Мәліметтер қоры сервері
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 КЛИЕНТ-СЕРВЕРЛІ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ
1. Мәліметтер қоры туралы жалпы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2. Қашықтықтағы мәліметтер қоры және клиент-сервер архитектурасы ... .13
3. Клиент-сервер архитектурасының ерекше белгілері мен
артықшылықтары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 19
2 ҚОСЫМША ҚҰРУДА ҚОЛДАНЫЛҒАН ПРОГРАММАЛЫҚ ЖАБДЫҚТАР
2.1 InterBase және оның қолданылу
облыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..24
2.2InterBase серверімен жұмыс жасайтын IBConsole
программасы ... ... ... 34
2.3 Бағдарламалық өнімді құруға қолданылған орта
Delphi ... ... ... ... ... ... ... 3 6
2.4 InterBase технологиясымен жұмыс жасайтын Delphi компоненттері ... ..46
3 РЕСТОРАН АДМИНИСТРАТОРЫ КЛИЕНТ-СЕРВЕРЛІ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН БАСҚАРУ
ЖҮЙЕСІ ҚОСЫМШАСЫНА СИПАТТАМА
3.1. Админ
сипат ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
3.2. Клиент-серверлік мәліметтер қорының
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3. Клиент-серверлік қосымшаға
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
Қосымша
листингісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Ақпараттық технологиялар қазіргі заманда қарқынды және жылдам дамып
келе жатыр. Бірақ дегенмен де ақпараттану әлі ғылым деп есептелмейді. Біз
білгендей, әр ғылым дамығанда, адамзатқа небір пайда немесе жақсылық
әкелуге бағытталады. Ақпараттық технологиялар адамзатқа деген көмегі –
адамзат қозғалысындағы біріңғай процестерді компьютерлік негізге ауыстыру.
Жылдан жылға халық саны өсіп келеді, сонымен бірге олардың сұраныстары өсіп
келе жатыр. Адамзат 21-ғасырға ақпараттық технологиялармен бірге аттанады.
Ақпараттық технологияларды жұмыс орнында пайдалану өте тиімді екенін
сезінген адамдар оны қолданысқа енгізуге үлкен құлшыныс білдіріп отыр.
Апталап жасайтын жұмысты компьютер көмегімен жылдам жүзеге асыруға болады.
Сол себепті де ақпараттық технологияларды пайдалану өте тиімді.
Электронды мәлімет алмасу көптеген жолға кететін қаражатты үнемдейді.
Оған қоса ақпараттың толық және жылдам жетуіне сенімді болуға болады. Есеп
беру жүйесінің сол бойда берілуі ақпараттық технологияларға көшуге басқа
мүмкіндік қалдырмай отыр. Себебін айтып жатудың өзі артық. Фирмалардың
ашылу сәтінен бастап-ақ ақпараттық технологиялар бөлменің қайсы бір
түпкірінде және көптеген отырып жұмыс жасайтын қызметкердің алдында болады.
Информациялық қоғамға көшу процесінде информация құндылығы өзгеріп,
біздің уақыт, кеңістік және қашықтық ұғымдары туралы да түсінігіміз
кеңейіп, осылардың барлығы жаңа мәдениетті - информациялық мәдениеттің
тууына себепші болды. Информациялық мәдениетті информациялық процестерді
ұйымдастырудағы адамдардың информациялық қарым-қатынасын қанағаттандыру,
қабылданған шешімдердің тигізетін әсерін болжап, әлемді біртұтас күйде
көрсете алатын информацияны жасау, сақтау, өндеу, тасымалдау, бейнелеу және
пайдалану істерін тиімді ұйымдастыру жолындағы жеткен деңгей түрінде
қарастыру керек.
Қазіргі кезде яғни, ЭЕМ кең тараған кезде құжаттарды электронды
түрде өңдеу маңызды мәселелердің бірі. Құжаттармен жұмысты ЭЕМ-де
жүргізудің бірнеше артықшылықтары бар:
• Құжаттардың құрылымын оңай өзгерту, өшіру, енгізу, қажет
жазбаларды іздеудің қолайлылығы;
• Клиент-сервер технологиясы арқасында мәліметтер құжатын жергілікті
және алыстан басқару мүмкін болады.
Соңғы он жылдықта есептеуіш техника мамандары клиент-сервер
қосымшаларын жетілдіру үстінде. Нәтижесінде бірнеше қолданушылардың
жұмысын желіде бір жерге жинақтайтын қосымшалар құрылды. Клиент-серверлік
архитектура – деректерді орталықтандырып сақтау, корпоративті мәліметтер
қорын ұжымдық қолданумен айналысады. Қашықтықтағы мәліметтер қоры желінің
компьютер – серверінде орналасады, ол осы мәліметтер қорымен жұмыс
жасайтын қосымша қолданушы компьютерінде орналасады.
Негізінде жақсы жобаланған клиент–серверлік жүйе нақты есептердің
орындалуына оңай бапталатын қымбат емес платформамен қамтамасыз етеді.
Сонымен қатар клиент–серверлік өңдеуде желілік трафик жылдам қысқартылады,
өйткені желі арқылы тек сұраныс нәтижесі ғана жіберіледі. Файлдық
операциялар жүгі негізінен клиенттіктен әлдеқайда қуатты және сондықтан
сұраныстарды жақсы өңдеуге қабілетті сервер компьютерінде орналасады.
Бекітілген трафикті желілер үшін бұл жүк сервер негізіндегі дәстүрлі
желілерге қарағанда әлдеқайда бір қалыпты үлестіріледі. Клиент - сервер
моделінің желісі клиент компьютерінің оперативті жадыны қолдану қажеттігін
төмендетеді, өйткені файлдық жұмыстардың барлығы серверде орындалады.
Клиент –серверлік жүйедегі серверлер мәліметтердің үлкен көлемін
сақтауға мүмкіндігі бар. Осының негізінде клиент компьютерінде басқа
қосымшалар үшін дискілік орынның маңызды көлемі босатылады.
Енді жүйені түгел басқару мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету әлдеқайда
оңайға түседі, өйткені барлық файлдар мен мәліметтер бір орталықтанған
серверде немесе санаулы серверлерде орналастырылады. Резервтік көшіру де
қысқартылады.
Информациялық жүйенің жұмыс жасау нәтижелілігі оның архитектурасына
байланысты. Қазіргі таңда клиент-сервер перспективалы архитектура болып
табылады. Сонымен, клиент-сервер жүйесін қолданушылардың көбісі
қолдайтындықтан және бірнеше күрделі қосымшаларды бір орталықта сақтау
мүмкіндігі бар болғандықтан келешегі зор архитектура болып саналады.
Есептің қойылымы: Ресторан администраторының жұмысының барысын
жеңілдететін программалық жабдық, яғни мәліметтерді сақтайтын, оларға
енуді ұйымдастыратын, оны басқаратын клиент-серверлік қосымшасын құру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Ресторан администраторының жұмысының
барысын жеңілдететін программалық жабдық, яғни мәліметтерді сақтайтын,
оларға енуді ұйымдастыратын, оны басқаратын клиент-серверлік қосымша
құру.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Mәліметтерді енгізетін, өңдейтін,
сұрыптайтын, берілген мәліметтер негізінде талдау жасай алатын қолданушыға
ыңғайлы интерфейсті программаны пайдалану.
Жұмыстың тақырыбы өте ауқымды болып келеді. Жұмысты жазу барысында
мынадай негізгі міндеттер қойылды:
1. Ресторан администраторының жұмысы жөнінде ақпарат жинау.
2. Delphi программалау ортасы, SQL сұранымдар тілі мүмкіндіктерін меңгеру,
интербейз туралы ақпарат.
Ресторан админстраторының жұмысының барысын қадағалайтын программалық
жабдық құру.
Бұл мәселелерді шешу үшін дипломдық жұмыстың алғашқы тарауында
мәліметтер қорына жалпы түсінік, оның архитектурасы, клиент-сервер
архитектурасы және оның артықшылықтарына сипаттама берілген. Дипломдық
жұмыстың екінші тарауында қосымша құрылған орта InterBase cервері мен
программалау технологияларының негізгі бағыттарының бірі – Delphi
программалау ортасына шолу жасалады. Үшінші тарауда администратор жұмысына
анықтама және оның жұмысының мәліметтер қорын басқару жүйесі клиент-
серверлі қосымшасын құру программасының сипаттамасы келтіріледі.
Қазіргі заман талабына қатысты ұйымдардың электронды құрылғылармен,
компьютермен, программамен қамсызданып, байланыс құралы, көшірме
құрылғылармен жабдықталу кезінде олардың жұмыс орын жеңілдету, уақытты
тиімді ету, шығынды азайту өзекті мәселелердің бірі. Міне, осындай
мәселелелер дипломдық жұмыста ашып көрсетіледі.
1 КЛИЕНT-СЕРВЕРЛІ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ
1. Мәліметтер қоры туралы жалпы түсінік
Компьютерлік техниканың дамуының алғашқы сатысында кез келген
қолданбалы программа арнаулы мәліметтерді жинақтаумен қатар жүрді.
Сондықтан оның көлемі үлкен жұмысты жылдам жүргізуге кері әсерін тигізді.
70-жылдарда ЭЕМ-нің жүйелік дамуына байланысты жағдай жақсара бастады. ЭЕМ-
да шешілетін есептердің жалпы ортақ мақсаты болды. Бұл мақсатқа жету үшін
алғашқы мәліметтерді жинақтап енгізу қажет. Пәндік облыстың дамуы және
жұмысқа араласуына байланысты бұл деректер ішкі структурасы анықталмаған
өзара байланыстылық қасиеті жоқ қажетсіз ақпараттың жиынын туындатады. Сол
алғашқы мәліметтерді сипаттау, сақтау, өңдеудің жалпы ережелеріне
сәйкестендіріп жүйелі түрге келтірілген, құрылымы дәл анықталған
ақпараттық массив құрса, оны мәліметтер қоры немесе мәліметтер базасы деп
атайды. Мәліметтер қоры мәліметтерді ұйымдастыруда сапалы жаңа этап ретінде
қабылданды. Мәліметтер қорының технологиясы пайда болғанға дейін әр
программада басқа есептерден тәуелсіз тек өзіне ғана қатысты есепті шешуге
қажетті элементтерді толассыз енгізу керек еді.
Мәліметтер қоры деп бір немесе бірнеше компьютерден қолдануға болатын
ақпараттың электрондық жинақтамасын айтады. Мәліметтер қоры қандай да бір
пәндік аумақ, яғни адам қызметінің аумағы туралы деректерден тұратын
мәліметтерді сақтау және қолдану үшін құрылады. Мәліметтер қорының
қосымшалары қандай да бір мәліметтер қорымен өзара байланысу үшін керек.
Өзара байланыс деп мәліметтерді алу, оларды қолданушыға тиімді форматта
көрсету, жөндеу, өңделген мәліметтерді қайтадан мәліметтер қорына қайтару
сияқты процестерді айтады.
Мәліметтер қоры – қоғамның қандай да бір саласындағы немесе оның
бөліміндегі нақты объектілер туралы мәліметтер жиынтығы. Ол үлкен көлемді
өзара байланысқан ақпараттарды сақтауға, өзгертуге және өңдеуге арналған.
Оны ұйымдастырудың ережесі мәліметтерді сипаттаудың, сақтаудың және амалды
әрекет жасаудың жалпы принципіне негізделген. Мәліметтерді өңдеу
технологиясы бойынша – мәліметтер қоры – орталықтандырылған және
үлестірілген мәліметтер қоры болып екіге бөлінеді. Орталықтандырылған
мәліметтер қоры бір есептеуіш жадында сақталады. Егер бұл есептеуіш жүйе
компьютер желісінің құраушысы болса, онда мұндай қорға үлестірілген қатынас
құруға мүмкіндік болады. Мәліметтер қорын пайдаланудың мұндай тәсілі дербес
компьютердің жергілікті желілерінде жиі пайдаланылады. үлестірілген
мәліметтер қоры есептеу желісінің алуан түрлі компьютерлерінде сақталатын
бірнеше бөліктерден, тіпті бірін-бірі қайталайтын бөліктерден тұрады.
Мұндай қормен жұмыс істеу үлестірілген мәліметтер қорын басқару жүйесінің
көмегімен орындалады. Мәліметтерге қатынас құру тәсілі бойынша мәліметтер
қоры жергілікті қатынас құру және қашықтан (желілік) қатынас құру
мәліметтер қоры болып екіге бөлінеді. Мәліметтер қорын пайдаланушыларға
алуан түрлі қолданбалы программалар, программалық кешендер, сондай-ақ,
тұтынушы рөліндегі пән салаларының немесе мәліметтер көзінің мамандары
жатады.
Мәліметтер қоры мәліметтердің өзара байланысты жиынтығы. Оны
ұйымдастырудың ережесі мәліметтерді сипаттаудың, сақтаудың және амалды
әрекет жасаудың жалпы принципіне негізделген. Мәліметтерді өңдеу техно-
логиясы бойынша – мәліметтер қоры – орталықтандырылған және үлестірілген
мәліметтер қоры болып екіге бөлінеді. Орталықтандырылған мәліметтер қоры
бір есептеуіш жадында сақталады. Егер бұл есептеуіш жүйе компьютер
желісінің құраушысы болса, онда мұндай қорға үлестірілген қатынас құруға
мүмкіндік болады. Мәліметтер қорын пайдаланудың мұндай тәсілі дербес
компьютердің жергілікті желілерінде жиі пайдаланылады. үлестірілген
мәліметтер қоры есептеу желісінің алуан түрлі компьютерлерінде сақталатын
бірнеше бөліктерден, тіпті бірін-бірі қайталайтын бөліктерден тұрады.
Мұндай қормен жұмыс істеу үлестірілген мәліметтер қорын басқару жүйесінің
көмегімен орындалады. Мәліметтерге қатынас құру тәсілі бойынша мәліметтер
қоры жергілікті қатынас құру және қашықтан (желілік) қатынас құру
мәліметтер қоры болып екіге бөлінеді. Мәліметтер қорын пайдаланушыларға
алуан түрлі қолданбалы программалар, программалық кешендер, сондай-ақ,
тұтынушы рөліндегі пән салаларының немесе мәліметтер көзінің мамандары
жатады. Мәліметтер қорының қазіргі заманғы технологиясына сай мәліметтер
қорын жасау, оны толықтыру және мәліметтерді пайдаланушылардың оған қатынас
құруын жасақтау арнайы программалық аспаптар арқылы, яғни мәліметтер қорын
басқару жүйесі арқылы орталықтандырылған түрде жүзеге асырылады.
Delphi жүйесі мәліметтер қорын басқару жүйесінің нағыз өзі
болмағанымен, дегенмен, мәліметтер қорын басқару жүй-есінің едәуір дамыған
мүмкіндіктеріне ие. Delphi жергілікті және клиент-серверлік мәліметтер
қорын құруға және оны ары қарай демеуге арналған құралдармен қамтамасыз
етеді, сонымен қатар, кез келген мәліметтер қорымен жұмыс жасауға арналған
қолданбалы программаларды құруға да мүмкіндік береді. Өзінің кесте пішімі
(деректерді сипаттау тілі) болмағандықтан басқа мәліметтер қорын басқару
жүйелерінің кесте пішімдерін қолданады. Мысалы, DBase, Paradox немесе
InterBase. Бұл кестелердің әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. DBase
кестесі дербес компьютерлері үшін ең алғаш пайда болған кесте пішімдерінің
бірі болып табылады. Delphi-да құрылған қолданбалы программалар мәліметтер
қорына қатынауды BDE (Borland Database Engine) арқылы іске асырады. BDE
мәліметтерге қатынауды қамтамасыз ететін динамикалық кітапханалар мен
драйверлер жиынтығынан тұрады. Мәліметтер қорымен жұмыс жасауды жүзеге
асырушы Delphi-қолданбалары орналасқан барлық компьютерларда BDE орнатылуы
керек. BDE қолданба арқылы мәліметтер қорына сұраныс жіберіп, одан соң сол
сұраныс бойынша қажетті мәліметтерді алады. Жергілікті мәліметтер қорына
қатынау үшін мәліметтер қоры процессоры dBase, Paradox, FoxPro мәліметтер
қоры піші-мдерімен және мәтіндік файлдармен жұмыс жасауға мүмкіндік беретін
стандартты драйверлерді қолданады. BDE процессоры екінші бөлімде кеңінен
қарастырылған.
Delphi-қолданбасы өндірістік мәлі-меттер қорын басқару жүйелеріне қаты-
науды SQL-Links сервері арқылы іске асырады. Тек InterBase мәліметтер қорын
басқару жүйесімен жұмыс жасағанда ғана бұл драйвер қажет емес.
Реляциялық қоры бір-бірімен өзара байланысты кестелерден тұрады. Әрбір
кесте бірдей типті объекті туралы ақпараттан тұрады, ал кестелердің барлық
жиынтығы біртұтас мәліметтер қорын құрайды.
Мәліметтер қорын құрайтын кестелер қатты дискідегі каталогта (бумада)
орналасады. Кестелер файлда сақталып, бөлек құжаттарға немесе электрондық
кестелерге (мысалы, кестелік процессор Microsoft Excel) ұқсайды. Оларды
орын ауыстыруға және қарапайым тәсілмен көшірмесін алуға болады. Бірақ,
құжат-тардан бір ерекшелігі мәліметтер қорының кестелері көпқолданушылық
қатынау режимін қолдайтындықтан оларды бір уақытта бірнеше басқа қолданбалы
про-грамммаларда қолдануға болады. Бір кесте үшін мәліметтерден,
индекстерден, кілт-терден т.б. тұратын бірнеше файлдар құры-лады. Олардың
ішіндегі ең бастысы мәліметтерден тұратын файл. Кестені құру кезінде
кестеге берілетін ат автоматты түрде кесте файлына да беріледі. DBase
кестесі үшін DBF кеңейткішті файл, Paradox кестесі үшін DB кеңейткішті файл
құрылады. Мәліметтер қорының әр кестесі ақпараттық жүйенің бірдей типті
объектілері туралы мәліметтерді сақтауға арналған жолдар мен бағаналардан
тұрады. Кесте жолын жазба деп, бағанын өріс деп атаймыз.
Мәліметтер қорын қолданудың артықшылықтары
Қағаз түрінде сақталатын ақпаратқа қарағанда мәліметтер қорын қолданудың
негізгі артықшылықтары:
• Жинақтылығы;
• Жылдамдығы және өте аз күш жұмсау;
• Ақпараттың дәлдігі;
• Мәліметтер қорын орталықтан басқару(негізгісі).
• Мәліметтер қоры төмендегідей талаптарды қанағаттандырады:
• Мәліметтер тәуелсіздігі – бұл принципті екі жақты анықтауға болады.
Олар өзгертілгенде осы мәліметтерге қолданылған программа
өзгертілуі мүмкін емес.
• Мәліметтер қорымен жұмыс жасайтын барлық программа басқа
программадағы өзгертілуден оқшауланған болуы тиіс.
Мәліметтер қорында мәліметтер мүмкіндігінше қайталанбауы тиіс, яғни
артық мәлімет болмайтындай етіп, сақтауды ұйымдастыру. Мұндай байланыстар
қандай да бір файлды әр түрлі қолданбалы программалардан шақыруды
ұйымдастырады.
Үзіліссіз дамытылуы, яғни, барлық уақытта мәліметтер өзгертіліп және
кеңейтіліп отыру мүмкіндігі бар. Мейлінше аз шығындану, яғни жадыдан көп
орын алмау.
Мәліметтер қоры негізінде үш белгісі бойынша жіктеледі:
Бірінші белгісі – сақталынған информацияның сипатына қарай мәліметтер
қоры фактографиялық және құжаттық болып бөлінеді. Фактографиялық мәліметтер
қоры қатаң анықталған пішімде ұсынылған, жазылған обьектілердің қысқаша
мәліметтерінен тұрады. Мысалы, кітапханадағы кітаптар қорының мәліметтер
қорына әрбір кітап туралы деректер библиографиялық түрде сақталады:
шығарылған жылы, авторы және т.б. Кітаптың мәтіні мәліметтер қорына
сақталмайды. Яғни, фактографиялық мәліметтер қоры – картотекалар.
Құжаттық мәліметтер қоры әр түрлі типтегі: мәтіндік, графикалық,
дыбыстық, мультимедиялық кең көлемдегі информациялардан тұрады. Мысалы,
заңдық актілердің құжаттық мәліметтер қоры – бұл архив.
Екінші белгісі – информацияларды сақтау әдісі бойынша мәліметтер қоры
орталықтандырылған және бөліктелген болып бөлінеді. Орталықтандырылған
мәліметтер қорында барлық информациялар бір компьютерде сақталады.
Бөліктелген мәліметтер қоры компьютердің жергілікті және ауқымды
желілерінде қолданылады және информацияның әрбір бөліктері бөлек
компьютерлерде сақталуы мүмкін.
Үшінші белгісі – информацияны ұйымдастыру құрылымы реляциялық,
иерархиялық және желілік болып бөлінеді.
Мәліметтер қорын ұйымдастырудың 2 жағы бар:
• Объектілердің машинадан тыс өзара байланыс логикасын ұйымдастыру
• Объектілердің машина ішілік әрі қарай физикалық тарату.
Бұл процесс ақпарттық-логикалық модель құру деп аталады. Мұндай модельде
объектілер - жазу типтерімен, қасиеті – жазу атрибуттарымен, қатынас –
типтер және жазу атрибуттары арасындағы байланыспен көрсетіледі.
Экономикада, кәсіпорындарды басқаруда қажетті ақпаратты бір рет енгізуге
уақыт аз кетеді. Кез келген ақпарат бір рет жинақталып, басқа ақпараттық
жүйелерге де таралуы, қолданылуы керек. Мәліметтер қорын қолданудың тағы
бір артықшылығы мәліметтердің актуальды болуы, яғни - уақыттың жылжуына
байланысты мәліметтердің жаңарып отыруы.
Мәліметтер қорының құрылымы
Мәліметтер қорына ешқандай мәліметтер енгізілмеген жағдайда да
ол мәліметтер қоры болып қала береді. Өйткені онда мәліметтер
болмаған күннің өзінде де, қандай да бір ақпарат бар – бұл
мәліметтер қорының құрылымы. Ол мәліметтерді енгізудің және сақтаудың
әдістерін анықтап береді. Мәліметтер қоры көптеген объектілерден
тұрады , бірақ солардың ең негізгісі кесте болып табылады. Ең
қарапайым мәліметтер қоры бір ғана кестеден тұрады. Сәйкесінше , ең
қарапайым мәліметтер қорының құрылымы сол кестенің құрылымымен
анықталады.
Біз білеміз, екі өлшемді кестенің құрылымы жолдар мен
бағандардан тұрады. Олардың аналогы ретінде қарапайым мәліметтер
қорында өрістер мен жазбаларды аламыз. Өрістердің құрамы мен
қасиеттерін өзгерту арқылы, мәліметтер қорының құрылымын өзгертеміз.
Мәліметтер қорының қазіргі заманғы технологиясына сай мәліметтер қорын
жасау, оны толықтыру және мәліметтерді пайдаланушылардың оған қатынас
құруын жасақтау арнайы программалық аспаптар арқылы, яғни мәліметтер қорын
басқару жүйесі арқылы орталықтандырылған түрде жүзеге асырылады. Алғашқы
кезде, яғни, мәліметтер қоры түсінігі қалыптаса бастаған жылдары, бұл
базаларда тек қана мәліметтер сақталып жүрді. Бірақ бүгінгі күнгі
мәліметтер қорын басқару жүйелері өз құрылымында тек қана мәліметтерді ғана
емес, сонымен қатар тұтынушылармен немесе басқа да программалық-ақпараттық
кешендермен қарым-қатынас жүзеге асырылатын әдістерді де орналастыруға
мүмкіндік береді. Осылайша біз қазіргі заманғы мәліметтер қорында тек қана
мәліметтер ғана емес, сонымен бірге ақпарат та сақталатындығын айта аламыз.
Компьютердегі ақпарат негізінен кесте түрінде сақталады. Осы кестелер
мәліметтер қорына бірігеді.
Қазіргі заманғы ақпараттық жүйелер (АЖ)– мәліметтер банкі болып табылады.
Олардың құрамына мыналар енеді:
• Есептеуіш жүйе;
• Бір немесе бірнеше мәліметтер қоры;
• Мәліметтер қорын басқару жүйесі;
• Қолданбалы программалар жиыны.
Мәліметтер қорын басқару жүйесі - бұл мәліметтер қоры құруға, жүргізуге
және қолдануға арналған тілдік және программалық құралдар жиынтығы. Қолдану
сипатына қарай мәліметтер қорын басқару жүйесі дербес (персональді) және
көпқолданушы болып бөлінеді:
• Дербес мәліметтер қорын басқару жүйесі бір компьютерде жұмыс жасайтын
локальді мәліметтер қорын құруды қамтамасыз етеді. Дербес мәліметтер
қорын басқару жүйесіне Parafox, dBase, FoxPro, Access және т.б.
жатады.
• Көпқолданушы мәліметтер қорын басқару жүйесі клиент-сервер
архитектурасында жұмыс жасайтын ақпараттық жүйе құруға мүмкіндік
береді. Оларға Oracle, InterBase, SyBase, Microsoft SVL Server,
Informix және т.б. жатады.
Қолданбалы программалар немесе қосымшалар мәліметтер қорында орналасқан
мәліметтерді өңдеуге арналады. Қолданушы мәліметтер қорын осы қосымшалар
арқылы басқарады.
Мәліметтер қорын басқару жүйесінің негізгі үш функциясын бөліп көрсетуге
болады.
• Мәліметтерді анықтау (Data definition) – сіз өзіңіздің мәліметтер
қорыңызда қандай ақпараттар сақталатынын анықтай аласыз, мәліметтер
құрылымын және типін, сонымен қатар бұл мәліметтер бір-бірімен қалай
байланысқанын көрсете аласыз. Кейбір жағдайларда сіз, сонымен қатар,
мәліметтерді тексеру форматы мен критерийін бере аласыз;
• Мәліметтерді өңдеу – мәліметтерді әр түрлі тәсілдермен өңдеуге болады.
Мәліметтерді онымен байланысқан басқа бір ақпаратпен байланыстырып,
нәтиже мәнін есептеуге болады;
• Мәліметтерді басқаруда – сiз мәліметтермен кім танысуына болатынын
көрсетіп, оларды өшіріп немесе жаңа ақпарат қоса аласыз. Сонымен
қатар, мәліметтерді ұжымдық қолдану ережелерін анықтауға болады.
Мәліметтер қорының түрлері
Жалпы мәліметтер қоры қандай да бір мекеме (ұйым) үшін арналады.
Ақпаратты мекеменің әртүрлі бөлімдері пайдаланылады. Осы мекеме бөлімдері
мәліметтер қорын құру негізінде концептуальді талаптар қояды.
Концептуалды модельді бейнелеу нәтижесінде мәліметтердің логикалық моделі
алынады.
Логикалық модель - бұл мәліметтерді ұйымдастыру түрі. Негізгі логикалық
модельдерге мыналар жатады:
1. Иерархиялық модель - ағаш құрылымды болады. Модель ішіндегі
объектілер өзара қатаң түрде байланысқан. Мұнда бір басты объект
болады. Екінші деңгейдегілер соған бағынады. Ал екінші деңгейге өз
негізінде 3-ші деңгей бағынады. 1-ші деңгей 3-ші деңгейді тікелей
басқара алмайды. Сондықтан бір деңгейде байланыс жасауға болмайды.
2. Желілік мәліметтер қоры граф түрінде ұйымдастырылады. Мұнда басты
және бағынқы объект деген болмайды. Бұл модельдің кемшілігі –
ұйымдастыру қиындығында.
3. Реляциялық мәліметтер қоры өз атын ағылшын тіліндегі relation
(қатынас) терминінен алған. Мәліметтердің реляциялық моделін 70 жж.
американдық IBМ фирмасының мәліметтер қоры теориясының маманы Эдгар
Кодд ашқан. Мәліметтердің қорының бұл түрі қолданушылардың жұмысына
көптеген жеңілдіктер туғызды: мысалы – мәліметтерді сипаттау немесе
жинақтау қолданбалы программалардан тәуелсіз болатын болды, мәліметтер
қорының ақпараттарын қолданып программалау жұмысы жеңілдеді, т.б.
Ақпараттық жүйелердегі ақпаратты өңдеудің қолданбалы программасын жобалау
әдістерінің негізін 1960 жылдары Дж. Мартин, Э. Иордан және Л.Константин
сияқты белгілі мамандар қалаған.
Қазіргі қолданбалы программаларды дайындау технологияларының өте
мықтылығына қарамастан, егер программаның жобасын жасауға, шешілуге тиісті
мәселелерді анықтау кезеңіне барынша назар аударып, әбден пысықтамаса,
соңында оны жөндеуге көп уақыт кетуі мүмкін. Егер программа құрылымы,
жобасы дұрыс келістірілмеген болса, программаға жаңа функция енгізу немесе
ондағы кемшіліктерді жөндеу үлкен қаржы шығынына да ұшыратуы мүмкін.
Қолданбалы программаларды жобалаудың негізгі кезеңдері бар:
• Мәселенің қойылымы
• Мәселелердің шешілу тәртібін анықтау
• Алғашқы мәліметтердітаңдау
• Мәліметтер құрылымын анықтау
• Қолданбалы программа дайындау
• Программаның дұрыстығын бақылау, жетілдіру.
Реляциялық мәліметтер қоры – бұл қатынас арқылы байланысқан кестелер
жиынтығы. Реляциялық модель құрылымы қарапайым, қолдануға ыңғайлы.
Дербес компьютерге арналған мәліметтер қорының көбісі реляциялық болып
табылады.
Қазіргі кезеңде реляциялық мәліметтер қорын басқару жүйелерінде қолдану
әдістемелеріне сәйкес мәліметтер қорын жобалау, яғни қолданбалы программа
дайындау барысы жоғарыдағы кезеңдерді қамтитын негізгі үш бөлімнен тұрады:
1. Концептуалдық информациялық модель
2. Мәліметтердің логикалық моделі
3. Мәліметтердің физикалық моделі
Концептуалдық жобалау кезеңінде программада қарастырылатын негізгі
мәселелер мен функциялар анықталып, өңделетін алғашқы информацияны талдау
мен оның құрылымын анықтау қарастырылады. Концептуалдық жобалау нәтижесінің
бірі қойылған мәселенің информациялық моделі ER – диаграммасы болып
табылады.
Логикалық жобалау барысында ER –моделі негізінде реляциялық жүйелердің
мүмкіндігі ескерілген мәліметтердің логикалық моделі анықталады: мәліметтер
кестелерінің арасындағы көпке-көп, көпке-бір, бірге-көп байланыстарына
жіктеледі және кестелердің қалыптастыру тәртібін қанағаттандыратындығы
тексеріледі.
Физикалық жобалау кезеңінде мәліметтердің логикалық моделі нақты
реляциялық мәліметтер қорын басқару жүйесінде физикалық модельге
түрлендіріледі. Бұл жұмыста реляциялық мәліметтер қоры кестелерін
қалыптастыру мәселелері қарастырылады. Реляциялық мәліметтер қорын басқару
жүйесінде өңделетін мәліметтер кестелерде сақталады. Кестелердің әр жолы
жазулар, бағандары – атрибуттар деп аталады. Атрибуттардың типтері
анықталады: мәтіндік, сандық, даталық, уақыт, дата және уақыт т.б.
Атрибуттардың атауларын қолданушы береді. Ұзындықтары типтеріне байланысты
анықталады.
Мәліметтер қорын басқару жүйесінің мәні мәліметтер қорымен жұмыс
жасауда операциялық жүйенің мүмкіндігін кеңітетін құрал болуында.
Мәліметтер қорын ұйымдастырудың 2 жағы бар:
• Объектілердің машинадан тыс өзара байланыс логикасын ұйымдастыру;
• Объектілерді машина ішілік әрі қарай физикалық тарату.
Бұл процесс ақпарттық-логикалық модель құру деп аталады. Мұндай модельде
объектілер - жазу типтерімен, қасиеті – жазу атрибуттарымен, қатынас –
типтер және жазу атрибуттары арасындағы байланыспен көрсетіледі. Ақпаратты-
логикалық модельдің 3 түрі бар:
1. Мәліметтердің иерархиялық моделі – графикалық негізде құрылады.
Мәлімет-тердің бір бірімен байланысу схемасын бұтақшалармен көрсетеді.
2. Желілік модель–бұл да бұтақшалармен сипатталатын күрделі байланыстағы
мәліметтер құруға және оны көп қолданушылық режимде қолдануға
мүмкіндік береді.
3. Реляциялық модель – кестелік әдіс. Яғни кесте қатынас деп аталады.
Оның әр жолы кортеж, бағаны – атрибут, атрибуттар жиыны анықталған
мәндердің анықталу облысы – домен деп аталады. Атрибуттар саны n
болады. Егер n=1 болса, унарлы қатынас, n=2 болса бинарлы қатынас,
т.с.с. деп аталады. Бұл модель практикада жиі қолданылады, бұл
модельмен құрылған мәліметтерді өңдеу қолданушыға жеңілдіктер әкеледі.
Реляциялық модельде құрылған.
Мәліметтер қорына қойылатын талап – атрибуттардың мәндері элементарлы
болуы, бөлінбейтін ақпараттық бірлік болуы.
Модельдердің қандай түрмен құрылғанына қарамастан негізгі талаптарды
қанағаттандыруы керек:
• Логикалық модельдің мазмұндық мәні сақталуы керек;
• Компьютердің сыртқы жадысын максималды экономдау керек;
• Мәліметтерді басқаруға аз уақыт кетіру керек;
• Іздеу операциясын орындағанда, сұраныстарды құрып, өңдеуде максималды
жылдамдық керек.
Физикалық модельдеу мәліметтер қорын басқару жүйелері құралдарымен
орындалады: мәліметтерді сипаттау тілі (МСТ), мәліметтерді манипуляциялау
тілі (ММТ), сақтау және іздеу структурасы. Физикалық модельдеудің соңғы
этабында ЭЕМ жадысында мәліметтер қоры файлдары және іздеу структурасы
файлдары пайда болады. Іздеу структурасына жатады:
• Сызықты тізім - мәліметтер қоры файлы қатаң анықталған жазулар тізімі
түрінде қарастырылады, ал іздеу адресті есептеу алгоритмі көмегімен
орындалады.
• Жалғасқан тізім - файлдың жазулары соңында қосыма өрісте келесі
жазуға көшу үшін, таңдауды кез келген ретпен жүргізуге көмектесетін
байланыс адресі көрсетіледі.
• Инвертирленген файл - жазулар кілттік өрістен басқа өріс бойынша
реттелген болса қолданылады.
• Индекстелген файл – іздеу операциясын қолданғанда жадыны үнемдеуге
көмек-теседі, атрибуттардың ішінен кілт таңдалып файл сол кілттік өріс
бойынша реттеледі де іздеу кілттің мәні бойынша жүргізіледі.
4. Объектілі – бағытталған мәліметтер қоры желілік және реляциялық
модельдердің бірігуі. Оларды күрделі құрылымды мәліметтер қорын құруға
қолданады.
Мәліметтер қорын басқару жүйесіндегі SQL тілі
SQL құрылымдық сұраныстар тілі реляционды мәліметтер қорымен байланыс
жасау үшін қолданылатын кең таралған тіл болып табылады. Ол кестелерге
енгізу, құрылымын өзгерту, жою ,кестедегі мәліметтерді таңдауға және тағы
да басқа оперцияларды орындауға мүмкіндік береді. SQL- арнайы мәліметтерді
басқаруға арналған шектеул командалар тізбегінен тұрады және процедуралық
тіл болып табылмайды. Осыған байланысты SQL жеке қолданылмайды, әдетте ол
мәліметтер қорын басқару жүйесінің іштестірілген программалау тілі ортасына
негізделген. Оның көмегімен есепті шешу үшін SQL-ге сізге не керектігі
хабарланады, ал мәліметтер қорын басқару жүйесі сіздің сұранысыңызды қалай
жасау керектігін басқарады. SQL тілі толыққанды өңдеу тілі бола алмайды, ол
тек қана мәліметтерге енуге негізделген, сол үшін оны программаны өңдеу
құралдарының қатарына қосады. Осы жағдайда SQL тілін іштестірілген деп
атайды.
Іштестірілген SQL тілін қолданудың екі негізгі әдісі бар: статикалық,
динамикалық.
Тілдің статикалық қолданылуы кезінде программа текстінде SQL тілінің
функциясы болады. Олар компиляциядан кейін орындалып жатқан модульге
қосылады.
Ал тілдің динамикалық қолданылуы кезінде SQL функциясын шақырудың
динамикалық құрылысы болжанады. Мысалы, программаның орындалуы барысында
қашықтықтағы мәліметке жүгінеді. Динамикалық әдіс әдетте қосымшада
алдынала SQL-сұраныс түрі белгісіз болғанда қолданылады. SQL тілінің
негізгі міндеті сұраныстарды дайындау және орындау болып есептеледі.
Мәліметтерге ену мүмкіндігінің реляциялық тәсілі жазбалар тобының
амалдарына негізделген. Амалдарды орындауға SQL (Structured Query Language)
құрылымдық сұраныс тілінің құралдары қолданылады. Delphi қосымшаларында BDE
механизмін қолдану барысында мәліметтер жиыны ретінде SQL-сұранысты
орындауды беретін Query немесе StoredProc компоненттері қолданылады. SQL
құралдарын жергілікті және қашықтағы мәліметтер қорымен амалдар орындауға
қолдануға болады. Программалаудың процедуралық тілінен айырмашылығы:
есептеу процестерін басқару инструкциясы (циклдер, тармақталу, басқа
операторға өту) және енгізу, шығару құралдары жоқ. Microsoft Access, Visual
FoxPro немесе Paradox сияқты мәліметтер қорын басқару жүйесі, SQL-де
сұраныстарды программалаумен байланысты әрекеттерді өздері орындайды,
мысалы Query By Example (QBE) – үлгі бойынша сұраныс, пайдаланушыға
сұранысты визуальды құру құралдарын білдіреді. SQL программалау тілінің
толық функционалдық мүмкіндіктерін қамтымағанмен, программаны жасау
құралына қосады және Delphi жүйесіне ендірілген. Сонымен қатар, SQL
командаларымен жұмыс істеу үшін сәйкес құралдар және компоненттер бар.
Delphi-де мұндай компоненттерге Query, SQLQuery және ADOQuery мәліметтер
жиыны жатады.
1.2 Қашықтықтағы мәліметтер қоры және клиент-сервер архитектурасы
Мәліметтер қорының орналасуы мәліметтер қорының архитектурасын құрайды.
Мәліметтер қорың 4 түрлі архитектурасын бөліп көрсетуге болады:
• Жергілікті мәліметтер қоры архитектурасы;
• Файл – сервер архитектурасы;
• Клиент – сервер архитектурасы;
• Көп деңгейлі архитектура.
Жоғарыдағы архитектуралардың қайсысын болсын қолдану қосымшадағы
программалық кодқа, қосымшада қолданатын мәліметтер қорымен жұмыс жасауға
арналған компоненттер тобына(әсіресе визуальді емес компоненттерге
қатысты), жалпы қосымшаның жұмыс жасауына нақты із қалдырады.
Жергілікті мәліметтер қоры және “Файл- сервер” архитектурасы.
Жергілікті мәліметтер қоры әлдеқайда қарапайым болып келеді. Олар
өздерінің мәліметтерін өзі қондырылған компьютердің локальді файлдық
жүйесінде сақтайды және басқару жүйесі мен мәліметтер қорының
машинасы осы компьютерде орналасады.Желі қолданылмайды. Сондықтан
жергілікті мәліметтер қорын өңдеушілері параллельді ену
проблемаларымен соқтығыспайды, яғни екі адам бір жазбаны өзгерте
алмайды. Негізінде жергілікті мәліметтер қоры аса маңызды есептеу
қуатын талап ететін қосымшаларда қолданылмайды, өйткені процессорлық
уақыт мәліметтерге манипуляция орындауға жұмсалмайды және жалпы
қосымшаның орындалуын болдырмайды.
Жергілікті мәліметтер қоры бөлек мәліметтер қоры қолдайтын
көптеген қоданушылар арасында таралған қосымшаның дамуына
пайдалы. Мысалы: шағын офис қосымшаларын өңдеу қосымшасы, шағын
бухгалтерияның бухгалтерлік құжаттарының құрамы.
Осындай қосымшаның әрбір қолданушысы өз компьютерінде өзінің жеке
мәліметін манипуляциялайды. Қолданушыға кез-келген басқа қолданушының
мәліметіне ену қажеттілігі жоқ, сондықтан бұл жерде бөлек
мәліметтер қоры қолданылады.
Жергілікті мәліметтер қорымен жұмыс жасағанда мәліметтер қоры
қосымша сияқты сол компьютерде орналасады. Бұл жерде мәліметтер қорымен
бір қолданушылық режимде жұмыс жасайды. BDE қолданушы компьютерінде
орналасады. Қосымша мәліметтер қорының біртұтас ұсталуына және мәліметтер
қорына сұраныс жасалуына жауапты болады.
Негізінде жергілікті мәліметтер қорын ұжымдық қолдануға да болады, яғни
желілік нұсқада. Бұл жағдайда мәліметтер қорының файлдары және онымен
жұмыс жасау қосымшасы желі серверінде орналасады. Қолданушы өзінің
компьютерінен сервердегі қосымшаны қосады, бұл кезде қолданушыға
қосымшаның көшірмесі жіберіледі. Қосымшаны қолданушы компьютеріне де
қондыруға болады, бірақ бұл кезде қосымшаға ортақ мәліметтер қоры
орналасқан орын белгілі болуы қажет, мысалы: псевдоним арқылы берілген
орын. Бұл желілік жергілікті мәліметтер қорын қолдану нұсқасы файл –
сервер архитектурасына сәйкес келеді.
Файл – серверлік желілік архитектураның артықшылығы– мәліметтер
қорын және қосымшаны эксплуатациялауды өңдеудің оңайлығы. Өңдеуші кейін жай
ғана желілік нұсқада қолданылатын локальді мәліметтер қорын және қосымшаны
құрады. Сонымен қатар мәліметтер қорын ұйымдастыру жұмысына қатысты қосымша
программалық қамтамасыз етуді талап етпейді.
“Файл- сервер” архитектурасында мәліметтер қоры мен қосымша файлдық
сервер желісінде орналасады( Мысалы, Novell NetWare). Серверлік желіде
орналасқан қосымшаны әр қолданушы өз компьютерінде ашып, бір мәліметтер
қорын бірнеше қолданушы қолдана алады. Сонда қолданушының компьютерінде
қосымшаның көшірмесі іске қосылады. Қосымшадан мәліметтер қорына әрбір
сұраныс мәліметтер қоры кестесіндегі мәліметтер сұраныс жасау үшін қанша
мәлімет керек екенінен тәуелсіз қолданушы компьютеріне жіберіледі. Осыдан
кейін сұраныс жасалады.
Файл – серверлік мәліметтер қорың жергілікті мәліметтер қорынан
айырмашылығы мәліметтер қорын бірнеше клиент қолдана алады. Мәліметтер қоры
желілік файл – серверде сақталады. Әрбір клиент үшін жұмыс жасау уақытында
мәліметтер қорың локальді көшірмесі құрылады. Бұл жағдайда бір уақытта
бірнеше қолданушының бір ақпаратқа ену мүмкіндігіне байланысты қиындықтар
туындайды және осы мәселелер шешімін табуы керек. Файл – серверлік
мәліметтер қорының үлкен бір кемшілігі желінің шектен тыс жүктелімде болуы.
Клиенттен серверге әрбір сұраныс жіберілген сайын мәліметтер қорының
көшірмесі жаңадан алынады. Тіпті сұраныс бір жазбаға қатысты болса да
барлық жазба жаңартылады.
Мәліметтермен жұмыс жасау үшін навигациялық ену әдісі қолданылады,
мұнда желі арқылы мәліметтердің үлкен көлемі өтеді. Нәтижесінде желі асыра
жүктелуінен оның жылдамдығының төмендеуіне және мәліметтер қорымен жұмыс
жасаудағы нашар өнімділігіне себеп болады.
Басқа қолданушы өзгертіп жатқан кесте жазбасын блоктауға байланысты
басқа қолданушының жұмысын синхронизациялауды талап етеді.
Қосымша мәліметтерді тек өңдеп қана қоймайды, сонымен қатар мәліметтер
қорының өзін де басқарады. мәліметтер қорын басқару әр түрлі компьютерлерде
орындалатынына байланысты қолдану тәртібін ұйымдастыруды, жасыруды сақтауды
және мәліметтер қорының бүтіндігін сақтауды қиындатады.
Осы кемшіліктеріне байланысты файл – сервер архитектурасын шағын
желілерде қолданады. Көп қолданушылары бар желілер үшін ұсынылатын нұсқа
клиент – сервер архитектурасы болып табылады.
Тағы да бір кемшілігі – мәліметтің бүтіндігінің қамтамасыз етілуі.
Егер ол нақты ойластырылып жүзеге асырылмаса, барлық клиент компьютерде
көрінетін қатені тез орындауға болады. Мұндай мәліметтер қорын басқару
жүйесіне Paradox, Dbase, т.б. жатқызуға болады. Көп қолданушылары бар
мәліметтер қоры үшін клиент – серверлік мәліметтер қоры қолданылады. Бұл
жағдайда клиенттер тобы үшін мәліметтер қорына ену бөлек компьютерде
орналасқан SQL сервер арқылы орындалады. Клиент серверге сұраныс
жібереді. Ал сервер өте тиімді әдіспен сұранысты орындайды да нәтижесін
клиентке қайтарады. Клиент қосымшасының қызметі:
• Серверге сұранысты жібереді.
• Серверден алынған сұраныс нәтижесін қолданушыға қажет формада
бейнелейді.
• Қолданушының қосымшасын жүзеге асырады.
Мәліметтер қоры серверінің қызметі:сұраныс қабылдайды, өңдейді,
орындайды, нәтижесін клиент қосымшасына жібереді. Мәліметтер қорының
бүтіндігін басқарады.Мәліметтер қорының қауіпсіздігін қамтамассыз етеді.
Клиент қосымшасына бұрыс әрекеттерді орындатпайды.Жиі қолданылатын
сұраныстарға бизнес ережелерді сақтайды. Бір уақытта бір мәліметпен бірнеше
қолданушының жұмыс жасау қаупін болдыртпайды.
Қашықтықтағы мәліметтер қоры желінің компьютер – серверінде орналасады, ол
осы мәліметтер қоры – мен жұмыс жасайтын қосымша қолданушы компьютерінде
орналасады. Бұл жағдайда клиент – сервер архитектурасы туралы
айтылады.
Клиент-сервер архитектурасы. Желілік клиент–сервер
архитектурасында мәліметтер қоры компьютер-серверде орналасады. Олар
қашықтықтағы мәліметтер қоры деп аталады. Бұл мәліметтер қорымен
жұмыс жасайтын қосымша қолданушының компьютерінде орналасады.
Қолданушының қосымшасын - клиент немесе клиент- қосымшасы деп те атайды.
Клиент пен сервер келесі түрдегідей қарым-қатынаста болады.
Клиент мәліметтер қоры орналасқан серверге сұранысты (SQL- сұранысты )
өңдеп болған соң жібереді. Сервер сұранысты орындап, клиент сұраған
мәліметтің нәтижесі ретінде қайтарады. Осылайша, клиент-сервер
архитектурасында клиент сұраныс жіберіп, оған қажет мәліметтерді алады.
Барлық сұранысты өңдеу қашықтықтағы серверде жүргізіледі. Бұл
архитектураның артықшылығына келесі факторлар жатады:
• Мәліметтермен жұмыс жасау кезінде желіге ауыртпашылық түсірмеу
үшін реляциялық әдіс қолданылады;
• Қосымша тікелей мәліметтер қорын басқара алмайды, басқару серверде
жүргізіледі. Сондықтан мәліметтерді қорғау жоғары дәрежеде жүзеге
асырылынады;
• Қосымшада мәліметтер қорын басқаруға байланысты код болмайды,
сондықтан қосымша жеңілдетіледі.
Айта кететін жайт, сервер деп тек компьютерлерді ғана емес
мәліметтер қорын басқаратын арнайы программаны да атаймыз. Клиент пен
сервер арасындағы мәлімет алмасу негізінде SQL тілі жатқандықтан бұндай
программаны SQL-сервер, ал мәліметтер қорын SQL деп те атайды. SQL-
серверлеріне Interbase, Oracle, Informix, Sybase, DB2, Microcoft SQL
Server және т.б сияқты өнеркәсіптік мәліметтер қорын басқару жүйелері
жатады. Әрбір сервердің қосымшаны өңдеу кезінде ескеруге тиісті
мәліметтер қорының құрылымы мен SQL тілінің жүзеге асырылуына
байланысты өздерінің ерекшеліктері мен мүмкіншіліктері болады. Әрі қарай
сервер ретінде программаны, ал сервер компьютерде орналасқан мәліметтер
қорын қашықтықтағы мәліметтер қоры деп атаймыз.
Клиент – серверлік архитектурада қашықтықтағы мәліметтер қорын басқару
жүйесі қолданылады. Мұндай мәліметтер қорын басқару жүйесіне Oracle,
SyBase, InterBase, MsSQLServer жатқызуға болады. SQL серверді арнайы
қызметкерлер немесе қызметкерлер тобы, яғни SQL сервер администраторы
басқарады. Олар мәліметтер қорының сипаттамаларын анықтайды, тиімділігін
арттырады. Мәліметтер қорының компоненттерін баптайды, жаңа мәліметтер
қорын құрады, бұрыннан бар мәліметтер қорын өзгертеді. Әр түрлі
қолданушының ену құқығын шектей алады және т.б. әрекеттерді орындай алады.
Клиент-сервер архитектурасында жұмыс жасайтын қосымша:
• Сервермен байланысып және одан ажыратылуы керек;
• Сұраныс нәтижесін ала отырып, серверге сұранысты жіберіп және өңдеп
отыру қажет;
• Алынған мәліметтерге өңдеуді жүргізу керек.
Бірақ клиент-серверде мәліметтерді өңдеу локальді мәліметтер қорын
өңдеумен салыстырып қарастырсақ ешқандай негізгі айырмашылық жоқ.
Енді информациялық жүйеге клиент – сервер не қосады деген сұраққа жауап
іздеп көрейік. Алдымен ол:
Сенімділік. Мәліметтер қоры сервері транзакция механизмі негізінде
мәліметтерге манипуляция жүргізеді. Олар транзакция деп хабарланып кез
келген операция жиынына келесідей қасиеттер береді:
Атомарлық. Кез келген жағдайда барлық транзакция операциялары орындалады
немесе бір де бірі орындалмайды; транзакция аяқталуындағы мәліметтердің
бүтіндігі.
Тәуелсіздік. Әр түрлі қолданушылармен жасалған транзакциялар, бір – бірінің
ісіне кіріспейді.
Үзілулерге тұрақтылығы–транзакцияның аяқталуынан кейін оның нәтижелері
жоғалмайды.
Мәліметтер қоры серверімен қолданылатын транзакция механизмі
аналогиялық үстелдік мәліметтер қорын басқару жүйесіндегі механизмдерден
гөрі әлдеқайда әсерлі, өйткені сервер транзакция жұмысын орталықтандырып
басқарады. Сонымен қатар файл – серверлік жүйеде кез келген жұмыс
станциясындағы үзіліс мәліметтердің жоғалуына және олардың асқа жұмыс
станцияларына қол жетімсіз болып қалуына әкеледі, ал осы уақытта клиент –
серверлік жүйеде клиенттегі үзіліс ешқашан мәліметтердің бүтіндігіне және
басқа клиенттерге қол жетімді болуына әсер етпейді.
Масштабталуы.Бұл–жүйенің қолданушылар санының артуына және программалық
қамтамасыз етуінсіз аппараттық платформаның өнімділігінің адекватты ұлғаюы
кезінде мәліметтер қоры көлемінің өсуіне бейімделу мүмкіндігі.
Үстелдік мәліметтер қорын басқару жүйесі мүмкіндіктері аса шектеулі –
бұл 5 – 6 қолданушы және сәйкесінше 30 – 50 Мб екені бәріне мәлім.
Мәліметтер қоры сервері сервері негізіндегі жүйелерге тек сәйкес аппараттық
платформа ұсынылса, онда олар мыңдаған қолданушылар мен жүздеген Гб
мәліметті қолдай алады.
Қауіпсіздігі. Мәліметтер қоры сервері үстелдік мәліметтер қорын басқару
жүйесінде болмайтын бекітілмеген енулерден қорғанатын қуатты құрылғыларды
ұсынады. Сонымен қатар ену рұқсаты кесте өрістерінің деңгейіне дейін өте
икемді администрацияланады. Тіпті қолданушыларға аралық объектілер арқылы
бейнелеулер мен сақталымды процедуралар арқылы мәліметтермен өзара әрекетті
ұйымдастырып, кестелерге тікелей енуді болдырмауға болады. Сондықтан
администратор кез келген басқа қолданушылардың мәліметті оқу мүмкіндігі жоқ
екеніне сенімді болуына болады.
Икемділік. Мәліметтермен жұмыс жасайтын қосымшаларда 3 логикалық қабатты
ерекшелеп көрсетуге болады:
• Қолданушы интерфейсі;
• Логикалық өңдеулер ережелері (бизнес - ережелер) ;
• Мәліметтерді басқару;
Жоғарыда айтылғандай файл – серверлік архитектурада барлық үш қабат
жұмыс станциясында функцияланатын бір бүтін қосымшада орындалады. Сондықтан
кез келген қабаттардың біріндегі өзгеріс қосымшаның бірмәнді өзгеруіне және
жұмыс станциясындағы оның нұсқасының кезекті жаңаруына әкеледі.
Клиент-сервер технологиясының модельдері
Егер барлық функциялар клиент пен сервер арасында үлестірілген болса, онда
сөз екі деңгейлі клиент-сервер технологиясының моделі туралы болады.
Бұндай модельдің бірнеше түрі бар.
Файлдық сервер. Сервердің бұлай ұйымдастырылуы келесідей: енгізу-шығару
функциясы, информациялық ресурстарды басқару функциясы түрде жобаланады.
Файлдық сервер клиент бөлігіндегі және мәліметтер қорын басқару жүйесіндегі
сұраныстарды өңдеу және мәліметтер файлына қатынауды қолдайтын
файлдардан тұрады. мәліметтер қорын басқару жүйесі файлдық серверге сұраныс
жібереді. Клиент сұранысы мәліметтерді реттеу тілдік командасында жүзеге
асады. мәліметтер қорын басқару жүйесі бұл сұранысты клиентке мәліметті
жіберуді қамтамасыз ететін файлдық командалар жүйесі көмегімен аударады.
Файлдарды жіберу ұзақ процедура болғандықтан нәтижесінде төмен
өнімділік және мәліметтер қорының бүтіндігін анықтау қиындығы сияқты
мәселелер туындайды.
Мәліметтер қоры сервері. Мәліметтер қоры сервері терминін әдетте клиент
пен серверді қоса алғандағы клинет-сервер архитектурасы негізіндегі
мәліметтер қорын басқару жүйесін көрсету үшін қолданады.
Бұл жағдайда мәліметтер қоры серверде өшірілген түрде сақталған. Осы
жерде мәліметтер қорын басқару жүйесі ядросы сақталған. Клиентте
қосымшаның мәліметтерді енгізу-шығару функциясы орналасқан. Сервер
клиенттен келген сұраныстарды қабылдап өңдейді, қолданушының өкілеттілігін
тексереді, шектеудің бүтіндігін қарайды, мәліметтерді жаңартуды орындайды,
қолданушылардың қорға бір уақытта ену мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Нәтижесінде клиент сұраныстың жауабын ғана алады.
Клиент пен сервердің өзара әрекеттесу принциптері
Қолданбалы программадан немесе қолданушыдан мәліметтер қорына ену
жүйенің клиенттік бөлігіне жүгіну жолымен жүргізіледі. Клинет пен сервер
бөліктері арасындағы негізгі интерфейс ретінде мәліметтер қорының SQL тілі
шығады.
Интерфейсі тек қана SQL тіліне негізделген мәліметтер қоры сервері
өздерінің артықшылықтары мен кемшіліктерінен тұрады. Негізгі
артықшылығы–интерфейстің стандарттылығы.Кез-келген SQL-ге бағытталған
мәліметтер қорын басқару жүйесінің клиенттік бөлігікезөкелгке SQL-сервермен
жұмыс істей алады.
Айта кететін болсақ кемшіліктері де жеткілікті. Жүйенің клиент пен
сервер бөлігі арасындағы интерфейс жоғары болғандықтан клиент жағындағы
мәліметтер қорын басқару жүйесінің өте аз программасы жұмыс жасайды. Егер
клиент жағында қуаты аз жұмыс станциясы жұмыс жасаса бұл қалыпты болып
есептеледі. Егер клиент компьютерінің қуаты жеткілікті болса, оның үстіне
мәліметтер қорын басқару функциясын салуға болады.
Клиент-сервер технологиясының үшөлшемді моделі
Бұл екі өлшемді модельдің кеңейтілген түрі жіне оған клиент пен сервер
арасына қосымша элемент-делдал енгізіледі. Бұндай делдал сервер қосымшасы
болады. Бұл модельде клиентке сол функциялар қолданылады. Мәліметтер қоры
сервері біріңғай мәліметтер қорын құру және енгізу, бүтіндігін ұстану,
мәліметтер қоры үзілгеннен кейін қайта қалпына келтіру сияқты
функциялармен айналысады. Сервер қосымшасы каталогтармен жұмыс,
хабарламалармен ауысу секілді клиенттің жалпы функциясын орындайды.
1.3 Клиент–сервер архитектурасының ерекше белгілері мен артықшылықтары
Клиент-сервер технологиясы ұйымдарға көптеген артықшылықтарды
ұсынатын қуатты ортаны құрады.
Негізгі артықшылықтары:
• Мәліметтер қорына енуге басқаларына қарағанда кең мүмкіндік береді;
• Жүйенің өнімділігі артады: клиент пен сервер бөлек компьютерде
орналасқандықтан, олардың процессорлары қосымшаны параллель орындай
алады;
• Аппараттық қамтамасыз ету құны төмендетіледі;мәліметтер қорын басқарып
сақтап отыратын серверге үлкен сақтау құрылғысымен жабдықталған
қуатты компьютер жеткілікті;
• Коммуналдық шығындар қысқарады.
• Қосымша операцияның бөлігін клиент компьютерінде орындайды да желі
арқылы жіберілетін мәліметтердің көлемін азайту үшін мәліметтер қорына
желі арқылы тек қана сұраныс жібереді.
• Сервер өз бетімен барлық шектеулер осында анықталып тексерілетін
болғандықтан мәліметтердің бүтіндігін қамтамасыз етеді. Сонымен қатар
әрбір қосымшаға өзінің тексеруін орындамауға болады.
Негізінде жақсы жобаланған клиент–серверлік жүйе мэйнфреймдердің есептеу
мүмкіндіктеріне ие және нақты есептердің орындалуына оңай бапталатын қымбат
емес платформамен қамтамасыз етеді. Сонымен қатар клиент–серверлік өңдеуде
желілік трафик жылдам қысқартылады, өйткені желі арқылы тек сұраныс
нәтижесі ғана жіберіледі. Файлдық операциялар жүгі негізінен клиенттіктен
әлдеқайда қуатты және сондықтан сұраныстарды жақсы өңдеуге қабілетті сервер
компьютерінде орналасады. Бекітілген трафикті желілер үшін бұл жүк сервер
негізіндегі дәстүрлі желілерге қарағанда әлдеқайда бір қалыпты
үлестіріледі. Клиент - сервер моделінің желісі клиент компьютерінің
оперативті жадыны қолдану қажеттігін төмендетеді, өйткені файлдық
жұмыстардың барлығы серверде орындалады.
Клиент –серверлік жүйедегі серверлердің мәліметтердің үлкен көлемін
сақтауға мүмкіндігі бар. Осының негізінде клиент компьютерінде басқа
қосымшалар үшін дискілік орынның маңызды көлемі босатылады.
Енді жүйені түгел басқару мен қауіпсіздігін қамтамассыз ету әлдеқайда
оңайға түседі, өйткені барлық файлдар мен мәліметтер бір орталықтанған
серверде немесе санаулы серверлерде орналастырылады. Резервтік көшіру де
қысқартылады. Алдымен, клиент – сервер архитектурасы бір уақытта бір
мәліметті белсенді қолданушылар саны 10-15 адамнан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 КЛИЕНТ-СЕРВЕРЛІ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ
1. Мәліметтер қоры туралы жалпы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2. Қашықтықтағы мәліметтер қоры және клиент-сервер архитектурасы ... .13
3. Клиент-сервер архитектурасының ерекше белгілері мен
артықшылықтары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 19
2 ҚОСЫМША ҚҰРУДА ҚОЛДАНЫЛҒАН ПРОГРАММАЛЫҚ ЖАБДЫҚТАР
2.1 InterBase және оның қолданылу
облыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..24
2.2InterBase серверімен жұмыс жасайтын IBConsole
программасы ... ... ... 34
2.3 Бағдарламалық өнімді құруға қолданылған орта
Delphi ... ... ... ... ... ... ... 3 6
2.4 InterBase технологиясымен жұмыс жасайтын Delphi компоненттері ... ..46
3 РЕСТОРАН АДМИНИСТРАТОРЫ КЛИЕНТ-СЕРВЕРЛІ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН БАСҚАРУ
ЖҮЙЕСІ ҚОСЫМШАСЫНА СИПАТТАМА
3.1. Админ
сипат ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
3.2. Клиент-серверлік мәліметтер қорының
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.3. Клиент-серверлік қосымшаға
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
Қосымша
листингісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Ақпараттық технологиялар қазіргі заманда қарқынды және жылдам дамып
келе жатыр. Бірақ дегенмен де ақпараттану әлі ғылым деп есептелмейді. Біз
білгендей, әр ғылым дамығанда, адамзатқа небір пайда немесе жақсылық
әкелуге бағытталады. Ақпараттық технологиялар адамзатқа деген көмегі –
адамзат қозғалысындағы біріңғай процестерді компьютерлік негізге ауыстыру.
Жылдан жылға халық саны өсіп келеді, сонымен бірге олардың сұраныстары өсіп
келе жатыр. Адамзат 21-ғасырға ақпараттық технологиялармен бірге аттанады.
Ақпараттық технологияларды жұмыс орнында пайдалану өте тиімді екенін
сезінген адамдар оны қолданысқа енгізуге үлкен құлшыныс білдіріп отыр.
Апталап жасайтын жұмысты компьютер көмегімен жылдам жүзеге асыруға болады.
Сол себепті де ақпараттық технологияларды пайдалану өте тиімді.
Электронды мәлімет алмасу көптеген жолға кететін қаражатты үнемдейді.
Оған қоса ақпараттың толық және жылдам жетуіне сенімді болуға болады. Есеп
беру жүйесінің сол бойда берілуі ақпараттық технологияларға көшуге басқа
мүмкіндік қалдырмай отыр. Себебін айтып жатудың өзі артық. Фирмалардың
ашылу сәтінен бастап-ақ ақпараттық технологиялар бөлменің қайсы бір
түпкірінде және көптеген отырып жұмыс жасайтын қызметкердің алдында болады.
Информациялық қоғамға көшу процесінде информация құндылығы өзгеріп,
біздің уақыт, кеңістік және қашықтық ұғымдары туралы да түсінігіміз
кеңейіп, осылардың барлығы жаңа мәдениетті - информациялық мәдениеттің
тууына себепші болды. Информациялық мәдениетті информациялық процестерді
ұйымдастырудағы адамдардың информациялық қарым-қатынасын қанағаттандыру,
қабылданған шешімдердің тигізетін әсерін болжап, әлемді біртұтас күйде
көрсете алатын информацияны жасау, сақтау, өндеу, тасымалдау, бейнелеу және
пайдалану істерін тиімді ұйымдастыру жолындағы жеткен деңгей түрінде
қарастыру керек.
Қазіргі кезде яғни, ЭЕМ кең тараған кезде құжаттарды электронды
түрде өңдеу маңызды мәселелердің бірі. Құжаттармен жұмысты ЭЕМ-де
жүргізудің бірнеше артықшылықтары бар:
• Құжаттардың құрылымын оңай өзгерту, өшіру, енгізу, қажет
жазбаларды іздеудің қолайлылығы;
• Клиент-сервер технологиясы арқасында мәліметтер құжатын жергілікті
және алыстан басқару мүмкін болады.
Соңғы он жылдықта есептеуіш техника мамандары клиент-сервер
қосымшаларын жетілдіру үстінде. Нәтижесінде бірнеше қолданушылардың
жұмысын желіде бір жерге жинақтайтын қосымшалар құрылды. Клиент-серверлік
архитектура – деректерді орталықтандырып сақтау, корпоративті мәліметтер
қорын ұжымдық қолданумен айналысады. Қашықтықтағы мәліметтер қоры желінің
компьютер – серверінде орналасады, ол осы мәліметтер қорымен жұмыс
жасайтын қосымша қолданушы компьютерінде орналасады.
Негізінде жақсы жобаланған клиент–серверлік жүйе нақты есептердің
орындалуына оңай бапталатын қымбат емес платформамен қамтамасыз етеді.
Сонымен қатар клиент–серверлік өңдеуде желілік трафик жылдам қысқартылады,
өйткені желі арқылы тек сұраныс нәтижесі ғана жіберіледі. Файлдық
операциялар жүгі негізінен клиенттіктен әлдеқайда қуатты және сондықтан
сұраныстарды жақсы өңдеуге қабілетті сервер компьютерінде орналасады.
Бекітілген трафикті желілер үшін бұл жүк сервер негізіндегі дәстүрлі
желілерге қарағанда әлдеқайда бір қалыпты үлестіріледі. Клиент - сервер
моделінің желісі клиент компьютерінің оперативті жадыны қолдану қажеттігін
төмендетеді, өйткені файлдық жұмыстардың барлығы серверде орындалады.
Клиент –серверлік жүйедегі серверлер мәліметтердің үлкен көлемін
сақтауға мүмкіндігі бар. Осының негізінде клиент компьютерінде басқа
қосымшалар үшін дискілік орынның маңызды көлемі босатылады.
Енді жүйені түгел басқару мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету әлдеқайда
оңайға түседі, өйткені барлық файлдар мен мәліметтер бір орталықтанған
серверде немесе санаулы серверлерде орналастырылады. Резервтік көшіру де
қысқартылады.
Информациялық жүйенің жұмыс жасау нәтижелілігі оның архитектурасына
байланысты. Қазіргі таңда клиент-сервер перспективалы архитектура болып
табылады. Сонымен, клиент-сервер жүйесін қолданушылардың көбісі
қолдайтындықтан және бірнеше күрделі қосымшаларды бір орталықта сақтау
мүмкіндігі бар болғандықтан келешегі зор архитектура болып саналады.
Есептің қойылымы: Ресторан администраторының жұмысының барысын
жеңілдететін программалық жабдық, яғни мәліметтерді сақтайтын, оларға
енуді ұйымдастыратын, оны басқаратын клиент-серверлік қосымшасын құру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Ресторан администраторының жұмысының
барысын жеңілдететін программалық жабдық, яғни мәліметтерді сақтайтын,
оларға енуді ұйымдастыратын, оны басқаратын клиент-серверлік қосымша
құру.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Mәліметтерді енгізетін, өңдейтін,
сұрыптайтын, берілген мәліметтер негізінде талдау жасай алатын қолданушыға
ыңғайлы интерфейсті программаны пайдалану.
Жұмыстың тақырыбы өте ауқымды болып келеді. Жұмысты жазу барысында
мынадай негізгі міндеттер қойылды:
1. Ресторан администраторының жұмысы жөнінде ақпарат жинау.
2. Delphi программалау ортасы, SQL сұранымдар тілі мүмкіндіктерін меңгеру,
интербейз туралы ақпарат.
Ресторан админстраторының жұмысының барысын қадағалайтын программалық
жабдық құру.
Бұл мәселелерді шешу үшін дипломдық жұмыстың алғашқы тарауында
мәліметтер қорына жалпы түсінік, оның архитектурасы, клиент-сервер
архитектурасы және оның артықшылықтарына сипаттама берілген. Дипломдық
жұмыстың екінші тарауында қосымша құрылған орта InterBase cервері мен
программалау технологияларының негізгі бағыттарының бірі – Delphi
программалау ортасына шолу жасалады. Үшінші тарауда администратор жұмысына
анықтама және оның жұмысының мәліметтер қорын басқару жүйесі клиент-
серверлі қосымшасын құру программасының сипаттамасы келтіріледі.
Қазіргі заман талабына қатысты ұйымдардың электронды құрылғылармен,
компьютермен, программамен қамсызданып, байланыс құралы, көшірме
құрылғылармен жабдықталу кезінде олардың жұмыс орын жеңілдету, уақытты
тиімді ету, шығынды азайту өзекті мәселелердің бірі. Міне, осындай
мәселелелер дипломдық жұмыста ашып көрсетіледі.
1 КЛИЕНT-СЕРВЕРЛІ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ
1. Мәліметтер қоры туралы жалпы түсінік
Компьютерлік техниканың дамуының алғашқы сатысында кез келген
қолданбалы программа арнаулы мәліметтерді жинақтаумен қатар жүрді.
Сондықтан оның көлемі үлкен жұмысты жылдам жүргізуге кері әсерін тигізді.
70-жылдарда ЭЕМ-нің жүйелік дамуына байланысты жағдай жақсара бастады. ЭЕМ-
да шешілетін есептердің жалпы ортақ мақсаты болды. Бұл мақсатқа жету үшін
алғашқы мәліметтерді жинақтап енгізу қажет. Пәндік облыстың дамуы және
жұмысқа араласуына байланысты бұл деректер ішкі структурасы анықталмаған
өзара байланыстылық қасиеті жоқ қажетсіз ақпараттың жиынын туындатады. Сол
алғашқы мәліметтерді сипаттау, сақтау, өңдеудің жалпы ережелеріне
сәйкестендіріп жүйелі түрге келтірілген, құрылымы дәл анықталған
ақпараттық массив құрса, оны мәліметтер қоры немесе мәліметтер базасы деп
атайды. Мәліметтер қоры мәліметтерді ұйымдастыруда сапалы жаңа этап ретінде
қабылданды. Мәліметтер қорының технологиясы пайда болғанға дейін әр
программада басқа есептерден тәуелсіз тек өзіне ғана қатысты есепті шешуге
қажетті элементтерді толассыз енгізу керек еді.
Мәліметтер қоры деп бір немесе бірнеше компьютерден қолдануға болатын
ақпараттың электрондық жинақтамасын айтады. Мәліметтер қоры қандай да бір
пәндік аумақ, яғни адам қызметінің аумағы туралы деректерден тұратын
мәліметтерді сақтау және қолдану үшін құрылады. Мәліметтер қорының
қосымшалары қандай да бір мәліметтер қорымен өзара байланысу үшін керек.
Өзара байланыс деп мәліметтерді алу, оларды қолданушыға тиімді форматта
көрсету, жөндеу, өңделген мәліметтерді қайтадан мәліметтер қорына қайтару
сияқты процестерді айтады.
Мәліметтер қоры – қоғамның қандай да бір саласындағы немесе оның
бөліміндегі нақты объектілер туралы мәліметтер жиынтығы. Ол үлкен көлемді
өзара байланысқан ақпараттарды сақтауға, өзгертуге және өңдеуге арналған.
Оны ұйымдастырудың ережесі мәліметтерді сипаттаудың, сақтаудың және амалды
әрекет жасаудың жалпы принципіне негізделген. Мәліметтерді өңдеу
технологиясы бойынша – мәліметтер қоры – орталықтандырылған және
үлестірілген мәліметтер қоры болып екіге бөлінеді. Орталықтандырылған
мәліметтер қоры бір есептеуіш жадында сақталады. Егер бұл есептеуіш жүйе
компьютер желісінің құраушысы болса, онда мұндай қорға үлестірілген қатынас
құруға мүмкіндік болады. Мәліметтер қорын пайдаланудың мұндай тәсілі дербес
компьютердің жергілікті желілерінде жиі пайдаланылады. үлестірілген
мәліметтер қоры есептеу желісінің алуан түрлі компьютерлерінде сақталатын
бірнеше бөліктерден, тіпті бірін-бірі қайталайтын бөліктерден тұрады.
Мұндай қормен жұмыс істеу үлестірілген мәліметтер қорын басқару жүйесінің
көмегімен орындалады. Мәліметтерге қатынас құру тәсілі бойынша мәліметтер
қоры жергілікті қатынас құру және қашықтан (желілік) қатынас құру
мәліметтер қоры болып екіге бөлінеді. Мәліметтер қорын пайдаланушыларға
алуан түрлі қолданбалы программалар, программалық кешендер, сондай-ақ,
тұтынушы рөліндегі пән салаларының немесе мәліметтер көзінің мамандары
жатады.
Мәліметтер қоры мәліметтердің өзара байланысты жиынтығы. Оны
ұйымдастырудың ережесі мәліметтерді сипаттаудың, сақтаудың және амалды
әрекет жасаудың жалпы принципіне негізделген. Мәліметтерді өңдеу техно-
логиясы бойынша – мәліметтер қоры – орталықтандырылған және үлестірілген
мәліметтер қоры болып екіге бөлінеді. Орталықтандырылған мәліметтер қоры
бір есептеуіш жадында сақталады. Егер бұл есептеуіш жүйе компьютер
желісінің құраушысы болса, онда мұндай қорға үлестірілген қатынас құруға
мүмкіндік болады. Мәліметтер қорын пайдаланудың мұндай тәсілі дербес
компьютердің жергілікті желілерінде жиі пайдаланылады. үлестірілген
мәліметтер қоры есептеу желісінің алуан түрлі компьютерлерінде сақталатын
бірнеше бөліктерден, тіпті бірін-бірі қайталайтын бөліктерден тұрады.
Мұндай қормен жұмыс істеу үлестірілген мәліметтер қорын басқару жүйесінің
көмегімен орындалады. Мәліметтерге қатынас құру тәсілі бойынша мәліметтер
қоры жергілікті қатынас құру және қашықтан (желілік) қатынас құру
мәліметтер қоры болып екіге бөлінеді. Мәліметтер қорын пайдаланушыларға
алуан түрлі қолданбалы программалар, программалық кешендер, сондай-ақ,
тұтынушы рөліндегі пән салаларының немесе мәліметтер көзінің мамандары
жатады. Мәліметтер қорының қазіргі заманғы технологиясына сай мәліметтер
қорын жасау, оны толықтыру және мәліметтерді пайдаланушылардың оған қатынас
құруын жасақтау арнайы программалық аспаптар арқылы, яғни мәліметтер қорын
басқару жүйесі арқылы орталықтандырылған түрде жүзеге асырылады.
Delphi жүйесі мәліметтер қорын басқару жүйесінің нағыз өзі
болмағанымен, дегенмен, мәліметтер қорын басқару жүй-есінің едәуір дамыған
мүмкіндіктеріне ие. Delphi жергілікті және клиент-серверлік мәліметтер
қорын құруға және оны ары қарай демеуге арналған құралдармен қамтамасыз
етеді, сонымен қатар, кез келген мәліметтер қорымен жұмыс жасауға арналған
қолданбалы программаларды құруға да мүмкіндік береді. Өзінің кесте пішімі
(деректерді сипаттау тілі) болмағандықтан басқа мәліметтер қорын басқару
жүйелерінің кесте пішімдерін қолданады. Мысалы, DBase, Paradox немесе
InterBase. Бұл кестелердің әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. DBase
кестесі дербес компьютерлері үшін ең алғаш пайда болған кесте пішімдерінің
бірі болып табылады. Delphi-да құрылған қолданбалы программалар мәліметтер
қорына қатынауды BDE (Borland Database Engine) арқылы іске асырады. BDE
мәліметтерге қатынауды қамтамасыз ететін динамикалық кітапханалар мен
драйверлер жиынтығынан тұрады. Мәліметтер қорымен жұмыс жасауды жүзеге
асырушы Delphi-қолданбалары орналасқан барлық компьютерларда BDE орнатылуы
керек. BDE қолданба арқылы мәліметтер қорына сұраныс жіберіп, одан соң сол
сұраныс бойынша қажетті мәліметтерді алады. Жергілікті мәліметтер қорына
қатынау үшін мәліметтер қоры процессоры dBase, Paradox, FoxPro мәліметтер
қоры піші-мдерімен және мәтіндік файлдармен жұмыс жасауға мүмкіндік беретін
стандартты драйверлерді қолданады. BDE процессоры екінші бөлімде кеңінен
қарастырылған.
Delphi-қолданбасы өндірістік мәлі-меттер қорын басқару жүйелеріне қаты-
науды SQL-Links сервері арқылы іске асырады. Тек InterBase мәліметтер қорын
басқару жүйесімен жұмыс жасағанда ғана бұл драйвер қажет емес.
Реляциялық қоры бір-бірімен өзара байланысты кестелерден тұрады. Әрбір
кесте бірдей типті объекті туралы ақпараттан тұрады, ал кестелердің барлық
жиынтығы біртұтас мәліметтер қорын құрайды.
Мәліметтер қорын құрайтын кестелер қатты дискідегі каталогта (бумада)
орналасады. Кестелер файлда сақталып, бөлек құжаттарға немесе электрондық
кестелерге (мысалы, кестелік процессор Microsoft Excel) ұқсайды. Оларды
орын ауыстыруға және қарапайым тәсілмен көшірмесін алуға болады. Бірақ,
құжат-тардан бір ерекшелігі мәліметтер қорының кестелері көпқолданушылық
қатынау режимін қолдайтындықтан оларды бір уақытта бірнеше басқа қолданбалы
про-грамммаларда қолдануға болады. Бір кесте үшін мәліметтерден,
индекстерден, кілт-терден т.б. тұратын бірнеше файлдар құры-лады. Олардың
ішіндегі ең бастысы мәліметтерден тұратын файл. Кестені құру кезінде
кестеге берілетін ат автоматты түрде кесте файлына да беріледі. DBase
кестесі үшін DBF кеңейткішті файл, Paradox кестесі үшін DB кеңейткішті файл
құрылады. Мәліметтер қорының әр кестесі ақпараттық жүйенің бірдей типті
объектілері туралы мәліметтерді сақтауға арналған жолдар мен бағаналардан
тұрады. Кесте жолын жазба деп, бағанын өріс деп атаймыз.
Мәліметтер қорын қолданудың артықшылықтары
Қағаз түрінде сақталатын ақпаратқа қарағанда мәліметтер қорын қолданудың
негізгі артықшылықтары:
• Жинақтылығы;
• Жылдамдығы және өте аз күш жұмсау;
• Ақпараттың дәлдігі;
• Мәліметтер қорын орталықтан басқару(негізгісі).
• Мәліметтер қоры төмендегідей талаптарды қанағаттандырады:
• Мәліметтер тәуелсіздігі – бұл принципті екі жақты анықтауға болады.
Олар өзгертілгенде осы мәліметтерге қолданылған программа
өзгертілуі мүмкін емес.
• Мәліметтер қорымен жұмыс жасайтын барлық программа басқа
программадағы өзгертілуден оқшауланған болуы тиіс.
Мәліметтер қорында мәліметтер мүмкіндігінше қайталанбауы тиіс, яғни
артық мәлімет болмайтындай етіп, сақтауды ұйымдастыру. Мұндай байланыстар
қандай да бір файлды әр түрлі қолданбалы программалардан шақыруды
ұйымдастырады.
Үзіліссіз дамытылуы, яғни, барлық уақытта мәліметтер өзгертіліп және
кеңейтіліп отыру мүмкіндігі бар. Мейлінше аз шығындану, яғни жадыдан көп
орын алмау.
Мәліметтер қоры негізінде үш белгісі бойынша жіктеледі:
Бірінші белгісі – сақталынған информацияның сипатына қарай мәліметтер
қоры фактографиялық және құжаттық болып бөлінеді. Фактографиялық мәліметтер
қоры қатаң анықталған пішімде ұсынылған, жазылған обьектілердің қысқаша
мәліметтерінен тұрады. Мысалы, кітапханадағы кітаптар қорының мәліметтер
қорына әрбір кітап туралы деректер библиографиялық түрде сақталады:
шығарылған жылы, авторы және т.б. Кітаптың мәтіні мәліметтер қорына
сақталмайды. Яғни, фактографиялық мәліметтер қоры – картотекалар.
Құжаттық мәліметтер қоры әр түрлі типтегі: мәтіндік, графикалық,
дыбыстық, мультимедиялық кең көлемдегі информациялардан тұрады. Мысалы,
заңдық актілердің құжаттық мәліметтер қоры – бұл архив.
Екінші белгісі – информацияларды сақтау әдісі бойынша мәліметтер қоры
орталықтандырылған және бөліктелген болып бөлінеді. Орталықтандырылған
мәліметтер қорында барлық информациялар бір компьютерде сақталады.
Бөліктелген мәліметтер қоры компьютердің жергілікті және ауқымды
желілерінде қолданылады және информацияның әрбір бөліктері бөлек
компьютерлерде сақталуы мүмкін.
Үшінші белгісі – информацияны ұйымдастыру құрылымы реляциялық,
иерархиялық және желілік болып бөлінеді.
Мәліметтер қорын ұйымдастырудың 2 жағы бар:
• Объектілердің машинадан тыс өзара байланыс логикасын ұйымдастыру
• Объектілердің машина ішілік әрі қарай физикалық тарату.
Бұл процесс ақпарттық-логикалық модель құру деп аталады. Мұндай модельде
объектілер - жазу типтерімен, қасиеті – жазу атрибуттарымен, қатынас –
типтер және жазу атрибуттары арасындағы байланыспен көрсетіледі.
Экономикада, кәсіпорындарды басқаруда қажетті ақпаратты бір рет енгізуге
уақыт аз кетеді. Кез келген ақпарат бір рет жинақталып, басқа ақпараттық
жүйелерге де таралуы, қолданылуы керек. Мәліметтер қорын қолданудың тағы
бір артықшылығы мәліметтердің актуальды болуы, яғни - уақыттың жылжуына
байланысты мәліметтердің жаңарып отыруы.
Мәліметтер қорының құрылымы
Мәліметтер қорына ешқандай мәліметтер енгізілмеген жағдайда да
ол мәліметтер қоры болып қала береді. Өйткені онда мәліметтер
болмаған күннің өзінде де, қандай да бір ақпарат бар – бұл
мәліметтер қорының құрылымы. Ол мәліметтерді енгізудің және сақтаудың
әдістерін анықтап береді. Мәліметтер қоры көптеген объектілерден
тұрады , бірақ солардың ең негізгісі кесте болып табылады. Ең
қарапайым мәліметтер қоры бір ғана кестеден тұрады. Сәйкесінше , ең
қарапайым мәліметтер қорының құрылымы сол кестенің құрылымымен
анықталады.
Біз білеміз, екі өлшемді кестенің құрылымы жолдар мен
бағандардан тұрады. Олардың аналогы ретінде қарапайым мәліметтер
қорында өрістер мен жазбаларды аламыз. Өрістердің құрамы мен
қасиеттерін өзгерту арқылы, мәліметтер қорының құрылымын өзгертеміз.
Мәліметтер қорының қазіргі заманғы технологиясына сай мәліметтер қорын
жасау, оны толықтыру және мәліметтерді пайдаланушылардың оған қатынас
құруын жасақтау арнайы программалық аспаптар арқылы, яғни мәліметтер қорын
басқару жүйесі арқылы орталықтандырылған түрде жүзеге асырылады. Алғашқы
кезде, яғни, мәліметтер қоры түсінігі қалыптаса бастаған жылдары, бұл
базаларда тек қана мәліметтер сақталып жүрді. Бірақ бүгінгі күнгі
мәліметтер қорын басқару жүйелері өз құрылымында тек қана мәліметтерді ғана
емес, сонымен қатар тұтынушылармен немесе басқа да программалық-ақпараттық
кешендермен қарым-қатынас жүзеге асырылатын әдістерді де орналастыруға
мүмкіндік береді. Осылайша біз қазіргі заманғы мәліметтер қорында тек қана
мәліметтер ғана емес, сонымен бірге ақпарат та сақталатындығын айта аламыз.
Компьютердегі ақпарат негізінен кесте түрінде сақталады. Осы кестелер
мәліметтер қорына бірігеді.
Қазіргі заманғы ақпараттық жүйелер (АЖ)– мәліметтер банкі болып табылады.
Олардың құрамына мыналар енеді:
• Есептеуіш жүйе;
• Бір немесе бірнеше мәліметтер қоры;
• Мәліметтер қорын басқару жүйесі;
• Қолданбалы программалар жиыны.
Мәліметтер қорын басқару жүйесі - бұл мәліметтер қоры құруға, жүргізуге
және қолдануға арналған тілдік және программалық құралдар жиынтығы. Қолдану
сипатына қарай мәліметтер қорын басқару жүйесі дербес (персональді) және
көпқолданушы болып бөлінеді:
• Дербес мәліметтер қорын басқару жүйесі бір компьютерде жұмыс жасайтын
локальді мәліметтер қорын құруды қамтамасыз етеді. Дербес мәліметтер
қорын басқару жүйесіне Parafox, dBase, FoxPro, Access және т.б.
жатады.
• Көпқолданушы мәліметтер қорын басқару жүйесі клиент-сервер
архитектурасында жұмыс жасайтын ақпараттық жүйе құруға мүмкіндік
береді. Оларға Oracle, InterBase, SyBase, Microsoft SVL Server,
Informix және т.б. жатады.
Қолданбалы программалар немесе қосымшалар мәліметтер қорында орналасқан
мәліметтерді өңдеуге арналады. Қолданушы мәліметтер қорын осы қосымшалар
арқылы басқарады.
Мәліметтер қорын басқару жүйесінің негізгі үш функциясын бөліп көрсетуге
болады.
• Мәліметтерді анықтау (Data definition) – сіз өзіңіздің мәліметтер
қорыңызда қандай ақпараттар сақталатынын анықтай аласыз, мәліметтер
құрылымын және типін, сонымен қатар бұл мәліметтер бір-бірімен қалай
байланысқанын көрсете аласыз. Кейбір жағдайларда сіз, сонымен қатар,
мәліметтерді тексеру форматы мен критерийін бере аласыз;
• Мәліметтерді өңдеу – мәліметтерді әр түрлі тәсілдермен өңдеуге болады.
Мәліметтерді онымен байланысқан басқа бір ақпаратпен байланыстырып,
нәтиже мәнін есептеуге болады;
• Мәліметтерді басқаруда – сiз мәліметтермен кім танысуына болатынын
көрсетіп, оларды өшіріп немесе жаңа ақпарат қоса аласыз. Сонымен
қатар, мәліметтерді ұжымдық қолдану ережелерін анықтауға болады.
Мәліметтер қорының түрлері
Жалпы мәліметтер қоры қандай да бір мекеме (ұйым) үшін арналады.
Ақпаратты мекеменің әртүрлі бөлімдері пайдаланылады. Осы мекеме бөлімдері
мәліметтер қорын құру негізінде концептуальді талаптар қояды.
Концептуалды модельді бейнелеу нәтижесінде мәліметтердің логикалық моделі
алынады.
Логикалық модель - бұл мәліметтерді ұйымдастыру түрі. Негізгі логикалық
модельдерге мыналар жатады:
1. Иерархиялық модель - ағаш құрылымды болады. Модель ішіндегі
объектілер өзара қатаң түрде байланысқан. Мұнда бір басты объект
болады. Екінші деңгейдегілер соған бағынады. Ал екінші деңгейге өз
негізінде 3-ші деңгей бағынады. 1-ші деңгей 3-ші деңгейді тікелей
басқара алмайды. Сондықтан бір деңгейде байланыс жасауға болмайды.
2. Желілік мәліметтер қоры граф түрінде ұйымдастырылады. Мұнда басты
және бағынқы объект деген болмайды. Бұл модельдің кемшілігі –
ұйымдастыру қиындығында.
3. Реляциялық мәліметтер қоры өз атын ағылшын тіліндегі relation
(қатынас) терминінен алған. Мәліметтердің реляциялық моделін 70 жж.
американдық IBМ фирмасының мәліметтер қоры теориясының маманы Эдгар
Кодд ашқан. Мәліметтердің қорының бұл түрі қолданушылардың жұмысына
көптеген жеңілдіктер туғызды: мысалы – мәліметтерді сипаттау немесе
жинақтау қолданбалы программалардан тәуелсіз болатын болды, мәліметтер
қорының ақпараттарын қолданып программалау жұмысы жеңілдеді, т.б.
Ақпараттық жүйелердегі ақпаратты өңдеудің қолданбалы программасын жобалау
әдістерінің негізін 1960 жылдары Дж. Мартин, Э. Иордан және Л.Константин
сияқты белгілі мамандар қалаған.
Қазіргі қолданбалы программаларды дайындау технологияларының өте
мықтылығына қарамастан, егер программаның жобасын жасауға, шешілуге тиісті
мәселелерді анықтау кезеңіне барынша назар аударып, әбден пысықтамаса,
соңында оны жөндеуге көп уақыт кетуі мүмкін. Егер программа құрылымы,
жобасы дұрыс келістірілмеген болса, программаға жаңа функция енгізу немесе
ондағы кемшіліктерді жөндеу үлкен қаржы шығынына да ұшыратуы мүмкін.
Қолданбалы программаларды жобалаудың негізгі кезеңдері бар:
• Мәселенің қойылымы
• Мәселелердің шешілу тәртібін анықтау
• Алғашқы мәліметтердітаңдау
• Мәліметтер құрылымын анықтау
• Қолданбалы программа дайындау
• Программаның дұрыстығын бақылау, жетілдіру.
Реляциялық мәліметтер қоры – бұл қатынас арқылы байланысқан кестелер
жиынтығы. Реляциялық модель құрылымы қарапайым, қолдануға ыңғайлы.
Дербес компьютерге арналған мәліметтер қорының көбісі реляциялық болып
табылады.
Қазіргі кезеңде реляциялық мәліметтер қорын басқару жүйелерінде қолдану
әдістемелеріне сәйкес мәліметтер қорын жобалау, яғни қолданбалы программа
дайындау барысы жоғарыдағы кезеңдерді қамтитын негізгі үш бөлімнен тұрады:
1. Концептуалдық информациялық модель
2. Мәліметтердің логикалық моделі
3. Мәліметтердің физикалық моделі
Концептуалдық жобалау кезеңінде программада қарастырылатын негізгі
мәселелер мен функциялар анықталып, өңделетін алғашқы информацияны талдау
мен оның құрылымын анықтау қарастырылады. Концептуалдық жобалау нәтижесінің
бірі қойылған мәселенің информациялық моделі ER – диаграммасы болып
табылады.
Логикалық жобалау барысында ER –моделі негізінде реляциялық жүйелердің
мүмкіндігі ескерілген мәліметтердің логикалық моделі анықталады: мәліметтер
кестелерінің арасындағы көпке-көп, көпке-бір, бірге-көп байланыстарына
жіктеледі және кестелердің қалыптастыру тәртібін қанағаттандыратындығы
тексеріледі.
Физикалық жобалау кезеңінде мәліметтердің логикалық моделі нақты
реляциялық мәліметтер қорын басқару жүйесінде физикалық модельге
түрлендіріледі. Бұл жұмыста реляциялық мәліметтер қоры кестелерін
қалыптастыру мәселелері қарастырылады. Реляциялық мәліметтер қорын басқару
жүйесінде өңделетін мәліметтер кестелерде сақталады. Кестелердің әр жолы
жазулар, бағандары – атрибуттар деп аталады. Атрибуттардың типтері
анықталады: мәтіндік, сандық, даталық, уақыт, дата және уақыт т.б.
Атрибуттардың атауларын қолданушы береді. Ұзындықтары типтеріне байланысты
анықталады.
Мәліметтер қорын басқару жүйесінің мәні мәліметтер қорымен жұмыс
жасауда операциялық жүйенің мүмкіндігін кеңітетін құрал болуында.
Мәліметтер қорын ұйымдастырудың 2 жағы бар:
• Объектілердің машинадан тыс өзара байланыс логикасын ұйымдастыру;
• Объектілерді машина ішілік әрі қарай физикалық тарату.
Бұл процесс ақпарттық-логикалық модель құру деп аталады. Мұндай модельде
объектілер - жазу типтерімен, қасиеті – жазу атрибуттарымен, қатынас –
типтер және жазу атрибуттары арасындағы байланыспен көрсетіледі. Ақпаратты-
логикалық модельдің 3 түрі бар:
1. Мәліметтердің иерархиялық моделі – графикалық негізде құрылады.
Мәлімет-тердің бір бірімен байланысу схемасын бұтақшалармен көрсетеді.
2. Желілік модель–бұл да бұтақшалармен сипатталатын күрделі байланыстағы
мәліметтер құруға және оны көп қолданушылық режимде қолдануға
мүмкіндік береді.
3. Реляциялық модель – кестелік әдіс. Яғни кесте қатынас деп аталады.
Оның әр жолы кортеж, бағаны – атрибут, атрибуттар жиыны анықталған
мәндердің анықталу облысы – домен деп аталады. Атрибуттар саны n
болады. Егер n=1 болса, унарлы қатынас, n=2 болса бинарлы қатынас,
т.с.с. деп аталады. Бұл модель практикада жиі қолданылады, бұл
модельмен құрылған мәліметтерді өңдеу қолданушыға жеңілдіктер әкеледі.
Реляциялық модельде құрылған.
Мәліметтер қорына қойылатын талап – атрибуттардың мәндері элементарлы
болуы, бөлінбейтін ақпараттық бірлік болуы.
Модельдердің қандай түрмен құрылғанына қарамастан негізгі талаптарды
қанағаттандыруы керек:
• Логикалық модельдің мазмұндық мәні сақталуы керек;
• Компьютердің сыртқы жадысын максималды экономдау керек;
• Мәліметтерді басқаруға аз уақыт кетіру керек;
• Іздеу операциясын орындағанда, сұраныстарды құрып, өңдеуде максималды
жылдамдық керек.
Физикалық модельдеу мәліметтер қорын басқару жүйелері құралдарымен
орындалады: мәліметтерді сипаттау тілі (МСТ), мәліметтерді манипуляциялау
тілі (ММТ), сақтау және іздеу структурасы. Физикалық модельдеудің соңғы
этабында ЭЕМ жадысында мәліметтер қоры файлдары және іздеу структурасы
файлдары пайда болады. Іздеу структурасына жатады:
• Сызықты тізім - мәліметтер қоры файлы қатаң анықталған жазулар тізімі
түрінде қарастырылады, ал іздеу адресті есептеу алгоритмі көмегімен
орындалады.
• Жалғасқан тізім - файлдың жазулары соңында қосыма өрісте келесі
жазуға көшу үшін, таңдауды кез келген ретпен жүргізуге көмектесетін
байланыс адресі көрсетіледі.
• Инвертирленген файл - жазулар кілттік өрістен басқа өріс бойынша
реттелген болса қолданылады.
• Индекстелген файл – іздеу операциясын қолданғанда жадыны үнемдеуге
көмек-теседі, атрибуттардың ішінен кілт таңдалып файл сол кілттік өріс
бойынша реттеледі де іздеу кілттің мәні бойынша жүргізіледі.
4. Объектілі – бағытталған мәліметтер қоры желілік және реляциялық
модельдердің бірігуі. Оларды күрделі құрылымды мәліметтер қорын құруға
қолданады.
Мәліметтер қорын басқару жүйесіндегі SQL тілі
SQL құрылымдық сұраныстар тілі реляционды мәліметтер қорымен байланыс
жасау үшін қолданылатын кең таралған тіл болып табылады. Ол кестелерге
енгізу, құрылымын өзгерту, жою ,кестедегі мәліметтерді таңдауға және тағы
да басқа оперцияларды орындауға мүмкіндік береді. SQL- арнайы мәліметтерді
басқаруға арналған шектеул командалар тізбегінен тұрады және процедуралық
тіл болып табылмайды. Осыған байланысты SQL жеке қолданылмайды, әдетте ол
мәліметтер қорын басқару жүйесінің іштестірілген программалау тілі ортасына
негізделген. Оның көмегімен есепті шешу үшін SQL-ге сізге не керектігі
хабарланады, ал мәліметтер қорын басқару жүйесі сіздің сұранысыңызды қалай
жасау керектігін басқарады. SQL тілі толыққанды өңдеу тілі бола алмайды, ол
тек қана мәліметтерге енуге негізделген, сол үшін оны программаны өңдеу
құралдарының қатарына қосады. Осы жағдайда SQL тілін іштестірілген деп
атайды.
Іштестірілген SQL тілін қолданудың екі негізгі әдісі бар: статикалық,
динамикалық.
Тілдің статикалық қолданылуы кезінде программа текстінде SQL тілінің
функциясы болады. Олар компиляциядан кейін орындалып жатқан модульге
қосылады.
Ал тілдің динамикалық қолданылуы кезінде SQL функциясын шақырудың
динамикалық құрылысы болжанады. Мысалы, программаның орындалуы барысында
қашықтықтағы мәліметке жүгінеді. Динамикалық әдіс әдетте қосымшада
алдынала SQL-сұраныс түрі белгісіз болғанда қолданылады. SQL тілінің
негізгі міндеті сұраныстарды дайындау және орындау болып есептеледі.
Мәліметтерге ену мүмкіндігінің реляциялық тәсілі жазбалар тобының
амалдарына негізделген. Амалдарды орындауға SQL (Structured Query Language)
құрылымдық сұраныс тілінің құралдары қолданылады. Delphi қосымшаларында BDE
механизмін қолдану барысында мәліметтер жиыны ретінде SQL-сұранысты
орындауды беретін Query немесе StoredProc компоненттері қолданылады. SQL
құралдарын жергілікті және қашықтағы мәліметтер қорымен амалдар орындауға
қолдануға болады. Программалаудың процедуралық тілінен айырмашылығы:
есептеу процестерін басқару инструкциясы (циклдер, тармақталу, басқа
операторға өту) және енгізу, шығару құралдары жоқ. Microsoft Access, Visual
FoxPro немесе Paradox сияқты мәліметтер қорын басқару жүйесі, SQL-де
сұраныстарды программалаумен байланысты әрекеттерді өздері орындайды,
мысалы Query By Example (QBE) – үлгі бойынша сұраныс, пайдаланушыға
сұранысты визуальды құру құралдарын білдіреді. SQL программалау тілінің
толық функционалдық мүмкіндіктерін қамтымағанмен, программаны жасау
құралына қосады және Delphi жүйесіне ендірілген. Сонымен қатар, SQL
командаларымен жұмыс істеу үшін сәйкес құралдар және компоненттер бар.
Delphi-де мұндай компоненттерге Query, SQLQuery және ADOQuery мәліметтер
жиыны жатады.
1.2 Қашықтықтағы мәліметтер қоры және клиент-сервер архитектурасы
Мәліметтер қорының орналасуы мәліметтер қорының архитектурасын құрайды.
Мәліметтер қорың 4 түрлі архитектурасын бөліп көрсетуге болады:
• Жергілікті мәліметтер қоры архитектурасы;
• Файл – сервер архитектурасы;
• Клиент – сервер архитектурасы;
• Көп деңгейлі архитектура.
Жоғарыдағы архитектуралардың қайсысын болсын қолдану қосымшадағы
программалық кодқа, қосымшада қолданатын мәліметтер қорымен жұмыс жасауға
арналған компоненттер тобына(әсіресе визуальді емес компоненттерге
қатысты), жалпы қосымшаның жұмыс жасауына нақты із қалдырады.
Жергілікті мәліметтер қоры және “Файл- сервер” архитектурасы.
Жергілікті мәліметтер қоры әлдеқайда қарапайым болып келеді. Олар
өздерінің мәліметтерін өзі қондырылған компьютердің локальді файлдық
жүйесінде сақтайды және басқару жүйесі мен мәліметтер қорының
машинасы осы компьютерде орналасады.Желі қолданылмайды. Сондықтан
жергілікті мәліметтер қорын өңдеушілері параллельді ену
проблемаларымен соқтығыспайды, яғни екі адам бір жазбаны өзгерте
алмайды. Негізінде жергілікті мәліметтер қоры аса маңызды есептеу
қуатын талап ететін қосымшаларда қолданылмайды, өйткені процессорлық
уақыт мәліметтерге манипуляция орындауға жұмсалмайды және жалпы
қосымшаның орындалуын болдырмайды.
Жергілікті мәліметтер қоры бөлек мәліметтер қоры қолдайтын
көптеген қоданушылар арасында таралған қосымшаның дамуына
пайдалы. Мысалы: шағын офис қосымшаларын өңдеу қосымшасы, шағын
бухгалтерияның бухгалтерлік құжаттарының құрамы.
Осындай қосымшаның әрбір қолданушысы өз компьютерінде өзінің жеке
мәліметін манипуляциялайды. Қолданушыға кез-келген басқа қолданушының
мәліметіне ену қажеттілігі жоқ, сондықтан бұл жерде бөлек
мәліметтер қоры қолданылады.
Жергілікті мәліметтер қорымен жұмыс жасағанда мәліметтер қоры
қосымша сияқты сол компьютерде орналасады. Бұл жерде мәліметтер қорымен
бір қолданушылық режимде жұмыс жасайды. BDE қолданушы компьютерінде
орналасады. Қосымша мәліметтер қорының біртұтас ұсталуына және мәліметтер
қорына сұраныс жасалуына жауапты болады.
Негізінде жергілікті мәліметтер қорын ұжымдық қолдануға да болады, яғни
желілік нұсқада. Бұл жағдайда мәліметтер қорының файлдары және онымен
жұмыс жасау қосымшасы желі серверінде орналасады. Қолданушы өзінің
компьютерінен сервердегі қосымшаны қосады, бұл кезде қолданушыға
қосымшаның көшірмесі жіберіледі. Қосымшаны қолданушы компьютеріне де
қондыруға болады, бірақ бұл кезде қосымшаға ортақ мәліметтер қоры
орналасқан орын белгілі болуы қажет, мысалы: псевдоним арқылы берілген
орын. Бұл желілік жергілікті мәліметтер қорын қолдану нұсқасы файл –
сервер архитектурасына сәйкес келеді.
Файл – серверлік желілік архитектураның артықшылығы– мәліметтер
қорын және қосымшаны эксплуатациялауды өңдеудің оңайлығы. Өңдеуші кейін жай
ғана желілік нұсқада қолданылатын локальді мәліметтер қорын және қосымшаны
құрады. Сонымен қатар мәліметтер қорын ұйымдастыру жұмысына қатысты қосымша
программалық қамтамасыз етуді талап етпейді.
“Файл- сервер” архитектурасында мәліметтер қоры мен қосымша файлдық
сервер желісінде орналасады( Мысалы, Novell NetWare). Серверлік желіде
орналасқан қосымшаны әр қолданушы өз компьютерінде ашып, бір мәліметтер
қорын бірнеше қолданушы қолдана алады. Сонда қолданушының компьютерінде
қосымшаның көшірмесі іске қосылады. Қосымшадан мәліметтер қорына әрбір
сұраныс мәліметтер қоры кестесіндегі мәліметтер сұраныс жасау үшін қанша
мәлімет керек екенінен тәуелсіз қолданушы компьютеріне жіберіледі. Осыдан
кейін сұраныс жасалады.
Файл – серверлік мәліметтер қорың жергілікті мәліметтер қорынан
айырмашылығы мәліметтер қорын бірнеше клиент қолдана алады. Мәліметтер қоры
желілік файл – серверде сақталады. Әрбір клиент үшін жұмыс жасау уақытында
мәліметтер қорың локальді көшірмесі құрылады. Бұл жағдайда бір уақытта
бірнеше қолданушының бір ақпаратқа ену мүмкіндігіне байланысты қиындықтар
туындайды және осы мәселелер шешімін табуы керек. Файл – серверлік
мәліметтер қорының үлкен бір кемшілігі желінің шектен тыс жүктелімде болуы.
Клиенттен серверге әрбір сұраныс жіберілген сайын мәліметтер қорының
көшірмесі жаңадан алынады. Тіпті сұраныс бір жазбаға қатысты болса да
барлық жазба жаңартылады.
Мәліметтермен жұмыс жасау үшін навигациялық ену әдісі қолданылады,
мұнда желі арқылы мәліметтердің үлкен көлемі өтеді. Нәтижесінде желі асыра
жүктелуінен оның жылдамдығының төмендеуіне және мәліметтер қорымен жұмыс
жасаудағы нашар өнімділігіне себеп болады.
Басқа қолданушы өзгертіп жатқан кесте жазбасын блоктауға байланысты
басқа қолданушының жұмысын синхронизациялауды талап етеді.
Қосымша мәліметтерді тек өңдеп қана қоймайды, сонымен қатар мәліметтер
қорының өзін де басқарады. мәліметтер қорын басқару әр түрлі компьютерлерде
орындалатынына байланысты қолдану тәртібін ұйымдастыруды, жасыруды сақтауды
және мәліметтер қорының бүтіндігін сақтауды қиындатады.
Осы кемшіліктеріне байланысты файл – сервер архитектурасын шағын
желілерде қолданады. Көп қолданушылары бар желілер үшін ұсынылатын нұсқа
клиент – сервер архитектурасы болып табылады.
Тағы да бір кемшілігі – мәліметтің бүтіндігінің қамтамасыз етілуі.
Егер ол нақты ойластырылып жүзеге асырылмаса, барлық клиент компьютерде
көрінетін қатені тез орындауға болады. Мұндай мәліметтер қорын басқару
жүйесіне Paradox, Dbase, т.б. жатқызуға болады. Көп қолданушылары бар
мәліметтер қоры үшін клиент – серверлік мәліметтер қоры қолданылады. Бұл
жағдайда клиенттер тобы үшін мәліметтер қорына ену бөлек компьютерде
орналасқан SQL сервер арқылы орындалады. Клиент серверге сұраныс
жібереді. Ал сервер өте тиімді әдіспен сұранысты орындайды да нәтижесін
клиентке қайтарады. Клиент қосымшасының қызметі:
• Серверге сұранысты жібереді.
• Серверден алынған сұраныс нәтижесін қолданушыға қажет формада
бейнелейді.
• Қолданушының қосымшасын жүзеге асырады.
Мәліметтер қоры серверінің қызметі:сұраныс қабылдайды, өңдейді,
орындайды, нәтижесін клиент қосымшасына жібереді. Мәліметтер қорының
бүтіндігін басқарады.Мәліметтер қорының қауіпсіздігін қамтамассыз етеді.
Клиент қосымшасына бұрыс әрекеттерді орындатпайды.Жиі қолданылатын
сұраныстарға бизнес ережелерді сақтайды. Бір уақытта бір мәліметпен бірнеше
қолданушының жұмыс жасау қаупін болдыртпайды.
Қашықтықтағы мәліметтер қоры желінің компьютер – серверінде орналасады, ол
осы мәліметтер қоры – мен жұмыс жасайтын қосымша қолданушы компьютерінде
орналасады. Бұл жағдайда клиент – сервер архитектурасы туралы
айтылады.
Клиент-сервер архитектурасы. Желілік клиент–сервер
архитектурасында мәліметтер қоры компьютер-серверде орналасады. Олар
қашықтықтағы мәліметтер қоры деп аталады. Бұл мәліметтер қорымен
жұмыс жасайтын қосымша қолданушының компьютерінде орналасады.
Қолданушының қосымшасын - клиент немесе клиент- қосымшасы деп те атайды.
Клиент пен сервер келесі түрдегідей қарым-қатынаста болады.
Клиент мәліметтер қоры орналасқан серверге сұранысты (SQL- сұранысты )
өңдеп болған соң жібереді. Сервер сұранысты орындап, клиент сұраған
мәліметтің нәтижесі ретінде қайтарады. Осылайша, клиент-сервер
архитектурасында клиент сұраныс жіберіп, оған қажет мәліметтерді алады.
Барлық сұранысты өңдеу қашықтықтағы серверде жүргізіледі. Бұл
архитектураның артықшылығына келесі факторлар жатады:
• Мәліметтермен жұмыс жасау кезінде желіге ауыртпашылық түсірмеу
үшін реляциялық әдіс қолданылады;
• Қосымша тікелей мәліметтер қорын басқара алмайды, басқару серверде
жүргізіледі. Сондықтан мәліметтерді қорғау жоғары дәрежеде жүзеге
асырылынады;
• Қосымшада мәліметтер қорын басқаруға байланысты код болмайды,
сондықтан қосымша жеңілдетіледі.
Айта кететін жайт, сервер деп тек компьютерлерді ғана емес
мәліметтер қорын басқаратын арнайы программаны да атаймыз. Клиент пен
сервер арасындағы мәлімет алмасу негізінде SQL тілі жатқандықтан бұндай
программаны SQL-сервер, ал мәліметтер қорын SQL деп те атайды. SQL-
серверлеріне Interbase, Oracle, Informix, Sybase, DB2, Microcoft SQL
Server және т.б сияқты өнеркәсіптік мәліметтер қорын басқару жүйелері
жатады. Әрбір сервердің қосымшаны өңдеу кезінде ескеруге тиісті
мәліметтер қорының құрылымы мен SQL тілінің жүзеге асырылуына
байланысты өздерінің ерекшеліктері мен мүмкіншіліктері болады. Әрі қарай
сервер ретінде программаны, ал сервер компьютерде орналасқан мәліметтер
қорын қашықтықтағы мәліметтер қоры деп атаймыз.
Клиент – серверлік архитектурада қашықтықтағы мәліметтер қорын басқару
жүйесі қолданылады. Мұндай мәліметтер қорын басқару жүйесіне Oracle,
SyBase, InterBase, MsSQLServer жатқызуға болады. SQL серверді арнайы
қызметкерлер немесе қызметкерлер тобы, яғни SQL сервер администраторы
басқарады. Олар мәліметтер қорының сипаттамаларын анықтайды, тиімділігін
арттырады. Мәліметтер қорының компоненттерін баптайды, жаңа мәліметтер
қорын құрады, бұрыннан бар мәліметтер қорын өзгертеді. Әр түрлі
қолданушының ену құқығын шектей алады және т.б. әрекеттерді орындай алады.
Клиент-сервер архитектурасында жұмыс жасайтын қосымша:
• Сервермен байланысып және одан ажыратылуы керек;
• Сұраныс нәтижесін ала отырып, серверге сұранысты жіберіп және өңдеп
отыру қажет;
• Алынған мәліметтерге өңдеуді жүргізу керек.
Бірақ клиент-серверде мәліметтерді өңдеу локальді мәліметтер қорын
өңдеумен салыстырып қарастырсақ ешқандай негізгі айырмашылық жоқ.
Енді информациялық жүйеге клиент – сервер не қосады деген сұраққа жауап
іздеп көрейік. Алдымен ол:
Сенімділік. Мәліметтер қоры сервері транзакция механизмі негізінде
мәліметтерге манипуляция жүргізеді. Олар транзакция деп хабарланып кез
келген операция жиынына келесідей қасиеттер береді:
Атомарлық. Кез келген жағдайда барлық транзакция операциялары орындалады
немесе бір де бірі орындалмайды; транзакция аяқталуындағы мәліметтердің
бүтіндігі.
Тәуелсіздік. Әр түрлі қолданушылармен жасалған транзакциялар, бір – бірінің
ісіне кіріспейді.
Үзілулерге тұрақтылығы–транзакцияның аяқталуынан кейін оның нәтижелері
жоғалмайды.
Мәліметтер қоры серверімен қолданылатын транзакция механизмі
аналогиялық үстелдік мәліметтер қорын басқару жүйесіндегі механизмдерден
гөрі әлдеқайда әсерлі, өйткені сервер транзакция жұмысын орталықтандырып
басқарады. Сонымен қатар файл – серверлік жүйеде кез келген жұмыс
станциясындағы үзіліс мәліметтердің жоғалуына және олардың асқа жұмыс
станцияларына қол жетімсіз болып қалуына әкеледі, ал осы уақытта клиент –
серверлік жүйеде клиенттегі үзіліс ешқашан мәліметтердің бүтіндігіне және
басқа клиенттерге қол жетімді болуына әсер етпейді.
Масштабталуы.Бұл–жүйенің қолданушылар санының артуына және программалық
қамтамасыз етуінсіз аппараттық платформаның өнімділігінің адекватты ұлғаюы
кезінде мәліметтер қоры көлемінің өсуіне бейімделу мүмкіндігі.
Үстелдік мәліметтер қорын басқару жүйесі мүмкіндіктері аса шектеулі –
бұл 5 – 6 қолданушы және сәйкесінше 30 – 50 Мб екені бәріне мәлім.
Мәліметтер қоры сервері сервері негізіндегі жүйелерге тек сәйкес аппараттық
платформа ұсынылса, онда олар мыңдаған қолданушылар мен жүздеген Гб
мәліметті қолдай алады.
Қауіпсіздігі. Мәліметтер қоры сервері үстелдік мәліметтер қорын басқару
жүйесінде болмайтын бекітілмеген енулерден қорғанатын қуатты құрылғыларды
ұсынады. Сонымен қатар ену рұқсаты кесте өрістерінің деңгейіне дейін өте
икемді администрацияланады. Тіпті қолданушыларға аралық объектілер арқылы
бейнелеулер мен сақталымды процедуралар арқылы мәліметтермен өзара әрекетті
ұйымдастырып, кестелерге тікелей енуді болдырмауға болады. Сондықтан
администратор кез келген басқа қолданушылардың мәліметті оқу мүмкіндігі жоқ
екеніне сенімді болуына болады.
Икемділік. Мәліметтермен жұмыс жасайтын қосымшаларда 3 логикалық қабатты
ерекшелеп көрсетуге болады:
• Қолданушы интерфейсі;
• Логикалық өңдеулер ережелері (бизнес - ережелер) ;
• Мәліметтерді басқару;
Жоғарыда айтылғандай файл – серверлік архитектурада барлық үш қабат
жұмыс станциясында функцияланатын бір бүтін қосымшада орындалады. Сондықтан
кез келген қабаттардың біріндегі өзгеріс қосымшаның бірмәнді өзгеруіне және
жұмыс станциясындағы оның нұсқасының кезекті жаңаруына әкеледі.
Клиент-сервер технологиясының модельдері
Егер барлық функциялар клиент пен сервер арасында үлестірілген болса, онда
сөз екі деңгейлі клиент-сервер технологиясының моделі туралы болады.
Бұндай модельдің бірнеше түрі бар.
Файлдық сервер. Сервердің бұлай ұйымдастырылуы келесідей: енгізу-шығару
функциясы, информациялық ресурстарды басқару функциясы түрде жобаланады.
Файлдық сервер клиент бөлігіндегі және мәліметтер қорын басқару жүйесіндегі
сұраныстарды өңдеу және мәліметтер файлына қатынауды қолдайтын
файлдардан тұрады. мәліметтер қорын басқару жүйесі файлдық серверге сұраныс
жібереді. Клиент сұранысы мәліметтерді реттеу тілдік командасында жүзеге
асады. мәліметтер қорын басқару жүйесі бұл сұранысты клиентке мәліметті
жіберуді қамтамасыз ететін файлдық командалар жүйесі көмегімен аударады.
Файлдарды жіберу ұзақ процедура болғандықтан нәтижесінде төмен
өнімділік және мәліметтер қорының бүтіндігін анықтау қиындығы сияқты
мәселелер туындайды.
Мәліметтер қоры сервері. Мәліметтер қоры сервері терминін әдетте клиент
пен серверді қоса алғандағы клинет-сервер архитектурасы негізіндегі
мәліметтер қорын басқару жүйесін көрсету үшін қолданады.
Бұл жағдайда мәліметтер қоры серверде өшірілген түрде сақталған. Осы
жерде мәліметтер қорын басқару жүйесі ядросы сақталған. Клиентте
қосымшаның мәліметтерді енгізу-шығару функциясы орналасқан. Сервер
клиенттен келген сұраныстарды қабылдап өңдейді, қолданушының өкілеттілігін
тексереді, шектеудің бүтіндігін қарайды, мәліметтерді жаңартуды орындайды,
қолданушылардың қорға бір уақытта ену мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Нәтижесінде клиент сұраныстың жауабын ғана алады.
Клиент пен сервердің өзара әрекеттесу принциптері
Қолданбалы программадан немесе қолданушыдан мәліметтер қорына ену
жүйенің клиенттік бөлігіне жүгіну жолымен жүргізіледі. Клинет пен сервер
бөліктері арасындағы негізгі интерфейс ретінде мәліметтер қорының SQL тілі
шығады.
Интерфейсі тек қана SQL тіліне негізделген мәліметтер қоры сервері
өздерінің артықшылықтары мен кемшіліктерінен тұрады. Негізгі
артықшылығы–интерфейстің стандарттылығы.Кез-келген SQL-ге бағытталған
мәліметтер қорын басқару жүйесінің клиенттік бөлігікезөкелгке SQL-сервермен
жұмыс істей алады.
Айта кететін болсақ кемшіліктері де жеткілікті. Жүйенің клиент пен
сервер бөлігі арасындағы интерфейс жоғары болғандықтан клиент жағындағы
мәліметтер қорын басқару жүйесінің өте аз программасы жұмыс жасайды. Егер
клиент жағында қуаты аз жұмыс станциясы жұмыс жасаса бұл қалыпты болып
есептеледі. Егер клиент компьютерінің қуаты жеткілікті болса, оның үстіне
мәліметтер қорын басқару функциясын салуға болады.
Клиент-сервер технологиясының үшөлшемді моделі
Бұл екі өлшемді модельдің кеңейтілген түрі жіне оған клиент пен сервер
арасына қосымша элемент-делдал енгізіледі. Бұндай делдал сервер қосымшасы
болады. Бұл модельде клиентке сол функциялар қолданылады. Мәліметтер қоры
сервері біріңғай мәліметтер қорын құру және енгізу, бүтіндігін ұстану,
мәліметтер қоры үзілгеннен кейін қайта қалпына келтіру сияқты
функциялармен айналысады. Сервер қосымшасы каталогтармен жұмыс,
хабарламалармен ауысу секілді клиенттің жалпы функциясын орындайды.
1.3 Клиент–сервер архитектурасының ерекше белгілері мен артықшылықтары
Клиент-сервер технологиясы ұйымдарға көптеген артықшылықтарды
ұсынатын қуатты ортаны құрады.
Негізгі артықшылықтары:
• Мәліметтер қорына енуге басқаларына қарағанда кең мүмкіндік береді;
• Жүйенің өнімділігі артады: клиент пен сервер бөлек компьютерде
орналасқандықтан, олардың процессорлары қосымшаны параллель орындай
алады;
• Аппараттық қамтамасыз ету құны төмендетіледі;мәліметтер қорын басқарып
сақтап отыратын серверге үлкен сақтау құрылғысымен жабдықталған
қуатты компьютер жеткілікті;
• Коммуналдық шығындар қысқарады.
• Қосымша операцияның бөлігін клиент компьютерінде орындайды да желі
арқылы жіберілетін мәліметтердің көлемін азайту үшін мәліметтер қорына
желі арқылы тек қана сұраныс жібереді.
• Сервер өз бетімен барлық шектеулер осында анықталып тексерілетін
болғандықтан мәліметтердің бүтіндігін қамтамасыз етеді. Сонымен қатар
әрбір қосымшаға өзінің тексеруін орындамауға болады.
Негізінде жақсы жобаланған клиент–серверлік жүйе мэйнфреймдердің есептеу
мүмкіндіктеріне ие және нақты есептердің орындалуына оңай бапталатын қымбат
емес платформамен қамтамасыз етеді. Сонымен қатар клиент–серверлік өңдеуде
желілік трафик жылдам қысқартылады, өйткені желі арқылы тек сұраныс
нәтижесі ғана жіберіледі. Файлдық операциялар жүгі негізінен клиенттіктен
әлдеқайда қуатты және сондықтан сұраныстарды жақсы өңдеуге қабілетті сервер
компьютерінде орналасады. Бекітілген трафикті желілер үшін бұл жүк сервер
негізіндегі дәстүрлі желілерге қарағанда әлдеқайда бір қалыпты
үлестіріледі. Клиент - сервер моделінің желісі клиент компьютерінің
оперативті жадыны қолдану қажеттігін төмендетеді, өйткені файлдық
жұмыстардың барлығы серверде орындалады.
Клиент –серверлік жүйедегі серверлердің мәліметтердің үлкен көлемін
сақтауға мүмкіндігі бар. Осының негізінде клиент компьютерінде басқа
қосымшалар үшін дискілік орынның маңызды көлемі босатылады.
Енді жүйені түгел басқару мен қауіпсіздігін қамтамассыз ету әлдеқайда
оңайға түседі, өйткені барлық файлдар мен мәліметтер бір орталықтанған
серверде немесе санаулы серверлерде орналастырылады. Резервтік көшіру де
қысқартылады. Алдымен, клиент – сервер архитектурасы бір уақытта бір
мәліметті белсенді қолданушылар саны 10-15 адамнан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz