Бұрғылау құбырларын төзімділікке есептеу
Мазмұны
Нормативті
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Белгілеулер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 Геологиялық бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...
2 Технологиялық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..
2.1 Ұңғымада қиындықтар туатын интервалдарды
анықтау ... ... ... ... ... ...
2.2 Жуу сұйықтығының қасиеттері мен
типі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Ұңғыманың
конструкциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
2.4 Тау жынысы қимасының физико-механикалық қасиеттерін талдау ... ..
2.5 Ұңғыма қабаттарын бұрғылану бойынша интервалдарға
бөлу ... ... ... ..
2.6 Қашау түрін және оның шаю түйінін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.7 Бұрғылау тәсілін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
2.8 Бұрғылау бағанасын есептеу және жабдықтауды
негіздеу ... ... ... ... ... .
2.9 Бұрғылау режимін жобалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.10 Бұрғылау тізбегін беріктікке
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.11 Ұңғыма профилін жобалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.12 Ілмектегі жүктемені есептеу. Бұрғылау қондырғысын
таңдау ... ... ... .
2.13 Геологиялық-техникалық нарядты
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.14 Бұрғыдағы апаттар мен
қиыншылықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.15 Жеке тапсырма
(СӨЗЖ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
3Еңбекті қорғау және тіршілік
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4 Экономика және бизнесті
жоспарлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5 Қоршаған ортаны
қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
6
Автоматика ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
Түйіндеме (екі тілдегі қысқаша
қорытынды) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..
Тіркемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Спецификациялар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...
Нормативтік сілтемелер
1. СТ РК 1252-2004 (ИСО 10400:1993, MOD). Промышленность нефтяная и
газовая. Формулы и расчеты по определению характеристик обсадных,
насосно-компрессорных, бурильных и трубопроводных труб.
2. CT PK 1253-2094 (ИСО 14310:2001, MOD). Промышленность нефтяная и
газовая. Скважинное оборудование. Пакеры и пробки-мосты.
3. СТ РК 1254-1-2004 (ИСО 15136-1-2001, MOD). Оборудование
скважинное для нефтяной и газовой промышленности. Системы
глубинных насосов с полостью для механизированной добычи. Часть
1. Насосы.
4. СТ РК 1256-2004 (ИСО 10405-2000,. NEQ). Промышленность нефтяная и
газовая. Буровые растворы. Лабораторные испытания.
5. СТ РК 1258-1-2004 (ИСО 10426-1-2000 NEQ). Промышленность нефтяная
и газовая. Цементы и материалы для цементирования скважины. Часть
1. Технические условия.
6. СТ РК 1259-2004 (ИСО 10428-1993, NEQ). Промышленность нефтяная и
газовая. Насосные штанги (укороченные, насосные шланги,
полированные штоки глубинного насоса, муфты и переводники).
Технические условия.
7. СТ РК 1260-2004 (ИСО 10431-1993, NEQ) Промышленность нефтяная и
газовая. Насосные установки. Технические условия.
8. СТ РК 1260-2004 (ИСО 10431-1993, NEQ). Нефтяная и газовая
промышленность. Буровое и эксплуатационное оборудование,
подъемное оборудование.
9. СТ РК 1264-2004 (ИСО 13678-2000, MOD). Нефтяная и газовая
промышленность. Оценка и испытание резьбовых соединений для
обсадных, насосно-компрессорных труб и трубопроводов.
10. СТ РК 1266-2004 (ИСО 16070-2001, MOD). Промышленность нефтяная и
газовая. Оборудования для бурения скважин. Оправка для
посадочного ниппеля и посадочный ниппель.
Анықтамалар
Бағыттауыш - сағаның шайылуынан қорғаныс, бұрғылау ерітіндісінің
шығатын ағысының циркуляциялау жүйесіне канализациясы ретінде қолданылады.
Кондуктор - жер асты суларының тегеурінді қабаттарын жабу үшін және
сағада грифон түзілуге жол бермеу үшін қолданылады. Түсірілу тереңдігі
ұңғыманың нақты ашылған қимасы бойынша анықталады.
Аралық тізбек - турон-сенон шөгіндісінің жоғарғы бөлігіндегі тұрақсыз
жыныстарды жабу үшін және лақтырылуға қарсы жабдықты орнату үшін
қолданылады.
Пайдалану тізбегі - мұнай және мұнайгаз қабаттарын жауып, ажырату үшін
және оларды тізбекте сынау үшін.
Ұңғыма бойынша уақытылы тасымалдау мен бұрғылау процесінде кернді
сақтау және тау жыныстарының массивінен үзуді қабылдауды қамтамасыз ететін
аспаптарды керн қабылдауыш немесе колонкалы аспаптар деп атайды.
Тіршілік қауіпсіздігі дегеніміз тиісті заң және басқа да нормативтік
актілердің негізінде еңбек процесінде адамның қауіпсіздігін, денсаулығымен
жұмыс қабілетін сақтауды қамтамасыз ету, әлеуметтік – экономикалық
ұйымдастыру, техникалық және емдеу туралы аурудың алдын алу шарасын
белгілейді.
Коллекторды қалыптастыратын ең көп орналасқан минерал кремнезем деп
аталады.
Бұрғылау режимі деп субъективті факторлар кешенін түсінеді. Олар тау
жынысын бұзушы құралдың ұңғыма түбінде тиімді жұмысын анықтайды. Осы
факторлардың әрқайсысы режимдік параметрлер деп аталады
Еңбекті қорғау міндеті адам өмірінің қызметінің қалыпты шарттарын
қамтамасыз ету, адамды және табиғи ортаны нормативті – мүмкін деңгейден
асатын қауіпті және зиянды факторлар әсерінен қорғау болып табылады
Аумақ 2 – ауаның немесе газдың өрт қауіпті қоспаларының пайда болу
мүмкіндігі өте аз, ал пайда болған жағдайда да аз уақыт көлемде бөлінетін
кеңістік.
Жерсілкінісі – жерасты соққылары мен жер бетінің дірілдеуі және көп
көлемдегі энергия бөлінулер болатын жердің ішкі күшінің қуатты білінулері.
Техникалық бұрғылау жылдамдығы – ұңғыманы бұрғылауда техникалық қажетті
жұмыстар өнімділігін сипаттайтын көрсеткіш.
Автоматтандыру іс – әрекеттерін атқаратын құралдар техникалық
сипаттамалары, метрологиялық көрсеткіштері жоғары, пайдалану мерзімі ұзақ,
қазіргі заманның талаптарына сай приборлардан, кешендерден құрылуы тиіс.
Белгілер мен қысқартулар
ЖК – жалпы көрініс;
ОҚО ҒТК – Оңтүстік Қазақстан облысының ғылыми техникалық
кітапханасы;
СК - керн алғыш снаряд;
АБҚ – ауырлатылған бұрғылау құбыры;
СНиП - санитарлық норма және ереже;
МЕСТ – мемлекеттік стандарт;
АҚ – ашық қоғам;
ОҚМУ – Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті;
КТД - колонкалы турбиналы қашау;
КТО – көтеру – түсіру операциялары;
МРП - төлемнің айлық есебі.
ББ – белгі бергіштер;
СИ – санды индикаторлар;
АИ – аналогты индикаторлар;
ЖР – жекеленген реттегіштер;
БСП – басқару станциялары және панелдері;
БТ – бейнетерминал;
ДБ – диспетчерлік шұғыл байланыс аппаратурасы;
ӨСБ – өндірістік сөз дауысты байланыс аппаратурасы.
L - бұрғылау тереңдігі, м;
D - бұрғылау құбырлары жұмыс істейтін шегендеу құбырының диаметрі, мм;
n – қашаудың айналу жиілігі, айнмин;
Рд – қашауға түсірілетін осьтік жүктеме, МН;
Dд - қашау диаметрі, мм;
γр – бұрғылау ерітіндісінің меншікті салмағы, кгм3;
lУБТ – АБҚ ұзындығы, м;
QУБТ – АБҚ салмағы, Н;
Fт – бұрғылау құбырының көлденең қимасының ауданы, м2;
К – үйкелу күшінің әсерін, бұрғылау ерітіндісінің қозғалысына кедергі
күші және инерция күштерінің әсерін ескеретін коэффициент;
QБ.Т. – бұрғылау құбырларының салмағы, Н;
Р0 – қашаудағы қысым, МПа;
Fк – құбыр каналының көлденең қимасының ауданы, 8.20 кестеден [5]
алынады, м2.
L – тізбек ұзындығы, м;
dн – бұрғылау құбырларының сыртқы диаметрі, м;
n – айналу жиілігі, айнмин.
Кіріспе
Қазақстан Республикасында жаңакен орындарынды игерумен бiрге басқа
өңделiп жатқан кен орындардан мұнай өндiрудi жалғастыра беру керек. Осыған
өңделiп жатқан Түп-Қараған кен орны жатады. Осыған байланысты өңдеу
процессiн дәлдендiру мен уақытылы таңдау таласты сұрақ тудырады.
Өзінің ғасырлық Қазақстан Республикасы мұнайымен зерттелген қорындарды
дамыту мақсаты көлемі бойынша отызыншы орынды, газ және конденсаттанан
бесінші, мұнай өндіру деңгейі бойынша дүние жүзінде жиырма сегізінші
орынды алатын дүние жүзінің ірі мұнай өндіретін елінің біріне айналды.
Қазақстан ТМД елдері ішінде зерттелген мұнай қоры және мұнай өндіру деңгейі
бойынша берік екінші орынға, ал конденсатпен газ қоры бойынша төртінші
орынға ие.
Қазақстан Республикасы қорлардың ірі шикізат базасына ие ғана емес
сонымен қатар айтарлықтай көп болжанған ресурстарға да ие.
Республиканың болжанған мұнайының алынатын қоры құрлықта 7,8
млрд.тоннаға бағаланады, мұнда олардың 23 Батыс Қазақстанда шоғырланған.
Республиканың болжанған газ қоры 7,1 трлн. метр кубке бағаланады.
Мұнай мен газдың үлкен перспективасын Каспий теңізінің Қазақстанға
тиісті секторы қойнауымен байланыстыруда. Каспий теңізінің солтүстік-шығыс
секторында Шығыс Түп-Қараған құрылымында барлама ұңғымалар бұрғылау
нәтижесінде мұнай мен газдың өндір-стік қоры анықталған.
Түп-Қараған кен орны 2000 жылы ашылған, ол Каспий теңізінің солтүстік-
шығыс бөлігінің шельфтік зонасында орналасқан.
Түп-Қараған кен орны Қазақстанда мұнай өндіру тәжірибесінде, Каспий
шельфінде игеріле бастаған алғашқы кен орын болып табылады. Өнімді
қабаттары 4500 метрде орналасқан, көмірсутектер қоры бағдар бойынша
7млрд.тонна мұнайды құрайды, қабат флюидінде қышқылды компоненттердің
(күкіртсутек, көмірқышқыл газы) мөлшері айтарлықтай. Осы берілген
факторлар жабдықтарды және әртүрлі кәсіпшілік арналудағы құбырларды
дайындайтын материалдарға қойылатын жоғары талаптарды, ұңғыма сағасын
жабдықтау және жабдықтардың барлық жүйесінің саңылаусыздығының қамтамасыз
етілуін бақылау және реттеудің сенімді жүйесін қолдануды анықтайды.
Солтүстік Каспийдің Түп-Қараған кен орнын игеру мен пайдалануда
қиындықтар туғызатын белгілі бір ерекшеліктері бар, ол теңіз деңгейінің
өзгеруімен, теңіз дауылдарымен, қысқы мерзімде мұздық жабынының болуымен,
сондай-ақ халықаралық маңызы бар био ресурстарға ие жоғарғы экологиялық
сезімталдығымен ерекшеленетін тайыз сулы аймағында орналасқан.
Жасанды аралдарды – бермдерді қолданумен жұмысын жүргізетін Түп-Қараған
кен орынындағы Сұңқар баржасы осы талаптарға сай мұнаймен газды
фонтандық тәсілмен игеруде. Болашақта уақыт өте келе игерудің фонтандық
тәсілі тоқтап Теңізлі тәсілге көшеді. Осыған сай Теңізлі тәсілдің
технологиялық жабдығын дұрыс таңдау кен орынынның экономикасына жақсы әсер
етеді Теңізлі. технологияны енгізу қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз
ететін талаптарға сай болуы керек. Ұсынып отырған дипломдық жоба осы
мәселелерді шешуге арналған.
1 Геологиялық бөлім
1. Тектоника
Түп-Қараған құрылымы тектоникалық тұрғыдан Каспий маңы ойпатының
борттық аймағының оңтүстік бөлігінде орналасқан (1.3.1сурет). Ол
оңтүстігінде Карпин қатпарлы белдеуімен, шығысында Урал тауларының
қатпарлы белдеуімен, ал солтүстік және батыс шекаралары Шығыс Еуропалық
материгінің (Орыс платформасы) шығыс шегімен қалыптасады.
Түп-Қараған карбонаттық құрылымы артин саздарымен және кунгур
тұздарымен бөлінген фамен (жоғарғы девон) ярусынан баликир (орта тас көмір)
ярусына дейінгі шөгінділермен көрсетілген. Алдыңғылары осында бар
көмірсутектер кеніші үшін қақпақ қызметін атқарады. Кен орынның геологиялық
үлгісі құрлықтағы ұқсас құрылымдар, атап айтқанда - Теңіз, Қаратон,
Королевская, Тәжіғали, Пустынная құрылымдары туралы мәліметтер негізінде
алынған және құрылымның шығыс, батыс бөліктеріндегі бұрғыланған Шығыс Түп-
Қараған -1, 2 және Батыс Түп-Қараған -1 ұңғымаларын бұрғылаумен
дәлелденген.
Крунгур тұздары шөгінділері бойынша (П1 қабатын көрсететін) Түп-Қараған
құрылымы беті үлкен дәрежеде тегіс және иілу бұрышы 50-60 күрт құламалы
иірімді кең платформа болып табылады [5].
Құрылымның екі кең платформалық
бөлігі бар: ені 15км ермен байланысқан Шығыс және Батыс Түп-Қараған .
Қалыптасқан тұзасты массив оңтүстік-батыстан солтүстік-шығысқа бағытталған
және оңтүстік-батыста -3800м. -4300м. тереңдіктен оңтүстік-батыс бағытта
иілген. Шекті тұйық изогипса анықталған 4950м. және Түп-Қараған ның
солтүстік-шығыс шекарасындағы ермен шектеледі, мұнда құрылым Қайраң
құрылымымен шектеседі. П1 қабатын кескіндейтін берілген изогипса бойынша
құрылымның тұйықталуы үш сейсмикалық профилдермен дәлелденген. Дөңес
амплитудасы 1000м. және өлшемдері 75х75км. ШҚ-1,БҚ-1 ұңғымаларын бұрғылау
мәліметтері бойынша құрылымдар құрылысы негізінен [6,7,8] дәлелденеді.
2Д сейсмобарлау жұмыстарының нәтижесі бойынша алынған П2 қабатын
(таскөмір карбонаттарыныңжабыны) кескіндейтін құрылымдық карта ШҚ-1
ұңғымасын бұрғылау мәліметтерімен анықталған болатын. 4620м. изогипса
шегінде құрылым өлшемі 75х75км. және дөңес амплитудасы 760м.
Cурет.1.1
Каспий маңы ойпатындағы Түп-Қараған кен орнының орналасуы
1.2 Жұмыс ауданының орогидрографиясы
Түп-Қараған кен орыны Каспий теңізінің солтүстік-шығыс бөлігінің
шельфтік аймағында орналасқан,ол әкімшілік жағынан Атырау облысына
қарайды.Кен орынның солтүстік-шығыс шекарасы Атырау қаласынан 75км
қашықтықта орналасқан. Аджип ККО іс-әрекеті аймағына Түп-Қараған кен орны
орналасқан акватория бөлігі ғана емес, сондай-ақ Атырау, Маңғыстау
облыстарының теңіз жағалаулары да кіреді. Осы аймақтың әкімшілік
орталықтары Атырау және Ақтау қалалары болып табылады. Осы аймақтардың
теңіз жағалауларына адамдардың қоныстануы біркелкі емес, жағалаудың өзін
мезгіл-мезгіл су басуымен байланыстың жоқтығынан аз қонысталған, бірақ
жағалаудың адамдар қоныстанған аймағында халықтың тығыздығы (квадрат
километрге 6 адамнан) обылыс бойынша қоныстануға (квадрат километрге 3-3,9
адамнан) қарағанда жоғары.
Балық шаруашылығы дамыған Урал дельтасы ауданында ауыл халқының
қоныстану тығыздығы тырмалы жоғары. Сондай-ақ мұнай-газ өндіру
региондарындада халықтың қоныстану тығыздығы анағұрлым жоғары.
Өндірістік іс-әрекеттің барысында жер қойнауын пайдаланушыға қиыншылық
тудыратын Солтүстік Каспийдің белгілі бір ерекшеліктері бар. Негізгі
ерекшеліктері мынадай:
тайыз сулы (0-10м);
түсінілуі қиын теңіз деңгейінің ұзақ уақыт өзгеруі;
қыс мезгілінде мұз жабынының қалыптасуы, теңіз конструкциясының
айналасында мұздардың қозғалысы;
температураның мезгіл аралық өзгергіштігінің жоғарылығы;
биологиялық өнімділігі жоғары аймақтардың , әсіресе Орал және Жайық
дельтасында , солтүстік жағалаудағы су өсімдіктерінде және кең байтақ
жағалаулық тайыз суларда болуы;
бағалы қызыл балық түрлерін қоса, әр түрлі балық түрлері жүретін,
көбейетін және қоныс аударатын басты аймақтардың болуы;
ұя салу мерзімінде, көктемгі-жазғы мерзімде немесе осы аудан бойынша
көктемде және күзде қоныс аударғанда жағалау аймақтарын пайдаланатын
халықаралық маңызы зор су құстарының көп санының болуы;
берілген аймақта күзден көктемге дейін тіршілік ететін және қыста мұз
үстінде көбейетін Каспий итбалықтарының популяциясының үлкен бөлігінің
болуы;
Солтүстік Каспий жоғарғы экологиялық сезімтал аймақ болып табылады.
Мұнда жағалаулық аймақта тіршілік ететін халықаралық маңызы бар құстарды,
балықтарды және қысқы мерзімде Каспий итбалықтарының жоғарғы популяциясын
қосқанда маңызды биоресурстар бар. 1974 жылы ҚазақССР министрлер кабинеті
Каспий теңізінің солтүстік аймағын табиғаты қорғалатын аймақ деп белгіледі,
бірақ бұл 1991 жылы зерттеуге мүмкүндік беретін жарлықпен өзгертілді.
Екі айқын көрінетін жыл мерзімі бар. Жазғы мерзім (мамыр-қазан) жоғарғы
температурамен сипатталады, қысқы (қараша-сәуір) мерзім төмен
температурамен және жағалауға жақын тұтас мұз жабынымен, Шығыс Түп-Қараған
да тұтас мұз жабынының үздік-үздік болуымен, сондай-ақ мұздар қозғалысымен
сипатталады. Объектіде орташа күндізгі температура амплитудасы +30, -30оС
аралығында. Экстремалды тұрақсыз температура диапазоны +40, -40оС
аралығында. Көктемде теңіз температурасының ең төменгі мәні орташа алғанда
наурызда -0,8оС, ал ең жоғарғы мәні орташа алғанда 24,7оС, бұл қыркүйекте
байқалады. Теңіз бетінің салқындауы тамыздың аяғында, қыркүйектің басында
басталады. Қысқы мұз жабыны әдетте қарашадан наурызға дейін сақталады.
Желдің орташа жылдық жылдамдығы 5-6мс. Қаңтардан сәуірге дейін желдің
ең жоғарғы жылдамдығы байқалады. Тарихи мәліметтер бойынша жел жылдамдығы
15мс –тан асып кететін жылына орташа алғанда 30-40 күн бар. Әдеби
мәліметтерге сәйкесті ең күшті борандарда солтүстік жел жылдамдығы 40мс.
Каспийдің солтүстік-шығысының бұлттылығы да айқын көрінетін мерзімдік
өзгергіштігі бар:
орташа алғанда қыста жағалаудағы бұлттылық ашық теңіз үстіндегі
бұлттылықтан төмен;
көктемде теңіз үстіндегі бұлттылықтың орташа балы жағалау үстіндегіден
төмен;
жазда жағалау үстіндегі бұлттылықтың орташа балы теңіз үстіндегіден
төмен;
Солтүстік Каспийдің шығыс жағалауы Каспий теңізінің басқа регионына
қарағанда құрғақ, себебі регионда жауын-шашынның көп түсуін қамтамасыз
ететін, Атлант мұхитының ылғалды ауа массасы әлсіз келеді. Соңғы 50 жылда
жауын-шашынның орташа жылдық түсу нормасы 210 мм құрады. Жауын-шашынның
түсу ұзақтығы қысқы айларда жауын-шашынның жалпы саны минималды болғанда
жоғары, ал қардың жаууы, мысалы боран болғанда максимумға жетеді.Жазда
жаңбырлар қысқа мерзімді, бірақ күшті. Теңіздің солтүстік-шығысында судың
салқын бетіне континенттен анағұрлым жылы ауа ағысының келуі себебінен
наурызбен сәуірде тұман түсуі анағұрлым жиі болады.Тұмандардың болуының
орташа ұзақтығы 7-8 сатыны құрайды.
Іс әрекет ету аймағы теңіз түбі жазық және иілген баурайлардан тұрады.
Солтүстік-шығыс Каспийдің балық жерінде су тереңдігі тайыз және тұрақсыз.
Солтүстік-шығыс Каспийдің 80%-ң тереңдігі 5 метрге жетпейді. Батыс Түп-
Қараған учаскісінде тереңдік 7-8 метрді, ал шығыс Түп-Қараған учаскесінде
3,6-4,8 метрді құрайды.Теңіздің орташа деңгейінің айтарлықтай ұзақ уақыт
тербелісі байқалады. Каспий теңізінің деңгеиі 1975 жылдан 1977 жылға дейін
3 метрге түскен, бірақ 1977-1994 жылдар аралығында 2,4 метрге көтерілген.
Орташа жылдық деңгейі 1995-1996 жылдары 0,2 метрге қысқарған, бірақ 1997-
1999 жылдары аралығында тұрақты болып қалған.
Сондай-ақ судың орташа мерзімдік деңгейі де өзгереді. Жазда орташа
алғанда су деңгейі теңіздің орта жылдық деңгейінен 0,2 метрге жоғары, қыста
0,1 метрге төмен және су мұз жамылып жатады. Астрономиялық судың көтерілуі
тәжірибеде болмайды.
Желдің әсерінен әдетте 0,5тәуліктен бірнеше тәулікке дейін болатын су
деңгейінің өзгеруі орын алады. Шығыс Түп-Қараған да 0,3-0,4 метр шегінде
болатын судың түсуімен көтерілуі жылына бірнеше рет болады. Толқын биіктігі
жел аумағынан, су тереңдігінен, теңіз деңгейінің рельефінен тікелей тәуелді
болады. Шығыс Түп-Қараған да ең үлкен толқын биіктігі 1-2 метрге дейін
бағаланады, ал Батыс Түп-Қараған да су тереңдігінің артуымен толқынның ең
үлкен биіктігі 2 метрден 3 метрге жетеді.
Қысқы мерзімде, желтоқсаннан наурызға дейін Каспий теңізінің солтүстік
бөлігі мұз жамылып жатады.
Қозғалатын мұздардың бөліктерінің қалыңдығы жолда кездесетін
кедергілерге түсіретін ең үлкен жүктемені анықтайды. Мұз қалыңдығы (әсіресе
қыста) 0,5 метрге жетуі мүмкүн және мұз қабаттары жел әсерінен болатын
қозғалыстан қалыңдығы үлкен мұздардың қалыптасуы мүмкін. Мұз жабынының
болуы толқын көтерілуін болдырмайды.
Бірақ жылылау қыс мерзімінде мұзды теңіз дауылдары болуы мүмкін.
Осындай дауылдар жағалау литологиясын бұзатын әсер тигізуі мүмкін.
Каспий теңізінің солтүстігінде, Қазақстан Республикасында Атырау,
Ақтау, Баутино қалаларында порттар бар. Әрбір порттың ерекшеліктеріне
байланысты Баутино портының көп артықшылығы бар:
жылдың он екі айында мұз болмайды, салыстырмалы түрде жұмыс учаскесіне
жақын жерде орналасқан, табиғи гаваньмен жақсы қорғалған;
тереңдігі жабдықтаушы кемелердің және қосымша теңіз транспортының жүріп
өтуіне жеткілікті;
қысқы мерзімнен басқа уақытта Еуропа елдерінен, Жайықтан келетін
кемелер үшін тікелей байланыс бар;
жұмыс күшінің тепе-тең нарқы бар;
Ақтаудан құрлық бойынша қосымша қамтамасыз ету мүмкіндігі, сондай-ақ
қысқы уақытта Жайыққа кемелердің шектеулі өтуін қоспағанда, жылдың он екі
айында теңізден қамтамасыз етілу мүмкіндігі;
Ақтауға жақын ақырғы темір жол бекетіне 100 км қашықтықта орналасқан;
жергілікті сумен қамтамасыз ету жеткілікті;
тікелей жақын жерде теңіз қамтамасыз ету базасы бар және оны кеңейтуге
жер жеткілікті;
бұрғылау шламдары үшін қалдықтарды пайдаға асыруға арналған учаскелерді
игеруге ыңғайлы жанында аймақтар бар;
Солтүстіл-батыс Қазақстанда, Ақтау, Атырау, Орал, Ақтөбе қалаларында
әуежайлар бар. Халықаралық байланыс Ақтау және Атырау әуежайларынан ТУ-
134, ТУ-154,АН-24 және Боинг-737 ұшақтарымен жүзеге асырылады. Көптеген
халық қоныстанған жерлерде тікұшақ қонатын алаңдар бар. Регионда адамдар
мен жүкті тасымалдаудың негізгі көлемі темір жол транспортының үлесіне
тиеді. Сондай-ақ Атырау мен Ақтау қалаларын, Баутино және Ақтау порттарын
қаламен байланыстыратын авто көлік жолдары бар. Бірақ жолдардың сапасының
төмендігінен авто көлік мүмкіндіктері шектелген. Атыраудан Баутиноға
дейінгі жол қазіргі уақытта өте төмен жағдайда, ал Ақтаумен Баутино
арасындағы жол қанағаттанарлық жағдайда. Шығыстан тасымалдау (Алматыдан)
қашықтықтың ұзақтығынан, жолдардың жағдайының төмендігінен тиімсіз.
Мұнайды, газды, өңделген өнімдерді және суды тасымалдауға арналған құбырлар
жүйесі регионда ең дамыған болып табылады. Құбыр желілері Батыс Қазақстан
мұнай кәсіпшіліктерін Ресеймен байланыстырады және көмірсутектерді шет
елдерге шығаруға қолданылады. Сондай-ақ мемлекет ішінде мұнайды
тасымалдауға арналған ішкі регионалдық құбыр жүйелері бар. Қосымша құбыр
желісі жүйелерінің құрылысы жоспарлануда.
Маңғыстау облысының солтүстігінде, Баутинода порттан басқа теңіз
жабдықтау базасы бар. Қазіргі уақытта теңіз жабдықтау базасында келесі
құрылымдар бар:
бөлінген, жылумен қамтамасыз етілген қоймалық бөлмелер;
құбырларға арналған стеллаждар;
ашық аспан астындағы қоймалар;
сұйық және құрғақ бұрғылау ерітінділеріне арналған механикаландырылған
қоймалар;
бұрғылау шламдарын өңдеуге арналған ;
29 бөлмесі, асханасы, кір жуатын бөлмесі бар 34 адамға арналған лагерь;
телекоммуникация жабдықтары және жарықтандыру мұнаралары;
өртке арналған сулар сыйымдылықтары;
10 кеңсе, аурухана және 6 кеңсе;
қоршаулар, қақпадар, дабыл жүйелері;
база аймағының шегінен тыс, солтүстігінде тік ұшақ алаңы;
Ақтау-Атырау пойыз жолдары;
Бұдан басқа теңіз базасы ауданында бұрғылау қалдықтарын өңдейтін
қондырғы бар. Регионда, Аташ ауылы маңында бермдермен жасанды аралдар
құрылысына жарамды әктастарды өндіруге арналған карьерлер бар.
1.3 Ұңғыма қимасының тау жыныстарының физико-механикалық
қасиеттері және олардың литологиялық- стратиграфиялық сипаттамасы
Қазіргі уақыттағы жұмысты құрастыру мерзіміне Түп-Қараған кен орнында
тереңдіктері 517м,4991м,4142м ШҚ-1,БҚ-1, ШҚ-2, үш ұңғыманы бұрғылау
аяқталған.
ШҚ-2 ұңғымасы туралы мәлімет өңделуде, сондықтан ұңғыманың ашылған
қимасының литолого-стратиграфиялық сипаттамасы карбонатты платформаның ішкі
бөлігінде орналасқан БҚ-1және ШҚ-1 екі іздеу ұңғымаларының нәтижелері,
[6,7,8,9] жұмыстары мәліметтері бойынша жүргізілген.
Түп-Қараған кен орнында ашылған шөгінді жыныстар төрттік,девон
шөгінділерінен тұрады. Стратиграфиялық бөлінуі 1.4.1 кестесінде –ШҚ-1
ұңғымасы бойынша 2000 жылдың тамызына дейінгі және БҚ-1 ұңғымасы бойынша
2001жылдың сәуіріне дейінгі зеріттелген жағдайы бойынша келтірілген .
Фамен ярусы көлеміндегі жоғарғы девондық шөгінділер органогенді-
сынықты, органогенді-детритовты және өсімдік қалдықты әктастардан жиналған.
Қиманың жоғарғы бөлігінде кристалл әктастардың үлесі артады. ШҚ-1
ұңғымасында ашылған шөгінділер қалыңдығы 328м. Таскөмір жүйесі екі бөлімнен
тұрады: турней, визей және серпухов ярустары кіретін төменгі және тек
башқұрт ярусы кіретін орта бөлім. Таскөмір жүйесінің шөгінділері
органогенді-сынықты, әртүрлі дәрежеде доломиттенген органогенді-детировты,
жартылай және толық доломиттенген әктастардан тұрады. Осы қиманың жыныстары
жарықты және жеткілікті битумды сипатта.
Кесте 1.4.1
Стратиграфиялық бөлу.
Ұңғыма туралы ақпарат Тау жынысының ШҚ-1
атауы ұңғымасы, түп
4500м.ротор
ал.- 43м
Ашылған стратиграфиялық аралықтар Жабын
Жүйе Бөлім Ярус Кіші ярус Карта бой-ша
Бор жоғарғы маастрих Құм, саздар 87
кампан Құм, саздар 270
сантон Саздар, құмдар725
Тургон-коньк Саздар, құмдар
Сеноман Саздар, құмдар
Төменгі Альб апт Саздар, құмдар
Юра жоғарғы волжа Саз, құмдар, 1245
оксфотд Саз, құмдар,
келловей алевролиттер 1550
төменгі бөлінбеген Саз, опока 2000
Триас жоғарғы бөлінбеген Саз 2500
Пермь жоғарғы бөлінбеген кунгур сазы Саз
төменгі кунгур Эвапориті Саз
Тұзы Саз
Базалангидриті Саз, опока 2520
Артин сазы Саз 2550
Тас орта башқұрт Солтүстік-келтмеСаз, құмдақтар2680
көмір н
краснополян алевролиттер, 2700
құмдар
Богдан Аргиллиттер 3000
Төменгі серпухов алевролиттер 3060
Жоғарғы Тізбекті кезек құмдақтар 3200
визей
Тұзды шельфтік алевролиттер 3300
фракция
Мергель құмдақтар 3480
фракциясы
Алексен Құмдақтар,
Орта визей Тақта тас жабын)алевролиттер 3600
Тақта тас Құмдақтар 3695
(табан)
бобриков Саз, опока 3800
Төменгі аргиллиттер 4500
визей
турней аргиллиттер
девон жоғарғы фамен аргиллиттер
Каспий Теңіз Консорциумі дайындаған. Төменде атқарылған жұмыстардың
көлемі және нәтижелері туралы
Орта визей жабынында НRZ қабатын сипаттайтын аргилиттермен қабаттасатын
сазды әктастардан тұрады. ҰГЗ кешені бойынша қабат гамма-каротаждың жоғарғы
мәнімен ерекшеленеді. Жоғарғы визей шөгінділерінде тағы екі сипаттамасы
бар: бірі- қабатты шельфтік фациялар, екіншісі-визейлік мергелдік
факциялар. Толық ашылған таскөмір қимасының қалыңдығы ШҚ-1 ұңғымасында
808м., жартылай ашылған БҚ-1 ұңғымасында 680м.
Перм жүйесі төменгі және жоғарғы бөлімдермен көрсетілген. Төменгіде
артин және кунгур ярустары ашылған, Артин шөгінділері сазды тақта
тастардың, әктастардың, аргилиттердің кезектесіпорналасуынан, кунгур ярусы
қабаттасатын ангидриттерден, кунгур галиттерінің саздарынан тұрады. Жоғарғы
перм қимасы алевролиттердің, құмтастардың, саздардың кезектесіп
орналасуынан тұрады. Перм шөгінділерінің қалыңдығы 1366 метрден (ШҚ-1) 2123
метрге (БҚ-1) дейін өзгереді, бұл тұзды құрылымның қосылуына қатысты
ұңғымалардың орналасуымен байланысты.
Жоғарғы перм шөгінділерінде үйлесімсіз жатқан мезозой шөгінділері
триас, юра және бор жастағы карбонатты, терригенді жыныстардан тұрады,
олардың қалыңдығы 2982 метрден (ШҚ-1) 1987 метрге (БҚ-1) дейін өзгереді.
Қиманың юра бөлігінде кеуектілігі жоғары құмтастар бар, өкінішке орай
бірінші ұңғымаларды бұрғылау нәтижелері бойынша мезозой жастағы
шөгінділерде мұнайгаздылық белгілері байқалмаған. Қалыңдығы 78-202 м.
палеоген және неоген шөгінділері жұмсақ саздардың, ұсақ құмның,
әктастардың, доломиттердің және гипс қабатшаларының қабаттасуынан тұрады.
1.4 Мұнайгазсуқабаты
Түп-Қараған алаңында ШҚ-1 ұңғымасымен визей шөгінділерін сынағанда
15.07.2000 жылы ОКИОК-қа мұнай кен орнының ашылғанын жариялауға мүмкүндік
берген бірінші мұнай ағысы алынды. Кейін бұл ШҚ-1 және БҚ-1 ұңғымаларында
башқұрт және визей шөгінділерінен мұнайдың өндірістік ағысы алынуымен
дәлелденді. Осы ұңғымалар бойынша сынамалар нәтижелерін, керндерді және
геофизикалық мәліметтерді өңдеу мағлұматтары ірі таскөмір-жоғарғы девон
карбонатты массивіне жиналған тұтас мұнай кеніші бар екенін болжауға
мүмкіндік береді (1.5.1, 1.5.2, 1,5.3 суреттер). Табиғи резервуарлық түрі
бойынша кеніш-массивті, қалыңдығы 70м.артин ярусының саз қабатымен
толығатын, қалыңдығы 1000-2000м. кунгур ярусының қалың галлогенді-
терригенді қақпағы мен экран тапқан. Кеніштің өндірістік өнімділігі
депрессия 25.67МПа болғанда 598м.тәу. Мұнай шығымы алынған, ШҚ-1
ұңғымасында 4238-4299м. (-4242.7—4303.4м.) аралығында жоғарғы визей
шөгінділерін сынау барысында анықталған. Кейін бұл башқұрт ярусы
шөгінділерінен алынған мұнай ағысымен дәлелденген. ШҚ-1 ұңғымасында 4038-
4074м. (-4043.7—4079.6м.) аралықта депрессия 51.83МПа болғанда шығым
654м.тәу., БҚ-1 ұңғымасында 4311-4428м. (-4323—4440м.) аралықта депрессия
28.3МПа болғанда шығым 666м,тәу. құраған. Резервуар үлгісінде су-мұнай
нұсқасы (СМН) 4620м. белгісінде алынған, ШҚ-1 және БҚ-1 ұңғымаларын
геофизикалық зерттеу өте жоғарғы орынды болжауға мүмкіндік береді. БҚ-1
ұңғымасында оның орны -4613.4м. болуы ықтимал, бірақ СМН аймағында
коллекторлардың қанығушылығының біртексіздігін ескере отырып оның орны
жоғары болуы мүмкін. БҚ-1 ұңғымасында коллекторлар қанығушылығы -4579м.
дейін бағаланады, төмен ҰГЗ кешені бойынша коллекторлар қанығушылығы
біртекті емес, өте жоғары мұнайға қаныққан коллекторлар бар, бірақ олар
қалдық деп бағаланады. БҚ-1 ұңғымасын 4567м. (-4579м.) тереңдіктен төмен
бұрғылағанда ертіндідегі газдың концентрациясының азауы қабаттың қанығу
сипаттамасының өзгеруін дәлелдейді. Дәл осы тереңдікте ультракүлгін
сәулелендірумен суретке түсіруде көмірсутекке қаныққан жыныстарға тән
түстің флюоресценцияның жоқ болуына дейін күрт өзгереді. СМН үлгісі үшін
шартты қабылданған тереңдіктен (-4620м.) төмен коллекторлардың қанығу
сипаттамасы БҚ-1 ұңғымасында тексерілген, бұл үшін МДТ көмегімен 4616м. (-
4628.5м.) тереңдіктен қабат флюидінің 6 сынамасы өңделген. Осы сынамалардың
кешенді талдамы меншікті салмағы 1.085гсм. Қабат суының бар екендігін
анықтады. Осылайша, осы нәтижелер негізінде СМН кеніш үшін -4611м. (шығыс
аймақ), -4579м. (батыс аймақ) тереңдіктерде жатыр, ШҚ-1 ұңғымасындағы
қысымның өзгеруі туралы мәліметтерді қайтадан талдау Шығыс Түп-Қараған
аймағы үшін СМН орнын өте жоғары болжам жасауға және оны барлық кеніш үшін
бірдей -4579м. тереңдікте деп қабылдауға мүмкіндік береді. Бірақ дәл
осындай болжамдарды болашақта да дәлелдеу керек. Қабат резервуарының үлгісі
Теңіз карбонаттық құрылысына, 2Д [5] сейсмикалық мәліметтеріне, БҚ-1, ШҚ-1
бұрғылау мәліметтерін ұқсас негіздеген. Түп-Қараған құрылымы ауданы
бойынша платформалық, борттық және бауырайлық бөліктерге, қимасы бойынша -
үш объектіге бөлінген. 1-ші объектіге башқұрт, серпухов және жоғарғы визей
жастағы шөгінділер кіреді. 2-ші объекті алдыңғысынан 14-16м. сазды тақта
тастармен бөлінген және оған орта-томен визей, турней шөгінділері кіреді.
3-ші объекті жоғарғы девон шөгінділерімен байланысқан. Барлық ашылған
карбонаттық құрылыс ауданы және қимасы бойынша өте біртексіз болады деп
болжануда, бұл бұрғыланған ұңғымалармен дәлелденген. Егер 1 және 2
объектілер арасындағы сазды бөлім (тақта тас HRZ) ауданы және қимасы
бойынша берік болса, онда қалған тығыз, өткізбейтін қабатшалар үзік-үзік
болады. Коллекторлардың таралуының күрделі сипаттамасы және қабатшалар
тығыздығының берік резервуарлардың әртүрлі бөліктерінің бірігуіне және
олардың тұтас кеніш массивіне айналуына мүмкіндік жасайды. 1-ші объекті
коллекторларының беріктігі жоғары, олардың үлесі 2 және 3 объектілерге
қарағанда көп. (1.4.1 кесте) Қалыңдығы 430-467м. 1-ші объектінің
геологиялық үлгісінде өткізгіштігі төмен қабаттармен бөлінген үш бөлім
[10] бар, олардың шегінде 14 қабат анықталған; Қалыңдығы 362м. 2-ші объект
бойынша (ШҚ-1 ұңғымасы мәліметтері) 10 қабат анықталған; 3-ші объектінің
ашылған қалыңдығы 328м., объектінің жабынындағы кеуектілігі төмен
қабаттарды және оның табанындағы бірнеше жұқа коллектор аралықтарын
қоспағанда бұлар негізінен тығыз жыныстар. Кеуектілігі төмен, үзік-үзік,
өндірістік бағасы және өнімділігі аз зерттелген көрші кен орындарда
анықталған мұнай кеніштеріндегі коллекторлардың қиманың осы бөлігіндегі аз
үлесі (НэфНоб=0.32) қазіргі уақытта өндірістік мәні бар көмірсутегі
кенішінің бар екендігіне нақты болжам жасауға және Түп- Бірақ, қиманың
девон бөлігіндегі көмірсутек кеніші бар екендігі жоққа шығарылмайды. 1 және
2 объектілер үлгілеріне қойылған коллекторлардың жалпы қалыңдығы
бұрғыланған ұңғымалар мәліметтерімен сай келеді, Осылай 1-ші объект бойынша
коллектор үлгісінде НэфНоб тең 0.796, 2-ші объектте - 0.400; ШҚ-1
ұңғымасында нақты түрде коллектор кеуектілігі 3% болғанда бұл қатынас
-0.703 және 0.385 (1.4. кесте). Мезозой кешені терригенді жыныстардан
тұрады. Оның шеңберінде бұрғыланған алғашқы ұңғымаларды ГЗ мәліметтері
бойынша өнімді қабаттар табылмаған. Қиманың юра бөлігінде кеуектілігі жақсы
коллекторларда кеуектілік коэффициенті 0.10-0.18 аралығында өзгереді, бұл
оны шламдарды және бұрғылау қалдықтарын көметін резервуар ретінде
қарастыруға мүмкіндік береді.
2 Технологиялық бөлім
2.1 Ұңғымада қиындықтар туатын интервалдарды анықтау
Ұңғыма сағасынан 230-770 м тереңдікке дейін каверн түзілуі мүмкін. 3800
м бастап өнімдік қабатқа дейін, яғни 4500 м тереңдікке дейін мұнайгаз пайда
болуы мүмкін. Сондықтан 3800 - 4500 м аралығында керн алынады, ары қарай
әрбір 25 м кернсіз өтуден кейін 8 м керн алынады.
Бұрғылаудың қалыпты процесінің бұзылуы геологиялық, техникалық және
технологиялық себептермен, сонымен қатар, ұйымдастыру сипатындағы
себептерменде тудыылуы мүмкін. Соңғы себептерге бұрғылау жұмыстарының
жұмысшы күштің жетіспеушілігінен, материалдар мен құралдардың, энергияның
болмауы, монтаждық жұмыстарда орын алған ақауларды жою жұмыстарымен
байланысты.
Қиындықтарды жою үшін бұрғылау ұжымдары көп мөлшерде уақытын және
материалдық құралдарды жұмсайды, бұл бұрғылау жұмыстарының технико-
экономикалық көрсеткіштерін төмендетеді.
Қиындықтар деп ұңғы құрылысының қалыпты жұмыс процесінің бұзылуын
түсінеді. Бұрғылау барысында орын алған қиындықтар оны жою және бұрғылау
жалғастыру үшін кезек күттірмейтін және тиімді іс-шараларды қабылдауды
талап етеді. Апаттармен салыстырғанда қиындықтар ұңғыны салу процесіндегі
үзілістермен байланысты болмайды [9].
Бұрғылау барысындағы апат деп ұңғы оқпанын салу бойынша жұмыстарды
тоқтататын ұңғы оқпанындағы күтпеген жағдайдың орын алуын түсінеді. Сонымен
қатар, технологиялық циклге кірмейтін арнайы жұмыстар арқылы пайда болған
кедергілерді жоймай ұңғы ұрылысын жалғастыруға болмайды. Апаттарды жою
бойынша орындалатын арнайы жұмыстар - апаттық жұмыстар деп аталады.
Бұрғылау кезіндегі апаттар және онымен байланысты апаттық жұмыстар
өндірістік емес жұмыс уақытын жоғалтуға, еңбек қорларын орынсыз қолдануға,
айтарлықтай материалдық және қаржылық шығындарға алып келеді.
Ұңғыны бекітуде орын алатын мұнайгаз пайда болулары қиындықтың күрделі
түрі болып табылады.
2.2 Жуу сұйықтығының қасиеттері мен типі
0-2300 м аралықта бұрғылау ерітіндісінің қасиеттері: меншікті салмағы γ
= 1150-1170 кгм3; тұтқырлығы Т = 35-40 сек; су берілісі В = 10-12 см330
мин; қабық К = 1,5 мм; құм п = 2 % дейін; ығысудың статикалық кернеуі СНС
110 = 20-40, жабысқақтығы = 0,200-0,300; рН = 7-8; 0-150 м аралықта өңдеу
– Гипан. 150-850 м аралықта – Барит, графит.
Бұл аралықта бұрғылаумен ашылатын қима жоғары минералданған
хлоркальцийлі типті реликті судан тұратын саздалған коллекторлы. Өнімдік
қабаттардың коллекторлық қасиеттерін барынша сақтау мақсатында бұрғылау
ерітіндісіне ингибирлеуші эффект бойынша жоғары талаптар қойылады. Бұл
талаптар бұрғылау ерітіндісінің фильтраты - коллектор жүйесінде ионалмасу
процестерімен түсіндіріледі. Бұл талаптарға дисперсияланбайтын полимерлі
ингибирлеуші бұрғылау ерітіндісі жауап береді. ингибирлеуші қосымша ретінде
КСl қолданылады, ал бұрғыланған тау жыныстарын флокуляциялау үшін полимер
қолданылады.
2300-4500 м аралықта бұрғылау ерітіндісінің қасиеттері: меншікті
салмағы γ = 1150-1170 кгм3; тұтқырлығы Т = 30-35 сек; су берілісі В = 6-8
см330 мин; қабық К = 1-0,5 мм; құм п = 0,5 % дейін; ығысудың статикалық
кернеуі СНС 110 = 1640, жабысқақтығы 0,150-0,250; рН = 9-10; 0-150 м
аралықта өңдеу – гипан+кальцинирлі сода.
Өңдеу рецептурасы және бұрғылау ерітіндісінің параметрлері берілген
ауданда алдын бұрғыланған ұңғымалардағы нақты мәліметтерді талдау негізінде
қабылданған.
2.3 Ұңғыманың конструкциясы
Ұңғыма диаметрлерін есептеуде МЕСТ 632-80 шегендеу құбырларының
нормасына және МЕСТ 20692-80 шарошкалы қашау нормаларына сүйенеді.
Шегендеу тізбегін бұрғылауға қашау диаметрін анықтау жалғастырғыш
муфтаның сыртқы диаметрі бойынша шегендеу тізбегі ұңғыма оқпанына
регламенттелген радиал саңылаумен еркін кіріп шығатындай етіп
анықталады.
Пайдалану тізбегі үшін жалғастырушы муфтаның сыртқы диаметрін
dм.п.=166мм деп қабылдап аламыз.
Есептеулер келтірілген әдістеме бойынша жүргізілген.
Пайдалану тізбегін бұрғылауға арналған қашау диаметрі.
Пайдалану бағана
Дэкс = 114.3мм пайдалану баганасы кұбырының диаметрі
Dд.р = dм.н + 2δ, мм
(2.3.1)
мұндағы, Dд.р – қашаудың есептемелі диаметрі (мм)
dм.э – түсірілетін құбырлар тізбегінің
муфтасының
диаметрі, (мм)
δ – ұңғыма оқпаны мен шегендеу тізбегі
муфтасының
диаметрлерінің минимал мүмкін айырмашылығы,
(мм)
МЕСТ 20692-80 бойынша жақын нормаланған қашау диаметрін
анықтаймыз.
Dқаш.п =139,7 мм
Екінші аралық тізбектің ішкі диаметрін анықтаймыз
Dқаш = Dқаш + 2 ø, мм
(2.3.2)
мұндағы, ∆ - қашау мен шегендеу құбыры қабырғасы арасындағы
радиал саңылау, ∆ = 5 мм.
Аралық ішкі есептемелі диаметрі
Dі.а = Dқаш.п + 2 ø ø=15,8
Аралық сыртқы есептемелі диаметрі
мұндағы δ =7,3 мм
МЕСТ 632-80 бойынша шегендеу тізбегінің нормаланған диаметрі
максиал мүмкін қабырға қалыңдығы δпр = 15,9 мм, аралық тізбектің
диаметрі dпр = 219,1 мм.муфтаның сыртқы диаметрі dм = 231,8 мм,
Аралық тізбекті бұрғылауға қажетті қашаудың есептемелі диаметрі.
мұндағы 2δ = 20 мм
Бірінші аралық тізбектің ішкі диаметрін анықтаймыз
Dқаш = Dқаш + 2 ø, мм (2.3.3)
мұндағы, ∆ - қашау мен шегендеу құбыры қабырғасы арасындағы
радиал саңылау, ∆ = 5 мм.
Аралық ішкі есептемелі диаметрі
Dі.а = Dқаш.п + 2 ø ø=15,8
Аралық сыртқы есептемелі диаметрі
мұндағы δ =7,6 мм
МЕСТ 632-80 бойынша шегендеу тізбегінің нормаланған диаметрі
максиал мүмкін қабырға қалыңдығы δпр = 15,9 мм, аралық тізбектің
диаметрі dпр = 219,1 мм.муфтаның сыртқы диаметрі dм = 231,8 мм,
Аралық тізбекті бұрғылауға қажетті қашаудың есептемелі диаметрі.
мұндағы 2δ = 20 мм
Кондуктордың ішкі есептемелі диаметрі
Dі.к = Dқаш.а + 2ø ø=15,8
Кондуктордың сыртқы есептемелі диаметрі
Мұндағы
МЕСТ 632-80 бойынша шегендеу тізбегінің нормаланған диаметрі
максиал мүмкін қабырға қалыңдығы δпр = 16,5 мм, кондукиор тізбектің
диаметрі dкон = 298,5 мм. муфтаның сыртқы диаметрі dм = 323,9 мм,
Кондуктордың бұрғылауға қажетті қашаудың есептемелі диаметрі
мұндағы 2δ = 20 мм
МЕСТ 20692-80 бойынша жақын нормаланған қашау диаметрін
анықтаймыз.
Бағыттауыштың ішкі есептемелі диаметрі
ø=15,8
МЕСТ 632-80 бойынша шегендеу тізбегінің нормаланған диаметрі
максимал мүмкін қабырға қалыңдығы δпр = 12 мм, бағыттауыш тізбектің
диаметрі dнапр = 377 мм.муфтаның сыртқы диаметрі dм = 473,1 мм,
Бағыттауыштың сыртқы есептемелі диаметрі
Бағыттауышты бұрғылағанға қажетті қащау диаметрі
мұндағы 2δ = 30 мм
МЕСТ 20692-80 бойынша жақын нормаланған қашау диаметрін
анықтаймыз.
Ұңғы конструкциясын таңдап және жобалап болған соң [13] келтірілген
әдістемелер бойынша қашаудың типтік өлшемін таңдаймыз.
Кесте 1.4.6
Қашаудың типтік өлшемдері және қашаулар санын есептеу
Бұрғылау Метраж,мҚашау Қашау Қашау Қашау Жобаланатын
интервалы диаметрі маркасы түрі саны бұрғылау
әдісі
43-87 44 444.5 МС-ЦВ МС 1 Роторлық
87-270 183 349.2 М-ЦВ М 1
270-725 658 269.9 4
725-1550 1072 269.9 С-ГНУ С 7
1550- 2000500 190,5 М-ЦВ М 3
2000-2500 20 190,5 МС-ЦВ С 1
2500-2520 30 190,5 Т-ПВ Т 1
2520-3480 1050 190,5 МСЗ-ГАУ МСЗ 7
3480-4500 900 139,7 МС-ЦВ МС 6
2.4 Тау жынысы қимасының физико-механикалық қасиеттерін талдау
Бірінші тау жынысының қалыңдығы 43-87м болды. Оның геологиялық белгілеу
индексі . Оның тығыздығы 2,2-2,02гм3 тең болды. Кеуектілігі 25% кем
болмау керек. Проницаемостылығы 1000-700 мД аралығында болуы керек.
Саздылығы 15% болады. Ал, корбанаттылығы 5-20 аралығында болуы керек. Тұзды
болмауы керек. Тұтастылығы 3,5-1,5% арасында болуы қажет. Қаттылығы 40-150
кгссм2. Қабатқа таралуы5-6 аралығында болады. Ал, абразивтілігі 5 арасында
жатады. Кәсіптік классификация бойынша тау жыныстарының категориясы орташа
болады. Ал, Пуассон коэффициенті 0,27 болады. Юнг модулі 200 кгс см2.
Гидротациялық тығыздықтың өзгеруі 0,16 аралығында болады.
Бұрғылаудың келесі сатысында 87-270 м аралығында саздар,құмдар жынысы
кездесті. Оның геологиялық белгілеу индексі K1 nс1arl. Оның тығыздығы 1,85-
2,02 гм3 тең болды. Кеуектілігі 30% кем болмау керек. Проницаемос-тылығы
1000мД аралығында болуы керек. Саздылығы 3 % болады. Ал, корбанаттылығы (1
аралығында болуы керек. Тұзды болмауы керек. Тұтас-тылығы 3,5-1,5% арасында
болуы қажет. Қаттылығы қабатқа таралуы 7-8 аралығында болады. Ал,
абразивтілігі3-4 арасында жатады. Кәсіптік классификация бойынша тау
жыныстарының категориясы қатты болады. Ал, Пуассон коэффициенті 0,27
болады. Юнг модулі 500 кгс см2. Гидротациялық тығыздықтың өзгеруі 0,16-
0,75 аралығында болады.
Бұрғылаудың келесі сатысында 270-725 м аралығында саз,құмдар жынысы
кездесті. Оның геологиялық белгілеу индексі K1 a- al3. Оның тығыздығы
1,80-2,02гм3 тең болды. Кеуектілігі 30% кем болмау керек.
Проницаемостылығы 1000 мД аралығында болуы керек. Саздылығы 5% болады. Ал,
корбанаттылығы (1 аралығында болуы керек. Тұзды болмауы керек. Тұтастылығы
1,5-3,5% арасында болуы қажет. Қаттылығы Қабатқа таралуы 4-5 аралығында
болады. Ал, абразивтілігі 3-5арасында жатады. Кәсіптік классификация
бойынша тау жыныстарының категориясы орташа қатты болады. Ал, Пуассон
коэффициенті 0,5 болады. Юнг модулі 200 кгс см2. Гидротациялық
тығыздықтың өзгеруі 0,16- 0,75 аралығында болады.
Бұрғылаудың келесі сатысында 725-1245 м аралығында алевролит жынысы
кездесті. Оның геологиялық белгілеу индексі K1-2 al6 -c. Оның
тығыздығы1,85-2,02гм3 тең болды. Кеуектілігі 30% кем болмау керек.
Проницаемостылығы 1000 мД аралығында болуы керек. Саздылығы 5% болады. Ал,
корбанаттылығы (1 аралығында болуы керек. Тұзды болмауы керек. Тұтастылығы
1,5-3,5% арасында болуы қажет. Қаттылығы Қабатқа таралуы 3-6аралығында
болады. Ал, абразивтілігі 3-5арасында жатады. Кәсіптік классификация
бойынша тау жыныстарының категориясы орташа қатты болады. Ал, Пуассон
коэффициенті 0,27болады. Юнг модулі 500 кгс см2. Гидротациялық
тығыздықтың өзгеруі 0,16- 0,75 аралығында болады.
Бұрғылаудың келесі сатысында 1245-1550 м аралығында саз,опока жынысы
кездесті. Оның геологиялық белгілеу индексі K2 t2-мn1. Оның тығыздығы1,98-
1,76гм3 тең болды. Кеуектілігі 30% кем болмау керек. Проницаемостылығы
1000 мД аралығында болуы керек. Саздылығы 5% болады. Ал, корбанаттылығы (1
аралығында болуы керек. Тұзды болмауы керек. Тұтастылығы 3,5-1,5% арасында
болуы қажет. Қаттылығы Қабатқа таралуы 3-4аралығында болады. Ал,
абразивтілігі 3-5 арасында жатады. Кәсіптік классификация бойынша тау
жыныстарының категориясы орташа қатты болады. Ал, Пуассон коэффициенті 0,5
болады. Юнг модулі 200 кгс см2. Гидротациялық тығыздықтың өзгеруі 0,75
-0,16 аралығында болады.
Бұрғылау барысында 1550-2000м аралығында саз жынысы кездесті. Оның
геологиялық белгілеу индексі . Оның тығыздығы 1,85-2,02гм3 тең болды.
Кеуектілігі 30% кем болмау керек. Проницаемостылығы 1000 мД кем болмауы
керек. Саздылығы 3% болады. Ал, корбанаттылығы 1 кіші болуы керек. Тұзды
болмауы керек. Тұтастылығы 1,5-3,5% арасында болуы қажет. Қаттылығы 10-40
кгссм2. Қабатқа таралуы 7-9 аралығында болады. Ал, абразивтілігі 7-10
арасында жатады. Кәсіптік классификация бойынша тау жыныстарының
категориясы өте қатты болады. Ал, Пуассон коэффициенті 0,27 болады. Юнг
модулі 500 кгс см2. Гидротациялық тығыздықтың өзгеруі 0,16-0,75 аралығында
болады.
Бұрғылаудың келесі сатысында 2000-2500 м аралығында саз,опока жынысы
кездесті. Оның геологиялық белгілеу индексі K1 nс1. Оның тығыздығы2,15-
2,15гм3 тең болды. Кеуектілігі 30% кем болмау керек. Проницаемостылығы
1000 мД аралығында болуы керек. Саздылығы 5% болады. Ал, корбанаттылығы (1
аралығында болуы керек. Тұзды болмауы керек. Тұтастылығы 3,5% арасында
болуы қажет. Қаттылығы Қабатқа таралуы 4-5аралығында болады. Ал,
абразивтілігі 5 арасында жатады. Кәсіптік классификация бойынша тау
жыныстарының категориясы орташа қатты болады. Ал, Пуассон коэффициенті 0,5
болады. Юнг модулі 500 кгс см2. Гидротациялық тығыздықтың өзгеруі 0,75
-0,16 аралығында болады.
Бұрғылау барысында 2500-2520м аралығында саз кездесті. Оның
геологиялық белгілеу индексі. K1 nс3ar. Оның тығыздығы 2,2-2,02тм3 тең
болды. Кеуектілігі 25% кем болмау керек. Проницаемостылығы 1000 мД кем
болмауы керек. Саздылығы 15% болады. Ал, корбанаттылығы 5-20 кіші болуы
керек. Тұзды болмауы керек. Тұтастылығы 3-1,0% арасында болуы қажет.
Қабатқа таралуы 4-5аралығында болады. Ал, абразивтілігі 3-4 арасында
жатады. Кәсіптік классификация бойынша тау жыныстарының категориясы орташа
қатты болады. Ал, Пуассон коэффициенті 0,27 болады. Юнг модулі 200 кгс
см2. Гидротациялық тығыздықтың өзгеруі 0,16-0,16 аралығында болады.
Бұрғылаудың келесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Нормативті
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Белгілеулер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 Геологиялық бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...
2 Технологиялық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..
2.1 Ұңғымада қиындықтар туатын интервалдарды
анықтау ... ... ... ... ... ...
2.2 Жуу сұйықтығының қасиеттері мен
типі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Ұңғыманың
конструкциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
2.4 Тау жынысы қимасының физико-механикалық қасиеттерін талдау ... ..
2.5 Ұңғыма қабаттарын бұрғылану бойынша интервалдарға
бөлу ... ... ... ..
2.6 Қашау түрін және оның шаю түйінін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.7 Бұрғылау тәсілін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
2.8 Бұрғылау бағанасын есептеу және жабдықтауды
негіздеу ... ... ... ... ... .
2.9 Бұрғылау режимін жобалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.10 Бұрғылау тізбегін беріктікке
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.11 Ұңғыма профилін жобалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.12 Ілмектегі жүктемені есептеу. Бұрғылау қондырғысын
таңдау ... ... ... .
2.13 Геологиялық-техникалық нарядты
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.14 Бұрғыдағы апаттар мен
қиыншылықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.15 Жеке тапсырма
(СӨЗЖ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
3Еңбекті қорғау және тіршілік
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4 Экономика және бизнесті
жоспарлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5 Қоршаған ортаны
қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
6
Автоматика ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
Түйіндеме (екі тілдегі қысқаша
қорытынды) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..
Тіркемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Спецификациялар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...
Нормативтік сілтемелер
1. СТ РК 1252-2004 (ИСО 10400:1993, MOD). Промышленность нефтяная и
газовая. Формулы и расчеты по определению характеристик обсадных,
насосно-компрессорных, бурильных и трубопроводных труб.
2. CT PK 1253-2094 (ИСО 14310:2001, MOD). Промышленность нефтяная и
газовая. Скважинное оборудование. Пакеры и пробки-мосты.
3. СТ РК 1254-1-2004 (ИСО 15136-1-2001, MOD). Оборудование
скважинное для нефтяной и газовой промышленности. Системы
глубинных насосов с полостью для механизированной добычи. Часть
1. Насосы.
4. СТ РК 1256-2004 (ИСО 10405-2000,. NEQ). Промышленность нефтяная и
газовая. Буровые растворы. Лабораторные испытания.
5. СТ РК 1258-1-2004 (ИСО 10426-1-2000 NEQ). Промышленность нефтяная
и газовая. Цементы и материалы для цементирования скважины. Часть
1. Технические условия.
6. СТ РК 1259-2004 (ИСО 10428-1993, NEQ). Промышленность нефтяная и
газовая. Насосные штанги (укороченные, насосные шланги,
полированные штоки глубинного насоса, муфты и переводники).
Технические условия.
7. СТ РК 1260-2004 (ИСО 10431-1993, NEQ) Промышленность нефтяная и
газовая. Насосные установки. Технические условия.
8. СТ РК 1260-2004 (ИСО 10431-1993, NEQ). Нефтяная и газовая
промышленность. Буровое и эксплуатационное оборудование,
подъемное оборудование.
9. СТ РК 1264-2004 (ИСО 13678-2000, MOD). Нефтяная и газовая
промышленность. Оценка и испытание резьбовых соединений для
обсадных, насосно-компрессорных труб и трубопроводов.
10. СТ РК 1266-2004 (ИСО 16070-2001, MOD). Промышленность нефтяная и
газовая. Оборудования для бурения скважин. Оправка для
посадочного ниппеля и посадочный ниппель.
Анықтамалар
Бағыттауыш - сағаның шайылуынан қорғаныс, бұрғылау ерітіндісінің
шығатын ағысының циркуляциялау жүйесіне канализациясы ретінде қолданылады.
Кондуктор - жер асты суларының тегеурінді қабаттарын жабу үшін және
сағада грифон түзілуге жол бермеу үшін қолданылады. Түсірілу тереңдігі
ұңғыманың нақты ашылған қимасы бойынша анықталады.
Аралық тізбек - турон-сенон шөгіндісінің жоғарғы бөлігіндегі тұрақсыз
жыныстарды жабу үшін және лақтырылуға қарсы жабдықты орнату үшін
қолданылады.
Пайдалану тізбегі - мұнай және мұнайгаз қабаттарын жауып, ажырату үшін
және оларды тізбекте сынау үшін.
Ұңғыма бойынша уақытылы тасымалдау мен бұрғылау процесінде кернді
сақтау және тау жыныстарының массивінен үзуді қабылдауды қамтамасыз ететін
аспаптарды керн қабылдауыш немесе колонкалы аспаптар деп атайды.
Тіршілік қауіпсіздігі дегеніміз тиісті заң және басқа да нормативтік
актілердің негізінде еңбек процесінде адамның қауіпсіздігін, денсаулығымен
жұмыс қабілетін сақтауды қамтамасыз ету, әлеуметтік – экономикалық
ұйымдастыру, техникалық және емдеу туралы аурудың алдын алу шарасын
белгілейді.
Коллекторды қалыптастыратын ең көп орналасқан минерал кремнезем деп
аталады.
Бұрғылау режимі деп субъективті факторлар кешенін түсінеді. Олар тау
жынысын бұзушы құралдың ұңғыма түбінде тиімді жұмысын анықтайды. Осы
факторлардың әрқайсысы режимдік параметрлер деп аталады
Еңбекті қорғау міндеті адам өмірінің қызметінің қалыпты шарттарын
қамтамасыз ету, адамды және табиғи ортаны нормативті – мүмкін деңгейден
асатын қауіпті және зиянды факторлар әсерінен қорғау болып табылады
Аумақ 2 – ауаның немесе газдың өрт қауіпті қоспаларының пайда болу
мүмкіндігі өте аз, ал пайда болған жағдайда да аз уақыт көлемде бөлінетін
кеңістік.
Жерсілкінісі – жерасты соққылары мен жер бетінің дірілдеуі және көп
көлемдегі энергия бөлінулер болатын жердің ішкі күшінің қуатты білінулері.
Техникалық бұрғылау жылдамдығы – ұңғыманы бұрғылауда техникалық қажетті
жұмыстар өнімділігін сипаттайтын көрсеткіш.
Автоматтандыру іс – әрекеттерін атқаратын құралдар техникалық
сипаттамалары, метрологиялық көрсеткіштері жоғары, пайдалану мерзімі ұзақ,
қазіргі заманның талаптарына сай приборлардан, кешендерден құрылуы тиіс.
Белгілер мен қысқартулар
ЖК – жалпы көрініс;
ОҚО ҒТК – Оңтүстік Қазақстан облысының ғылыми техникалық
кітапханасы;
СК - керн алғыш снаряд;
АБҚ – ауырлатылған бұрғылау құбыры;
СНиП - санитарлық норма және ереже;
МЕСТ – мемлекеттік стандарт;
АҚ – ашық қоғам;
ОҚМУ – Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті;
КТД - колонкалы турбиналы қашау;
КТО – көтеру – түсіру операциялары;
МРП - төлемнің айлық есебі.
ББ – белгі бергіштер;
СИ – санды индикаторлар;
АИ – аналогты индикаторлар;
ЖР – жекеленген реттегіштер;
БСП – басқару станциялары және панелдері;
БТ – бейнетерминал;
ДБ – диспетчерлік шұғыл байланыс аппаратурасы;
ӨСБ – өндірістік сөз дауысты байланыс аппаратурасы.
L - бұрғылау тереңдігі, м;
D - бұрғылау құбырлары жұмыс істейтін шегендеу құбырының диаметрі, мм;
n – қашаудың айналу жиілігі, айнмин;
Рд – қашауға түсірілетін осьтік жүктеме, МН;
Dд - қашау диаметрі, мм;
γр – бұрғылау ерітіндісінің меншікті салмағы, кгм3;
lУБТ – АБҚ ұзындығы, м;
QУБТ – АБҚ салмағы, Н;
Fт – бұрғылау құбырының көлденең қимасының ауданы, м2;
К – үйкелу күшінің әсерін, бұрғылау ерітіндісінің қозғалысына кедергі
күші және инерция күштерінің әсерін ескеретін коэффициент;
QБ.Т. – бұрғылау құбырларының салмағы, Н;
Р0 – қашаудағы қысым, МПа;
Fк – құбыр каналының көлденең қимасының ауданы, 8.20 кестеден [5]
алынады, м2.
L – тізбек ұзындығы, м;
dн – бұрғылау құбырларының сыртқы диаметрі, м;
n – айналу жиілігі, айнмин.
Кіріспе
Қазақстан Республикасында жаңакен орындарынды игерумен бiрге басқа
өңделiп жатқан кен орындардан мұнай өндiрудi жалғастыра беру керек. Осыған
өңделiп жатқан Түп-Қараған кен орны жатады. Осыған байланысты өңдеу
процессiн дәлдендiру мен уақытылы таңдау таласты сұрақ тудырады.
Өзінің ғасырлық Қазақстан Республикасы мұнайымен зерттелген қорындарды
дамыту мақсаты көлемі бойынша отызыншы орынды, газ және конденсаттанан
бесінші, мұнай өндіру деңгейі бойынша дүние жүзінде жиырма сегізінші
орынды алатын дүние жүзінің ірі мұнай өндіретін елінің біріне айналды.
Қазақстан ТМД елдері ішінде зерттелген мұнай қоры және мұнай өндіру деңгейі
бойынша берік екінші орынға, ал конденсатпен газ қоры бойынша төртінші
орынға ие.
Қазақстан Республикасы қорлардың ірі шикізат базасына ие ғана емес
сонымен қатар айтарлықтай көп болжанған ресурстарға да ие.
Республиканың болжанған мұнайының алынатын қоры құрлықта 7,8
млрд.тоннаға бағаланады, мұнда олардың 23 Батыс Қазақстанда шоғырланған.
Республиканың болжанған газ қоры 7,1 трлн. метр кубке бағаланады.
Мұнай мен газдың үлкен перспективасын Каспий теңізінің Қазақстанға
тиісті секторы қойнауымен байланыстыруда. Каспий теңізінің солтүстік-шығыс
секторында Шығыс Түп-Қараған құрылымында барлама ұңғымалар бұрғылау
нәтижесінде мұнай мен газдың өндір-стік қоры анықталған.
Түп-Қараған кен орны 2000 жылы ашылған, ол Каспий теңізінің солтүстік-
шығыс бөлігінің шельфтік зонасында орналасқан.
Түп-Қараған кен орны Қазақстанда мұнай өндіру тәжірибесінде, Каспий
шельфінде игеріле бастаған алғашқы кен орын болып табылады. Өнімді
қабаттары 4500 метрде орналасқан, көмірсутектер қоры бағдар бойынша
7млрд.тонна мұнайды құрайды, қабат флюидінде қышқылды компоненттердің
(күкіртсутек, көмірқышқыл газы) мөлшері айтарлықтай. Осы берілген
факторлар жабдықтарды және әртүрлі кәсіпшілік арналудағы құбырларды
дайындайтын материалдарға қойылатын жоғары талаптарды, ұңғыма сағасын
жабдықтау және жабдықтардың барлық жүйесінің саңылаусыздығының қамтамасыз
етілуін бақылау және реттеудің сенімді жүйесін қолдануды анықтайды.
Солтүстік Каспийдің Түп-Қараған кен орнын игеру мен пайдалануда
қиындықтар туғызатын белгілі бір ерекшеліктері бар, ол теңіз деңгейінің
өзгеруімен, теңіз дауылдарымен, қысқы мерзімде мұздық жабынының болуымен,
сондай-ақ халықаралық маңызы бар био ресурстарға ие жоғарғы экологиялық
сезімталдығымен ерекшеленетін тайыз сулы аймағында орналасқан.
Жасанды аралдарды – бермдерді қолданумен жұмысын жүргізетін Түп-Қараған
кен орынындағы Сұңқар баржасы осы талаптарға сай мұнаймен газды
фонтандық тәсілмен игеруде. Болашақта уақыт өте келе игерудің фонтандық
тәсілі тоқтап Теңізлі тәсілге көшеді. Осыған сай Теңізлі тәсілдің
технологиялық жабдығын дұрыс таңдау кен орынынның экономикасына жақсы әсер
етеді Теңізлі. технологияны енгізу қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз
ететін талаптарға сай болуы керек. Ұсынып отырған дипломдық жоба осы
мәселелерді шешуге арналған.
1 Геологиялық бөлім
1. Тектоника
Түп-Қараған құрылымы тектоникалық тұрғыдан Каспий маңы ойпатының
борттық аймағының оңтүстік бөлігінде орналасқан (1.3.1сурет). Ол
оңтүстігінде Карпин қатпарлы белдеуімен, шығысында Урал тауларының
қатпарлы белдеуімен, ал солтүстік және батыс шекаралары Шығыс Еуропалық
материгінің (Орыс платформасы) шығыс шегімен қалыптасады.
Түп-Қараған карбонаттық құрылымы артин саздарымен және кунгур
тұздарымен бөлінген фамен (жоғарғы девон) ярусынан баликир (орта тас көмір)
ярусына дейінгі шөгінділермен көрсетілген. Алдыңғылары осында бар
көмірсутектер кеніші үшін қақпақ қызметін атқарады. Кен орынның геологиялық
үлгісі құрлықтағы ұқсас құрылымдар, атап айтқанда - Теңіз, Қаратон,
Королевская, Тәжіғали, Пустынная құрылымдары туралы мәліметтер негізінде
алынған және құрылымның шығыс, батыс бөліктеріндегі бұрғыланған Шығыс Түп-
Қараған -1, 2 және Батыс Түп-Қараған -1 ұңғымаларын бұрғылаумен
дәлелденген.
Крунгур тұздары шөгінділері бойынша (П1 қабатын көрсететін) Түп-Қараған
құрылымы беті үлкен дәрежеде тегіс және иілу бұрышы 50-60 күрт құламалы
иірімді кең платформа болып табылады [5].
Құрылымның екі кең платформалық
бөлігі бар: ені 15км ермен байланысқан Шығыс және Батыс Түп-Қараған .
Қалыптасқан тұзасты массив оңтүстік-батыстан солтүстік-шығысқа бағытталған
және оңтүстік-батыста -3800м. -4300м. тереңдіктен оңтүстік-батыс бағытта
иілген. Шекті тұйық изогипса анықталған 4950м. және Түп-Қараған ның
солтүстік-шығыс шекарасындағы ермен шектеледі, мұнда құрылым Қайраң
құрылымымен шектеседі. П1 қабатын кескіндейтін берілген изогипса бойынша
құрылымның тұйықталуы үш сейсмикалық профилдермен дәлелденген. Дөңес
амплитудасы 1000м. және өлшемдері 75х75км. ШҚ-1,БҚ-1 ұңғымаларын бұрғылау
мәліметтері бойынша құрылымдар құрылысы негізінен [6,7,8] дәлелденеді.
2Д сейсмобарлау жұмыстарының нәтижесі бойынша алынған П2 қабатын
(таскөмір карбонаттарыныңжабыны) кескіндейтін құрылымдық карта ШҚ-1
ұңғымасын бұрғылау мәліметтерімен анықталған болатын. 4620м. изогипса
шегінде құрылым өлшемі 75х75км. және дөңес амплитудасы 760м.
Cурет.1.1
Каспий маңы ойпатындағы Түп-Қараған кен орнының орналасуы
1.2 Жұмыс ауданының орогидрографиясы
Түп-Қараған кен орыны Каспий теңізінің солтүстік-шығыс бөлігінің
шельфтік аймағында орналасқан,ол әкімшілік жағынан Атырау облысына
қарайды.Кен орынның солтүстік-шығыс шекарасы Атырау қаласынан 75км
қашықтықта орналасқан. Аджип ККО іс-әрекеті аймағына Түп-Қараған кен орны
орналасқан акватория бөлігі ғана емес, сондай-ақ Атырау, Маңғыстау
облыстарының теңіз жағалаулары да кіреді. Осы аймақтың әкімшілік
орталықтары Атырау және Ақтау қалалары болып табылады. Осы аймақтардың
теңіз жағалауларына адамдардың қоныстануы біркелкі емес, жағалаудың өзін
мезгіл-мезгіл су басуымен байланыстың жоқтығынан аз қонысталған, бірақ
жағалаудың адамдар қоныстанған аймағында халықтың тығыздығы (квадрат
километрге 6 адамнан) обылыс бойынша қоныстануға (квадрат километрге 3-3,9
адамнан) қарағанда жоғары.
Балық шаруашылығы дамыған Урал дельтасы ауданында ауыл халқының
қоныстану тығыздығы тырмалы жоғары. Сондай-ақ мұнай-газ өндіру
региондарындада халықтың қоныстану тығыздығы анағұрлым жоғары.
Өндірістік іс-әрекеттің барысында жер қойнауын пайдаланушыға қиыншылық
тудыратын Солтүстік Каспийдің белгілі бір ерекшеліктері бар. Негізгі
ерекшеліктері мынадай:
тайыз сулы (0-10м);
түсінілуі қиын теңіз деңгейінің ұзақ уақыт өзгеруі;
қыс мезгілінде мұз жабынының қалыптасуы, теңіз конструкциясының
айналасында мұздардың қозғалысы;
температураның мезгіл аралық өзгергіштігінің жоғарылығы;
биологиялық өнімділігі жоғары аймақтардың , әсіресе Орал және Жайық
дельтасында , солтүстік жағалаудағы су өсімдіктерінде және кең байтақ
жағалаулық тайыз суларда болуы;
бағалы қызыл балық түрлерін қоса, әр түрлі балық түрлері жүретін,
көбейетін және қоныс аударатын басты аймақтардың болуы;
ұя салу мерзімінде, көктемгі-жазғы мерзімде немесе осы аудан бойынша
көктемде және күзде қоныс аударғанда жағалау аймақтарын пайдаланатын
халықаралық маңызы зор су құстарының көп санының болуы;
берілген аймақта күзден көктемге дейін тіршілік ететін және қыста мұз
үстінде көбейетін Каспий итбалықтарының популяциясының үлкен бөлігінің
болуы;
Солтүстік Каспий жоғарғы экологиялық сезімтал аймақ болып табылады.
Мұнда жағалаулық аймақта тіршілік ететін халықаралық маңызы бар құстарды,
балықтарды және қысқы мерзімде Каспий итбалықтарының жоғарғы популяциясын
қосқанда маңызды биоресурстар бар. 1974 жылы ҚазақССР министрлер кабинеті
Каспий теңізінің солтүстік аймағын табиғаты қорғалатын аймақ деп белгіледі,
бірақ бұл 1991 жылы зерттеуге мүмкүндік беретін жарлықпен өзгертілді.
Екі айқын көрінетін жыл мерзімі бар. Жазғы мерзім (мамыр-қазан) жоғарғы
температурамен сипатталады, қысқы (қараша-сәуір) мерзім төмен
температурамен және жағалауға жақын тұтас мұз жабынымен, Шығыс Түп-Қараған
да тұтас мұз жабынының үздік-үздік болуымен, сондай-ақ мұздар қозғалысымен
сипатталады. Объектіде орташа күндізгі температура амплитудасы +30, -30оС
аралығында. Экстремалды тұрақсыз температура диапазоны +40, -40оС
аралығында. Көктемде теңіз температурасының ең төменгі мәні орташа алғанда
наурызда -0,8оС, ал ең жоғарғы мәні орташа алғанда 24,7оС, бұл қыркүйекте
байқалады. Теңіз бетінің салқындауы тамыздың аяғында, қыркүйектің басында
басталады. Қысқы мұз жабыны әдетте қарашадан наурызға дейін сақталады.
Желдің орташа жылдық жылдамдығы 5-6мс. Қаңтардан сәуірге дейін желдің
ең жоғарғы жылдамдығы байқалады. Тарихи мәліметтер бойынша жел жылдамдығы
15мс –тан асып кететін жылына орташа алғанда 30-40 күн бар. Әдеби
мәліметтерге сәйкесті ең күшті борандарда солтүстік жел жылдамдығы 40мс.
Каспийдің солтүстік-шығысының бұлттылығы да айқын көрінетін мерзімдік
өзгергіштігі бар:
орташа алғанда қыста жағалаудағы бұлттылық ашық теңіз үстіндегі
бұлттылықтан төмен;
көктемде теңіз үстіндегі бұлттылықтың орташа балы жағалау үстіндегіден
төмен;
жазда жағалау үстіндегі бұлттылықтың орташа балы теңіз үстіндегіден
төмен;
Солтүстік Каспийдің шығыс жағалауы Каспий теңізінің басқа регионына
қарағанда құрғақ, себебі регионда жауын-шашынның көп түсуін қамтамасыз
ететін, Атлант мұхитының ылғалды ауа массасы әлсіз келеді. Соңғы 50 жылда
жауын-шашынның орташа жылдық түсу нормасы 210 мм құрады. Жауын-шашынның
түсу ұзақтығы қысқы айларда жауын-шашынның жалпы саны минималды болғанда
жоғары, ал қардың жаууы, мысалы боран болғанда максимумға жетеді.Жазда
жаңбырлар қысқа мерзімді, бірақ күшті. Теңіздің солтүстік-шығысында судың
салқын бетіне континенттен анағұрлым жылы ауа ағысының келуі себебінен
наурызбен сәуірде тұман түсуі анағұрлым жиі болады.Тұмандардың болуының
орташа ұзақтығы 7-8 сатыны құрайды.
Іс әрекет ету аймағы теңіз түбі жазық және иілген баурайлардан тұрады.
Солтүстік-шығыс Каспийдің балық жерінде су тереңдігі тайыз және тұрақсыз.
Солтүстік-шығыс Каспийдің 80%-ң тереңдігі 5 метрге жетпейді. Батыс Түп-
Қараған учаскісінде тереңдік 7-8 метрді, ал шығыс Түп-Қараған учаскесінде
3,6-4,8 метрді құрайды.Теңіздің орташа деңгейінің айтарлықтай ұзақ уақыт
тербелісі байқалады. Каспий теңізінің деңгеиі 1975 жылдан 1977 жылға дейін
3 метрге түскен, бірақ 1977-1994 жылдар аралығында 2,4 метрге көтерілген.
Орташа жылдық деңгейі 1995-1996 жылдары 0,2 метрге қысқарған, бірақ 1997-
1999 жылдары аралығында тұрақты болып қалған.
Сондай-ақ судың орташа мерзімдік деңгейі де өзгереді. Жазда орташа
алғанда су деңгейі теңіздің орта жылдық деңгейінен 0,2 метрге жоғары, қыста
0,1 метрге төмен және су мұз жамылып жатады. Астрономиялық судың көтерілуі
тәжірибеде болмайды.
Желдің әсерінен әдетте 0,5тәуліктен бірнеше тәулікке дейін болатын су
деңгейінің өзгеруі орын алады. Шығыс Түп-Қараған да 0,3-0,4 метр шегінде
болатын судың түсуімен көтерілуі жылына бірнеше рет болады. Толқын биіктігі
жел аумағынан, су тереңдігінен, теңіз деңгейінің рельефінен тікелей тәуелді
болады. Шығыс Түп-Қараған да ең үлкен толқын биіктігі 1-2 метрге дейін
бағаланады, ал Батыс Түп-Қараған да су тереңдігінің артуымен толқынның ең
үлкен биіктігі 2 метрден 3 метрге жетеді.
Қысқы мерзімде, желтоқсаннан наурызға дейін Каспий теңізінің солтүстік
бөлігі мұз жамылып жатады.
Қозғалатын мұздардың бөліктерінің қалыңдығы жолда кездесетін
кедергілерге түсіретін ең үлкен жүктемені анықтайды. Мұз қалыңдығы (әсіресе
қыста) 0,5 метрге жетуі мүмкүн және мұз қабаттары жел әсерінен болатын
қозғалыстан қалыңдығы үлкен мұздардың қалыптасуы мүмкін. Мұз жабынының
болуы толқын көтерілуін болдырмайды.
Бірақ жылылау қыс мерзімінде мұзды теңіз дауылдары болуы мүмкін.
Осындай дауылдар жағалау литологиясын бұзатын әсер тигізуі мүмкін.
Каспий теңізінің солтүстігінде, Қазақстан Республикасында Атырау,
Ақтау, Баутино қалаларында порттар бар. Әрбір порттың ерекшеліктеріне
байланысты Баутино портының көп артықшылығы бар:
жылдың он екі айында мұз болмайды, салыстырмалы түрде жұмыс учаскесіне
жақын жерде орналасқан, табиғи гаваньмен жақсы қорғалған;
тереңдігі жабдықтаушы кемелердің және қосымша теңіз транспортының жүріп
өтуіне жеткілікті;
қысқы мерзімнен басқа уақытта Еуропа елдерінен, Жайықтан келетін
кемелер үшін тікелей байланыс бар;
жұмыс күшінің тепе-тең нарқы бар;
Ақтаудан құрлық бойынша қосымша қамтамасыз ету мүмкіндігі, сондай-ақ
қысқы уақытта Жайыққа кемелердің шектеулі өтуін қоспағанда, жылдың он екі
айында теңізден қамтамасыз етілу мүмкіндігі;
Ақтауға жақын ақырғы темір жол бекетіне 100 км қашықтықта орналасқан;
жергілікті сумен қамтамасыз ету жеткілікті;
тікелей жақын жерде теңіз қамтамасыз ету базасы бар және оны кеңейтуге
жер жеткілікті;
бұрғылау шламдары үшін қалдықтарды пайдаға асыруға арналған учаскелерді
игеруге ыңғайлы жанында аймақтар бар;
Солтүстіл-батыс Қазақстанда, Ақтау, Атырау, Орал, Ақтөбе қалаларында
әуежайлар бар. Халықаралық байланыс Ақтау және Атырау әуежайларынан ТУ-
134, ТУ-154,АН-24 және Боинг-737 ұшақтарымен жүзеге асырылады. Көптеген
халық қоныстанған жерлерде тікұшақ қонатын алаңдар бар. Регионда адамдар
мен жүкті тасымалдаудың негізгі көлемі темір жол транспортының үлесіне
тиеді. Сондай-ақ Атырау мен Ақтау қалаларын, Баутино және Ақтау порттарын
қаламен байланыстыратын авто көлік жолдары бар. Бірақ жолдардың сапасының
төмендігінен авто көлік мүмкіндіктері шектелген. Атыраудан Баутиноға
дейінгі жол қазіргі уақытта өте төмен жағдайда, ал Ақтаумен Баутино
арасындағы жол қанағаттанарлық жағдайда. Шығыстан тасымалдау (Алматыдан)
қашықтықтың ұзақтығынан, жолдардың жағдайының төмендігінен тиімсіз.
Мұнайды, газды, өңделген өнімдерді және суды тасымалдауға арналған құбырлар
жүйесі регионда ең дамыған болып табылады. Құбыр желілері Батыс Қазақстан
мұнай кәсіпшіліктерін Ресеймен байланыстырады және көмірсутектерді шет
елдерге шығаруға қолданылады. Сондай-ақ мемлекет ішінде мұнайды
тасымалдауға арналған ішкі регионалдық құбыр жүйелері бар. Қосымша құбыр
желісі жүйелерінің құрылысы жоспарлануда.
Маңғыстау облысының солтүстігінде, Баутинода порттан басқа теңіз
жабдықтау базасы бар. Қазіргі уақытта теңіз жабдықтау базасында келесі
құрылымдар бар:
бөлінген, жылумен қамтамасыз етілген қоймалық бөлмелер;
құбырларға арналған стеллаждар;
ашық аспан астындағы қоймалар;
сұйық және құрғақ бұрғылау ерітінділеріне арналған механикаландырылған
қоймалар;
бұрғылау шламдарын өңдеуге арналған ;
29 бөлмесі, асханасы, кір жуатын бөлмесі бар 34 адамға арналған лагерь;
телекоммуникация жабдықтары және жарықтандыру мұнаралары;
өртке арналған сулар сыйымдылықтары;
10 кеңсе, аурухана және 6 кеңсе;
қоршаулар, қақпадар, дабыл жүйелері;
база аймағының шегінен тыс, солтүстігінде тік ұшақ алаңы;
Ақтау-Атырау пойыз жолдары;
Бұдан басқа теңіз базасы ауданында бұрғылау қалдықтарын өңдейтін
қондырғы бар. Регионда, Аташ ауылы маңында бермдермен жасанды аралдар
құрылысына жарамды әктастарды өндіруге арналған карьерлер бар.
1.3 Ұңғыма қимасының тау жыныстарының физико-механикалық
қасиеттері және олардың литологиялық- стратиграфиялық сипаттамасы
Қазіргі уақыттағы жұмысты құрастыру мерзіміне Түп-Қараған кен орнында
тереңдіктері 517м,4991м,4142м ШҚ-1,БҚ-1, ШҚ-2, үш ұңғыманы бұрғылау
аяқталған.
ШҚ-2 ұңғымасы туралы мәлімет өңделуде, сондықтан ұңғыманың ашылған
қимасының литолого-стратиграфиялық сипаттамасы карбонатты платформаның ішкі
бөлігінде орналасқан БҚ-1және ШҚ-1 екі іздеу ұңғымаларының нәтижелері,
[6,7,8,9] жұмыстары мәліметтері бойынша жүргізілген.
Түп-Қараған кен орнында ашылған шөгінді жыныстар төрттік,девон
шөгінділерінен тұрады. Стратиграфиялық бөлінуі 1.4.1 кестесінде –ШҚ-1
ұңғымасы бойынша 2000 жылдың тамызына дейінгі және БҚ-1 ұңғымасы бойынша
2001жылдың сәуіріне дейінгі зеріттелген жағдайы бойынша келтірілген .
Фамен ярусы көлеміндегі жоғарғы девондық шөгінділер органогенді-
сынықты, органогенді-детритовты және өсімдік қалдықты әктастардан жиналған.
Қиманың жоғарғы бөлігінде кристалл әктастардың үлесі артады. ШҚ-1
ұңғымасында ашылған шөгінділер қалыңдығы 328м. Таскөмір жүйесі екі бөлімнен
тұрады: турней, визей және серпухов ярустары кіретін төменгі және тек
башқұрт ярусы кіретін орта бөлім. Таскөмір жүйесінің шөгінділері
органогенді-сынықты, әртүрлі дәрежеде доломиттенген органогенді-детировты,
жартылай және толық доломиттенген әктастардан тұрады. Осы қиманың жыныстары
жарықты және жеткілікті битумды сипатта.
Кесте 1.4.1
Стратиграфиялық бөлу.
Ұңғыма туралы ақпарат Тау жынысының ШҚ-1
атауы ұңғымасы, түп
4500м.ротор
ал.- 43м
Ашылған стратиграфиялық аралықтар Жабын
Жүйе Бөлім Ярус Кіші ярус Карта бой-ша
Бор жоғарғы маастрих Құм, саздар 87
кампан Құм, саздар 270
сантон Саздар, құмдар725
Тургон-коньк Саздар, құмдар
Сеноман Саздар, құмдар
Төменгі Альб апт Саздар, құмдар
Юра жоғарғы волжа Саз, құмдар, 1245
оксфотд Саз, құмдар,
келловей алевролиттер 1550
төменгі бөлінбеген Саз, опока 2000
Триас жоғарғы бөлінбеген Саз 2500
Пермь жоғарғы бөлінбеген кунгур сазы Саз
төменгі кунгур Эвапориті Саз
Тұзы Саз
Базалангидриті Саз, опока 2520
Артин сазы Саз 2550
Тас орта башқұрт Солтүстік-келтмеСаз, құмдақтар2680
көмір н
краснополян алевролиттер, 2700
құмдар
Богдан Аргиллиттер 3000
Төменгі серпухов алевролиттер 3060
Жоғарғы Тізбекті кезек құмдақтар 3200
визей
Тұзды шельфтік алевролиттер 3300
фракция
Мергель құмдақтар 3480
фракциясы
Алексен Құмдақтар,
Орта визей Тақта тас жабын)алевролиттер 3600
Тақта тас Құмдақтар 3695
(табан)
бобриков Саз, опока 3800
Төменгі аргиллиттер 4500
визей
турней аргиллиттер
девон жоғарғы фамен аргиллиттер
Каспий Теңіз Консорциумі дайындаған. Төменде атқарылған жұмыстардың
көлемі және нәтижелері туралы
Орта визей жабынында НRZ қабатын сипаттайтын аргилиттермен қабаттасатын
сазды әктастардан тұрады. ҰГЗ кешені бойынша қабат гамма-каротаждың жоғарғы
мәнімен ерекшеленеді. Жоғарғы визей шөгінділерінде тағы екі сипаттамасы
бар: бірі- қабатты шельфтік фациялар, екіншісі-визейлік мергелдік
факциялар. Толық ашылған таскөмір қимасының қалыңдығы ШҚ-1 ұңғымасында
808м., жартылай ашылған БҚ-1 ұңғымасында 680м.
Перм жүйесі төменгі және жоғарғы бөлімдермен көрсетілген. Төменгіде
артин және кунгур ярустары ашылған, Артин шөгінділері сазды тақта
тастардың, әктастардың, аргилиттердің кезектесіпорналасуынан, кунгур ярусы
қабаттасатын ангидриттерден, кунгур галиттерінің саздарынан тұрады. Жоғарғы
перм қимасы алевролиттердің, құмтастардың, саздардың кезектесіп
орналасуынан тұрады. Перм шөгінділерінің қалыңдығы 1366 метрден (ШҚ-1) 2123
метрге (БҚ-1) дейін өзгереді, бұл тұзды құрылымның қосылуына қатысты
ұңғымалардың орналасуымен байланысты.
Жоғарғы перм шөгінділерінде үйлесімсіз жатқан мезозой шөгінділері
триас, юра және бор жастағы карбонатты, терригенді жыныстардан тұрады,
олардың қалыңдығы 2982 метрден (ШҚ-1) 1987 метрге (БҚ-1) дейін өзгереді.
Қиманың юра бөлігінде кеуектілігі жоғары құмтастар бар, өкінішке орай
бірінші ұңғымаларды бұрғылау нәтижелері бойынша мезозой жастағы
шөгінділерде мұнайгаздылық белгілері байқалмаған. Қалыңдығы 78-202 м.
палеоген және неоген шөгінділері жұмсақ саздардың, ұсақ құмның,
әктастардың, доломиттердің және гипс қабатшаларының қабаттасуынан тұрады.
1.4 Мұнайгазсуқабаты
Түп-Қараған алаңында ШҚ-1 ұңғымасымен визей шөгінділерін сынағанда
15.07.2000 жылы ОКИОК-қа мұнай кен орнының ашылғанын жариялауға мүмкүндік
берген бірінші мұнай ағысы алынды. Кейін бұл ШҚ-1 және БҚ-1 ұңғымаларында
башқұрт және визей шөгінділерінен мұнайдың өндірістік ағысы алынуымен
дәлелденді. Осы ұңғымалар бойынша сынамалар нәтижелерін, керндерді және
геофизикалық мәліметтерді өңдеу мағлұматтары ірі таскөмір-жоғарғы девон
карбонатты массивіне жиналған тұтас мұнай кеніші бар екенін болжауға
мүмкіндік береді (1.5.1, 1.5.2, 1,5.3 суреттер). Табиғи резервуарлық түрі
бойынша кеніш-массивті, қалыңдығы 70м.артин ярусының саз қабатымен
толығатын, қалыңдығы 1000-2000м. кунгур ярусының қалың галлогенді-
терригенді қақпағы мен экран тапқан. Кеніштің өндірістік өнімділігі
депрессия 25.67МПа болғанда 598м.тәу. Мұнай шығымы алынған, ШҚ-1
ұңғымасында 4238-4299м. (-4242.7—4303.4м.) аралығында жоғарғы визей
шөгінділерін сынау барысында анықталған. Кейін бұл башқұрт ярусы
шөгінділерінен алынған мұнай ағысымен дәлелденген. ШҚ-1 ұңғымасында 4038-
4074м. (-4043.7—4079.6м.) аралықта депрессия 51.83МПа болғанда шығым
654м.тәу., БҚ-1 ұңғымасында 4311-4428м. (-4323—4440м.) аралықта депрессия
28.3МПа болғанда шығым 666м,тәу. құраған. Резервуар үлгісінде су-мұнай
нұсқасы (СМН) 4620м. белгісінде алынған, ШҚ-1 және БҚ-1 ұңғымаларын
геофизикалық зерттеу өте жоғарғы орынды болжауға мүмкіндік береді. БҚ-1
ұңғымасында оның орны -4613.4м. болуы ықтимал, бірақ СМН аймағында
коллекторлардың қанығушылығының біртексіздігін ескере отырып оның орны
жоғары болуы мүмкін. БҚ-1 ұңғымасында коллекторлар қанығушылығы -4579м.
дейін бағаланады, төмен ҰГЗ кешені бойынша коллекторлар қанығушылығы
біртекті емес, өте жоғары мұнайға қаныққан коллекторлар бар, бірақ олар
қалдық деп бағаланады. БҚ-1 ұңғымасын 4567м. (-4579м.) тереңдіктен төмен
бұрғылағанда ертіндідегі газдың концентрациясының азауы қабаттың қанығу
сипаттамасының өзгеруін дәлелдейді. Дәл осы тереңдікте ультракүлгін
сәулелендірумен суретке түсіруде көмірсутекке қаныққан жыныстарға тән
түстің флюоресценцияның жоқ болуына дейін күрт өзгереді. СМН үлгісі үшін
шартты қабылданған тереңдіктен (-4620м.) төмен коллекторлардың қанығу
сипаттамасы БҚ-1 ұңғымасында тексерілген, бұл үшін МДТ көмегімен 4616м. (-
4628.5м.) тереңдіктен қабат флюидінің 6 сынамасы өңделген. Осы сынамалардың
кешенді талдамы меншікті салмағы 1.085гсм. Қабат суының бар екендігін
анықтады. Осылайша, осы нәтижелер негізінде СМН кеніш үшін -4611м. (шығыс
аймақ), -4579м. (батыс аймақ) тереңдіктерде жатыр, ШҚ-1 ұңғымасындағы
қысымның өзгеруі туралы мәліметтерді қайтадан талдау Шығыс Түп-Қараған
аймағы үшін СМН орнын өте жоғары болжам жасауға және оны барлық кеніш үшін
бірдей -4579м. тереңдікте деп қабылдауға мүмкіндік береді. Бірақ дәл
осындай болжамдарды болашақта да дәлелдеу керек. Қабат резервуарының үлгісі
Теңіз карбонаттық құрылысына, 2Д [5] сейсмикалық мәліметтеріне, БҚ-1, ШҚ-1
бұрғылау мәліметтерін ұқсас негіздеген. Түп-Қараған құрылымы ауданы
бойынша платформалық, борттық және бауырайлық бөліктерге, қимасы бойынша -
үш объектіге бөлінген. 1-ші объектіге башқұрт, серпухов және жоғарғы визей
жастағы шөгінділер кіреді. 2-ші объекті алдыңғысынан 14-16м. сазды тақта
тастармен бөлінген және оған орта-томен визей, турней шөгінділері кіреді.
3-ші объекті жоғарғы девон шөгінділерімен байланысқан. Барлық ашылған
карбонаттық құрылыс ауданы және қимасы бойынша өте біртексіз болады деп
болжануда, бұл бұрғыланған ұңғымалармен дәлелденген. Егер 1 және 2
объектілер арасындағы сазды бөлім (тақта тас HRZ) ауданы және қимасы
бойынша берік болса, онда қалған тығыз, өткізбейтін қабатшалар үзік-үзік
болады. Коллекторлардың таралуының күрделі сипаттамасы және қабатшалар
тығыздығының берік резервуарлардың әртүрлі бөліктерінің бірігуіне және
олардың тұтас кеніш массивіне айналуына мүмкіндік жасайды. 1-ші объекті
коллекторларының беріктігі жоғары, олардың үлесі 2 және 3 объектілерге
қарағанда көп. (1.4.1 кесте) Қалыңдығы 430-467м. 1-ші объектінің
геологиялық үлгісінде өткізгіштігі төмен қабаттармен бөлінген үш бөлім
[10] бар, олардың шегінде 14 қабат анықталған; Қалыңдығы 362м. 2-ші объект
бойынша (ШҚ-1 ұңғымасы мәліметтері) 10 қабат анықталған; 3-ші объектінің
ашылған қалыңдығы 328м., объектінің жабынындағы кеуектілігі төмен
қабаттарды және оның табанындағы бірнеше жұқа коллектор аралықтарын
қоспағанда бұлар негізінен тығыз жыныстар. Кеуектілігі төмен, үзік-үзік,
өндірістік бағасы және өнімділігі аз зерттелген көрші кен орындарда
анықталған мұнай кеніштеріндегі коллекторлардың қиманың осы бөлігіндегі аз
үлесі (НэфНоб=0.32) қазіргі уақытта өндірістік мәні бар көмірсутегі
кенішінің бар екендігіне нақты болжам жасауға және Түп- Бірақ, қиманың
девон бөлігіндегі көмірсутек кеніші бар екендігі жоққа шығарылмайды. 1 және
2 объектілер үлгілеріне қойылған коллекторлардың жалпы қалыңдығы
бұрғыланған ұңғымалар мәліметтерімен сай келеді, Осылай 1-ші объект бойынша
коллектор үлгісінде НэфНоб тең 0.796, 2-ші объектте - 0.400; ШҚ-1
ұңғымасында нақты түрде коллектор кеуектілігі 3% болғанда бұл қатынас
-0.703 және 0.385 (1.4. кесте). Мезозой кешені терригенді жыныстардан
тұрады. Оның шеңберінде бұрғыланған алғашқы ұңғымаларды ГЗ мәліметтері
бойынша өнімді қабаттар табылмаған. Қиманың юра бөлігінде кеуектілігі жақсы
коллекторларда кеуектілік коэффициенті 0.10-0.18 аралығында өзгереді, бұл
оны шламдарды және бұрғылау қалдықтарын көметін резервуар ретінде
қарастыруға мүмкіндік береді.
2 Технологиялық бөлім
2.1 Ұңғымада қиындықтар туатын интервалдарды анықтау
Ұңғыма сағасынан 230-770 м тереңдікке дейін каверн түзілуі мүмкін. 3800
м бастап өнімдік қабатқа дейін, яғни 4500 м тереңдікке дейін мұнайгаз пайда
болуы мүмкін. Сондықтан 3800 - 4500 м аралығында керн алынады, ары қарай
әрбір 25 м кернсіз өтуден кейін 8 м керн алынады.
Бұрғылаудың қалыпты процесінің бұзылуы геологиялық, техникалық және
технологиялық себептермен, сонымен қатар, ұйымдастыру сипатындағы
себептерменде тудыылуы мүмкін. Соңғы себептерге бұрғылау жұмыстарының
жұмысшы күштің жетіспеушілігінен, материалдар мен құралдардың, энергияның
болмауы, монтаждық жұмыстарда орын алған ақауларды жою жұмыстарымен
байланысты.
Қиындықтарды жою үшін бұрғылау ұжымдары көп мөлшерде уақытын және
материалдық құралдарды жұмсайды, бұл бұрғылау жұмыстарының технико-
экономикалық көрсеткіштерін төмендетеді.
Қиындықтар деп ұңғы құрылысының қалыпты жұмыс процесінің бұзылуын
түсінеді. Бұрғылау барысында орын алған қиындықтар оны жою және бұрғылау
жалғастыру үшін кезек күттірмейтін және тиімді іс-шараларды қабылдауды
талап етеді. Апаттармен салыстырғанда қиындықтар ұңғыны салу процесіндегі
үзілістермен байланысты болмайды [9].
Бұрғылау барысындағы апат деп ұңғы оқпанын салу бойынша жұмыстарды
тоқтататын ұңғы оқпанындағы күтпеген жағдайдың орын алуын түсінеді. Сонымен
қатар, технологиялық циклге кірмейтін арнайы жұмыстар арқылы пайда болған
кедергілерді жоймай ұңғы ұрылысын жалғастыруға болмайды. Апаттарды жою
бойынша орындалатын арнайы жұмыстар - апаттық жұмыстар деп аталады.
Бұрғылау кезіндегі апаттар және онымен байланысты апаттық жұмыстар
өндірістік емес жұмыс уақытын жоғалтуға, еңбек қорларын орынсыз қолдануға,
айтарлықтай материалдық және қаржылық шығындарға алып келеді.
Ұңғыны бекітуде орын алатын мұнайгаз пайда болулары қиындықтың күрделі
түрі болып табылады.
2.2 Жуу сұйықтығының қасиеттері мен типі
0-2300 м аралықта бұрғылау ерітіндісінің қасиеттері: меншікті салмағы γ
= 1150-1170 кгм3; тұтқырлығы Т = 35-40 сек; су берілісі В = 10-12 см330
мин; қабық К = 1,5 мм; құм п = 2 % дейін; ығысудың статикалық кернеуі СНС
110 = 20-40, жабысқақтығы = 0,200-0,300; рН = 7-8; 0-150 м аралықта өңдеу
– Гипан. 150-850 м аралықта – Барит, графит.
Бұл аралықта бұрғылаумен ашылатын қима жоғары минералданған
хлоркальцийлі типті реликті судан тұратын саздалған коллекторлы. Өнімдік
қабаттардың коллекторлық қасиеттерін барынша сақтау мақсатында бұрғылау
ерітіндісіне ингибирлеуші эффект бойынша жоғары талаптар қойылады. Бұл
талаптар бұрғылау ерітіндісінің фильтраты - коллектор жүйесінде ионалмасу
процестерімен түсіндіріледі. Бұл талаптарға дисперсияланбайтын полимерлі
ингибирлеуші бұрғылау ерітіндісі жауап береді. ингибирлеуші қосымша ретінде
КСl қолданылады, ал бұрғыланған тау жыныстарын флокуляциялау үшін полимер
қолданылады.
2300-4500 м аралықта бұрғылау ерітіндісінің қасиеттері: меншікті
салмағы γ = 1150-1170 кгм3; тұтқырлығы Т = 30-35 сек; су берілісі В = 6-8
см330 мин; қабық К = 1-0,5 мм; құм п = 0,5 % дейін; ығысудың статикалық
кернеуі СНС 110 = 1640, жабысқақтығы 0,150-0,250; рН = 9-10; 0-150 м
аралықта өңдеу – гипан+кальцинирлі сода.
Өңдеу рецептурасы және бұрғылау ерітіндісінің параметрлері берілген
ауданда алдын бұрғыланған ұңғымалардағы нақты мәліметтерді талдау негізінде
қабылданған.
2.3 Ұңғыманың конструкциясы
Ұңғыма диаметрлерін есептеуде МЕСТ 632-80 шегендеу құбырларының
нормасына және МЕСТ 20692-80 шарошкалы қашау нормаларына сүйенеді.
Шегендеу тізбегін бұрғылауға қашау диаметрін анықтау жалғастырғыш
муфтаның сыртқы диаметрі бойынша шегендеу тізбегі ұңғыма оқпанына
регламенттелген радиал саңылаумен еркін кіріп шығатындай етіп
анықталады.
Пайдалану тізбегі үшін жалғастырушы муфтаның сыртқы диаметрін
dм.п.=166мм деп қабылдап аламыз.
Есептеулер келтірілген әдістеме бойынша жүргізілген.
Пайдалану тізбегін бұрғылауға арналған қашау диаметрі.
Пайдалану бағана
Дэкс = 114.3мм пайдалану баганасы кұбырының диаметрі
Dд.р = dм.н + 2δ, мм
(2.3.1)
мұндағы, Dд.р – қашаудың есептемелі диаметрі (мм)
dм.э – түсірілетін құбырлар тізбегінің
муфтасының
диаметрі, (мм)
δ – ұңғыма оқпаны мен шегендеу тізбегі
муфтасының
диаметрлерінің минимал мүмкін айырмашылығы,
(мм)
МЕСТ 20692-80 бойынша жақын нормаланған қашау диаметрін
анықтаймыз.
Dқаш.п =139,7 мм
Екінші аралық тізбектің ішкі диаметрін анықтаймыз
Dқаш = Dқаш + 2 ø, мм
(2.3.2)
мұндағы, ∆ - қашау мен шегендеу құбыры қабырғасы арасындағы
радиал саңылау, ∆ = 5 мм.
Аралық ішкі есептемелі диаметрі
Dі.а = Dқаш.п + 2 ø ø=15,8
Аралық сыртқы есептемелі диаметрі
мұндағы δ =7,3 мм
МЕСТ 632-80 бойынша шегендеу тізбегінің нормаланған диаметрі
максиал мүмкін қабырға қалыңдығы δпр = 15,9 мм, аралық тізбектің
диаметрі dпр = 219,1 мм.муфтаның сыртқы диаметрі dм = 231,8 мм,
Аралық тізбекті бұрғылауға қажетті қашаудың есептемелі диаметрі.
мұндағы 2δ = 20 мм
Бірінші аралық тізбектің ішкі диаметрін анықтаймыз
Dқаш = Dқаш + 2 ø, мм (2.3.3)
мұндағы, ∆ - қашау мен шегендеу құбыры қабырғасы арасындағы
радиал саңылау, ∆ = 5 мм.
Аралық ішкі есептемелі диаметрі
Dі.а = Dқаш.п + 2 ø ø=15,8
Аралық сыртқы есептемелі диаметрі
мұндағы δ =7,6 мм
МЕСТ 632-80 бойынша шегендеу тізбегінің нормаланған диаметрі
максиал мүмкін қабырға қалыңдығы δпр = 15,9 мм, аралық тізбектің
диаметрі dпр = 219,1 мм.муфтаның сыртқы диаметрі dм = 231,8 мм,
Аралық тізбекті бұрғылауға қажетті қашаудың есептемелі диаметрі.
мұндағы 2δ = 20 мм
Кондуктордың ішкі есептемелі диаметрі
Dі.к = Dқаш.а + 2ø ø=15,8
Кондуктордың сыртқы есептемелі диаметрі
Мұндағы
МЕСТ 632-80 бойынша шегендеу тізбегінің нормаланған диаметрі
максиал мүмкін қабырға қалыңдығы δпр = 16,5 мм, кондукиор тізбектің
диаметрі dкон = 298,5 мм. муфтаның сыртқы диаметрі dм = 323,9 мм,
Кондуктордың бұрғылауға қажетті қашаудың есептемелі диаметрі
мұндағы 2δ = 20 мм
МЕСТ 20692-80 бойынша жақын нормаланған қашау диаметрін
анықтаймыз.
Бағыттауыштың ішкі есептемелі диаметрі
ø=15,8
МЕСТ 632-80 бойынша шегендеу тізбегінің нормаланған диаметрі
максимал мүмкін қабырға қалыңдығы δпр = 12 мм, бағыттауыш тізбектің
диаметрі dнапр = 377 мм.муфтаның сыртқы диаметрі dм = 473,1 мм,
Бағыттауыштың сыртқы есептемелі диаметрі
Бағыттауышты бұрғылағанға қажетті қащау диаметрі
мұндағы 2δ = 30 мм
МЕСТ 20692-80 бойынша жақын нормаланған қашау диаметрін
анықтаймыз.
Ұңғы конструкциясын таңдап және жобалап болған соң [13] келтірілген
әдістемелер бойынша қашаудың типтік өлшемін таңдаймыз.
Кесте 1.4.6
Қашаудың типтік өлшемдері және қашаулар санын есептеу
Бұрғылау Метраж,мҚашау Қашау Қашау Қашау Жобаланатын
интервалы диаметрі маркасы түрі саны бұрғылау
әдісі
43-87 44 444.5 МС-ЦВ МС 1 Роторлық
87-270 183 349.2 М-ЦВ М 1
270-725 658 269.9 4
725-1550 1072 269.9 С-ГНУ С 7
1550- 2000500 190,5 М-ЦВ М 3
2000-2500 20 190,5 МС-ЦВ С 1
2500-2520 30 190,5 Т-ПВ Т 1
2520-3480 1050 190,5 МСЗ-ГАУ МСЗ 7
3480-4500 900 139,7 МС-ЦВ МС 6
2.4 Тау жынысы қимасының физико-механикалық қасиеттерін талдау
Бірінші тау жынысының қалыңдығы 43-87м болды. Оның геологиялық белгілеу
индексі . Оның тығыздығы 2,2-2,02гм3 тең болды. Кеуектілігі 25% кем
болмау керек. Проницаемостылығы 1000-700 мД аралығында болуы керек.
Саздылығы 15% болады. Ал, корбанаттылығы 5-20 аралығында болуы керек. Тұзды
болмауы керек. Тұтастылығы 3,5-1,5% арасында болуы қажет. Қаттылығы 40-150
кгссм2. Қабатқа таралуы5-6 аралығында болады. Ал, абразивтілігі 5 арасында
жатады. Кәсіптік классификация бойынша тау жыныстарының категориясы орташа
болады. Ал, Пуассон коэффициенті 0,27 болады. Юнг модулі 200 кгс см2.
Гидротациялық тығыздықтың өзгеруі 0,16 аралығында болады.
Бұрғылаудың келесі сатысында 87-270 м аралығында саздар,құмдар жынысы
кездесті. Оның геологиялық белгілеу индексі K1 nс1arl. Оның тығыздығы 1,85-
2,02 гм3 тең болды. Кеуектілігі 30% кем болмау керек. Проницаемос-тылығы
1000мД аралығында болуы керек. Саздылығы 3 % болады. Ал, корбанаттылығы (1
аралығында болуы керек. Тұзды болмауы керек. Тұтас-тылығы 3,5-1,5% арасында
болуы қажет. Қаттылығы қабатқа таралуы 7-8 аралығында болады. Ал,
абразивтілігі3-4 арасында жатады. Кәсіптік классификация бойынша тау
жыныстарының категориясы қатты болады. Ал, Пуассон коэффициенті 0,27
болады. Юнг модулі 500 кгс см2. Гидротациялық тығыздықтың өзгеруі 0,16-
0,75 аралығында болады.
Бұрғылаудың келесі сатысында 270-725 м аралығында саз,құмдар жынысы
кездесті. Оның геологиялық белгілеу индексі K1 a- al3. Оның тығыздығы
1,80-2,02гм3 тең болды. Кеуектілігі 30% кем болмау керек.
Проницаемостылығы 1000 мД аралығында болуы керек. Саздылығы 5% болады. Ал,
корбанаттылығы (1 аралығында болуы керек. Тұзды болмауы керек. Тұтастылығы
1,5-3,5% арасында болуы қажет. Қаттылығы Қабатқа таралуы 4-5 аралығында
болады. Ал, абразивтілігі 3-5арасында жатады. Кәсіптік классификация
бойынша тау жыныстарының категориясы орташа қатты болады. Ал, Пуассон
коэффициенті 0,5 болады. Юнг модулі 200 кгс см2. Гидротациялық
тығыздықтың өзгеруі 0,16- 0,75 аралығында болады.
Бұрғылаудың келесі сатысында 725-1245 м аралығында алевролит жынысы
кездесті. Оның геологиялық белгілеу индексі K1-2 al6 -c. Оның
тығыздығы1,85-2,02гм3 тең болды. Кеуектілігі 30% кем болмау керек.
Проницаемостылығы 1000 мД аралығында болуы керек. Саздылығы 5% болады. Ал,
корбанаттылығы (1 аралығында болуы керек. Тұзды болмауы керек. Тұтастылығы
1,5-3,5% арасында болуы қажет. Қаттылығы Қабатқа таралуы 3-6аралығында
болады. Ал, абразивтілігі 3-5арасында жатады. Кәсіптік классификация
бойынша тау жыныстарының категориясы орташа қатты болады. Ал, Пуассон
коэффициенті 0,27болады. Юнг модулі 500 кгс см2. Гидротациялық
тығыздықтың өзгеруі 0,16- 0,75 аралығында болады.
Бұрғылаудың келесі сатысында 1245-1550 м аралығында саз,опока жынысы
кездесті. Оның геологиялық белгілеу индексі K2 t2-мn1. Оның тығыздығы1,98-
1,76гм3 тең болды. Кеуектілігі 30% кем болмау керек. Проницаемостылығы
1000 мД аралығында болуы керек. Саздылығы 5% болады. Ал, корбанаттылығы (1
аралығында болуы керек. Тұзды болмауы керек. Тұтастылығы 3,5-1,5% арасында
болуы қажет. Қаттылығы Қабатқа таралуы 3-4аралығында болады. Ал,
абразивтілігі 3-5 арасында жатады. Кәсіптік классификация бойынша тау
жыныстарының категориясы орташа қатты болады. Ал, Пуассон коэффициенті 0,5
болады. Юнг модулі 200 кгс см2. Гидротациялық тығыздықтың өзгеруі 0,75
-0,16 аралығында болады.
Бұрғылау барысында 1550-2000м аралығында саз жынысы кездесті. Оның
геологиялық белгілеу индексі . Оның тығыздығы 1,85-2,02гм3 тең болды.
Кеуектілігі 30% кем болмау керек. Проницаемостылығы 1000 мД кем болмауы
керек. Саздылығы 3% болады. Ал, корбанаттылығы 1 кіші болуы керек. Тұзды
болмауы керек. Тұтастылығы 1,5-3,5% арасында болуы қажет. Қаттылығы 10-40
кгссм2. Қабатқа таралуы 7-9 аралығында болады. Ал, абразивтілігі 7-10
арасында жатады. Кәсіптік классификация бойынша тау жыныстарының
категориясы өте қатты болады. Ал, Пуассон коэффициенті 0,27 болады. Юнг
модулі 500 кгс см2. Гидротациялық тығыздықтың өзгеруі 0,16-0,75 аралығында
болады.
Бұрғылаудың келесі сатысында 2000-2500 м аралығында саз,опока жынысы
кездесті. Оның геологиялық белгілеу индексі K1 nс1. Оның тығыздығы2,15-
2,15гм3 тең болды. Кеуектілігі 30% кем болмау керек. Проницаемостылығы
1000 мД аралығында болуы керек. Саздылығы 5% болады. Ал, корбанаттылығы (1
аралығында болуы керек. Тұзды болмауы керек. Тұтастылығы 3,5% арасында
болуы қажет. Қаттылығы Қабатқа таралуы 4-5аралығында болады. Ал,
абразивтілігі 5 арасында жатады. Кәсіптік классификация бойынша тау
жыныстарының категориясы орташа қатты болады. Ал, Пуассон коэффициенті 0,5
болады. Юнг модулі 500 кгс см2. Гидротациялық тығыздықтың өзгеруі 0,75
-0,16 аралығында болады.
Бұрғылау барысында 2500-2520м аралығында саз кездесті. Оның
геологиялық белгілеу индексі. K1 nс3ar. Оның тығыздығы 2,2-2,02тм3 тең
болды. Кеуектілігі 25% кем болмау керек. Проницаемостылығы 1000 мД кем
болмауы керек. Саздылығы 15% болады. Ал, корбанаттылығы 5-20 кіші болуы
керек. Тұзды болмауы керек. Тұтастылығы 3-1,0% арасында болуы қажет.
Қабатқа таралуы 4-5аралығында болады. Ал, абразивтілігі 3-4 арасында
жатады. Кәсіптік классификация бойынша тау жыныстарының категориясы орташа
қатты болады. Ал, Пуассон коэффициенті 0,27 болады. Юнг модулі 200 кгс
см2. Гидротациялық тығыздықтың өзгеруі 0,16-0,16 аралығында болады.
Бұрғылаудың келесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz