Кедендік бақылаудағы тауарлар мен көлік құралдар мен кедендік бақылауға жататын көлік құралдар
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1 Қазақстан Респубикасының қауіпсіздігі жүйесіндегі кедендік саясаттың
теориялық негіздері
1.1 Кеден ісі саласының пайда болуы мен 5
дамуы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
1.2 Кеден ісін ұйымдастыру және 9
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Кедендік бақылау жүргізудің мәні мен негіздерінің 14
түсінігі ... ... ... ... ...
2 Кедендік сараптама кедендік әкімшілік жүргізу нысаны ретінде
2.1 Кедендік бақылау жүргізу принциптері және орындалу 21
тәртібі ... ... ... .
2.2 Кедендік бақылаудың жүргізудің 25
нысандары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
2.3 Кеден ісіндегі сараптама түсінігі және кеден ісіндегі сараптаманы
тағайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.4 Кеден сараптамасын жүргізудің құқықтық 35
нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.5 Сүт өнімдерінің сараптамасының жүргізілу 41
нысаны ... ... ... ... ... ... ... ...
2.6 Тауар шығарылған елді анықтау, тауардың шығу тегі туралы сараптама
актісін жасау және ішкі айналым үшін тауар шығарылған елді айқындау
және тауардың шығу тегі туралы сертификатты ... ... ... ... ... ... ... 44
3 Қазіргі кездегі сараптама жүргізудің жағдайын жетілдіру
3.1 БҚО КБД кеден ісі аумағындағы кеден органдарының қызметінің
тәжрибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
3.2 Қазақстан Республикасына импортталатын тауарлардың кедендік
құнының олардың сапасы мен санына сәйкестiгiне тәуелсіз сараптама
жүргiзу - ҚР кеден органдарының сараптама қызметін жетілдірудің
қолайлы 65
түрі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
Қолданылған 70
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі - кеден саясаты ұлттық
экономикамыздың дамуы мен күшеюі, экономикалық және саяси қажеттіліктерді
қанағаттандыру үшін өте қажетті сала – экспорт пен импорттың іс-әрекетін,
яғни мемлекетіміздің ішкі сауда саясаты мен сыртқы сауда саясатын
анықтайды.
Қазақстан Республикасының Кеден Кодексінің 3-бабында көрсетілгендей,
Қазақстан Республикасының кеден саясаты:
1. Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасының ішкі және
сыртқы саясатының құрамдас бөлігі болып табылатын бірыңғай кеден саясаты
жүзеге асырылады.
2. Кеден саясаты өз өкілеттіктері шегінде Қазақстан Республикасының
орталық атқарушы органдарының қарауына жатады.
3. Қазақстан Республикасының экономикасын дамытуды ынталандыру және
экономикалық мүдделерін қорғау, тиімді кедендік бақылауды қамтамасыз ету
және Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген өзге де
мақсаттар Қазақстан Республикасы кеден саясатының негізгі мақсаттары болып
табылады.
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев кедендік түсімдер мен салықтарды
жинауды арттыру мақсатында алдымен автоматтандырылған жүйеге көше отырып,
кеден қызметін нығайту керектігін айтқан болатын.заңмен негізделген
сөзінен кеден саясатының елбасымыздың да ойында жүрген келелі мәселе екенін
анықтауға болады. Ел туралы айтпас бұрын, онымен қарым-қатынас жасамас
бұрын әрбір ел әуелі сол елдің кедендік саясаты мен экономикасын зерттеп,
содан кейін шешім қабылдайды.
Елдің әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін
халықаралық сауда қарым-қатынастарды реттеп, үйлестіріп отыратын органның
бірі – кеден қызметі. Кеден қызметінің қаншалықты сапалы, ел үшін тиімді
әрі экономикамыздың даму беталысына ықпалы кедендік скаясаттың жемісі болып
табылады. Тәуелсіздік тұсында құрылған Қазақстанның кеден қызметі соңғы 12-
13 жылдың бедерінде қалыптасу кезеңін артқа тастап, бүгінде жасампаздық
жолына түсті. 2009 жылғы қаңтар-сәуір айлары ішінде республиканың кеден
органдары бюджетке 90,0 млрд. теңге кедендік төлемдер мен салықтардың
түсімін қамтамасыз етті. 2008 жылғы көрсеткіштермен салыстырғанда 20,3
млрд. теңгеге немесе 28,9 % артық.заңмен негізделген жоғарыдағы
мәліметтерден Қазақстан Республикасының экономикалық және саяси дамуы үшін
кеден саясатының үлкен рөл ойнайтынын және бұл тақырыптың қаншалықты өзекті
екендігін аңғаруға болады.
Бүгінгі таңда ҚР – сы сыртқы экономикалық қызметке белсенді
қатынасуда. Бұл тендения кедендік саясат саласында айқындалған шараларды
жүргізді талап етеді: қазақстандық нарықты қорғау, отандық өндірушілер мен
тұтынушыларды қорғау, экономикалық дамуын қолдау мен сауда саясаты
саласындағы міндеттеді шешу.
Кеден органдарының алдында тұған міндеттерді бірі кедендік бақылауды
жүзеге асыру, ал кедендік бақылау әдістерінің бірі кедендік сараптама
жүргізу.
Дипломдық жұмыстың басты мақсаты кедендік сараптама жүргізуге
байланысты кеден органдары қызметін жетілдіру жолындағы мақсаттарды
айқындау.
Қойлған мақсатқа байланысты айқындалған міндеттерд төмендегідей:
– кедендік сараптама ұғымының анықтау мен оның жіктелуін қарастыру;
– Кеден органдарында кедендік сараптама жүргізу ережелерін талдау;
– ҚР кеден органдарының сараптама мен зерттеу жүргізуін талдау;
– ҚР – да кедендік сараптама жүргізуде туындап отырған басты
мәселелерді анықтау;
– ҚР – да кедендік сараптама сапасылы жүргізуді бақылау жүйесін
жетілдіру жолдарын анықтау;
– ҚР кеден органдарының кедендік сараптама қызметі ісіне жаңа
технологиялар мен жаңа зерттеу әдістерін енгізу жолдарын анықтау;
– ҚР кеден органдарындағы сарапшылардың кәсіби деңгейлерін көтеру
әдістерін анықтау.
Зерттеудің теориялық Дипломдық жұмыстың методологиялық негізі
Қазақстан Республикасының қазіргі таңдағы заң актілері зерттелген –
Қазақстан Республикасының Конституциясы; Қазақстан Республикасының кеден
кодексі және басқа кеден ісі саласына қатысты заң актілері мен нормативті
құжаттары, Қазақстан Республикасының Президентінің жарлықтары, Қазақстан
Республикасының Үкіметінің қаулы, мен өкімдері, Кедендік бақылау
комитетінің бұйрықтары мен ережелері және сонымен қатар Қазақстан
Республикасының беделді, атақты ғалымдары Алибеков С.Т., Сарсембаев М.А.,
Баймуханов Э.П., Нұрмашев Ү.Ө., еңбектері де қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге
негізделген және кіріспе, үш тарау, қорытынды, ұсыныстардан пайдаланылған
әдебиеттер тізімі және сілтемеден тұрады.
1 Қазақстан Респубикасының қауіпсіздігі жүйесіндегі кедендік
саясаттың теориялық негіздері
1.1 Кеден ісі саласының пайда болуы мен дамуы
Қазақстан Республикасындағы кеден ісі тауарлар мен көлік құралдарын
Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өткізудің, кедендік
ресімдеу мен кедендік бақылаудың, кедендік режимдерді қолданудың, кедендік
төлемдері және салықтарды алудың, кеден ісі саласындағы құқық бұзушылық-
тарға қарсы күрес жүргізудің тәртібі мен шарттарын, мемлекет пен сыртқы
экономикалық және өзге де қызметті жүзеге асырушы тұлғалардың арасындағы
билік қатынастарына негізделген кеден саясатын іске асырудың басқа да
құралдарын қамтиды.
Әлемдік шаруашылықта Қазақстан Республикасы экономикасы интегра-
циясының ең қолайлы әдістері мен жолдарын табу, көптеген халықаралық
ұйымдар мен шетел мемлекеттерінің тәжірибесінде қолданылатын әдістердің
жиынтығын меңгерусіз мүмкін емес.заңмен негізделген ны ескере отырып,
соңғы жылдары Қазақстан өзінің ұлттық заңдарын реформалау арқылы, оны жалпы
қабылданған халықаралық саудадағы құқықтық нормаларға сәйкестендіру
жөніндегі жұмыстарды жан-дандыруда.
Кеден ісі саласының пайда болуы мен дамуы ел экономикасының нарықтық
қатынастарға және әлемдік экономикаға интеграциялануымен, сыртқы
экономикалық қызметтің либерилизациялануымен байланысты.
Қазақстанның сыртқы экономикалық байланыстарын реттеудің тиімді
механизмі жаңа ғана қалыптасуда. Бұл байланыстарды кедендік реттеу
жүйесінде қолдану жүргізілуде.
Кеден ісі саласы – Қазақстан Республикасының кеден саясатын іске асыру
кезінде кеден ісін қолдану жөніндегі мемлекеттік реттеу саласы. Кеден ісі
кеден саясатының мақсатқа жету құралы ретінде, кеден территориясында арнайы
әдіс-тәсілдері арқылы басқа кеден салаларының элементтерімен байланыса
отырып, мемлекеттің монополиялық қызметінің құралы болып табылады [1].
Қазақстан Республикасында кеден ісін жетілдіру және кедендік әкімшілік
жүргізудің тиімді әдістерін енгізу мақсатында кеден органдары сыртқы
экономикалық және өзге де қызметке қатысушылармен, қоғамдық бірлестіктермен
және кеден ісі саласындағы өзге де мүдделі тұлғалармен өзара іс-қимыл
жасайды.
Кеден ісі мәселелері жөніндегі уәкілетті орган сыртқы экономикалық
және өзге де қызметке қатысушыларды, қоғамдық бірлестіктер мен кеден ісі
саласындағы өзге де мүдделі тұлғаларды Қазақстан Республикасының кеден ісі
мәселелері жөніндегі нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге қатысуға
тартуына құқығы бар.
Сыртқы экономикалық және өзге де қызметке қатысушылар, қоғамдық
бірлестіктер мен кеден ісі саласындағы өзге де мүдделі тұлғаларзаңмен
негізделген Кодекстің 43-тарауында белгіленген талаптарға сәйкес
міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін тұлғалар ретінде әрекет ете
алады.
Кеден ісі саласында ақпарат беру кеден ісі мәселелері жөніндегі
уәкілетті органның Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген
тәртіппен мерзімді баспасөз басылымдарында Қазақстан Республикасының кеден
ісі саласындағы нормативтік құқықтық актілерін ресми жариялау жолымен
жүзеге асырылады.
Кеден ісі саласында ақпарат беру ауызша түсіндірулер мен
хабарландыруларды, ақпараттық стенділерді, таблоларды, буклеттерді және
өзге де баспасөз материалдарын, сондай-ақ бейне, дыбыс және ақпаратты
тарату үшін қолданылатын, оның ішінде жалпы қол жеткізілетін және тегін
танысуға арналған басқа да техникалық құралдарды пайдалану арқылы да
мынадай орындарда:
1) Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өткізу
пункттерінде;
2) әуежайларда, темір жол және автомобиль станцияларында, су
порттарында;
3) халықаралық тасымалдарды орындайтын автокөлік құралдарының, әуе
және су кемелерінің бортында;
4) Кодексте белгіленетін кедендік бақылау аймақтарында, сондай-ақ
кеден органдары белгілейтін өзге де жерлерде жүзеге асырылады[2].
Кеден органдары сыртқы экономикалық және өзге де қызметке
қатысушылардың кеден ісі мәселелері жөніндегі уәкілетті орган белгілеген
тәртіппен ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы Қазақстан Республи-
касының кеден ісі саласындағы нормативтік құқықтық актілер туралы ақпаратқа
кедергісіз қол жеткізуін қамтамасыз етеді.
Кеден ісі саласында кеңес беру кеден органдарының сыртқы эконо-микалық
және өзге де қызметке қатысушыларға Қазақстан Республикасының кеден
заңдарының ережелерін түсіндіруі болып табылады.
Кеден ісі саласында кеңес беру кеден органдарының орналасқан жері
бойынша және кеден органдарының жұмыс уақыты кезеңінде жүзеге асырылады.
Кеден органдары кеңес беруді сыртқы экономикалық және өзге де қызметке
қатысушылардан жазбаша өтініш алынған кезде, оның ішінде ақпараттық
технологияларды пайдалану арқылы жазбаша нысанда жүргізеді. Келіп түскен
өтініштер кеден органдарында міндетті түрде тіркелуге тиіс. Жазбаша
өтінішті қарау мерзімі,заңмен негізделген баптың 4-тармағында аталған
жағдайларды қоспағанда, ол тіркелген күннен бастап он жұмыс күнінен аспауға
тиіс.
Берілетін кеңестің дұрыстығы және объективтілігі үшін қосымша құжаттар
мен материалдар табыс етуді талап ететін өтініштерге қатысты, сондай-ақ
кеден органдарының сол өтінішті қарау үшін айтарлықтай мәні бар ақпаратты
алуға басқа мемлекеттік органдарға және өзге де ұйымдарға өтініш жасауы
қажет болған жағдайда кеңес берудің мерзімі жазбаша өтініш тіркелген күннен
бастап күнтізбелік отыз күннен аспауға тиіс.
Кеден ісі саласында толық емес немесе көрінеу жалған ақпарат бергені
үшін жауапкершілік кеден органдарының лауазымды адамдары кеден ісі
саласында толық емес немесе көрінеу жалған ақпарат бергені не ақпарат
беруден заңсыз бас тартқаны үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
жауапты болады.
Заңдық түсініктер (категориялар) заңдық құбылыстың мәнін ашатын
қысқа анықтаулар екені белгілі. Кеден органы түсінігін, оның іс -
әрекетінің құқықтық негіздерін және мемлекетік биліктің атқарушы органдары
жүйе-сіндегі орнын анықтауды еліміздің Конституциясында белгіленген
атқарушы биліктің іс - әрекетінің құқықтық негіздеріне сүйене отырып
зерделеуге болады.Конституция мәтінінде кеден органдары нақты анықталмаған.
Деген-мен, Конституцияда бүкіл мемлекеттік механизмнің құрылымының, іс -
әрекетінің негізгі параметрлері белгіленген және Қазақстан жек тәуелсіз
мемлекет ретінде өмір сүруінің құқықтық реттелуінің негізгі базалық,
іргетас идеялары мен қағидалары айқындалған.
Қазіргі жалпы әлімдік ғаламдасу процесі жүріп жатқан кезеңде мем-
лекеттік басқару жүйесіндегі кеден органдарының маңызы мен мәні артып,оған
жүктелетін қызметтің де түрі мен бағыты үнемі өзгеруде, түптеп
келгенде,кеден органытүсіндігін айқындағанда оның белгілі бір мемлекетік
басқару жүйесіндегі орны мен нақты тарихи кезеңдегі атқарып отырған
қызмет аумағын, функциясын да есепке алу керек. Себебі, әрбір тарихи
кезеңде кеден органы түсінігіне кіретін мемлекеттік мекемеге жүктелетін
міндеттер (кез келген мемлекеттік органның нақты бір міндеттерді атқару
үшін құрылатыны белгілі ), оның құзіреті, құрылымы, іс - әрекетінің
әдістері мен түрлері, т.б. параметрлері үнемі тарихи өзгерісте болатыны
мәлім. Бұл, әсіресе, мемлекеттің құрылу, қалыптасу дәуіріне тән.
Әрбір басқару органының мемлекеттік механизмі құрамында белгілі бір
саланы басқаруда туындайтын қажеттілікке байланысты құрылатыны белгілі.
Кеден органын құрудағы басты мақсат- мемлекеттің кедендік егемендігін
қорғау, мемлекеттік дербес кеден саясатын жүргізу десек, кеден
егемендік ұғымы аясына кең ауқымдағы міндеттер мен мақсаттар енетінін
байқауға болады. Жалпы,егемендік (суверенитет- француздың SOUVERAINETE
сөзінен – жоғары билік деген ұғымды білдіреді) мемлекеттік биліктің
халықаралық қатынас саласындағы тәуелсіздігін, әрі үстемдігін білдіреді
десек, кеден органдары мемлекеттік басқару механизмінің бір бөлігі
ретінде өзіне белгіленген құзіреттілік аумағында монополистік
үстемдік жүргізеді.
Б.Н.Габричидзе мен Н.А. Сусловтың пікірі бойнша , кеден органдары
атқарушы биліктің органдарының бір түрі, мемлекеттік басқару жүйесінің
буыны болып табылады.[3] Кеден органдары түсінігін анықтағанда оны
мемлекеттік органдардық құрамдас бөлігі ретінде қарастырсақ,басқа
мемлекеттік басқару органдарына берілетін жалпы өкілеттіктер кеден
органдарына да қатысты екенін байқауға болады. 2000 жылдың 27
қарашасында жарық көрген Әкімшілік процедуралар туралы Қазақстан
Республикасы Заңының 1-бабында:
Мемлекеттік орган деп Конституция, заңдар, басқа да нормативтік –
құқықтық актілер бойынша мемлекеттің атынан төмендегі функцияларды
атқаруға;
- баршаға бірдей міндетті жүріс – тұрыс тәртібін анықтайтын
актілерді басып шығаруға;
- әлеуметтік мәні бар қоғамдық қатынастарды басқаруға және
реттеуге;
- мемлекет орнатқан баршаға бірдей міндетті жүріс – тұрыс
тәртібінің сақталуын бақылауға;
- өкілеттік алған мемлекеттік мекемені түсінеміз, [4]- деп атап
көрсетілген.
Кеден органдарын құрудағы негізгі мақсаттардың бірі мемлекеттің
тәуелсіз кеден саясатын жүргізуі болып табылады. Қазақстан Республикасын-
дағы кеден ісі туралы Заңда Қазақстан Республикасының кеден саясатының
мақсаттары:
- Қазақстан нарығын қорғау;
- Қазақстан өндірушілері мен тұтынушыларын қорғау;
- экономиканың дамуын ынталандыру;
- экономикада құрылымдық қайта құру жүргізуге жәрдемдесу;
- бәсекені ынталандыру және монополизмге қарсы әрекет ету;
- экспортты көтермелеу мен импортты алмастыратын өндірісті
ынталандыру;
- шетел инвестицияларын тарту;
- сауда саясаты міндеттерін шешу.
Бұл мақсаттар мемлекеттің кеден саясатына жатады. Кеден саясаты –
мемлекеттің саясатының маңызды буыны.Ол заңдар, басқа да құқықтық –
нормативтік актілер, ұйымдастыру шаралары арқылы жүзеге асырылады. Кеден
саясаты тек кеден органдары арқылы атқарылмайды. Айталық, жоғарыда кеден
саясатының құрамдас бөлігі ретінде аталып өтілген шетел инвестициясын
тарту мәселесі кеден органдары қызметі аумағынан шығып кетеді және ол
атқарушы және заң шығарушы биліктің ауқымды және үйлесімді жұмыстарын қажет
етеді. Сонымен мемлекеттің кеден саясатын Қазақстан Республикасы-ның ішкі
және сыртқы экономикалық және саяси жағдайынан туындап, өзгеріп, дамып
отыратын күрделі, кешенді түсінік деуге болады. Белгілі бір кезеңдегі
кеден саясатының негізгі параметрлерін ішкі экономикалық субъектілердің
потенциялдық іс - әрекеті мүмкіншіліктерін есепке ала отырып, елдің жалпы
экономикалық кеңестігіндегі құбылыстарды өзара үйлестіре отырып үкімет
белгілейді. Ал кеден саясатының заңи негіздері Парламенттің немесе
Президенттің нормативтік актілері арқылы жасалады, сондай – ақ ағымдағы іс
- әрекетте Үкіметтің қаулылары, ережелері,т.б. арқылы жүзеге асып
отырады.
Дегенмен, мемлекеттік кеден саясатының ең негізгі атқарушы құралы
ретінде іс - әрекет аумағы мен міндеттері де үлкен – ол елдің экономикалық
мүдделерін, кедендік шекарасын қорғайды; тауарлар мен көлік құралдарының
қозғалысына кедендік бақылау жасайды, келісім – шарт жасасқан тараптардың
кедендік аумақтары шеңберінде экспорт және импорт операцияларына, валюта
қозғалысына кедендік бақылау жасайды;елдің заңдары белігіленген мөлшерде
кедендік баждар,төлемдер мен алымдар алып отырады;мемлекеттік кеден
заңдарын бұзған заңдық және жеке тұлғаларға жауапкершілігінің шегін
белгілейді, т.б.заңмен негізделген міндеттердің бәрін атқару үшін арнайы
мемлекеттік орган – кеден құрылып, ол мемлекеттік механизмнің құрылымдық
элементтерінің бірі ретінде биліктік және мәжбүрлеушілік өкілеттікке ие
болады.
1.2 Кеден ісін ұйымдастыру және басқару
Әр елдегі кедендік қызметтің ұйымдастырушылық құрылымы – елдің
экономикалық даму деңгейіне, сыртқы экономикалық байланыстардың жан-
жақтылығы мен ауқымына тәуелді болады.
Мысалы, АҚШ-та кедендік қызметті ұйымдастырудың құрамына 7 аймақтық
бөлімшесі бар. Қаржы министрлігі жанынан құрылған АҚШ-тың кедендік қызмет
Басқармасы кіреді: Нью-Йорк, Солтүстік-Шығыс, Оңтүстік-Шығыс, Оңтүстік-
Орталық, Оңтүстік-Батыс, Солтүстік-Орталық, Тынық мұхиты аймағы қызметтері.
Аймақтық бөлімшелер құрамына 45 кедендік аудан кіреді, өз кезегінде
олардың 300 кедені және кедендік бекеттері бар.
Қазақстан Республикасында кедендік саясатты жүзеге асырушы орган-
қазақстандық кедендік қызмет, ол Қазақстан Республикасының Президентінің
1991 жылғы 12 желтоқсанындағы Қазақстан Республикасы Кеден комитетін құру
жөніндегі Жарлығы бойынша құрылған. Қазақстанның кеден органдары біртұтас
жүйені құрайды, оның құрамына Орталық кедендік орган, кедендік комитет,
сонымен бірге кедендік басқармалар, кедендер және кеден бекеттері
кіреді[5].
Кедендік іс жөніндегі Заңға сәйкес Қазақстан Республикасындағы
кедендік органдарға мыналар кіреді: Орталық кедендік комитет, 19 кедендік
басқарма және еркін экономикалық аймақта орналасқан 2 дербес кедендік
органдар. Республикадағы кедендер мен кедендік бекеттер саны 100-ден астам.
Кедендік органдар жиынтығы қандай негіздерге байланысты біртұтас жүйе
ретінде қарастырылады?заңмен негізделген ған байланысты 2 факторды атап
өтейік: Біріншіден, функционалдық орталығы, кедендік органдардың мақсаттары
мен міндеттерінің біртұтастығы.
Екіншіден, кедендік органдардың ұйымдық бірлігізаңмен негізделген
органдар жүйесінің ұйымдық құрылымымен қамтамсыз етіледі. Ол қатаң
иерархиямен және буындардың қатаң бағынуымен ерекшелінеді.
Орталық кеден органы кедендік қызметінің барлық мәселелерімен
айналысады. Орталық органның маңыздылығына қарамастан, институцио-налдық
құрылымның негізін құраушы элемент болып кеден есептелінеді.
Кеден дегеніміз – кедендік шаралардың жүруі үшін арнайы белгіленген
жіне тиісінше жабдықталған орын. Кеден елдің кедендік шекарасында орна-
ласуы міндетті емес. Ол кедендік территорияның ішінде де орналасуы мүмкін.
Кеден қызметіне кедендік реттеу нәтижелері тікелей тәуелді болады.
Сурет 1. Кеден органдарының жүйесі
Кедендік органдардың төменгі буынының жоғарғы буынға орталықтануы және
бағынуы, кедендердің жергілікті әкімшілікке тәуелсіздігі төмендегі жүйені
құрудың айрықша белгісі болып табылады.
Сурет 2. Қазақстан Республикасының Кеден органдарының жүйесі
Тікелей басқару және көлденең бағыттағы әкімшілік тәуелділіктің жоқ
болуы – жалпы кедендік органдар жүйесіне де, оның әрбір құрамдас бөліігіне
де тән белгі.заңмен негізделген ған байланысты кедендік органдар жүйесінің
буындары жергілікті билеуші органдарға мүлдем тәуелді емес деген ой
туындамауы тиіс. Олардың өзара байланыстары жеткілікті дәрежеде әр алуан
болып келеді[6].
Жалпы түрде кедендік органдар жүйесінің – біртұтас мақсаттары мен
міндеттері бар, сонымен бірге иерархиялық құрылымдағы , яғни төменгі
органдарының жоғары органдарға бағыныштылығымен сипатталатын кедендік
органдар жиынтығы ретінде анықтауға болады.заңмен негізделген жүйенің
біртұтас функционалдық және ұйымдастырушылық орталығы – Кеден комитеті.
Кеден органдарының негізі қызметтері:
- біріншіден, олар Қазақстан Реғспубликасының кедендік саясатын жасау
мен оны жүзеге асыруға қатысады;
- екіншіден, өз құзыры шеңберінде экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз
етеді және біздің мемлекеттің экономикғалық мүдделеоін қорғайды;
- үшіншіден, кедендік төлемдер мен салықтарды алып отырады, Қазақстандық
кедендік шеарасыарқылы тауарлар мен транспорттық құралдардың қозғалысы
кезінде ережелердің сақталуын қамтамасыз етеді, сонымен бірге
Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өтетін тауарларға
қатысты экономикалық саясат шараларын жолдауға қатысады және т.б.
Негізгі функциалардың бұл тізімі Қазақстан Республикасындағы кедендік
органдар қызметінің әр алуан сипатын көрсетеді.
Кедендік органдар жүйесін Қазақстан Республикасы Кеден комитеті
басқарады. Ол атқарушы орталық орган болып табылады және кедендік қызметке
тікелей жетекшілік етеді.
ҚР Кеден комитеті экономиканың әр түрлі секторларында Қазақстан
Республикасының кедендік саясатын жүзеге асырады. Сонымен бірге ол біртұтас
кедендік саясатты жүзеге асырудың экономикалық, ұйымдастыру-шылық және
құқықтық мехнизмдерін жасайды, олардың тәжірибеде қолданылуын қамтамасыз
етеді.
Кедендік басқармалар – орталық орган мен жергілікті кедендік мекемелер
арсындағы кедендік органдар жүйесінде аралық буын болып табылады. Оның
міндеттері мен қызметтері мемлекеттік кеден комитетінің міндеттері мен
қызметтеріне ұқсас, бірақ ол сәйкес кедендік аймақ территориясындағы
кедендік іске ғана жетекшілік етеді.
Қазақстан Республикасының кедендері – кедендік органдар жүйесінің
ұйымдастырушылық негізін құрайды.
Кедендік қызмет саласындағы міндеттердің негізгі бөлігін тікелей
кедендер орындайды. Қазақстанда болып жатқан терең саяси және әлеуметтік-
саяси өзгерістер кедендік істің кеңеюі мен күрделенуіне жағдай жасады,
нәтижесінде кедендік бақылау құзырына өзгерістер енгізуді талап етті. Бұрын-
соңды кедендік бақылау (тексеру) кезеңдік шекарада орналасқан нүктелердн
ғана жүргізілді. Сыртқы сауданың мемлекеттік монополиясынан бас тартуға
және өндірушілердің сыртқы нарыққа өз бетінше шығуына байланысты кедендік
тексеру шарасын өзгерту қажеттілігі туындады, яғни кедендік құжаттарды
дайындау мен тексеру және жүктерді тексеру бойынша жұмыстар кедендік
шекарадан мемлекет ішіне ауыстырылды [7].
Осының нәтижесінде ішкі кедендер құрылды және қазіргі таңда олар
кедендік операцияларды орындау бойынша негізгі жұмысты өз мойындарына
алған. Мұндай қайта құру әлемдік тәжірибеге сәйкес келеді, тауар
өндірушілерді кедендік органдармен бірге байланыстарды, шекара маңындағы
кедендерді көптеген шаралардан босатады, жүк айналымының күшеюіне ықпал
етеді, кедендік тексеруді өте тиімді етеді. Бұл кезеңдерді ішкі және
сыртқы деп шартты түрде екіге бөлуге мүмкіндік береді. Жалпы алғанда,
Кеден барлық импортталатын және экспортталатын жүк пен тауарлардың,
соныменбірге пошталық жіберулер мен басқа да жүктердің, ел территориясына
кіруі мен шығуына тексеру жасайды.
Кедендік бекет – кедендік органдар жүйесінің алғашқы буына, ол белгілі
бір нүктеде немесе белгілі бір территорияда кедендік құжаттарды толтыру
және кедендік тексерулер жүргізуге арналған өкілетті орган.
Кедендік бекет төмендегідей негізігі міндеттерді жүзеге асырады:
Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өтетін тауарлар мен
транспорттық құралдары кедендік тексеруден өткізеді және кедендік
құжаттарды толтырады.
Қазақстан Кеден шекарасы арқылы тауарлар мен транспорттық құралдардың
өтуіне рұқсат етілген ережелердің сақталуын қамтамасыз етеді және кедендік
салықтар жинайды. Жалпы алғанда, кеденмен салыстырғанда, кедендік
бекеттердің міндеттері мен қызметтерінің жалпы шеңбері едәуір аз болып
келеді.
Бүгінде кедендік қызметтер комитет аппаратынан, 14 облыстық кедендік
басқармадан, 22 кеденнен және 127 кедендік бекеттен тұрады. Кедендік қызмет
сонымен бірге әскери-шекаралық міндетті орындайды.
Қытаймен шекарадан басқа барлық территория кеденнің үлесінде, яғни 4
мың адамның қарамағында. Сондықтан да кедендік пунктер арасындағы
шекаралардың арақашықтығы -150-200 м, ал кейбір жерлерде – 500-600 м-ге
детеді. Ал барлық өркениетті мемлекеттерде көрші орналасқан пунктер бір-
бірімен рация арқылы хабарласа алады., яғни олардың арасындағы қашықтық –
50-60 м. Бірақ барлық бекеттерді жабу 17 теміржолдың, 22 аэропорттың(оның
ішінде 2 әскери аэропорт) шекарасында тұру үшін 12 мың адм қажет. Қазіргі
кезде кедендік шекараның 11,5 мың километрін ғана тәуліктік кедендік
тексеруден өткізу қамтамасыз етіледі, ал республика шекарасы 13 мың
километрге созылып жатыр.
Кеден органдарындағы қызмет Қазақстан Республикасының заң актілеріне
сәйкес кеден органдарының міндеттерін, құқықтарын және міндеттемелерін,
сондай-ақ құқық қорғау органдарының функцияларын іске асыру жөніндегі
кәсіби қызметті жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы азаматтары
мемлекеттік қызметінің арнаулы түрі болып табылады.
Кеден органдарында қызмет атқару тәртібі кеден Кодекспен, Кеден
одағының кеден кодексімен жәнезаңмен негізделген Кодексктерге қайшы
келмейтін бөлігінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет туралы
және еңбек туралы заңдарымен реттеледі.
Өзінің жеке, моральдық, іскерлік, кәсіби қасиеттері, өзіне жүктелген
міндеттерді орындауға денсаулық жағдайы, дене бітімінің дамуы және білім
деңгейі жөнінен қабілетті, кеден органдарына қызметке қабылданған Қазақстан
Республикасының әрекетке қабілетті азаматтары кеден органдарының лауазымды
адамдары болып табылады.
Қазақстанның сыртқы экономикалық және сыртқы сауда саясаты, оның
егемендік алуы мен экономикалық реформаларды жүзеге асырылуы барысында
қалыптасты. Тәуелсіз сыртқы сауда саясаты немесе кеден саясаты –
Республиканың әлемдік қауымдастыққа кіруінің қажетті шарты болып табылады.
Бүгінгі күні Қазақстанның 120 астам елдермен сауда қатынастары бар.
Оның негізгі партнерлеріне Ресей, ТМД елдері, Голландия, Швейцария,
Германия, АҚШ, Канада, Түркия, Корея және т.б. елдер кіреді. Экспорт пен
импорт құрылымын бағалауда оның дәстүрлі болып қала беретінін байқаймыз.
Алдыңғы жылдары республика сыртқы рынокқа әлі де шикізат өнімімен шығады.
Өңдеуші өнеркәсіптің бүгінгі күні, өкінішке орай, бәсекелестігі төмен, оны
қайта жарақтандыру үшін көп қаржы мен уақыт керек. Әлемдік қауымдастықта
лайықты орын алғымыз келсе,заңмен негізделген салаларға инвестицияларды
тартып, өндірісін ұлғайтуымыз қажет. ҚР импорттық құрылымның басым бөлігі
дайын өнім, машина, құрал-жабдық, халық тұтыну тауарлардан тұрады.
Қазіргі уақытта ҚР сыртқы саудасының даму бағыттарына:
- импорт құрылымын рационализациялау;
- жергілікті өндірушілерді ынталандыру үшін протекционистік саясат жүргізу;
- өндірісті жаңарту үшін қазіргі заманғы технология мен құрал-жабдықтар
импортын ынталандыру.
Кедендік саясаттың тиімді жүргізілуі кеден органымен тығыз байланысты.
Сол себептіде кедендік органның қызметін жақсартып, мамандару қажет.
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев кедендік түсімдер мен салықтарды
жинауды арттыру мақсатында алдымен автоматтандырылған жүйеге көше отырып,
кеден қызметін нығайту керектігін айтқан болатын. Әрине бұл қазір іске
асуда. Сонда да толықтырулар қажет. Шикізаттық емес тауарлардың экспорты
мен жоғары технологиялық жабдықтардың импортын қолдау мен кредиттеу
басымдыққа айналуға тиіс.
Бүгінгі күні дайын өнімдер экспортының көлемі жылына 2 миллиард АҚШ
долларын құрап отыр. Шикізаттық емес экспорт он жылға жуықзаңмен
негізделген деңгейде қалып келеді. Ендігі жердезаңмен негізделген көлемді
үдемелі түрде ұлғайтатын уақыт жетті.
Біз үздік әлемдік тәжірибеге сүйеніп, шет елдердің экспорт-импорт
агенттіктерімен ынтымақтастықты белсенді дамытуымыз керек. Қазіргі таңда
бюджеттің берекесін кеден келтіріп тұр. Ол сан жылдан жылға өсуде. Сол
себептіде мемлекеттің экономикалық және саяси даму беталысында кеден
саясатының алатын орны зор. Бұл саланы елемеу және талқыламау мүмкін емес.
1.3 Кедендік бақылау жүргізудің мәні мен негіздерінің түсінігі
Қазақстан Республикасыида кеден ісінің құрылуы экономикалық
реформалармен және құрылымдық қайта құрумен тәуелсіз мемлекет
ұйымдастыруымен байланысты күрделі жағдайларда жүргізілді.
Экономиканың бұл кезеңде дамуы халықаралық шаруашылықты байланыс
жүйесіне Қазақстан Республикасының жайлап кіруі. Бүкіләлемдік сауда ұйымына
мүше болу дайындығының қажеттілігі кеден қызметіне және шаруашылық
жүргізуші субъектілердің сыртқы экономикалық қызметте нақты реформалардың
жүргізуін талап етті.
Кедендік бақылауыдың заңдарының маңызды құрамдас бөлігі болып
табылады. Сонымен қатар, кеден бақылауы мемлекеттің кеден саясатын іске
асыруының құралдарының бірі болып табылады және кеден органына бақылауды
орындау жауапкершілігі Қазақстан Республикасының заң шығаруын Қазақстан
Республикасының халықаралық келісімдерін Қазақстан Республикасының кеден
органдарының жүзеге асырылатын жиынтық шегі болып табылады. Кедендік
бақылауды жүзеге асырудың негізгі мақсаты нақты кедендік режим саласына
тауарлар мен көлік құралдарын орналастыру мақсатында әрекет жасауын және
кеден заңына сәйкес, бұл бақылаудың аяқталуын тұжырымдайды. Кеден бақылауын
жүзеге асыру мақсаты түрлі тексерулер көмегімен, анықталу кедендік
операцияларды жүргізу мен кеден заңының әрекеті сәйкестігін анықтау
кедендік қызметке қатысатын жеке және заңды тұлғалармен белгілеуін
қадағалауды тұжырымдайды.
Кеден органдарының қызметінің сипаты, кеден ісі саласында маңызды орын
алатын кедендік ресімдеу және кеден бақылауымен көбінесе анықталады.
Бірақ, кеден органдарының қызметінде кедендік ресімдеу мен кеден
бақылауына тікелей қатынасты міндеттердің орындалуын қамтамасыз ететін
функцияларды іске асыру үлкен роль атқаруына көңіл бөлу қажет[8].
Кеден бақылауын жүргізу кезінде белгіленген заңмен, қажетті
жағдайларда басқа да әдістер қолданылады, оның ішінде, кеден бақылауының
ықшам рәсімін жасауға көмектесетін әр түрлі арнайы техникалық құралдарды
қолдануына рұқсат етеді, сонымен бірге, тауарлар мен көлік құралдар
контрабандасымен күресуде мәні зор.
Қазақстан Республикасында кеден органдары мен кедендік инфрақұрылым
жанының материалды-техникалық дамуындағы мақсаты, кеден органдарының нақты
атқарымдылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Сыртқы экономикалық қызмет және сыртқы сауда заңды және жеке
тұлғалармен тауарлар мен көлік құралдарының мемлекет шекарасы арқылы
өтуімен байланысты. Тауарлар мен көлік құралдары кедендік бақылауға жатады.
Кедендік шекара арқылы өтетін тауарлар мен көлік құралдарының кеден
бакылауының мәні мен түсінігін ескеру өте маңызды.
Қазақстан Республикасының кедендік территориясына тауарлар мен көлік
құралдарын әкелу кезінде, сонымен қатар, еркін кедендік аумак және еркін
қойма территориясынан Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан өткендігі
туралы кеден органын хабардар етуі керек және тауарларға көліктік, басқа да
жөнелтпелі құжаттар ұсыну қажет.
Қазақстан Республикасының кедендік территориясынан тыс тауарлар мен
көлік құралдарын шығара алатын тұлға Қазақстан Республикасының кеден
органын алдын ала хабардар етуі қажет. Қазақстан Республикасының кеден
органы мұндай хабарды тіркеуге және кедендік бақылауды жүзеге асыру үшін
тауарлар мен көлік құралдарының келу орны мен уақытын таңдауға құқылы. Егер
де тауарлардың иесі белгіленген хабарды жасамаса, онда мұндай міндет
тасымалдаушыға жүктеледі.
Кеден бақылауының мақсаты Қазақстан Республикасының Кеден кодекс
нормаларын, басқа қазақстандық зандылық актілерін, нормативті құжаттарды,
сонымен қатар, халықаралық келісімдерді сақтауды қамтамасыз ету болып
табылады [5].
Кеден бақылауының міндеттеріне мыналар жатады:
а) кеден бақылауын нақтырақ жүргізу үшін мамандарды, сарапшыларды
тарту;
ө) тауарлар мен көлік құралдардың, үй - жайлардың бірдейлендіруін
жүргізу;
б) тауарлар мен көлік құралдарын кеден шекарасынан өткізетін жеке және
занды тұлғалардың қаржылық қызметін тексеру;
г) іріктемелі бақылау жүргізу.
Кеден бақылауы кеден органдарының лауазымды тұлғаларының белгіленген
тізбектілікте жүзеге асыру бойынша және әрекет ететін заңдардың сақтауын
қамтамасыз етуіне бағытталған, кеден шекарасы арқылы өтетін тауарлар мен
көлік құралдарының өтуі кезінде тарифтік емес реттеу шараларын сақтау
әрекетін білдіреді.
Әкелу кезінде кеден бақылауы Қазақстан Республикасының кеден
шекарасынан тауарлар мен көлік құралдарының өтуі кезінен басталады.
Әкелу кезінде кеден бақылауы Қазақстан Республикасының Кеден
кодексімен қарастырылмаған тауарлар мен көлік құралдарының шығарылымы
кезінде кеден бақылауы Қазақстан Республикасының кеден шекарасын өту
кезінен бастап аяқталады.
Кеден бақылауының объектісі Қазақстан Республикасының кеден
шекарасынан өтетін тауарлар мен көлік құралдар; олар туралы мәліметтер мен
құжаттар;заңмен негізделген тауарларға қатысы бар заңды және жеке тұлғалар
— кеден брокерлері, декларанттар, кедендік тасымалдаушылар және тағы басқа
кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарының өту тәртібіне сәйкес
олардың құжаттары; тауарлар мен көлік құралдарына қатысты кеден
органдарының рұқсатымен декларантпен кедендік режимдерді таңдау мүмкіндігі
мен сақтау.
Кеден бақылауы мынандай сатыларға да жүргізіледі: тауарлар қозғалысы,
оның өндірісі, сақтау, сатып алу, сату, тиеу, түсіру, қораптау, жүк тасу,
сақтандыру, пайдалану және т.б.
Кеден бақылауын жүргізуді қамтамасыз етуге мыналар жатады:
- сыртқы экономикалық айналымды тездетуге көмектесетін шарттарды құру;
- тауарлар мен көлік құралдарының кеден шекарасы арқылы өтудің рұқсат
етілген тәртібі;
- контрабандамен, кеден ережелерін бұзу және салық зандарындағы
бұзушылықпен күресуді жүргізу, сонымен қатар, есірткі құралдары, қару-
жарақ, жарылғыш заттар, халықтың көркемдік, тарихи және археологиялық
мұралар заттарының кеден шекарасы арқылы өтудегі заңсыз айналымы мен
күресуді жүргізу;
- кедендік баждарды, салықтар мен басқа да кедендік төлемдерді уақтылы және
толық алу;
- сыртқы сауданың кедендік статистикасын және Қазақстанның арнайы кедендік
статистикасын жүргізу;
- кеден органдарының өз құзыреті шеңберінде валюталық бақылауды жүзеге
асыру;
- сыртқы экономикалық қызметінің тауарлық номенклатурасын жүргізу және т.б.
Кеден бақылауын тиімді жүзеге асыру мүмкіндігі тауарлар мен көлік
құралдарын кедендік ресімдеу функцияларын жүргізу көмегімен қалыптасады.
Кеден бақылауынының негізгі әдістері мыналар болып табылады:
- мамандарды, сарапшыларды тарту;
- тауарлар мен көлік құралдарының бірдейлендіруін жүргізу;
- занды тұлғалардың қаржылық-шаруашылықтық қызметін тексеру;
- іріктемелі бақылау жүргізу.
Кеден бақылауы адамның денсаулығына, жануарлар мен өсімдіктер үшін
қауіпсіз техникалық құралдар көмегімен өндірілуі мүмкін.
Мамандар мен сарапшыларды тарту тауарлар мен көлік құралдарының нақты
есеп жүргізуі мақсатында шақырылады.
Тауарлар мен көлік құралдарының бірдейлендіруін жүргізу
декларацияланған сол тауар, не сол көлік құралы екені күмәнсіз болу үшін
өндіріледі. Бұл бақылау пломбаны қою, мөрмен қағазды жапсыру, тауарлардан
сынамалар мен үлгілерді алу, тауарларды тізімдемелеу, олардың суреті, сол
тауарлардың сызбасы, олардың иллюстрациясы жолдарымен жүзеге асырылады.
Қойылған пломбаларды, жапсырмаларды және басқа да таңбаларды өшіру, алып
тастау тек кеден органдарының рұқсатымен жүргізіледі.
Заңды тұлғаның қаржылық-шаруашылықтық тексеруі — кеден бақылау
әдістерінің бірі болып табылады. Тексеру тауарлар, көлік құралдары,
анықтамалар, жазбаша және ауызша түсіндірмелер бар лауазымды тұлғалардан
алу жолымен жүргізіледі.
Іріктемелі кедендік бақылау, егер тауар жария сипатында және барлық
жақты тексеру қажеттілігі керек болмаса ғана жүргізіледі.
Шығарылған тауарлар мен көлік құралдарын тексеруден кейін де кедендік
бақылау жүргізілуі мүмкін.
Кедендік бақылауды ұйымдастырудың типтік нұсқасы. Кедендік бақылау
кезінде кеден органдарымен жүзеге асырылатын шаралар тиімді нәтиже алу
мақсатында, бақылаудың барлық қатысушылары арасындағы қарым-қатынасты
жетілдіруге бағытталған үрдістер мен әрекеттер жиынтығы арқылы іске
асырылады.
Кедендік ұйымдастырудың бірінші міндеті сыртқы экономикалық байланыс
қатысушыларына жақындатылған тауарлардың кеден шекарасы арқылы өту уақытын
қысқарту мақсатында қарқынды сыртқы экономикалық қызмет орындарына
жақындатылған кедендер мен олардың құрылымдық бөлімшелерін өрістету болып
табылады.
Кедендік бақылауды және ресімдеуді жүзеге асыру бойынша жұмыстың
негізгі көлемі кедендер мен кеден бекеттеріне жүктеледі. Кедендік бақылауды
ұйымдастырудың екінші міндеті бұл үрдіске сыртқы экономикалық қызмет
қатысушыларын, көлік және байланыс кәсіпорындарын, басқа құқық қорғау
органдарын, Қазақстан Республикасының атқарушылық өкімет органдарын енгізу
болып табылады. Бұл жерде кедендік операцияларды жүзеге асыруында кеден
бақылауын жүргізуді тездету мен максималды женілдету, сонымен қатар, уақыт,
күш және құралдар шығындарын қысқартуға қызметі бағытталған кеден
брокерлеріне, кедендік тасымалдаушыларына, уақытша сақтау қоймалар мен
кедендік қоймалар иелеріне ерекше орын берілген [9].
Облыстардағы кедендік бақылауын ұйымдастыру мыналардан тұрады:
- кеден органдары жұмыстарының болжамды көлемін анықтау;
- кедендік бақылау мен кедендік ресімдеудің орнын, олар арасындағы
кедендік бақылау мен кедендік ресімдеу бойынша жұмыстың көлемін
оңтайлы бөлуді анықтау, бұл рәсімдерді жүзеге асыру үшін керекті
шарттарды құру;
- кеден органдарының оңтайлы құрылымын әзірлеу және сандық құрылымын
анықтау;
- кадрларды таңдау және оқыту;
- материалды-техникалық базаны құру;
- байланыс жүйесін әзірлеу және кеден органдарының ішіндегі қарым-
қатынас сияқты, кедендік және кеденге жақын салалар арасындағы
қарым-қатынас жүйесін әзірлеу;
- кеден бақылауын жүзеге асыруға қатысатын кеден органдарының барлық
қызметтерінің тұрақты жұмысын қамтамасыз ету.
Кедендік бақылауды ұйымдастырудың типтік сызбанұсқасы кедендік
органдар, тауарлар, көлік құралдар мен тұлғалар кеден шекарасы арқылы
өтуіне қатынасы бар басқа кәсіпорындар мен ұйымдар бейнелейді.
Ол тауарлардың әкелінуі және тұлғалардың кетуі кезінде келесі
шараларды өзіне кіргізеді: тауарлар мен көлік құралдарының кеден шекарасы
арқылы өтуі туралы кеден органдарын хабардар ету, ал сәйкес жағдайларда
кеден шекарасы арқылы өтетін тұлғалар туралы кеден органдарын хабардар ету;
тауарлар мен көлік құралдарына құжаттарды кеден органдарына ұсыну, ал
сәйкес жағдайларда тұлғаларға; тауарлар, көлік құралдары және соларға
құжаттардың кедендік бақылау астына беруін ресімдеу, ал нақты кедендік
ережелер жағдайларында тауарлар мен көлік құралдарының бірдейлендірілген
іріктемелі немесе толық тексеруін, сонымен қатар, қайта тексеруді жүзеге
асыру; тауарлар, көлік құралдар және соларға құжаттардың жеткізуі бойынша
тағайындалған кеденге жіберу; тауарлар, көлік құралдар және соларға
құжаттардың жеткізуі бойынша тағайындалған кеденде бақылау; тағайындалған
кедендермен жіберілген тауарлар мен көлік құралдарын кедендік бақылау
астына алу; тағайындалған кеденге тауарлар, көлік құралдар және соларға
құжаттарының жеткізілімі туралы жөнелтілген кеденді хабардар ету; уақытша
сақтау қоймасына немесе кедендік қоймаға тауарларды орналастыру; кеден
органдарымен кедендік декларацияны қабылдау; кеден органдарымен кедендік
декларацияны қабылдағаннан кейін кедендік бақылау мен кедендік ресімдеуді
жүргізу; кедендік ресімдеуді аяқтау және соның нәтижесі бойынша сәйкес
шешім қабылдау.
Кедендік бақылауды ұйымдастырудың жетілдірудің негізгі бағыттары
келесілерде қорытындыланады: кедендік бақылау механизмінің ұйымдас-тыруын
жетілдіру; тауарлар мен көлік құралдардың қарап тексеру сапасын жоғарылату;
кедендік төлемдерді төлеу мерзімін қысқарту; кедендік рәсім-дердің құжаттық
ресімдеуін жетілдіру; экономикаға және жалпы мемлекеттің қауіпсіздігіне
зардап келтіруді алдын ала хабардар ету; тауар мен тұлғалардың
категориясына байланысты икемді технологияларды әзірлей отырып, бақылауды
жүзеге асыруға жұмсалатын шығындарды азайту; кедендік ресімдеу орындарына
дейін тауарлардың толық көлемде жеткізілімін қамтамасыз ету; тиімді кеден
бақылауы мен кедендік ресімдеуін жүзеге асыруда қамтамасыз ететін біріккен
технологияларды әзірлеу және енгізу арқылы көліктік ұйымдармен қарым-
қатынасты жақсарту; кеден қызметінің басқа құқық қорғау органдарымен қарым-
қатынасының негізгі бағыттарын жетілдіру бойынша шарттарды әзірлеу және
енгізу;
- тауарлар мен көлік құралдарының заңсыз өтіміне бағытталған бақылауды
жетілдіру.
Кедендік бақылаудың нақты нысандарынан босату. Кеден заңы кедендік
бақылаудың тек бір нысанынан босатуды кедендік тексеріп қараудан босатуды
қарастырады.
Кедендік тексеріп қарауға мыналар жатпайды:
Қазақстан Республикасы Президентінің және онымен бірге жүретін оның
отбасы мүшелерінің жеке багажы кедендік тексеріп қарауға жатпайды.
Кедендік бақылаудың техникалық құралдары - бұл кеден органдарының
мамандандырылған құрылымдық бөлімшелерімен, оларға жүктелген міндеттерді
шешуді қамтамасыз ету үшін қолданылатын техникалық құралдарының жиынтығы.
Кедендік бақылаудың техникалық құралдарының негізгі түрлері: нақты
кеден бақылауын жүргізу үшін қолданылатын кедендік бақылаудың техникалық
құралдары, қылмыстарды ашу міндетін шешу үшін қолданылатын
криминалистиканың техникалық құралдары, тауарларды бірдейлендіру міндетін
шешуге көмектесетін кеден сараптамасының техникалық құралдары,
басқарушылық, технологиялық және басқа міндеттерін шешуін қамтамасыз ететін
байланыстың техникалық құралдары, кеден органдарының міндеттерін шешу
кезінде қажетті ақпараттарды жинау, өндеу, сақтау, іздеу және беру үшін
қолданылатын кедендік қызметін ақпараттық қамтамасыз ететін техникалық
құралдар, кеден органдарының өзінің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін және
сақтайтын техникалық құралдары, жедел іздестіру қызметтерінің міндеттерін
шешу үшін қолданылатын техникалық құралдар (арнайы техника), кедендік іс-
қағаз жүргізудің техникалық құралдары [10].
Кеден бақылауының техникалық құралдарының тактикалық-техникалық
сипаттамасы ымшада көрсетілген. Құпия қойғыларды және кеден ережелерінің
бұзу заттарының нақты түрлерін іздестірудің техникалық құралдарының
сыныптамасы көрсетілген. Жедел диагностикалаудың техникалық құралдарының
сыныптамасы көрсетілген. Қазақстан Республикасының кедендiк шекарасы
арқылы тауарлар мен көлiк құралдарын өткiзушi не бақылауы кеден органдарына
жүктелетiн қызметтi жүзеге асырушы тұлғалар кедендiк бақылау үшiн қажеттi
құжаттар мен мәлiметтердi ауызша және (немесе) жазбаша, және (немесе)
электронды нысанда кеден органдарына беруге мiндеттi. Кеден органы кедендiк
бақылау үшiн қажеттi құжаттар мен мәлiметтердi жазбаша және (немесе)
электронды нысанда сұратып алуға құқылы.
Кедендiк бақылауды жүргiзу үшiн кеден органдары Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес банктер мен банк операцияларының жекелеген
түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдардан жүзеге асырылатын экспорттық және
(немесе) импорттық мәмiлелер бойынша ақша операциялары туралы мәлiметтер
мен анықтамалар алуға құқылы. Тауарлар мен көлiк құралдары шығарылғаннан
кейiн кедендiк бақылауды жүзеге асыру мақсатында кеден органдарызаңмен
негізделген тауарлармен және көлiк құралдарымен жасалатын сыртқы
экономикалық операцияларға қатысты, ал Қазақстан Республикасының кедендiк
аумағына әкелiнетiн тауарлар мен көлiк құралдарына, сондай-ақзаңмен
негізделген тауарлармен және көлiк құралдарымен жасалатын кейiнгi
операцияларға қатысты коммерциялық құжаттарды, бухгалтерлiк есеп пен
есептiлiктiң құжаттарын және басқа да ақпаратты, оның iшiнде электронды
нысандағы ақпаратты декларанттан немесе тауарлармен және көлiк құралдарымен
жасалатын операцияларға қатысы бар немесе көрсетiлген құжаттар мен
мәлiметтерге иелiк етушi кез келген тұлғадан сұратуға және алуға құқылы.
Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдары, салық қызметi
органдары және өзге де бақылаушы органдары, банктер мен банк
операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдар, ұйымдарды
тiркеудi жүзеге асыратын органдар, нотариустар кеден органдарының сұрау
салуы бойынша оларға Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген
жағдайларда және тәртiппен кедендiк бақылау үшiн қажеттi қолда бар
мәлiметтер туралы хабарлауға мiндеттi. Тұлғалар және кеден органдары
кедендiк бақылау үшiн қажеттi құжаттарды кеден кодексіне сәйкес тауарлар
мен көлiк құралдарының кедендiк бақылауда болуы аяқталған кезден бастап
кемiнде бес жыл сақтауға тиiс. Кеден брокерлерi мен кедендiк бақылаудағы
тауарларға қатысты кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыратын өзге де тұлғалар
құжаттардызаңмен негізделген ндай тауарлармен кедендiк операциялар
жүргiзiлген жылдан кейiн бес жыл бойы сақтауға тиiс. Кеден органдары
Қазақстан Республика-сының заңдарына сәйкес кедендiк бақылау жүргiзуге
жәрдемдесу үшiн мемлекеттiк органдардың мамандарын, сондай-ақ шарттық
негiзде өзге де ұйымдардың мамандары мен сарапшыларын тартуға құқылы.
2 Кедендік сараптама кедендік әкімшілік жүргізу нысаны ретінде
2.1 Кедендік бақылау жүргізу принциптері және орындалу тәртібі
Құжаттар мен мәліметтерді тексеру, тауарлар мен көлік құралдарын
тексеру, жеке тексеру, тауарлар мен көлік құралдарының есебі, ауызша сұрау
алу, есеп пен есеп беру жүйесін тексеру, қоймалар ғимаратын және кеден
бақылауына жататын тауарлар мен көлік құралдары орналасқан басқа да
орындарды (адам өмірі мен денсаулығына, жануарлар мен өсімдіктерге қауіпсіз
және тауарлар мен көлік құралдарына зиян келтірмейтін техникалық құралдарды
қолдану арқылы) тексеру – кеден бақылауының түрлері болып табылады.
Арнайы экономикалық аймақта кеден реттеулерін, соның ішінде кеден
рәсімдеуін жүргізу өзекті проблема болып отыр. 2006 жылдың 16 қаңтарында
Президенттің Қазақстан Республикасындағы арнайы экономикалық аймақ туралы
Заң күші бар жарлығы (бұдан кейін – Арнайы экономикалық аймақ туралы
жарлық) қабылданды.
Кеден бақылауының мақсаты экспорттық ақша түсімдерінің өз уақытында
түсуін және толықтығын қамтамасыз ететін, сондай-ақ импорт мақсатында
валюта қаражатын заңды және негізделген түрде пайдалануды қамтамасыз ету
болып табылатын кеден органдарына жүктелген валюталық бақылаумен қатар
жүргізіледі.. Кеден заңы кеден рәсімдерін құрайтын келесі тараулардан
тұрады: жалпы ережелер, алдын-ала жүргізілетін операциялар; уақытша сақтау;
кедендік тасымалдау; мәлімдеу.
Сыртқы экономикалық қызмет және сыртқы сауда заңды және жеке
тұлғалармен тауарлар мен көлік құралдарының мемлекет шекарасы арқылы
өтуімен байланысты. Тауарлар мен көлік құралдары кедендік бақылауға жатады.
Кедендік шекара арқылы өтетін тауарлар мен көлік құралдарының кеден
бакылауының мәні мен түсінігін ескеру өте маңызды. Қазақстан
Республикасының кедендік территориясына тауарлар мен көлік құралдарын әкелу
кезінде, сонымен қатар, еркін кедендік аумак және еркін қойма
территориясынан Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан өткендігі
туралы кеден органын хабардар етуі керек және тауарларға көліктік, басқа да
жөнелтпелі құжаттар ұсыну қажет.
Қазақстан Республикасының кедендік территориясынан тыс тауарлар мен
көлік құралдарын шығара алатын тұлға Қазақстан Республикасының кеден
органын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1 Қазақстан Респубикасының қауіпсіздігі жүйесіндегі кедендік саясаттың
теориялық негіздері
1.1 Кеден ісі саласының пайда болуы мен 5
дамуы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
1.2 Кеден ісін ұйымдастыру және 9
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Кедендік бақылау жүргізудің мәні мен негіздерінің 14
түсінігі ... ... ... ... ...
2 Кедендік сараптама кедендік әкімшілік жүргізу нысаны ретінде
2.1 Кедендік бақылау жүргізу принциптері және орындалу 21
тәртібі ... ... ... .
2.2 Кедендік бақылаудың жүргізудің 25
нысандары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
2.3 Кеден ісіндегі сараптама түсінігі және кеден ісіндегі сараптаманы
тағайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.4 Кеден сараптамасын жүргізудің құқықтық 35
нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.5 Сүт өнімдерінің сараптамасының жүргізілу 41
нысаны ... ... ... ... ... ... ... ...
2.6 Тауар шығарылған елді анықтау, тауардың шығу тегі туралы сараптама
актісін жасау және ішкі айналым үшін тауар шығарылған елді айқындау
және тауардың шығу тегі туралы сертификатты ... ... ... ... ... ... ... 44
3 Қазіргі кездегі сараптама жүргізудің жағдайын жетілдіру
3.1 БҚО КБД кеден ісі аумағындағы кеден органдарының қызметінің
тәжрибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
3.2 Қазақстан Республикасына импортталатын тауарлардың кедендік
құнының олардың сапасы мен санына сәйкестiгiне тәуелсіз сараптама
жүргiзу - ҚР кеден органдарының сараптама қызметін жетілдірудің
қолайлы 65
түрі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
Қолданылған 70
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі - кеден саясаты ұлттық
экономикамыздың дамуы мен күшеюі, экономикалық және саяси қажеттіліктерді
қанағаттандыру үшін өте қажетті сала – экспорт пен импорттың іс-әрекетін,
яғни мемлекетіміздің ішкі сауда саясаты мен сыртқы сауда саясатын
анықтайды.
Қазақстан Республикасының Кеден Кодексінің 3-бабында көрсетілгендей,
Қазақстан Республикасының кеден саясаты:
1. Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасының ішкі және
сыртқы саясатының құрамдас бөлігі болып табылатын бірыңғай кеден саясаты
жүзеге асырылады.
2. Кеден саясаты өз өкілеттіктері шегінде Қазақстан Республикасының
орталық атқарушы органдарының қарауына жатады.
3. Қазақстан Республикасының экономикасын дамытуды ынталандыру және
экономикалық мүдделерін қорғау, тиімді кедендік бақылауды қамтамасыз ету
және Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген өзге де
мақсаттар Қазақстан Республикасы кеден саясатының негізгі мақсаттары болып
табылады.
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев кедендік түсімдер мен салықтарды
жинауды арттыру мақсатында алдымен автоматтандырылған жүйеге көше отырып,
кеден қызметін нығайту керектігін айтқан болатын.заңмен негізделген
сөзінен кеден саясатының елбасымыздың да ойында жүрген келелі мәселе екенін
анықтауға болады. Ел туралы айтпас бұрын, онымен қарым-қатынас жасамас
бұрын әрбір ел әуелі сол елдің кедендік саясаты мен экономикасын зерттеп,
содан кейін шешім қабылдайды.
Елдің әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін
халықаралық сауда қарым-қатынастарды реттеп, үйлестіріп отыратын органның
бірі – кеден қызметі. Кеден қызметінің қаншалықты сапалы, ел үшін тиімді
әрі экономикамыздың даму беталысына ықпалы кедендік скаясаттың жемісі болып
табылады. Тәуелсіздік тұсында құрылған Қазақстанның кеден қызметі соңғы 12-
13 жылдың бедерінде қалыптасу кезеңін артқа тастап, бүгінде жасампаздық
жолына түсті. 2009 жылғы қаңтар-сәуір айлары ішінде республиканың кеден
органдары бюджетке 90,0 млрд. теңге кедендік төлемдер мен салықтардың
түсімін қамтамасыз етті. 2008 жылғы көрсеткіштермен салыстырғанда 20,3
млрд. теңгеге немесе 28,9 % артық.заңмен негізделген жоғарыдағы
мәліметтерден Қазақстан Республикасының экономикалық және саяси дамуы үшін
кеден саясатының үлкен рөл ойнайтынын және бұл тақырыптың қаншалықты өзекті
екендігін аңғаруға болады.
Бүгінгі таңда ҚР – сы сыртқы экономикалық қызметке белсенді
қатынасуда. Бұл тендения кедендік саясат саласында айқындалған шараларды
жүргізді талап етеді: қазақстандық нарықты қорғау, отандық өндірушілер мен
тұтынушыларды қорғау, экономикалық дамуын қолдау мен сауда саясаты
саласындағы міндеттеді шешу.
Кеден органдарының алдында тұған міндеттерді бірі кедендік бақылауды
жүзеге асыру, ал кедендік бақылау әдістерінің бірі кедендік сараптама
жүргізу.
Дипломдық жұмыстың басты мақсаты кедендік сараптама жүргізуге
байланысты кеден органдары қызметін жетілдіру жолындағы мақсаттарды
айқындау.
Қойлған мақсатқа байланысты айқындалған міндеттерд төмендегідей:
– кедендік сараптама ұғымының анықтау мен оның жіктелуін қарастыру;
– Кеден органдарында кедендік сараптама жүргізу ережелерін талдау;
– ҚР кеден органдарының сараптама мен зерттеу жүргізуін талдау;
– ҚР – да кедендік сараптама жүргізуде туындап отырған басты
мәселелерді анықтау;
– ҚР – да кедендік сараптама сапасылы жүргізуді бақылау жүйесін
жетілдіру жолдарын анықтау;
– ҚР кеден органдарының кедендік сараптама қызметі ісіне жаңа
технологиялар мен жаңа зерттеу әдістерін енгізу жолдарын анықтау;
– ҚР кеден органдарындағы сарапшылардың кәсіби деңгейлерін көтеру
әдістерін анықтау.
Зерттеудің теориялық Дипломдық жұмыстың методологиялық негізі
Қазақстан Республикасының қазіргі таңдағы заң актілері зерттелген –
Қазақстан Республикасының Конституциясы; Қазақстан Республикасының кеден
кодексі және басқа кеден ісі саласына қатысты заң актілері мен нормативті
құжаттары, Қазақстан Республикасының Президентінің жарлықтары, Қазақстан
Республикасының Үкіметінің қаулы, мен өкімдері, Кедендік бақылау
комитетінің бұйрықтары мен ережелері және сонымен қатар Қазақстан
Республикасының беделді, атақты ғалымдары Алибеков С.Т., Сарсембаев М.А.,
Баймуханов Э.П., Нұрмашев Ү.Ө., еңбектері де қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге
негізделген және кіріспе, үш тарау, қорытынды, ұсыныстардан пайдаланылған
әдебиеттер тізімі және сілтемеден тұрады.
1 Қазақстан Респубикасының қауіпсіздігі жүйесіндегі кедендік
саясаттың теориялық негіздері
1.1 Кеден ісі саласының пайда болуы мен дамуы
Қазақстан Республикасындағы кеден ісі тауарлар мен көлік құралдарын
Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өткізудің, кедендік
ресімдеу мен кедендік бақылаудың, кедендік режимдерді қолданудың, кедендік
төлемдері және салықтарды алудың, кеден ісі саласындағы құқық бұзушылық-
тарға қарсы күрес жүргізудің тәртібі мен шарттарын, мемлекет пен сыртқы
экономикалық және өзге де қызметті жүзеге асырушы тұлғалардың арасындағы
билік қатынастарына негізделген кеден саясатын іске асырудың басқа да
құралдарын қамтиды.
Әлемдік шаруашылықта Қазақстан Республикасы экономикасы интегра-
циясының ең қолайлы әдістері мен жолдарын табу, көптеген халықаралық
ұйымдар мен шетел мемлекеттерінің тәжірибесінде қолданылатын әдістердің
жиынтығын меңгерусіз мүмкін емес.заңмен негізделген ны ескере отырып,
соңғы жылдары Қазақстан өзінің ұлттық заңдарын реформалау арқылы, оны жалпы
қабылданған халықаралық саудадағы құқықтық нормаларға сәйкестендіру
жөніндегі жұмыстарды жан-дандыруда.
Кеден ісі саласының пайда болуы мен дамуы ел экономикасының нарықтық
қатынастарға және әлемдік экономикаға интеграциялануымен, сыртқы
экономикалық қызметтің либерилизациялануымен байланысты.
Қазақстанның сыртқы экономикалық байланыстарын реттеудің тиімді
механизмі жаңа ғана қалыптасуда. Бұл байланыстарды кедендік реттеу
жүйесінде қолдану жүргізілуде.
Кеден ісі саласы – Қазақстан Республикасының кеден саясатын іске асыру
кезінде кеден ісін қолдану жөніндегі мемлекеттік реттеу саласы. Кеден ісі
кеден саясатының мақсатқа жету құралы ретінде, кеден территориясында арнайы
әдіс-тәсілдері арқылы басқа кеден салаларының элементтерімен байланыса
отырып, мемлекеттің монополиялық қызметінің құралы болып табылады [1].
Қазақстан Республикасында кеден ісін жетілдіру және кедендік әкімшілік
жүргізудің тиімді әдістерін енгізу мақсатында кеден органдары сыртқы
экономикалық және өзге де қызметке қатысушылармен, қоғамдық бірлестіктермен
және кеден ісі саласындағы өзге де мүдделі тұлғалармен өзара іс-қимыл
жасайды.
Кеден ісі мәселелері жөніндегі уәкілетті орган сыртқы экономикалық
және өзге де қызметке қатысушыларды, қоғамдық бірлестіктер мен кеден ісі
саласындағы өзге де мүдделі тұлғаларды Қазақстан Республикасының кеден ісі
мәселелері жөніндегі нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге қатысуға
тартуына құқығы бар.
Сыртқы экономикалық және өзге де қызметке қатысушылар, қоғамдық
бірлестіктер мен кеден ісі саласындағы өзге де мүдделі тұлғаларзаңмен
негізделген Кодекстің 43-тарауында белгіленген талаптарға сәйкес
міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін тұлғалар ретінде әрекет ете
алады.
Кеден ісі саласында ақпарат беру кеден ісі мәселелері жөніндегі
уәкілетті органның Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген
тәртіппен мерзімді баспасөз басылымдарында Қазақстан Республикасының кеден
ісі саласындағы нормативтік құқықтық актілерін ресми жариялау жолымен
жүзеге асырылады.
Кеден ісі саласында ақпарат беру ауызша түсіндірулер мен
хабарландыруларды, ақпараттық стенділерді, таблоларды, буклеттерді және
өзге де баспасөз материалдарын, сондай-ақ бейне, дыбыс және ақпаратты
тарату үшін қолданылатын, оның ішінде жалпы қол жеткізілетін және тегін
танысуға арналған басқа да техникалық құралдарды пайдалану арқылы да
мынадай орындарда:
1) Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өткізу
пункттерінде;
2) әуежайларда, темір жол және автомобиль станцияларында, су
порттарында;
3) халықаралық тасымалдарды орындайтын автокөлік құралдарының, әуе
және су кемелерінің бортында;
4) Кодексте белгіленетін кедендік бақылау аймақтарында, сондай-ақ
кеден органдары белгілейтін өзге де жерлерде жүзеге асырылады[2].
Кеден органдары сыртқы экономикалық және өзге де қызметке
қатысушылардың кеден ісі мәселелері жөніндегі уәкілетті орган белгілеген
тәртіппен ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы Қазақстан Республи-
касының кеден ісі саласындағы нормативтік құқықтық актілер туралы ақпаратқа
кедергісіз қол жеткізуін қамтамасыз етеді.
Кеден ісі саласында кеңес беру кеден органдарының сыртқы эконо-микалық
және өзге де қызметке қатысушыларға Қазақстан Республикасының кеден
заңдарының ережелерін түсіндіруі болып табылады.
Кеден ісі саласында кеңес беру кеден органдарының орналасқан жері
бойынша және кеден органдарының жұмыс уақыты кезеңінде жүзеге асырылады.
Кеден органдары кеңес беруді сыртқы экономикалық және өзге де қызметке
қатысушылардан жазбаша өтініш алынған кезде, оның ішінде ақпараттық
технологияларды пайдалану арқылы жазбаша нысанда жүргізеді. Келіп түскен
өтініштер кеден органдарында міндетті түрде тіркелуге тиіс. Жазбаша
өтінішті қарау мерзімі,заңмен негізделген баптың 4-тармағында аталған
жағдайларды қоспағанда, ол тіркелген күннен бастап он жұмыс күнінен аспауға
тиіс.
Берілетін кеңестің дұрыстығы және объективтілігі үшін қосымша құжаттар
мен материалдар табыс етуді талап ететін өтініштерге қатысты, сондай-ақ
кеден органдарының сол өтінішті қарау үшін айтарлықтай мәні бар ақпаратты
алуға басқа мемлекеттік органдарға және өзге де ұйымдарға өтініш жасауы
қажет болған жағдайда кеңес берудің мерзімі жазбаша өтініш тіркелген күннен
бастап күнтізбелік отыз күннен аспауға тиіс.
Кеден ісі саласында толық емес немесе көрінеу жалған ақпарат бергені
үшін жауапкершілік кеден органдарының лауазымды адамдары кеден ісі
саласында толық емес немесе көрінеу жалған ақпарат бергені не ақпарат
беруден заңсыз бас тартқаны үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
жауапты болады.
Заңдық түсініктер (категориялар) заңдық құбылыстың мәнін ашатын
қысқа анықтаулар екені белгілі. Кеден органы түсінігін, оның іс -
әрекетінің құқықтық негіздерін және мемлекетік биліктің атқарушы органдары
жүйе-сіндегі орнын анықтауды еліміздің Конституциясында белгіленген
атқарушы биліктің іс - әрекетінің құқықтық негіздеріне сүйене отырып
зерделеуге болады.Конституция мәтінінде кеден органдары нақты анықталмаған.
Деген-мен, Конституцияда бүкіл мемлекеттік механизмнің құрылымының, іс -
әрекетінің негізгі параметрлері белгіленген және Қазақстан жек тәуелсіз
мемлекет ретінде өмір сүруінің құқықтық реттелуінің негізгі базалық,
іргетас идеялары мен қағидалары айқындалған.
Қазіргі жалпы әлімдік ғаламдасу процесі жүріп жатқан кезеңде мем-
лекеттік басқару жүйесіндегі кеден органдарының маңызы мен мәні артып,оған
жүктелетін қызметтің де түрі мен бағыты үнемі өзгеруде, түптеп
келгенде,кеден органытүсіндігін айқындағанда оның белгілі бір мемлекетік
басқару жүйесіндегі орны мен нақты тарихи кезеңдегі атқарып отырған
қызмет аумағын, функциясын да есепке алу керек. Себебі, әрбір тарихи
кезеңде кеден органы түсінігіне кіретін мемлекеттік мекемеге жүктелетін
міндеттер (кез келген мемлекеттік органның нақты бір міндеттерді атқару
үшін құрылатыны белгілі ), оның құзіреті, құрылымы, іс - әрекетінің
әдістері мен түрлері, т.б. параметрлері үнемі тарихи өзгерісте болатыны
мәлім. Бұл, әсіресе, мемлекеттің құрылу, қалыптасу дәуіріне тән.
Әрбір басқару органының мемлекеттік механизмі құрамында белгілі бір
саланы басқаруда туындайтын қажеттілікке байланысты құрылатыны белгілі.
Кеден органын құрудағы басты мақсат- мемлекеттің кедендік егемендігін
қорғау, мемлекеттік дербес кеден саясатын жүргізу десек, кеден
егемендік ұғымы аясына кең ауқымдағы міндеттер мен мақсаттар енетінін
байқауға болады. Жалпы,егемендік (суверенитет- француздың SOUVERAINETE
сөзінен – жоғары билік деген ұғымды білдіреді) мемлекеттік биліктің
халықаралық қатынас саласындағы тәуелсіздігін, әрі үстемдігін білдіреді
десек, кеден органдары мемлекеттік басқару механизмінің бір бөлігі
ретінде өзіне белгіленген құзіреттілік аумағында монополистік
үстемдік жүргізеді.
Б.Н.Габричидзе мен Н.А. Сусловтың пікірі бойнша , кеден органдары
атқарушы биліктің органдарының бір түрі, мемлекеттік басқару жүйесінің
буыны болып табылады.[3] Кеден органдары түсінігін анықтағанда оны
мемлекеттік органдардық құрамдас бөлігі ретінде қарастырсақ,басқа
мемлекеттік басқару органдарына берілетін жалпы өкілеттіктер кеден
органдарына да қатысты екенін байқауға болады. 2000 жылдың 27
қарашасында жарық көрген Әкімшілік процедуралар туралы Қазақстан
Республикасы Заңының 1-бабында:
Мемлекеттік орган деп Конституция, заңдар, басқа да нормативтік –
құқықтық актілер бойынша мемлекеттің атынан төмендегі функцияларды
атқаруға;
- баршаға бірдей міндетті жүріс – тұрыс тәртібін анықтайтын
актілерді басып шығаруға;
- әлеуметтік мәні бар қоғамдық қатынастарды басқаруға және
реттеуге;
- мемлекет орнатқан баршаға бірдей міндетті жүріс – тұрыс
тәртібінің сақталуын бақылауға;
- өкілеттік алған мемлекеттік мекемені түсінеміз, [4]- деп атап
көрсетілген.
Кеден органдарын құрудағы негізгі мақсаттардың бірі мемлекеттің
тәуелсіз кеден саясатын жүргізуі болып табылады. Қазақстан Республикасын-
дағы кеден ісі туралы Заңда Қазақстан Республикасының кеден саясатының
мақсаттары:
- Қазақстан нарығын қорғау;
- Қазақстан өндірушілері мен тұтынушыларын қорғау;
- экономиканың дамуын ынталандыру;
- экономикада құрылымдық қайта құру жүргізуге жәрдемдесу;
- бәсекені ынталандыру және монополизмге қарсы әрекет ету;
- экспортты көтермелеу мен импортты алмастыратын өндірісті
ынталандыру;
- шетел инвестицияларын тарту;
- сауда саясаты міндеттерін шешу.
Бұл мақсаттар мемлекеттің кеден саясатына жатады. Кеден саясаты –
мемлекеттің саясатының маңызды буыны.Ол заңдар, басқа да құқықтық –
нормативтік актілер, ұйымдастыру шаралары арқылы жүзеге асырылады. Кеден
саясаты тек кеден органдары арқылы атқарылмайды. Айталық, жоғарыда кеден
саясатының құрамдас бөлігі ретінде аталып өтілген шетел инвестициясын
тарту мәселесі кеден органдары қызметі аумағынан шығып кетеді және ол
атқарушы және заң шығарушы биліктің ауқымды және үйлесімді жұмыстарын қажет
етеді. Сонымен мемлекеттің кеден саясатын Қазақстан Республикасы-ның ішкі
және сыртқы экономикалық және саяси жағдайынан туындап, өзгеріп, дамып
отыратын күрделі, кешенді түсінік деуге болады. Белгілі бір кезеңдегі
кеден саясатының негізгі параметрлерін ішкі экономикалық субъектілердің
потенциялдық іс - әрекеті мүмкіншіліктерін есепке ала отырып, елдің жалпы
экономикалық кеңестігіндегі құбылыстарды өзара үйлестіре отырып үкімет
белгілейді. Ал кеден саясатының заңи негіздері Парламенттің немесе
Президенттің нормативтік актілері арқылы жасалады, сондай – ақ ағымдағы іс
- әрекетте Үкіметтің қаулылары, ережелері,т.б. арқылы жүзеге асып
отырады.
Дегенмен, мемлекеттік кеден саясатының ең негізгі атқарушы құралы
ретінде іс - әрекет аумағы мен міндеттері де үлкен – ол елдің экономикалық
мүдделерін, кедендік шекарасын қорғайды; тауарлар мен көлік құралдарының
қозғалысына кедендік бақылау жасайды, келісім – шарт жасасқан тараптардың
кедендік аумақтары шеңберінде экспорт және импорт операцияларына, валюта
қозғалысына кедендік бақылау жасайды;елдің заңдары белігіленген мөлшерде
кедендік баждар,төлемдер мен алымдар алып отырады;мемлекеттік кеден
заңдарын бұзған заңдық және жеке тұлғаларға жауапкершілігінің шегін
белгілейді, т.б.заңмен негізделген міндеттердің бәрін атқару үшін арнайы
мемлекеттік орган – кеден құрылып, ол мемлекеттік механизмнің құрылымдық
элементтерінің бірі ретінде биліктік және мәжбүрлеушілік өкілеттікке ие
болады.
1.2 Кеден ісін ұйымдастыру және басқару
Әр елдегі кедендік қызметтің ұйымдастырушылық құрылымы – елдің
экономикалық даму деңгейіне, сыртқы экономикалық байланыстардың жан-
жақтылығы мен ауқымына тәуелді болады.
Мысалы, АҚШ-та кедендік қызметті ұйымдастырудың құрамына 7 аймақтық
бөлімшесі бар. Қаржы министрлігі жанынан құрылған АҚШ-тың кедендік қызмет
Басқармасы кіреді: Нью-Йорк, Солтүстік-Шығыс, Оңтүстік-Шығыс, Оңтүстік-
Орталық, Оңтүстік-Батыс, Солтүстік-Орталық, Тынық мұхиты аймағы қызметтері.
Аймақтық бөлімшелер құрамына 45 кедендік аудан кіреді, өз кезегінде
олардың 300 кедені және кедендік бекеттері бар.
Қазақстан Республикасында кедендік саясатты жүзеге асырушы орган-
қазақстандық кедендік қызмет, ол Қазақстан Республикасының Президентінің
1991 жылғы 12 желтоқсанындағы Қазақстан Республикасы Кеден комитетін құру
жөніндегі Жарлығы бойынша құрылған. Қазақстанның кеден органдары біртұтас
жүйені құрайды, оның құрамына Орталық кедендік орган, кедендік комитет,
сонымен бірге кедендік басқармалар, кедендер және кеден бекеттері
кіреді[5].
Кедендік іс жөніндегі Заңға сәйкес Қазақстан Республикасындағы
кедендік органдарға мыналар кіреді: Орталық кедендік комитет, 19 кедендік
басқарма және еркін экономикалық аймақта орналасқан 2 дербес кедендік
органдар. Республикадағы кедендер мен кедендік бекеттер саны 100-ден астам.
Кедендік органдар жиынтығы қандай негіздерге байланысты біртұтас жүйе
ретінде қарастырылады?заңмен негізделген ған байланысты 2 факторды атап
өтейік: Біріншіден, функционалдық орталығы, кедендік органдардың мақсаттары
мен міндеттерінің біртұтастығы.
Екіншіден, кедендік органдардың ұйымдық бірлігізаңмен негізделген
органдар жүйесінің ұйымдық құрылымымен қамтамсыз етіледі. Ол қатаң
иерархиямен және буындардың қатаң бағынуымен ерекшелінеді.
Орталық кеден органы кедендік қызметінің барлық мәселелерімен
айналысады. Орталық органның маңыздылығына қарамастан, институцио-налдық
құрылымның негізін құраушы элемент болып кеден есептелінеді.
Кеден дегеніміз – кедендік шаралардың жүруі үшін арнайы белгіленген
жіне тиісінше жабдықталған орын. Кеден елдің кедендік шекарасында орна-
ласуы міндетті емес. Ол кедендік территорияның ішінде де орналасуы мүмкін.
Кеден қызметіне кедендік реттеу нәтижелері тікелей тәуелді болады.
Сурет 1. Кеден органдарының жүйесі
Кедендік органдардың төменгі буынының жоғарғы буынға орталықтануы және
бағынуы, кедендердің жергілікті әкімшілікке тәуелсіздігі төмендегі жүйені
құрудың айрықша белгісі болып табылады.
Сурет 2. Қазақстан Республикасының Кеден органдарының жүйесі
Тікелей басқару және көлденең бағыттағы әкімшілік тәуелділіктің жоқ
болуы – жалпы кедендік органдар жүйесіне де, оның әрбір құрамдас бөліігіне
де тән белгі.заңмен негізделген ған байланысты кедендік органдар жүйесінің
буындары жергілікті билеуші органдарға мүлдем тәуелді емес деген ой
туындамауы тиіс. Олардың өзара байланыстары жеткілікті дәрежеде әр алуан
болып келеді[6].
Жалпы түрде кедендік органдар жүйесінің – біртұтас мақсаттары мен
міндеттері бар, сонымен бірге иерархиялық құрылымдағы , яғни төменгі
органдарының жоғары органдарға бағыныштылығымен сипатталатын кедендік
органдар жиынтығы ретінде анықтауға болады.заңмен негізделген жүйенің
біртұтас функционалдық және ұйымдастырушылық орталығы – Кеден комитеті.
Кеден органдарының негізі қызметтері:
- біріншіден, олар Қазақстан Реғспубликасының кедендік саясатын жасау
мен оны жүзеге асыруға қатысады;
- екіншіден, өз құзыры шеңберінде экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз
етеді және біздің мемлекеттің экономикғалық мүдделеоін қорғайды;
- үшіншіден, кедендік төлемдер мен салықтарды алып отырады, Қазақстандық
кедендік шеарасыарқылы тауарлар мен транспорттық құралдардың қозғалысы
кезінде ережелердің сақталуын қамтамасыз етеді, сонымен бірге
Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өтетін тауарларға
қатысты экономикалық саясат шараларын жолдауға қатысады және т.б.
Негізгі функциалардың бұл тізімі Қазақстан Республикасындағы кедендік
органдар қызметінің әр алуан сипатын көрсетеді.
Кедендік органдар жүйесін Қазақстан Республикасы Кеден комитеті
басқарады. Ол атқарушы орталық орган болып табылады және кедендік қызметке
тікелей жетекшілік етеді.
ҚР Кеден комитеті экономиканың әр түрлі секторларында Қазақстан
Республикасының кедендік саясатын жүзеге асырады. Сонымен бірге ол біртұтас
кедендік саясатты жүзеге асырудың экономикалық, ұйымдастыру-шылық және
құқықтық мехнизмдерін жасайды, олардың тәжірибеде қолданылуын қамтамасыз
етеді.
Кедендік басқармалар – орталық орган мен жергілікті кедендік мекемелер
арсындағы кедендік органдар жүйесінде аралық буын болып табылады. Оның
міндеттері мен қызметтері мемлекеттік кеден комитетінің міндеттері мен
қызметтеріне ұқсас, бірақ ол сәйкес кедендік аймақ территориясындағы
кедендік іске ғана жетекшілік етеді.
Қазақстан Республикасының кедендері – кедендік органдар жүйесінің
ұйымдастырушылық негізін құрайды.
Кедендік қызмет саласындағы міндеттердің негізгі бөлігін тікелей
кедендер орындайды. Қазақстанда болып жатқан терең саяси және әлеуметтік-
саяси өзгерістер кедендік істің кеңеюі мен күрделенуіне жағдай жасады,
нәтижесінде кедендік бақылау құзырына өзгерістер енгізуді талап етті. Бұрын-
соңды кедендік бақылау (тексеру) кезеңдік шекарада орналасқан нүктелердн
ғана жүргізілді. Сыртқы сауданың мемлекеттік монополиясынан бас тартуға
және өндірушілердің сыртқы нарыққа өз бетінше шығуына байланысты кедендік
тексеру шарасын өзгерту қажеттілігі туындады, яғни кедендік құжаттарды
дайындау мен тексеру және жүктерді тексеру бойынша жұмыстар кедендік
шекарадан мемлекет ішіне ауыстырылды [7].
Осының нәтижесінде ішкі кедендер құрылды және қазіргі таңда олар
кедендік операцияларды орындау бойынша негізгі жұмысты өз мойындарына
алған. Мұндай қайта құру әлемдік тәжірибеге сәйкес келеді, тауар
өндірушілерді кедендік органдармен бірге байланыстарды, шекара маңындағы
кедендерді көптеген шаралардан босатады, жүк айналымының күшеюіне ықпал
етеді, кедендік тексеруді өте тиімді етеді. Бұл кезеңдерді ішкі және
сыртқы деп шартты түрде екіге бөлуге мүмкіндік береді. Жалпы алғанда,
Кеден барлық импортталатын және экспортталатын жүк пен тауарлардың,
соныменбірге пошталық жіберулер мен басқа да жүктердің, ел территориясына
кіруі мен шығуына тексеру жасайды.
Кедендік бекет – кедендік органдар жүйесінің алғашқы буына, ол белгілі
бір нүктеде немесе белгілі бір территорияда кедендік құжаттарды толтыру
және кедендік тексерулер жүргізуге арналған өкілетті орган.
Кедендік бекет төмендегідей негізігі міндеттерді жүзеге асырады:
Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өтетін тауарлар мен
транспорттық құралдары кедендік тексеруден өткізеді және кедендік
құжаттарды толтырады.
Қазақстан Кеден шекарасы арқылы тауарлар мен транспорттық құралдардың
өтуіне рұқсат етілген ережелердің сақталуын қамтамасыз етеді және кедендік
салықтар жинайды. Жалпы алғанда, кеденмен салыстырғанда, кедендік
бекеттердің міндеттері мен қызметтерінің жалпы шеңбері едәуір аз болып
келеді.
Бүгінде кедендік қызметтер комитет аппаратынан, 14 облыстық кедендік
басқармадан, 22 кеденнен және 127 кедендік бекеттен тұрады. Кедендік қызмет
сонымен бірге әскери-шекаралық міндетті орындайды.
Қытаймен шекарадан басқа барлық территория кеденнің үлесінде, яғни 4
мың адамның қарамағында. Сондықтан да кедендік пунктер арасындағы
шекаралардың арақашықтығы -150-200 м, ал кейбір жерлерде – 500-600 м-ге
детеді. Ал барлық өркениетті мемлекеттерде көрші орналасқан пунктер бір-
бірімен рация арқылы хабарласа алады., яғни олардың арасындағы қашықтық –
50-60 м. Бірақ барлық бекеттерді жабу 17 теміржолдың, 22 аэропорттың(оның
ішінде 2 әскери аэропорт) шекарасында тұру үшін 12 мың адм қажет. Қазіргі
кезде кедендік шекараның 11,5 мың километрін ғана тәуліктік кедендік
тексеруден өткізу қамтамасыз етіледі, ал республика шекарасы 13 мың
километрге созылып жатыр.
Кеден органдарындағы қызмет Қазақстан Республикасының заң актілеріне
сәйкес кеден органдарының міндеттерін, құқықтарын және міндеттемелерін,
сондай-ақ құқық қорғау органдарының функцияларын іске асыру жөніндегі
кәсіби қызметті жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы азаматтары
мемлекеттік қызметінің арнаулы түрі болып табылады.
Кеден органдарында қызмет атқару тәртібі кеден Кодекспен, Кеден
одағының кеден кодексімен жәнезаңмен негізделген Кодексктерге қайшы
келмейтін бөлігінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет туралы
және еңбек туралы заңдарымен реттеледі.
Өзінің жеке, моральдық, іскерлік, кәсіби қасиеттері, өзіне жүктелген
міндеттерді орындауға денсаулық жағдайы, дене бітімінің дамуы және білім
деңгейі жөнінен қабілетті, кеден органдарына қызметке қабылданған Қазақстан
Республикасының әрекетке қабілетті азаматтары кеден органдарының лауазымды
адамдары болып табылады.
Қазақстанның сыртқы экономикалық және сыртқы сауда саясаты, оның
егемендік алуы мен экономикалық реформаларды жүзеге асырылуы барысында
қалыптасты. Тәуелсіз сыртқы сауда саясаты немесе кеден саясаты –
Республиканың әлемдік қауымдастыққа кіруінің қажетті шарты болып табылады.
Бүгінгі күні Қазақстанның 120 астам елдермен сауда қатынастары бар.
Оның негізгі партнерлеріне Ресей, ТМД елдері, Голландия, Швейцария,
Германия, АҚШ, Канада, Түркия, Корея және т.б. елдер кіреді. Экспорт пен
импорт құрылымын бағалауда оның дәстүрлі болып қала беретінін байқаймыз.
Алдыңғы жылдары республика сыртқы рынокқа әлі де шикізат өнімімен шығады.
Өңдеуші өнеркәсіптің бүгінгі күні, өкінішке орай, бәсекелестігі төмен, оны
қайта жарақтандыру үшін көп қаржы мен уақыт керек. Әлемдік қауымдастықта
лайықты орын алғымыз келсе,заңмен негізделген салаларға инвестицияларды
тартып, өндірісін ұлғайтуымыз қажет. ҚР импорттық құрылымның басым бөлігі
дайын өнім, машина, құрал-жабдық, халық тұтыну тауарлардан тұрады.
Қазіргі уақытта ҚР сыртқы саудасының даму бағыттарына:
- импорт құрылымын рационализациялау;
- жергілікті өндірушілерді ынталандыру үшін протекционистік саясат жүргізу;
- өндірісті жаңарту үшін қазіргі заманғы технология мен құрал-жабдықтар
импортын ынталандыру.
Кедендік саясаттың тиімді жүргізілуі кеден органымен тығыз байланысты.
Сол себептіде кедендік органның қызметін жақсартып, мамандару қажет.
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев кедендік түсімдер мен салықтарды
жинауды арттыру мақсатында алдымен автоматтандырылған жүйеге көше отырып,
кеден қызметін нығайту керектігін айтқан болатын. Әрине бұл қазір іске
асуда. Сонда да толықтырулар қажет. Шикізаттық емес тауарлардың экспорты
мен жоғары технологиялық жабдықтардың импортын қолдау мен кредиттеу
басымдыққа айналуға тиіс.
Бүгінгі күні дайын өнімдер экспортының көлемі жылына 2 миллиард АҚШ
долларын құрап отыр. Шикізаттық емес экспорт он жылға жуықзаңмен
негізделген деңгейде қалып келеді. Ендігі жердезаңмен негізделген көлемді
үдемелі түрде ұлғайтатын уақыт жетті.
Біз үздік әлемдік тәжірибеге сүйеніп, шет елдердің экспорт-импорт
агенттіктерімен ынтымақтастықты белсенді дамытуымыз керек. Қазіргі таңда
бюджеттің берекесін кеден келтіріп тұр. Ол сан жылдан жылға өсуде. Сол
себептіде мемлекеттің экономикалық және саяси даму беталысында кеден
саясатының алатын орны зор. Бұл саланы елемеу және талқыламау мүмкін емес.
1.3 Кедендік бақылау жүргізудің мәні мен негіздерінің түсінігі
Қазақстан Республикасыида кеден ісінің құрылуы экономикалық
реформалармен және құрылымдық қайта құрумен тәуелсіз мемлекет
ұйымдастыруымен байланысты күрделі жағдайларда жүргізілді.
Экономиканың бұл кезеңде дамуы халықаралық шаруашылықты байланыс
жүйесіне Қазақстан Республикасының жайлап кіруі. Бүкіләлемдік сауда ұйымына
мүше болу дайындығының қажеттілігі кеден қызметіне және шаруашылық
жүргізуші субъектілердің сыртқы экономикалық қызметте нақты реформалардың
жүргізуін талап етті.
Кедендік бақылауыдың заңдарының маңызды құрамдас бөлігі болып
табылады. Сонымен қатар, кеден бақылауы мемлекеттің кеден саясатын іске
асыруының құралдарының бірі болып табылады және кеден органына бақылауды
орындау жауапкершілігі Қазақстан Республикасының заң шығаруын Қазақстан
Республикасының халықаралық келісімдерін Қазақстан Республикасының кеден
органдарының жүзеге асырылатын жиынтық шегі болып табылады. Кедендік
бақылауды жүзеге асырудың негізгі мақсаты нақты кедендік режим саласына
тауарлар мен көлік құралдарын орналастыру мақсатында әрекет жасауын және
кеден заңына сәйкес, бұл бақылаудың аяқталуын тұжырымдайды. Кеден бақылауын
жүзеге асыру мақсаты түрлі тексерулер көмегімен, анықталу кедендік
операцияларды жүргізу мен кеден заңының әрекеті сәйкестігін анықтау
кедендік қызметке қатысатын жеке және заңды тұлғалармен белгілеуін
қадағалауды тұжырымдайды.
Кеден органдарының қызметінің сипаты, кеден ісі саласында маңызды орын
алатын кедендік ресімдеу және кеден бақылауымен көбінесе анықталады.
Бірақ, кеден органдарының қызметінде кедендік ресімдеу мен кеден
бақылауына тікелей қатынасты міндеттердің орындалуын қамтамасыз ететін
функцияларды іске асыру үлкен роль атқаруына көңіл бөлу қажет[8].
Кеден бақылауын жүргізу кезінде белгіленген заңмен, қажетті
жағдайларда басқа да әдістер қолданылады, оның ішінде, кеден бақылауының
ықшам рәсімін жасауға көмектесетін әр түрлі арнайы техникалық құралдарды
қолдануына рұқсат етеді, сонымен бірге, тауарлар мен көлік құралдар
контрабандасымен күресуде мәні зор.
Қазақстан Республикасында кеден органдары мен кедендік инфрақұрылым
жанының материалды-техникалық дамуындағы мақсаты, кеден органдарының нақты
атқарымдылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Сыртқы экономикалық қызмет және сыртқы сауда заңды және жеке
тұлғалармен тауарлар мен көлік құралдарының мемлекет шекарасы арқылы
өтуімен байланысты. Тауарлар мен көлік құралдары кедендік бақылауға жатады.
Кедендік шекара арқылы өтетін тауарлар мен көлік құралдарының кеден
бакылауының мәні мен түсінігін ескеру өте маңызды.
Қазақстан Республикасының кедендік территориясына тауарлар мен көлік
құралдарын әкелу кезінде, сонымен қатар, еркін кедендік аумак және еркін
қойма территориясынан Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан өткендігі
туралы кеден органын хабардар етуі керек және тауарларға көліктік, басқа да
жөнелтпелі құжаттар ұсыну қажет.
Қазақстан Республикасының кедендік территориясынан тыс тауарлар мен
көлік құралдарын шығара алатын тұлға Қазақстан Республикасының кеден
органын алдын ала хабардар етуі қажет. Қазақстан Республикасының кеден
органы мұндай хабарды тіркеуге және кедендік бақылауды жүзеге асыру үшін
тауарлар мен көлік құралдарының келу орны мен уақытын таңдауға құқылы. Егер
де тауарлардың иесі белгіленген хабарды жасамаса, онда мұндай міндет
тасымалдаушыға жүктеледі.
Кеден бақылауының мақсаты Қазақстан Республикасының Кеден кодекс
нормаларын, басқа қазақстандық зандылық актілерін, нормативті құжаттарды,
сонымен қатар, халықаралық келісімдерді сақтауды қамтамасыз ету болып
табылады [5].
Кеден бақылауының міндеттеріне мыналар жатады:
а) кеден бақылауын нақтырақ жүргізу үшін мамандарды, сарапшыларды
тарту;
ө) тауарлар мен көлік құралдардың, үй - жайлардың бірдейлендіруін
жүргізу;
б) тауарлар мен көлік құралдарын кеден шекарасынан өткізетін жеке және
занды тұлғалардың қаржылық қызметін тексеру;
г) іріктемелі бақылау жүргізу.
Кеден бақылауы кеден органдарының лауазымды тұлғаларының белгіленген
тізбектілікте жүзеге асыру бойынша және әрекет ететін заңдардың сақтауын
қамтамасыз етуіне бағытталған, кеден шекарасы арқылы өтетін тауарлар мен
көлік құралдарының өтуі кезінде тарифтік емес реттеу шараларын сақтау
әрекетін білдіреді.
Әкелу кезінде кеден бақылауы Қазақстан Республикасының кеден
шекарасынан тауарлар мен көлік құралдарының өтуі кезінен басталады.
Әкелу кезінде кеден бақылауы Қазақстан Республикасының Кеден
кодексімен қарастырылмаған тауарлар мен көлік құралдарының шығарылымы
кезінде кеден бақылауы Қазақстан Республикасының кеден шекарасын өту
кезінен бастап аяқталады.
Кеден бақылауының объектісі Қазақстан Республикасының кеден
шекарасынан өтетін тауарлар мен көлік құралдар; олар туралы мәліметтер мен
құжаттар;заңмен негізделген тауарларға қатысы бар заңды және жеке тұлғалар
— кеден брокерлері, декларанттар, кедендік тасымалдаушылар және тағы басқа
кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарының өту тәртібіне сәйкес
олардың құжаттары; тауарлар мен көлік құралдарына қатысты кеден
органдарының рұқсатымен декларантпен кедендік режимдерді таңдау мүмкіндігі
мен сақтау.
Кеден бақылауы мынандай сатыларға да жүргізіледі: тауарлар қозғалысы,
оның өндірісі, сақтау, сатып алу, сату, тиеу, түсіру, қораптау, жүк тасу,
сақтандыру, пайдалану және т.б.
Кеден бақылауын жүргізуді қамтамасыз етуге мыналар жатады:
- сыртқы экономикалық айналымды тездетуге көмектесетін шарттарды құру;
- тауарлар мен көлік құралдарының кеден шекарасы арқылы өтудің рұқсат
етілген тәртібі;
- контрабандамен, кеден ережелерін бұзу және салық зандарындағы
бұзушылықпен күресуді жүргізу, сонымен қатар, есірткі құралдары, қару-
жарақ, жарылғыш заттар, халықтың көркемдік, тарихи және археологиялық
мұралар заттарының кеден шекарасы арқылы өтудегі заңсыз айналымы мен
күресуді жүргізу;
- кедендік баждарды, салықтар мен басқа да кедендік төлемдерді уақтылы және
толық алу;
- сыртқы сауданың кедендік статистикасын және Қазақстанның арнайы кедендік
статистикасын жүргізу;
- кеден органдарының өз құзыреті шеңберінде валюталық бақылауды жүзеге
асыру;
- сыртқы экономикалық қызметінің тауарлық номенклатурасын жүргізу және т.б.
Кеден бақылауын тиімді жүзеге асыру мүмкіндігі тауарлар мен көлік
құралдарын кедендік ресімдеу функцияларын жүргізу көмегімен қалыптасады.
Кеден бақылауынының негізгі әдістері мыналар болып табылады:
- мамандарды, сарапшыларды тарту;
- тауарлар мен көлік құралдарының бірдейлендіруін жүргізу;
- занды тұлғалардың қаржылық-шаруашылықтық қызметін тексеру;
- іріктемелі бақылау жүргізу.
Кеден бақылауы адамның денсаулығына, жануарлар мен өсімдіктер үшін
қауіпсіз техникалық құралдар көмегімен өндірілуі мүмкін.
Мамандар мен сарапшыларды тарту тауарлар мен көлік құралдарының нақты
есеп жүргізуі мақсатында шақырылады.
Тауарлар мен көлік құралдарының бірдейлендіруін жүргізу
декларацияланған сол тауар, не сол көлік құралы екені күмәнсіз болу үшін
өндіріледі. Бұл бақылау пломбаны қою, мөрмен қағазды жапсыру, тауарлардан
сынамалар мен үлгілерді алу, тауарларды тізімдемелеу, олардың суреті, сол
тауарлардың сызбасы, олардың иллюстрациясы жолдарымен жүзеге асырылады.
Қойылған пломбаларды, жапсырмаларды және басқа да таңбаларды өшіру, алып
тастау тек кеден органдарының рұқсатымен жүргізіледі.
Заңды тұлғаның қаржылық-шаруашылықтық тексеруі — кеден бақылау
әдістерінің бірі болып табылады. Тексеру тауарлар, көлік құралдары,
анықтамалар, жазбаша және ауызша түсіндірмелер бар лауазымды тұлғалардан
алу жолымен жүргізіледі.
Іріктемелі кедендік бақылау, егер тауар жария сипатында және барлық
жақты тексеру қажеттілігі керек болмаса ғана жүргізіледі.
Шығарылған тауарлар мен көлік құралдарын тексеруден кейін де кедендік
бақылау жүргізілуі мүмкін.
Кедендік бақылауды ұйымдастырудың типтік нұсқасы. Кедендік бақылау
кезінде кеден органдарымен жүзеге асырылатын шаралар тиімді нәтиже алу
мақсатында, бақылаудың барлық қатысушылары арасындағы қарым-қатынасты
жетілдіруге бағытталған үрдістер мен әрекеттер жиынтығы арқылы іске
асырылады.
Кедендік ұйымдастырудың бірінші міндеті сыртқы экономикалық байланыс
қатысушыларына жақындатылған тауарлардың кеден шекарасы арқылы өту уақытын
қысқарту мақсатында қарқынды сыртқы экономикалық қызмет орындарына
жақындатылған кедендер мен олардың құрылымдық бөлімшелерін өрістету болып
табылады.
Кедендік бақылауды және ресімдеуді жүзеге асыру бойынша жұмыстың
негізгі көлемі кедендер мен кеден бекеттеріне жүктеледі. Кедендік бақылауды
ұйымдастырудың екінші міндеті бұл үрдіске сыртқы экономикалық қызмет
қатысушыларын, көлік және байланыс кәсіпорындарын, басқа құқық қорғау
органдарын, Қазақстан Республикасының атқарушылық өкімет органдарын енгізу
болып табылады. Бұл жерде кедендік операцияларды жүзеге асыруында кеден
бақылауын жүргізуді тездету мен максималды женілдету, сонымен қатар, уақыт,
күш және құралдар шығындарын қысқартуға қызметі бағытталған кеден
брокерлеріне, кедендік тасымалдаушыларына, уақытша сақтау қоймалар мен
кедендік қоймалар иелеріне ерекше орын берілген [9].
Облыстардағы кедендік бақылауын ұйымдастыру мыналардан тұрады:
- кеден органдары жұмыстарының болжамды көлемін анықтау;
- кедендік бақылау мен кедендік ресімдеудің орнын, олар арасындағы
кедендік бақылау мен кедендік ресімдеу бойынша жұмыстың көлемін
оңтайлы бөлуді анықтау, бұл рәсімдерді жүзеге асыру үшін керекті
шарттарды құру;
- кеден органдарының оңтайлы құрылымын әзірлеу және сандық құрылымын
анықтау;
- кадрларды таңдау және оқыту;
- материалды-техникалық базаны құру;
- байланыс жүйесін әзірлеу және кеден органдарының ішіндегі қарым-
қатынас сияқты, кедендік және кеденге жақын салалар арасындағы
қарым-қатынас жүйесін әзірлеу;
- кеден бақылауын жүзеге асыруға қатысатын кеден органдарының барлық
қызметтерінің тұрақты жұмысын қамтамасыз ету.
Кедендік бақылауды ұйымдастырудың типтік сызбанұсқасы кедендік
органдар, тауарлар, көлік құралдар мен тұлғалар кеден шекарасы арқылы
өтуіне қатынасы бар басқа кәсіпорындар мен ұйымдар бейнелейді.
Ол тауарлардың әкелінуі және тұлғалардың кетуі кезінде келесі
шараларды өзіне кіргізеді: тауарлар мен көлік құралдарының кеден шекарасы
арқылы өтуі туралы кеден органдарын хабардар ету, ал сәйкес жағдайларда
кеден шекарасы арқылы өтетін тұлғалар туралы кеден органдарын хабардар ету;
тауарлар мен көлік құралдарына құжаттарды кеден органдарына ұсыну, ал
сәйкес жағдайларда тұлғаларға; тауарлар, көлік құралдары және соларға
құжаттардың кедендік бақылау астына беруін ресімдеу, ал нақты кедендік
ережелер жағдайларында тауарлар мен көлік құралдарының бірдейлендірілген
іріктемелі немесе толық тексеруін, сонымен қатар, қайта тексеруді жүзеге
асыру; тауарлар, көлік құралдар және соларға құжаттардың жеткізуі бойынша
тағайындалған кеденге жіберу; тауарлар, көлік құралдар және соларға
құжаттардың жеткізуі бойынша тағайындалған кеденде бақылау; тағайындалған
кедендермен жіберілген тауарлар мен көлік құралдарын кедендік бақылау
астына алу; тағайындалған кеденге тауарлар, көлік құралдар және соларға
құжаттарының жеткізілімі туралы жөнелтілген кеденді хабардар ету; уақытша
сақтау қоймасына немесе кедендік қоймаға тауарларды орналастыру; кеден
органдарымен кедендік декларацияны қабылдау; кеден органдарымен кедендік
декларацияны қабылдағаннан кейін кедендік бақылау мен кедендік ресімдеуді
жүргізу; кедендік ресімдеуді аяқтау және соның нәтижесі бойынша сәйкес
шешім қабылдау.
Кедендік бақылауды ұйымдастырудың жетілдірудің негізгі бағыттары
келесілерде қорытындыланады: кедендік бақылау механизмінің ұйымдас-тыруын
жетілдіру; тауарлар мен көлік құралдардың қарап тексеру сапасын жоғарылату;
кедендік төлемдерді төлеу мерзімін қысқарту; кедендік рәсім-дердің құжаттық
ресімдеуін жетілдіру; экономикаға және жалпы мемлекеттің қауіпсіздігіне
зардап келтіруді алдын ала хабардар ету; тауар мен тұлғалардың
категориясына байланысты икемді технологияларды әзірлей отырып, бақылауды
жүзеге асыруға жұмсалатын шығындарды азайту; кедендік ресімдеу орындарына
дейін тауарлардың толық көлемде жеткізілімін қамтамасыз ету; тиімді кеден
бақылауы мен кедендік ресімдеуін жүзеге асыруда қамтамасыз ететін біріккен
технологияларды әзірлеу және енгізу арқылы көліктік ұйымдармен қарым-
қатынасты жақсарту; кеден қызметінің басқа құқық қорғау органдарымен қарым-
қатынасының негізгі бағыттарын жетілдіру бойынша шарттарды әзірлеу және
енгізу;
- тауарлар мен көлік құралдарының заңсыз өтіміне бағытталған бақылауды
жетілдіру.
Кедендік бақылаудың нақты нысандарынан босату. Кеден заңы кедендік
бақылаудың тек бір нысанынан босатуды кедендік тексеріп қараудан босатуды
қарастырады.
Кедендік тексеріп қарауға мыналар жатпайды:
Қазақстан Республикасы Президентінің және онымен бірге жүретін оның
отбасы мүшелерінің жеке багажы кедендік тексеріп қарауға жатпайды.
Кедендік бақылаудың техникалық құралдары - бұл кеден органдарының
мамандандырылған құрылымдық бөлімшелерімен, оларға жүктелген міндеттерді
шешуді қамтамасыз ету үшін қолданылатын техникалық құралдарының жиынтығы.
Кедендік бақылаудың техникалық құралдарының негізгі түрлері: нақты
кеден бақылауын жүргізу үшін қолданылатын кедендік бақылаудың техникалық
құралдары, қылмыстарды ашу міндетін шешу үшін қолданылатын
криминалистиканың техникалық құралдары, тауарларды бірдейлендіру міндетін
шешуге көмектесетін кеден сараптамасының техникалық құралдары,
басқарушылық, технологиялық және басқа міндеттерін шешуін қамтамасыз ететін
байланыстың техникалық құралдары, кеден органдарының міндеттерін шешу
кезінде қажетті ақпараттарды жинау, өндеу, сақтау, іздеу және беру үшін
қолданылатын кедендік қызметін ақпараттық қамтамасыз ететін техникалық
құралдар, кеден органдарының өзінің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін және
сақтайтын техникалық құралдары, жедел іздестіру қызметтерінің міндеттерін
шешу үшін қолданылатын техникалық құралдар (арнайы техника), кедендік іс-
қағаз жүргізудің техникалық құралдары [10].
Кеден бақылауының техникалық құралдарының тактикалық-техникалық
сипаттамасы ымшада көрсетілген. Құпия қойғыларды және кеден ережелерінің
бұзу заттарының нақты түрлерін іздестірудің техникалық құралдарының
сыныптамасы көрсетілген. Жедел диагностикалаудың техникалық құралдарының
сыныптамасы көрсетілген. Қазақстан Республикасының кедендiк шекарасы
арқылы тауарлар мен көлiк құралдарын өткiзушi не бақылауы кеден органдарына
жүктелетiн қызметтi жүзеге асырушы тұлғалар кедендiк бақылау үшiн қажеттi
құжаттар мен мәлiметтердi ауызша және (немесе) жазбаша, және (немесе)
электронды нысанда кеден органдарына беруге мiндеттi. Кеден органы кедендiк
бақылау үшiн қажеттi құжаттар мен мәлiметтердi жазбаша және (немесе)
электронды нысанда сұратып алуға құқылы.
Кедендiк бақылауды жүргiзу үшiн кеден органдары Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес банктер мен банк операцияларының жекелеген
түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдардан жүзеге асырылатын экспорттық және
(немесе) импорттық мәмiлелер бойынша ақша операциялары туралы мәлiметтер
мен анықтамалар алуға құқылы. Тауарлар мен көлiк құралдары шығарылғаннан
кейiн кедендiк бақылауды жүзеге асыру мақсатында кеден органдарызаңмен
негізделген тауарлармен және көлiк құралдарымен жасалатын сыртқы
экономикалық операцияларға қатысты, ал Қазақстан Республикасының кедендiк
аумағына әкелiнетiн тауарлар мен көлiк құралдарына, сондай-ақзаңмен
негізделген тауарлармен және көлiк құралдарымен жасалатын кейiнгi
операцияларға қатысты коммерциялық құжаттарды, бухгалтерлiк есеп пен
есептiлiктiң құжаттарын және басқа да ақпаратты, оның iшiнде электронды
нысандағы ақпаратты декларанттан немесе тауарлармен және көлiк құралдарымен
жасалатын операцияларға қатысы бар немесе көрсетiлген құжаттар мен
мәлiметтерге иелiк етушi кез келген тұлғадан сұратуға және алуға құқылы.
Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдары, салық қызметi
органдары және өзге де бақылаушы органдары, банктер мен банк
операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдар, ұйымдарды
тiркеудi жүзеге асыратын органдар, нотариустар кеден органдарының сұрау
салуы бойынша оларға Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген
жағдайларда және тәртiппен кедендiк бақылау үшiн қажеттi қолда бар
мәлiметтер туралы хабарлауға мiндеттi. Тұлғалар және кеден органдары
кедендiк бақылау үшiн қажеттi құжаттарды кеден кодексіне сәйкес тауарлар
мен көлiк құралдарының кедендiк бақылауда болуы аяқталған кезден бастап
кемiнде бес жыл сақтауға тиiс. Кеден брокерлерi мен кедендiк бақылаудағы
тауарларға қатысты кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыратын өзге де тұлғалар
құжаттардызаңмен негізделген ндай тауарлармен кедендiк операциялар
жүргiзiлген жылдан кейiн бес жыл бойы сақтауға тиiс. Кеден органдары
Қазақстан Республика-сының заңдарына сәйкес кедендiк бақылау жүргiзуге
жәрдемдесу үшiн мемлекеттiк органдардың мамандарын, сондай-ақ шарттық
негiзде өзге де ұйымдардың мамандары мен сарапшыларын тартуға құқылы.
2 Кедендік сараптама кедендік әкімшілік жүргізу нысаны ретінде
2.1 Кедендік бақылау жүргізу принциптері және орындалу тәртібі
Құжаттар мен мәліметтерді тексеру, тауарлар мен көлік құралдарын
тексеру, жеке тексеру, тауарлар мен көлік құралдарының есебі, ауызша сұрау
алу, есеп пен есеп беру жүйесін тексеру, қоймалар ғимаратын және кеден
бақылауына жататын тауарлар мен көлік құралдары орналасқан басқа да
орындарды (адам өмірі мен денсаулығына, жануарлар мен өсімдіктерге қауіпсіз
және тауарлар мен көлік құралдарына зиян келтірмейтін техникалық құралдарды
қолдану арқылы) тексеру – кеден бақылауының түрлері болып табылады.
Арнайы экономикалық аймақта кеден реттеулерін, соның ішінде кеден
рәсімдеуін жүргізу өзекті проблема болып отыр. 2006 жылдың 16 қаңтарында
Президенттің Қазақстан Республикасындағы арнайы экономикалық аймақ туралы
Заң күші бар жарлығы (бұдан кейін – Арнайы экономикалық аймақ туралы
жарлық) қабылданды.
Кеден бақылауының мақсаты экспорттық ақша түсімдерінің өз уақытында
түсуін және толықтығын қамтамасыз ететін, сондай-ақ импорт мақсатында
валюта қаражатын заңды және негізделген түрде пайдалануды қамтамасыз ету
болып табылатын кеден органдарына жүктелген валюталық бақылаумен қатар
жүргізіледі.. Кеден заңы кеден рәсімдерін құрайтын келесі тараулардан
тұрады: жалпы ережелер, алдын-ала жүргізілетін операциялар; уақытша сақтау;
кедендік тасымалдау; мәлімдеу.
Сыртқы экономикалық қызмет және сыртқы сауда заңды және жеке
тұлғалармен тауарлар мен көлік құралдарының мемлекет шекарасы арқылы
өтуімен байланысты. Тауарлар мен көлік құралдары кедендік бақылауға жатады.
Кедендік шекара арқылы өтетін тауарлар мен көлік құралдарының кеден
бакылауының мәні мен түсінігін ескеру өте маңызды. Қазақстан
Республикасының кедендік территориясына тауарлар мен көлік құралдарын әкелу
кезінде, сонымен қатар, еркін кедендік аумак және еркін қойма
территориясынан Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан өткендігі
туралы кеден органын хабардар етуі керек және тауарларға көліктік, басқа да
жөнелтпелі құжаттар ұсыну қажет.
Қазақстан Республикасының кедендік территориясынан тыс тауарлар мен
көлік құралдарын шығара алатын тұлға Қазақстан Республикасының кеден
органын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz