Ұялы байланыстың транспорттық желі технологиясын таңдау
Жоспар
Кіріспе 9
1 Транспорттық желі туралы жалпы 10
мағлұмат ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
1.1 Транспорттық 11
технологиялар ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
1.2 Ұялы байланыстағы транспорттық желі 15
эволюциясы ... ... ... ... ... ... .
1.3 Ұялы байланыстың транспорттық желі 18
құрылымы ... ... ... ... ... ... .. ...
1.4 Ұялы байланыс желісінің транспорттық 20
архитектурасы ... ... ... ... ... .
1.5 Дестелер коммутациясы негізіндегі желіге көшу 21
жоспары ... ... ... ... .
1.6 Дипломдық жобаның 26
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 Ұялы байланыстың транспорттық желі технологиясын 27
таңдау ... ... ... ... ... .
2.1 SDH технологиясының рөлі мен 27
орны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
2.2 NG SDH 30
технологиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
2.3 Үшінші ұрпақ ұялы байланыс желісінің 34
стандарттары ... ... ... ... ... .. .
2.4 Таңдалған транспорттық технологияны 3G желісінде қолдану ... ... .. 36
2.5 Қолданылатын құрылғыларды 39
сипаттау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .
3 Есептеу 46
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Қамту аймағын 46
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
3.2 Ұяшықтың радиусын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
3.3 Базалық стансалардың санын 56
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.4 Сигналдың кеңістікте таралуының есептеулері ... ... ... ... ... ... ... 57
4 Өміртіршілік 60
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
4.1 Ұялы байланыстың базалық стансаларының 60
зияны ... ... ... ... ... ... ... .
4.2 Базалық станса маңайындағы радиожиілікті 62
өрістер ... ... ... ... ... ... ...
4.3 Электромагниттік 62
өріс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
4.4 Найзағайдан 65
қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
5 71
Бизнес-жоспар ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
5.1 71
Түйін ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
5.2 Компания және 71
сала ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
5.3 Қызметтерді (өнімдерді) бейнелеп 72
жазу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
5.4 Нарықтық өтімді талдау. Нарық қызметтерін 73
зерттеу ... ... ... ... ... ... .
5.5 73
Менеджмент ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
5.6 Маркетинг 74
стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..
5.7 Қаражат 74
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
5.8 Табысты 76
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
5.9 Пайдалану 77
шығындары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
5.10 Экономикалық тиімділіктің көрсеткішін 81
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...83
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер 85
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
Қысқартылған сөздер 86
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
А қосымшасы
Ә қосымшасы
Б қосымшасы
Аңдатпа
Бұл дипломдық жобада ұялы байланыс үшін транспорттық желіні
ұйымдастыру мәселесі қарастырылған. Ұялы байланыстың әртүрлі транспорттық
технологияларына талдау жасалынып, оңтайлы транспорттық технология ретінде
SDH (NG SDH) технологиясы таңдалған. Және осы технологияның сипаттамалары
мен құрылымы келтірілген.
Жобада статистикалық үлгілер көмегімен сигналдың ортада таралу
кезіндегі жоғалуларының, сигнал қуаттылығының және қамту аймағының
есептеулері жүргізіліп, SDH (NG SDH) технологиясы негізінде ұялы
байланыстың желі сұлбасы тұрғызылған
Өміртіршілік қауіпсіздігі бөлімінде базалық станса антеннасының адам
денсаулығына тигізетін кері әсері келтірілген және найзағайдан қорғау
есептеулері жүргізілген.
Дипломдық жобада желіні ұйымдастырудың бизнес-жоспары жасалынған.
Аннотация
В данном дипломном проекте рассмотрен вопрос организации транспортной
сети для мобильной связи. Приведены анализы разных транспортных технологии
мобильной связи, и в качестве оптимального варианта технологии выбрана SDH
(NG SDH). Приведена структура и описания данной технологий.
В проекте с помощью различных статистических моделей выполнены расчеты
мощности и потери сигнала при распространении сигнала в среде, и выполнен
расчет зон покрытия, а также построена схема транспортной сети мобильной
связи на основе технологий SDH (NG SDH).
В разделе безопасности жизнедеятельности были рассмотрены
отрицательные влияния антенн базовых станций мобильной связи на здоровье
человека и выполнены расчеты молниезащиты.
В дипломном проекте был разработан бизнес-план.
Кіріспе
Әр елдің телекоммуникациялық басқару саласы өзіндік ерекшелікке ие.
Алайда цифрлық технологиялардың пайда болуы мен Интернет желісіне рұқсат
беретін қызмет түрлерінің жаппай енгізілімі бүгінде кез келген байланыс
операторының тек жергілікті (аймақтық немесе жалпыұлттық) емес,
телекоммуникациялық қызметтердің әлемдік нарығында да жұмыс істеуіне
мүмкіндік тудырып отыр. Цифрлық технологиялардың пайда болуы
телекоммуникациялық саланың радикалды өзгеруіне жағдай жасады. Яғни
дәстүрлі дауыстық байланыс қызметін Интернет, деректерді беру, мобильді
байланыс сияқты интерактивті қызметтер ығыстыра бастады.
Дәстүрлі телефония болсын, ұялы оператор, Интернетке сымсыз және сымды
қатынау провайдері болсын, кез келген оператор желісінің негізгі
инфрақұрылым бөлігі транспорттық желі болып табылады.
Транспорттық желінің элементі тарату желісі болып табылады. Ол ортақ
тарату ортасына, желілік ғимараттар мен олардың қызмет көрсету
құрылғыларына ие болатын бiртектес немесе әртүрлi тарату жүйелерiнiң
желілік тракттарының жиынтығын сипаттайды. Транспортық желінің құрамды
бөліктері болып жергілікті, аймақішілік және күре біріншілік желілер болып
табылады.
Ұялы байланыстың жаңа технологияларына өтуі транспорттық желінің
өткізу қабілетін арттыруды талап етеді. Мысалы, LTE-ні (Long Term
Evolution) өрістету үшін 100-150 Мбитс өткізу қабілеті қажет болса, келесі
нұсқадағы технологиялар үшін бұл шама байланыс жүйесінің барлық ұзақтығында
базалық стансаға дейін секундына гигабит мөлшерінде болуы керек. Ұялы
байланыстың транспорттық желісі транспорттық желі шекарасында базалық
станса мен ұялы коммутатор арасындағы байланысты қамтамасыз етеді.
Қазіргі заманғы транспорттық телекоммуникациялық желілер әмбебап болуы
қажет, яғни TDM (Time Division Multiplexing) режимінде трафикті таратуға
бағдарланған бүгінгі күнде қолданыстағы 2G және 2,5G жүйелерін, сонымен
қатар келесі ұрпақ желілері – 3G және тіпті 4G тиімді қолдануға қабілетті
болуы шарт. Транспорттық желі сапасына берілетін қызметтер сапасы тікелей
тәуелді болып келеді. Дәл осы себепті, технология таңдау және
инфрақұрылымның осы бөлігінің құрылысын жасау кезінде операторлардың ерекше
мұқият, ұқыпты әрі қазымыр болуы да түсінікті.
Бұл дипломдық жобада ұялы байланыс операторлары үшін транспорттық
желіні ұйымдастыру мәселелері қарастырылады. Өйткені барлық берілетін
қызметтер сапасы тікелей транспорттық желі сапасына тәуелді. Сондықтан да
бұл мәселені кеңінен қарастыру және ұялы байланыстың транспорттық желісін
ұйымдастырудың оңтайлы нұсқасын таңдау, ең алдымен, байланыс сапасын
арттыруға, сәйкесінше ұялы операторлардың абоненттер санын өсіруге
мүмкіндік береді.
1 Транспорттық желі туралы жалпы мағлұмат
Дәстүрлі телефония болсын, ұялы оператор, Интернетке сымсыз және сымды
қатынау провайдері болсын, кез келген оператор желісінің негізгі
инфрақұрылым бөлігі транспорттық желі болып табылады.
Қазіргі заманғы телекоммуникациялық желілердің транспорттық жүйесі
күре желілерден және қатынау желілерінен тұрады. Әртүрлі сыйымдылықтағы
мультиплексорлық арналардан тұратын күре желі коммутация (арналар,
дестелер) түйіндерін өзара бірлестіреді, өз кезегінде қатынау желілері
коммутация түйіндері мен концентраторларды абоненттік терминалды
құрылғылармен (телефондар, факс, компьютер, банкомат және т.б)
бірлестіреді. Желінің екі типі де трафик концентрациясы мен
мультиплексорленуі үшін әртүрлі желілік элементтерді қосады [1].
Күре транспорттық желі үш иерархия деңгейін қамтиды – ұлттық, аймақтық
және жергілікті. Бұлардың әрқайсысы өздерінің меншікті резервтік
элементтері және альтернативтік (балама) жолдары бар тәуелсіз жүйелер болып
табылады. Сондықтан бір деңгейдің желілік элементінде болған ақаулық басқа
иерархия деңгейлерінің жұмыс жасауына әсерін тигізбейді (1.1 – сурет).
Синхронды цифрлық иерархияның желілік құрылымы толығымен логикалық
болып табылады, яғни бұл әрбір деңгейдің коммуникациялық арналары бастапқы
және соңғы түйіндер анықталған бойда бірден орнатыла алады деген сөз [8].
Төмендегі суретте транспорттық желінің иерархия деңгейлері
келтірілген:
1.1 – сурет. Транспорттық желінің иерархия деңгейлері
Транспорттық (біріншілік) желі байланыс желілерінің негізі болып
табылады. Оның негізінде барлық екіншілік желілер құрылады. Ол типтік
тарату арналары мен үлгiлік топтық тракттар желісін құратын желілік
түйiндердің, желілік стансалардың және тарату желілерінің жиынтығы. Желілік
түйiндер екiншілік желiлерге және басқа тұтынушыларға транзиттердiң
ұйымдастырылуын, шектелген арналар саны мен тракттардың бөлінуін
қамтамасыз етедi. Желілік стансалар арналар мен тракттардың үлкен бөлігі
екiншiлік желiлерге жеткiзiлiп берiлетін біріншілік желiнiң шеткi нүктелерi
болып табылады [3].
Транспорттық желінің элементі тарату желісі болып табылады. Ол ортақ
тарату ортасына, желілік ғимараттар мен олардың қызмет көрсету
құрылғыларына ие болатын бiртектес немесе әртүрлi тарату жүйелерiнiң
желілік тракттарының жиынтығын сипаттайды. Транспортық желінің құрамды
бөліктері болып жергілікті, аймақішілік және күре біріншілік желілер болып
табылады.
1.1 Транспорттық технологиялар
Транспорттық желі IP-технологиясына көшу көзқарасы бойынша бірнеше
маңызды ерекшеліктерге ие. Солардың ішіндегі маңыздылары ескірген желі
берулерін қолдану, шектен тыс алыстылық және кейбір елдімекендердегі
қатынау қиындылығы болып есептелінеді. NGN деңгейінде қолданылатын
технолгияларға көбіне бүкіл желінің жұмыс сапасы мен көрсетілетін қызмет
саны тәуелді болады. Транспорт ретінде PDH, SDH (NG SDH), ATM, MPLS,
Ethernet және басқа да желілер қолданылуы мүмкін (1.2 – сурет) [3].
1.2 – сурет. Ұялы байланыс стандарттарының транспорттық технологиялары
PDH, SDH технологиялары. Қазіргі уақыттағы маңызды транспорттық
технологиялар PDH (Plesiochronous Digital Hierarchy плезиохронды цифрлық
иерархия) және SDH (Synchronous Digital Hierarchy синхронды цифрлық
иерархия) технологиялары болып табылады [1].
PDH-тің үш иерархиясы 80-ші жылдардың басында жасалған болатын. Ең
алғашқысы АҚШ пен Канадада біріншілік цифрлық арна (БЦА-DS1) сигналының
жылдамдығы 1544 кбитс ретінде қабылданды және де DS1DS2DS3DS4 немесе
1544631244736274176 кбитс түріндегі тізбекті берді. Бұл сәйкесінше 24,
96, 672 және 4032 DS0 (негізгі цифрлық арна 64 кбитс) арнасын жіберуге
мүмкіндік берді.
Екінші иерархия Жапонияда қабылданып, DS1 үшін дәл сол жылдамдық
қолданылды. Мұндағы тізбек DS1DS2DSJ3DSJ4 немесе 154463123206497728
кбитс түрінде болып, 24, 96, 480 және 1440 DS0 арналарын жіберуге
мүмкіндік берді.
Үшінші иерархия Еуропа мен Оңтүстік Америкада қабылданды, біріншілік
ретінде 2048 кбитс жылдамдығы таңдалды және Е1Е2ЕЗЕ4Е5 немесе
2048844834368139264564992 кбитс түріндегі тізбектілікті берді. Бұл
иерархия 30, 120, 480, 1920 және 7680 DS0 арналарын жіберуге мүмкіндік
берді.
PDH-тің кемшіліктері:
– аралық тармақтардағы цифрлық арналардың енгізушығару
қиындылығы;
– желілік автоматты бақылау мен басқару құралдарының жоқтығы;
– үйлесімділіктің көпқадамды қайта қалпына келуі айтарлықтай
ұзақ уақытты талап етеді.
PDH-тің келтірілген кемшіліктері мен басқа да факторлардың қатары
талшықты-оптикалық байланыс желілерінде қолдануға арналған АҚШ-та SONET
(Synchronous Optical Network) синхронды (үйлесімді) оптикалық желі
иерархиясын, ал Еуропада SDH синхронды цифрлық иерархиясын жасауға алып
келді. Алайда, STМ-1 үшін беру жылдамыдығының сәтсіз таңдалуынан SONET-ті
жасаудан бас тартып, оның орнына SONETSDH-ті жасау шешімі қабылданды [3].
SDH иерархиясы STM-N (Synchronous Transfer Mode) деңгейіне байланысты
әртүрлі тарату жылдамдықтарына ие. Деңгейлердің тарату жылдамдықтары 1.1 –
кестеде көрсетілген.
1.1 – кесте. SDH иерархиясының тарату жылдамдықтары
SDH деңгейі Тарату жылдамдығы, Мбитс
STM-1 155
STM-4 622
STM-16 2000
STM-64 10000
STM-256 40000
SDH жүйесінде SDH желілеріне жіберілетін PDH арналарына тікелей
қатынауды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін синхронды
мультиплексрлеудемультиплексорлеу жүзеге асырылады.
SDH технологиясының көмегімен желі топологиясының кез келген түрін
құрастыруға болады:
⎼ нүкте-нүкте топологиясы;
⎼ бірізді сызықты тізбек топологиясы;
⎼ жазықталған сақина топологиясы;
⎼ сақина топологиясы [11].
АТМ (Asynchronous Transfer Mode) технологиясы. Ең алдымен, белгіленген
қызмет сапасын қамтамасыз ететін кірістіруші тетігінің болуы, деректердің
әртүрлі трафигіне бейімделу мүмкіндіктері, әртүрлі қызметтер арасында
өткізу жолагын икемді қайта бөлу арқасында ATM технологиясы көбіне NGN
қолданысына бейімірек болып келеді. Айтарлықтай қымбат бұл технология, ең
алдымен, иілгіштігі мен сенімділігі шартталған үлкен желілерде қолданылады.
ATM технологиясы транспорттық беру ортасы ретінде көбіне SDH-ті қолданады.
Мұндай үйлесім транспорттық желінің ең жоғары сенімділігі мен басқаруына
жетуге мүмкіндік береді [14].
Ethernet технологиясы. Ethernet коммутаторлары мен маршрутизаторларына
негізделген IP желілері NGN-нің шағын бөліктерінде айтарлықтай жиі
қолданылатындықтан айрықша арзан шешім болып табылады. Мұндай желілер
жобалануы мен тұтынуында (эксплуатациясында) қарапайым, жеңіл түрде
жетілдіріліп қайта жаңғыртылады, алайда, олардың NGN үшін транспорттық орта
ретінде қолданылуын шектейтін кемшіліктер қатары да бар. Солардың ішіндегі
ең маңыздысы – әртекті трафикке, әсіресе, өте қажетті қосымшаларды (VoIP,
Video) деректер ағынына өткізілуге жеткіліксіз бейімділігі. IP желілерін
қолдану барысында мұндай қосымшалардың тиісті жұмыс сапасын қамтамасыз ету
өте қиын. Жалғыз ғана жол – тораптардың өткізу қабілетін арттыру, алайда
мұның өзі әрдайым оң нәтиже бере бермейді.
Ethernet технологияларының дамуы жаңа транспорттың пайда болуына алып
келді – PoS (Pocket over SDHSONET) немесе New Gen SDH (NG SDH). Мағынасы
бойынша, бұл екі белгілі Ethernet және SDHSONET технологияларының симбиозы
болып табылады. Мұндай технология IP желісінің жоғары сенімділігі мен
басқарылуын сипаттайтын, VPN, VoIP және т.б қосымшаларды қоса, дестелік
трафиктің барлық қажетті қызмет берілістерін ұсынуға мүмкіндік беретін SDH
беру жүйесінің артықшылықтарына ие [13].
IP желілерін дамытудың басқа бағыты – беру ортасы ретінде оптикалық
кабельді тікелей қолдану. Беру жылдамдығын 1 немесе 10 Гбитс-қа дейін
жоғарылату оптикалық технологияларды қолдану мен Optical Ethernet деп
аталатын технологияны жасаумен түсіндіріледі. Қалаларда транспортты
оптикалық желілерді орнату кеңжолақты қызметтерге тұтынушылық сұраныстың
болуымен және абоненттердің аймақтық шоғырландыруымен түсіндіріледі.
Дегенмен тіпті арналардың үлкен өткізу жолағын ескере тұра, мұндай IP
желісі әдістемелі түрде кіші Ethernet-тің барлық кемшіліктерін өз бойына
жинақтаған. Сонымен IP желілерін ілгері жетілдіру MPLS-ті құруға алып
келді.
MPLS (Multiprotocol Label Switching) технологиясы. MPLS технологиясы
бастапқыда маршруттардағы жүктемені төмендету және IP желілерінің әртекті
трафикке бейімделу құралы ретінде ойлап табылған болатын. Ол ATM мен IP
желілерінің түйіндес жолын берді және NGN-нің транспорттық деңгейінің заңды
бір технологиясына айналды. Бұл, ең алдымен, оның негізінде бағдарланған
қосымшалардың: трафикті басқару, яғни TE (Traffic Engineering), виртуалды
дербес желілер (VPN), байланысты жылдам қайта қалпына келтіру – FRR (Fast
Re-Route), қызмет көрсетудің сапасын қамтамасыз ету т.б нәтижесінде жүзеге
асты. MPLS технологиясының маңызы, яғни тірек желінің құрылғылары
дестелерді тек таңбаларды қолдана отырып жібереді және IP дестелердің
тақырыбын талдайды. Шығу нүктесінде таңбалар өшіріледі де, дестелер
белгіленген немесе тағайындалған орынға жіберіледі. Осылайша таңбалар
негізінде желі түйіндеріндегі дестелердің жылдамдатылған коммутациясы
жүзеге асырылады, трафик дифференциалданады (сараланады) және IP желісінің
толассыз қызмет көрсету сапасы сүйемелденеді. MPLS технологиясы біртұтас
транспорттық желі негізінде меншікті (жекеленген) IP-адрестелу жүйесі бар
көптеген виртуалды дербес IP-желілерін құруға мүмкіндік береді, осылайша
масштабталған мультисервистік желілерді құрудың негізі ретінде қызмет ете
алады. [12].
Қазіргі заманғы транспорттық телекоммуникациялық желілер әмбебап болуы
қажет, яғни TDM режимінде трафикті таратуға бағдарланған бүгінгі күнде
қолданыстағы 2G және 2,5G жүйелерін, сонымен қатар келесі ұрпақ желілері –
3G және тіпті 4G тиімді қолдануға қабілетті болуы шарт. Транспорттық желі
сапасына берілетін қызметтер сапасы тікелей тәуелді болып келеді. Дәл осы
себепті, технология таңдау және инфрақұрылымның осы бөлігінің құрылысын
жасау кезінде операторлардың ерекше мұқият, ұқыпты әрі қазымыр болуы да
түсінікті. Мысалы, егер UMTS Release 99 жүйесі ATM технологиясына
негізделген транспортқа бағдарланса, онда келесі өңдеулер UMTS Revision 56
– MPLS технологиясы мен Ethernet желісін қолданатын IP шешімдерге
бағдарланған. Сондықтан транспорттық телекоммуникациялық желілердің жабдығы
барлық типтегі – TDM (Уақыттық бөлінумен мультиплексрлеу), ATM (Асинхронды
тарату әдісі), IP трафиктерінің беруін тиімді қамтамасыз етуі керек [2].
Транспорттық желіні ұйымдастырудың негізгі әдістеріне талшықты-
оптикалық, жерсеріктік және сымсыз байланыс жүйелері жатады. Тағы да бір
әдісіне кең жолақты рұқсат және ұялы байланыс операторларының транспорттық
телекоммуникациялық желілерінде кеңінен қолданылатын радиорелелік жүйелер
жатады.
Сымсыз байланыс желiлерi үшiн транспорттық желіні ұйымдастыру
тапсырмаларының бірі желінің жүктемесі мен талап етілетін ақпаратты тарату
жылдамдығын ескере отырып жоғарыда айтылған технологиялардың бiрін таңдау
болып табылады [4].
1.2 Ұялы байланыстағы транспорттық желі эволюциясы
Жақын уақытқа дейін ұялы байланыс желілерң көбіне дауыстық байланыс
пен SMS үшін қолданылып келді. Алайда, деректерді беру бойынша веб-беттерді
қарау, әуен және бейнелерді жазып алу, сонымен қатар мобильді ТВ сияқты
жаңа қызмет түрлерінің енгізілуімен мобильді желіні бекітілген
(фиксирленген) байланыс желілерінде әлдеқашан жүзеге асқан беріліс үшін
едәуір үлкен көлемді дестелер трафигінің түрлендірілімі күтілуде [6].
Деректерді беру қызметіне жоғарылатылған сұранысты болжай отырып,
стандарттар әзірлеушілері мобильді желілердегі деректерді беру жылдамдығын
арттыруға түйлікті. Бұған CDMA 1x EV-DO, HSPA+ және LTE технологияларына
қарап көз жеткізуге болады (1.3 – сурет).
1.3 – сурет. Ұялы байланыс желілерінің эволюциясы және олардағы деректерді
беру жылдамдықтары
Демек, технологиялардың осы заманғы, мысалы, мобильді ТВ сияқты қызмет
түрлерін қолдары анық. Сонымен қатар, жаңа қызмет түрлерінің IP хаттамасына
негізделіп жатқаны да белгілі.
Контенттің өзгеруі мобильді операторлар алдына екі тапсырманы қояды:
пайдалану шығындарын төмендету және сонымен бірге бәсекелестіктің күшеюі
мен ARPU-дің (абоненттен түсетін орташа табыс) төмендеу қаупіне қажетті
жоғары жылдамдықты тұтынушылық қызметін ұсыну. Бұл, әсіресе, базалық
стансалардан қосымша өткізу қабілетін талап ететін 3-ші және 4-ші ұрпақ
желілеріне қызмет түрлерін қосу кезінде маңызды.
Қазір ұялы операторлардың алдында тұрған негізгі мәселе – негізінен
дауыстық трафик берілісі үшін құрылған желілерден деректер мен
бейнетрафиктердің үдеуші көлемін қолдайтын желілерге өту кезіндегі
пайдалану шығындары мен табыстар арасындағы алшақтық [6].
Дауыс үшін ұялы желінің дәстүрлі үлгісі транспорттық желі аумағында
құн мен табыс арасындағы сызықтық арақатынасқа негізделген. Жаңа
абоненттердің қосылуы немесе дауыстық трафик көлемін ұлғайту кезінде
операторлар кәрездің (сота) орналасқан жерінде транспорттық TDM (Уақыттық
бөлінумен мультиплексрлеу) желінің сыйымдылығын қосу керек, әдеттегідей,
бұл бекітілген байланыстың жергілікті операторынан жалға алынатын Е1
арналар санын арттырумен, нүкте-нүкте радиорелелік байланыстарын орнату,
кей жағдайларда кәрезді байланыс үшін SDH (Synchronous Digital Hierarchy)
транспорттық сақинасын жаю арқылы жүзеге асырылады.
Таңдалған нұсқадан тәуелсіз түрде өскен инфрақұрылым мазмұнына кеткен
шығын құнының орны нәтижесінде опрераторға табыс өсімін беретін қосымша
табыстармен толықтырылады.
Алайда, шығын мен табыс арасындағы мұндай болжалды өзара байланыс
кеңжолақты мобильді қызметтер үшін сақталмайды. High-Speed Packet Access
(HSPA) және CDMA (Code Division Multiple Access) 1x Evolution-Data
Optimized (EV-DO) негізіндегі құрылғылар транспорттық желі трафигінің
көлемін айтарлықтай ұлғаюға алып келетін деректерді бірнеше Мбитс-қа дейін
жүктеуге мүмкіндік береді. Дегенмен, деректерді беру қызметтерінің
ақпараттар битінен түскен табыс дауыстықпен салыстырғанда әлдеқайда төмен.
Болжалған табыстардағы мұндай өзгеріс операторларды барлық транспорттық
желі бойынша деректерді беру трафигінің бит құнын төмендетудің шешімдерін
іздеуге итермелейді [9].
Үшінші ұрпақ желілері деректерді беру бойынша бүгінде әлдеқашан
қызметтердің ауқымды санын қолдағанымен, маңыздысы – бұл қызметтерден
түсетін табыс көлемі әлі де болса біршама төмен қалпында қалып отыр.
Сайып келгенде, ұялы операторлардың алдында тұрған екі мәселе –
кеңжолақты деректерді беру қызметтерін қалай тиімді жетілдіру және мұнымен
қоса дәстүрлі қызметтерден түсетін табысты жоғалтпау болып табылады. Осы
заманғы 2G-желілерде арналарды жалдау мен радиорелелік желілер мазмұнына
кеткен шығын барлық пайдалану шығындарының 40 пайызын құрайды. Ұялы
желілердің келешектегі инфрақұрылымы дәстүрлі қызметтерді қамтамасыз етіп
қана қоймай, талап етілетін өткізу жолақтары мен пайдалану шығындарын
минимизациялай отырып, дестелік мәліметтердің тиімді берілісіне кепіл болуы
керек. Болжамдар бойынша, келешекте деректерді беру трафигі дауыстықтан
едәуір артады, сондықтан сымсыз байланыс операторлары толығымен желінің
дестелік транспорттық инфрақұрылымына көшуді жоспарлауда [12].
Дестелік желі үшін ең қолайлы технология бекітілген байланыс
желілерінде кеңінен таралған – Ethernet технологиясы.
Келесі қадамды талшықты-оптикалық инфрақұрылымдағы дестелік желілерге
жедел өткел деп болжау қисынды. Алайда, мұның бәрі де біздің ойлағанымыздай
оңай шаруа емес. Ethernet транспорт ретінде кеңінен қолданылып жатса да,
және мұндай шешімнің үлесі санаулы уақыт мерзімінде 15%-ға артса да,
транспорттық жүйе бөлігінің 70%-дан көбі PDH (плезиохронды цифрлық
иерархия) технологиясы негізінде мыс және радиорелелік байланыс желісі
бойынша ұйымдастырылған. Қысқа мерзім ішінде желінің мұндай инфрақұрылымын
алмастыру үшін жай ғана қорлар жеткіліксіз болып табылады. Сондықтан,
деректерді беру бойынша жаңа қызметтерді қолдайтын және берілген байланыс
желісін барынша тиімді қолдануға мүкіндік беретін технология қажет [6].
UMTS (Universal Mobile Telecommunication System) технологиясына өтумен
беріліс трафигінің тура және кері арналарының өткізу жолақтары едәуір
артады (1.4 – сурет). Сәйкесінше беріліс трафигінің құрылымының да өзгерері
анық. Әлі күнге дейін ұялы желілерде дауыстық трафик басым, 3G-ге өткенде
деректерді беру қызметі және трафиктің жалпы көлемінің үлесі де айтарлықтай
артады. Нақтылы бір уақыт мезетінде дауыстың арналықтан дестелік
коммутацияға жаппай көшуі есебінен IP-трафик басымдыққа ие болады [9].
1.4 – сурет. UMTS стандартының дамуымен өткізу жолағына талаптың артуы
Дәстүрлі технологиялардан лездік бас тартулар мен IP-ге көшу мүмкін
емес, өйткені ұялы байланыс операторларының транспорттық ортасы біртіндеп
көшуді қамтамасыз етуі керек. PWE3 (Pseudo Wire Emulation End-to-End)
технологиясының көмегімен IP желісі арқылы дәстүрлі хаттамалармен (TDM, ATM
және Frame Relay) трафикті беру мүмкіндігі екінші және үшінші ұрпақ
қызметтерін қолдану көзқарасы бойынша IP ортаны әмбебап етеді.
Жалпы жағдайда ұялы оператордың транспорттық желісін екі негізгі
бөлікке жіктеуге болады: күре транспорттық желі және радиоқатынау желісі
(RAN). Ұялы оператордың күре транспорттық желісін құру өзіндік
ерекшеліктерге ие, бірақ негізінен басқа да күре желілерді құру
қағидаларына ұқсас [5].
RAN (Radio Access Network) транспорттық желілерін дамытудағы жағдай
өзгеше. Екінші ұрпақ желілерінде базалық стансалар мен контроллерлерді қосу
үшін опреаторлар төменгі жылдамдықты мобильді TDM-каналдарын қолданады.
Бастапқыда олар арналардың көпшілігін бекітілген және қашық байланыс
операторларынан жалға алуға міндетті болатын, бірақ қазірде жағдай
жақсаруда. Көптеген ұялы компаниялар өздерінің SDHPDH оптикалық
инфрақұрылымына, радиорелелік жабдықтарына ие бола отырып, жалға алатын
арналар санын қысқартуда. Нәтижесінде желі мазмұнына жұмсалатын операциялық
шығындар да азаюда. Бұл ретте операторлардың IP технологиясын RAN
транспорттық желілерін өрістетуге байланысты мәселелер шешімі ретінде ойлап
жатқан шамалы, дегенмен, дәл осы IP-RAN-ды ұйымдастыру қатынау деңгейін
жетілдірудің көптеген мәселелерін шешуге мүмкіндік береді [13].
Жоғарыда айтылып өткендей, жаңа қызметтер өткізу жолағының
кеңейтілімін талап етеді. Егер бұрын бөлінген арнаның 2Мбитс (Е1)
сыйымдылығы базалық стансадан контроллерге трафикті беруге жеткілікті
болған болса, онда 3G-дің базалық стансасы 4Е1 арнасын талап етеді. Жақын
келешекте базалық стансаға 14,4 Мбитс өткізу жолағы қажет болады, және
мұнымен шектеліп қалмайды. Бір базалық стансаны қосу үшін ыңғайсыз әрі
шектеулер қатарына ие шоғырланған Е1 арналары қажет болады.
3. Ұялы байланыстың транспорттық желі құрылымы
Ұялы байланыс операторының транспорттық телекоммуникациялық желісі екі
негізгі сегменттен тұрады (1.5 – сурет):
– тарату желісі (backhaul), базалық стансаны контроллер және
жылжымалы байланыстың коммутациялық ортасымен (Mobile Switching
Center (MSC)) байланыстырады;
– күре желі (backbone), жылжымалы байланыстың коммутациялық
орталары арасында жоғары жылдамдықты транспортты қамтамасыз
етеді [13].
1.5 – сурет. Ұялы байланыс операторларының дәстүрлі желі құрылымы
Дәстүрлі тарату желісі жұлдыз топологиясы бойынша құрылған:
ортасында – MSC, оған арнайы бөлінген арналарымен (әдеттегідей, E1 немесе
NE1) радиоқатынау жүйелері (контроллер және базалық стансалар) қосылған.
Егер базалық стансалар қиын қатынаулы аудандарда орналасқан болса, олардың
қосылуы үшін көбіне радиорелелік байланыс желілерін және жерсеріктік
арналарды қолданады.
Ұялы байланыс операторлары әр уақытта да базалық стансалар, контроллер
және MSC арасында меншікті арналарға ие бола бермейді, көбіне оларды жалға
алады. Сондықтан олардың жалға алатын сыйымдылықтарды барынша максималды
жүктеуге талпынысын түсінуге болады. Алайда, сонымен қоса мүмкін болатын
шекті жүктемелерді де ескерген жөн. Арналарды жалдау құны мен шекті жүктеме
периодында абоненттерге қызмет көрсету сапасы арасындағы мәмілені орнату
тапсырмасы туындайды. Оны арналар коммутациясының дәстүрлі технологияларын
қолдана отырып шешу қиын [15].
Ұялы байланыстың бір технологиялары әуелден арналық қорлардың тиімді
қолданысын қамтамасыз етсе, ал кейбіреулері керісінше оны қажет етпейді.
Мысалы, GSM-нің кәдуілгі трафигін беру кезінде қысудың қосымша параметрлері
пайда әкелуі мүмкін, ал CDMA жүйесінің трафигі Е1 интерфейсіндегі Frame
Relay базалық станса контроллерлері мен MSC ортасының араларында жеткілікті
мөлшерде тығыздалып буылған [4].
Ұялы байланыс операторларының оңтайлы транспорттық телекоммуникациялық
желісі келесі критерийлер қатарына сәйкес болуы керек:
– мобильді байланыстың жаңа жүйелерінің ауыртпалықсыз енгізілуін
қамтамасыз ету;
– келесі ұрпақ желілерінің, атап айтқанда, IMS архитектуралық
талаптарына сәйкестілік;
– бөлінген инвестицияны сақтау;
– трафиктік басқарудың тиімді әдістерінің болуы;
– байланыстың қызмет көрсету сапасы төмендемейтініне, керісінше
артуына кепілдік беру;
– техникалық қызмет көрсетуге және пайдалануға ыңғайлы құралдарды
беру [2].
Тарату желісін құрудың тиімді әдістерінің бірі – радиожелі
түйіндерінде (базалық стансалар және контроллерлер) және MSC ортасына желі
бойынша ары қарай берілуі үшін трафикті дестелермен буып-түйетін
мультисервистік шекті құрылғыларды орнату болып табылады. Мұндай тәсіл
біртұтас конвергентті транспорттық желі негізінде радиосегменттің әртүрлі
жабдықтарын қолдауды қамтамасыз етеді: GSM (TDM), GPRS (TDM), CDMA 1xEV-DO,
UMTS (ATM) және т.б. Яғни оператор жекелеп толтырылған қыруар Е1
ағындарының орнына дестелермен тығыздалып толтырылған аз санды арналарды
алады, бұл ретте QoS құрылымы дауысты байланыстың жоғары сапасын сақтайды.
Сонымен қоса, арналық қорларды тиімді пайдаланудың арқасында берілген
байланыс арналары бойынша жаңа базалық стансаларды қоса алады [15]. Егер
базалық стансалар, контроллер және MSC орталығы орналсқан түйіндерге
тікелей жақын аралықта ТОТЖ (Талшықты оптикалық тарату жүйесі) болса, онда
Е1 ағындарын SDH желісі бойынша жіберу үшін мультиплексрлеу қажет. Мұндай
желілер, ең алдымен, сақиналық қорғаныс сұлбаларын қамтамасыз ететін жоғары
сенімділігімен және дамыған құралдарды пайдалануымен ерекшеленеді. Ең үлкен
үнемділік ұялы байланыс желісінің жабдықтары мобильді телефония трафигі,
бекітілген байланыс желілері, бейнемәлімет, ТВ-арналар сияқты жүктеменің ең
бір алуан түрлері жіберіле алатын орнатылған SDH желісіне қосылғанда
қамтамасыз етіледі.
1.4 Ұялы байланыс желісінің транспорттық архитектурасы
Ұялы байланыстың транспорттық желісі транспорттық желі шекарасында
мобильді байланыстың базалық стансасы (RBS) мен ұялы коммутатор арасындағы
байланысты қамтамасыз етеді. Ұялы байланыстың ірі операторлары транспорттық
арнаның архитектурасын екі құрауышқа жіктейді (1.6-сурет) – радиоқатынаудың
төменгі желісі (LRAN) және жоғары деңгейлі радиоқатынау желісі (HRAN) [13].
1.6 – сурет. Ұялы байланыс желісінің транспорттық архитектурасы
Әдетте HRAN желісі қолданыстағы РРЖ желісі немесе ТОТЖ (мысалы
қалаішілік желіде) бойынша жіберілетін бірнеше LRAN желісінің трафигін
біріктіреді. LRAN желісі әдетте 10-нан 100-ге дейінгі аралықта БС
трафиктерін біріктіреді және де оны HRAN-ға трансляциялайды. Базалық
стансалардың көп санымен, және де жағдайдың динамикалық өзгеруімен LRAN
желісі рентабельді, қарапайым, иілгіш болып, жетілдіруге жол ашуды және
шектік жүктеме трафигіне өтуді қамтамасыз ету керек. Көптеген елдерде LRAN
желісін құру үшін оператор стратегиясы мен сәйкес инфрақұрылымның болуына
орай, РРЖ, мыс кабель немесе ТОТЖ қолданылады [5].
Радиожабдықты Ethernet интерфейсімен орнату үшін ол SDH желісіне
қосылу мүмкін. Ол үшін арнайы техникалық шешім – көбіне SDH желісімен
жүзеге асырылған Lucent-Alcatel компаниясының Metropolis жабдығы – Ethernet
over SDH бар. Қазіргі уақытта Ethernet трафигін SDH желісімен жіберілуінің
тиімділігн арттыру үшін көптеген технологиялар жасалған және
стандартталған. Мұндай технологияларға – фреймингтің әмбебеп сұлбасы
(General Framing Concatenation, G.707), байланыс желісінің сыйымдылығын
құру алгоритмдері (Link Capacity Adjustment Scheme, G.7024). Аталған
технологиялар негізіндегі жабдық мультисервистік желілерді құруға
оңтайландырылған және де оны SDH-тің келесі ұрпақ жүйесіне жатқызады (NG-
SDH) [3].
Компьютерлік желілер, Интернет, деректерді беру технологияларының
(FR, ATM және т.б) дамытылуына орай SDH негізіндегі транспорттық
инфрақұрылымды деректерді беру желісінің цифрлық арналарын ұйымдастыру үшін
жиі қолдануда. SDH трафигін мультиплексорлейтін тарату желілерін қолдану
үнемділігі базалық стансалар топтарын қосуға қажетті Е1 ағындар санын
ұлғайту бойынша артады.
1.5 Дестелер коммутациясы негізіндегі желіге көшу жоспары
Ұялы байланыс желілерінің дестелік келешекке дамуы қарқынды түрде
жүріп жатыр. Қазіргі таңдағы екінші ұрпақ (GSM және CDMA) желілері
мәліметтерді таратудың жылдамдығы төмен GPRS немесе жоғары жылдамдықты EDGE
(Ұялы байланысқа арналған цифрлық технология) немесе CDMA2000 1x
қызметтерін пайдаланылатын дауыстық трафиктер үшін құрастырылды. UMTS және
CDMA2000 1x EV-DO үшінші ұрпақ желілері жоғары жылдамдықты тарату үшін
ұйымдастырылды. Бұл желілер арқылы мобильді бейне және теледидар сияқты
қызметтерді ұсынуға болады. Бастапқыда үшінші ұрпақ желілері ATM
(Asynchronous Transfer Mode) ұяшықтары арқылы тасымалдануға негізделген,
бірақ ұялы желілердің соңғы стандарттары, мысалы UMTS Rel.5 және CDMA2000
1x EV-DO ATM орнына IP-ді қолдануды көздейді [15].
Егер оператор жаңа буын желілеріне көшудің үнемді шарасын таңдаса,
сонымен қатар, біртіңдеп ескірген жабдықтарды ауыстырып және қолданылып
жүрген құрылымды барынша пайдалану мақсаты болса, онда оған қолданыстағы
транспорттық инфрақұрылым бойынша мәліметтер таратуды атқара алатын жабдық
қажет болады. Қатынау желісін соңғы миля бойынша әрбір базалық стансаға
дейін және тасымалдау қатынау желісін радиожелі контроллері (RNC, Radio
Network Controller) мен базалық станса (BSC, Base Station Controller)
контроллеріне нақты бөлу керек. Қазіргі желілердегі тасымалдаушы желілер
SDH негізінде құрылады, ал соңғы миля Е1 арналарына негізделеді. Жоғарыда
айтылғандай, PDH-қосылуының физикалық ортасы болып не сымдық, немесе
радиорелейлік желілер болып табылады. Егер тасымалдаушы желі дестелік желі
болып кетсе де, базалық стансадан тасымалдаушы желіге Е1 арналары арқылы
дестелерді тарату қажеттілігі қалады (1.8 – сурет).
1.8 – сурет. Қазіргі заманғы ұялы байланыстың транспорттық желі
интерфейстері мен технологиялары
Жоғарыдағы суретте екінші және үшінші ұрпақ ұялы байланыстарының
транспорттық желі құрылғылары көрсетілген (жоғарысында 2G, төменгісінде
3G). 2G желілерінде дауыс және SMS PDH қолданысымен Е1 арнасымен беріледі.
3G желілерінде дауыс ATM Adaptation Layer 2 (AAL2), ал мәліметтер ATM
Adaptation Layer 5 (AAL5) арқылы беріледі. Деректерді беру бойынша қызмет
бірнеше Е1 үстінен IMA (Inverse Multiplexing for ATM) негізіндегі АТМ
қолданысымен көрсетіледі. 3G желілерінде IP дестелерін Е1 үсті таралатын
бірнеше кіші PPP-фрагменттеріне бөлетін IP негізінде дамыған ML-PPP
хаттамасы қолданылады. Алайда, IMA да, ML-PPP де IP трафигін беру кезінде
операторлардың барлық талаптарын толығымен қанағаттандыра алмайды. IMAАТМ
байланыс арнасының жолақтарын тиімсіз қолданылуын алып келетін артықшылыққа
ие. ML-PPP көбіне радиоарналарды қолдану кезінде жүзеге асатын беріліс
қателері пайда болатын жағдайларда өз қалпына келу қабілеті мен
сенімділікті қамтамасыз етпейді. Демек, жоғары деңгейлі хаттаманың араласуы
және байланыс арнасының қолданылу тиімділігін төмендетуге алып келетін
қайта жіберілім қажет (1.9 – сурет) [7].
Өту жолағының кеңеюінен және жаңа ұялы технологиялармен берілетін
мәліметтерді тарату қызметтерінің өсу мүмкіндіктері кезінде, PDH арқылы
байланысқан базалық стансалардың арна жолағын пайдалануды дұрыс басқару
абзал. Сондықтан, дестелік мәліметтер тасымалдау механизмі PDH үсті болып,
байланыс арнасының жолағын тиімді пайдалануды қадағалау қажет. Осы таңда
дестелік мәліметтерді бірнеше PDH арналары арқылы тарату механизмі
ойластырылған, бұл Inverse Multiplexing for ATM (IMA) және Multilink Point
to Point Protocol (ML-PPP). Бірақ көп көңіл – Ethernet over PDH (EoPDH)
жаңа тәсіліне бөлінуде. EoPDH – GFP, VCAT және LCAS технологияларына
негізделген, олар SONETSDH жүйелерінде кең қолданылады. GFP (Generic
Framing Procedure, ITU-T G.8040, G.7041 хаттамасында жазылған) – Ethernet,
Fibre Channel немесе ESCONFICON дестелі трафиктерін тұрақты синхронды
мәліметтер ағынына түрлендіреді, ол PDH иерархиясындағы контейнерлерге
орамалау үшін қажет. VCAT (Virtual Concatenation, стандарт ITU-T G.707
2000) бірдей арналарды виртуалды біріктіру, сол арқылы Ethernet сигналды 10
Мбитс жылдамдықпен бес Е1 арнасы арқылы, арнаның бүкіл қатынау
сыйымдылығын пайдаланып тарата алады [3].
1.9 – сурет. Е1 үсті мәліметтердің беріліс трафигінің құрылымы
LCAS (Link Capacity Adjustment Scheme, стандарт ITU-T G.7042) – бұл
арнаның сыйымдылығын реттейтін сұлба бірнеше Е1 арналарының үлестіруін
таратылып жатқан мәліметтердің жоғалуынсыз өзгертуге мүмкіндік береді.
Сұлба өзгерісті қатынау өткізу қабілеттілігінде табады, мысалы, зақым
кезінде екі Е1 арналарында 4 Мбитс-ке азаяды, сондықтан VCAT ол туралы
хабарлайды. VCAT, өз кезегінде, GFP көмегімен жылдамдығы 6 Мбитс
Ethernet-тің кіруші мәліметтер трафигін, зақым жөнделгенше немесе бүкіл
өткізу қабілеті қатынау болмағанша, шектеп тұрады [15].
Мағынасы бойынша, EoPDH GFP көмегімен қателерді анықтау және түзету
мен LCAS арқылы жаңылудан кейін қайта қалпына келу қабілетінің кеңейтілген
тетіктерін қолдана отырып, осы екі мәселені шешеді. EoPDH GFP (General
Framing Procedure) инкапсуляциясын мәліметтер дестесі үшін, VCAT-ты талап
етілетін PDH арналарын біріктіру үшін, және LCAS-ты жіберуге мәліметтердің
қандай көлемі талап етілетініне байланысты PDH арналарын динамикалық түрде
қосу не азайту, немесе Е1-дің жеке желілеріндегі қателеріне жылдам әрекет
ету үшін қолданады. АТМ және PPP-ден айырмашылығы EoPDH Ethernet негізінде
жасалған, сондықтан Metro Ethernet Forum-мен анықталған UNI (User Network
Interface) интерфейстерін дестелік транспорт үшін стандартты интерфейстер
ретінде қолдануға болады. UNI транспорттық желіден дестелікке көшкеннен соң
дәл осы интерфейсті қолдануға мүмкіндік беретін транспорттық технологияға
тәуелсіз [3].
EoPDH-тің негізгі артықшылығы – лақтырылып тасталатын дестелер санын
азайтуға итермелейтін дестелердің сенімді тасымалдауы мен өткізу жолағын
20%-ға дейін арттыруында.
Қолданылатын жабдықтар түріне және транспорттық желі сипаттамаларына
байланысты IP-RAN-ды ұйымдастырудың әртүрлі нұсқалары бар.
Бірінші сценарий 3G-ге өтуді жоспарлап жатқан 2G-дің барлық
операторларына тән: 2G БС-ның трафигін Ethernet арнасы бойынша беру. Екінші
ұрпақ ұялы операторларының дәстүрлі базалық стансалары дауысты дестелер,
сигналдық трафик, және де барлық базалық стансалар мен контроллерлердің
келісімді жұмысы үшін маңыздырақ синхросигналдар берілетін TDM арналары
арқылы контроллерлерге қосылады. Ұялы байланыс желілеріндегі TDM-нің
Ethernet-тен артықшылығы – Ethernet-тің жабдықтардың жұмысын синхрондай
алмайтындығында. Алайда IP-технологиялардың дамуымен бұл мәселе шешімін
тапты. Қазірде синхросигналдың IP-желісі бойынша берілу мәселесін шешуге
мүмкіндік беретін синхросигналды адаптивті қалпына келтіру технологиялары,
синхронды Ethernet және т.б технологиялары бар. Олай болса, IP-RAN-ды
ұйымдастырудың бұл жолын Ethernet негізінде толығымен жүзеге асыруға болады
[12].
Екінші сценарий трафиктің едәуір бөлігін дауыстық мәлімет құрайтын
екінші ұрпақ желілеріне тән. Екі адамның сөйлесуі кезінде бірінің сөйлеп,
екіншісінің тыңдайтыны белгілі, сондықтан TDM технологияларын қолдану
кезінде арналар кемінде жартылай ақпаратсыз трафикпен жүктеледі, яғни
үнсіздікпен. Барлық ақпаратсыз дестелер IP желілерінің қатынау
құрылғыларында айқындалып және қажетсіз түрде лақтырылуы мүмкін. Ақпараттық
дестелерді желіге жіберер алдында файлдардың архивтелуіне ұқсас қағидатпен
қатынау құрылғыларында оңтайландыруға болады. Мұның бәрі базалық стансадан
берілетін трафик көлемін және өткізу жолағындағы талапты айтарлықтай
қысқартуға, жіберілетін ақпарат көлемі мен транспорттық желі мазмұнына
кеткен шығындарды азайтуға мүмкіндік береді.
Үшінші сценарий АТМ технологиясы негізіндегі базалық стансаларға тән.
Бұл жағдайда қатынау құрылғылары БС-ды қосу үшін ATM IMA стандартын және IP
желілері арқылы виртуалды АТМ арналарын ұйымдастыру үшін PWE3 технологиясын
қолдауы қажет. Виртуалды арналарды ұйымдастыруы мен синхросигналды беруі
бойынша үшінші сценарий біріншіге ұқсас [12].
Төртінші сценарий етерек жақсы дамыған АТМ транспорттық желілеріне
сүйенген және кейінгі қолданыстарында бір мезет те олардан бас тарта
алмаған еуропалық ұялы операторларға тән. Еуропалық 3G желілерінде
трафиктің әртүрлі беру ортасы бойынша бөлінуі байқалады. Мысалы, дауыстық
трафик пен синхросигнал әдетте қызмет көрсетудің жоғары сапасын қамтамасыз
ететін АТМ желісі арқылы беріледі. Ал қызметтердің қосымша трафигі қызмет
көрсету сапаларын сынамайтын жаңа IP инфрақұрылымындағы транспорт арқылы
беріледі. Бұл тіпті де еуропалық компаниялардың басты трафик берілісін IP
технологияларға сенім білдірмейтінін емес, жай ғана ең аз қосымша қаржы
мөлшерінде желіні барынша үнемдеуге талпынысын дәлелдейді. IP-дің қатынау
арналары ретінде Ethernet арналары, және де IP-RAN-ды ұйымдастырудың
шығынын айтарлықтай қысқартуға мүмкіндік беретін DSL мыс желілері
қолданылады.
Бесінші сценарий жаңа буындағы БС-ны IP базасында өрістету кезінде
қолданылады. Мұндай базалық стансалар бірнеше E1 ағындарынан тұратын
біріккен топтық арналарды пайдалана алады. Бұл жағдайда бірнеше БС
радиорелейлік немесе сымды арналар арқылы бір рұқсат құрылғысына қосу
кезіндегі оңтайлы шешім ретінде қатынау құрылғысында Multilink PPP
сессиясын терминациялау және IP-трафикті бір ағынға агрегациялау болып
табылады. Әрбір базалық стансадан келген трафиктің анықталуы оның IP
адресіне сәйкес орындалады.
Соңғы, алтыншы сценарий операторлардың үшінші ұрпақ желілеріне өтуімен
байланысты. Бұл үрдіс лезде орындалмайды, ал жаңа қызметтерге түсетін
сұранымның динамикасы болжамға үлкен күшпен сәйкес келеді. Операторлар 2G
желісінен үлкен табыс алуды жалғастыруда және оны тастауға бел бумайды,
сондықтан бір ауданда екінші және үшінші ұрпақтағы БС жұмыс жасауы әбден
мүмкін. Мұндай жағдайда қатынау құрылғысы базалық стансалардан әртүрлі
үлгідегі трафиктерді (IP, TDM, ATM) қабылдауы және оның виртуалды IP-
арналарымен таралуын қамтамасыз етуі қажет. Синхросигнал да IP-желісі
арқылы таралады [12].
IP базасында RAN-ды құрудың көптеген қиындықтары бастапқы мезеттен TDM
және ATM хаттамаларымен жұмыс жасайтын мобильді жабдықтардың талабына сай,
дестелік технологияның мүмкіндіктерін келтіруге байланысты. Алайда, IP-
дің жаңа технологиялары, мысалы, PWE3 және IP-арналарымен синхросигналды
тарату, операторларға 2G және 3G қызметтерін көрсететін әмбебап
мультисервистік тасымалдаушы желіні құруға, қосымша қызметтердің дамуына
жол ашады.
Егер оператор жаңа буын желілеріне көшудің үнемді шарасын таңдаса,
сонымен қатар біртіңдеп ескірген жабдықтарды ауыстырып және қолданылып
жүрген құрылымды барынша пайдалану мақсаты болса, онда оған қолданыстағы
транспорттық инфрақұрылым бойынша мәліметтер таратуды атқара алатын жабдық
қажет болады. Өту жолағының кеңеюінен және жаңа ұялы технологиялармен
берілетін мәліметтерді тарату қызметтерінің өсу мүмкіндіктері кезінде, PDH
арқылы байланысқан базалық стансалардың арна жолағын пайдалануды дұрыс
басқару абзал. Айта кететін жайт, Huawei компаниясы нарыққа бірінші болып,
IP желісіне қосылатын Ethernet және TDM over-IP технологияларының қолданысы
бар базалық стансаларды ұсынды. Сонымен қатар, сұраныс берушілерге желілік
элементтердің бөлігін емес, IP-RAN кешенді шешімдерін пайдалануға береді.
Жаңа базалық стансалармен шектелмей, Huawei компаниясы MPLS үстінен TDM,
ATM, IP трафиктерін тарату технологияларының қызметі бар бүкіл CX сериалы
жабдықтар тобын шығарды және IP-арналарымен синхросигналды таратуды
бастады. E1, IMA E1, FE (Fast Ethernet) порттарының жоғары тығыздығы CX
құрылғыларының біріне екінші және үшінші ұрпақтағы базалық стансаларды
қосуға мүмкіндік береді. IP-RAN шешімдерінің сенімділігін жоғарылату үшін
қатынау деңгейінде RPR (Resilient Packet Ring) және RRPP (Rapid Ring
Protection Protocol) технологияларының сенімді шеңберлік құрылымдары
енгізілген. Қатынау шеңберін құру мүмкіндігінің болмаған жағдайында, CX
құрылғысы STP (Rapid spanning tree protocol) және RSTP (Rapid spanning tree
protocol) хаттамаларының негізінде ағаш тәріздес желіні құрайды [15].
1.6 Дипломдық жобаның мақсаты
Бұл бөлімде транспорттық желі ұғымына жалпылама талдау жасалынып, оның
байланыстағы маңызы мен рөлі қарастырылды. Және де ұялы байланыстың
транспорттық технологияларының сипаттамалары келтірілді. Сонымен қатар,
ұялы байланыс желісінің транспорттық архитектурасы және құрылымының
сұлбалары келтіріліп, оның құраушы элементтеріне түсінік берілді. Дестелік
коммутацияға көшу жолдары мен IP-RAN-ды ұйымдастыру әдістері келтірілді.
Бұл дипломдық жобада жоғарыда келтірілген қосымшалармен бірге бірнеше
мәселелер қарастырылады. Ол үшін келесідей қадамдарды орындау керек:
– оңтайлы транспорттық технологияны таңдай отырып ұялы
байланыстын транспорттық желісін ұйымдастыру;
– таңдалған транспорттық технологияның сипаттамалары мен
ерекшеліктерін талдау;
– статистикалық үлгілер көмегімен сигналдың ортада таралуы және
де әртүрлі бөгеуілдерге байланысты жоғалуы мен өшулігін анықтау,
дифракция есебін жүргізу, тиімді нұсқадағы статистикалық үлгі
көмегімен сотаның радиусын және базалық стансалар санын анықтау
сияқты есептеулерді жүргізу;
– өміртіршілік қауіпсіздік бөлімінде базалық станса антеннасының
электромагниттік сәулеленуінің қоршаған ортаға және адам
ағзасына тигізетін кері әсерін, одан қорғану және нормалау
шарттары, базалық станса орнатылған нысанды найзағайдан қорғау
жолдарының есептеулерін жүргізу;
– экономикалық бөлімде ұялы байланыстың транспорттық желісін
ұйымдастырудың бизнес-жоспарын жасау.
2 Ұялы байланыстың транспорттық желі технологиясын таңдау
2.1 SDH технологиясының рөлі мен орны
SDH технологиясының қолданысы желіні айтарлықтай ықшамдайды, себебі
синхронды желіде бiр енгізушығару мультиплексорының өзі, мысалы, STM-4
ағынынан E1 сигналын шығаруға мүмкiндiк бере отырып, PDH
мультиплексорларының тұтас "гирляндасын" алмастырады. SDH желілері өз
қалпына келу тетiктерiнiң бар болуы салдарынан жоғары сенімділікке, сонымен
бiрге кескiндеу, бақылау және қызмет көрсетулердің дамыған құралдарына ие.
SDH тарату жүйелері талшықты-оптикалық байланыс желілерін қолдануының
арқасында, жоғарыжылдамдықты арналарды (40 Гбитс-ке дейін) құруға
мүмкіндік береді, берiлетiн мәлiмет ақиқаттығының жоғары деңгейіне ие
болады. Мұның барлығы, ең бастысы, жақсы зерттелген және уақытпен
тексерiлген стандарттардың болуы, жеңілдігі, тұтыну шығындарының төмендігі
SDH желiсін байланыс операторларының транспорттық желiлері ретiнде кең
қолданылуына себепші болды [3].
Ұялы байланыс операторлары желілерінде SDH желісі базалық стансадан
жылжымалы коммутация орталығына дейінгі транспорттық ағындар үшін
қолданылады. Әдетте, едәуір кең аумаққа таратылған Е1 ағындары SDH
түйіндерінде шоғырландырылады. Базалық стансалардан жинақталған SDH
түйіндеріне қосылған Е1 ағындарының саны көп емес (түйіндердің әрқайсысында
орта шамамен оннан аспайды). Оператор-компаниялары үшін SDH желісінің
өткізу қабілетінің нақты қажеттіліктегі орта өлшемдері STM-1-ден STM-4-ке
дейін болады, және әдетте шамалысы келешек үшін қорға белгіленеді.
Транспорттық желі сенімділігінің максималды деңгейін қамтамасыз ететін
SDH технологиясының барлық артықшылықтарына ие болу үшін, Е1 трибутарлы
ағындарының ең жоғары тығыздылығына ие және STM-4STM-16 тіректі торабын
құрайтын желінің бір немесе бірнеше түйіндерінде түйіндестірілген STM-1STM-
4 қатынау сақинасын орынды құру керек [8].
Жылжымалы байланыс операторының транспорттық желісінің желі құраушы
элементтері ретінде, бірінші кезекте, бұл құрылғылардың таңдамалы
функционалдық ерекшеліктерінің сәйкестігінен (базалық конфигурациядағы
трибутарлық ағындар санының аздығы, STM-1 және де STM-4 сызықтық
порттарының болуы және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 9
1 Транспорттық желі туралы жалпы 10
мағлұмат ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
1.1 Транспорттық 11
технологиялар ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
1.2 Ұялы байланыстағы транспорттық желі 15
эволюциясы ... ... ... ... ... ... .
1.3 Ұялы байланыстың транспорттық желі 18
құрылымы ... ... ... ... ... ... .. ...
1.4 Ұялы байланыс желісінің транспорттық 20
архитектурасы ... ... ... ... ... .
1.5 Дестелер коммутациясы негізіндегі желіге көшу 21
жоспары ... ... ... ... .
1.6 Дипломдық жобаның 26
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 Ұялы байланыстың транспорттық желі технологиясын 27
таңдау ... ... ... ... ... .
2.1 SDH технологиясының рөлі мен 27
орны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
2.2 NG SDH 30
технологиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
2.3 Үшінші ұрпақ ұялы байланыс желісінің 34
стандарттары ... ... ... ... ... .. .
2.4 Таңдалған транспорттық технологияны 3G желісінде қолдану ... ... .. 36
2.5 Қолданылатын құрылғыларды 39
сипаттау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .
3 Есептеу 46
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Қамту аймағын 46
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
3.2 Ұяшықтың радиусын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
3.3 Базалық стансалардың санын 56
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.4 Сигналдың кеңістікте таралуының есептеулері ... ... ... ... ... ... ... 57
4 Өміртіршілік 60
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
4.1 Ұялы байланыстың базалық стансаларының 60
зияны ... ... ... ... ... ... ... .
4.2 Базалық станса маңайындағы радиожиілікті 62
өрістер ... ... ... ... ... ... ...
4.3 Электромагниттік 62
өріс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
4.4 Найзағайдан 65
қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
5 71
Бизнес-жоспар ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
5.1 71
Түйін ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
5.2 Компания және 71
сала ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
5.3 Қызметтерді (өнімдерді) бейнелеп 72
жазу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
5.4 Нарықтық өтімді талдау. Нарық қызметтерін 73
зерттеу ... ... ... ... ... ... .
5.5 73
Менеджмент ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
5.6 Маркетинг 74
стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..
5.7 Қаражат 74
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
5.8 Табысты 76
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
5.9 Пайдалану 77
шығындары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
5.10 Экономикалық тиімділіктің көрсеткішін 81
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...83
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер 85
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
Қысқартылған сөздер 86
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
А қосымшасы
Ә қосымшасы
Б қосымшасы
Аңдатпа
Бұл дипломдық жобада ұялы байланыс үшін транспорттық желіні
ұйымдастыру мәселесі қарастырылған. Ұялы байланыстың әртүрлі транспорттық
технологияларына талдау жасалынып, оңтайлы транспорттық технология ретінде
SDH (NG SDH) технологиясы таңдалған. Және осы технологияның сипаттамалары
мен құрылымы келтірілген.
Жобада статистикалық үлгілер көмегімен сигналдың ортада таралу
кезіндегі жоғалуларының, сигнал қуаттылығының және қамту аймағының
есептеулері жүргізіліп, SDH (NG SDH) технологиясы негізінде ұялы
байланыстың желі сұлбасы тұрғызылған
Өміртіршілік қауіпсіздігі бөлімінде базалық станса антеннасының адам
денсаулығына тигізетін кері әсері келтірілген және найзағайдан қорғау
есептеулері жүргізілген.
Дипломдық жобада желіні ұйымдастырудың бизнес-жоспары жасалынған.
Аннотация
В данном дипломном проекте рассмотрен вопрос организации транспортной
сети для мобильной связи. Приведены анализы разных транспортных технологии
мобильной связи, и в качестве оптимального варианта технологии выбрана SDH
(NG SDH). Приведена структура и описания данной технологий.
В проекте с помощью различных статистических моделей выполнены расчеты
мощности и потери сигнала при распространении сигнала в среде, и выполнен
расчет зон покрытия, а также построена схема транспортной сети мобильной
связи на основе технологий SDH (NG SDH).
В разделе безопасности жизнедеятельности были рассмотрены
отрицательные влияния антенн базовых станций мобильной связи на здоровье
человека и выполнены расчеты молниезащиты.
В дипломном проекте был разработан бизнес-план.
Кіріспе
Әр елдің телекоммуникациялық басқару саласы өзіндік ерекшелікке ие.
Алайда цифрлық технологиялардың пайда болуы мен Интернет желісіне рұқсат
беретін қызмет түрлерінің жаппай енгізілімі бүгінде кез келген байланыс
операторының тек жергілікті (аймақтық немесе жалпыұлттық) емес,
телекоммуникациялық қызметтердің әлемдік нарығында да жұмыс істеуіне
мүмкіндік тудырып отыр. Цифрлық технологиялардың пайда болуы
телекоммуникациялық саланың радикалды өзгеруіне жағдай жасады. Яғни
дәстүрлі дауыстық байланыс қызметін Интернет, деректерді беру, мобильді
байланыс сияқты интерактивті қызметтер ығыстыра бастады.
Дәстүрлі телефония болсын, ұялы оператор, Интернетке сымсыз және сымды
қатынау провайдері болсын, кез келген оператор желісінің негізгі
инфрақұрылым бөлігі транспорттық желі болып табылады.
Транспорттық желінің элементі тарату желісі болып табылады. Ол ортақ
тарату ортасына, желілік ғимараттар мен олардың қызмет көрсету
құрылғыларына ие болатын бiртектес немесе әртүрлi тарату жүйелерiнiң
желілік тракттарының жиынтығын сипаттайды. Транспортық желінің құрамды
бөліктері болып жергілікті, аймақішілік және күре біріншілік желілер болып
табылады.
Ұялы байланыстың жаңа технологияларына өтуі транспорттық желінің
өткізу қабілетін арттыруды талап етеді. Мысалы, LTE-ні (Long Term
Evolution) өрістету үшін 100-150 Мбитс өткізу қабілеті қажет болса, келесі
нұсқадағы технологиялар үшін бұл шама байланыс жүйесінің барлық ұзақтығында
базалық стансаға дейін секундына гигабит мөлшерінде болуы керек. Ұялы
байланыстың транспорттық желісі транспорттық желі шекарасында базалық
станса мен ұялы коммутатор арасындағы байланысты қамтамасыз етеді.
Қазіргі заманғы транспорттық телекоммуникациялық желілер әмбебап болуы
қажет, яғни TDM (Time Division Multiplexing) режимінде трафикті таратуға
бағдарланған бүгінгі күнде қолданыстағы 2G және 2,5G жүйелерін, сонымен
қатар келесі ұрпақ желілері – 3G және тіпті 4G тиімді қолдануға қабілетті
болуы шарт. Транспорттық желі сапасына берілетін қызметтер сапасы тікелей
тәуелді болып келеді. Дәл осы себепті, технология таңдау және
инфрақұрылымның осы бөлігінің құрылысын жасау кезінде операторлардың ерекше
мұқият, ұқыпты әрі қазымыр болуы да түсінікті.
Бұл дипломдық жобада ұялы байланыс операторлары үшін транспорттық
желіні ұйымдастыру мәселелері қарастырылады. Өйткені барлық берілетін
қызметтер сапасы тікелей транспорттық желі сапасына тәуелді. Сондықтан да
бұл мәселені кеңінен қарастыру және ұялы байланыстың транспорттық желісін
ұйымдастырудың оңтайлы нұсқасын таңдау, ең алдымен, байланыс сапасын
арттыруға, сәйкесінше ұялы операторлардың абоненттер санын өсіруге
мүмкіндік береді.
1 Транспорттық желі туралы жалпы мағлұмат
Дәстүрлі телефония болсын, ұялы оператор, Интернетке сымсыз және сымды
қатынау провайдері болсын, кез келген оператор желісінің негізгі
инфрақұрылым бөлігі транспорттық желі болып табылады.
Қазіргі заманғы телекоммуникациялық желілердің транспорттық жүйесі
күре желілерден және қатынау желілерінен тұрады. Әртүрлі сыйымдылықтағы
мультиплексорлық арналардан тұратын күре желі коммутация (арналар,
дестелер) түйіндерін өзара бірлестіреді, өз кезегінде қатынау желілері
коммутация түйіндері мен концентраторларды абоненттік терминалды
құрылғылармен (телефондар, факс, компьютер, банкомат және т.б)
бірлестіреді. Желінің екі типі де трафик концентрациясы мен
мультиплексорленуі үшін әртүрлі желілік элементтерді қосады [1].
Күре транспорттық желі үш иерархия деңгейін қамтиды – ұлттық, аймақтық
және жергілікті. Бұлардың әрқайсысы өздерінің меншікті резервтік
элементтері және альтернативтік (балама) жолдары бар тәуелсіз жүйелер болып
табылады. Сондықтан бір деңгейдің желілік элементінде болған ақаулық басқа
иерархия деңгейлерінің жұмыс жасауына әсерін тигізбейді (1.1 – сурет).
Синхронды цифрлық иерархияның желілік құрылымы толығымен логикалық
болып табылады, яғни бұл әрбір деңгейдің коммуникациялық арналары бастапқы
және соңғы түйіндер анықталған бойда бірден орнатыла алады деген сөз [8].
Төмендегі суретте транспорттық желінің иерархия деңгейлері
келтірілген:
1.1 – сурет. Транспорттық желінің иерархия деңгейлері
Транспорттық (біріншілік) желі байланыс желілерінің негізі болып
табылады. Оның негізінде барлық екіншілік желілер құрылады. Ол типтік
тарату арналары мен үлгiлік топтық тракттар желісін құратын желілік
түйiндердің, желілік стансалардың және тарату желілерінің жиынтығы. Желілік
түйiндер екiншілік желiлерге және басқа тұтынушыларға транзиттердiң
ұйымдастырылуын, шектелген арналар саны мен тракттардың бөлінуін
қамтамасыз етедi. Желілік стансалар арналар мен тракттардың үлкен бөлігі
екiншiлік желiлерге жеткiзiлiп берiлетін біріншілік желiнiң шеткi нүктелерi
болып табылады [3].
Транспорттық желінің элементі тарату желісі болып табылады. Ол ортақ
тарату ортасына, желілік ғимараттар мен олардың қызмет көрсету
құрылғыларына ие болатын бiртектес немесе әртүрлi тарату жүйелерiнiң
желілік тракттарының жиынтығын сипаттайды. Транспортық желінің құрамды
бөліктері болып жергілікті, аймақішілік және күре біріншілік желілер болып
табылады.
1.1 Транспорттық технологиялар
Транспорттық желі IP-технологиясына көшу көзқарасы бойынша бірнеше
маңызды ерекшеліктерге ие. Солардың ішіндегі маңыздылары ескірген желі
берулерін қолдану, шектен тыс алыстылық және кейбір елдімекендердегі
қатынау қиындылығы болып есептелінеді. NGN деңгейінде қолданылатын
технолгияларға көбіне бүкіл желінің жұмыс сапасы мен көрсетілетін қызмет
саны тәуелді болады. Транспорт ретінде PDH, SDH (NG SDH), ATM, MPLS,
Ethernet және басқа да желілер қолданылуы мүмкін (1.2 – сурет) [3].
1.2 – сурет. Ұялы байланыс стандарттарының транспорттық технологиялары
PDH, SDH технологиялары. Қазіргі уақыттағы маңызды транспорттық
технологиялар PDH (Plesiochronous Digital Hierarchy плезиохронды цифрлық
иерархия) және SDH (Synchronous Digital Hierarchy синхронды цифрлық
иерархия) технологиялары болып табылады [1].
PDH-тің үш иерархиясы 80-ші жылдардың басында жасалған болатын. Ең
алғашқысы АҚШ пен Канадада біріншілік цифрлық арна (БЦА-DS1) сигналының
жылдамдығы 1544 кбитс ретінде қабылданды және де DS1DS2DS3DS4 немесе
1544631244736274176 кбитс түріндегі тізбекті берді. Бұл сәйкесінше 24,
96, 672 және 4032 DS0 (негізгі цифрлық арна 64 кбитс) арнасын жіберуге
мүмкіндік берді.
Екінші иерархия Жапонияда қабылданып, DS1 үшін дәл сол жылдамдық
қолданылды. Мұндағы тізбек DS1DS2DSJ3DSJ4 немесе 154463123206497728
кбитс түрінде болып, 24, 96, 480 және 1440 DS0 арналарын жіберуге
мүмкіндік берді.
Үшінші иерархия Еуропа мен Оңтүстік Америкада қабылданды, біріншілік
ретінде 2048 кбитс жылдамдығы таңдалды және Е1Е2ЕЗЕ4Е5 немесе
2048844834368139264564992 кбитс түріндегі тізбектілікті берді. Бұл
иерархия 30, 120, 480, 1920 және 7680 DS0 арналарын жіберуге мүмкіндік
берді.
PDH-тің кемшіліктері:
– аралық тармақтардағы цифрлық арналардың енгізушығару
қиындылығы;
– желілік автоматты бақылау мен басқару құралдарының жоқтығы;
– үйлесімділіктің көпқадамды қайта қалпына келуі айтарлықтай
ұзақ уақытты талап етеді.
PDH-тің келтірілген кемшіліктері мен басқа да факторлардың қатары
талшықты-оптикалық байланыс желілерінде қолдануға арналған АҚШ-та SONET
(Synchronous Optical Network) синхронды (үйлесімді) оптикалық желі
иерархиясын, ал Еуропада SDH синхронды цифрлық иерархиясын жасауға алып
келді. Алайда, STМ-1 үшін беру жылдамыдығының сәтсіз таңдалуынан SONET-ті
жасаудан бас тартып, оның орнына SONETSDH-ті жасау шешімі қабылданды [3].
SDH иерархиясы STM-N (Synchronous Transfer Mode) деңгейіне байланысты
әртүрлі тарату жылдамдықтарына ие. Деңгейлердің тарату жылдамдықтары 1.1 –
кестеде көрсетілген.
1.1 – кесте. SDH иерархиясының тарату жылдамдықтары
SDH деңгейі Тарату жылдамдығы, Мбитс
STM-1 155
STM-4 622
STM-16 2000
STM-64 10000
STM-256 40000
SDH жүйесінде SDH желілеріне жіберілетін PDH арналарына тікелей
қатынауды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін синхронды
мультиплексрлеудемультиплексорлеу жүзеге асырылады.
SDH технологиясының көмегімен желі топологиясының кез келген түрін
құрастыруға болады:
⎼ нүкте-нүкте топологиясы;
⎼ бірізді сызықты тізбек топологиясы;
⎼ жазықталған сақина топологиясы;
⎼ сақина топологиясы [11].
АТМ (Asynchronous Transfer Mode) технологиясы. Ең алдымен, белгіленген
қызмет сапасын қамтамасыз ететін кірістіруші тетігінің болуы, деректердің
әртүрлі трафигіне бейімделу мүмкіндіктері, әртүрлі қызметтер арасында
өткізу жолагын икемді қайта бөлу арқасында ATM технологиясы көбіне NGN
қолданысына бейімірек болып келеді. Айтарлықтай қымбат бұл технология, ең
алдымен, иілгіштігі мен сенімділігі шартталған үлкен желілерде қолданылады.
ATM технологиясы транспорттық беру ортасы ретінде көбіне SDH-ті қолданады.
Мұндай үйлесім транспорттық желінің ең жоғары сенімділігі мен басқаруына
жетуге мүмкіндік береді [14].
Ethernet технологиясы. Ethernet коммутаторлары мен маршрутизаторларына
негізделген IP желілері NGN-нің шағын бөліктерінде айтарлықтай жиі
қолданылатындықтан айрықша арзан шешім болып табылады. Мұндай желілер
жобалануы мен тұтынуында (эксплуатациясында) қарапайым, жеңіл түрде
жетілдіріліп қайта жаңғыртылады, алайда, олардың NGN үшін транспорттық орта
ретінде қолданылуын шектейтін кемшіліктер қатары да бар. Солардың ішіндегі
ең маңыздысы – әртекті трафикке, әсіресе, өте қажетті қосымшаларды (VoIP,
Video) деректер ағынына өткізілуге жеткіліксіз бейімділігі. IP желілерін
қолдану барысында мұндай қосымшалардың тиісті жұмыс сапасын қамтамасыз ету
өте қиын. Жалғыз ғана жол – тораптардың өткізу қабілетін арттыру, алайда
мұның өзі әрдайым оң нәтиже бере бермейді.
Ethernet технологияларының дамуы жаңа транспорттың пайда болуына алып
келді – PoS (Pocket over SDHSONET) немесе New Gen SDH (NG SDH). Мағынасы
бойынша, бұл екі белгілі Ethernet және SDHSONET технологияларының симбиозы
болып табылады. Мұндай технология IP желісінің жоғары сенімділігі мен
басқарылуын сипаттайтын, VPN, VoIP және т.б қосымшаларды қоса, дестелік
трафиктің барлық қажетті қызмет берілістерін ұсынуға мүмкіндік беретін SDH
беру жүйесінің артықшылықтарына ие [13].
IP желілерін дамытудың басқа бағыты – беру ортасы ретінде оптикалық
кабельді тікелей қолдану. Беру жылдамдығын 1 немесе 10 Гбитс-қа дейін
жоғарылату оптикалық технологияларды қолдану мен Optical Ethernet деп
аталатын технологияны жасаумен түсіндіріледі. Қалаларда транспортты
оптикалық желілерді орнату кеңжолақты қызметтерге тұтынушылық сұраныстың
болуымен және абоненттердің аймақтық шоғырландыруымен түсіндіріледі.
Дегенмен тіпті арналардың үлкен өткізу жолағын ескере тұра, мұндай IP
желісі әдістемелі түрде кіші Ethernet-тің барлық кемшіліктерін өз бойына
жинақтаған. Сонымен IP желілерін ілгері жетілдіру MPLS-ті құруға алып
келді.
MPLS (Multiprotocol Label Switching) технологиясы. MPLS технологиясы
бастапқыда маршруттардағы жүктемені төмендету және IP желілерінің әртекті
трафикке бейімделу құралы ретінде ойлап табылған болатын. Ол ATM мен IP
желілерінің түйіндес жолын берді және NGN-нің транспорттық деңгейінің заңды
бір технологиясына айналды. Бұл, ең алдымен, оның негізінде бағдарланған
қосымшалардың: трафикті басқару, яғни TE (Traffic Engineering), виртуалды
дербес желілер (VPN), байланысты жылдам қайта қалпына келтіру – FRR (Fast
Re-Route), қызмет көрсетудің сапасын қамтамасыз ету т.б нәтижесінде жүзеге
асты. MPLS технологиясының маңызы, яғни тірек желінің құрылғылары
дестелерді тек таңбаларды қолдана отырып жібереді және IP дестелердің
тақырыбын талдайды. Шығу нүктесінде таңбалар өшіріледі де, дестелер
белгіленген немесе тағайындалған орынға жіберіледі. Осылайша таңбалар
негізінде желі түйіндеріндегі дестелердің жылдамдатылған коммутациясы
жүзеге асырылады, трафик дифференциалданады (сараланады) және IP желісінің
толассыз қызмет көрсету сапасы сүйемелденеді. MPLS технологиясы біртұтас
транспорттық желі негізінде меншікті (жекеленген) IP-адрестелу жүйесі бар
көптеген виртуалды дербес IP-желілерін құруға мүмкіндік береді, осылайша
масштабталған мультисервистік желілерді құрудың негізі ретінде қызмет ете
алады. [12].
Қазіргі заманғы транспорттық телекоммуникациялық желілер әмбебап болуы
қажет, яғни TDM режимінде трафикті таратуға бағдарланған бүгінгі күнде
қолданыстағы 2G және 2,5G жүйелерін, сонымен қатар келесі ұрпақ желілері –
3G және тіпті 4G тиімді қолдануға қабілетті болуы шарт. Транспорттық желі
сапасына берілетін қызметтер сапасы тікелей тәуелді болып келеді. Дәл осы
себепті, технология таңдау және инфрақұрылымның осы бөлігінің құрылысын
жасау кезінде операторлардың ерекше мұқият, ұқыпты әрі қазымыр болуы да
түсінікті. Мысалы, егер UMTS Release 99 жүйесі ATM технологиясына
негізделген транспортқа бағдарланса, онда келесі өңдеулер UMTS Revision 56
– MPLS технологиясы мен Ethernet желісін қолданатын IP шешімдерге
бағдарланған. Сондықтан транспорттық телекоммуникациялық желілердің жабдығы
барлық типтегі – TDM (Уақыттық бөлінумен мультиплексрлеу), ATM (Асинхронды
тарату әдісі), IP трафиктерінің беруін тиімді қамтамасыз етуі керек [2].
Транспорттық желіні ұйымдастырудың негізгі әдістеріне талшықты-
оптикалық, жерсеріктік және сымсыз байланыс жүйелері жатады. Тағы да бір
әдісіне кең жолақты рұқсат және ұялы байланыс операторларының транспорттық
телекоммуникациялық желілерінде кеңінен қолданылатын радиорелелік жүйелер
жатады.
Сымсыз байланыс желiлерi үшiн транспорттық желіні ұйымдастыру
тапсырмаларының бірі желінің жүктемесі мен талап етілетін ақпаратты тарату
жылдамдығын ескере отырып жоғарыда айтылған технологиялардың бiрін таңдау
болып табылады [4].
1.2 Ұялы байланыстағы транспорттық желі эволюциясы
Жақын уақытқа дейін ұялы байланыс желілерң көбіне дауыстық байланыс
пен SMS үшін қолданылып келді. Алайда, деректерді беру бойынша веб-беттерді
қарау, әуен және бейнелерді жазып алу, сонымен қатар мобильді ТВ сияқты
жаңа қызмет түрлерінің енгізілуімен мобильді желіні бекітілген
(фиксирленген) байланыс желілерінде әлдеқашан жүзеге асқан беріліс үшін
едәуір үлкен көлемді дестелер трафигінің түрлендірілімі күтілуде [6].
Деректерді беру қызметіне жоғарылатылған сұранысты болжай отырып,
стандарттар әзірлеушілері мобильді желілердегі деректерді беру жылдамдығын
арттыруға түйлікті. Бұған CDMA 1x EV-DO, HSPA+ және LTE технологияларына
қарап көз жеткізуге болады (1.3 – сурет).
1.3 – сурет. Ұялы байланыс желілерінің эволюциясы және олардағы деректерді
беру жылдамдықтары
Демек, технологиялардың осы заманғы, мысалы, мобильді ТВ сияқты қызмет
түрлерін қолдары анық. Сонымен қатар, жаңа қызмет түрлерінің IP хаттамасына
негізделіп жатқаны да белгілі.
Контенттің өзгеруі мобильді операторлар алдына екі тапсырманы қояды:
пайдалану шығындарын төмендету және сонымен бірге бәсекелестіктің күшеюі
мен ARPU-дің (абоненттен түсетін орташа табыс) төмендеу қаупіне қажетті
жоғары жылдамдықты тұтынушылық қызметін ұсыну. Бұл, әсіресе, базалық
стансалардан қосымша өткізу қабілетін талап ететін 3-ші және 4-ші ұрпақ
желілеріне қызмет түрлерін қосу кезінде маңызды.
Қазір ұялы операторлардың алдында тұрған негізгі мәселе – негізінен
дауыстық трафик берілісі үшін құрылған желілерден деректер мен
бейнетрафиктердің үдеуші көлемін қолдайтын желілерге өту кезіндегі
пайдалану шығындары мен табыстар арасындағы алшақтық [6].
Дауыс үшін ұялы желінің дәстүрлі үлгісі транспорттық желі аумағында
құн мен табыс арасындағы сызықтық арақатынасқа негізделген. Жаңа
абоненттердің қосылуы немесе дауыстық трафик көлемін ұлғайту кезінде
операторлар кәрездің (сота) орналасқан жерінде транспорттық TDM (Уақыттық
бөлінумен мультиплексрлеу) желінің сыйымдылығын қосу керек, әдеттегідей,
бұл бекітілген байланыстың жергілікті операторынан жалға алынатын Е1
арналар санын арттырумен, нүкте-нүкте радиорелелік байланыстарын орнату,
кей жағдайларда кәрезді байланыс үшін SDH (Synchronous Digital Hierarchy)
транспорттық сақинасын жаю арқылы жүзеге асырылады.
Таңдалған нұсқадан тәуелсіз түрде өскен инфрақұрылым мазмұнына кеткен
шығын құнының орны нәтижесінде опрераторға табыс өсімін беретін қосымша
табыстармен толықтырылады.
Алайда, шығын мен табыс арасындағы мұндай болжалды өзара байланыс
кеңжолақты мобильді қызметтер үшін сақталмайды. High-Speed Packet Access
(HSPA) және CDMA (Code Division Multiple Access) 1x Evolution-Data
Optimized (EV-DO) негізіндегі құрылғылар транспорттық желі трафигінің
көлемін айтарлықтай ұлғаюға алып келетін деректерді бірнеше Мбитс-қа дейін
жүктеуге мүмкіндік береді. Дегенмен, деректерді беру қызметтерінің
ақпараттар битінен түскен табыс дауыстықпен салыстырғанда әлдеқайда төмен.
Болжалған табыстардағы мұндай өзгеріс операторларды барлық транспорттық
желі бойынша деректерді беру трафигінің бит құнын төмендетудің шешімдерін
іздеуге итермелейді [9].
Үшінші ұрпақ желілері деректерді беру бойынша бүгінде әлдеқашан
қызметтердің ауқымды санын қолдағанымен, маңыздысы – бұл қызметтерден
түсетін табыс көлемі әлі де болса біршама төмен қалпында қалып отыр.
Сайып келгенде, ұялы операторлардың алдында тұрған екі мәселе –
кеңжолақты деректерді беру қызметтерін қалай тиімді жетілдіру және мұнымен
қоса дәстүрлі қызметтерден түсетін табысты жоғалтпау болып табылады. Осы
заманғы 2G-желілерде арналарды жалдау мен радиорелелік желілер мазмұнына
кеткен шығын барлық пайдалану шығындарының 40 пайызын құрайды. Ұялы
желілердің келешектегі инфрақұрылымы дәстүрлі қызметтерді қамтамасыз етіп
қана қоймай, талап етілетін өткізу жолақтары мен пайдалану шығындарын
минимизациялай отырып, дестелік мәліметтердің тиімді берілісіне кепіл болуы
керек. Болжамдар бойынша, келешекте деректерді беру трафигі дауыстықтан
едәуір артады, сондықтан сымсыз байланыс операторлары толығымен желінің
дестелік транспорттық инфрақұрылымына көшуді жоспарлауда [12].
Дестелік желі үшін ең қолайлы технология бекітілген байланыс
желілерінде кеңінен таралған – Ethernet технологиясы.
Келесі қадамды талшықты-оптикалық инфрақұрылымдағы дестелік желілерге
жедел өткел деп болжау қисынды. Алайда, мұның бәрі де біздің ойлағанымыздай
оңай шаруа емес. Ethernet транспорт ретінде кеңінен қолданылып жатса да,
және мұндай шешімнің үлесі санаулы уақыт мерзімінде 15%-ға артса да,
транспорттық жүйе бөлігінің 70%-дан көбі PDH (плезиохронды цифрлық
иерархия) технологиясы негізінде мыс және радиорелелік байланыс желісі
бойынша ұйымдастырылған. Қысқа мерзім ішінде желінің мұндай инфрақұрылымын
алмастыру үшін жай ғана қорлар жеткіліксіз болып табылады. Сондықтан,
деректерді беру бойынша жаңа қызметтерді қолдайтын және берілген байланыс
желісін барынша тиімді қолдануға мүкіндік беретін технология қажет [6].
UMTS (Universal Mobile Telecommunication System) технологиясына өтумен
беріліс трафигінің тура және кері арналарының өткізу жолақтары едәуір
артады (1.4 – сурет). Сәйкесінше беріліс трафигінің құрылымының да өзгерері
анық. Әлі күнге дейін ұялы желілерде дауыстық трафик басым, 3G-ге өткенде
деректерді беру қызметі және трафиктің жалпы көлемінің үлесі де айтарлықтай
артады. Нақтылы бір уақыт мезетінде дауыстың арналықтан дестелік
коммутацияға жаппай көшуі есебінен IP-трафик басымдыққа ие болады [9].
1.4 – сурет. UMTS стандартының дамуымен өткізу жолағына талаптың артуы
Дәстүрлі технологиялардан лездік бас тартулар мен IP-ге көшу мүмкін
емес, өйткені ұялы байланыс операторларының транспорттық ортасы біртіндеп
көшуді қамтамасыз етуі керек. PWE3 (Pseudo Wire Emulation End-to-End)
технологиясының көмегімен IP желісі арқылы дәстүрлі хаттамалармен (TDM, ATM
және Frame Relay) трафикті беру мүмкіндігі екінші және үшінші ұрпақ
қызметтерін қолдану көзқарасы бойынша IP ортаны әмбебап етеді.
Жалпы жағдайда ұялы оператордың транспорттық желісін екі негізгі
бөлікке жіктеуге болады: күре транспорттық желі және радиоқатынау желісі
(RAN). Ұялы оператордың күре транспорттық желісін құру өзіндік
ерекшеліктерге ие, бірақ негізінен басқа да күре желілерді құру
қағидаларына ұқсас [5].
RAN (Radio Access Network) транспорттық желілерін дамытудағы жағдай
өзгеше. Екінші ұрпақ желілерінде базалық стансалар мен контроллерлерді қосу
үшін опреаторлар төменгі жылдамдықты мобильді TDM-каналдарын қолданады.
Бастапқыда олар арналардың көпшілігін бекітілген және қашық байланыс
операторларынан жалға алуға міндетті болатын, бірақ қазірде жағдай
жақсаруда. Көптеген ұялы компаниялар өздерінің SDHPDH оптикалық
инфрақұрылымына, радиорелелік жабдықтарына ие бола отырып, жалға алатын
арналар санын қысқартуда. Нәтижесінде желі мазмұнына жұмсалатын операциялық
шығындар да азаюда. Бұл ретте операторлардың IP технологиясын RAN
транспорттық желілерін өрістетуге байланысты мәселелер шешімі ретінде ойлап
жатқан шамалы, дегенмен, дәл осы IP-RAN-ды ұйымдастыру қатынау деңгейін
жетілдірудің көптеген мәселелерін шешуге мүмкіндік береді [13].
Жоғарыда айтылып өткендей, жаңа қызметтер өткізу жолағының
кеңейтілімін талап етеді. Егер бұрын бөлінген арнаның 2Мбитс (Е1)
сыйымдылығы базалық стансадан контроллерге трафикті беруге жеткілікті
болған болса, онда 3G-дің базалық стансасы 4Е1 арнасын талап етеді. Жақын
келешекте базалық стансаға 14,4 Мбитс өткізу жолағы қажет болады, және
мұнымен шектеліп қалмайды. Бір базалық стансаны қосу үшін ыңғайсыз әрі
шектеулер қатарына ие шоғырланған Е1 арналары қажет болады.
3. Ұялы байланыстың транспорттық желі құрылымы
Ұялы байланыс операторының транспорттық телекоммуникациялық желісі екі
негізгі сегменттен тұрады (1.5 – сурет):
– тарату желісі (backhaul), базалық стансаны контроллер және
жылжымалы байланыстың коммутациялық ортасымен (Mobile Switching
Center (MSC)) байланыстырады;
– күре желі (backbone), жылжымалы байланыстың коммутациялық
орталары арасында жоғары жылдамдықты транспортты қамтамасыз
етеді [13].
1.5 – сурет. Ұялы байланыс операторларының дәстүрлі желі құрылымы
Дәстүрлі тарату желісі жұлдыз топологиясы бойынша құрылған:
ортасында – MSC, оған арнайы бөлінген арналарымен (әдеттегідей, E1 немесе
NE1) радиоқатынау жүйелері (контроллер және базалық стансалар) қосылған.
Егер базалық стансалар қиын қатынаулы аудандарда орналасқан болса, олардың
қосылуы үшін көбіне радиорелелік байланыс желілерін және жерсеріктік
арналарды қолданады.
Ұялы байланыс операторлары әр уақытта да базалық стансалар, контроллер
және MSC арасында меншікті арналарға ие бола бермейді, көбіне оларды жалға
алады. Сондықтан олардың жалға алатын сыйымдылықтарды барынша максималды
жүктеуге талпынысын түсінуге болады. Алайда, сонымен қоса мүмкін болатын
шекті жүктемелерді де ескерген жөн. Арналарды жалдау құны мен шекті жүктеме
периодында абоненттерге қызмет көрсету сапасы арасындағы мәмілені орнату
тапсырмасы туындайды. Оны арналар коммутациясының дәстүрлі технологияларын
қолдана отырып шешу қиын [15].
Ұялы байланыстың бір технологиялары әуелден арналық қорлардың тиімді
қолданысын қамтамасыз етсе, ал кейбіреулері керісінше оны қажет етпейді.
Мысалы, GSM-нің кәдуілгі трафигін беру кезінде қысудың қосымша параметрлері
пайда әкелуі мүмкін, ал CDMA жүйесінің трафигі Е1 интерфейсіндегі Frame
Relay базалық станса контроллерлері мен MSC ортасының араларында жеткілікті
мөлшерде тығыздалып буылған [4].
Ұялы байланыс операторларының оңтайлы транспорттық телекоммуникациялық
желісі келесі критерийлер қатарына сәйкес болуы керек:
– мобильді байланыстың жаңа жүйелерінің ауыртпалықсыз енгізілуін
қамтамасыз ету;
– келесі ұрпақ желілерінің, атап айтқанда, IMS архитектуралық
талаптарына сәйкестілік;
– бөлінген инвестицияны сақтау;
– трафиктік басқарудың тиімді әдістерінің болуы;
– байланыстың қызмет көрсету сапасы төмендемейтініне, керісінше
артуына кепілдік беру;
– техникалық қызмет көрсетуге және пайдалануға ыңғайлы құралдарды
беру [2].
Тарату желісін құрудың тиімді әдістерінің бірі – радиожелі
түйіндерінде (базалық стансалар және контроллерлер) және MSC ортасына желі
бойынша ары қарай берілуі үшін трафикті дестелермен буып-түйетін
мультисервистік шекті құрылғыларды орнату болып табылады. Мұндай тәсіл
біртұтас конвергентті транспорттық желі негізінде радиосегменттің әртүрлі
жабдықтарын қолдауды қамтамасыз етеді: GSM (TDM), GPRS (TDM), CDMA 1xEV-DO,
UMTS (ATM) және т.б. Яғни оператор жекелеп толтырылған қыруар Е1
ағындарының орнына дестелермен тығыздалып толтырылған аз санды арналарды
алады, бұл ретте QoS құрылымы дауысты байланыстың жоғары сапасын сақтайды.
Сонымен қоса, арналық қорларды тиімді пайдаланудың арқасында берілген
байланыс арналары бойынша жаңа базалық стансаларды қоса алады [15]. Егер
базалық стансалар, контроллер және MSC орталығы орналсқан түйіндерге
тікелей жақын аралықта ТОТЖ (Талшықты оптикалық тарату жүйесі) болса, онда
Е1 ағындарын SDH желісі бойынша жіберу үшін мультиплексрлеу қажет. Мұндай
желілер, ең алдымен, сақиналық қорғаныс сұлбаларын қамтамасыз ететін жоғары
сенімділігімен және дамыған құралдарды пайдалануымен ерекшеленеді. Ең үлкен
үнемділік ұялы байланыс желісінің жабдықтары мобильді телефония трафигі,
бекітілген байланыс желілері, бейнемәлімет, ТВ-арналар сияқты жүктеменің ең
бір алуан түрлері жіберіле алатын орнатылған SDH желісіне қосылғанда
қамтамасыз етіледі.
1.4 Ұялы байланыс желісінің транспорттық архитектурасы
Ұялы байланыстың транспорттық желісі транспорттық желі шекарасында
мобильді байланыстың базалық стансасы (RBS) мен ұялы коммутатор арасындағы
байланысты қамтамасыз етеді. Ұялы байланыстың ірі операторлары транспорттық
арнаның архитектурасын екі құрауышқа жіктейді (1.6-сурет) – радиоқатынаудың
төменгі желісі (LRAN) және жоғары деңгейлі радиоқатынау желісі (HRAN) [13].
1.6 – сурет. Ұялы байланыс желісінің транспорттық архитектурасы
Әдетте HRAN желісі қолданыстағы РРЖ желісі немесе ТОТЖ (мысалы
қалаішілік желіде) бойынша жіберілетін бірнеше LRAN желісінің трафигін
біріктіреді. LRAN желісі әдетте 10-нан 100-ге дейінгі аралықта БС
трафиктерін біріктіреді және де оны HRAN-ға трансляциялайды. Базалық
стансалардың көп санымен, және де жағдайдың динамикалық өзгеруімен LRAN
желісі рентабельді, қарапайым, иілгіш болып, жетілдіруге жол ашуды және
шектік жүктеме трафигіне өтуді қамтамасыз ету керек. Көптеген елдерде LRAN
желісін құру үшін оператор стратегиясы мен сәйкес инфрақұрылымның болуына
орай, РРЖ, мыс кабель немесе ТОТЖ қолданылады [5].
Радиожабдықты Ethernet интерфейсімен орнату үшін ол SDH желісіне
қосылу мүмкін. Ол үшін арнайы техникалық шешім – көбіне SDH желісімен
жүзеге асырылған Lucent-Alcatel компаниясының Metropolis жабдығы – Ethernet
over SDH бар. Қазіргі уақытта Ethernet трафигін SDH желісімен жіберілуінің
тиімділігн арттыру үшін көптеген технологиялар жасалған және
стандартталған. Мұндай технологияларға – фреймингтің әмбебеп сұлбасы
(General Framing Concatenation, G.707), байланыс желісінің сыйымдылығын
құру алгоритмдері (Link Capacity Adjustment Scheme, G.7024). Аталған
технологиялар негізіндегі жабдық мультисервистік желілерді құруға
оңтайландырылған және де оны SDH-тің келесі ұрпақ жүйесіне жатқызады (NG-
SDH) [3].
Компьютерлік желілер, Интернет, деректерді беру технологияларының
(FR, ATM және т.б) дамытылуына орай SDH негізіндегі транспорттық
инфрақұрылымды деректерді беру желісінің цифрлық арналарын ұйымдастыру үшін
жиі қолдануда. SDH трафигін мультиплексорлейтін тарату желілерін қолдану
үнемділігі базалық стансалар топтарын қосуға қажетті Е1 ағындар санын
ұлғайту бойынша артады.
1.5 Дестелер коммутациясы негізіндегі желіге көшу жоспары
Ұялы байланыс желілерінің дестелік келешекке дамуы қарқынды түрде
жүріп жатыр. Қазіргі таңдағы екінші ұрпақ (GSM және CDMA) желілері
мәліметтерді таратудың жылдамдығы төмен GPRS немесе жоғары жылдамдықты EDGE
(Ұялы байланысқа арналған цифрлық технология) немесе CDMA2000 1x
қызметтерін пайдаланылатын дауыстық трафиктер үшін құрастырылды. UMTS және
CDMA2000 1x EV-DO үшінші ұрпақ желілері жоғары жылдамдықты тарату үшін
ұйымдастырылды. Бұл желілер арқылы мобильді бейне және теледидар сияқты
қызметтерді ұсынуға болады. Бастапқыда үшінші ұрпақ желілері ATM
(Asynchronous Transfer Mode) ұяшықтары арқылы тасымалдануға негізделген,
бірақ ұялы желілердің соңғы стандарттары, мысалы UMTS Rel.5 және CDMA2000
1x EV-DO ATM орнына IP-ді қолдануды көздейді [15].
Егер оператор жаңа буын желілеріне көшудің үнемді шарасын таңдаса,
сонымен қатар, біртіңдеп ескірген жабдықтарды ауыстырып және қолданылып
жүрген құрылымды барынша пайдалану мақсаты болса, онда оған қолданыстағы
транспорттық инфрақұрылым бойынша мәліметтер таратуды атқара алатын жабдық
қажет болады. Қатынау желісін соңғы миля бойынша әрбір базалық стансаға
дейін және тасымалдау қатынау желісін радиожелі контроллері (RNC, Radio
Network Controller) мен базалық станса (BSC, Base Station Controller)
контроллеріне нақты бөлу керек. Қазіргі желілердегі тасымалдаушы желілер
SDH негізінде құрылады, ал соңғы миля Е1 арналарына негізделеді. Жоғарыда
айтылғандай, PDH-қосылуының физикалық ортасы болып не сымдық, немесе
радиорелейлік желілер болып табылады. Егер тасымалдаушы желі дестелік желі
болып кетсе де, базалық стансадан тасымалдаушы желіге Е1 арналары арқылы
дестелерді тарату қажеттілігі қалады (1.8 – сурет).
1.8 – сурет. Қазіргі заманғы ұялы байланыстың транспорттық желі
интерфейстері мен технологиялары
Жоғарыдағы суретте екінші және үшінші ұрпақ ұялы байланыстарының
транспорттық желі құрылғылары көрсетілген (жоғарысында 2G, төменгісінде
3G). 2G желілерінде дауыс және SMS PDH қолданысымен Е1 арнасымен беріледі.
3G желілерінде дауыс ATM Adaptation Layer 2 (AAL2), ал мәліметтер ATM
Adaptation Layer 5 (AAL5) арқылы беріледі. Деректерді беру бойынша қызмет
бірнеше Е1 үстінен IMA (Inverse Multiplexing for ATM) негізіндегі АТМ
қолданысымен көрсетіледі. 3G желілерінде IP дестелерін Е1 үсті таралатын
бірнеше кіші PPP-фрагменттеріне бөлетін IP негізінде дамыған ML-PPP
хаттамасы қолданылады. Алайда, IMA да, ML-PPP де IP трафигін беру кезінде
операторлардың барлық талаптарын толығымен қанағаттандыра алмайды. IMAАТМ
байланыс арнасының жолақтарын тиімсіз қолданылуын алып келетін артықшылыққа
ие. ML-PPP көбіне радиоарналарды қолдану кезінде жүзеге асатын беріліс
қателері пайда болатын жағдайларда өз қалпына келу қабілеті мен
сенімділікті қамтамасыз етпейді. Демек, жоғары деңгейлі хаттаманың араласуы
және байланыс арнасының қолданылу тиімділігін төмендетуге алып келетін
қайта жіберілім қажет (1.9 – сурет) [7].
Өту жолағының кеңеюінен және жаңа ұялы технологиялармен берілетін
мәліметтерді тарату қызметтерінің өсу мүмкіндіктері кезінде, PDH арқылы
байланысқан базалық стансалардың арна жолағын пайдалануды дұрыс басқару
абзал. Сондықтан, дестелік мәліметтер тасымалдау механизмі PDH үсті болып,
байланыс арнасының жолағын тиімді пайдалануды қадағалау қажет. Осы таңда
дестелік мәліметтерді бірнеше PDH арналары арқылы тарату механизмі
ойластырылған, бұл Inverse Multiplexing for ATM (IMA) және Multilink Point
to Point Protocol (ML-PPP). Бірақ көп көңіл – Ethernet over PDH (EoPDH)
жаңа тәсіліне бөлінуде. EoPDH – GFP, VCAT және LCAS технологияларына
негізделген, олар SONETSDH жүйелерінде кең қолданылады. GFP (Generic
Framing Procedure, ITU-T G.8040, G.7041 хаттамасында жазылған) – Ethernet,
Fibre Channel немесе ESCONFICON дестелі трафиктерін тұрақты синхронды
мәліметтер ағынына түрлендіреді, ол PDH иерархиясындағы контейнерлерге
орамалау үшін қажет. VCAT (Virtual Concatenation, стандарт ITU-T G.707
2000) бірдей арналарды виртуалды біріктіру, сол арқылы Ethernet сигналды 10
Мбитс жылдамдықпен бес Е1 арнасы арқылы, арнаның бүкіл қатынау
сыйымдылығын пайдаланып тарата алады [3].
1.9 – сурет. Е1 үсті мәліметтердің беріліс трафигінің құрылымы
LCAS (Link Capacity Adjustment Scheme, стандарт ITU-T G.7042) – бұл
арнаның сыйымдылығын реттейтін сұлба бірнеше Е1 арналарының үлестіруін
таратылып жатқан мәліметтердің жоғалуынсыз өзгертуге мүмкіндік береді.
Сұлба өзгерісті қатынау өткізу қабілеттілігінде табады, мысалы, зақым
кезінде екі Е1 арналарында 4 Мбитс-ке азаяды, сондықтан VCAT ол туралы
хабарлайды. VCAT, өз кезегінде, GFP көмегімен жылдамдығы 6 Мбитс
Ethernet-тің кіруші мәліметтер трафигін, зақым жөнделгенше немесе бүкіл
өткізу қабілеті қатынау болмағанша, шектеп тұрады [15].
Мағынасы бойынша, EoPDH GFP көмегімен қателерді анықтау және түзету
мен LCAS арқылы жаңылудан кейін қайта қалпына келу қабілетінің кеңейтілген
тетіктерін қолдана отырып, осы екі мәселені шешеді. EoPDH GFP (General
Framing Procedure) инкапсуляциясын мәліметтер дестесі үшін, VCAT-ты талап
етілетін PDH арналарын біріктіру үшін, және LCAS-ты жіберуге мәліметтердің
қандай көлемі талап етілетініне байланысты PDH арналарын динамикалық түрде
қосу не азайту, немесе Е1-дің жеке желілеріндегі қателеріне жылдам әрекет
ету үшін қолданады. АТМ және PPP-ден айырмашылығы EoPDH Ethernet негізінде
жасалған, сондықтан Metro Ethernet Forum-мен анықталған UNI (User Network
Interface) интерфейстерін дестелік транспорт үшін стандартты интерфейстер
ретінде қолдануға болады. UNI транспорттық желіден дестелікке көшкеннен соң
дәл осы интерфейсті қолдануға мүмкіндік беретін транспорттық технологияға
тәуелсіз [3].
EoPDH-тің негізгі артықшылығы – лақтырылып тасталатын дестелер санын
азайтуға итермелейтін дестелердің сенімді тасымалдауы мен өткізу жолағын
20%-ға дейін арттыруында.
Қолданылатын жабдықтар түріне және транспорттық желі сипаттамаларына
байланысты IP-RAN-ды ұйымдастырудың әртүрлі нұсқалары бар.
Бірінші сценарий 3G-ге өтуді жоспарлап жатқан 2G-дің барлық
операторларына тән: 2G БС-ның трафигін Ethernet арнасы бойынша беру. Екінші
ұрпақ ұялы операторларының дәстүрлі базалық стансалары дауысты дестелер,
сигналдық трафик, және де барлық базалық стансалар мен контроллерлердің
келісімді жұмысы үшін маңыздырақ синхросигналдар берілетін TDM арналары
арқылы контроллерлерге қосылады. Ұялы байланыс желілеріндегі TDM-нің
Ethernet-тен артықшылығы – Ethernet-тің жабдықтардың жұмысын синхрондай
алмайтындығында. Алайда IP-технологиялардың дамуымен бұл мәселе шешімін
тапты. Қазірде синхросигналдың IP-желісі бойынша берілу мәселесін шешуге
мүмкіндік беретін синхросигналды адаптивті қалпына келтіру технологиялары,
синхронды Ethernet және т.б технологиялары бар. Олай болса, IP-RAN-ды
ұйымдастырудың бұл жолын Ethernet негізінде толығымен жүзеге асыруға болады
[12].
Екінші сценарий трафиктің едәуір бөлігін дауыстық мәлімет құрайтын
екінші ұрпақ желілеріне тән. Екі адамның сөйлесуі кезінде бірінің сөйлеп,
екіншісінің тыңдайтыны белгілі, сондықтан TDM технологияларын қолдану
кезінде арналар кемінде жартылай ақпаратсыз трафикпен жүктеледі, яғни
үнсіздікпен. Барлық ақпаратсыз дестелер IP желілерінің қатынау
құрылғыларында айқындалып және қажетсіз түрде лақтырылуы мүмкін. Ақпараттық
дестелерді желіге жіберер алдында файлдардың архивтелуіне ұқсас қағидатпен
қатынау құрылғыларында оңтайландыруға болады. Мұның бәрі базалық стансадан
берілетін трафик көлемін және өткізу жолағындағы талапты айтарлықтай
қысқартуға, жіберілетін ақпарат көлемі мен транспорттық желі мазмұнына
кеткен шығындарды азайтуға мүмкіндік береді.
Үшінші сценарий АТМ технологиясы негізіндегі базалық стансаларға тән.
Бұл жағдайда қатынау құрылғылары БС-ды қосу үшін ATM IMA стандартын және IP
желілері арқылы виртуалды АТМ арналарын ұйымдастыру үшін PWE3 технологиясын
қолдауы қажет. Виртуалды арналарды ұйымдастыруы мен синхросигналды беруі
бойынша үшінші сценарий біріншіге ұқсас [12].
Төртінші сценарий етерек жақсы дамыған АТМ транспорттық желілеріне
сүйенген және кейінгі қолданыстарында бір мезет те олардан бас тарта
алмаған еуропалық ұялы операторларға тән. Еуропалық 3G желілерінде
трафиктің әртүрлі беру ортасы бойынша бөлінуі байқалады. Мысалы, дауыстық
трафик пен синхросигнал әдетте қызмет көрсетудің жоғары сапасын қамтамасыз
ететін АТМ желісі арқылы беріледі. Ал қызметтердің қосымша трафигі қызмет
көрсету сапаларын сынамайтын жаңа IP инфрақұрылымындағы транспорт арқылы
беріледі. Бұл тіпті де еуропалық компаниялардың басты трафик берілісін IP
технологияларға сенім білдірмейтінін емес, жай ғана ең аз қосымша қаржы
мөлшерінде желіні барынша үнемдеуге талпынысын дәлелдейді. IP-дің қатынау
арналары ретінде Ethernet арналары, және де IP-RAN-ды ұйымдастырудың
шығынын айтарлықтай қысқартуға мүмкіндік беретін DSL мыс желілері
қолданылады.
Бесінші сценарий жаңа буындағы БС-ны IP базасында өрістету кезінде
қолданылады. Мұндай базалық стансалар бірнеше E1 ағындарынан тұратын
біріккен топтық арналарды пайдалана алады. Бұл жағдайда бірнеше БС
радиорелейлік немесе сымды арналар арқылы бір рұқсат құрылғысына қосу
кезіндегі оңтайлы шешім ретінде қатынау құрылғысында Multilink PPP
сессиясын терминациялау және IP-трафикті бір ағынға агрегациялау болып
табылады. Әрбір базалық стансадан келген трафиктің анықталуы оның IP
адресіне сәйкес орындалады.
Соңғы, алтыншы сценарий операторлардың үшінші ұрпақ желілеріне өтуімен
байланысты. Бұл үрдіс лезде орындалмайды, ал жаңа қызметтерге түсетін
сұранымның динамикасы болжамға үлкен күшпен сәйкес келеді. Операторлар 2G
желісінен үлкен табыс алуды жалғастыруда және оны тастауға бел бумайды,
сондықтан бір ауданда екінші және үшінші ұрпақтағы БС жұмыс жасауы әбден
мүмкін. Мұндай жағдайда қатынау құрылғысы базалық стансалардан әртүрлі
үлгідегі трафиктерді (IP, TDM, ATM) қабылдауы және оның виртуалды IP-
арналарымен таралуын қамтамасыз етуі қажет. Синхросигнал да IP-желісі
арқылы таралады [12].
IP базасында RAN-ды құрудың көптеген қиындықтары бастапқы мезеттен TDM
және ATM хаттамаларымен жұмыс жасайтын мобильді жабдықтардың талабына сай,
дестелік технологияның мүмкіндіктерін келтіруге байланысты. Алайда, IP-
дің жаңа технологиялары, мысалы, PWE3 және IP-арналарымен синхросигналды
тарату, операторларға 2G және 3G қызметтерін көрсететін әмбебап
мультисервистік тасымалдаушы желіні құруға, қосымша қызметтердің дамуына
жол ашады.
Егер оператор жаңа буын желілеріне көшудің үнемді шарасын таңдаса,
сонымен қатар біртіңдеп ескірген жабдықтарды ауыстырып және қолданылып
жүрген құрылымды барынша пайдалану мақсаты болса, онда оған қолданыстағы
транспорттық инфрақұрылым бойынша мәліметтер таратуды атқара алатын жабдық
қажет болады. Өту жолағының кеңеюінен және жаңа ұялы технологиялармен
берілетін мәліметтерді тарату қызметтерінің өсу мүмкіндіктері кезінде, PDH
арқылы байланысқан базалық стансалардың арна жолағын пайдалануды дұрыс
басқару абзал. Айта кететін жайт, Huawei компаниясы нарыққа бірінші болып,
IP желісіне қосылатын Ethernet және TDM over-IP технологияларының қолданысы
бар базалық стансаларды ұсынды. Сонымен қатар, сұраныс берушілерге желілік
элементтердің бөлігін емес, IP-RAN кешенді шешімдерін пайдалануға береді.
Жаңа базалық стансалармен шектелмей, Huawei компаниясы MPLS үстінен TDM,
ATM, IP трафиктерін тарату технологияларының қызметі бар бүкіл CX сериалы
жабдықтар тобын шығарды және IP-арналарымен синхросигналды таратуды
бастады. E1, IMA E1, FE (Fast Ethernet) порттарының жоғары тығыздығы CX
құрылғыларының біріне екінші және үшінші ұрпақтағы базалық стансаларды
қосуға мүмкіндік береді. IP-RAN шешімдерінің сенімділігін жоғарылату үшін
қатынау деңгейінде RPR (Resilient Packet Ring) және RRPP (Rapid Ring
Protection Protocol) технологияларының сенімді шеңберлік құрылымдары
енгізілген. Қатынау шеңберін құру мүмкіндігінің болмаған жағдайында, CX
құрылғысы STP (Rapid spanning tree protocol) және RSTP (Rapid spanning tree
protocol) хаттамаларының негізінде ағаш тәріздес желіні құрайды [15].
1.6 Дипломдық жобаның мақсаты
Бұл бөлімде транспорттық желі ұғымына жалпылама талдау жасалынып, оның
байланыстағы маңызы мен рөлі қарастырылды. Және де ұялы байланыстың
транспорттық технологияларының сипаттамалары келтірілді. Сонымен қатар,
ұялы байланыс желісінің транспорттық архитектурасы және құрылымының
сұлбалары келтіріліп, оның құраушы элементтеріне түсінік берілді. Дестелік
коммутацияға көшу жолдары мен IP-RAN-ды ұйымдастыру әдістері келтірілді.
Бұл дипломдық жобада жоғарыда келтірілген қосымшалармен бірге бірнеше
мәселелер қарастырылады. Ол үшін келесідей қадамдарды орындау керек:
– оңтайлы транспорттық технологияны таңдай отырып ұялы
байланыстын транспорттық желісін ұйымдастыру;
– таңдалған транспорттық технологияның сипаттамалары мен
ерекшеліктерін талдау;
– статистикалық үлгілер көмегімен сигналдың ортада таралуы және
де әртүрлі бөгеуілдерге байланысты жоғалуы мен өшулігін анықтау,
дифракция есебін жүргізу, тиімді нұсқадағы статистикалық үлгі
көмегімен сотаның радиусын және базалық стансалар санын анықтау
сияқты есептеулерді жүргізу;
– өміртіршілік қауіпсіздік бөлімінде базалық станса антеннасының
электромагниттік сәулеленуінің қоршаған ортаға және адам
ағзасына тигізетін кері әсерін, одан қорғану және нормалау
шарттары, базалық станса орнатылған нысанды найзағайдан қорғау
жолдарының есептеулерін жүргізу;
– экономикалық бөлімде ұялы байланыстың транспорттық желісін
ұйымдастырудың бизнес-жоспарын жасау.
2 Ұялы байланыстың транспорттық желі технологиясын таңдау
2.1 SDH технологиясының рөлі мен орны
SDH технологиясының қолданысы желіні айтарлықтай ықшамдайды, себебі
синхронды желіде бiр енгізушығару мультиплексорының өзі, мысалы, STM-4
ағынынан E1 сигналын шығаруға мүмкiндiк бере отырып, PDH
мультиплексорларының тұтас "гирляндасын" алмастырады. SDH желілері өз
қалпына келу тетiктерiнiң бар болуы салдарынан жоғары сенімділікке, сонымен
бiрге кескiндеу, бақылау және қызмет көрсетулердің дамыған құралдарына ие.
SDH тарату жүйелері талшықты-оптикалық байланыс желілерін қолдануының
арқасында, жоғарыжылдамдықты арналарды (40 Гбитс-ке дейін) құруға
мүмкіндік береді, берiлетiн мәлiмет ақиқаттығының жоғары деңгейіне ие
болады. Мұның барлығы, ең бастысы, жақсы зерттелген және уақытпен
тексерiлген стандарттардың болуы, жеңілдігі, тұтыну шығындарының төмендігі
SDH желiсін байланыс операторларының транспорттық желiлері ретiнде кең
қолданылуына себепші болды [3].
Ұялы байланыс операторлары желілерінде SDH желісі базалық стансадан
жылжымалы коммутация орталығына дейінгі транспорттық ағындар үшін
қолданылады. Әдетте, едәуір кең аумаққа таратылған Е1 ағындары SDH
түйіндерінде шоғырландырылады. Базалық стансалардан жинақталған SDH
түйіндеріне қосылған Е1 ағындарының саны көп емес (түйіндердің әрқайсысында
орта шамамен оннан аспайды). Оператор-компаниялары үшін SDH желісінің
өткізу қабілетінің нақты қажеттіліктегі орта өлшемдері STM-1-ден STM-4-ке
дейін болады, және әдетте шамалысы келешек үшін қорға белгіленеді.
Транспорттық желі сенімділігінің максималды деңгейін қамтамасыз ететін
SDH технологиясының барлық артықшылықтарына ие болу үшін, Е1 трибутарлы
ағындарының ең жоғары тығыздылығына ие және STM-4STM-16 тіректі торабын
құрайтын желінің бір немесе бірнеше түйіндерінде түйіндестірілген STM-1STM-
4 қатынау сақинасын орынды құру керек [8].
Жылжымалы байланыс операторының транспорттық желісінің желі құраушы
элементтері ретінде, бірінші кезекте, бұл құрылғылардың таңдамалы
функционалдық ерекшеліктерінің сәйкестігінен (базалық конфигурациядағы
трибутарлық ағындар санының аздығы, STM-1 және де STM-4 сызықтық
порттарының болуы және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz