құралдарды ойлап
табуға және дайындауға кеткен уақыты оқытудың нәтежесімен ақталады.
10.Кез – келген пән бойынша әрбір сабақтың өткен және алдағымен
байланысы. Кез – келген сабақ басқалардан оқшауланып қарастырылмауы керек,
ол сабақтың жалпы жүйесіндегі белгілі бір буын болуы керек. Мұғалім белгілі
бір пән бойынша сабаққа дайындалғанда өткен сабақты жақсы елестете білуі
керек. Әрбір мұғалім өз мүмкіндігіне қарай сабақтың материалын өткен
материалмен байланыстыруға тырысады. Сондай – ақ алдағы сабақтың құрылымы
меп мазмұнын да жақсы білуі керек. Бұл бастауыш сынып педагогтары үшін өте
маңызды. Мұғалім кез – келген сабақта білімді қалыптастыра отырып, келесі
сабаққа негіз қалауға міндетті.
11. Сабақтың барлық уақытын үлкен табыстылықпен пайдалану. Сабаққа
дайындалғанда оқушылардың 45 минут бойы жұмысын ұйымдастыруды ойластыру
керек. Сынып ешқашанда бүкіл сынып үшін жеткілікті мөлшерде тапсырмалар,
сұрақтар жинақтаған мұғалімнің назарынан тыс қалмауға тиіс. Сабақта оларды
дайындауға уақыт шығындамау үшін көрнекі құралдар, аспаптар, техникалық
құралдар алдын-ала тексерілуі керек [26,27].
Дәстүрлік құрылымның өзі де (сұрау, түсіндіру, бекіту) қызметтің бір
түрінен екіншісіне көшкенде уақыт жоғалтуға алып келеді. Сондықтан да
құрылымды көшіру оқушыларға елеусіз болып қалатындай етіп ойластыру керек.
Жекелеген оқушылардың сабаққа кешігу, сабақтағы басқа да тәртіп бұзушылық
себептерін аңықтауға мүмкіндігінше уакытты шығындамау керек, бұл туралы
қоңыраудан кейін әңгімелесуге болады.
Көптеген мұғалімдер оқушының орнынан тұрмай ауызша жауап беруін
жақтайды, өйткені бұл да уақыт үнемдеуге септігін тигізеді.
12. Оқушылардың бүкіл сабақ бойы оқу – еңбек тәртібін қамтамасыз ету.
Алдыңғы айтылған талаптарды орындау сабақтағы тәртіпті белгілі бір деңгейде
қамтамсыз етеді. Әйтсе де, мұғалім тәртіпті үстау үшін әрбір оқушының жеке
басын силай отырып, белгілі бір талап қоя білуі керек. Сынып ұжымы тәртіп
бұзушылыққа төзбейтіндей болуға қол жеткізуі керек, өйткені сабақтағы
тәртіп – олардың ынтасының орнықты болуына негіз салады. Оқушылар тек
мұғалімге жай қарап және тыңдап қана қоймауы керек, оқылатын материалға
қатысты белсенді болуы керек, сабақта тиімді танымдық қызметке септігін
тигізетіндей жұмыс жағдайы үстемдік құруы тиіс.
13. Сабаққа қойылатын талаптардың бірі оның құрылымдық икемділігі болып
табылады. Мысалы, мұғалім сабақтың айқын құрылымын, оның нақты мақсатын
ойластырды, бірақ кейде сабақ белгіленген жоспар бойынша өтпейді. Бұл
жағдайда мұғалім сабақ барысында қажетті түзетулер енгізе, оның құрылымын
ауыстыра, қосымша тәсілдерді пайдалана білуі керек, бірақ мақсатқа жету
керек. Сабақ – спектакль емес, оған көп дайындалғанмен де, ол ешқашан
репетицияланбайды.
14. Сабақтың кәсіби бағыттылығы. Әрбір сабақтың оқу пәніне тәуелсіз,
кәсіби бағыттылығы болуы керек. Мүмкіндігінше әр ретте оқу материалының
болашақта қандай да бір мамандықты иемденудегі маңызын, алған білімнің
алдағы бүкіл өмірдегі маңызын атап көрсету керек.
15. Үй тапсырмасының тиімділігі және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 7
1 Ақпараттық технология арқылы техникалық ойлау қабілетін дамыту9
1.1 Қазіргі заманғы кәсіби білім беру ерекшеліктері және 9
ақпараттық технологияларды қолданып олардың тиімділігін көтеру
тәсілдері
1.2 Жалпы техникалық пәндерді оқыту процесін арттырудағы 18
ақпараттық технологияның мүмкіндіктері
1.3 Кәсіптік мектептердегі сабақты ұйымдастыру шарттары 20
2 Арнайы пәндерді жүргізу барысында ақпараттық технологияларды27
қолдану
2.1 Жаңа ақпараттық технологиялар 27
2.2 Жаңа ақпараттық технологияны қолданудың психологиялық – 31
педагогикалық мүмкіндіктері мен негізгі бағыттары
2.3 Арнайы пәндердің оқыту әдістемесі 34
3 Арнайы пәндерді оқытуда электрондық оқулық құру 54
3.1 Оқыту құралдарының бірі – электрондық оқулық. 54
3.2 Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар 56
3.3 Жалпы техникалық және арнайы пәндерді оқыту әдістемесі 58
пәнінен электронды оқулықты қолдану
4 Арнайы пәндер сабақтарың өткізу барысында оқушылардын еңбегін 69
қөрғау
4.1 Қауыпты және зиянды факторларды саралау 69
4.2 Микроклимат және оны жақсарту 71
4.3 Жасанды жарықтандыруды есептеу 77
4.4 Өрт қауіпсіздігі 79
Қорытынды 82
Қолданылған әдебиеттер 84
Қосымша
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі: Жаңа экономикалық жағдай және тенденция
қоғам дамуының ерекшелігіне байланысты білім беру жүйесін түбірімен
өзгертуді талап етеді. Ол біздің еліміздегі прогресивті технологияның
дамуы. Білім берудің сапасы қазіргі білім алып жатқан оқушыларға болашақта
бүкіл дүние жүзіндегі білім алу дәрежесіне көтерілуіне мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасындағы оқу мен тәрбие жүйесін техникаландыру мен
автоматтандыру тенденциясының болашақ қарқыны мен қадамдары іздеумен және
ақпараттық жүйені оқу-тәрбие үрдісіне енгізумен тығыз байланысты. Қазақстан
Республикасының Білім туралы Заңында қазіргі замандағы білім беру
жүйесінің жаңа технологияларымен қамтамасыз етілуі міндеттелген [1].
Жаңа технологиялық біліммен қарулану функциясы арқылы оқушылардың жеке
мінезінің қалыптасуы, бойындағы еңбекке деген алуан түрлі қабілеті ерік-
жігердің дамуына әкеледі. Және бұл кәсіби лицей орындарында жаң
технологияның ең қарқынды дамып келе жатқан түрі- ақпараттық технология
болып табылады. Ақпараттық технология арқылы мамандардың кәсіби маңызды
қасиеттерін жетілдіру бойынша ұйымдастырылған іс-шаралар кәсiби
шеберлiгiн,жекек мінезін, мобильділігін қалыптастырумен байланыстыруға
бағытталған. Басқаша айтқанда, ақпараттық технология арқылы болашақ
мамандардың кәсіби маңызды қасиеттерін жетілдіру мәселесі өздiгiнен бiлiм
алуына және өзiн-өзi дамуына жағдай жасау арқылы бiлiм сапасын көтерудiң
негiзгi шарттарының бiрiне айналмақ.
Білім беруді ақпараттандыру – бұл ақпараттық технологияның құралдарын
білім беру саласына қолданудың методологиялық және тәжірибелік
құндылықтарын зерттеп, оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық және
педагогикалық мақсаттарына бағыттап қамтамасыз ету процесі. Қоғамда
ақпараттандыру, есептеу техникасы құралдары кеңінен таралуымен байланысты,
оқу процесін ұйымдастыруға, сол сияқты білім берудің мазмұнын өзгертуге де
елеулі ықпал етеді.
Қазір білім беру мекемелерінің алдында күрделі инновациялық міндеттер
тұр. Білім беру жүйесін түбегейлі түрде ғылымға, теорияға, тәжірибеге
негіздеп, ізгілік және педагогикалық қарым- қатынаста болатын, тұлғаның
ішкі сұранысын қамтамасыз ететін, қоғамға қажет, бәсекеге қабілетті
мамандарды жетілдіріп, бейінді білім беруге жағдай жасау. Егер де осы
міндеттер толығымен орындалып, практика жүзінде іске асса нұр үстіне нұр
болар еді.
Ұсынылып отырған дипломдық жұмыс арнайы пәндер бойынша сабақтарды
ұйымдастыру мен өткізу формасың қарастырады;оқу процессіңде оқушылардың
техникалық ойлау қабілеттерін дамыту, кәсіби бағдар беру жұмыстарын
жүргізу;
оқу пәндері бойынша тақырыптық жоспарды жасау;
арнайы пәндер бойынша сабақ түрлерін өткізу.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: күнтізбелік-тақырыптық және күнделікті сабақ
жоспарларын әзірлеу және оларды әдістемелік жабдықтау; ақпараттық
технология пәні бойынша сабақ өткізу;
Зерттеу обьектісі: кәсіби мектептегі оқу процесі.
Зерттеу пәні: арнайы пәндер бойынша құрастырылған сабақ әдістемесің
білім беретін кәсіби мектепте оқу процесінде қолдану.
Зерттеудің құрылымы: кіріспе, төрт тарау, қорытынды, әдебиеттер тізімі.
1 Ақпараттық технология арқылы техникалық ойлау қабілетін дамыту
1.1 Қазіргі заманғы кәсіби білім беру ерекшеліктері және ақпараттық
технологияларды қолданып олардың тиімділігін көтеру тәсілдері
Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында білім
берудің ұлттық моделін құруды қамтамасыз ету және оның әлемдік білім беру
кеңістігіндегі интеграциясы білім беру жүйесінің алдына қойылған мақсат
болатын.
Шындығында, әлемдік білім беру жүйесінде басты рөл кәсіби білім беруде,
яғни жоғары кәсіби білім беруде болып отыр. Осыған байланысты жоғары оқу
орындарында студенттерді оқыту жыл өткен сайын күрделене түсуде. Бұл
факторлар оқыту мазмұнын дамытуда да, маман дайындаудың әдіснамасын
жетілдіруде де маңызды сипатқа ие болып отыр. Бұндай жағдай ақпараттық және
телекоммуникациялық технологияларды енгізуде оқу құралдарын өзгертуге
әсерін тигізеді.
Қазіргі жағдайда информатика және информатикамен байланысты бағыттар
республиканың жоғары оқу орындарында маман дайындауда маңызды рөл атқарады.
Әсіресе осы пәндерді оқыту барысында ақпараттық технология құралдары әрі
объект, әрі оқу құралдары болып табылады. Компьютерлер мен бағдарламалық
қамсыздандырулар оқу құралы ретінде қолданылған жағдайда осындай білім беру
компьютерлік бағдарламаларын информатика бойынша электрондық ресурстарға
айналдыратын нақты бір мазмұндық толықтырулар сәйкес келеді. Информатикада
сапалы электрондық ресурстарды қолдану мен енгізудің қажеттілігі осындай
ресурстарды қолдану әдіснамасы мен сапалық бағасы және оларды тиімді жасау
тәсілдері жайлы мәселелерді тудырады [2].
Жоғарыда айтылғандай, кәсіби білім беру Қазақстанда жүргізіліп отырған
реформаны дамытудың маңызды стратегиялық бағыты болып отыр. Қоғамды оның
әрбір мүшесінің өнегелі потенциалының, шығармашылық ой қабілетінің жоғары
деңгейде дамуы қызықтырады. Әрине, әрбір адам баласы өзінің ой-қабілетінің
дамуына, өзінің жеке тұлға ретінде ашылуы үшін жоғары деңгейлі білім алуына
құқығы бар.
Республикада жоғары кәсіби білім беру жүйесінің реформалануына және
дамуына көп көңіл бөлінуде. Бұл мәселелер Білім туралы заңда да, Білім
беруді дамыту тұжырымдамасында және ҚР Білім және ғылым министрлігінің
дайындаған көптеген сәйкес құжаттарында көрініс тапқан. Орта және жоғары
кәсіби білім беру ошақтарының дамуы тұрақты әлеуметтік-экономикалық өсуге
байланысты, өйткені, соңғы он жыл ішінде Қазақстанда жаңа және бұрынғы
тұрып қалған кәсіпорындар қуатты түрде жұмыс істеуде. Экономикалық
қызметтің әртүрлі салаларының дамуы және маманданудың жаңа бағыттарына
сәйкес мамандарға деген сұраныс республикамыздың әлеуметтік-экономикалық
саласын жаңа жоғары кәсіби кадрлармен, сонымен бірге жоғары білімді
мамандармен қосымша қамтамасыз етуді қажет етеді [2].
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасына сәйкес, жоғары білім беруді дамытудың негізгі тенденциясы
маман дайындаудың сапасын жоғарлату, ғылыми-зерттеу қызметтеріне
негізделген инновациялық білім беруді дамыту, жоғары оқу орындары
зерттеулері мен әлеуметтік орта және экономика салаларының
қажеттіліктерінің байланысы, ақпараттық және білім беру технологияларын
жетілдіру мәселелеріне негізделіп отыр.
Жоғары білім берудің мақсаты – сапалы жоғары білім алуда қоғамның,
мемлекеттің және жеке тұлғаның ынтасын қанағаттандыру, әрбір адамға оқу
түрін, мағынасын және уақытын таңдауға барынша мүмкіндік жасау.
Көптеген заңдарда және соған сәйкес құжаттарда кәсіби білім беру маман
қалыптастыру процесі ретінде қаралады. Мысалы, Қазақстан Республикасының
бастапқы және орта кәсіби білім беру мамандықтары классификаторында
келесідей анықтама беріледі: кәсіби білім беру – біліктілік сипаттар мен
талаптарға сәйкес кәсіби білім, ақыл-ой мен дағдылар алуға бағытталған
мамандар құру, қалыптастыру және дамыту процесі.
Қойылған мақсаттарға халықтың барлығына бірдей жоғары білім алуға қол
жеткізуін қамтамасыз ету және жоғары білікті кәсіби білім алуда адамдардың
қызығушылығын көтеру, көп профилді және көп функционалды жоғары оқу
орындары желісін дамыту, сонымен қатар кәсіби дайындығының сапасын
бағалаудың тәуелсіз жүйесін құру, біліктілік беру мен бекіту арқылы жетуге
болады.
Қазақстанда жоғары кәсіби білім беру жүйесі жеке тұлғаны, ұйым мен
қоғамды тұтастай дамыту құралы ретінде көрінуі тиіс және мынадай талаптарға
жауап беруі керек:
– тұлғаның өзін-өзі дамуына және өзін-өзі теңестіруіне қабілетті болуы;
– тұлғаның ойлау, шығармашылық, коммуникация және әртүрлі іс-әрекеттерді
орындау үшін түрлі ерекшеліктерін дамытуына жағдай жасау;
– әлеуметтік-кәсіби-коммуникативтік қолдау ортасын құру;
– маманның кәсіби қызметінің өсуіне әсерін тигізу;
– кадрларды жедел қайта даярлау мүмкіндігін қарастыру;
– білім беру бағдарламаларының көпдеңгейлі, вариативті, алғыр жүйелері
арқылы адам капиталын өсіру, ұйымның даму процесінің негізгі бөлігі болу;
– республика халықтарының барлығына бірдей жоғары білім алуына қол
жеткізуін қамтамасыз ету [2].
Жоғары білім маңызды рөл атқаратын үздіксіз кәсіби білім беру жүйесін
құру бір жағынан адамның өндірістік қызметінің мүмкіндіктерімен байланысса,
екінші жағынан жұмыс орынында нақты бір өндірістік қызметті орындайтын
адамның өзі туралы түсінікпен байланысады. Екі жағдайда да соңғы мақсат
маманның тамаша моделін құру.
Республикалық білім беру жүйесінде қолданылатын білім–біліктілік–дағды
үш тіктегі білім білім беруді ұйымдастырудың пәндік принциптерін
анықтайтын нақты ғылыми біліммен ұқсас болғанда адамзат дамуының
техногендік кезеңіне жатты, ал біліктілік пен дағды құрамы индустриалды
деңгейде еңбекті бөлу құрылымы үшін сипатталатын операциялар мен
функциялардан ұсынылды.
Біліктіліктің кейбір түрлері, яғни ақпараттық және телекоммуникациялық
технологияларды қолдану саласындағы сауаттылық шындығында, жаңа нәрсе.
Осығын байланысты басқа түрлері, яғни шетел тілін меңгеру республиканың
көптеген тұрғындарына бұрынғыға қарағанда маңызды болып отыр. Өз-өзіне
сенімділік, өзін-өзі бағыттаушылық, тәуекелділік сияқты әлеуметтік
біліктілік бәрінен де маңызды, өйткені адамдар бұрынғыға қарағанда өз
бетінше болады. Кәсіпкерлік біліктілік компания қызметін түрлендіруге және
өз жұмысының орындалуын жақсарту мүмкіндіктерін жеңілдетеді; олар сонымен
бірге, кіші және орта кәсіпорындарда жұмыс түрлерін құра алады. Оқу,
өзгерістерге ілесе оқу, ақпараттық ағынмен қатар жүзу – бұл әрбір адам
алуға тиіс қазіргі жалпы іскерлік. Жұмыс берушілер қазіргі кезде оқуды,
жаңа істерді тез меңгеруді және жаңа міндеттер мен жағдайларға ілесуді
талап етеді [3,4].
Осыған байланысты жүргізіліп отырған зерттеу барысында құзырлылық
қатынас басты мақсат ретінде адамның нақты ғылыми білімін емес, қабылданған
стандарт негізінде нақты өндірістік қызметті жүргізуге қабілетін қойып
отыр. Құзырлылықтың функционалдық негізі базалық білім берудің ядросы
болып табылады. Құзырлылық қатынас білім мен ғылымның, тұлға мен
кәсіпорынның дамуының жаңа кезеңінде кездесетін қарама - қайшылықтарды
жеңуге бағытталған. Бірақ ол дәстүрлі білім беру мәселесінен шығатын басқа
деңгейдегі қарама-қайшылықты мағыналы етеді, өйткені ол білім беру іс-
әрекетін және білім беру моделін құру кезінде ескеріледі.
Бұл жағдайда маңызды рөлді жоғары кәсіби білім беруді ақпараттандыру
алады. Ақпараттандыру білім беру қызметінің тиімділігін көтерудің негізіг
факторларының бірі болып табылады. Ақпараттандыру мен информатиканы оқыту
арасындағы байланыс нақты болғандықтан, жоғары білім беруді ақпараттандыру
ерекшеліктерін тереңірек зерттейміз.
Қазақстанда ақпараттандыру экономикамен тығыз байланысты. Ақпараттық
экономиканың негізі – білім немесе интеллектуалды-ақпараттық ресурс. Білім
қоғамды дамытудың алдағы кезеңдерінің негізі – материалдық ресурстармен
салыстырғанда талассыз басымдылыққа ие. Материалдық ресурстар сақтау
заңдарына қатаң бағынады. Ақпараттық экономикаға негізделген қоғамның
әлеуметтік-экономикалық құрылымы әлеуметтік-экономикалық және экологиялық
мәселелердің көпшілігінен тыс қалуда, қоғамның экспоненциалды дамуын,
олардың негізгі параметрлерін ұсынып отыр.
Жаңа қоғамда жаңа білім алу әдістері де өзгеруде. Бұл тек кітаппен ғана
жұмыс істеу емес, ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды игере
білу. Ақпараттандыру – қоғамды дамытудың жалпы тарихи процесі. Хат жазу,
пошта, телефон, радио, телевидение – қоғамның мүмкіндіктері мен
талаптарынан туындайтын оны дамыту кезеңдері немесе белгілері.
Жаңа мүмкіндіктер, жаңа талаптар және ақпараттандыруды дамытудың жаңа
кезеңдері қоғамды жаңашаландырудың жоғары деңгейін бастан өткізіп отыр
[5].
Компьютерлер күрделі интеллектуалдық жұмыстарды орындайтын қызметкердің
рөлін атқарады. Бұл техника деген жаңаша көзқараспен сипатталады.
Техникалық құрылғы мен адам арасындағы серіктестік байланыс тудыратын шарт
қалыптасады. Адам мен машина арасында өзара қатынастың қалыптасуы тек
информатика саласының мамандарына ғана емес, сонымен бірге қарама-қайшылық
жағдайларды қарастыратын философтардың да игеру пәні болып табылады.
Сондықтан қазіргі білім беру жүйесі алдында жаңа маңызды мәселе –
қоғамның жоғары автоматты ақпараттық ортасында кәсіби қызметіне және
өмірдің жаңа шарттарына дайындау, осы ортада олардың өз беттерінше іс-
әрекет етуге, оның мүмкіндіктерін тиімді пайдалануға және қолайсыз
жағдайлардан қорғануға үйрету мәселесі тұр. Сондықтан да жоғары оқу
орындарында информатиканы оқытудың жаңа жүйелеріне көп көңіл бөлінетіні
кездейсоқ емес [6,7].
Білім беруді ақпараттандыруды оқытушылар мен басқа да мамандардың іс-
әрекеті ретінде қарастырған тәсілдерін ескере отырып, осы ғалымдар білім
беруді ақпараттандырудың анықтамасын жасады. Білім беруді ақпараттандыру –
оқыту мен тәрбиелеудің психолого-педагогикалық мақсаттарына жету үшін білім
беру саласында жаңа білімді қалыптастыру мен жүйелендіруді қамтамасыз
ететін, ақпаратты таратуға, өңдеуге, жасауға, жинауға технологиялар мен
құралдарды пайдалануға бағытталған адамның ғылыми-практикалық іс-әрекеті
[8].
Республикада білім беруді ақпараттандыруға мемлекеттік деңгейде көп
көңіл бөлінуде. Мысал ретінде, жоғары білім беру жүйесін ақпараттандыру
перспективалары мен мәселелеріне негізделген Қазақстан Республикасының
білім беру жүйесін ақпараттандыру бағдарламасын алуға болады.
Бағдарламада, ...ақпараттандыруда мемлекеттік деңгейде білім берудің
бір ғана деңгейі қамтамасыз етілген – орта білім беру. Жоғары кәсіби және
жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіби білім беруде қазіргі кезге дейін
ақпараттандыруды енгізуге бағытталған жұмыстар жүргізілген жоқ, оқу
процесінде қолданылатын ақпараттық технологиялар мониторингі жүргізілген
жоқ.
Жоғары кәсіби білім беруді ақпараттандыру жағдайы білім беруді
басқарудың автоматтандырылған жүйесін қолдану мен құру саласында
факультеттерде (деканаттарда) оқу процесін басқаруға арналған
автоматтандырылған локальді жұмыс орнының барлығымен сипатталады. Оқу
процесін ақпараттандыру саласында электрондық оқулықтар құру, оқыту,
мультимедиалық және тестілеу бағдарламалары жасалған. Интернет глобальді
жүйесіне шығуды қамтамасыз ететін бағдарламалы-техникалық кешендер мен
жүйелер жасалуда және енгізілуде, бірақ мақсатқа бағытталған жоспарлау мен
жүйелендіру мәселелері жетіспей отыр. Кейбір жоғары оқу орындарында
қашықтықтан оқытуды енгізуге арналған оқу материалдарын жасау басталды.
Компьютерлік техниканы қолданып қашықтықтан оқытуды ұйымдастырудың
дидактикалық шарттары анықталды [9].
Жоғары оқу орындарында білім алушыларға информатиканы оқыту процесінде
қолдануға болатын қашықтықтан оқыту технологиясының жаңа жүйесі сұрақтары
мен олардың қандай құжаттарда көрсетілетіні бұл зерттеу барысында маңызды
емес. Бұл салада сонымен бірге, электрондық ресурстардан тұратын
ақпараттандыру құралдарын тиімді қолдану қарастырылады.
Жоғарыда айтылып кеткен бағдарламада ...жоғары оқу орындарында
қашықтықтан оқытуды дамыту мен құруда көптеген мәселелер туындап отыр. Жаңа
білім беру техникалық ортасында өз білімін жеткізе алатын және қашықтықтан
оқытудың сапалы оқу курстарын жасай алатын мүмкіндігі бар мамандардың
болмауы, осындай мәселенің біреуі болып отыр.
Қазіргі заманда жоғары оқу орны өмірдің барлық саласын ақпараттандырудың
базасы, маман дайындаудың және ақпараттық тенологияларды ендірудің орталығы
болуы керек. Маман дайындауда оларға ерекше рөл қойылады, өйткені жоғары
оқу орындары орасан зор ғылыми-техникалық потенциалға ие және ақпараттық
қоғам жағдайында жұмыс істейтін республиканың барлық масштабында ақпараттық
технологияны енгізе алатын мамандар дайындауға мүмкіншіліктері бар.
Қазіргі уақытта оқу және ғылыми қызметті ақпараттандыру деңгейі көптеген
жоғары оқу орындарында қанағаттанарлық жағдайда емес. Жоғары оқу орындары
ақпараттық және білім беру қызметтерін дамыту, сонымен бірге мамандар
дайындаумен қамтамасыз ету керек.
Жоғары білім беруді ақпараттандыру және білім алушыларға информатиканы
оқыту жүйесі ақпараттандыру құралдарын – ақпараттандыру көздері,
электрондық ресурстар және басқа да компьютерлік бағдарламалар құралдарын
қолданбай жүргізу мүмкін емес [10].
Бұл салада электрондық анықтамалар, энциклопедиялар, оқу бағдарламалары,
студенттердің білімін бақылайтын автоматтандырылған құралдар, компьютерлік
оқулықтар, тренажерлар және басқа да білім беру электрондық ресурстарына
қатысты әртүрлі ақпараттық көздерді қолдану мен өңдеудің біртекті
педагогикалық тәсілдерін жасауға жалпы ұмтылу тенденциясы қолданылады.
Осындай біртекті әдістерді қолдануға ұмтылу білім беру жүйесінде тиімді
пайдалану үшін жеке электрондық ресурстарды арнайы каталогтар мен Интернет-
порталдарға біріктіріп, есепке алуға да негізделген. Сонымен бірге,
электрондық ресурстарды жасау, каталогтау, зерттеу, қолдану барлығы да
республиканың жоғары білім беру жүйесінің қажеттіліктер мен талаптар
жүйесіне қатаң сәйкестендіріліп орындалуы керек. Жоғарыда айтылғандардан
информатиканы оқытудың тиімділігін көтеретін жоғары білім беруде ақпараттық
құралдар мен телекоммуникациялық технологияларды қолданудың кешенді
мүмкіндіктеріне республиканың жоғары оқу орындарында бакалаврлар мен
магистрлерді дайындаудың түрлері мен әдістеріне, мазмұндық ерекшеліктеріне,
оқу процесінің қажеттілігіне сәйкес келетін көпфункционалды білім беру
электрондық ресурстарын қолдану, каталогтау және жасау арқылы қол жеткізуге
болады [11].
Бұдан басқа, қазіргі психологияда студенттердің шығармашылық, теориялық
ойлау, сонымен бірге шешім қабылдауға бағытталған жедел ойлау қабілеттерін
дамытуға электрондық ресурстарды қолдану арқылы оқытудың өте жақсы әсері
тиіп отыр. Кейбір психологиялық зерттеулерге қарасақ, оқу процесінде
электрондық ресурстарды қолдану арқылы болашақ мамандардың модульді-
рефлексиялық стилін тиімді қалыптастыру мүмкіндіктерін құруға болатыны
көрсетілген.
Бакалавлар мен магистрлерді дайындауда электрондық ресурстарды
қолданудың дидактикалық мақсаттарының негізі мәліметтерді хабарлау, білімді
бекіту және қалыптастыру, біліктілік пен дағдыны жетілдіру мен
қалыптастыру, білімге деген құштарлықты көтеру, игеруді бақылау және т.б.
болып табылады.
Республикалық жоғары кәсіби білім беру жүйесі қазіргі кезде сапалы
электрондық ресурстарды қолдануды қажет етіп отыр. Электрондық ресурстарды
қолдану практика жүзінде:
–білім алушыларға білімді өз бетінше игеру іс-әрекетінің әртүрлі
формаларын ұйымдастырады;
– оқудың түрлі іс-әрекеттерін орындау процесінде жаңа ақпараттық және
телекоммуникациялық технологиялардың барлық мүмкіндіктерін қолдануға жағдай
жасайды, сонымен бірге, тіркеу, жинау, сақтауинтерактивтік диалог,
объектілерді моделдеу, құбылыстар, процестер, лабораторияларда жұмыс істеу
мүмкіндіктерін жасайды;
– оқу процесінде ақпаратты тікелей мультимедиа технологияларды,
гипермәтіндік жіне гипермедиа жүйелердің мүмкіндіктерін қолдану арқылы
шығару;
– болашақ бакалаврлар мен магистрлердің интеллектуалдық мүмкіндіктерін
бағалау, сонымен бірге олардың білім деңгейін, іскерлігін, дағдыларын,
нақты бір тапсырмаға дайындығын,стандарт талаптарына сәйкес олардың
материалды игеру нәтижелерін тексеру;
–білім алушының оқу іс-әрекетін басқару, оның білім деңгейін,
іскерлігін, дағдыларын, оқу құралдарын пайдалану ерекшеліктерін бақару;
–білім алушының жеке өз бетінше оқу іс-әрекетін орындауына жағдай жасау,
өзін-өзі оқыту, өзін-өзі дамыту, өзін-өзі жетілдіру дағдыларын
қалыптастыру;
– білім берудің мазмұны мен мақсаттарына сәйкес келетін ақпараттармен
жоғары оқу орындары студенттерін, оқытушыларын, ата-аналарды хабардар
болуын жедел қамтамасыз ету;
– оқытудың тиімділігін көтеру мақсатында оқытушы мен студенттің жедел
әрі тұрақты түрде сұқбаттасу негізін құру [12].
Жоғары оқу орындарында оқу процесіне электрондық ресурстарды енгізу
негізгі екі бағытқа сәйкес жүргізіледі.
Бірінші бағыт бойынша енгізілетін білім беру электрондық ресурстары
білім беру жүйесінде тарихи қалыптасқан дәстүрлі әдістерді қолдаушы
құралдар ретінде енгізіледі. Бұл жағдайда электрондық ресурстар оқу
процесін жүргізу құралы ретінде, оқытудың жекеленуі, оқытушының есептеу,
бақылау және студенттердің білімін бағалаумен байланысты жұмысын
автоматтандыру құралы ретінде қолданылады.
Электрондық ресурстарды енгізудің екінші бағыты білім беру мазмұнын
өзгертуге, оқу процесін ұйымдастырудың әдістері мен формаларын қайта қарау,
жеке оқу пәндерінді электрондық ақпараттармен толықтырумен қолдану арқылы
толық курстар құрастыруға негізделген күрделі процесс.
Ақпараттандыру мен информатиканы тағы да бір маңызды фактор тығыз
байланыстырады. Оның негізінде ақпарат мен онымен жұмыс істеу процесі
жатыр. Білімге айналдыру алдында ақпаратты игеру қажет. Бұл
ақпараттандырудың негізгі мақсаттарының бірі және осыны ескере отырып,
жоғары оқу орындарында информатиканы оқытуда қолданылатын барлық
электрондық ресурстарды құрастыру және жұмыс істеу керек [12,13].
Білім алушылармен жұмыс істеудің маңыздылығы олардың танымдық іс-
әрекетінің өз бетінше дайындығында болып отыр. Бұл жағдайдың ерекше бөлігі
болып тек студенттің берілген ақпаратты игеру процесін ұйымдастыру ғана
емес, сонымен бірге олардың ақпарат ағынына ілесу іскерлігін, ақпаратты
табу, талдау, керек ақпаратты беру және қабылдауын дамыту процесі де
маңызды болып табылады. Осы іскерліктер жалпы сипатқа ие және оларды барлық
оқу курстарында дамыту керек. Сонымен бірге, осы іскерліктерді игеру
дәрежесі жоғары оқу орындарында оқу бағдарламаларын игеру сапасын
анықтайды.
Жоғары оқу орындарында студенттермен электрондық ресурстармен,
ақпараттар ағынымен жұмыс істеу барысында білім алушының танымдық іс-
әрекетін қалыптастыру маңызды көзқарас болып табылады. Бұл жағдайдың дұрыс
шешімін табу ақпарат және білім түсініктерін анықтауды талап етеді.
Электрондық ресурстарды қоса алғанда, әртүрлі құралдары қолдану арқылы
таратуда жыл өткен сайын ақпараттар көлемі артып келе жатыр. Осы саладағы
мамандардар олардың көбейіп кеткенін айтуда. Сонда да оларға қол жеткізу
принциптерін жүзеге асыру туралы сұрақтар әлі де қойылып отыр. Бұл
принциптерді жүзеге асыру студенттердің интеллектуалды ынтасына байланысты.
Ақпаратқа қол жеткізу принципі шектеу принципімен сәйкес келеді, оның
қозғалысы білім беру жүйесінің барлық ақпараттық процестерінде таралады.
Студенттермен жұмыс істеуде кез-келген ақпараттық процесті тек сандық
көрсеткіші жағынан ғана емес, сонымен бірге білім алушының ерекшелігін
анықтайтын және қалыптастыратын, білім алуда пайдаланылатын ақпараттық
бірлігінің жабық механизмдері жағынан да қарастыру керек Бұл жайында
С.И.Архангельский былай деп көрсетеді студенттерді дайындау сапасы мен
ерекшеліктеріне, оқыту деңгейіне байланысты ақпаратты өңдеудің сипаты мен
интервалының нақты бір шекарасын талап етеді [14].
Соңғы кездері ақпараттандыру түсінігі әртүрлі ғылыми салалардағы
мамандардың да көңілін бөлуде. Кез-келген жүйені құру, оларды басқару,
олардың бағасы барлығы да ақпараттың көмегімен жүзеге асырылады. Сонымен
қатар, ақпарат мен білімнің әртүрлі ақиқат екендігін естен шығармау керек.
Оқу ақпараты – бұл болашақ бакалавр немесе магистр игеруге және қабылдауға
тиіс оқу мәтіні, оқытушының айтатын сөздер дыбысы, белгілі жүйе.
Ақпарат түсінігін анықтай отырып, оның белгісіз мәліметтерді жүйенің
қабылдайтын мехникалық хабарламасы емес екенін білеміз, ақпарат – бұл
құбылыстың, процестің, заттың бағасын білдіретін динамикалық акт, жүйе
жағдайын және оның компоненттерін өзгертетін, жүйені жұмыс істететін және
ұйымдастыру шараларының қозғалыс актісі [14].
Оқу ақпараттарын беру шарттарын анықтайтын дәстүрлі ережелерге мыналар
жатады:
– жаңа материалды хабарлау мақсатын анықтаудың айқындылығы;
– хабарлама құралын және формасын дәлелдеу;
– студенттің ақпаратты оның көлеміне, мағынасының түсініктілігіне,
анықтылық дәрежесіне қарай қабылдау мүмкіндігін бағалау;
– студентті өңдеу үшін ақпаратты қабылдауға дидактикалық және
психологиялық дайындау;
– ақпаратты игерудің және таратудың табысты немесе табыссыз болу
себептерін анықтау үшін студентпен алдағы жұмысты талдау;
– өзіндік және топтық жұмыстардың материалдарын анықтау және т.б.
Оқу процесін ұйымдастыруда ақпаратты механикалық тасымалдау жайлы емес,
оны беру, сақтау, өңдеу, қолдану қасиеттері жайлы айтқан жөн.
Студенттерді оқытуда танымдық мағынасын көтеру дәрежесі ретінде
келесідей деңгейлерді бөліп көрсетуге болады. Бұл деңгейлер ақпаратты
қалыптастыру, ұйымдастыру және қабылдау деңгейлерін анықтайды:
1) қоршаған ортаға лайықталған негізде ақпаратты қайта жасау және
қабылдаудың алғашқы формасы;
2) шартсыз рефлекстер арқылы ақпаратты қайта жасау, танымдық қабылдау;
3) ақпарат түсініктер аралығында логикалық қатынас орнайтындай формаға
келетін семантикалық деңгей;
4) ақпарат анықталған мотивтерге байланысты қайта жасалатын
прагматикалық деңгей.
Республикада жоғары кәсіби білім беру жүйесін жүзеге асырудың басты
мақсаты адамның, ғылымның, техниканың, өндірістің қажет салаларын игере
алатын жоғары білікті мамандар дайындау болып табылады. Бұл жағдайда
бітірушінің білім сапасы білім беру стандарттары талаптарына сәйкес және
кәсіби қызметінде шеберлік дәрежесін білім алу барысында игерген болу керек
[15].
Білім беру стандарты жоғары оқу орындары бітірушілерін дайындаудың
талаптарына сәйкес мазмұны, әдісі, оқу құралы және бақылау талаптарынан
тұрады. Жоғары кәсіби білім беру жүйесінде электрондық ресурстарды
практикалық қолдану мен жасау студенттер дайындығы деңгейінің мемлекеттік
стандарт талаптарына сәйкес келуімен сипатталады. Осы талаптар негізінде
және ақпараттандыру құралдарын қолдану мүмкіндігін есепке ала отырып, оқу
жоспарлары, бағдарламалар, жоғары оқу орындарында информатикамен байланысты
барлық пәндер бойынша әртүрлі сабақтар жүргізу әдістемелері жасалады.
Республиканың жоғары оқу орындарында қолданылатын электрондық ресурстар
жоғары кәсіби білім берудің мемлекеттік білім беру стандарттарында
көрсетілген мамандардың біліктілігіне қойылатын талаптарды есепке ала
отырып құрылады.
Жаңа ақпараттық технологиялар көмегімен әртүрлі кәсіби қызметтің
тиімділігін көтеру, сонымен қатар, егер оқытуда қолданылатын электрондық
ресурстарда компьютерлік графика мен анимацияны пайдаланса, онда құбылыстар
мен процестер туралы жалпы көрініс қалыптастыруға болады. Осындай
ресурстарда мәселелік және зерттеулік тапсырмаларды, интеллектуалды оқыту
кіші жүйесін қолданса, онда ойлау мәдениеті мен ойлау қабілетін дамытуға
қол жеткізуге болады [16].
Кәсіби дайындаудың маңызды бөлігі оқу процесінде сәйкес саласына
байланысты еңбекті автоматтандырудың компьютерлік жүйесін қолдану болып
табылады. Мысалы: өндірісті жобалауды, инженерлік талдауды, экономикалық
есептерді, құжат айналымын, ғылыми зерттеулерді автоматтандыру жүйелері.
Бұндай жүйелер соңғы уақытта жоғары кәсіби білім беруде қолданылатын
көптеген электрондық ресурстардың құрамында бар. Жоғары кәсіби білім беру
жүйесінде оқытудың жоғары тиімділігіне бөлек компоненттер мен компьютерлік
бағдарламаларды біріктіріп, біртұтас электрондық ресурс құру арқылы қол
жеткізуге болады. Бұл жағдайда оқытуда сәйкес электрондық ресурсты
қолданудың дидактикалық негіздемесі келесідей әдістемелік кезеңдерден
тұрады [17,18]:
1) баспа материалдары көмегімен теориямен бастапқы танысу, аудио және
видеобаспалар;
2) электрондық оқулықтар, виртуалды оқу кабинеттері, білім теориясын
бақылау, компьютерлік тестілеу жүйесі көмегімен теорияны түсіну және
бекіту;
3) практикалық іскерлікті дамыту және қалыптастыру, кәсіби бағытталған
тренажерларда жұмыс істеу, виртуалды зертханаларда және тәжірибелік
қабырғаларда оқу зерттеулерін жүргізу;
4) курстық және дипломдық жобаларда ресурс тақырыптарына сәйкес кәсіби
бағытталған тапсырмаларды шешу.
Жоғары оқу орындарында оқу процесінде компьютерлік, әсіресе техникалық
қолдауды қолданбалы бағдарламалар пакетінің көмегімен жүзеге асырады.
Оқытудың қолданбалы бағдарламалар пакетінде олардың өндірістік
аналогтарымен салыстырғанда, экономикалық болжамдармен жасалған маңызды
жақтары бар.
Жоғары кәсіби білім беруде дайындалған көптеген электрондық ресурстарда
қолданбалы бағдарламалар пакеті толығымен немесе олардың жеке
компоненттерінен тұрады.
1.2 Жалпы техникалық пәндерді оқыту процесін арттырудағы ақпараттық
технологияның мүмкіндіктері
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: Білім беру жүйесінің
басты міндеті – ұлттық және азаматтық құндылықтар мен практика жетістіктері
негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім
алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу,
білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желіге
шығу - делінген.
Осыған орай бүгінгі ұстаздардың алдында оқушыға білім, білік, дағдыларын
игертіп қана қоймай, қабылдауын, ойлауын, қиялын, сезімдерін, ерік-
жігерлерін, яғни жан-жақты, азат, шығармашыл, өз бетімен жұмыс жасай
білетін, бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны дамыту міндеттері де тұр.
Жалпы білім берудің мақсаты – терең білімнің, кәсіби дағдылардың
негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі дамытудағы адамгершілік
тұрғысынан жауапты шешімдерді қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны
қалыптастыру, яғни жеке тұлғаны қалыптастыруға негізделген, ақпаратты
технологияны терең меңгерген, жылдам өзгеріп жататын бүгінгі заманға
лайықты, жаңашыл тұлғаны қалыптастыру [19].
Жаңа ақпараттық технологиялар дегеніміз – білім беру ісінде ақпараттарды
даярлап, оны білім алушыға беру процесі. Бұл процесті іске асырудың негізгі
құралы компьютер болып табылады, сол себепті қазіргі оқу орындарында
шығармашылық ізденіс қабілеті дамыған, жаңа педагогикалық технологияларды
жете меңгерген, мамандық шеберлігі қалыптасқан жаңа ақпараттық
технологиялардың тілін білетін мұғалім қажет [20].
Ақпараттық технология терминін академик В.М. Глушков енгізген. Білім
беру процесін ақпараттандыру оқушыға білім берумен байланысты болғандықтан,
В. Глушковтың анықтауынша, Ақпараттық технологиялалар ақпаратты өңдеумен
байланысты процестер болып табылады. Ал білім беруде компьютерді және оның
құралдарын пайдалана бастаған кезде оқытудың ақпараттық технологиялары
ұғымы пайда болды.
Енді, осы ақпараттық технологияларды жүзеге асырудағы жұмыс түрлеріне
тоқталып өтейік (1- сызба).
Ақпараттық технологиялардың бірі – интерактивтік тақта, мультимедиялық
және он-лайн сабақтары. Білім саласында жаңа ақпараттық технологияларды
қолдану кеңінен қарастырылған. ЖОО, кәсіби және жалпы орта мектеп
аудиторияларында интерактивті тақталар орнатылған. Сондықтан бұл тақтамен
әр сабақты қызықты өткізуді ойластырып, жоспарлайды.
Жаңа ақпараттық технологияның негізгі ерекшелігі – бұл студенттерге өз
бетімен немесе бірлескен түрде шығармашылық жұмыспен шұғылдануға, ізденуге,
өз жұмысының нәтижесін көріп, өз өзіне сын көзбен қарауына және жеткен
жетістігінен ләззат алуға мүмкіндік береді. Ол үшін мұғалім өткізетін
сабағының түрін дұрыс таңдай білуі қажет [2].
Жалпытехникалық сабақтарында ақпараттық технология келесі жұмыс
1 сызба. Оқыту технологияларына байланысты түсініктер
түрінде де қолданысын табады. Бұл оқушылардың аса шығармашылығын талап
ететін жоба жұмысы.
Бұл жұмыс түрін жүргізгенде оқушылар техникалық құралдарды қолдану
арқылы жобасын дайындайды. Мәселен, сабақта тербелмелі амплитудалық
құбылыстармен танысу үшін арнайы топ құрылып, тақырып бойынша терең
мағлұмат жинап, онымен бүкіл сыныпты таныстыру мақсатында, тақырыпқа
байланысты материалдарды суретке түсіріп, жалпы толық бейнематериал
жинақтайды.
Жиналған мағлұматтарды компьютер арқылы өңдеп, қысқаша деректі фильм
етіп шығарады. Содан соң бұл фильмді сабақ үстінде сынып назарына ұсынады.
Осындай өзгеше жұмыс түрлерін өткізу арқылы студенттердің шығармашылық
қабілеттерін дамытуға, олардың пәнге деген қызығушылығын оятуға, дарынды
тұлғаны қалыптастыруға әбден болады.Соңынан мұндай тапсырмаларды студенттер
бірінен-бірі оқу арқылы техникалық терминдерді кеңінен меңгереді [21].
Жаңа ақпараттық технологияның басты тиімділігі – бұл оқытушыға
жалпытехникалық сабақтарындағы оқу үрдісін түбегейлі өзгертуге, оқытудағы
пәнаралық байланысты күшейте отырып, оқушылардың дүниетанымдарын кеңейтуге
және қабілеттерін көре біліп, оны дамытуға толық жағдай жасауы.
Сабақта компьютерді пайдаланудың тиімділігін былай саралап көрсетуге
болады.
1. Оқушы мен мұғалімнің позитивтік оң қатынаста болуына ықпал етеді.
Олай дейтініміз, оқушылар компьютермен тікелей қатысты болғандықтан
өзін еркін сезінеді.
2. Компьютермен жұмыс барысында оқушылардың белсенділік, жауапкершілік
және өзіндік шығармашылық қабілеттері қалыптасады. Оқушы өз бетінше
еңбектенеді. Өз еңбегінің нәтижесін көреді. Өзін-өзі қадағалауға
мүмкіншілік туады. Тапсырмаларды мұғалімнің көмегінсіз орындайды.
Сол арқылы ойлау және есте сақтау қабілеттері дамиды.
3. Берілетін материал бірсарынды болып, тек мұғалім ғана сөйлейтін
болса, балалар тез шаршап қалады да, сабақ сәтсіз аяқталады.
Осындай көңілсіз жағдайларды болдырмау үшін сабақтарда компьютер
арқылы оқушылардың белсенділігін арттыратын элементтер қолданылады.
Мысалы, дидактикалық үлестірмелер, түрлі ребустар, суреттермен
жұмыс кросвордтарды жатқызуға болады [21,22].
Ақпараттық технологияның мұғалім жұмысына ең тиімдісі – оқушылардың
білім олқылықтарына үнемі зерттеу жасап, түзету жұмыстарын жүргізуге
пайдасы бар.
Қазіргі заманның даму қарқыны мұғалімдерден шығармашылығын жаңаша,
ғылыми-зерттеу бағытында құруды талап етеді. Сондықтан, ХХІ ғасырдың
информатика ғасыры, яғни ақпараттандыру технологиясы дамыған заманда
мемлекетіміздің болашағы – жас ұрпаққа заман талабына сай білім беріп, жан-
жақты дамуына ықпал ету мұғалімнен шығармашылық ізденісті, үлкен сұранысты
талап етеді.
Компьютер және ақпараттық технологиялар арқылы жасалып жатқан оқыту
процесі оқушының жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырып, оларды жүйелік
байланыстар мен заңдылықтарды табуға итеріп, нәтижесінде - өздерінің кәсіби
потенциалдарының қалыптасуына жол ашады.
Бүгінгі таңдағы ақпараттық қоғам аймағындағы оқушылардың ойлау қабілетін
қалыптастыратын және компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан
тарайтын педагогикалық технологиялардың тиімділігі жоғары деп есептейміз
[23].
1.3 Кәсіптік мектептердегі сабақты ұйымдастыру шарттары
Сабақ – бұл жастары шамалас, құрамы тұрақты оқушы топтарымен оқытуды
ұйымдастыру формасы, тұрақты кесте және бәріне ортақ оқыту бағдарламасымен
сабақ өткізу. Бұл формада оқу – тәрбие процесінің барлық компоненттері –
мақсат, мазмұн, құралдары, әдістері, ұйымдастыру және басқару қызметі және
оның барлық дидактикалық элементтері қарастырылады. Бір тұтас дидактикалық
жүйе ретіндегі оқыту процесіндегі сабақтың мәні мен мақсаты мұғалім мен
оқушының ұжымдық – жекелей өзара қарым – қатынасына алып келеді, соның
нәтижесінде оқушылар білім, білік және дағдыны иемденеді, олардың
қабілеттері, қызмет тәжірибесі, араласуы мен көзқарастары дамиды, сонымен
қатар мұғалімнің педагогикалық шеберлігі жетіледі [24].
Сонымен, сабақ, бір жағынан тұтастай алғанда оқытуды қозғаушы форма
түрінде, екінші жағынан, оқытудың заңдылықтары мен принциптерінен
туындайтын, мұғалімнің сабақты өткізуді ұйымдастыруына қойылатын негізгі
талаптарымен анықталатын оқытуды ұйымдастыру формасы түрінде анықталады.
Педагогикалық процестің бір тұтастығы тұрғысынан сабақты оны ұйымдастырудың
негізгі формасы ретінде қарастыру қажет. Сыныптық – сабақтық жүйенің барлық
артықшылықтары тек сабақта ғана көрініс табады.
Педагогикалық процесті ұйымдастыру формасы ретіндегі сабақтың
артықшылықтары оның фронтальды, топтық және жекелей жұмыстарды
сабақтастырудағы мүмкіндігінің молдығында: мұғалімге материалды жүйелі және
ретімен түсіндіруге, оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуын басқаруға
және ғылыми көзқарастарын қалыптастыруға мүмкіндік береді, оқушылардың,
басқа да қызмет түрлерін, соның ішінде сыныптан тыс және үй тапсырмаларын,
сондай-ақ оқушының мақсатқа жетудегі негізгі құралы және қызмет тәсілін
таңдау және құрудың шарты ретінде көрінеді [24].
Сабақ оқытудың ұйымдастырылған түрі ретінде – динамикалық құбылыс. Ол
педагогикалық процестің негізгі даму теңденцияларын оның біртұтастығы
бағытында бейнелей отырып, ұдайы дамиды.
Бәрінен бұрын ол оқытудың үш бірлік – білім беру – тәрбие –даму –
қызметін тиімді іске асыруда көрінеді, олай болса, оқушылардың табиғи
қасиеттерін, шығармашылығын дамытуға бағытталғандығымен де көрінеді.
Сабақты дамытудың басқа тендеңциясы сабақты өмірлік маңызды мазмұн мен
толықтыруда, оқытуды оқушы өмірінің табиғи құрамдас бөлігі ретінде
ұйымдастыруда көрінеді. Осыған байланысты сабақ танымның арнайы
ұйымдастырылған формасы болып қана қоймайды, сондай – ақ әлеуметтік және
адамгершілік тұрғысынан алғанда толыққанды араласу болып табылады. Ол
танымдық мүддені, оқуға және дамытуға белсенді оң қатынас қалыптастыруға
бағытталған, оқу қызметінің өзгеше коммуникативтік фонын қамтамасыз ету
құралы ретінде көрінеді. Бұл тенденцияның пайда болуы оқытудың сұхбаттық
формасын (әңгіме, талқылау, пікірталас), проблемалық элементтерін, оқу
жұмыстарының фронтальды, топтық және жекелей формаларын сабақтастыруды
кеңінен пайдалану және оқытудың топтық, ұжымдық формасының үлесін кеңейту
болып табылады [25].
Сабақтың жалпы ұйымдастыруын құруға қатысты тенденциялар: олардың
құрылымдық жағынан өзгеруінен, оқытудың басқа да ұйымдастыру формаларымен
сабақтастығынан, ауызша сұрау және үй тапсырмасын тексеруге кететін уақытты
мейлінше қысқартудан сабақтың бұл кезеңдерін дидактиканың негізгі
міндеттерін оқушылардың өз бетінше жұмысымен біріктіру арқылы шешу үшін
пайдаланудан көрінеді. Сабақтың шығармашық бастамасын күшейту тенденцясы өз
бетінше жұмысты ұйымдастыруға ерекше назар аударудан байқалады.
Сабаққа қойылатын қазіргі талаптар [26].
1. Әрбір сабақта білім беру, даму және тәрбиелеу мақсаттарының бірлігі
сақталуы керек. Әрбір сабақ оқыту процесінің басты заңдылықтарын жүзеге
асыруға ықпал етуі қажет.
Сабақта белгілі бір білімді баяндай отырып, оқушылардың пайымдауын
дамыту, олардың ойлау қабілетінің дамуына ықпал ету және оларды қоршаған
дүниеге лайықты қатынасын қалыптастыру, оларға осы қатынастар негізінде
мінез – құлық дағдысын сіңіру қажет. Тұлғалық қасиет қалыптасуы үшін алған
білімнің оқушылардың мінез – құлқын айқындауына, оларда қажетті тұлғалық
қасиеттің қалыптастыруына ұмтылу керек (жұмыс орнындағы мәдениеттілік,
тапсырманы орындау сапасын жауапкершілікпен қарау, оларды орындаудағы
қиындықтарды жеңу).
2. Әрбір сабақ дидактиканың барлық принциптеріне және бәрінен бұрын
оқыту мен өмірдің ғылымилығы мен байланысына жауап беруі керек. Кез –
келген оқу пәні бойынша кез келген сабақ – ол процестін бір бөлігі,
сондықтан да оқып – үйретуді ғылыми танымда нақтылықтың критерийі рөлін
атқаратын өмірмен, практикамен байланыстыра білуге, ал оқу процесінде –
оқуға ынталықты, оған оң көзқарасты, айналадағы ортаның құбылыстарын
түсіндіру үшін теориялық білімдерін практикада қолдан білу дағдысын
қалыптастыруға тиіс.
3. Әрбір сабақ, ең алдымен, сабақтың тақырыбымен жиі ауыстырылатын айқын
дидактикалық мақсатпен сипатталуы керек. Әрбір тақырып бойынша бірнеше
сабақ өткізілуі мүмкін және олардың әр қайсысының өзінің нақты дидактикалық
мақсаты болуы тиіс: оқушыларды ойлау операцияларымен қаруландыру
(классификаиялау, көшіру, жалпылау, т.б.), білімін практикада қолдануға
дағдыландыру, оқуды тақырып бойынша жекелеген фактілермен таныстыру,
теориялық қорытындыларды өз бетінше тұжырымдау дағдысын қалыптастыру және
т.б. Мұғалім белгіленген мақсатқа байланысты сабаққа дайындалу процесінде
оқушыларға беретін оқу материалының мазмұнын, сабақтың құрылымын, оқыту
әдістерін, құралдарын, т.б. – анықтау керек. Әрбір сабақтың айқын
мақсатының болмауы оларды біржақты болуға, ал бұл оқуға дегеп
қызығушылықтың жойылуына алып келеді [26,27].
4. Сабақтың барлық кезеңдерінде оқушылардың танымдық қызметін жандандыру
мақсатында оқытудың әр алуан әдістері мен тәсілдерін пайдалану. Оқушыларға
кез – келген бірыңғай ұзақ ықпал ету (мысалы: ұзақ ауызша түсіндіру)
олардың ынтасының ыдырауына, енжарлыққа алып келуі мүмкін. Олар сабақта
алаңдайды, мұғалімнің ақпаратын қабылдамайды. Сондықтан да әрбір сабақта
оның әрбір кезеңдерінде оқушылар қызметінің түрлерін орынды өзгертуге
ұмтылу керек. Ол үшін әлсін – әлсін әр түрлі сезім органдарына әсер ететін,
тиімдірек танымдық қызметке жағдай туғызатын, оқытудың әр алуан әдістері
мен тәсілдерін пайдалану қажет. Сабаққа дайындалғанда, қашан, сабақтың қай
бөлімінде қандай әдіс, тәсіл немесе құрал пайдаланылатынын жеткілікті
ойластыру қажет. Дегенмен, сабақта қызмет түрлерін ауыстыруда оқушылардың
жас ерекшеліктері, сыныптың ерекшеліктері ескерілуі тиіс. Себебі балалардың
барлығы барлық уақытта қызметтің бір түрінен екіншісіне ауыса алмайды.
5. Сабаққа қойылатын талаптардың бірі – оның эмоционалдығы. Ол
оқушыларды сабақтағы маңызды қызметті – жаңа білімді игеруге итермелейді.
Ол сырттай ғана байқалуы мүмкін (мұғалімнің қатты дауысы, қол сілтеуі,
т.б.) және эмоционалдылық мұғалімнің сабақтағы оқыту процесіне, оқылатын
тақырыпқа қатысты байқалуы мүмкін [26,27].
Оқушылар сергек болуы үшін сабақ эмоционалды болуы керек, бұл олардың
белсенділігін арттыру тәсілдернің бірі. Сабақта әр түрлі проблемалық
ситуацияларды пайдалану да эмоционалдылыққа жағдай жасайды, оқушылардың
танымдық кызметін жеделдетеді.
6. Әрбір сабақта оқушылардың білімін үздіксіз есепке алу жургізілуі
керек. Оқыту процесі кез – келген сабақта тұрақты кері байланыс болған
жағдайда тиімді болады. Сабақтың әрбір кезеңінде мұғалім, оқушының оқу
материалын игеру деңгейін біліп отыруы керек, өйткені ол осы деңгейдің
үнемі өсіп отыруына жағдай туғызуы керек. Сондықтан да оқушылардың білімін
бақылаудың әр алуан түрлерін пайдалану керек. Осы мақсатта әр түрлі
компьютерлік бағдарламалар, жазбаша тапсырмалар, сауалнамалар,
перфокарталар пайдаланылуы мүмкін, олар білімді тексерудің нәтижесін бірден
алуға мүмкіндік береді. Бұл жерде ең бастысы – әрбір мұғалімде оқушының
сабақтағы танымдық кызметінің нәтижесін бағалау үшін байқағыштық қасиеті
жақсы дамуы керек.
7. Әрбір сабақ өзінің ұйымдастырушылық заңдылықтарымен, оң нәтижелерді
сезінгіштігімен ерекшеленуі керек. Әрбір өткен сабақ мұғалім мен оқушыға
алға басушылық сезімін туғызуы керек. Сабақ білім көлемінің елеулі өсуін
қамтамасыз етуі немесе сапасын жетілдіруін, немесе осы екеуін де қамтамасыз
етуі керек. Білімнің осындай елеулі өсуі (білік пен дағдының) қанағаттану
сезімін туғызады, әрине оқушының оқуға деген белсенді көзқарасын туғызады.
Әрбір сабақ оқыту процесінің тамандалған бөлігі болуы тиіс.
8. Әрбір сабақта жүйелі қайталаудың элементтері қатысуы тиіс. Қайталау
ешқашан да жаттанды қайта айтуға алып келуі тиіс емес. Әрбір сабақтағы
жаңадан оқылатын материал бұрын өтілгеннің тұрғысынан қарастырылуы керек.
Мұғалім жаңа материалды баяндағанда мүмкіндігінше оны алдыңғы өткенмен
байланыстыруы, оған сүйенуі керек.
9.Әрбір сабақ техникалық оңтайлы және дидактикалық жарақтандырылған
болуы керек. Таным сезімдік қабылдаулардан басталады. Әйтсе де, көрнекілік,
техникалық құралдарды орынды пайдалану қажет, бәрінің де шегі болуы керек.
Мұғалімнің сабаққа дайыңдалуда көрнекі, дидактикалық құралдарды ойлап
табуға және дайындауға кеткен уақыты оқытудың нәтежесімен ақталады.
10.Кез – келген пән бойынша әрбір сабақтың өткен және алдағымен
байланысы. Кез – келген сабақ басқалардан оқшауланып қарастырылмауы керек,
ол сабақтың жалпы жүйесіндегі белгілі бір буын болуы керек. Мұғалім белгілі
бір пән бойынша сабаққа дайындалғанда өткен сабақты жақсы елестете білуі
керек. Әрбір мұғалім өз мүмкіндігіне қарай сабақтың материалын өткен
материалмен байланыстыруға тырысады. Сондай – ақ алдағы сабақтың құрылымы
меп мазмұнын да жақсы білуі керек. Бұл бастауыш сынып педагогтары үшін өте
маңызды. Мұғалім кез – келген сабақта білімді қалыптастыра отырып, келесі
сабаққа негіз қалауға міндетті.
11. Сабақтың барлық уақытын үлкен табыстылықпен пайдалану. Сабаққа
дайындалғанда оқушылардың 45 минут бойы жұмысын ұйымдастыруды ойластыру
керек. Сынып ешқашанда бүкіл сынып үшін жеткілікті мөлшерде тапсырмалар,
сұрақтар жинақтаған мұғалімнің назарынан тыс қалмауға тиіс. Сабақта оларды
дайындауға уақыт шығындамау үшін көрнекі құралдар, аспаптар, техникалық
құралдар алдын-ала тексерілуі керек [26,27].
Дәстүрлік құрылымның өзі де (сұрау, түсіндіру, бекіту) қызметтің бір
түрінен екіншісіне көшкенде уақыт жоғалтуға алып келеді. Сондықтан да
құрылымды көшіру оқушыларға елеусіз болып қалатындай етіп ойластыру керек.
Жекелеген оқушылардың сабаққа кешігу, сабақтағы басқа да тәртіп бұзушылық
себептерін аңықтауға мүмкіндігінше уакытты шығындамау керек, бұл туралы
қоңыраудан кейін әңгімелесуге болады.
Көптеген мұғалімдер оқушының орнынан тұрмай ауызша жауап беруін
жақтайды, өйткені бұл да уақыт үнемдеуге септігін тигізеді.
12. Оқушылардың бүкіл сабақ бойы оқу – еңбек тәртібін қамтамасыз ету.
Алдыңғы айтылған талаптарды орындау сабақтағы тәртіпті белгілі бір деңгейде
қамтамсыз етеді. Әйтсе де, мұғалім тәртіпті үстау үшін әрбір оқушының жеке
басын силай отырып, белгілі бір талап қоя білуі керек. Сынып ұжымы тәртіп
бұзушылыққа төзбейтіндей болуға қол жеткізуі керек, өйткені сабақтағы
тәртіп – олардың ынтасының орнықты болуына негіз салады. Оқушылар тек
мұғалімге жай қарап және тыңдап қана қоймауы керек, оқылатын материалға
қатысты белсенді болуы керек, сабақта тиімді танымдық қызметке септігін
тигізетіндей жұмыс жағдайы үстемдік құруы тиіс.
13. Сабаққа қойылатын талаптардың бірі оның құрылымдық икемділігі болып
табылады. Мысалы, мұғалім сабақтың айқын құрылымын, оның нақты мақсатын
ойластырды, бірақ кейде сабақ белгіленген жоспар бойынша өтпейді. Бұл
жағдайда мұғалім сабақ барысында қажетті түзетулер енгізе, оның құрылымын
ауыстыра, қосымша тәсілдерді пайдалана білуі керек, бірақ мақсатқа жету
керек. Сабақ – спектакль емес, оған көп дайындалғанмен де, ол ешқашан
репетицияланбайды.
14. Сабақтың кәсіби бағыттылығы. Әрбір сабақтың оқу пәніне тәуелсіз,
кәсіби бағыттылығы болуы керек. Мүмкіндігінше әр ретте оқу материалының
болашақта қандай да бір мамандықты иемденудегі маңызын, алған білімнің
алдағы бүкіл өмірдегі маңызын атап көрсету керек.
15. Үй тапсырмасының тиімділігі және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz