Тауардың бәсекеге қабілеттілігін анықтайтын факторлар

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3

1 Өнеркәсіптік кәсіпорындар тауарларының бәсекеге қабілеттілігін басқарудың теориялық аспектілері . . . 5

1. 1 Өнеркәсіптік кәсіпорындар тауарларының бәсекеге қабілеттілігі түсінігі, мәні мен мазмұны . . . 5

Тауарлардың бәсекеге қабілеттілігіне әсер ететін факторлар . . . 11
Тауарлардың бәсекеге қабілеттілігін бағалаудың әдістемелік негіздері . . . 16

«Дина-Н» ЖШС-і тауарларының бәсекеге қабілеттілігін бағалау . . . 24

2. 1 «Дина-Н» ЖШС-нің өндірістік - шаруашылық қызметін талдау . . . 24

«Дина-Н» ЖШС-нде шығарылатын тауарлардың бәсекеге қабілеттілігін бағалау . . . 36

2. 3 ҚР-ғы өнеркәсіптік кәсіпорындар тауарларының бәсекеге қабілеттілігінің қазіргі жағдайы және даму мәселелері . . . 43

Нарықтық ортада өнеркәсіптік кәсіпорындар тауарларының бәсекеге қабілеттілігін басқаруды жетілдіру жолдары . . . 49

3. 1 «Дина-Н» ЖШС-і тауарларының бәсекеге қабілеттілігін басқаруды арттыру тетіктері . . . 49

3. 2 Бәсекеге қабілеттілікті басқаруды арттырудағы мемлекеттік саясаттың маңызы . . . 66

Қорытынды . . . 74

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 75

Қосымшалар . . . 77

Кіріспе

Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының алдында тұрған басты стратегиялық мақсат - ұлттық экономиканың барлық салаларын шикізаттан дайын өнім шығаруға дейінгі технологиялық үрдістерді толық қамтитын индустриялық кезеңге көшіру. Сол себепті елімізде бәсекелік ортаның ерекшеліктерін ескере отырып, мемлекеттің ішкі экономикалық мүмкіндіктері мен бәсекелік әлеуетін одан ары жақсарту мақсатында жаңа бағыттар белгіленуде және олар бойынша нақты жұмыстар да атқарылуда.

Әйтсе де, ғаламдық экономиканың қазіргі кезеңінде қолда бар жетістіктерге қанағаттандыру жеткіліксіз. Тынымсыз ізденіс пен нәтижелі іс-әрекеттері арқау еткен әлемдік нарық өндірушілері барынша жаңа нарықтарды игеруге, ондағы тұтынушыларды жаулауға белсене кірісуде. Нарықтың бұл қатал шарты отандық өнім өндірушілердің бәсекелік қауқарын нығайтуды, өнімдерінің бәсекелік қыспақтарға төтеп берерлік қабілетін арттыруды, ішкі және сыртқы нарықтарда тиімді әсері бар тетіктерді айқындауды және сол арқылы мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесін шешуді қажет етеді. Бұл жағдай Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясында нақты міндет ретінде белгіленген: «Біз кәсіпкерлік ортаның бәсекелестік артықшылықтарын жетілдіретін тетіктерді пайдалану арқылы, қосылған құнға барынша қол жеткізе отырып, нақты өндірістерде қосылған құндар тізбегіндегі элементтерді игеруіміз қажет» [4]

Сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Президентінің айқындаған «Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясында»: «Біз Қазақстанның жаһандық экономикалық үрдістерге сәйкес дамып келе жатқан, әлемдегі жасалған жаңа мен озық атаулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік шаруашылықта шағын да болса өзіне лайық «орны» иемденген, әрі жаңа экономикалық жағдайларға жылдам бейімделуге қабілетті ел болуын қалаймыз» деп анық айтылған. [2]

Сондықтан да, дәл бүгінгі күні бәсекеге қабілетті өнім шығаруда озық тәжірибелері мен жетістіктері бар елдердің қолдануға тиімді нәтижелерін, осы салаға қатысты ғылыми-техникалық және инновациялық ізденістердің қолданысын пайымдай отырып, бәсекеге қабілеттілікті арттырудың тетіктері ретінде өнімнің тұтынушылық қасиеттерін анықтайтын сапалық көрсеткіштерінің, кәсіпорынның баға саясатының, өнімнің тартымдылығын жоғарылатуға ықпал ететін кәсіпорынның маркетингтік жүйесінің және өндірістің өркендеуін ынталандыратын мемлекеттік қолдау саясатының мазмұнын түсіну және нақты тәжірибеде қолдана білу қажеттілігі туындайды. Осы айтылғандар диплом жұмысының тақырыбының өзектілігін анықтайды.

Жұмыстың мақсаты ─ тауардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруды теориялық және тәжірибелік тұрғыда зерттеу және нақты тұжырымдар мен ұсыныстар жасау. Алға қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттер шешілуі керек:

- тауардың бәсекеге қабілеттілігінің экономикалық мәнін ашып көрсету;

- тауардың бәсекеге қабілеттілігіне әсер ететін факторларды анықтау;

- тауардың бәсекеге қабілеттілігін бағалау әдістерін зерттеу;

- ұсынылған әдіспен «Дина-Н» ЖШС-нің тауарының бәсекеге қабілеттілігін бағалау;

- «Дина-Н» ЖШС тауарларының бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату жолдарын ұсыну;

Зерттеу объектісі ─ «Дина-Н» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.

Диплом жұмысының теориялық және әдістемелік негізін өнеркәсіптік кәсіпорын өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру мәселелері бойынша отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері, монографиялары, оқулықтары мен оқу құралдары, мерзімді баспасөздегі мәліметтер мен ақпараттар, сондай-ақ арнайы заңдар, заңнамалық құжаттар, нормативтік-құқықтық актілер мен Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметінің бұйрықтары, қаулылары мен жарлықтары, ҚР-сы статистикалық агенттігінің мәліметтері, құрылыс өнімдері нарығында қызмет ететін «Дина-Н» ЖШС-нің жылдық есептемелік құжаттары құрайды.

Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, үш бөлімен, қорытынды мен пайдалынылған әдебиеттер көздерінен тұрады. Диплом жұмысының кіріспесінде тақырыптың өзектілігі, мақсаты, зерттеу объектісі, теориялық және әдістемелік негізі, қарастырылған.

Бірінші бөлімінде өнімнің бәсекеге қабілеттіліктің теориялық жақтары, қазіргі нарықтық экономикадағы орны қарастырылған. Ал екінші бөлімінде «Дина-Н» ЖШС-нің қызметіне өндірістік-шаруашылық және сол кәсіпорын тауарына бәсекеге қабілеттілігі бойынша талдау жасалады. Яғни сол кәсіпорын тауары қаншалықты бәсекеге қабілетті екендігі талданады. Үшінші бөлімінде өнеркәсіптік кәсіпорындарда тауарлардың бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату жолдары қарастырылған.

Өнеркәсіптік кәсіпорындар тауарларының бәсекеге қабілеттілігін басқарудың теориялық аспектілері.

1. 1 Өнеркәсіптік кәсіпорындар тауарларының бәсекеге қабілеттілігі түсінігі, мәні мен мазмұны.

Нарықтық экономикада әрбір тауар өндіруші өзінің шығаратын өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруды көздейді. Өйткені бәсекеге ортаның дамуы шығарылатын тауардың сапасын арттыруға, бағаны төмендетуге ықпалын тигізіп, тұтынушылардың кең көлемді сұранысын қанағаттандыруға итермелейді. Бәсекеге қабілетті өнім шығару пайданы жоғарылатуға ықпал ететін негізгі фактор екенін уақыттың өзі дәлелдеуде.

Тауардың бәсекеге қабілеттілігінің мазмұны «бәсеке» терминімен тікелей байланысты. Ежелгі латынның «concurrentia» сөзінен бастау алатын бұл термин «қақтығысу», «тартыс» мағынасын білдіреді. Нарықтық экономиканы дамытудағы бәсекенің мәнін 18-ғасырда ағылшынның кемеңгер экономисі Адам Смит әйгілі «көрінбейтін қол» қағидасында ашып көрсеткен. А. Смит бойынша бәсеке механизм іспеттес, сол арқылы жеке көзқарастар мен экономикалық тиімділік қалыптасады, салалар арасында игіліктердің тиімді бөлінуі жүзеге асады, пайда мөлшері теңеледі.

Бәсекенің көмегімен нарықтағы баға арқылы реттеу мағынасын ағылшын экономсі Давид Рикардо өзінің «Саяси эконмия қағидалары және салық салу» (1817) атты жұмысында айтып өткен: «Тұтыну заңы туралы, оның құны мен оны реттеу заңдылықтары жайында сөз қозғалса, әр уақытта да бәсеке ықпал ететін тауардың түрін айтады».

Джон Стюарт Мильдің көзқарасы бойынша эконмикны дамытуда бәсеке реттеуші рөл атқарды: «Бәсекенің бағаны, еңбекақыны, рентаны реттейтін бірден-бір құрал екенін ескерсек, онда ол өзінен-өзі заң болып шығады. Сол арқылы реттеулер жүзеге асады».

Құн заңы бойынша К. Маркс былайша пайымдайды: «Бәсеке, ең алдымен, бір өндіріс саласы барысында, әрбір жеке тауар құнынан бірыңғай нарықтық құн мен нарықтық баға қалыптастырады».

Бәсекені «жаңалық реттемесі» (процедурасы) ретінде белгілі батыс экономисі Ф. А. Хайек көрсетіп өткен. Ф. А. Хайектің анықтамасы былайша сипатталады: « . . . мен бәсекені жаңа дәлелді ашатын, ол делелдерсіз ешкімге танымал болмайтын немесе пайдаланылмайтын реттеме ретінде қарастыруды ұсынамын, бәсеке зерттеу үдерісі ретінде маңызды, ол ізденушілерге істелінбей тұрған мүмкіндіктерді пайдалануына жағдай туғызады . . . ».

Қазіргі ғалым экономистер өз еңбектерінде бәсекеге қатысты көзқарастарын жаңа ойлармен сипаттап, бәсеке теориясының дамуына үлестьерін қосуда.

Гарвард бизнес мектебінің профессоры М. Портер өзінің «Халықаралық бәсеке» кітабында бәсекені- әр кез жаңа тауарлар, маркетингтің жаңа жолдары, жаңа өндірістік үрдістер мен жаңа нарықтық сигменттер пайда болатын бнлсенді және дамушы күш, үздіксіз өзгіріп отыратын ландшафт деп көрсетеді.

Ресейлік ғалым А. Ю. Юдановтың пікірінше, «нарықтық бәсеке- нарық сегментінің тиісті бөлігінде, тұтынушылардың шектеулі көлемдегі төдем қабілеті бар сұранысы үшін фирмалар арсындағы тартыс».

Г. Л. Азоев пен А. П. Челенков: «Бәсеке- белгілі бір мақсатқа жету үшін заңды немесе жеке тұлғалар арасында болатын тартсты бейнелейді», -деп көрсетеді.

Бәсеке тақырыбында өзінің елеулі еңбектерімен ерекшеленген ресейлік ғалым-экономист Р. А. Фатхутдинов негіздеуінше: «Бәсеке- бұл субъектінің объективті немесе субъективті қажеттіліктерін заңдылық шеңберінде, не қалыпты жағдайда қанағаттандыру үшін бәсекелестерімен тартыс барысында жеңіске немесе басқа да мақсаттарға жетумеде өзінің бәсекеге артықшылықтарымен басқару үдерісі». [29]

М. И. Кныш өз еңбегінде бәсекені «қандай да бір қызмет аясында жақсы нәтижелерге жету үшін болатын эконмикалық жарыс, тауар өндірушілердің тиімді шаруашылық жағдайы ушін, мол пайда алуға бағытталған күресі», - деп жазады.

Осы тектес мағынаны қазақстандық ғалым Р. С. Каренов өзінің сөздігінде келтірген: «Бәсеке- нарықтағы тартыс. Тауар мен қызмет өндірушілер арасындағы тиімді өндіріс пен өнімді өткізу арқылы мол пайда алу жолындағы күрес».

Тағы бір топ қазақстандық ғалымдар И. Я. Петренко мен С. Б. Есмұратов бәсекені «бизнесмендер арасындағы тартыс және күрес» деп көрсетумен қатар, оның ынталандырушы рөлін сипаттайды: «Бәсеке бизнесмендерді «тұтынушыларға бетімен қарауға» ықпал ететін, сол арқылы еңбек өнімділігін арттыратын, өндірісті кеңейтетін, тауардың сапасын көтеретін, оның шығындылығын төмендететін қозғаушы күш».

Г. Ә. Қалиев және Е. Темірұлы «Нарықтық экономикасының анықтамалығында» бәсекеге келесідей анықтама берген: «Бәсеке деп жеке өнім өндірушілер, жұмыс істеушілер, қызмет көрсетушілер арсында өз мүддесі жолындағы бәсекені айтады. Нарықтық экономикада бәсекелестік негізгі реттеуші қызмет атқарды. Оның күш-қуаты жағдайлық сипатқа ие, егер ол басқс тетіктермен түзетіліп отырмаса эконмикалық, әлеуметтік, экологиялық және басқа да қажетсіз зардаптарға ұрындыруы мүмкін».

Қазақстан Республикасы «Бәсекелестік туралы» Заңында: «бәсекелестік- дербес жасаған іс-әрекеттері тиісті тауар нарығындағы тауарлар айналысының жалпы жағдайына олардың әрқайсысының бір жақты ықпал ету мүмкіндігін тиімді шектейтін нарық субъектілерінің жарыспалылығы» деп көрсетілген. [3]

Отандық және шетелдік арнайы әдебиеттердің талдауы көрсеткендей, қазіргі уақытта тауардың бәсекеге қабілеттілігінің мағынасын толық ашып көрсететін бірыңғай тұрақты анықтама қалыптаспаған. Бұл мәселеге байланысты бірнеше көзқарас бар.

Көптеген зерттеушілер бәсекеге қабілеттілікті белгілі бір қажеттілікті қанағаттандыруға бағытталған тауардың сапалық және құндық сипатымен немесе тауардың нарықта өту мүмкіндігімен байланыстырады. Мәселен, эконмист А. А. Ваксманн бәсекеге қабілеттілікті «тауардың нарықтың белгілі бір кезеңінде қалыптасқан талаптарға сәйкестігімен» сипаттайды.

Н. Моисеева мен Ю. Анискиннің айтуынша, «тауардың бәсекеге қабілеттілігі тұтынушының сұранысын қанағаттандыруға және тауарды сатып алуға, әрі пайдалануға кететін шығындарын ескре отырып, тауардың сапалық және құндық ерекшеліктерімен сипатталады». Сол сияқты, тауардың бәсекеге қабілеттілігі «тұтынушының қызығушылығын тудыратын және қажеттілігін қанағаттандыратын сипатымен ерекшеленеді». А. Трубилин «тауардың бәсекеге қабілеттілігін нарықта жетістікке жеткізетін оның тұтынушылық және құндық сипаттарының жиынтығымен» анықтайды.

Алайда, мұнда тауардың бәсекеге қабілеттілігі белгілі бір тауарды басқа тауармен салыстыру арқылы анықталатыны ескерілмейді. Осы көзқарсты ұстанатындар тауардың бәсекеге қабілеттілігі, түпкі нәтижеде, тұтынушылар үшін қызығушылық тудыратын тауардың техникалық-экономикалық қасиеттеріне келіп тіреледі деген пікірде. Мысалы, А. Шуваловтың анықтауынша, «тауардың бәсекеге қабілеттілігі - нарық жағдайындағы оның сапасы». Бұл жерде, сапа - тауардың бәсекеге қабілеттілігінің тек негізгі құраушыларының бірі ғана екенін ескере кеткен жөн.

Келесі бір топ ғалымдар тауардың бәсекеге қабілеттілігін тұтынушыға жағымдылығы жағынан сипаттайды. Мәселен, профессор А. Ю. Юдановтың пікірінше, «тауардың тұтынушы үшін тартымдылық деңгейі оның бәсекеге қабілеттілігін көрсетеді». Ал, Г. Л. Азоев және А. П. Челенков «тауардың бәсекеге қабілеттілігі оның нарыққа ұсынылған ұқсас тауарлармен салыстырғанда тұтынушылардың сұранысына толық жауап беруімен сипатталады» деген анықтама береді.

И. В. Сергеев «тауардың бәсекеге қабілеттілігі - тұтынушының қажетін өтейтін және сатып алу мүмкіндігіне сай келетін тауарлың сапалық және құндылық көрсеткіштердің жиынтығымен сипатталады және осы тектес бәсекелес өнімдерден ерекшеленеді» деген пікір білдіреді.

И. Н. Герчикованың айқындауынша, «бәсекеге қабілеттілік деп тұтынушының жеке қасиеттерін қанағаттандыратын, бағасы жағынан тиімді және сапасы жоғары, ұқсас тауарлардан ерекшеленетін артық тауардың жиынтық қасиетін айтуға болады».

Р. А. Фатхутдиновтың пікірінше, «бәсекеге қабілеттілік - объектінің нарықтағы ұқсас объектілермен салыстырғанда нақты қажеттілікті қанағаттандыру деңгейі». [29]

Алайда, бәсекеге қабілеттілік - салыстырмалы түсінік және белгілі бір жағдайлармен сипатталады, яғни ол нақты нарыққа, белгілі уақытқа, сәйкес салаға және мемлекеттің, әлемнің, әрі қоғамның еңбек жүйесіне тәуелді. Сондықтан, тауардың бәсекеге қабілеттілігін тұтынушыға тек жағымды жағынан сипаттау жеткіліксіз.

Тауардың бәсекеге қабілеттілігіне қатысты тағы бір топтың көзқарасы бойынша анықталады: «бәсекеге қабілеттілік деңгейі нарықтық жағдаймен сипатталып, тауардың нақты нарықта сатылу қабілетімен бейнеледі». Мәселен, Р. М. Тихонов: «Өнімге немесе қызметке қатысты бәсекеге қабілеттілік оның бәсекеге төзімділігімен сипатталады, яғни басқа ұқсас тауарлардың ішінде сұранысқа ие болуы және сатылуы тауардың бәсекеге қабілеттілігін көрсетеді. Тауардың бәсекеге қабілеттілігі дегеніміз - оның белгілі бір нарықта, нақты бір уақыт аралығында нәтижелі сатылуы», - деп тұжырымдайды. Осыған ұқсас бір анықтама былайша келтіріледі: «Бәсекеге қабілеттілік - бұл өткізу нарығының белгілі бөлігін иемденген және басқа ұқсас тауарлардың өткізілуіне шектеу жасайтын тауардың қасиеті». Бұл көзқарастар тауардың нарықтағы өтімділігімен оның бәсекеге қабілеттілігін сипаттауға бағытталған. Аталған пайымдаулардағы негізгі кемшілік - ол тауардың нарықтағы сұранысқа ие болуы оның тапшылығына да байланысты болатынын ескермеуінде. [13]

Қазақстандық бір топ ғалымдар бәсекеге қабілеттілікке төмендегідей анықтама береді: «Бәсекеге қабілеттілік - тауардың нақты қоғамдық қажеттіліктерге сәйкес деңгейімен, сондай-ақ оны қанағаттандыруға кеткен шығындарымен белгіленеді». Сол сияқты, тамақ өнеркәсібінің бәсекеге қабілеттілігін жүйелі түрде зерттеген ғалым-экономист С. Б. Ахметжанова «бәсекеге қабілетті өнім, бәсекелестердің нарыққа ұсынған ұқсас тауарларымен салыстырғанда сапасы мен бағасы жағынагн ерекшеленеді» деген пікір білдіреді.

Профессор К. Р. Нұрмағанбетовтың тауардың бәсекеге қабілеттілігі туралы топшылауында өзіндік маңыз бар: «Бәсекелес кәсіпорын өндірген ұқсас өнімге ішкі және сыртқы нарықта қарсы тұру - тауардың бәсекеге қабілеттілігін көрсетеді».

Тауардың бәсекеге қабілеттілігін оның бағасы арқылы сипаттау әрекетттері де қолданылуда. Бұл бағаны қалыптастырудың квалиметриялық әдістемесін жақтайтындардың анықтамаларында кездеседі. Олардың пікірінше, тауардың бағасы оның тұтынушылық және құндық қасиеттерін бейнелейтін әмбебап сипатқа ие. Бағасына байланысты тауарлардың айырмашылықтары қалыптасады, осы себепті тауарлар бір-бірімен бәсекеге түседі. Алайда, бұл көзқарасты баға бәсекесі теріске шығарады, өйткені, біркелкі тұтынушлық сипатқа ие тауарлар әр түрлі бағамен сатылуы мүмкін.

Тауардың бәсекеге қабілеттілігін екі түрлі фактормен салыстырмалы анықталатын салыстырмалы сипатпен қарастыру жағдайлары да кездеседі, яғни тауардың сапасы мен қарастырылатын өткізу нарығының талаптары арқылы. Шындығында, бәсекеге қабілетті болу үшін өнім өткізілетін нарықтың тиісті талаптарына сай, жоғары сапалы болуы тиіс. Алайда, Бұл жағдайдың өзі тауардың бәсекеге қабілетті екендігін көрсетпейді. Бәсекеге қабілеттілік өнімді өткізу барысында басқа тауарлармен салыстыру арқылы анықталады.

Қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру деңгейі және оған кететін шығындылық арқылы анықталатын тауардың салыстырмалы сипаттағы бәсекеге қабілеттілігі тұтынушының бір өнімнен екіншісін жоғары бағалау арқылы анықтайтынын ескермейді. Осыған байланысты, тауардың бәсекеге қабілеттілігі - оның ұқсас басқа өнімнен айырмашылығында ғана емес, салыстырмалы ерекшелігінің де болуында.

Негізінен, тауардың бәсекеге қабілеттілігі оның нақты қажеттілік үшін құндылығымен анықталады. Әрбір тұтынушы қандай да бір өнімді сатып аларда оның қажеттілігін өтеудегі тиімділігін ескереді. Егер, өнім тұтынушының қажеттіліктеріне сай болып тұрса, онда оның бәсекеге қабілеттілігі бағалау құнына қарай ауысады. Яғни тұтынушы, бір жағынан, тауардың пайдалану тиімділігін ескерсе, екінші жағынан, оған кететін шығынды ойлайды.

Бұл жерден шығатын қорытынды, тауардың бәсекеге қабілеттілігі - бұл тауардың бәсекелес өндірушілердің ұқсас өнімдерімен салыстырғанда жоғары тұтынушылық қасиеттерімен, төмен бағамен, тартымдылығымен және оның қажеттілікті өтеу құндылығымен ерекшелену сипаты. Бұл анықтама өнінің бәсекеге қабілеттілігінің маңызын мейлінше толық түрде бейнелейді деген ойдамыз.

Батыстың қазіргі заманғы бәсекеге қабілеттілік теориясының авторы М. Портер өзінің «Бәсеке стратегиясы» кітабында бәсекеге қабілеттілікті үш стратегия арқылы көрсетеді:

шығындылықты төмендету
бөлшектеу
жинақтау

Бірінші жағдайды қамтамсыз ету үшін ұйым өзінің өнім өндіру шығындылығын бәсекелестеріне қарағанда мейлінше төмендетуі керек. Мұндай үнемдеу өндіріс көлемінде, жаңа технологияларды енгізуде немесе басқа да шикізат көздеріне байланысты болуы мүмкін.

Бөлшектеу стратегиясы барлық жағдайға әмбебап болып келеді. Бөлшектеу тауардың өзінде, оны жеткізу әдістерінде, маркетинг жүйесінде немесе басқа да факторларда болуы мүмкін. Бұл әдістің бірінші стратегиядан айырмашылығы бар, яғни шындылықты төмендету тек үнемдеуге ғана қатысты болса, бөлшектеу стратегиясына әр алуан жолмен жетуге болады.

Портердің ұсынып отырған үшінші стратегясы бар ынтаны қызмет жүйесінің белгілі бір тұтынушылардың талғамына жауап беретін аз ғана өнім шығарып, барлық күш-жігерді осы мақсатқа ғана жұмсайды. Портердің пікірінше, осы аталған стратегияның әрбірі бәсекеге қабілеттіліктің қалыптасуына өз ықпалын тигізуі мүмкін.

М. Портер осы кітабында шығарылатын тауардың екі негізгі бәсекеге артықшылықтарын бөліп көрсетеді. Олар: мейлінше төмен шығындылық пен мамандандыру.

Мамандандыру - тұтынушылардың айрықша қажеттіліктерін қанағаттандырып, сол үшін басқа тауарлармен салыстырғанда жоғары бағалауға ие болу қабілетімен түсіндіріледі. М. Портер мақсатқа жету үшін барлық күшті осы екі әдістің біреуіне ғана аудару қажет деп пайымдайды. Шығарылатын тауардың бағасын төмендетіп немесе жоғары талапқа сай етіп, оны төлем қабілеті бар тұтынушыларға сату керектігін көрсетеді.

Біздіңше, М. Портердің бәсекеге қабілеттілігін артыру жолдары шектеулі. Өйткені, жоғарыда аталған бәсекенің артықшылықтарын жеке-жеке емес, кешнді түрде қолдануға мүмкіндік бар, сонымен қатар бәсекеге қабілеттілік нақты өнім түріне байланысты бірнеше факторларға тәуелді екендігін ескерген жөн.

Жалпы алғанда, тауардың бәсекеге қабілеттілігі бірнеше маңызды қасиеттерге ие:

бәсекеге қабілеттілік - салыстырмалы шама, яғни ол ұқсас өнімдермен теңестіру арқылы анықталады;
ол динамикалық шама, яғни уақытқа байланысты өзгереді, тауардың өмірлік цикліне және басқа да жағдайларға тәуелді;
әрбір тұтынушының жеке талғамы әрбір тауардың бәсекеге қабілеттілігіне өздігінше әсер етеді. Сондықтан, тауардың бәсекеге қабілеттілігі құбылмалы сипатқа ие;
бәсекеге қабілеттілік нақты, яғни ол тауардың белгілі бір түріне, нарыққа, ҒТП даму деңгейіне, қоғамдық еңбек жүйесіне және т. с. с. байланысты;
бәсекеге қабілеттілікке әсер етуге болады, ол оның құндылығын арттыру үшін маңызды.

Осы жағдайларға байланысты бәсекеге қабілеттілік жүйелі түрде, уақытқа және қоғамдық талаптарға сай тұтынушы үшін де, өндіруші үшін де зерттеу қажет.

Сонымен, жоғарыда айтылған тауардың бәсекеге қабілеттілігіне қатысты анықтамаларды жинақтай келе, оның экономикалық мазмұны ретінде келесілерді атап өтуге болады:

тауардың бәсекеге қабілеттілігі - бұл тек нарықтық экономикаға тән категория. Бәсеке жоқ жерде тауардың бәсекеге қабілеттілігі туралы сөз болуы мүмкін емес;
бәсекеге қабілеттілік - салыстырмалы түсінік, өйткені ол тұтынушы талғамын қанағаттандыруға бағытталған тауарларды бір-бірімен салыстыру арқылы анықталады;
тауардың бәсекеге қабілеттілігі - бұл тауардың бәсекелес өндірушілердің ұқсас өнімдерімен салыстырғанда жоғары тұтынушылық қасиеттерімен, төмен бағамен, тартымдылығымен және оның қажеттілікті өтеу құндылығымен ерекшелену сипаты. Басқаша айтқанда, тауардың нақты нарықта сәтті өткізілуі - оның бәсекеге қабілеттілігін көрсетеді;
бәсекеге қабілетті өнімді қалыптастыру тұтынушының талғамын қанағаттандыратын сапалық және құндық, әрі тартымдылық сипаты тиімді ерекшеліктер арқылы жүзеге асады;
тауардың бәсекеге қабілеттілігі уақыт ағымына, өткізу нарығына, халықтың өзгермелі сұранысына тәуелді өзгермелі құбылыс

1. 2 Тауарлардың бәсекеге қабілеттілігіне әсер ететін факторлар

Тауарлардың бәсеке қабілеттілігінің деңгейі әр текті және әр бағытта көптеген факторларға байланысты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.